WLPH - Dat is Architectuur Versie 15-04-2012 [Samenvatting Boek]

worklessplayharder

2

1. Architectuur & Bouwen

1901 Julien Guadet Elementen en theorieën van de architectuur

37 | Astrid – Charlotte

VITRUVIUS

Boek = opsomming van regels van Griekse architectuur

Enige klassieke verhandeling over architectuur die bewaard is gebleven

Architectuurkritiek bestond niet:

o 16e eeuw: geloofde men hem op zijn woord

o Renaissance: genie behield zijn vrijheid, kunst bleek sterker dan leer

o Begin 18e eeuw: in architectuur meer gehoorzamen dan begrijpen

Ommekeer in de Franse geest Koninklijke architectuuracademie: ideeën van Vitruvius

kregen bijna koninklijk statuut, module – of controverse daarover – namen voornaamste

plaats in in onderwijs: getal werd heer en meester in domein van de kunst

Maar: architectuur wetenschap van getallen, bewijs met één woord: kunst Verfijnde zin voor proportie = vermogen oneindige nuances ervan waar te nemen, eer van kunstenaar schuilt in vrijheid van onderzoek BEGINSELEN

Wetenschap heeft axioma’s, kunst heeft beginselen

fundament

Architectuur heeft strengste beginselen, maar beginselen zelf onzichtbaar, tenzij in

superioriteit van werken waarin ze het meest getrouw zijn gevolgd

constante overeenstemming van werken met beginselen die grote tijdperken in kunst

onderscheiden

Beginselen slavernij, = lichtbaken, verhevenheid van de kunst

ook waar voor studie: tijdens studies zijn beginselen onaantastbaar, later mogelijk

afzwakkingen of compromissen

PLATO: schone = glans van het ware, kunst = nastreven van het schone in en door het ware nabootsende kunsten: schone = natuur, vrij scheppende kunsten: ware minder gemakkelijk te definiëren, samenvatten in één woord: het geweten ware vinden in onszelf BETROUWBARE GIDSEN: schrijvers van Oudheid onderscheiden 3 aspecten in werk van architect:

Dispositie: (=compositie)

niet te onderwijzen, leren door proberen mbv voorbeelden en adviezen

Proporties: (=verhoudingen)

Constructie: (=controle van studie door wetenschap, gevolgd door uitvoering)

ONTWERP: laten leiden door trouw aan programma moet altijd worden aangereikt

Programma opstellen taak van architect

Programma = welke voorzieningen, verband ertussen, niet hoe combineren/ verhoudingen

3

= taak architect

Verhouding tussen afzonderlijke programma’s en geheel van architectuurprogramma’s:

grote, middelgrote en kleine

juiste maat nemen, enkel zo komen tot verscheidenheid in waarheid = karakter

Locatie gegeven door programma

terrein: steden, platteland, zeekusten, bergen, …

Constructie= meest verheven thema van de studie

ANDERE GIDS: waarachtigheid van constructie die door architectuur wordt uitgedrukt Henry Labrouste: architectuur is kunst van het bouwen = protest tegen openlijke minachting tegen constructie omschrijving onvolledig, gaat voorbij aan artistieke compositie: architectuur begint met ontwerp, dan studie, dan uitvoering

Bouwen = einddoel van ontwerp en studie moet steeds voorop staan

Bouwen levert middelen en beperkingen architectuur die constructie schendt of vervalst

is perversie

Klassieke architectuur:

interieur en exterieur volgen consequent uit elkaar

structuur: vorm, expressie en verwezenlijking noodzaak

schoonheid volgt uit compositie volmaakte kunst

1923 Le Corbusier Naar een architectuur


VOLUME

Architectuur = vakkundige, nauwkeurige en magnifieke spel van samengevoegde volumen in

licht

Kubussen, kegels, bollen, cilinders, piramides = voornaamste primaire vormen, goed door

licht onthuld mooie vormen, mooiste vormen

Egyptische, Griekse, Romeinse architectuur: prisma’s, kubussen, cilinders, drievlakken, bollen

gotische architectuur: geen bollen, kegels, cilinders kathedraal niet mooi, interesseert ons

als oplossing van een moeilijk probleem (probleemstelling slecht gedefinieerd want geen

primaire vormen

Architecten van deze tijd hebben zich het denken in primaire volumen niet eigen gemaakt

Ingenieurslaten zich leiden door berekeningen, gebruiken primaire elementen

architecturale emoties, werk van mens samengaan met universele orde

STADSPLAN

Afstappen van huidige tracés van onze steden

Amerikaanse wolkenkrabber: op klein aantal plaatsen grote concentratie van bevolking

Arbeid in torens, alle diensten samen = efficiëntie, tijdsbesparing

Torens, op grote afstand van elkaar: in hoogte want nu over grote oppervlakte is verspreid

Steden op pilotis: begane grond is rooster, onder torens groene parken, loopbruggen tussen

torens verdrievoudiging van het verkeersoppervlak van de stad

4

OGEN DIE NIET ZIEN

Huis = woonmachine, moderne, actieve leven heeft eigen voorwerpen voortgebracht

Machines = nieuwe orde van arbeid en rust

Steden herbouwen met oog op minimum aan comfort

Harmonie = resultaat van arbeid, beheerst door economie en geconditioneerd door fataliteit

van natuurkunde

Serieuze architect: achting voor natuurkrachten, verkiest oplossingen die voortkomen uit

goed geformuleerde probleemstelling

Gemeenplaats onder heren architecten:

o Constructie benadrukken

o Iets dat voldoet aan behoefte is mooi

Mening LC: o Constructie benadrukken is niet genoeg, rest is er ook nog

o Voldoen aan behoefte bevredigd primaire deel van onze geest

Doel van architectuur: kunstvorm die toestand van platonische grootsheid bereikt, van

mathematische orde, van harmonie, tot stand gebracht door ontroerende verhoudingen

CHRONOLOGIE

Behoefte voelen aan andere architectuur

oorzaak = dingen voldoen niet langer aan behoefte, architectuur kent geen constructies

meer

Hedendaagse architectuur lost moderne vraag van behuizing niet op, kent structuur van

dingen niet architectuur voldoet niet aan noodzakelijke of voldoende voorwaarde om

probleem op te lossen

reden = probleem heeft zich niet voor architectuur gesteld

Probleem van woning bestuderen als chassis van auto huizen veranderen en verbeteren

snel

op industriële schaal in serie vervaardigen

Standarts vaststellen voor probleem van perfectie concurrentie, vooruitgang

vastgesteld met zekerheid van weloverwogen dingen en met logica berustend op analyse en

experiment

Standart vaststellen = alle praktische en rationele mogelijkheden uitputten, komen tot

erkend type dat beantwoordt aan functies, met maximaal rendement en minimaal gebruik

aan middelen

Stijl = unaniem erkende verworvenheid van een toestand van een unaniem waargenomen

perfectie

HUIZEN IN SERIE

Vraag vanuit kritisch en objectief standpunt beschouwen woningwerktuig ( auto), in

serie gebouwd, betaalbaar voor iedereen

Citrohan: huis in serie, ontworpen als auto

Schoonheid = proporties, hart wordt alleen geraakt als verstand tevreden is zaken

berekend zijn

“stijlen” bestaan niet langer, stijl van onze tijd ontstaan

Het vraagstuk van het bouwen is de sleutel tot het evenwicht dat vandaag is verbroken: architectuur

of revolutie

5

1927 Le Corbusier en Pierre Jeanneret De vijf punten voor een nieuwe architectuur


1. Pilotis

o Huis stond in grond verzonken

o Huis staat in lucht, tuin loopt onder huis door en is ook op huis, op dak

2. Daktuinen

o Gewapend beton zet sterk uit

beton van dakterras beter voortdurend vochtig houden om krip te voorkomen,

zand en wortels laten water langzaam doorsijpelen

technische, economische, gevoelsmatige reden, overweging van comfort

3. Vrije plattegrond

o plattegrond is slaaf van draagmuren

o gewapend beton vrije plattegrond

4. Bandramen

o Dankzij gewapend beton doorlopen over hele breedte van gevel

o Venster = mechanische standaardelement van huis

5. Vrije gevel

o Kolommen teruggezet achter gevels

o Vloer loopt door en steekt uit

o Gevel = licht membraan bestaat uit isolerende muren of ramen

1928 Sigfried Giedion Bouwen in Frankrijk


CONSTRUCTIE

Constructie iets uiterlijks?

o Leven = veranderlijk maar ondeelbaar geheel

o Grenzen afzonderlijke levensgebieden vervagen

waar houdt wetenschap op, waar begint kunst, wat is toegepaste techniek, wat

valt onder zuivere kennis?

Wetenschap en kunst doordringen en bevruchten elkaar

o gelijkwaardige uitvloeisels van allerhoogste impuls: leven

leven opvatten als geïntegreerd geheel, geen fragmentatie toelaten, is een van

belangrijkste opgaven van onze tijd

Constructie

o niet zuiver rationeel

o Instinctieve gedrevenheid

Kunst gaat intuïtief te werk maar als levensproces ondeelbaar is, dan ook

industrie, techniek en constructie intuïtief te werk

Architectuur

6

o wat levenskrachtig overblijft zijn zeldzame plaatsen waar constructie doorbreekt

Constructie is enige deelgebied van bouwen dat onmiskenbare ontwikkeling

ondergaan heeft

ARCHITECTUUR

Begrip architectuur verbonden aan materiaal steen

o zwaarte en monumentaliteit

o onderscheid tussen dragende en gedagen delen

Architectuur verbonden met begrip monumentaliteit

daar waar nieuwe materialen zwaarte en monumentaliteit uitstralen zijn ze

beroofd van eigen karakter

Vraag of al te beperkte begrip architectuur niet helemaal zal verdwijnen

o wat is nog architectuur? Waar begint ze, waar houdt ze op?

bijna onmogelijk om antwoord op te geven

Gebieden doordringen elkaar

fluctuerende element wordt in bouwwerk geïntegreerd

Transformatie aardoppervlak

o architectuur is slechts onderdeel in dit proces

geen aparte bouwstijl

In aanleg geldt voor alle voorbeelden van Nieuwe Bouwen

o er bestaat slechts één grote en ondeelbare ruimte die wordt beheerst door

wisselwerking en doordringing, niet door afgrenzing

Begrip architectuur is te eng geworden

Traagheid van ontwikkelingen in de persoonlijke sfeer

nieuwe levenshouding dringt sneller door op objectieve terreinen (constructie,

industrie) dan op terreinen die dichtst bij ons liggen

nu pas constructie en industriële prestaties van 100 jaar geleden zichtbaar in huis

1928 Hannes Meyer Bouwen


Alle dingen op wereld zijn product van formule: functie maal economie

Al deze dingen daarom geen kustwerken

o kunst is compositie ondoelmatig

o Leven is functie niet artistiek

BOUWEN

Bouwen = biologisch proces, esthetisch proces

o woonhuis in meest elementaire vorm niet alleen woonmachine maar ook biologisch

apparaat voor bevrediging van geestelijke en lichamelijke behoeften

Nieuwe bouwstoffen componenten organiseren volgens economische principes tot

constructieve eenheid op eigen kracht ontstaan van bouwlichaam, materiaalkleur,

oppervlaktestructuur

Architectuur als affectieve handeling van bouwtraditie heeft geen bestaansrecht

o architectuur als voortzetting van bouwtraditie is kunsthistorisch gedoe

7

Functioneel biologische opvatting als verwezenlijking van levensproces voert naar zuivere

constructie

o in constructieve vormenwereld komt internationale benadering van bouwen tot

uitdrukking = kenmerk van onze tijd

o zuivere constructie is grondslag van nieuwe vormenwereld

Bepaalde eisen zijn uitgangspunten voor woningbouw

o onderzoek van degelijks leven van bewoners

functiediagram + onderzoek van relatie van huis en bewoners met buitenwereld +

andere onderzoeken en berekeningen

het in montagebouw opgetrokken nieuwe huis is industrieproduct en werk van

specialisten: architect = kunstenaar en organisatiespecialist

Nieuw huis = sociaal product want is gestandaardiseerde product van anoniem

ontwerperscollectief

Nieuwe woonwijk = bewust georganiseerd gemeenschapswerk, moderne zit in directe

verbondenheid met menselijk bestaan

Bouwen = weloverwogen organisatie van levensprocessen o Alleen wie het levensproces zelf meester is, is bouwmeester collectieve aangelegenheid van de volksgemeenschap functiediagram en economisch programma richtinggevend voor bouwplan als geheel

1929 Mart Stam De maat, de juiste maat, de minimale maat


GEBRUIKSVOORWERPEN EN MEUBELS

Maken ons leven gemakkelijker

Maat ervan is maat van hand, lichaam, maat van bruikbaarheid

Juiste maat = minimale maat

RUIMTEN EN WONINGEN

Om ons te dienen

Maten van ruimten afgestemd op menselijke maten

o Uitgaan van fysieke en psychische behoeften van mens

vanzelfsprekende opeenvolging van handelingen mogelijk maken

mogelijkheid bieden om na werkdag op krachten te komen

Juiste maten = maten die aan eisen voldoen

= maten die minimaal volstaan

MATEN VAN ONZE EISEN EN BEHOEFTEN

Maat van voorwerpen is menselijke maat is niet niet zo!

Resten van vorige eeuw: representatieve menselijke maat

= overmaat

Strijd van moderne architectuur is strijd tegen representatieve, tegen overmaat, voor

menselijke maat

8

1930 El Lissitsky Rusland. Architectuur voor een wereldrevolutie


ONDERBOUW

Geboorte van machine technische revolutie

o Bepaald basiselementen van Nieuwe Bouwen

o Grondbeginselen van architectuur behoren tot sociale revolutie

Maatschappelijke opdrachten ipv individuele

o particuliere opdrachtgevers

andere maatstaven voor architectuur

hele domein van architectuur is probleem geworden

Architectuurprobleem oplossen

o Economie in orde brengen

o Productie niveau omhoog halen

o Wat overgebleven is uit verleden uitbouwen en verbeteren maar ook omvormen tot

iets nieuws = reconstrueren

architectuur meer taken dan enkel construeren

Opdracht van architectuur om nieuwe ontwikkelingen te doorgronden

o Actief deelnemen aan totstandkoming van nieuwe wereld, door creëren van

passende architectonische vormen

WISSELWERKING TUSSEN KUNSTEN

Ontwikkeling kunst in stroomversnelling raakte meer en meer geïsoleerd

Revolutie

o Energiestroom in andere banen leiden

o Ruimte geven

o grote speelruimte voor radicale kunstenaars = begin van artistieke cultuurarbeid die

doorslaggevend effect zal hebben op reconstructie van architectuur

wisselwerking tussen nieuwe ontstane kunsten

belangrijkse factor voor grondbeginselen van het moderne bouwen

Tijd waarin exacte wetenschappen domineren analyseren

o nieuwe creatieve beweging legt basiselementen van beeldende vormgeving bloot

mbh analyses

Twee opvattingen: wereld beschouwd als ordening van geometrische vormen

o ‘De wereld is ons door het zien, door de kleuren gegeven’: kleurenplanimetrie,

wereld krijgt gestalte in visuele, onbegrensde ruimte

Schilderkunst ging over in driedimensionale vormgeving

architectonisch karakter: nieuw asymmetrisch evenwicht, uit spanningen tussen

lichamen ontstond nieuwe dynamische zeggingskracht en nieuwe ritmiek

o ‘De wereld is ons door het tasten, door de materialen gegeven’: bij vormgeving van

specifieke eigenschappen van materiaal uitgaan

constructivisme

9

Ontstaan van beweging die synthese van architectuur + schilderkunst + plastische kunst

nastreefde: eerste stap = deconstructie

o Opgave: waarde van architectuur zowel in artistiek als in praktisch opzicht op niveau

brengen dat met tijd in overeenstemming was

o Doel: vanuit gebruikseisen en architectonisch ruimteconcept eenheid tot stand

brengen

o Bepalend voor karakter van nieuwe school: aandacht voor ontwikkeling van nieuwe

methoden voor wetenschappelijk-objectieve analyse van architectonische

vormgevingselementen

o Hoofdaccent op bouwen, methoden van ingenieurs toepassen in architectuur

vorm ontstaat uit constructie

Tendens ook in internationale architectuur, maar in Rusland toch anders

In andere landen: zowel met technische verworvenheid als met feitelijke omstandigheden van het

moderne leven wordt rekening gehouden

In Rusland ineens van schop naar tractor

moderne bouwmethodes en constructies invoeren

meest radicale en eigenzinnige aanpak van constructieve problemen

1931 Hans Poelzig De architect


Techniek laat op nieuwe manier nadenken over architectuur

Liebermann: ‘Schilderen betekent weglaten’ binnen moderne architectuur ook weglaten architectuur in verleden gezien als dingen toevoegen

Fabrieken bouwen: alles mogelijk want stond niet in belangstelling bij officiële bouwkunst o nieuwe vormen o hedendaagse architectuur o erkenning: eigen schoonheid

Ingenieur: adhv wiskundige methoden met eigen bouwwerken vorm bereikt

vorm gezien als machinaal, soms artistiek maatschappelijk aanvaardbaar na formale

architecturale aanpassingen

nu: niet alleen wiskundige en constructieve belang erkend, maar ook artistieke belang (eerst

enkel voor technische bouwwerken)

Ketenen van traditionele architectuur afgeworpen, modernisme erkend

Nieuwe Zakelijkheid: spel met ornament, bewogen vlakken = verboden o ambachtelijk/ machinaal geproduceerde ornament

kostbare materialen: met spel van oppervlakken vervangen materialen spel van

ornamentele beweging

eenheid van vormen behouden

o gevaar: architect gaat met constructies spelen = onzakelijkheid

Architectuur = spel in hoogste zin, ‘terwijl het lijkt of we spelen, verrichten we de meest

verheven prestaties’

10

WAAROM GAAT HET BIJ ARCHITECTUUR?

Vorm, symboliek van vorm:

o technische vormen ontstaan en vergaan, verliezen waarde en doeltreffendheid

o techniek volgt de wetten van de natuur, ze is een voortzetting van de natuur

onstaan 2de natuur, demonisch en indrukwekkend, maar nooit kunst

o Logos van kunst niet wiskundig, gaat in tegen natuur

Ingenieur: scheppingen blijven natuur, worden niet symbolisch, worden geen stijl,

beïnvloeden hedendaagse stijl

Techniek overal aanwezig, zonder technische kennis geen hedendaags gebouw bouwen nieuwe bouwstijl heeft internationaal gezicht Maar hedendaagse architectuur is naturalistisch en atonaal we moeten door atonale fase heen niet te snel tevreden stellen met een moderne manier van bouwen, deuntje blijft algauw hangen Herhalen van historische stijlen: geen nieuwe klassieke stijl maar nieuw classicisme

Classicisme dat ogen sluit voor problemen waarmee we nog steeds geconfronteerd worden

Niet geholpen met naturalistische, atonale architectuur evenmin met krachteloos

geworden vormen uit andere cultuur kan geen levende maar enkel esthetische aanblik

bieden

o Zouden technische ontwikkelingen terug moeten draaien, ingaan tegen

natuurvormen van techniek

o Technische vormen ongewijzigd invoegen in wereld van architectuur = gebrek aan

inzicht

o ‘Door kunst plaatst mens zich buiten natuur, in techniek zet hij haar voort’

niet bij kunst: architectuur = vormgeven van ruimte, wetmatigheden liggen op

ander vlak dan die van techniek

WAT IS DAN ARCHITECTUUR?

Tekst Valéry: Dialoog Socrates – Phaidros: ‘Sommige gebouwen zijn stom, sommige spreken,

andere zingen’

In heel dialoog niets gezegd over techniek of economie eisen die techniek en economie

aan ons stellen niet negeren

Onze gebouwen moeten spreken, liefst zingen, zodat ze ook in de toekomst kunnen worden

verstaan geen gebouwen die met veel geschreeuw de aandacht trekken

1934 Catherine Bauer Moderne woningbouw 240 | Astrid – Charlotte

ARCHITECTUUR IS DE SOCIALE KUNST

Moderne huisvesting en moderne architectuur niet 2 gescheiden onderwerpen

Elk tijdperk van architectuur vormt directe uitdrukking van maatschappelijk patroon

o Stijl hangt samen met de mate van orde en samenhang van de maatschappij zelf

Grote architecturale bloei

o gedeelde overtuigingen onder groot aantal tijdgenoten

o Architectuur = sociale kunst, uitdrukking van krachten die mensen bijeenhouden

Om tot stijl te komen, om goede steden te bouwen iets van persoonlijke vrijheid opgeven

11

Individualistische architectuur leidt niet tot optelsom van individuele uitdrukkingsvormen,

maar tot één grote chaos

afzonderlijk gebouw = been/arm/ruggengraat van groter organisme dat, indien gezond,

architectuur is

MONUMENT EN ALLEDAAGSE BOUWTRANT

Twee gezichtspunten:

o Kunst = luxe, later toegevoegd als extravagantie

weinig moderne huizen zijn architectuur

o Gewone omgeving scheppen waarin mensen gewone mensen kunnen leven

hele huisvestigingsbeweging hoort tot architectuur

Eeuw van bouwen niet enkel beoordelen op monumenten want hebben geen werkelijk

bestaan en kunnen niet geïnterpreteerd worden los van omgeving

Moderne huisvestiging Europa = beweging die nieuw soort orde wou scheppen in menselijke

omgeving, eerder intuïtief te werk dan doelbewust

In grotere maatschappelijk verband geen verandering revolutionaire verandering in vorm

en techniek van woningbouw

o Beweging niet als een bewuste politiek van bovenaf opgelegd

geen gevaar voor een al te plotselinge of dictatoriale kristallisatie van de nieuwe

bouwtrant

ruimte voor experimenten

Het nationale huisvestingsbeleid verschafte de middelen en bood de gelegenheid, maar legde in de

meeste gevallen geen voorgekauwd idee vast van wat de ware aard van het nieuwe

huisvestingsidioom dan wel zou zijn

1948 Hans Sedlmayr Verlies van het midden 277 | Astrid – Charlotte

WANKELE ARCHITECTUUR Verschijnen ontwerpen en gebouwen die grondbeginsel van architectuur aantasten

Hoogtepunt Tweede revolutie: ontwerpen breken met plaatsing van verticale hoofdas in lijn

van zwaartekracht

Zonder betekenis voor architectuur maar verloochenen tektonische

uit de geest van expressionistische schilderkunst

ARCHITECTUUR WORDT AFGESCHAFT

Nieuwe dogma: elk bouwwerk is een machine

o geen onderscheid tussen bouwen van schepen, vliegtuigen, … en huizen

o in plaats van geometrisch-statische nu dynamische construeren

o in plaats van elementaire nu hogere geometrie

Vormen van schepen, auto’s, vliegtuigen staan model = voorbeelden voor nieuwe woonstijl

Op het eerste niveau: oppervlakte veranderen

Op tweede niveau vergelijking doorgetrokken: aard van machine = bewegelijkheid

draaibare huis dat gevels kan veranderen, verschuifbare wanden

men propageert compleet metalen huizen

12

In meeste gevallen niet rationeel te onderbouwen, noch praktisch werkzaam

o Romantiseren van machine

o Geenszins zakelijk architect verraadt architectuur

o Architect is onzekere figuur geworden

lonkt naar ingenieur

Begrip architectuur is te eng geworden zal worden afgeschaft want wordt opgevat als

louter historische categorie, gedoemd om te verdwijnen nu menselijke geest hoger niveau

heeft

WEG UIT HET MIDDEN

Samenvatting van symptomen diagnose: verlies van het midden, kunst wordt excentrisch

o Mens wil weg van kunst die midden vormt tussen geestelijke en zintuigelijke

o kunst wil weg van mens, van menselijke en van gematigde

Symptomen zijn symbolische uitdrukkingen van analoge tendensen in mens

Voornaamste punt van analyse: huidige toestand van mensen, symbolisch zichtbaar in kunst,

houdt storing in, storing = kosmische, menselijke, slechts marginaal storing op sociaal,

economisch, cultureel vlak

Storing aandacht gaat niet gepaard met parallelle harmonieuze ontplooiing van

geesteskrachten in mens die beantwoorden aan hogere zijnsniveaus

Diagnose = verlies van het midden

o inhoudelijk: hypertrofie van lagere niveaus van menselijke geest ten koste van

hogere

kunst heeft geen kans van bestaan, wijkt voor constructie

Storing = ziekte die dood tot gevolg heeft

1980 Geert Bekaert Het recht op architectuur


ARCHITECTUUR VERTELT?

Architectuur zit om zichzelf verlegen, kan zichzelf geen duidelijke reden van bestaan geven

o Mens heeft nood aan ruimte, sociaal contact, … maar niet aan architectuur

o Architectuur blijft bestaan maar het waarom ervan is onduidelijk

ARCHITECTUUR = ALLES INEEN?

Kan niet: universele gebouwen ondenkbaar

o vernietigen eigen hypothese

met alles ineen te willen zijn bekennen ze niets te willen zijn

o Architectuur als verpakkingsindustrie

verbeelde architectuurconcept niet belangrijk meer, gaat enkel nog om grafische

kwaliteit

grafiek als architectuur?

Zelfs als verpakkingsindustrie heeft architectuur geen consistentie, niet in reine met zichzelf,

durft/kan zich niet uitleven

WAAR ARCHITECTUUR MEE BEZIG?

In één woord samenvatten: sociale

13

o op zoek naar positie als sociale activiteit, gericht op opbouw van burgerlijke, goed

geordende, probleemloze samenleving waarin iedereen plaats heeft

onruststokers van tevoren uitgebannen = sociale wordt ontledigd

ontlediging architectuur gat van sociale opgevuld met architectuur = niets

Voorbeeld: idee van reële, historische stad = referentiekader van architectuur, reden van

bestaan van architect die stad moet redden, in stad wordt sociale concreet

Maar: niet stad als politieke realiteit, niets wat ooit met begrip stad te verbonden was, is

terug te vinden in sociale stad van architect, stad staat hooguit voor buurt

CONCLUSIE

Architectuur doet alsof ze meer is dan mechanische kunst

Eenvoudigste conclusie: nee, elke autonome poëtische of imaginaire kracht aan architectuur

van vandaag ontzeggen architectuur veroordeeld om systeem te reproduceren, geen

macht op systeem, systeem in stand houden is enige reden van bestaan

Uitweg: kijken naar diegenen die zicht bewust tot architectuur als autonome discipline

bekennen, als ze bezig zijn met architectuur

Formalisten: met architectuur bezig = met niets anders, niet met sociale, morele, … geen enkele verwijzing dan naar zichzelf op dat bezig-zijn, gevecht met werkelijkheid die zichzelf alleen in gevecht constitueert, komt het aan Lost geen probleem op, tenzij deze die het zichzelf stelt, gebouw is wat het is, als rationele constructie in concrete historische materie Reden van bestaan van architectuur: haar waarheid voortdurend nieuw te maken in concrete werken

1993 Hans Kollhoff De mythe van de constructie en het architectonische


Binnen beroep van architectuur geen gevoel van eigen identiteit Begrip architectuur binnen andere disciplines inhoudslozer voor architecten zelf

Computerarchitectuur

o complexer en opwindender dan oude architectuur

Identiteitscrisis architect

o constructie krijgt rol van ultieme waarheid

o architectuur verandert in verschijnselen van technische ontwikkelingen binnen

huidige samenleving

Op naar klinisch-steriele wereld van hightech

Architectuur in wereld van apparaten? Thuis in concrete wereld van voorwerpen?

Apparaten angst, voorwerpen vertrouwdheid

Mens verlangt naar omgeving die hij begrijpt technische ontwikkelingen op terrein dat

bevattingsvermogen te boven gaat

Ons huis stapeling van constructieve onderdelen

Constructionistische architectuur blootgesteld aan koude, vuur, corrosie

o architectuur van bekleding

o Mbh skeletconstructie wanden bevrijd van dragende functie

14

Geen houvast meer aan mythe van constructie, hoe terugkeren naar basis van architectuur?

Bij gelaagde constructies onderscheid tussen dragende functie van muur en

ruimtescheidende functie van wand

Semper: uiterlijke kenmerken zijn bepalend voor wezen van architectuur

Adolf Loos: verschuiving in relatie tussen constructie en bekleding, gevaar voor imitatie

‘wet van bekleding’

architectuur verschijningsvorm constructievorm

Bekleding maakt als huid deel ui van object, onttrokken aan willekeur van vormgeving, huid

heeft subtiele relatie met constructie (niet getoond, niet verhuld)

Wölfflin: basiselementen van architectuur bepaald door ervaring van eigen lichaam,

verhoudingen hebben betekenis voor ons

Van belang hoe gebouw geplaatst is

eigenschappen ons eigen lichaam, wekken gevoelens van genoegen of onbehagen op

Begrip tektoniek: tegengestelde paren verschijning en constructie, kunst en techniek

verenigd actueel

bouwkundige constructie verbonden met werkzaamheden van architect, kan niet worden

gescheiden van een kunstzinnige beheersing van bouwen

1985 Spiro Kostof Een architectuurgeschiedenis. Context & Rituelen

574 | Wouter – Charlotte

Lemma’s:

Architectuur: o Kostof is milder en minder exclusief dan zijn voorgangers: alles van gebouwde heeft

zijn waarde, telkens uitdrukking van sociale, culturele en economische condities o Architectuurhistoricus mag zich niet op 1 lijn stellen met architect o MAAR: moet toch nog altijd op een of andere wijze een selectie maken van wat hij

als historicus wel en niet bespreekt. o Beatriz Colomina radicaliseerde dit inzicht: onderscheid tussen architectuur en

bouwen niet meer laten samenvallen met onderscheid op artistiek vlak, wel met feit of er al dan niet over gesproken en gepubliceerd werd. Steunt meer op achterliggende redenen en verborgen agenda’s.

STUDIE VAN HET GEBOUWDE

Architectuur = sociale handeling: sociale methode & sociaal doel. Resultaat van teamwork, voor groepen mensen

Architectuur = dure handeling: vraagt gespecialiseerd talent, geschikte technologie & middelen. Daarom moet een geschiedenis van architectuur rechtstreeks ingebed zijn in onderzoek naar

sociale, economische & culturele systemen uit menselijke geschiedenis Ideale manier om iets te leren over gebouwde omgeving “Taak van architectuurhistoricus kan op lange termijn niets minder zijn dan het zoeken naar

de bijzondere aard van die plaatsartefacten die onze architecturale erfenis uitmaken”

4 verschillende stellingen die bereik en behandeling van ons onderzoek bepalen:

15

1. Het een-zijn van architectuur

o Tastbare aanwezigheid gebouw is ondeelbaar o Materiële aspect van ieder gebouw als geheel o Structuur + esthetiek + decoratie + inrichting = onlosmakelijk geheel

2. De context van architectuur

o Gebouw zien in breder fysiek kader en niet alleen op zichzelf o Gebouwen horen steeds thuis in groter kader (natuur, buurt,…) o Ontleent karakter aan natuurlijke & artificiële omgeving o Ervaring van architectuur is niet statisch: telkens verschillende indrukken (positie,

tijd, seizoen,…) architecturale ervaring

o Omgevingsbenadering = nieuw in architectuurgeschiedenis: door toenemende aandacht binnen architecten voor harmonieuze existentie van nieuwe constructies & oude buurten

3. Het gemeenschappelijke van architectuur

Idealiter ALLE gebouwen uit verleden bestuderen waard (ongeacht status, dimensies, belang,…) <-> nu vaak niet het geval: vroeger identificeerde architectuurhistorici vaak met architecten zelf, maakten dus onderscheid tussen bouwen en architectuur (= kunst op niveau, elite,… venustas (schoonheid) = superieur, ook nog firmitas en utilitas Geschiedenis van architectuur werd geschiedenis van monumenten TE BEPERKT! Want:

o Recentelijk: meer en meer aangetrokken tot bredere waaier: “architectuur zonder architecten” nederige structuren kunnen ook getuigen van esthetische zorg en aantrekkinskracht. Algemeen doel van architectuurgeschiedenis = onderzoeken van bouwkundige impulsen in verre & recente culturen

o Niet gepast om bouwkundige impulsen van natie alleen te beoordelen op geletterde architectuur. Bovendien: bescheiden constructies in de buurt van monumenten ook essentieel voor juiste interpretatie van die monumenten

o Meer democratische opvatting van architectuurgeschiedenis: geen onderscheiden meer

o Dit is zeer belangrijk voor onze houding ten opzichte van niet-westerse architectuurtradities: nu: “als het niet bekend is, is het omdat het het niet verdient” foute instelling!

o Belangrijkste doel van architectuur is niet overwinning op materie. Architectuur is in feite niets meer of minder dan gave om plaatsen te creëren voor bepaalde menselijke doeleinden.

4. De betekenis van architectuur

Extra-materiële aspecten die het bestaan van gebouwen beïnvloeden moeten essentieel geacht worden voor de waardering ervan.. WAAROM zijn ze er en WAAROM zijn ze zoals ze zijn?

TIJD: opeenvolging: gebouwen zijn gebaseerd op gebouwen. o Gebouw wordt deel van overlevering o Ook intenties van architect & opdrachtgever zijn zeer belangrijk o Naast behoefte om inspiratie te ontlenen aan stijlen van andere plaatsen en

tijden ook nog een motief dat in opeenvolging rol speelt: concurrentiedrift tussen opdrachtgevers: pracht & dimensies van meesterwerken uit verleden doen verbleken

16

DOEL: gebruikswaarde van Wotton, manier waarop gebouw tegemoet komt aan voorgeschreven functie.

o Misschien beter ritueel gebruiken ipv functie (functie heeft neiging concept van doel te ondergraven en te mechaniseren)

o Ritueel = poëzie van de functie. Herbergt niet alleen een functie, maar is ook een commentaar erop

o Architectuur = functionele kunst als toneel voor menselijke activiteiten o Geschiedenis van architectuur = verbonden met spektakel van menselijke

inspanningen (regering, religie, handel,…) o Architectuurgeschiedenis moet proberen kijken naar gebouwen als tastbare

beelden van waarden en aspiraties van maatschappijen waarvoor ze werden ontworpen meest fundamentele, maar ook gevaarlijkste uitdaging: leidt naar interpretatie: kan nooit bewezen worden. Gebouwen weerspiegelen immers niet altijd passief de maatschappij, soms proberen ze immers maatschappelijke houdingen te modelleren of leggen ze uit wat er zou moeten zijn.

1988 Beatriz Colomina Over architectuur, productie en reproductie

583 | Wouter – Charlotte

Lemma’s:

Architectuur: o Beatriz Colomina radicaliseerde het inzicht van Spiro Kostof (“inclusiviteit”): onderscheid

tussen architectuur en bouwen niet meer laten samenvallen met onderscheid op artistiek vlak, wel met feit of er al dan niet over gesproken en gepubliceerd werd. Steunt meer op achterliggende redenen en verborgen agenda’s.

Gender: o Ariadne ipv Daedalus als oerarchitect o Hele definitie van architectuur zou herdacht moeten worden om de “uitwissing” van het

vrouwelijke weer zichtbaar te maken en dit dan ook te corrigeren. (bvb bij kwesties over het huis etc.)

HET HUIS VAN ARIADNE

Griekse mythologie: Eerste architect = Daedalus o Maar: hij heeft misschien wel het labyrint van Kreta gebouwd, de structuur ervan heeft

hij nooit begrepen. o Ariadne: eerste werk van architectuur volbracht: gaf Theseus bol draad vond uitweg o Ariadne had het niet gebouwd, maar interpreteerde het wel moderne betekenis

architectuur Mbv representatie: dankzij conceptueel hulpmiddel: de bol draad = eerste overdracht van architectuur met gebruikmaking van ander middel dan architectuur zelf: eerste reproductie van architectuur

o Draad = concept, een “hulpmiddel dat de crisis van de werkelijkheid als resultaat heeft” o Het impliceert: “architectuur is, anders dan bouwen, een interpreterende, kritische

handeling.

Een gebouw wordt geïnterpreteerd wanneer de retorische mechanismen en principes ervan worden onthuld:

17

o Verschillende manieren: theorie, kritiek, geschiedschrijving, manifest,… o Ook in verschillende vormen van representatie is er interpretatie: tekenen, schrijven,

maquette,… interpretatie maakt integraal deel uit van de handeling van het ontwerpen

REPRODUCTIE Onderzoek naar historische avant-gardes (4 artikels: Meyer & Hilberseimer, Mies van der Rohe, Melnikov &Le Corbusier)

Centraal: crisis die zich rond klassiek kunstvoorwerp voordeed zodra het werd opgenomen in de cyclus van het dagelijkse leven met zijn massaproductie

Hoewel deze artikels gebaseerd zijn op historisch onderzoek, zijn ze meestal niet “historisch” in wetenschappelijke zin.

o Het zijn eerder heroverwegingen van de methoden van de architectuurgeschiedenis o Trachten opvatting van het “modernisme” te herzien

Walter Benjamin: “enorme veranderingen die boekdrukkunst heeft teweeggebracht in de literatuur zijn algemeen bekend”:

o Moeilijk om gelijkaardige bewering te doen voor de invoering van de reproductie bij het architectuurproces en de daaropvolgende crisis

o Hoewel er veel geschreven is over de grote invloed van nieuwe productiematerialen en –technieken op de architectuur en er onderzoek gedaan is naar de geschiedenis van gespecialiseerde architectuurtijdschriften, worden de VERANDERINGEN in de VERHOUDING tussen MAKER, PRODUCT & PUBLIEK, de basis voor de nieuwe situatie, meestal over het hoofd gezien.

Voor komst fotografie & lithografie: publiek van architectuur = gebruikers

Door fotografie, tijdschriften en toerisme: nog een sociale vorm van architectuurbeleving: consumptie

Toename publiek radicale verandering van verhouding met object o Publiek wordt meer en meer gebruiker, geeft betekenis aan werk o Hierdoor veranderde het werk zelf

WAT IS KRITIEK? Kunstwereld: galeriesysteem altijd al essentieel instituut geweest brengt relatie makers-consumenten (kunstenaars-publiek) tot stand & houdt het ook in stand NIET zo voor architectuur

Verschijnsel architectuurmuseum en –tentoonstelling zo recent we zijn bijna niet in staat de betekenis ervan te vatten

Hét kanaal voor de culturele verspreiding van architectuur sinds de eeuwigheid = vaktijdschriften.

Architectuur betreedt nu wereld van kunstmarkt, moeten zij die betrokken zijn bij de realisatie en het verspreiden ervan, zich kritisch bezighouden met haar veranderde culturele betekenis.

Walter Benjamin: Der Autor als Produzent: wat is de positie van werk binnen productieverhoudingen van zijn tijd.

o Niet alleen over productieverhoudingen bij constructie van gebouw zelf o Ook verspreiding & consumptie ervan via kanalen van cultuurindustrie

Manier waarop architectuur wordt geproduceerd, op de markt gebracht, verspreid en geconsumeerd maakt deel uit van de “architectuur als instelling” manier waarop rol van architectuur in maatschappij wordt

18

ervaren en gedefinieerd (in tijdperk van massa(re)productie en cultuurindustrie

o Vraag die kritiek aan architectuur stelt, moet ze ook aan zichzelf stellen: op welke manier raakt de kritiek bij het productieproces betrokken (Manfredo Tafuri in Il progetto storico)

Geschiedenis van architectuurmedia is veel meer dan voetnoot ze helpen de geschiedenis van de architectuur te definiëren.

o Verwoorden bewegingen, tendensen, lanceren internationale figuren o Maken onbekende architecten bekend o Verheffen hen tot niveau van historische gebeurtenissen.

19

2. De meervoudige eigenheid van moderne architectuur

2.1 Authenticiteit

1896 Louis Sullivan De kantoortoren vanuit artistiek oogpunt

21 | Wouter – Tine

Amerikaanse architecten van deze generatie worden geconfronteerd met (na Great Chicago Fire 1871) BEHOEFTE AAN KANTOORTORENS

Sullivan stelt dit niet ter discussie wel cruciaal probleem dat fundamentele oplossing vraagt

Kantoortorens mogelijk & nodig, want: o uitvinding & perfectionering liften = verticale verplaatsing o ontwikkeling staalproductie: veilige, stevige, economische en hoge constructies o aanhoudende bevolkingsgroei = verstopping in centra + stijging grondprijzen opvoeren

aantal verdiepingen

ontstaan ‘moderne kantoorgebouw’ = nieuwe bundeling maatschappelijke condities

is tot dan uitsluitend materialisme: gezamenlijk product van speculant, ingenieur, aannemer,… PROBLEEM: hoe elegantie van hogere gevoelens en culturele waarden meegeven aan steriele steenhoop, brute stapeling?

Gevraagd: 1. Ondergrondse verdieping: centrale voor energievoorziening, verwarming, verlichting, … 2. Begane grond: winkels, banken, instellingen

Hebben groot vloeroppervlak, ruimte, licht, toegankelijkheid,… nodig

BELANGRIJK: Gemeenschappelijke hoofdopening/-ingang voor zowel bezoekers als bewoners

3. Eerste verdieping: gemakkelijk toegankelijk via trappen

Opgedeeld in grote, variabel in te delen eenheden

Royale vensteroppervlakken 4. Daar bovenop: onbepaald aantal kantoorverdiepingen

op elkaar gestapelde identieke lagen met identieke kantoren 5. Zolderverdieping

zuiver fysiologische functie

einde circulatie: “keert hier terug”

gevuld met tanks, technieken,… tegenpool van krachtcentrale in kelder geldt in hoofdlijnen voor alle kantoortorens van het land

Exterieur:

Benedenverdieping: basis van praktische eisen, maar in grootse en vrije stijl o Hoofdingang: moet voldoende aandacht trekken

1e verdieping: soortgelijke aanpak als benedenverdieping, maar bescheidener

kantoorlagen: afzonderlijke cellen met elk een eigen venster allemaal gelijk

20

Zolderverdieping: geen gebruiksruimte grote muuroppervlakken: o Imponerend gewicht o Indrukwekkende aanblik definitief einde van kantoortoren

rol van architect wordt herkenbaar: doordachte, logische en samenhangende uitdrukking van condities

al deze voorwaarden voldaan, is daarom niet gelijk aan oplossing voor gestelde probleem dwingende stem van EMOTIE

o belangrijkste kenmerk: HOOG o macht & kracht van hoogte moeten spreken, glorie & trots van het verhevene o “trots oprijzen als het nieuwe, onverwachte en welsprekende antwoord op een uiterst

grauwe, sinistere en grimmige situatie”

Vraagstuk van kantoortoren als serene filosofische beschouwing: o Sommige critici: prototype = klassieke zuil:

1. geprofileerde voet = onderste verdiepingen 2. gladde of gecanneleerde schacht = reeks kantoorlagen) 3. kapiteel = zolderverdieping

o Andere theoretici: gaan uit van mystiek getinte symboliek verwijzend naar de 3-eenheden in natuur en kunst = schoonheid, volmaaktheid (vb.: lichaam ledematen, hoofd en romp) hieruit volgt: gebouw verticaal opgebouwd uit 3 delen

over 1 ding allemaal eens: kantoortoren mag niet misbruikt worden om architectonische kennis tentoon te spreiden

gebeurt wel: angst om beschuldigd te worden met gebrek aan stijl als het gebouw niet overladen is met citaten uit ander land/tijd

Sullivan distantieert zich van beide redeneringen = niet van essentieel belang, niet kern van de zaak

objecten in natuur hebben vorm = uiterlijk voorkomen dat laat zien wat ze zijn en waardoor ze van elkaar verschillen

vormen drukken onveranderlijk het innerlijke uit: kenmerkend en herkenbaar

onder oppervlakte: mysterie: geboorte & groei, verval & dood Leven en zijn vormen = een en ondeelbaar wet: Form Follows Function: als de functie niet verandert, verandert de vorm ook niet

Uit al deze redenen, en dus niet om die 2 voorgaande meningen van critici, volgt:

Onderste verdieping(en): eigen karakter door bijzondere eisen

Kantoorlagen: allen zelfde onveranderlijke functie onveranderlijke vorm

Zolderverdieping: van nature sluitstuk, afsluitende functie uitdrukken Spontane drie-deling door beheersing door intuïtie en gevoel hierdoor “Kantoortoren neemt plaats in naast alle andere gebouwtypes die ontstonden in

zeldzame perioden dat architectuur als kunstvorm werkelijk leefde” (Griekse tempel, Gotische kathedraal,…)

1898a Adolf Loos De Potemkinstad


Dorpen van Potemkin in Oekraïne: Potemkin bouwde dorpen van karton en doek om Keizerin Catharina de Grote gunstig te stemmen (verbergen van barre woestenij) Loos: Wenen = Potemkinstad, meer bepaald de Ringstraße: wil bezoeker doen geloven dat hij in een stad met alleen edelen is beland

21

gebouwen lijken enorme paleizen, maar herbergen echter kleine woningen waar vele mensen samen wonen achter een imposante façade:

Vroeger = echt paleis: onderaan= stallen / Mezzanine = personeel /Piano Nobile = ceremoniële vertrekken adel / bovenaan = woon- & slaapvertrekken

Nu: Arme man bovenaan op allerhoogste verdieping in een piepkleine ruimte waant zich toch nog een deel van de feodale pracht "bedrieger wil bedrogen worden"

schuld van architecten: hadden anders moeten bouwen systeem: elke stad heeft de architecten die ze verdient, vraag en aanbod bepalen bouwstijl: degene die het best wordt gesmaakt door bevolking, bouwt ook het meeste

Om zijn bezit te kunnen verhuren, is opdrachtgever gedwongen er façades tegenaan te spijkeren die er chique uitzien: de ornamentele details (consoles, lijsten,…) = opgespijkerd betongietsel (techniek kent ook zinvolle toepassingen)

kunstenaar: had voor dit nieuwe materiaal een nieuwe vormentaal moeten ontwikkelen rest = namaak

Weense bouwers: blij met eenvoudige en goedkope nabootsalternatieven

Loos: "Armoede is geen schande. Je medemensen laten denken dat je rijk bent is echter belachelijk en immoreel." ophouden met schamen:

o groot aantal mensen van dezelfde sociale klasse wonen in huurhuizen o bepaalde bouwmaterialen zijn simpelweg te duur o heden = 19de eeuw: huizen in een bouwstijl die niet tot het verleden behoort GEVOLG: ontstaan eigentijdse bouwstijl die we met trots kunnen overleveren aan volgende

generaties en waarnaar met trots verwezen worden in de toekomst

1898b Adolf Loos

De Loodgieters 29 | Wouter – Tine

19de eeuw zonder loodgieters is ondenkbaar:

vreemd: geven hem Franse naam: installateur verkeerd: is drager van Germaanse cultuur beter bij Engelsen lenen: plumber komt van plumbum (=Latijn voor lood) = voor ons en voor Engelsen geen vreemd woord, maar leenwoord

Al anderhalve eeuw lang: cultuur uit tweede hand van Fransen o MAAR Fransen werden geleid door Engelsen = BEDROG o Franse leiding: beviel ons MAAR front tegen Engelsen, Germaanse cultuur

Nochtans: Germaanse cultuur = begonnen aan zegetocht in wereld o Wie haar tegemoetkomt, wordt groot & machtig (bv. Japanners) o Wie zich verzet, blijft achter (bv. Chinezen)

toekomst: Germaanse cultuur aanvaarden ons bestaan hangt ervan af

Middeleeuwen: Duitsland beroemd voor waterverbruik: o Openbare badhuizen zeer populair: iedereen minstens 1 bad per dag o Burgerij: badkamer was meest luxueuze vertrek

Wij (Oostenrijk) zijn achtergebleven, Amerika & Engeland staan nu verder o Amerika: huis zonder badkamer = ondenkbaar o Amerika: Dagelijks baden = heel gewoon

1830: (vertegenwoordiger Jungen Deutschland) “Duitsland moet in bad”

stelling Loos: We hebben geen kunst nodig, we hebben niet eens een cultuur!

22

o Staat moet ingrijpen: badhuizen bouwen + badmeesters aanstellen o Hogere cultuur hogere kunst o Staat heeft belang bij om de behoefte aan reinheid bij bevolking te bevorderen alleen

zo Engelsen economisch bijhouden en eventueel hun wereldhegemonie over nemen

Loodgieter = pionier van reinheid = wegbereider naar cultuur

1902 Henry van de Velde

Principiële stellingnamen 48 | Wouter – Tine

Moreel = datgene dat in overeenstemming met de natuur der dingen en met een natuurlijke ontwikkelingsgang is, alles in natuur streeft naar hoogste mate van kracht, welbevinden & geluk, afwijkingen = immoraliteit

Architectonische schepping: berust op logica & het rationele

Scheppingsproces: "architectuur ontstaat op een natuurlijke wijze vanzelf en versmelt gemakkelijk met alle voorwerpen die mensen ter bevrediging van hun levensbehoeften nodig hadden en hebben"

Door het naleven van deze eenvoudige wet, kon zelfs de oermens tot zuivere schoonheid komen, zolang hij het praktisch gebruik van een object voor ogen hield

Voordat mens over werktuigen en materiaalkennis beschikte om dingen zelf creatief vorm te geven, had men wel al de logica om in allerlei natuurlijke zaken en wezens nuttige eigenschappen te herkennen (vb. rugschild van een schildpas als schaal) = herkennen van vormen die best beantwoordden aan gewenste functie

Later: klei afstappen van naturalistische vormgeving zoeken naar wezenlijke vormen in bewerking materiaal en mechanisme van handen en vingers

Architectuur: gedwongen tot logische vormen en vormgeving o MAAR volmaaktheid van vormgeving bereikt: aandacht voor zuiver logische rede, die de

vorm tot perfectie bracht, verslapt o vb.: Ionische stijl = zuiverder + benadert dichter schoonheid dan Corinthische

"In een huis is niet alleen materiaal zelf leugenachtig: hele lucht is vol van leugens + hecht zich aan alle voorwerpen."

o Alles misleidt: behang (bloemetjes), tapijten, schilderijen (perfecte, smetteloze natuur), portretten (perfecte voorouders),…

o Van de Velde gelooft hier niet in: hoog tijd om opnieuw te beginnen: alles om ons heen = lelijk + bestaat uit leugens en dwaasheid

19de eeuw: verbazingwekkende uitvindingen bv. stoom, elektriciteit o Kooplieden: berekenden financieel voordeel dat ze hieruit konden halen = namelijk

hulpbronnen die leken te passen in streven naar rijkdom o maar ze trokken er geen lessen uit:

ontwikkelden geen nieuwe constructieprincipes (mensen, zelfs ingenieurs) zagen geen schoonheid in nieuwe machines en

gebouwen (OPGELET: jongeren zagen dit WEL, hun conclusie: voorbije eeuw = niet gelijk aan gebrek aan schoonheid, werd echter niet erkend of gewaardeerd)

"omhulsel van alle constructies had al lang elke oprechtheid en elke organische uitdrukking verloren": hing niet meer samen met de eigenlijke inhoud nog lange strijd tegen traditie die omhulsel scheidt van wezenlijke inhoud

Plato: "wezenlijk kenmerk van architectonische schoonheid dat is wat het altijd geweest is: de volmaakte overeenstemming van de middelen met het doel"

23

1910a Adolf Loos Architectuur


Verhaal oever bergmeer: bergen, wolken, huizen, boerderijen, kapellen lijkt Gods werkplaats: eerlijk echt natuurlijk rust schoonheid / plots gekrijs, verstoring van harmonie = villa gebouwd door architect Waarom ontsiert de architect, of hij nu goed of slecht is, het meer? omdat de architect (net als de meeste stadsbewoners) geen cultuur heeft, zekerheid mist = ontworteld de boer (en ook de ingenieur) hebben wel cultuur en gaan hierdoor anders te werk Cultuur = evenwicht tussen innerlijk en uiterlijk van mens = voorwaarde voor verstandig denken & handelen stadsmens 2de helft 19de eeuw = eerste tijdperk zonder cultuur in geschiedenis

volgens profeten: alles = lelijk, vreugdeloos grepen terug naar zaken uit allerlei culturen = schoonheid

zaken omvatten veel ornamenten MAAR ambachtsman te modern en te gecultiveerd om dit nog te kunnen tekenen scholen oprichten

Architect heeft bouwkunst gedegradeerd tot grafische kunst niet beste bouwer, wel beste tekenaar krijgt meeste werk

Kunsten: grafiek schilderkunst gekleurde sculpturen plastiek architectuur grafiek en architectuur zijn begin en einde van reeks

Voor oude meesters: tekening slechts middel om zich voor de uitvoerders (ambachtslui) verstaanbaar te maken; tegenwoordig architectuur wordt uitgevonden aan tekentafel

voor elk kunstwerk gelden strenge wetten, daarom kan het slechts in 1 bepaalde vorm bestaan (grafiek OF architectuur)

FOUT: 2de helft 19de eeuw kende meer uitgesproken en beter herkenbare stijl dan voorafgaande: we hadden een echte stijl, maar GEEN ORNAMENT

ornament werd fetisj en bepaalde het begrip “stijl” genoemd

profeten kopieerden ornamenten uit verleden + beweerden dat ze daarmee stijl 20ste eeuw hadden uitgevonden Loos: "De stijl van de 20ste eeuw bestaat uit het handwerk van ambachtslieden (kleermakers,…) die niet “misvormd” zijn door de cultuurlozen."

o vergelijking architectuur - kleermakersvak Architectuur is kunst??? NEEN huis moet bij iedereen in de smaak vallen <-> kunst hoeft niemand te bevallen Huis voorziet in behoefte <-> kunstwerk gerealiseerd zonder behoefte Huis moet aan iedereen verantwoording afleggen <-> kunst aan niemand Huis biedt comfort <-> kunst verstoort de rust huis denkt aan HEDEN <-> kunst = revolutie, TOEKOMST Kunstenaars dienen enkel zichzelf <-> Architect dient hele samenleving

huis heeft niets met kunst te maken, architectuur is geen kunst omdat het een doel heeft (uitzondering: grafmonumenten en gedenktekens)

o Verbinding kunst-ambacht zorgde voor schade: mens weet niet meer wat kunst is o “De kunstenaar moet bij leven geen meerderheid achter zich hebben. Zijn rijk is de

toekomst”

Mensen zeggen: er zijn smaakvolle (door kunstenaars ontworpen) en smakeloze (door niet-kunstenaars ontworpen) gebouwen zijn = verwarring kunst en cultuur

24

Architectuur roept stemmingen op bij mensen architect moet juiste stemming weten op te roepen: hoe? gebouwen als voorbeeld nemen die die stemming bij mensen oproepen Loos: "als we in een bos een piramidevormige heuvel vinden… die met een schop piramidevormig opgeworpen is, dan worden we ernstig, ... hier ligt iemand begraven. DAT IS ARCHITECTUUR."

Onze cultuur = gebaseerd op grootsheid vanklassieke Oudheid: o Romeinen:

manier waarop we denken en voelen sociale bewustzijn geestelijke discipline dachten sociaal bestuurden de wereld vindingrijkheid in grondplan

o Grieken = individualisten zuilenorden, ornamenten (Romeinen konden dit niet ontwikkelen, waren te ver

ontwikkeld) elk bouwwerk: eigen profilering/ornament konden nauwelijks eigen steden besturen verspilden vindingrijkheid aan zuilenorde

Alle grote bouwmeesters denken “Romeinen bouwden net als wij” = FOUT bouwen = afhankelijk van tijd, plaats, milieu, functie en klimaat MAAR als bouwkunst vervalt in ornament, wegglijdt van het klassieke voorbeeld DAN brengt een grote bouwmeester haar weer naar dat klassieke voorbeeld

1918 Le Corbusier & Amédée Ozenfant Na het kubisme


DE MODERNE TIJDSGEEST

ontstaan industrie = realisatie fantastische werken, waarvan belang nog niet in te schatten is bieden zicht op heldere, ruime, algemeen geldende schoonheid

Nieuwe bouwwerken = embryo’s van toekomstige architectuur o heldere constructies = duidelijk geformuleerde intenties afleesbaar o bruggen, fabrieken, stuwdammen,… = levensvatbare kiemen van ontwikkeling

Loos: "utilitaire bouwwerken met een Romeinse grootheid"

laatste 100 jaar: architectuur verloor besef van haar missie =decoratieve kunst van laag niveau geworden architectuur = bestemd om van woning levensvatbare organische eenheid te maken, beantwoordend aan gebruikseisen, daarna pas (eventueel) verfraaien

Architectuur zou gestorven zijn ALS ze haar bestemming niet had teruggevonden; redders = ingenieurs en de bouwkundigen zuiverheid van constructie = harmonie die ware schoonheid benaderd gewapend beton maakt nauwkeurige uitvoering van berekende mogelijk zo kan het Getal, basis van schoonheid, expressie vinden

machines evolueerden snel + werden zuiverder onder conditionering van het getal zuiverheid = nieuwe factor in het moderne concept van Kunst

hierdoor: realiseren waar Grieken van gedroomd hebben nl. ideaal van perfectie

25

1951 Martin Heidegger Bouwen Wonen Denken


Wat is bouwen? oud-Duits (buan) = wonen: blijven, zich ophouden

Deze betekenis (wonen) = bij ons verloren gegaan

bauen = niet alleen wonen maar zegt ook HOE we het wonen moeten denken

“De wijze waarop jij bent en ik ben, de manier waarop wij mensen op de aarde zijn, het wonen”

Mens zijn = als sterveling op aarde zijn = wonen

Oude woord “bouwen”: mens is voor zover hij woont

Bouwen beteken nu tevens: verzorgen & telen o 2 manieren van bouwen = in het eigenlijke bouwen, wonen, inbegrepen:

Bouwen als verzorgen (cultura) (is geen vervaardigen) Bouwen als oprichten van gebouwen (aedificare)

o Eigenlijke betekenis van bouwen, het wonen, geraakte in vergetelheid

Conclusie: wij wonen niet, omdat we gebouwd hebben

Wezen van het wonen: o Oud-Gotisch: wunian = tevreden zijn, tot vrede gebracht, in vrede blijven o Vrede = vrije = behoed tegen schade en bedreigingen = verschoond o Verschonen = iets aan zijn wezen overlaten = omheinen o Wonen = omheind zijn in het vrije met als grondtrek het verschinen o Mens-zijn berust op het wonen = verblijf als sterveling op de aarde o Op de aarde = onder de hemel: blijven ten overstaan van de goddelijken = Behorend tot

de samenleving van de mensen

De vier: Aarde en Hemel, Goddelijken en Stervelingen: behoren samen tot oorspronkelijke eenheid.

o AARDE = dienend dragende... o HEMEL = beweging van hemellichamen

doet ons denken aan de drie andere, maar niet aan de eenvoud van de 4 o GODDELIJKE = Godheid o STERVELINGEN = mensen

“in de redding van de aarde, in de ontvangst van de hemel, in de verwachting van de goddelijken, in de begeleiding van de stervelingen komt het wonen tot zijn wezen als viervoudig verschonen van het vierkant"

o Verschonen = het vierkant in zijn wezen onder uw hoede nemen, geborgen houden o Wonen is vooral een verblijf bij de dingen Heidegger:“Het wonen als verschonen bewaart het vierkant in datgene waar de stervelingen bij verblijven: in de dingen”

In hoeverre behoort het bouwen tot het wonen?

beperking: bouwen als het oprichten van dingen

WAT is een gebouwd ding? vb: brug: o niet slechts verbinding van oevers, maar maakt dat oevers verschijnen o brug verzamelt op haar manier aarde en hemel, goddelijken en stervelingen

‘Thing’ = oud woord voor verzameling Brug = als de verzameling van het vierkant een ding

Aarde: brug verzamelt de aarde als landschap omheen de stroom

26

Hemel: brug houdt het stromen open voor de hemel (= neerslag): enkele ogenblikken opgenomen in de poort van de boog, om het dan weer los te laten

Stervelingen: de brug leidt de mensen over en weer, helpt hen om als sterveling aan de andere kant te geraken

Goddelijken: aanwezigheid van de goddelijken in bijvoorbeeld een afbeelding of figuur van de patroon van de brug

brug = ding van een bijzondere soort: o verzamelt het vierkant zo dat ze het van een plek voorziet o Maar: alleen wat zelf een oord is, kan een plek innemen: het oord komt er pas als de

brug er is: plaatsen die bezet zijn resulteren in een oord, door de brug vanuit de brug zelf ontstaat pas een oord

o Vanuit deze plek worden pleinen en wegen gemarkeerd = ruimte toewijzen

Wezen van het bouwen = laten-wonen o Voltrekking van bouwen = inrichten van oorden door het voegen van haar ruimten o "Alleen als we vermogen te wonen, kunnen we bouwen": vb: hoeve in Zwarte Woud

Hoeve op windluwe berghelling, richting zuiden, vlakbij bron (Aarde) Ver uitkragen dak: afhelling voor sneeuw, beschermt tegen stormen (Hemel) Geheiligde plaatsen (Goddelijke) voor kraambed en doodskist voorzien

(Stervelingen) o “een ambacht dat zelf aan het wonen is ontsproten en dat zijn uitrusting en materiaal

nog als dingen gebruikt, heeft de hoeve gebouwd” wonen = "grondtrek van het zijn volgens hetwelk de stervelingen zijn"

Bouwen en denken behoren tot het wonen: beiden = absoluut noodzakelijk MAAR moeten met elkaar communiceren, apart dragen ze niet bij tot het wonen vergt ervaring, inoefening

Hoe staat het NU (1951) met het wonen? WONINGNOOD!

Men denkt het op te lossen door bouwproces te reorganiseren en meer te bouwen

MAAR: eigenlijk nood van het wonen is niet in de eerste plaats het gebrek aan woningen

Eigenlijke nood = stervelingen moeten eerst leren wonen: Zodra de mens over de ontheming begint te denken, wordt het probleem opgelost roept stervelingen op om te wonen volbrengen door: vanuit het wonen te bouwen en door over het wonen te denken

1955 Reyner Banham

Het Nieuwe Brutalisme 306 | Wouter – Tine

vraag: “Welke invloed hebben de geschiedschrijvers van de hedendaagse architectuur uitgeoefend op de geschiedenis van de hedendaagse architectuur?” idee Moderne Beweging opgeroepen van + ruwe indeling gemaakt in typen:

ene type bv. kubisme: etiket, merkteken door critici en geschiedkundigen geplakt op werken die aan een aantal criteria lijken te beantwoorden, los van de verhoudingen tussen de kunstenaars

andere type bv. Futurisme: vaandel, slogan , een bewust streven van een groep artiesten, ongeacht de schijnbare (on)gelijkvormigheid van hun werk

27

Nieuwe Brutalisme (eerste Britse kunstbeweging sinds nieuwe kunstgeschiedenis) behoort tot beide types tegelijk =onrechtstreeks schuld van de kunstgeschiedenis

studie van Nieuwe Brutalisme? eerst: realiseren hoe diep de nieuwe kunstgeschiedenis heeft ingegrepen in de gedachtewereld van de progressieve Britse architectuur en in de leermethoden en het taalgebruik waarin architecten en critici onderling communiceren

Nieuwe Brutalisme platsen tegen: achtergrond van de recente geschiedenis van de geschiedenis, vooral de groeiende bewustwording van de innerlijke geschiedenis van de Moderne Beweging zelf

Eigenschappen Nieuwe Brutalisme (vb: Hunstanton School van Smithsons)

Formele en axiale plattegrond

Formalisme af te lezen van exterieur

Eenvoudige basisstructuur en materialen nadrukkelijk getoond oppervlakkige critici : " over Nieuwe Brutalistische architectuur valt niets meer te vertellen" omwille van nadruk op eenvoudige basisstructuur

MAAR is niet het enige waar NB voor staat

Hunstanton werd niet goed onthaald omdat het het enige moderne gebouw dat is gemaakt van datgene waarvan het gemaakt lijkt te zijn

Meeste moderne gebouwen zien er uit alsof ze van witkalk en glas zijn MAAR zijn van beton en/of staal

Men kan zien waarvan Hunstanton van gemaakt is en hoe het werkt, verder niets anders te zien dan het spel van ruimten spel van personaliteiten geconcentreerd rond fysisch object eigenschappen van het object:

1. Formele leesbaarheid van de plattegrond 2. Onverhulde presentatie van structuur 3. Gebruik en waardering van materialen om hun intrinsieke eigenschappen

eigenschappen lijken ook in andere gebouwen aanwezig (Lake Shore, appartementen in Marseille,…) MAAR brutalisten zouden meesten hiervan uitsluiten (buiten Marseille misschien) hebben gelijk: zijn overmatig “zachtaardig” al bezitten ze ook wat hardheid MAAR het is juist brutaliteit die NB kenmerkt, dat missen deze gebouwen uitondering = Yale Art Center (Louis Kahn): getuigt even sterk van eigenschappen EEN BEELD "beeld" = een van de meest ongrijpbare en tegelijk meest bruikbare termen in de hedendaagse esthetica = woord waarmee men vanalles of niets kan beschrijven betekent: iets dat visueel waardevol is, dat wat emoties aangrijpt wanneer het bekeken wordt

Nieuwe brutalisten: stellen belang in beeld wordt door velen van henzelf en door hun critici vaak beschouwd als antischoonheid in de klassieke esthetische zin

inspiratie nieuwe brutalist = het ding zelf in zijn geheel met daarin verwijzingen naar menselijke verhoudingen

Dit concept van beeld is gemeenschappelijk in alles van het Britse NB, maar de ontwikkeling in architectonische toepassingen vertoont verrassende kronkels:

gebouw moet onmiddellijk vatbaar visueel geheel vormen + vorm die je waarneemt moet bevestigd worden door de ervaring van het gebruik

vorm moet in geheel beantwoorden aan functies en materialen van het gebouw

28

eis: vorm zowel vatbaar als onvergetelijk = abnormaal = DE meesterproef die van een goed bouwwerk grootse architectuur maakt Grootse architecturale werken zijn altijd ‘conceptueel’ beeldend geweest Elk groots bouwwerk van Moderne Beweging = conceptueel ontwerp vb.: Bauhaus: “doen zich graag voor alsof ze zuiver functionalistisch zijn en waarvan de aformele composities gewoonlijk door routinefunctionalisten worden aangehaald om hun eigen ontduiken van architecturale verantwoordelijkheid te verdedigen" Een conceptueel bouwwerk kan echter zowel aformeel als formeel zijn HERDEFINITIE VAN HET BEGRIP NIEUWE BRUTALISME (om geldig te zijn voor toekomstige ontwikkelingen) Uitsluiten van formalisme als fundamentele eigenschap

1. Onvergetelijkheid als beeld 2. Onverhulde presentatie van structuur 3. Waardering van materialen om hun intrinsieke eigenschappen ‘zoals ze zijn’

Beeld = dat wat emoties aangrijpt Structuur = verhouding tussen delen Materialen = zijn ‘zoals ze zijn’ ruwe materialen bevestiging van Le Corbusier: “Architectuur is het leggen van ontroerende verbanden met ruwe materialen” MAAR NB is architectuur van onze tijd en niet van de zijne

1957 Sibyl Moholy-Nagy

Het inheemse genie van anonieme architectuur 314 | Wouter – Tine

"Bouwwerken... geven het leven van het verleden door aan leven van toekomst; tenminste, als zij meer zijn dan louter beschutting en meer dan geleende vorm. Een volk zonder architectuur geeft slechts weinig van zijn cultuur door." Naast “stenen geschiedenis” bestaat er ook een architectuur die een ander aspect van het leven overlevert

Getuigt van de idealen van de groep

Geven persoonlijke geschiedenis van een cultuur weer, de eindeloze strijd van anonieme mensen om fysiek en spiritueel te overleven

Inheemse gebouwen spreken taal van volk Kunstmatige behoeften (aangepraat door reclame) verdoezelen dat er geen vooruitgang is in de architectuur, wel in de mechanische uitrusting (=technologie) fysieke levensomstandigheden = verbeterd, maar architectuur als verwezenlijking van de

menselijke zoektocht naar een anker in de vloed van tijd gaat niet vooruit ontwikkelt zich in cycli, net als gevoelens en gedachten hoogte punt cyclus: als de architect aan de behoeften en idealen van zijn tijd heeft voldaan

met een ontwerp dat doelmatig en van een tijdloze schoonheid is mooiste gebouwen onder anonieme in de wereld brengen dezelfde boodschap als de

beroemde historische gebouwen = overleveraars van leven

29

belang van een streekgebonden architectuur overstijgt kwaliteit van adequate expressie, die zij deelt met bewust ontworpen academische gebouwen:

Bouwwerken van pioniers in nieuw land: doelmatigheid en esthetische waarde EN OOK rol als visuele steun om beter begrip te krijgen van de principes van architectuur bouwwerken = primitief =ORIGINEEL (niet = “eenvoudig”)

Eerste taak van bouwkundige = mens, zijn werk en bezittingen beschutting bieden + bouwwerken die zowel spirituele als materiële voldoening geven = moeilijk voor hedendaagse architect: wordt verward door technologie, economie en afnemende belangstelling voor culturele en esthetische waarden

goede voorbeelden uit verleden als inspiratie

nieuwe definitie zoeken voor rol architect: tussen functionaliteit en expressiviteit + gericht op technologie én de mens

Grondprincipe architectuur = beschutting: scheidt menselijke omgeving van natuurlijke

Kracht natuur bevechten met kracht technologie

industriële milieu = grootste dreiging voor mens geworden (chaos & uitroeiing)

taak hedendaagse architect = anonieme architectuur voor anonieme mens van het industriële tijdperk creëren

De eerste mens die een meer duurzame bescherming dan zijn eigen huid voor zichzelf bouwde, voegde een 4de dimensie toe aan het bouwen: dimensie van duurzaamheid in de tijd

Kon zo in spirituele zin voortleven

Continuïteit van geboorte en verval in natuur en continuïteit van menselijk streven vloeien naast elkaar doorheen geschiedenis

groeiend bewustzijn: architectuur is NOCH de mondaine vrijdenkerij van de kunstenaar, NOCH rechtlijnige mechanische objectiviteit architect heeft selectieve en coördinerende functie door verscheidenheid aan problemen in zijn taak: verantwoorde keuzes voor een maximale samenhang Vroeger: huis op basis van eigen unieke behoeften Nu: hele bestaan in voorzieningen van massaal geproduceerde technologische

huisvesting wringen dringend behoefte aan INSPIRATIE(=tijdloos = aandacht voor het totale concept), geen imitatie (houdt zich enkel bezig met uiterlijke vorm) Historische architectuur: concept en kwaliteit makkelijker te waarderen in anonieme dan in

bewust ontworpen gebouwen Beste moderne architectuur: perfectie niet van bouwwerk zelf af te elzen, je moet ontwikkeling

van het geheel en de overtuigingen van de architect kennen prestatie inschatten adhv. prototypen en het uiteindelijke doel van de architect

bouwen van huizen is vergelijkbaar met voldragen van een kind = een creatief proces, kan niet worden versneld zonder desastreuze gevolgen Elke mens en elk gebouw: invloed op omgeving die verder uitstrekt dan invloed en levensduur van hun maker historisch uitgangspunt is dus onmisbaar Anonieme architectuur: te bestuderen eenheden hebben 4 aspecten die haar onderscheiden van vooraf ontworpen of technologische architectuur:

30

1. Uitsluitend gebruik van inheemse bouwmaterialen en lokale vaardigheden en bouwtechnieken

2. Plattegrond & volume zijn bepaald door specifieke niet-dupliceerbare functionele eisen en plaatselijke omstandigheden, zonder rekening te houden met symmetrie of smaak

3. Ornamenten worden niet gebruikt indien ze geen deel van structuur zijn 4. Eenheid van omsluitende vorm en omsloten volume

“Deze kenmerken kan men ook terugvinden in sommige moderne ontworpen gebouwen, maar aan de zuiverheid van de expressie herkent men de inheemse bouwer.

1979 Christian Norberg-Schulz Genius loci. Naar een fenomenologie van de architectuur


Alledaagse wereld bestaat uit:

Waarneembare ‘verschijnselen’: mensen, dieren, zon, maan, wisseling seizoenen,…

Minder tastbare verschijnselen: gevoelens,… = inhoud van ons bestaan Al het andere (atomen, moleculen, getallen, ‘gegevens’ ,… ) = hulpmiddelen: om aan andere doelen te beantwoorden dan ons dagelijks leven tegenwoordig: meer belang aan hulpmiddelen dan aan leefwereld zelf Tastbare dingen vormen bestaande wereld: soms onderling complexe en tegenstrijdige verbanden Sommige verschijnselen omvatten andere verschijnselen bijvoorbeeld ‘landschap’ Algemeen: aantal verschijnselen vormt ‘omgeving’ voor andere PLAATS = concrete term voor omgeving

Gebeurtenissen, handelingen vinden ‘plaats’

geen voorstelling van gebeurtenissen zonder ‘plaatsverwijzing’: Plaats = wezenlijk deel van ons bestaan

plaats = geheel bestaande uit concrete dingen bepalen samen ‘karakter’ van omgeving = wezen van de plaats plaats wordt bepaald door ‘karakter’ of ‘sfeer' = kwalitatief, ‘totaal’ fenomeen, niet herleidbaar tot 1 van haar eigenschappen (ruimtelijke verhoudingen etc.), want dan verlies je concrete karakter ervan

GENIUS LOCI = Romeins concept = geloof dat elk wezen zijn eigen genius (beschermgeest) had

geest schonk mensen en plaatsen leven, begeleidde hen van geboorte tot dood, bepaalde hun karakter bepaalde wat een ding was of beter wat het ‘wil zijn’

omgeving voor mens in Oudheid bestaat uit welomlijnde karakters

Overlevingskansen afhankelijk van goede relatie met genius van de plaats (lichamelijk/geestelijk)

Genius loci bleef bestaan (in de geschiedenis), maar minder expliciet: bv. plaatselijke karakter als inspiratie voor kunstenaars/schrijvers

WONEN = totale relatie tussen mens en plaats

verschil ruimte <-> karakter: mens woont ergens = bevindt zich in ruimte en wordt tegelijkertijd blootgesteld aan bepaald karakter van omgeving 2 psychologische functies:

o Oriëntatie: weten WAAR je bent o Identificatie: weten HOE een bepaalde plek is

31

Wonen = vooral identificatie met omgeving, thuisvoelen = ontwikkeling van beide psychologische functies

moderne maatschappij: aandacht bijna uitsluitend naar ‘toegepaste’ functie van oriëntatie, identificatie vaak aan toeval overgelaten werkelijke wonen (psychologisch) verdrongen door VERVREEMDNG beter begrip 'identificatie' en 'karakter' nodig

Identificatie = bevriend raken met bepaalde omgeving, omgeving wordt van grote betekenis (bv klimaat) elke karakter/sfeer bestaat uit evenwicht tussen binnen- en buitenwereld en tussen lichaam en geest

moderne stedeling: vriendschap met natuurlijke omgeving gereduceerd tot losse relaties in plaats daarvan identificatie met door mens gemaakte dingen (straten, huizen,…)

Objecten van identificatie = concrete omgevingskenmerken, de relatie van de mens met deze objecten ontwikkelt zich meestal in de kinderjaren: kind raakt gewend aan omgeving en ontwikkelt het perspectieve schemata (omvat zowel universele als plaatselijk en cultureel bepaalde structuren), die alles wat het later waarneemt zullen bepalen

IDENTITEIT van een individu = bepaald door de schemata die ontwikkeld zijn (leggen de toegankelijke ‘wereld’ vast: vb: ‘ik ben New Yorker’ is veel concreter dan ‘ik ben architect’) Menselijke identiteit = in belangrijke mate een functie van plaatsen en dingen Heidegger: “Wij zijn bepaald door de dingen.” Daarom: "De menselijke identiteit heeft als voorwaarde de identiteit van de plaats." IDENTIFICATIE & ORIËNTATIE = basisprincipes voor hoe mens in wereld staat:

Identificatie = basis voor gevoel van “thuishoren”

Oriëntatie = functie die mens in staat stelt de homo viator (pelgrim man) te zijn (=natuurlijk) o Lange tijd hebben mensen gezworven om ‘vrij’ te zijn en de wereld te veroveren o Nu: echte vrijheid = zich thuisvoelen ‘wonen’ = zich op een concrete plek thuisvoelen

ARCHITECTUUR = poëzie doel = mens helpen wonen

Moeilijke kunstvorm: niet voldoende om praktisch te bouwen, architectuur ontstaat wanneer een ‘totale omgeving zichtbaar wordt gemaakt’ = concretisering genius loci

o gebouwen waarin eigenschappen van plaats samenkomen brengen ons dichter bij de mens

o Architectuur moet ‘bestemming’ van de plaats begrijpen = aarde beschermen = zelf deel worden van een allesomvattend geheel

o NIET: ‘omgevingsdeterminisme’ = onderkennen dat mens integraal onderdeel van zijn omgeving is leidt tot vervreemding en verstoring van omgeving

Ergens thuishoren = existentieel vaste voet aan grond hebben

Belangrijkste probleem mens = over de drempel stappen en zijn verloren plek terug winnen

1993 Bart Verschaffel

Architectuur is (als) een gebaar 641 | Wouter – Tine

WAT KENMERKT OF WAT BEPAALT HET ‘ECHTE’? Het gaat er om de ‘structuur’ van het ‘echte’ te beschrijven Stelling: “Het ‘objectief waarachtige’, de vorm van het ‘echte’, wat aangetast wordt door de abstracte en cumuleerbare waarden van ‘money and success’, is (als) het gebaar.”

32

19de eeuw: 'versmacht over het gewicht van de lelijkheid aller dingen', niets verscheen nog onder zijn essentiële, waarachtige en overtuigende vorm moderne vormgeving en architectuur is voor de pioniers een afrekening hiermee

Henry van de Velde: afkeer tegen frivoliteit, willekeurigheid en opzichtigheid van de ‘stijlen’ Huizen moet dienstbaar en zwijgzaam zijn (zoals meiden en knechten) “Van hen hield ik, omdat zij gewoon en natuurlijk waren, omdat zij ootmoedig, met hun echt wezen en hun ware gevoelens, de taak verrichten die zij op zich hadden genomen.” = Aan dingen die niet op deze wijze waarachtig zijn, kan men zich volgens hem “niet hechten”

LOOS: boer en ambachtslui hebben nooit geleerd om geleerd te spreken en hoeven dus ook niet te doen alsof

Leugens van mensen staan model voor de structuur van kitsch, leven van de boer en de dienstbode model voor het ‘echte’ veel architecten vinden een echtheid die tegelijk verloren is én kan teruggewonnen worden door de juiste architectuur Levensvroomheid = kenmerkend voor eenvoudigen en hun leven Hoe zonder religie vroom zijn? Wittgenstein: “alle architectuur verheerlijkt en vereeuwigt iets”

Architectuur = een gebaar

Geeft architectuur de ‘spirituele’ opdracht om “dichtbij het leven een ‘waarachtige’, klare stille aanwezigheid te vormen die de overheersende werkzame moderniteit van de dans van de tekens, van het cynisch naakte geld, van het spiegellabyrint van de ‘informatie’, tegenspreekt”

Niet elke doelgerichte beweging (van mens) is een gebaar, net zomin elk doelmatig gebouw architectuur is

Handeling: alleen het resultaat telt, gaat om bepaald doel halen, er zijn steeds alternatieven/ verschillende middelen mogelijk Handeling heeft geen waarde in zichzelf dus geen gebaar ritueel: gaat niet om een bepaald resultaat bereiken, wel om bekende, voorgeschreven handelingen juist uitvoeren Tussen handeling en ritueel ligt het ‘gebaar’ (vb: groeten, wijn schenken)

doelgerichte handeling, gebaseerd op een bekende en vertrouwde vorm

volgt steeds wat gegeven is, maar interpreteert ook altijd

Maakt deel uit van leven en is ‘gewoon’ is geen ritueel, niet afhankelijk van correct volgen van voorschriften, maar je kan het niet opnieuw uitvinden, evenmin is het een instrumentele handeling, het is zeker niet finaal gericht

Gebaar=opdracht, aan jezelf verplicht het ‘goed’ uit te voeren, wedijvering met jezelf en anderen

‘goed’ = gepast, overtuigend inherent dramatisch karakter: opvoering met eventueel evaluatie en appreciatie

Uit het lijden aan de leugen (leugen in het algemeen) en de valse vormelijkheid, komt

bewondering voor mensen als dienstbodes

romantische bewondering voor het Volk waarmee kunstenaar een verbond tracht te sluiten

de analyse van het échte leven – het leven waarvoor men bouwen moet – als samengesteld uit de elementaire, eenvoudige activiteiten van het stappen, kijken, bewegen, slapen.

wekt verlangen op geen architect maar ‘bouwer’ te zijn, verlangen naar het ‘ambachtelijke’ als model voor de intellectuele activiteiten (schrijven, schilderen, ontwerpen) leugen verwekt verlangen naar het echte en het ware = het ‘eenvoudige’: helder, sober, ordelijk,...

33

toevlucht zoeken in huizen, voorwerpen,… die niet vals maar echt zijn, als tegenpool tegen de onechtheid waar niet aan valt te ontkomen. droom van moderne architectuur = veel minder ‘modern’ dan ze doet uitschijnen:

in het aansluiten bij de eigen tijd en techniek

in het afwijzen van de frivole vormen

in de keuze voor het zakelijke, redelijke wonen en bouwen niet zozeer de wil ‘modern’ te zijn, maar het verlangen het reële moderne leven een

omgeving te bezorgen die niet op de eigen tijd lijkt – maar op de dienstbode Moderne Beweging incarneert eerder weerstand tegen de moderniteit, dan dat ze die

voortdrijft of versnelt Functionaliteit moet leiden naar een waarheid, een echtheid die het ongelukkige burgerlijke

bewustzijn een plaats geeft, een rustplek Adorno: “voor de burgerlijke cultuur is de “nuttigheid” vooreerst de droom van het ding ‘dat zijn kilte verloren is’: de voorwerpen die hun doel gevonden hebben, zijn verlost van hun eigen ‘dingelijkheid’." zakelijke, functionele architectuur als middel om het verloren 'gebaar' terug te vinden

HVDV: dienstbode als model voor architect is wilt niet zeggen 'onovertroffen machinematige functionaliteit' MAAR ‘zij die met hun echt wezen en hun ware gevoelens de taak verrichten die ze op zich hebben genomen’ Kunst is revolutionair, de toekomst, maar het huis is conservatief (Loos: Aanwezigheid,

heden. Het dak) Goede architectuur lijkt niet op ons, is geen bijdrage tot de moderne tijd, WELmiddel om de moderniteit tegelijk te accepteren en uit te houden = levensvroom, zoals diensbode, niet gedreven door geld, succes,… "Architectuur als gebaar, als een variatie op gegeven ‘vorm’ van het huis, als trots en zelfbewust bekrachtigen van de gemeenplaats van het huis zoals een kind het zou tekenen."

34

2.2 Functionalisme

1910b Adolf Loos Ornament en misdaad

63 | Eline – Tine

Evolutie in de cultuur is gericht op toenemende aristocratische levenswijze, dit gaat gepaard met ornamentloosheid. Loos: "Kind heeft geen moraal":

vergelijking met Papoa vb. Papoa tatoeëert zichzelf, maar is geen misdadiger. In het hedendaagse leven staan tattoos gelijk aan misdaad.

ander voorbeeld: Kunst heeft erotische oorsprong nl. erotische symbolen. In het hedendaagse leven zijn erotische symbolen een vorm van misdaad.

begin beeldende kunst = drang om alles wat onder iemands bereik is van ornamenten voorzien = degeneratieverschijnsel

Conclusie Loos: culturele ontwikkeling staat gelijk aan het verwijderen van ornamenten van gebruiksvoorwerpen.

alles zonder ornament werd door de mensheid verstoten

elke tijd had eigen stijl, met stijl bedoelde men ornament

Hedendaagse mens kan geen nieuw ornament verzinnen triest geen stijl meer? Reactie Loos: ornamentloos is nieuwe stijl

Ornamenten = verspilling van arbeidskracht, verspilling van gezondheid, verspilling van materiaal en DUS verspilling van kapitaal

Ornament is niet meer met de cultuur verbonden = dus niet levensvatbaar

Hij is niet helemaal tegen ornamenten, hij verdraagt ze als ze andere mensen een plezier doen, gaat hun plezier niet ontnemen + het historisch ornament was zeker waardevol omwille van zijn band met cultuur

Echte kunst hangt samen met ornamentloosheid = teken van geestelijke kracht: onderscheiden als individu, niet door ornamenten

1923 Adolf Behne Het moderne utilitaire bouwwerk

120 | Eline – Tine

Organische vormgeving, aansluiten op de dynamische vereisten van het leven. Architectuur als hefboom om een nieuw soort mens te vormen. Onderscheid tussen functionalisme en utilitarisme: filosofische instelling resp. praktische instelling. Europese architectuur: 2 stromingen nl. westerse en oosterse, streven allebei naar zakelijkheid, beroepen zich op de machine, willen uitdrukking geven aan eigen tijd, eigen gebied MAAR verschillende resultaten revolutie kunstenaars (Dui/Rus): ontkenning van begrip 'kunst', tegen esthetiek, ornament, voor constructie en industriële kunst bouwen tot werktuig getransformeerd

35

gaat niet meer om kunst, maar om functie -> vorm volgt uit functie gevolg = labiel evenwicht, volledig nieuw, levendig geheel, vrij van remmingen en beperkingen beter inwendige eenheid

grondvoorwaarde bouwen = beste functionele indeling van beschikbare leefruimte

vorm ontstaat door: ambitieuze en verfijnde organisatie van functies en doordachte constructie

vormgevende werk pas na verdieping in levenshouding, leefgewoonten en werkmethoden opdrachtgever

taak architect = objectieve functies vrij met elkaar in evenwicht brengen en tot een enig mogelijke definitieve tektonische oplossing komen = de bouw

Functionalisten ≠ utilitaristen: zelfde resultaten, maar verschillende instelling

Functionalist: “hoe iets verwezenlijken op de principieel meest juiste manier?”; niet ondergeschikt aan de doelmatigheid, gebruikt het als niet-vaststaand, veranderlijk middel = romanticus

Utilitarist: “hoe iets verwezenlijken op meest praktische manier?”; ondergeschikt aan de doelmatigheid = verschijnselen afleiden uit doel, leidt soms tot materialisme

Drijfkracht functionalisme = het individualisme o doet beroep op het organische: kan enkel verwezenlijkt worden als het om

individualiteit gaat: ruimten samenvoegen = moeilijk bij organische vormen = dus niet gunstig voor het collectieve

o Doorslaggevend = positie tov de maatschappij: mens staat tussen natuur en maatschappij

tegenstelling ontstaat: individuele voldoet niet aan de eisen die het maatschappelijk leven stelt, sluit zich er zelfs voor af vraag: maatschappelijk gezien = mechanische, rechthoekige constructies functioneler dan organische? = spanning met de natuur basis handelingen mens: OFWEL bewustzijn van menselijke gemeenschap = rationalist OFWEL gevoel van eenheid met natuur = romanticus

Stadsplattegrond LC: gevaren consequent rationalisme wordt autoritair, dwingend nieuwe aandacht voor doel en benadrukken van functie moet leiden tot bezinning en herstel

1930 Arkadii Mordvinov

Vernietig de buitenlandse ideologie 195 | Eline – Tine

Constructivisten leveren geen bijdrage aan de klassenstrijd. Functionalisten schieten hun maatschappelijk doel voorbij, ze gaan teveel op in de vormen. Ze zijn vergeten dat het hun er eigenlijk om begonnen was om via architectuur de politieke revolutie te ondersteunen. Tegen Leonidoverie

Architectuur herstellen: strijd tegen functionalisme

Strijd tegen eclecticisme en utopische formalisme: Er heerst nog steeds routine nl. na-apen van oude constructies (zoals zuilen), vormen die aristocratie uitdrukken, afwijzen van nieuwe productietechnieken, standaardisering en mechanisering, misdadige materiaalverspilling = tegen de communistische ideeën

Leonidov en aanhangers vormen formalistische vleugel van het constructivisme = synthese van al het negatieve van het constructivisme en formalisme “dood aan de kunst” + weigeren

36

architectuur te zien als ideologisch strijdterrein (communisme = maximaal gebruik van alle kunstvormen als agitatie- en propagandamiddel)

architectuur: houden vast aan abstracte vormen los van sociale of utilitaire inhoud + negeren volledig technische en uitvoeringsmogelijkheden (bv. aula volledig glazen bol met 1 steunpunt) houden geen rekening met praktische problemen; alles moet wijken voor puur formalistisch streven naar verrassende contrasteffecten, technici moeten de problemen maar oplossen

ook geen aandacht voor bouwprogramma (bv. maximale kosten of capaciteit) creëren enkel dingen naar hun eigen wil en wet = ONTOELAATBAAR

geheel is ontstaan uit een school, een systeem: milieu stond los van productie en sociaal-politieke activiteiten, afgesneden van de arbeidersklasse dit is 'architectuur om de architectuur'

1932 Michel Roux-Spitz Tegen het nieuwe formalisme


Klaagt over ‘gevaarlijk formalisme’ van de avant-garde. Wil een zuiverder formalisme; moderne architecten zijn geneigd de vormen van machines te kopiëren, zonder terug te grijpen op de principes die daaraan ten grondslag lagen. Hoe staat het met de moderne architectuur?

Opbloei nieuwe architectuur wordt tegengehouden door gevaarlijk nieuw formalisme o vroeger: kopiëren natuur o nu: kopiëren machines, maar vergeet de principes die ze heeft doen ontstaan

toepassing architectuur: constructie wordt verstopt achter de façade + nadruk op plastische vormgeven van de buitenkant, niet op planvorming

probleem: men is de rol van de architect is vergeten = “organiseren”, voorwaarden: o dienstbaarheid o diepgaande analytische studie naar behoeften o gebouwen 'op maat' aangepast aan hun bestemming o optimaal gebruik van nieuwe technische middelen

programma moet bevel voeren, constructie is middel dat dient te gehoorzamen, esthetiek wordt onbewust verkregen moderne architect = schepper van organismen: hoe diepere analyse, hoe volmaakter het organisme

bewondering voor natuur: alles heeft zich aangepast aan de functie die het moet vervullen moet ook zo zijn in architectuur

studie project = heen en weer gaan tussen mathematische zuiverheid en bevrediging van praktische behoeften = versnelde evolutie

behoeften zijn zeer complex: onmogelijk om standaard te creëren! toekomst ligt in studie- en uitvoeringsmethoden (niet in standaardgebouwen) vraagt reorganisatie van het architectenbedrijf en maken van een rationele transformatie-industrie in dienst van het programma toekomst in het "op maat gebouwde”: ieder organismeheeft eigen organische schoonheid

crisis moderne architectuur = crisis in het onderwijs: is gefocust op reproductie van bestaande machines en organismen reproductie = fout: moeten dienen als voorbeeld

=> taak architectuur = creëren van nuttige organismen

37

1933 Camille Mauclair Huizen zonder ziel


Valt grondgedachten van functionalisme aan: architectuur is iets anders dan serieproductie. Behoorde tot een conservatieve stroming die zich verzette tegen alle nieuwlichterij over sociale en esthetische hervormingen.

Frankrijk "termietenheuvels": geen onderscheid meer, bevat geen smaak geen gevoel

probleem: wat er gemaakt wordt , is misschien wel Frans MAAR het ziet er zo niet uit

Hygiëne wordt ZEER belangrijk extreem clean = choquerend

"termietenheuvels": overheersing van egalitarisme en nudisme, alle appartementen zijn gelijk, hun bewoners zijn net zo gelijk, toekomstideaal lijkt alles = gelijk, in serie gemaakt en genummerd, interieurs zijn onpersoonlijk lijkt meer op een kliniek of tandartspraktijk dan een woning: alles glimt, is koud en heeft scherpe hoeken waar we ons aan lijken te kunnen snijden lijkt alsof we het verschil tussen een sanatorium, cellenblok, ziekenhuis, fabriekskantine en datgene dat een 'thuis' is zijn verloren: compleet verlies van intimiteit

Hoe zouden we hierin moeten leven? Meer nog: hoe zouden we hierin moten sterven? Mauclair: "Een woning is niet af totdat er mensen zijn geboren en gestorven, totdat ze met herinneringen is bevolkt e gewijd."

Woonmachine: doet denken aan een arbeiderswijk = heeft geen gezicht, geen ziel protest tegen idee 'mens is een machine gehuisvest in een machine'

Architectuur = namakers van namakers met nog weinig onderscheidingsvermogen, niet meer vindingrijk er is een verschil tussen architectuur en serieproductie

=> Mauclair: "Men zegt ons: 'Elke tijd zijn eigen stijl en men moet bij de tijd blijven'. Ja, maar dan wel op voorwaarde dat de stijl van de nieuwe tijd even mooi is, ook al is hij heel anders."

1935 Ernst Bloch Erfenis van deze tijd


Nieuwzakelijke architectuur is te modieus. Zakelijk, direct Zakelijkheid = "het leven en zijn dingen even koel als licht maken", leegte, weglaten Bedrog: leegte wordt zo vernikkeld dat ze glanst en bekoort Nieuwe zakelijkheid: hoogste en meest onherkenbare vorm van verstrooiing, afleiding door middel van de 'eerlijke' vorm (= eerlijkheid van de oppervlakte) eerlijkheid van oppervlakte: op eerste zicht lijkt ze te kloppen, zolang men niet verder kijkt, ze verbergt rare kronkels bedrog: 3 motieven voor bedrog

Motief (1) = Haat tegen fantasie, uitgesproken realisme

Motief (2) = schijnheiligheid

38

- puritanisme = diepere classicistisch bedrog met strengheid, ornamentloosheid = pronken met gebrek aan versiering (wordt toegepast door de kapitalisten)

- toch "behangen met technoïde sierraden" machinaal model = doel op zich geworden

Motief (3) = abstracte rationaliteit - beantwoord aan de mentaliteit van het grootkapitaal, van de kapitalistische

planeconomie - zakelijkheid blijft beperkt tot de façade, daarachter blijft de anarchie van de

winsteconomie bestaan - onder de oppervlakte: vereenvoudiging & standaardisering, lopende band

planeconomie, standaardisering, collectieven, nieuwe steden, ... = in tegenstrijd met klassenmaatschappij moet leiden tot crisis: ratio ontbreekt, zakelijkheid blijft abstract, zonder inhoud, façaden ontstaan los van inhoud

Zakelijk, indirect "Wat in de burgerlijke economie aanslaat, walt indirect niet voor iets anders te gebruiken." zakelijkheid dient het bedrog = nauwelijks storend voor kapitalistische economie tegenstellingen in de zakelijkheid

ratio scheidt zich af van schijnhelder bedrog en classicistische versteviging

ratio staat in tegenstelling tot anarchistische winsteconomie

ratio wordt begrensd door particuliere economische belangen, maakt deel uit van de kapitalistische zakelijkheid en wordt aangewend voor planmatige vernietiging van de productiekrachten = totaal een zuivere index van het ware

grondslag voor concreet gebruik van 'systematisch opgetrokken zaken' = REVOLUTIE

valse indirectheid: lijkt in 'elk schuifraam reeds een stuk toekomststaat te zien' maar onderschat het technisch neutrale en klassengebonden partijdige element, "onderschat het termietenmilieu dat de Nieuwe zakelijkheid schept"

valse indirectheid: onderschat ook slechte ornament van soberheid, het façadekarakter en de ontzettende leegte kenmerkend voor deze gebouwen

Rusland: elementen overgenomen die verwant zijn met zakelijkheid MAAR heeft materie van de bevoegdheid zo beslissend veranderd da vormen van ratio en ook haar inhoud moeten veranderen gevolg: Russische architectuur hecht minder waarde aan ingenieurskunst dan aan 'inheems classicisme' nieuwe synthese

communistische zakelijkheid is niet gelijk aan kapitalistische zakelijkheid min uitbuiting: uitbuiting weg winst en anarchie verdwijnen uit de grond die de abstracte zakelijkheid toedekte = ontstaan van een werkelijk collectief niet aanwezig in kapitalisme: anders was zakelijkheid niet zo façadegebonden en reflexief => revolutie = indirectheid van de blik en het gebruik

ratio wordt door kapitalistische zakelijkheid afgebroken en geperverteerd: omdat ze voor haar gevaarlijk is

39

1965 Theodor Adorno Functionalisme vandaag

367 | Eline – Evi

Één van de filosofen van de Frankfurter Schule

Boeken: ‘Dialektik der Aufklärung’ ‘Negative Dialektik’ & ‘Aesthetische Theorie’: o Hoe is het mogelijk dat de idealen van de Verlichting in de praktijk in hun tegendeel

zijn vervallen? o Over het paradoxale en contradictorische karakter van de moderniteit o Verbindt de filosofische vraagstelling naar de aard van de processen teweeggebracht

door het modernisme met een intense betrokkenheid bij eigentijdse artistieke ontwikkelingen

Essay voor Deutsche Werkbund: o Functionalisme op zo’n wijze in de praktijk gebracht dat de architectuur haar

autonomie verliest o Functionalisme gehoorzaamt aan de praktische vereisten van doelmatigheid en

economie

Anti-ornamentele beweging ook in de vrije kunsten: o Elk kunstwerk moet zich toetsen aan zijn immanente logica omdat er geen canon van

goed en fout meer is binnen de traditie van de kunsten o Kant ‘Doelmatigheid zonder doel’ : deze norm is onderhevig aan een historische

dynamiek: Wat eerst nog noodzakelijk was, wordt overbodig en ornamenteel

o Loos heeft deze dynamiek ook aangetoond o Kritiek op het ornament is zoveel als kritiek op datgene wat zijn symbolische en

functionele betekenis heeft verloren Alle nieuwe kunst komt hiertegen in opstand

o De kwestie van het functionalisme valt niet samen met die van de praktische functie

Loos (in de beginjaren van het functionalisme): o Krachtdadig onderscheid tussen functionalisme en esthetische autonomie o Moest zich ontworstelen aan de kunstnijverheid o Men wilde kunst in het leven roepen om het leven te genezen Loos vond dit discutabel

o Preekte voor terugkeer naar een fatsoenlijke ambacht dat zich bedient van technische vernieuwingen, zonder vormen van kunst te hoeven lenen Zijn eisen lopen mank aan de grove antithese

Het vrije en het functionele is niet absoluut van elkaar te scheiden: o Er bestaat geen chemisch zuivere functionaliteit als tegendeel van het esthetische o Zelfs de meest functionele vormen teren op de kunstzinnige ervaring

Vormen en materialen hebben geschiedenis in zich opgeslagen artistieke fantasie wekt het opgeslagene tot leven: momenten, functie en immanente vormwet schuiven hierbij in elkaar er is geen oerfenomeen waartoe alles kan worden geleid

Ruimtegevoel is geen op zichzelf staand abstructum, het is vergroeid met functies architectonische fantasie is het vermogen om de ruimte door functies te articuleren, functies ruimte te laten worden, vormen naar functies te richten.

40

Menswaardige architectuur: ziet mensen hoe ze volgens de stand van hun eigen, in de techniek belichaamde, productieve krachten zouden kunnen zijn

o grote architecten konden slechts een klein deel van hun werk realiseren: oorzaak = maatschappelijk antagonisme (maatschappij legt grenzen op)

o architectuur is niet slechts autonoom, maar ook functioneel gebonden dus ze kan de mensen niet zomaar negeren levende mensen hebben recht op vervulling van hun behoeften gevaar: architectuur houdt mensen onware behoeften voor

Schoonheid heeft vandaag geen andere maat dan de diepte waarin de scheppingen de tegenspraken uitdragen die zij doorploegen en die zij overwinnen, enkel doordat zij ze volgen, niet doordat ze verhullen.

// wegens een kleine herverdeling van de revisies in dit deel, zijn er momenteel 4 teksten nog niet volledig klaar. Deze worden bijgevoegd bij de volgende update.

41

2.3 Rationaliteit

1911 Hendrik Berlage Over moderne architectuur

67 | Sarah – Evelien

Architectuur = de hoogste kunst

Zij vindt haar oorzaak niet in zichzelf maar is het gevolg van materiële behoeften.

Zij heeft de leiding in de cultuur en is op haar beurt ook de afspiegeling daarvan.

Architecturale ontwikkeling =

o Algemene materiële vooruitgang

o Vooruitstrevende geestelijke beweging

Onderscheid tussen de eigenschappen schoon en verheven

Schoon = het zuivere erkennen heeft de overhand.

Verheven = dit wordt gewelddadig losgerukt, is drastischer dan het schone, wordt verheven

boven de wil

Bv : verheven = klassieke en middeleeuwse architectuur / Schoon = renaissance architectuur.

Deze eigenschappen zijn ook terug te vinden in de natuur.

Grote waarheid waaraan alle architectuur moet voldoen = de kunstvorm moet het resultaat zijn van praktische overwegingen.

Viollet-le-duc : ‘Elke vorm die niet bepaald wordt door de structuur moet worden verworpen’

Streven naar zakelijkheid en rationele ordening

Zou bouwkunst niet meer tot de kunsten mogen worden gerekend? -> tegenoverstelde!

Toen architectuur de oude vormen kopieerde, was zijn niet zakelijk, terwijl de terugkeer tot

die zakelijkheid juist de voorwaarde is voor de ontwikkeling tot een grote kunst.

Streven in de bouwkunst = algemeen geestelijk streven van deze tijd = streven naar

organisatie

Organisatie = ordenen en orde brengen = vereenvoudigen

Zakelijkheid = een hogere bedoeling vertegenwoordigen

Het zakelijke = benadert het schonen / Het onzakelijke = leidt tot het lelijke

De kunstenaar moet zorgen dat juist het doelmatige schoon wordt.

Ontwikkeling van moderne architectuur tgv moderne geeststromingen en behoeften.

Karakter van deze architectuur = eenvoud zowel in constructie als in versiering.

Vorm van deze architectuur = samenstelling van geometrische regelmaat en arithmetische

verhoudingen.

=> Berlage is er van overtuigd dat er in de toekomst, weer een grote stijl kan worden verwacht die verheven zal zijn en de eigenschappen zal hebben die hierboven vermeld zijn. SCHOON ↔ VERHEVEN – MATERIËLE – ZAKELIJKHEID

42

1918a Jacobus Johannes Pieter Oud Kunst en machine


=> Elke kunstenaar moet streven naar het organiseren en tot bepaaldheid brengen met de machine als metafoor De strijd van de moderne kunstenaar = Strijd tegen het gevoel :

De moderne kunstenaar streeft naar het algemene

Het gevoel leidt tot het bijzondere -> het subjectieve = het willekeurige, het onbewuste,…

Het subjectieve moet geordend en georganiseerd worden door het bewustzijn om zo tot een

stijl te leiden.

Monumentaliteit => Streven tot georganiseerde en beheerste verhouding van het subjectieve tot het objectieve leidt tot een monumentale stijl. 2 stromingen in het streven naar stijl

De eenheid van deze twee stromingen vormt het wezen van de nieuwe stijl.

o De technisch-industriële stroming (=de positieve) = tracht producten van technische

genie tot esthetische verbeelding te brengen.

o De kunst stroming (= de negatieve) = tracht door afnemen tot zakelijkheid te komen.

Het streven naar een nieuwe evenwicht tussen het universele en het individuele

= samengang van geestelijke en maatschappelijke streven = grondslag voor stijl.

Het universele is gebonden aan 3 factoren :

o Geest

o Materiaal

o Productiewijze => machine = het meest bepalend middel van deze tijd.

De onzuiverheid in de kunst ontstaat zodra het middel voor het doel wordt aangezien

Het zuiver toepassen van de machine leidt tot esthetische resultaten

=> In de toekomst zal het kunstwerk langs machinale weg, doch met andere materialen, worden voortgebracht, waarbij het unieke aspect van kunst, zoals wij dat kennen, vervalt. MONUMENTALITEIT – TECHNISCH-INDUSTRIËLE (↔KUNST) – MACHINE

43

1918b Jacobus Johannes Pieter Oud Bouwkunst en normalisatie bij de massabouw


Standaardisering en serieproductie bieden een adequaat antwoord op de woningnood die na WO1 heerst.

Er is een vormgeving vereist die het wezen van de moderne techniek en samenleven

weerspiegelt.

De ontwikkeling der bouwkunst = bepaald door geestelijke, sociale en technische invloeden.

Deze ontwikkeling blijft gebonden aan maatschappelijke overwegingen.

Het nieuwe bouwen dient gebruik te maken van de nieuwe mogelijkheden van industrie en techniek.

Abstractie en reductie = ideale basis

Vraag of architectuur al dan niet kunst is?

o Op zuiver esthetisch standpunt bezit de bouwkunst een gebondenheid die de graad van

zuiverheid van uitbeelding beperkt.

o Deze graad van zuiverheid kan verhoogd worden naarmate de overeenstemming

tussen de geestelijke en utilitaire factoren groter is en het minder noodzakelijk is, het

ene te vervormen omwille van het andere.

Bouwkunst = indirecte kunst: in haar idealiteit moet de kunst tot uiting komen langs de weg

der utiliteit:

o Een goed huis is belangrijker dan een mooie huis

o Alleen op deze grondslag kan men gerust naar stijl streven.

De moderne architect moet voor alles grondig technische onderlegd zijn en in de ruimste zin

op de hoogte zijn van sociale toestanden.

Mogelijkheid om met serieproductie van een prototype, monumentale stadsgezichten te scheppen.

Voor bij de massabouw moeten gevoeligheden ter zijde gesteld worden en het vraagstuk

onbevangen worden gezien.

Alleen zo kan monumentaliteit bereikt worden en zal niet alleen het huis op zichzelf maar

ook de stad als geheel in de toekomst weer genietbaar zijn.

Dan zullen de standaardtypen de maat, verhoudingen en het ritme kunnen brengen die het

stadsbeeld mist.

De kunstenaar/architect moet er voor zorgen dat hij geen slaaf wordt van deze

maatverhoudingen en typen.

=> De architect treedt dan op als regisseur, die de massa-producten tot een bouwkunstig geheel ensceneert: verhoudingskunst. De esthetische excessen moeten voor de particuliere huizen gehouden worden. STANDAARDISERING – ABSTRACTIE – UTILITEIT – SERIEPRODUCTIE

44

1924 Theo van Doesburg Tot een beeldende architectuur


-> 16 punten over de nieuwe architectuur : De nieuwe architectuur..

Is het probleem der architectuur geheel opnieuw stellen

Is elementair beeldende elementen

Is economisch spaarzaam en zakelijk

Is functioneel

Is vormloos maar toch bepaald het kent geen grondvorm

Heeft het begrip monumentaal onafhankelijk gemaakt van groot en klein

Kent geen enkel passief moment: venster = openheid, muur = geslotenheid actieve

betekenis

Laat toe dat de wanden niet meer dragen

Is open: een ruimte met scheidingsvlakken en beschuttingsvlakken

Krijgt een nieuwe en volledig beeldend aspect door de eenheid van ruimte en tijd

Is anti-kubisch

Is tegen de symmetrie, het spiegelbeeld en de eentonige herhalingen

Is tegen de frontaliteit

Betrekt de kleur organisch in zich zonder kleur is de architectuur niet zichtbaar.

Is anti-decoratief kleur is een organisch uitdrukkings element der architectuur

Als synthese der nieuwe beelding: de bouwkunst is begrepen als onderdeel, de samenvatting

van alle kunsten.

=> De nieuwe architectuur = economisch en functioneel => De middelen zijn zakelijk en spaarzaam en beantwoorden aan de praktische eisen.

45

1928 CIAM De verklaring van la Sarraz


Officiële verklaring :

Bouwen = een zeer elementaire bezigheid van de mens

De architect heeft als opgave zich in overeenstemming te brengen met de doeleinden der

samenleving en hun werken daarnaar vorm te geven.

=> De nieuwe architectuur dient gebruik te maken van de nieuwe mogelijkheden van de industrie en techniek, en wordt gekoppeld aan het idee van economische planning. Noodzaak tot algemene efficiëntie :

De nieuwe architectuur is in verband met economische en politieke vraagstukken

De consequenties van de economische productie = rationalisering en standaardisering -> veel

invloed op de efficiëntie van architectuur

Planning van stad en regio

Stedenbouw = organisatie/het ordenen van alle functies van het collectieve leven in de stad

en op het land.

Stedenbouw is bepaald door functionele conclusies en niet door esthetische overwegingen.

Het regelen van het verkeer omvat alle functies van het gemeenschapsleven

De wetgeving moet de ontwikkeling van de technische vooruitgang voortdurend volgen.

Architectuur en publieke opinie

De architect kan de opgaven van het wonen slechts onvolkomen oplossen omdat:

o De woonproblemen nog niet duidelijk onder woorden gebracht zijn

o De behoeften der consumenten worden bepaald door factoren die niets met het

woonprobleem te maken hebben

Er blijft een te hoge woonstandaard, een traditie van te dure woningen.

De elementaire principes van het wonen zouden op effectieve wijze moeten gedefinieerd zijn

zodat de architecten een zuivere rationeel begrip krijgen van de opgaven van het huis.

Architectuur en de relatie tot de staat

Moderne architectuur = rationeel en economisch bouwen

Er is nood aan een grondige herziening van de onderwijsmethoden in de architectuursector

om er een productief en vooruitstrevend organisme van de staat van te maken.

EFFICIËNTIE – STEDENBOUW - RATIONEEL

46

1926 Ernst May Het nieuwe Frankfurt 160 | Sarah – Evelien

Moderniteit = vormgeven aan een nieuwe cultuur, aan de toekomst! Rationaliteit en functionaliteit waren na te streven kenmerken van deze nieuwe cultuur, die zou beantwoorden aan het ideaalbeeld van een homogene samenleving. May’s woningbouw principes = dit ideaalbeeld en de concrete woningbehoeften in Frankfurt. Voor de oorlog:

De ontwikkeling van de industrie, de enorme vorderingen op het gebied van de techniek

overvielen de mens en maakten dat hij langzaam afgleed tot slaaf van zijn eigen schepping.

Na de oorlog:

De wereldoorlog heeft de ogen van de mens geopend, hij ontwikkelt dan een nieuw

verlangen: het verlangen naar een verdieping van het leven

Overal zien we dezelfde doelbewuste strijd voor sterkere vormen, gedurfde vernieuwing,

eerlijk materiaalgebruik en waarheid.

Er ontstaat een streven naar een nieuwe harmonie tussen lichaam en geest, in nauwe

aansluiting met de natuur

Industrie = gericht op het functionalisme -> schoonheid volgt uit doelmatigheid.

In de industriebouw vinden we vormen van een nieuwe krachtige monumentaliteit

De moderne stedenbouw = een afgeleide van de nieuwe levenstelling van de mens

De moderne mens is niet meer tevreden om luxegoederen voor een klein groep rijken te

produceren maar draait zich meer naar de massaproductie.

=> de menselijke wil alleen is nooit voldoende om een ontwikkeling te forceren, maar met doelgerichte maatregelen kan de weg geopend worden en het tempo versneld. WAARHEID – VERNIEUWING – DOELMATIGHEID – MASSAPRODUCTIE

47

1924 Bruno Taut De nieuwe woning. De vrouw als scheppende kracht


De architect wikt, de huisvrouw beschikt

De vrouwen zijn de scheppers van het huis

↔ De vrouwen zijn slaven van de huidige woningen

Door de emancipatie van de vrouw werden er industriële rationaliserings technieken

geïntroduceerd in het huishouden. (Bv tijd-bewegingsstudies)

De betere ordening van de woonruimten

Door toepassing van het taylorstelsel op het huishouden kunnen de vrouwen meer tijd

hebben voor zichzelf hebben.

Door al de prullaria die in de woningen staan weg te halen, kan de woning voortdurend op

orde gehouden worden.

Modernisatie van de woning = vereenvoudiging van woonindeling en –decoratie

Het zenuwcentrum van de woning is de keuken meer aandacht nodig tijdens het

ontwerpen

Hygiëne en zuiverheid = symbolen van moderniteit.

Analyse van de handeling in de woning = beter afgestemd op dagelijks gebruik + kleinere

gebouwen voor dezelfde functionele invulling

De nieuwe huizenbouw

De man zal het nieuwe huis pas kunnen bouwen na de verlossing van de vrouw.

Taut sluit zich aan bij de nieuw-zakelijke architecten: De woning aanpassen aan het

machinetijdperk

Het leven zal tot een veel krachtigere en ook persoonlijkere vormgeving komen als de

bewoners alleen hun eigen leven en de apparaten die daarbij passen naar binnen dragen.

=> De vrouw als schepper van een thuis wordt ook de schepper van het huis. TAYLORSTELSEL – VEREENVOUDIGING – ZUIVERHEID

48

1947 Aldo van Eyck Stellingen tegen het rationalisme

275 | Sarah – Sara

Van Eyck zette zich in voor de ontwikkeling van een authentieke moderne en humane architectuur Hij benadrukt het belang van architectuur als drager van betekenis en van de maatschappelijke draagwijdte van architectuur. Verbeeldingskracht gebruiken om antwoorden te geven op de spirituele omwentelingen van de tijd.

CIAM is ervan overtuigd dat : het collectieve gedachtegoed het zaad is van een nieuwe visie,

een nieuw bewustzijn

CIAM wilt een universele herwaardering van het elementaire stimuleren

Maar geen enkel rationele rechtvaardiging van CIAM kan ons tevreden stellen

Verbeeldingskracht blijft de enige gemeeschappelijke deler tussen mens en natuur.

Functionalisme = niet meer dan een noodzakelijke voorbereiding.

Creativiteit is niet te reduceren tot enkel een rationeel en mechanisch concept maar vraagt een voortdurende alertheid, sensitiviteit en bereidheid tot verandering

1964 Christopher Alexander De behoefte aan rationaliteit


Eerst : Grote probleem rationeel oplossen = op delen in eenvoudige kleine deelproblemen met eenduidige oplossingen + hulp van computers Daarna : Sommige problemen kunnen niet gebracht worden naar eenvoudige deelproblemen Het onwterp proces :

Het proces van het uitvinden van fysieke voorwerpen die een nieuwe fysieke ordening,

structuur en vorm tonen, beantwoordend aan hun functie.

Onwterpproblemen = meer en meer complex -> worden onoplosbaar

Toeneemende complexiteit oplossen = nood aan toenemende bronnen van informatie

De nodige informatie ligt ver buiten bereik voor een enkel individu

De inuïtive oplossing van ontwerpproblemen ligt eenvoudigweg buiten het

bevattingsvermogen van een enkel individu.

Het vermogen van de individuele ontwerper is begrensd.

Logica = zuiver kunstmatige structuren en relaties in het leven roepen waarbij af en toe één

van deze structuren dicht genoeg bij de realiteit aanleunt om er als voorstelling voor te

dienen.

Gebruik van logische structuren om ontwerpproblemen voor te stellen => puur intuïtieve

methode kan niet langer argeloos geaccepteerd worden => gepaard met verlies van onschuld

van de architect

Het accepteren van dit verlies leidt tot het grootste talent van ontwerper : zijn intuïtief

vermogen om een fysieke vorm te structureren

Meeste ontwerpers accepteren dit verlies niet en blijven erbij dat de poging het verstandelijk

te beredeneren tot mislukking gedoemd is omdat de problemen daarvoor te diep zijn.

=> Het verlies van onschuld schreeuwt om erkenning, niet om ontkenning

49

1978 Colin Rowe & Fred Koetter De Collagestad


Vertoog moderne architectuur = amalgaam van houdingen en emoties (= tegenstrijdig, verwarend en onzuiver) Inleiding

2 richtinggevende ideeën/ 2 interpretaties van moderne architectuur :

o Moderne architectuur als zakelijke onderneming met wetenschappelijke aanpak van

probleem

o Moderne architectuur = instrument van de filantropie, van het liberalisme, van de

‘beter wereld’ = streven naar een betere wereld

Onduidelijk of deze twee opvattingen samen gaan => dualisme

Moderne architectuur heeft deze twee mythes verenigd : Combinatie van droombeelden

over wetenschap met droombeelden over de vrijheid en haar menselijkheid.

2 interprtaties om in deze tijd mee verder te gaan:

De moderne architectuur heeft, ondanks haar wetenschappelijke pretenties, van een

wel zeer naïef idealisme blijk gegeven-> vanaf nu meer beroep doen op technologie,

gedragswetenschappen en computers.

De moderne architectuur heeft, ondanks haar idealistische pretenties, volkomen

onacceptabele en wetenschappelijke architectuur vertoond -> vanaf nu afstand doen

van onze intellectuele ijdelheid en tevreden zijn met het namaken van de dingen

zoals ze zijn.

=> Voorstel tot constructief desillusioneren, een pleidooi voor orde en wanorde tegelijkertijd, voor de eenvoud en het complexe, voor het private en het openbare, voor innovatie en tradities,.. Stad van conflicten en de politiek van het ‘bricoleren’

Kunstenaar = bricoleur en wetenschapper

o Wetenschapper = verkent het universum

-> creëert gebeurtenissen door middel van structuren o Bricoleur = houd zich bezig met een ongeordende verzameling overblijfselen van de

menselijke inspanningen

-> creëert structuren door middel van gebeurtenissen

Confrontatie tussen het ‘wilde denken’ en het ‘beschaafde denken’ maar toch

complementaire geest toestanden -> doet denken aan Lévi-Strauss: ‘logisch denken op het

vlak van het waarneembare’

Collagestad en de herovering van tijd

2 bronnen van ethische inhoud : Traditie en Utopie

Utopie = absurd in de politiek maar blijft wel psychologisch noodzakelijk

Afwijzing traditie (vooral door architecten) : 1 definitie van traditie = ‘verraad’ : De vertaler is

een verrader -> verwijst naar het maatschappelijk vooroordeel.

Afwijzing Utopie (zelden door architecten) : letterlijke utopie kan alleen op een sociologische

nachtmerrie uitlopen.

De collage techniek (waarbij objecten uit hun context worden genomen) is de enige manier

om met de fundamentele problemen van de utopie, de traditie of beide om te gaan.

50

o Het kan ons in staat stellen van de utopische poëtica te genieten zonder te worden

gehinderd door de utopische politiek

o Het vormt een strategie die ons toestaat utopie te behandelen als beeld, om

onderdelen van een utopie te gebruiken zonder haar in totaal te hoeven aanvaarden.

=> Collage zou mogelijk als brandstof kunnen dienen voor een werkelijkheid vol verandering, beweging, actie en geschiedenis.

1926 Gruppo 7

Architectuur 156 | Sarah – Sara

Duidelijkheid helderheid en vorm + zuivere geometrie Ontstaan van een nieuwe geest/nieuwe orde van ideeën, vooral in de architectuur

We voelen een grote behoeften aan duidelijkheid, herziening en orde

De nieuwe generatie denkt na en deze ernst komt onverwachts.

Er is een verlangen naar helderheid en wijsheid.

We willen niet breken met de traditie : Ze verdwijnt niet maar krijgt een andere

verschijningsvorm waardoor ze vaak niet meer herkend wordt.

De nieuwe,ware architectuur

Is het resultaat van een strikte toepassing van de logica en van de rationaliteit (// Mart

Stam)

Een streng constructivisme moet de regels dicteren

De vormen ontstaan door te beantwoorden aan een behoefte en pas daarna zal door selectie

een stijl ontstaan.

Er is een noodzaak om een paar fundamentele typen te creëren

-> betekent niet dat men de woning gaat mechaniseren

Architectuur kan niet langer indivdueel zijn :

o We moeten onze persoonlijkheid opofferen want alleen dan kan een architectuur

ontstaan die werkelijk van ons is

o De ultieme verfijning schuilt in de perfectie van de eenvoud. Eenvoud ≠ armoede.

=> het gaat om een verlangen naar waarheid, logica en orde : dat is de ware aard van de nieuwe geest => Onze kunst wilt diegene zijn die onze tijd vereist : we willen alleen uitsluitend en precies tot onze tijd behoren.

51

1966 Aldo Rossi De Architectuur van de stad


Inleiding

De stad wordt beschouwd als architectuur

Architectuur is niet alleen het zichtbare beeld van de stad en het geheel van de

architecturale eenheden

maar meer de architectuur als constructie

Architectuur is nauw verbonden met het ontstaan van de beschaving en is een permanent,

universeel en onmisbaar gegeven.

Permanente kernmerken van de architectuur :

o De creatie van een omgeving die beter geschikt is om in te leven

o De esthetische intentie

De architectuur onderscheid zich van alle andere kunsten en wetenschappen doordat :

o Ze een concrete vorm aan de maatschappij geeft

o Ze is nauw verbonden met zowel de stad als de natuur

=> Aldo Rossi probeert een analysemethode te ontwikkelen om het verzamelde studiemateriaal volgens een enkel criterium te ordenen. => Deze methode berust op de theorie van stedelijke feiten. De aard van de stedelijk feiten

Als we een stad beschrijven worden we aangesproken door haar vorm = materieel gegeven

dat refereert aan een concrete ervaring

De architectuur is het enige verifieerbaare gegeven van de realiteit

2 manieren om de stad te bestuderen:

als één groot artefact

door te concentreren op meer begrensde fragmenten, de stedelijke feiten

De stedelijke feiten als kunstwerk

vragen die opkomen bij het bestuderen van stedelijke feiten zijn vaak dezelfde als bij het

bestuderen van een kunstwerk

Deze feiten worden geconditioneerd en ze conditioneren zelf ook

We pogen een logische geografie van de stad op te stellen waarin we in hoofdzaak

problemen op het vlak van taal, van beschrijving, van classificatie bestuderen.

De stad heeft iest extra tov van andere kunstwerken : ze schrijft zich in tussen het natuurlijk

en het kunstmatig element.

De stad is tegelijkertijd object van de natuur en subject van de cultuur.

Typologische problemen : het type als basis van de architectuur

De benadering van de stedelijke feit als kunstwerk maakt het mogelijk de verschillende

aspecten ervan te analyseren en daarmee de structuur van de stad te verklaren

Het type vormt zich naargelang de behoeften en de aspiraties naar schoonheid

Het type is uniek maar toch zeer gevarieerd in de diverse samenleving

Verschil tussen type en model volgens Quatremère de Quincy:

type: doet dienst als voorschrift voor het model; een voorwerp naar aanleiding waarvan iedereen

vormen kan realiseren die onderling niet op elkaar lijken

52

model: een voorwerp dat we moeten herhalen zoals het is (elk architecturaal feit kan een model zijn)

Het type is geen te kopiëren of te imiteren voorwerp -> men zou dan geen architectuur

maken

Het type is een constante = het moet in alle architecturale feiten aanwezig zijn

=> het type is het idee van architectuur zelf, het benadert het dichtst de essentie Krtitiek op het naïeve functionalisme

Functies kunnen veranderen in de loop van de tijd. Er zijn ook feiten zonder enige specifieke

functie. => Het belang van de architectuur voor het onderzoek naar de stad houdt een

evidente afwijzing in van de verklaring van alle stedelijke feiten door hun functie. -> zou een

obstakel zijn voor de analyse van de vormen en voor het leren kennen van de echte wetten

die de wereld van de architectuur beheersen.

Ik verwerp de empirische en primaire stelling van de functionalisten voor wie de vorm is

samen te vatten in de functie en de functie de enige bepalende elementen zijn in de

stedelijke feiten en in de architectuur.

(Verwerpt ook organicisme -> vorm gelijkstellen met een orgaan waarvan de groei bepaald wordt door de functies)

De theorie van de duurzaamheid en de monumenten

Duurzaamheid vormt een verleden dat nog steeds deel uitmaakt van onze ervaring

Monumenten maar ook en vooral straten en plattegronden kunnen de duurzaamheid van de

stad vormen

Het probleem van de duurzaamheid is tweedelig :

o De permante elementen kunnen beschouwd worden als pathologische elementen

o Of als stuwende elementen

Ofwel maken we er gerbuik van om de stad in haar totaliteit te begrijpen ofwel blijven we

gefixeerd op een aantal feiten.

Duurzaamheid, zoals in Palazzo della Ragione in Padua, kan zijn: de fysieke vorm heeft

successievelijk verschillende functies vervuld en is doorgegeaan met functioneren

Het collectieve geheugen

De stad zelf is het geheugen van de volkeren. Het geheugen is verbonden met de feiten en

de plaatsen

Op de zelfde manier als de feiten zich inschrijven in het geheugen, komen nieuwe feiten op

en vestigen zich als vormen in de stad. => De stad is de ‘locus’ van het collectieve geheugen

De locus, de architectuur, de duurzaamheid en de geschiedenis hebben ons in staat gesteld

de complexiteit van stedelijke feiten te verhelderen

Voorwoord bij de portugese editie

De geshiedenis van de architectuur vormt het materiaal van de architectuur

De typologie = het essentiële fundament van het werken aan een ontwerp

De stad wordt beschouwd vanuit de onderdelen waaruit ze bestaat -> De theorie van de

analoge stad :

o De analoge stad kan worden beschouwd als een methode van compositie gebaseerd op

enkele fundamentele feiten van stedelijke realiteit, waaromheen men andere feiten

kan plaatsen binnen en analoog systeem.

=> Vorm is primaire tov functie -> kijk in geschiedenis -> vorm geeft aanleiding tot bepaald functies + verbonden met de vraag naar de autonomie van de architectuur

53

=> Autonomie vegroot door duurzaamheid van de gebouwde vorm = capaciteit om meer functie na elkaar op te vangen = relatieve autonomie

1933 Emil Kaufmann

Van Ledoux tot Le Corbusier. Oorsprong en ontwikkeling van de autonome architectuur


Autonomie = ontwikelingslijn van ledoux naar le corbusier Autonomie verwijst naar de eigenschap dat afzonderlijke gebouwen of gebouwdelen een vorm hebben die op zichzelf staat Claude-Nicolas Ledoux :

Wilt de bouwkunst vernieuwen

De reorganisatie van het bouwlichaam zelf en het systeem van grotere complexen.

De betekenis van zijn werk is alleen te begrijpen als met ziet naar welke eindbestemming zijn

weg geleid heeft -> de vraag is niet waarvandaan maar waarheen!

Er is een gelijkenis te zien tussen Ledoux zijn werken en de bouwvormen van de twintigste

eeuw

-> oppervlakkige gelijkenis? Of is er sprake van een ononderbroken ontwikkeling die begint bij ledoux?

Belangrijkste vertegenwoordiger van de Franse revolutiearchitectuur

De architectonische autonomie :

Verzelfstandiging van de delen

Het autonome principe doet zich nog sterk gelden in de eerste decennia na de

revolutiearchitectuur, maar boet gaandeweg aan belang in en speelt eind 19e eeuw nog

nauwelijks een rol

De nieuwe ideeën van Ledoux hadden uitstraling over heel Europa en dienden als fundament

voor een Europese bouwkunst

J.N.L. Durand populariseerde deze nieuwe leer o.a. met zijn experimenten die als doel

hadden:

o het gesystematiseerde principe in de diversiteit van de architectonische praktijk in te

passen

o De moderne ideeën en de praktische noodzakelijkheden samen te voegen

en zo tot de overeenstemming te komen die nodig is om hte nieuwe gedachtengoed in de architectonische realiteit te kunnen integreren.

Vb van autonome architectuur: deel van de Weense Ringstrasse (met parlement, raadhuis,…)

- Elk bouwwerk staat volledig op zich; geen ervan gaat om in het geheel (bv aan de Ringstrasse in Wenen) - Als heteronome objecten ontworpen, dienen deze gebouwen zich pronkend aan de buitenwereld te presenteren.

In 19e eeuw is de autonomie volgens Kaufmann ook aanwezig maar dan latent. De

continuiteit in de postrevolutionaire ontwikkeling van de architectuur kan zo worden gevolgd

tot Le Corbusier

54

Naast het primaire streven naar autonomie in de architectuur treden in onze tijd ook andere,

secundaire motieven uit de periode van de revolutie op voorgrond : de ‘hang naar

oervormen’, bijvoorbeeld, of de pogingen ‘het bouwwerk gevoelsmatig in overeenstemming

te brengen met het landschap

=> Overeenkomsten tussen de periode van ledoux en onze tijd beperken zich niet louter tot thematische en formele aspecten -> er is in beide periode een nieuwe idealisme voelbaar. => De nieuwe geest heeft niet alleen nieuwe technieken opgeleverd maar ook tot een nieuwe kunst geleid

1976 Alan Colquhoun Regels, realisme en geschiedenis


Hoe verhoudt de architectuur zich tot de cultuur van de maatschappij als geheel?

Is architectuur een systeem dat slechts naar zichzelf verwijst, met zijn eigen tradities en zijn

eigen waardestelsel?

Of is ze eerder een product van de maatschappij, dat pas een eenheid wordt als het eenmal

door krachten van buitenaf is geconstrueerd?

Op dit moment: het bestaan van een geldig systeem van regels of normen die tot de traditie

van de ‘hoge architectuur’ behoren, wordt ontkend. Als al wordt toegegeven dat architectuur

een taal is, dan zegt men dat dit een taal is die niet aangeleerd hoeft te worden.

Bij de zoektocht naar een oertaal waarmee de relatie van de mens met de werkelijkheid kon

worden uitgedrukt, kwam de mens uiteindelijk uit bij iets dat schijbaar bijna het tegendeel

van realimse was.

Deze zoektocht leidt tot een omkeer naar formalisme was van grote invloed op de

architectuur.

o Deze was van grote invloed op de architectuur

o De beschavende en gerustellende stijlelementen van het ‘klassieke’ repertoire werden

verworpen ten gunste van meer elementaire structuren

Architectuur moet zowel het werkelijke als het representerende omvatten

Werken van architectuur zowel tot de werkelijke wereld behoren als een weergave van die

wereld zijn

De zoektocht naar de ‘essentie’ van het gebouw moet esthetisch gemotiveerd zijn, uitgaande

van een bepaald idee van nuttigheid en de weergave daarvan.

Architectuur is een systeem van representatie => het is onmogelijk de weergave en het

weergegevene te laten samenvallen -> nood aan esthetische wetten van constructie

Wetten in de architectuur :

Sinds de Industriële revolutie wordt architectuur veel directer blootgesteld aan

maatschappelijke en technologische druk.

Dit heeft de architectonische infrastructuur drastisch gewijzigd

Regelsystemen worden vaak uitgevonden door individuele architecten en vinden vaak slechts

beperkt ingang

De stelling dat architectuur een naar zichzelf verwijzend systeem is :

Architectuur ontleent haar historiciteit aan haar eigen verinnerlijkte traditie

55

Maar voor haar verwezenlijking is zij nog steeds afhankelijk van de ‘gelegenheid’

Deze gelegenheid zou een realistische architectuur moeten aanvaarden

Het geloof in een naar zichzelf verwijzende architectuur kan leiden tot een devaluatie van het

bouwprogramma en tot een architectuur die niet langer gebouwd zou hoeven te worden.

Wetten die bepalend zijn voor de esthetiek kunnen veranderen. Deze veranderingen komen

van buitenaf.

=> Autonomie // realisme = verwijzen naar de drang van architecten en kunstenaars om achter de gegeven voorstelling van de werkelijkheid, de ‘echte’ werkelijkheid te vinden -> de oertaal vinden => Realisme is niet tegengesteld aan idealisme

1976 Giorgio Grassi

Realisme in de architectuur 486 | Sarah – Sara

Architectuur kan een antwoord geven op het probleem van realisme

Waneer zij in alle ondubbelzinningheid zichzelf is

Architectuur kan alleen een realistische bestemming vinden waneer zij zich bezint op haar

grondslagen en haar traditie

Belangerijkste specifieke kenmerk van architectuur = de werkelijkheid van de

architectonische ruimte

Architectuur kan dubbelzinning zijn maar kan deze dubbelzinningheid nooit uitdrukken of

evoceren.

=> architectuur is niet alleen duurzaam, noodzakelijk, dus positief uit haar aard zelf, ze is ook wezenlijk bevestigend. Architectuur creëert een reële, adequate ruimte, die bestemd is om adequaatheid visueel op te roepen (cfr. Lukács)

‘Adequaat’ bevat altijd de algemene spanning die de historische ervaring van de architetcuur

kenmerkt = de constante in alle verschillende oplossingen van een bepaald probleem dat

architectuur zichzelf stelt.

Dit is het domein van de typische vormen van de architectuur -> van haar tijdloze elementen

Vb : Ospedale Maggiore, universiteit in Pavia, Unité d’habitation, Convention Hall,..

Deze gebouw dateren van verschilende periodes maar zijn in wezen gelijktijdig (men kan ze

niet op volgorde zetten qua evolutie van vorm)

Ze vertonen een grote burgerlijke spanning en de kracht van een solide beeld.

Ze definiëren zich als type = substantieel definitief antwoord op een bepaald architectonisch

probleem

Ze willen niet alleen beantwoorden aan de behoeften van hun eigen tijd, ze vertolken de

utopie, ze evoceren dus de adequaatheid

De ‘raison d’être’ van de architectuur is de wereld van de architetconische vormen

Zij kan geen dubbelzinnige of toevallige betekenissen uitdrukken

Zij kan zich niet verwerken zonder concrete, positieve imitatie

Imitatie =

o Het begrijpen en overstijgen van het verleden

o De continuïteit en eenheid van de gemeenschappelijke doelstellingen

56

o Het moment bij uitstek voor een positieve overdacht van de wezenlijke elementen van

het ‘métier’

Breuk tussen de ambachtelijkheid en de échte intellectuel arbeid

Observatie en kennis (ambacht) >< verbeelding en synthetische keuzes (échte intellectuele

arbeid)

Men maakt bewust een onderscheid tussen ontwerpen en ervaring, tussen architectuur en

haar realiteit.

Het betekent dat we de architectuur van haar basis loskoppelen -> slecht!

Architectuur = collectief werk = een openbaar werk

Het grote publiek heeft weinig belangstelling heeft voor de architectuur -> architectuur

geraakt in diskrediet

De architectuur heeft vooral oog voor zichzelf maar moet ook een maatschappelijk taak

vervullen

De historische aard van de architectuur is geworteld in haar meest diepgaande formele problemen

De architectuur is bedoeld voor onmiddelijk gebruik

De architectuur vertengewoordigt ook een wereld die rechtstreeks getuigt van de collectieve

wil om sporen na te laten voor de toekomst.

=> Architectuur = een autonome, duurzame en noodzakelijke realiteit, waarbij uitbeelding en uitgebeeld onderwerp samenvallen. => Wat uitgebeeld wordt zijn collectieve denkbeelden en maatschappelijke idealen die in zeker zin buitende geschiedenis staan maar desalniettemin een voortdurend referentiepunt vormen voor de ontwikkeling van de architectuur

1970 Geert Bekaert

Architect en architectuur 443 | Sarah – Sara

Er zijn 2 standpunten in het domein van de architectuur :

o Die van de architect -> architectuur

o Die van de wonende mens -> domaine bâti

De architect bouwt eigen huis niet voor zichzelf maar voor de architectuur (slaaf van de

architectuur)

De wonende mens heeft geen vertrouwen in de architect

-> de architect ontsnapt hem op een bepaald ogenblik, om zijn droom te realiseren

De architect is niets meer dan een decoratief personage dat niet meer meetelt in het

openbare leven

Ambivalente houding tussen gemeenschap en architect : o De gemeenschap herleidt de architect in zijn creatieve functie tot een te verwaarlozen

element

o De gemeenschap wilt de architect toch niet negeren maar gebruikt hem voor een

decoratieve rol

Deze ambivalentie weerspiegelt zich ook in de sammenstelling van het architecten beroep

o Er zijn er die geen andere ambitie hebben dan een uitvoerende functie te vervullen,

gewoon andermans ideeën ten uitvoer te brengen

57

o Er zijn er die wel een creatief-kritische functie in de actuele maatschappij zouden willen

vervullen, maar er de kans niet toekrijgen.

in beiden gevallen is de architect uit het beslissingsysteem uitgesloten. Architectuur als autonoom kunstwerk

Architect beschouwt de architectuur als zijn object en niet de wonende mens = Vergissing!

Architectuur = zuivere ruimtelijke structuur = autonoom = vrij van elke sociale implicatie en

van elke historische binding = foute interpretatie!

2 bewegingen : o Men neemt de architectuur van een gesloten gemeenschap structuur voor de

architectuur ‘tout court’

o De vorm van architectuur wordt ontdaan van zijn band met de werkelijkheid en herleid

tot abstractie

De kunstgeschiedenis heeft het begrip architectuur beperkt tot de omschrijving van het

gebouw (Pevsner: kathedraal = architectuur, fietsenloods niet)

=> De architectuur moet de nieuwe structuur van de moderne gemeeschap herkenbaar maken. => Architectuur mag hiervoor in haar verhouding tot de wonende mens niet tot abstractie worden herleid => Rationele en nuttige gaan niet in elkaar op -> rationalisme ≠ functionalisme (het kan rationeel zijn iets te maken dat niet nuttig is. Het gaat dan over het onmiddellijke nut, de verkorte rede)

58

3. Reacties op het modernisme

3.1 Architectuur van het volk

Arbeitsrat für kunst (1919) (was een radicale vereniging van architecten, kunstenaars en critici. Een alternatief voor de

werkbund) Onder de vleugels van een grote bouwkunst

de politieke omwenteling moet aangegrepen worden om de kunst te bevrijden en hiervoor moeten we de krachten bundelen. Zo gaan ze uit gaan van

Kunst en volk moeten eenheid vormen

De kunst mag niet langer genot van enkelingen zijn, maar van de massa

We proberen alle kunsten te verenigen in de bouwkunst

Hierop stellen ze 6 eisen op

1. Erkenning van het openbaar karakter van ALLE bouwactiviteiten (overheid of particulier)

2. Ontbinding van kunstacademie, academie voor bouwkunst en de pruisische regionale

kunstcommissie. Vervanging door instellingen zonder staatsbemoeienis.

3. Bevrijding van alle onderwijs in architectuur, beeldhouwkunst, schilderkunst en ambacht van

bevoogding door de staat. Grondige vernieuwing van opleidingen in kunst en ambacht. Wel

beschikbaar stellen van overheidsmiddelen voor deze opleidingen.

4. Musea als vormingscentra voor het volk

5. Verwijdering van artistiek waardeloze monumenten en alle bouwwerken waarvan de

artistieke waarde niet opweegt tegen die van hun anderszins bruikbare materiaal.

6. Vorming van rijksinstituut ter bescherming van kunst

Robert Venturi & Denise Scott Brown (1971)

Lelijke en doordeweekse architectuur

Hedendaagse architecten zijn niet bereidt om hun oordeel over Levitttown uit te stellen en ervan te leren. Analyseren van deze symboliek is voor hen niet de taak van een vooruitstrevend architect, ze kennen ze dus wel, maar ze accepteren ze niet. De symbolische vormen van de hedendaagse aannemers-vernacular, dienen eveneens om het individualisme van de eigenaar te bepalen en te ondersteunen. Echter, de oneindige combinaties van ornamentele standaardelementen wordt door critici liever wanorde dan variëteit genoemd. Vele mensen houden van suburbia en dat is waarom wij hier toch van moeten leren. Moderne architecten verwerpen de heterogeniteit van de maatschappij. Ze bouwen voor ‘de Mens’ i.p.v voor de mensen, bijgevolg kun je dus eigenlijk stellen dat ze enkel ontwerpen voor zichzelf (en ten gerieve van de upper-middle class). Ontwikkelaars daarintegen, bouwen volgens de noden/wensen van de markt, daarom wordt de esthetiek van levitttown door de meesten gewaardeerd, zowel zwart als blank, ondanks de kritiek dat dit architectuur voor de ‘zwijgende blanke meerderheid’ zou zijn.

59

Henri Maclaine Pont (1923) Javaanse architectuur

Hoofdvraag: Heeft Java een eigen architectuur? Definitie van het begrip architectuur: Architectuur of aarts, d.w.z. eerste, voornaamste wrochtsel, dat is de omgeving die de mens uit de aan zich onderworpen natuur zichzelf schept, om de zelf gevoerde staat en de eigen levenshouding mogelijk te maken, in de vereiste sfeer te brengen en daaraan de vereiste statie te verlenen. Verschillende mogelijkheden bij architectuur bij overheerste volkeren:

1. Het overheersende volk beschikt over nieuwe, betere middelen, maar ttont zich toch

ontvankelijk voor de beschaving van de overheersten. Op deze manier groeien volkeren naar

elkaar toe. Hieruit kan volgen: een levende architectuurtraditie, één die heterogene

bijmengselen bevat. Het is dan ook misplaatst stijlzuiverheid te eisen voor men ‘architectuur’

erkent, het is juist door aanraking tss verschillende volkeren dat kundigheden worden

uitgewisseld.

2. De overheersten komen, na tijdelijk bloot werktuig te zijn geweest in de organisatie van een

ander, weer vrij met nieuwe kundigheden en vermogens ten gevolge van de overheersing.

Afhankelijk van hoezeer zij hun eigen levenshouding en beschaving staande hebben kunnen

houden tijdens de overheersing, zal de vormenspraak van hun eigen ‘Grande Archtecture’

terugkeren.

Hiermee komt dan de kwestie welke architectuur dit volk zal volgen. Indien er al een architectuurtraditie was, die uit het volk zelf is voortgekomen, zal deze oude vormenspraak als grondelement terug naar voren komen. Vragen om tot een antwoord te kunnen komen op de hoofdvraag: Vraag 1: Heeft het Javaanse volk zo’n architectuurtraditie? Vraag 2: Hebben de volken van Java nog voldoende van een eigen architectuur over om daaraan direct de nieuwe architectuur te kunnen aansluiten? Vraag 3: Zoja, voldoet deze architectuur dan aan de eisen die op hygiënisch, economisch en constructief gebied moeten gesteld worden. Zo neen, zijn dan wellicht binnen het kader van die architectuur karaktervolle wijzigingen aan te brengen, waardoor die architectuur voor de moderne tijd de best mogelijke wordt en zo voor de toekomst als uitgangspunt kan dienen?

60

Gropius & Schultze-Naumberg (1926) Traditionele bouwkunst of het bouwen in nieuwe vormen

Gropius moderne architectuur We hebben een drastische evolutie gemaakt in korte tijd qua technische middelen, maar de natuurlijke traagheid van het menselijke hart verhindert een snelle omschakeling op de nieuwe verworvenheden. Het is echter zinloos om zich in deze tijden nog te omringen met imitaties uit vervlogen tijden. De eigentijdse/moderne mens heeft nood aan eigentijdse steden, gebouwen,… die qua vorm en techniek duidelijk zijn voortgekomen uit onze geest. Manifest van de nieuwe architectuur:

Organische vormgeving van de dingen vanuit hun eigen, aan onze tijd gebonden

wetmatigheden, zonder romantische verfraaiingen en frivoliteiten

Beperking tot basisvormen en basiskleuren

Eenvoud in het veelvoudige, spaarzaam gebruik van ruimte, materiaal, tijd en geld

Aanvaarding van de levende omgeving van machines en voertuigen, hun tempo en hun ritme

Beheersing van de steeds vermetelere vormgevingsmiddelen om zo de aardse traagheid in

de bouw, zowel in effect als in verschijningsvorm, zwevend te overwinnen

He probleem van de woningbouw moet moet in al zijn facetten doorgrond worden zodat we goedkope, goede, eigentijdse woningen kunnen ontwerpen. Het belangrijkste product van de industrie van de toekomst zal zijn: het uit voorraad leverbare kant-en-klaar ingerichte woonhuis uit één stuk. Schultze-Naumberg traditionele bouwkunst We kunnen in categorieën opdelen; ten eerste hebben we de gebouwen uit het oude bestand; met heldere en sprekende vormen. Ten tweede hebben we gebouwen uit het nieuwe bestand die enkel tekenen van chaos en vormeloosheid vertonen. Vele huishoudelijke handelingen (eten, slapen, ontvangen, …) zijn uiterst conservatieve zaken, hierin zullen geen ingrijpende veranderingen gebeuren in de tijd. Er is overal een duidelijk streven naar het zo onzichtbaar mogelijk maken van voorzieningen als verwarming, watervoorziening, elektriciteit, telefoon e.d. Gewapend beton is uiterst ongeschikt voor de (volledige) vormgeving van het moderne woonhuis. Het is sterk temperatuursgeleidend, akoestisch zeer slecht, duur en veel te hard (je kunt er niet eens gewoon een spijker inslaan om iets op te hangen, uitbreekwerk voor bv een nieuwe deur is ook niet mogelijk).

61

Paul Schmitthenner (1933) De traditie in het nieuwe bouwen

Een geslacht dat geen respect heeft voor het werk van de voorafgaande generaties en dat zijn fundamenten niet verdedigt en versterkt, vernietigt het bouwwerk en zichzelf. Traditie is het fundament van het groeiende leven. Invloeden van buitenaf kunnen traditie vernietigen, daarom is het belangrijk dat de architect geworteld is in de eigen volksstam. Met de komst van de techniek gaat de bouwkunst ten onder. Dit is echter niet te wijten aan de techniek, maar aan het onvermogen de techniek zijn juiste dienende rol toe te kennen. De Nieuwe Zakelijkheid verstoort de gezonde ontwikkeling binnen de architectuur. Ze stelt internatitionale doelen tegenover een, in de beste zin van het woord, nationale bouwstijl. Ieder heeft zijn talent, en ieder moet dan ook zijn verantwoordelijkheid opnemen om dat talent ten dienste te stellen van het Duitse Rijk. Hitler wilt een Duitse standenstaat waarin iedereen naar zijn aanleg, bekwaamheid en karakter een plaats krijgt. Ons doel moet zijn dat in de toekomst alleen nog bevoegde bouwmeesters worden belast met ruimtelijke ordening.

Alison & Peter Smithson (1967)

Waar te lopen en waar te rijden in onze hippe nieuwe kleren en onze glanzende nieuwe auto’s

Sinds 1953 is de levensstijl in Europa veranderd (de auto staat symbool voor deze verandering). Maar de architectuur heeft nog steeds geen modus gevonden die hierbij aansluit, wij hebben onze stijltraditie verloren op het einde van de 19e eeuw bij het streven naar een serieproductie voor huizen. We moeten de huidige situatie onder ogen zien. Hogere levensstandaard, toegenomen koopkracht groter woonvolume per gezin noodzakelijk. Deze dingen vragen van nature een grotere openheid en dus een lagere stedelijke dichtheid een ander gevoel, een andere stijl. We moeten ook geïndustrialiseerde bouwmethoden accepteren (en dus ook beton) De stad gaan we in de toekomst ervaren als een reeks gebeurtenissen, niet meer als een continue eenheid. Een stadspatroon dat aan de nieuwe levensstijl beantwoordt, zou moeten bestaan uit uitgestrekte, bevattelijke huizengroepen in een leefbare omgeving met onaantastbare, rustige ruimten, uit bevattelijke werkplaatsen in een leefbare omgeving, uit Disneylandachtige winkelwandelzones waar men op zijn gemak kan rondkuieren, met daartussen gemakkelijke en anonieme verplaatsingsmogelijkheden. Dan zouden we weten waar te lopen in onze hippe nieuwe kleren en waar te rijden in onze glanzende nieuwe auto’s. Als we zo’n huizengroep kunnen bouwen die zo groot is dat een levensstijl binnen zijn eigen grenzen kan overleven en zo sterk dat het essentiële karakter van zijn plaats bij veranderingen behouden blijft, dan kwijten we ons pas werkelijk van onze taak. Een goede infrastructuur staat in dienst van zulke gebieden.

62

Haskell (1958) Architectuur en de smaak van het volk

Voorlopig wordt moderne architectuur nog niet beïnvloed door de smaak van het volk. De smaak van het volk is voor de moderne criticus de favoriete zondebok geworden. Het volk doet niets met de rijkdom aan keuzes, maar ze vervallen nog steeds in de oer-Amerikaanse droomhuizenidiotie. Het probleem van deze tijd: de aanpassing van het ontwerp aan een tijdperk van massaconsumptie. Maar wat willen de mensen eigenlijk? Jongere architecten beschouwen zichzelf als kunstenaars en kunnen zich niet verzoenen met de ‘honkey-tonk’-keuze van het grotere publiek. Wat kunst tot kunst maakt is dat ze onhandige mensen helpt zich beter uit te drukken. De jonge architect-kunstenaar wilt het onderhuidse gevoel bij de mens naar boven halen op een manier die die mens meer bevredigt dan wanneer die het op zijn eigen primitieve manier had moeten doen. De meest recente moderne trend lijkt zich volgens deze denkwijze te identificeren met drie verlangens die ook bij het volk leven:

1. Behoefte aan meer romantiek en decoratief gehalte

2. Behoefte aan theater (show, symboliek)

3. Behoefte aan een architecturale tegenhanger van de jazz (analoog aan jazz zou er in de

ontwerpen van gebouwen behoefte zijn aan improvisatie, nieuwe ritmes, frisse klanken (wat

ontwerpers honkey-tonk noemen))

Een trio van sentiment [schmaltz], kermis [googie] en vrije interpretatie [honkey-tonk], hierin liggen aanwijzingen voor de komende toenadering tussen de moderne architectuur en de smaak van het grote publiek.

63

Robert Venturi & Denise Scott Brown (1968) Leren van Las Vegas

Leren van het bestaande landschap is voor een architect ook een manier om revolutionair te zijn, we kunnen enerzijds in twijfel trekken wat er staat (zoals de moderne architecten vaak doen), maar we kunnen ook in twijfel trekken van hoe wij naar dingen kijken. De moderne architectuur is revolutionair, utopisch, puristisch en alles behalve toegeeflijk. Ze breken liever af dan met de bestaande omgeving te werken. Architectuur als ruimte Omsloten ruimte is het gemakkelijkst tebevatten , moeilijker is bvb de ruimtelijke uitgestrektheid van een route 66 of L.A. De moderne theoretici zien de ruimte als het essentiële verschil tussen architectuur en schilderkunst, beeldhouwkunst en literatuur. Ruimte is een uniek medium. Architectuur als symbool Een reclamebord; een antiruimtelijke architectuur waarin communicatie het wint van de ruimte. Stijlen en tekens leggen verbindingen tss vele elementen, die ver uit elkaar liggen en op hoge snelheid worden gezien. Architecten maken bezwaar tegen het gebruik van tekens in gebouwen (een duidelijke plategrond heeft geen tekens nodig), maar complexe programma’s en omgevingen vereisen complexe combinaties van media die verder gaan dan de zuiverdere architecturale drie-eenheid van structuur, vorm en licht ten dienste van ruimte. Zij vragen eerder om een architectuur van klare taal dan van subtiele expressie. Architectuur van de overreding Symbolen en tekens kunnen ook voor commerciële overreding gebruikt worden. Hier zijn de grafische tekens de architectuur van het landschap geworden. We zien geen koopwaar in de etalages van supermarkten, maar borden met aanbiedingen. Historische traditie en de A&P We bekijken parkeerplaats met lage verspreidliggende gebouwen (bvb winkelcentra langs grote weg) het geeft weinig omsluiting en richting. Het zijn vooral de tekens langs de snelweg die met hun plastische vormen of picturale contouren hun plaats in de ruimte en hun betekenis de megastructuur identificeren en verenigen. Ze maken verbindingen en associaties en in luttele seconden een complex van betekenissen. Het teken is belangrijker dan de architectuur; het gebouw kan soms letterlijk zelfs het teken zijn (bvb eendenrestaurant in vorm van eend) Deze tekens zijn vergelijkbaar met de valse gevels van winkels in het Westen. Deze gevels waren groter en hoger dan het interieur erachter. De tekens langs de snelweg zijn de losgetrokken en dwars geplaatste valse gevels van de gebouwen langs de snelweg. Systeem en orde op de strip Het beeld van de commerciële strook is chaos en de orde is niet direct zichtbaar. Nochtans zijn er 2 soorten orde op de strip: enerzijds de voor de hand liggende visuele orde van de straatinrichting, anderzijds de moeilijke visuele orde van de gebouwen en de tekens. De straatinrichting bestaat hier uit: de doorgaande snelweg zelf, de middenstrook met plaats voor U-bochten, de trottoirband en de straatlantaarns (die vaak overbodig zijn door de verlichting van de reclame borden, maar wel zorgen voor een gestructureerd geheel in het straatbeeld) Op de snelweg is er gedeelde/gemeenschappelijke orde, op de zone naast de snelweg heerst er individuele orde (dus nog steeds een soort van orde!) Of anders op snelweg publiek, naast snelweg privaat. Er heersen tegengestelden in combinatie:

64

SNELWEG >< GEBOUWEN & TEKENS Continuïteit – discontinuïteit Duidelijkheid – dubbelzinnigheid Samenwerking – concurrentie Gaan – stoppen

Amos Rapoport (1969) Huis, vorm en cultuur

Sociaal –culturele factoren en de vorm van woningen Verschillende vormen van woningen als gevolg van de reacties van mensen met zeer uiteenlopende opvattingen en idealen op wisselende fysieke omstandigheden Vorm en organisatie van een woning wordt sterk beïnvloedt door het culturele milieu waarvan zij deel uitmaakt. De functie is meer dan enkel fysiek/utilitair. We willen een sociale ruimtelijke eenheid creëren, optimaal geschikt voor de levenswijze van een volk. Zowel de fysieke (klimaat, beschikbare materialen en technologie) als de sociaal-culturele aspecten moeten in overweging genomen worden, maar we moeten vooral nadruk leggen op de sociaal-culturele aspecten, deze beïnvloeden in grote mate de vorm van woningen/nederzettingen. Zelfs als de fysieke mogelijkheden veelvuldig zijn, kan het aantal reële mogelijkheden zwaar worden ingeperkt door de culurele realiteit. De vorm van een woning, de ruimten en hun onderlinge verbanden worden uiteindelijk bepaald door het ideaalbeeld dat mensen hebben van hun leven.

Giancarlo de Carlo (1969) De architecten en hun publiek

Geloofwaardigheid van architectuur gaat uit van de incoherentie tussen architectuur en realiteit en van de manier waarop die irrealiteit zich manifesteert in het gedrag van de architect. In elk geval is de architect (door de eeuwen heen) gebonden/gelimiteerd geweest aan/door macht. Maar voor welk publiek werkt de architectuur? Voor de architecten? Voor de opdrachtgevens? Voor alle mensen die ermee in contact komen? Het antwoord is zonder twijfel het laatste en dit is juist waar de moderne beweging fundamenteel tekort schiet. Ze streefde bewust naar een elitearchitectuur. De manier waarop zij het werkelijkheidsveld waarin zij wilde werken omschreef, was nl. dezelfde als die van academische of geprofessionaliseerde architectuur: de werled van opdrachtgevers, ondernemers, grondeigenaars, critici, kenners en architecten. Alles wat economisch, sociologisch, cultureel of esthetisch buiten die klasse stond, stond buiten het werkveld van de architectuur. De elitehouding van de moderne beweging heeft geleid tot het bestendigen van de overbodigheid van architectuur. Maar toch kan de wereld niet zonder architectuur. Deze zorgt nog steeds voor de organisatie van het menselijke milieu en dit wordt vandaag de dag nog noodzakelijker, dit om 2 redenen;

1. Menselijke activiteiten zijn vermenigvuldigd en complexer

2. Ruimte voor de mens wordt bedreigd door agressieve machten die ze exploiteren uit

winstbejag.

De architecten moeten de kant van de mensen kiezen en niet meer die van de machthebbers.

65

John Turner (1968) Squatternederzetting: een architectuur die werkt

Squatternederzetting De barriada geeft een leefruimte waarin niet wordt voorzien door de wooneenheden die door de massaconsumptiemaatschappij worden verkocht of toegewezen. Het maakt deel uit van een typische snelgroeiende stad, een buitenwijk waarin een stap voorwaarts wordt gemaakt (t.o.v de binnenstad). De barriada-bouwer werkt aan/ verbetert zijn levensomstandigheden en zo ook zich zelf. De existentiële waarde van de barriada steunt op 3 vrijheden;

1. Vrijheid van zelfselectie door de gemeenschap

2. Vrijheid om eigen bestaansmiddelen te beheren

3. Vrijheid om eigen woonomgeving in te richten

vrijheid van zelfselectie door de gemeenschap Bewoners KIEZEN ervoor om in de barriada te wonen. Vermits contributies laag zijn ligt de sociaal-economische ondergrens zeer laag. Aan de andere kant biedt de barriada veel mogelijkheden voor de kleine zakenman, de (laaggeschoolde of zzer bescheiden) beoefenaar van een vrij beroep en zelfs voor de politieke leider in spe. De heteogeniteit aan sociale eigenschappen is vitaal voor een stimulerend cultureel klimaat en culturele groei. Vrijheid om eigen bestaansmiddelen te beheren Bouwen in de barriada is een procedure van geleidelijke opbouw (als ze geld hebben om te investeren kunnen ze verder bouwen). Dit is het cruciale verschil met de moderne huisvesting, waarin de wooneenheid in zekere mate voltooid moet zijn voor ze bewoond kan worden. Een jong gezin met laag inkomen is zeer kwetsbaar als het moet huren tegen (meer dan) één derde van zijn inkomen of als het een hypotheek moet afbetalen. (kan buiten gezet worden bij huurachterstand of kan zelfs al het spaargeld verliezen bij niet betaalde hypotheek) Dit is waarom het langdurig in een onafgewerkte woning te wonen in de barriada toch voordeliger is dan in een krot in de binnenstad te wonen. (‘Bestaanszekerheid door eigendom’) Vrijheid om de eigen woonomgeving in te richten De barriada heeft nog als voordeel dat men hier de mogelijkheid heeft om ruimte en structuur telkens opnieuw aan te passen aan veranderende behoeften en gedragspatronen. Het prototypische barriada-huis begint als een hutje, of een groep hutjes, en eindigt als een woning met twee of zelfs drie verdiepingen, vaak nog onderverdeeld in afzonderlijke wooneenheden die worden bewoond door kinderen, of verhuurd. In sterk gereglementeerde huisvestingsprojecten heeft men deze vrijheid niet.

66

John Habraken (1969) De integriteit van de stad

In een stad staan de woningen centraal en de mensen die erin wonen, alle functies errond zijn er enkel om deze te dienen. Inzicht in de stad verwerven we door het aspect tijd en verandering in acht te nemen. Het kleinst veranderbare gedeelte van de nieuwe stad is het bouwblok. Bij de oude stad is dat een huis. Veranderen van kleine eenheden kan incidenteel en verandert weinig aan de harmonie van de stad, bij grotere onderdelen is dat veel moeilijker. Er is interactie tussen de bewoner en het huis zelf. In de verandering van de gewone woning door de gewone bewoner is de relatie tussen mens en materie in haar meest directe vorm aanwezig, ik noem dit de natuurlijke relatie. Het is deze samenhang die we moeten bespreken als we spreken over de stad als fenomeen van mens en materie tegelijk. Mensen moeten iets kunnen doen met hun directe omgeving en hier verantwoording voor kunnen dragen. Deze behoefte om te veranderen komt voort uit de menselijke behoefte tot identificatie, bezit nemen. Als je je niet kan identificeren dan woon je niet, dan logeer je. Tegenwoordig is het vaak de gemeenschap die de verantwoording neemt en woonblokken bouwt, waarin het individu dan ‘logeert’. Natuurlijk kan het individu niet volledig over het geheel bepalen, hij leeft nog steeds in een gemeenschap. Daarom moeten we structuren creëren (= ‘dragers’) waarbinnen de mensen zelf hun woning kunnen maken. We hebben dus een basis van dragers en inbouwelementen. Het fascinerende is nu dat je nog meer kunt doen met industrialisatie. Je kunt een gamma creëren binnen de eisen van de gemeenschap en daarbinnen heeft het individu alle vrijheid om ‘zijn’ wonen vorm te geven. Massaproductie kan ingezet worden in functie van het individualisme va de bewoner. Als architect betekent dit dat je het kader voor deze dialoog vormt. Eeuwenlang hebben architecten monologen gemaakt. Maar denken vanuit het weefsel vraagt een andere houding, hoe moeilijk het ook is om deze te vinden.

67

Mary mcleod (1996) Alledaagse en ‘andere’ ruimte

De hedendaagse architectuur houdt zich bezig met het ‘volledig anders zijn’. Ze veronderstellen dat ‘anders’ automatisch beter is t.o.v. de status-quo. We kunnen de pleitverzorgers in 2 categorieën opdelen. Enerzijds de voorstanders van het deconstructivisme en anderzijds de aanhangers van Foucaults ‘heterotopie’. Deconstructivisten schorten de betekenis oneindig op, wat iedere opvatting van architecturale waarheid ondermijnt. Ze zien het aan het licht brengen van deze instabiliteit als een waardevol doel op zich. Dit doen ze door het onthullen van binaire tegenstellingen (opbouwen aan hand van het ene en het dan onderuithalen met het ander). De standpunten van Derrida en Foucault vertonen wel overeenkomsten met feministische theorieën (het verwerpen van het universele subject). De paradox is dat het verwerpen van mannelijke hiërarchieën door de poststructuralisten de neiging vertoont al het ‘vrouwelijke’ te essentialiseren. En toch, lijkt Foucault de traditionele domeinen van de vrouwen en kinderen uit te sluiten, doordat hij, in zijn notie van de heterotopie (concept van ‘andere’ ruimten), de nadruk legt op de breuk met het normale leven. Een ander groot probleem is dat minderheden (zoals de derde wereld) in de discussie over het ‘andere’ niet voorkomen. Men zal nooit de situatie proberen te bekijken door de ogen van een gekoloniseerde of in het algemeen een andere. Het ander lijkt uitsluitend beperkt te blijven tot de westerse avant-garde. Deze sociale uitsluiting roept de vraag op of hedendaagse theoretici en deconstructivistische architecten zich niet te exclusief hebben gericht op transgressie en ontkrachting van de vorm als werkwijze. De Smithsons weten wel een uitgekiende balans te vinden tussen inventiviteit en de waardering voor het alledaagse. Scott Brown en Venturi breken nog uitdrukkelijker met het modernistische dogma door een lans te breken voor de consumptiecultuur. Zij verwijzen naar de wereld waar zoveel de moderne architectuur als Foucault aan waren voorbij gegaan. Ze gaan uit van de opvatting dat alles deel uitmaakt van het continuüm van het dagelijkse bestaan, zo geven ze ook vrouwen, kinderen en ouderen (de wooncultuur) een plaats in de esthetische cultuur.

68

3.2 Postmodernisme

1977 Charles Jencks De Taal van de Postmoderne Architectuur

504 | Thomas – Evelien

Laatste 20 jaar ontstaat in architectuur een nieuwe stijl/ nieuwe benadering: postmodernisme

o Brede term: omvat verscheidenheid o Verwijst naar oorsprong (modernisme) o Net als modernisme: veranderen van het heden, maar zonder voortdurende

revolutie o ‘Double coding’: architectonische betekenissen voor betrokken minderheid +

comfort, traditie en levensstijl voor plaatselijke bewoners. = hybride, schizofreen opm: iedereen ziet beide betekenissen, maar met verschillende intensiteit.

Term ‘postmodernisme’ eerst gebruikt in kunst voor alles wat niet strikt modern was. DUS: moet meer gespecificeerd worden: nl. bewustzijn van architectuur als taal.

o Aandacht voor historisch geheugen en plaatselijke context o Positieve benadering van metaforische gebouwen, van vernacular en van een

nieuwe, meerduidige soort ruimte

Post-modernisme = post-tegenwoordige-tijd = taalkundige paradox, lijkt ontwijking van het heden. MAAR ‘modern heeft een dubbelzinnige kracht’:

o Verwijst naar actueel klimaat van meningsvorming ook PM krijgt die bijbetekenissen bij

o Dualiteit van de situatie: PM-archi’s werden opgeleid in het modernisme en gebruiken dit ook in hun werk. Er is geen breuk maar een evolutie. Een heropleving van eender welke stijl is mogelijk.

Conclusie: double coding is geen eenvoudige manier van ontwerpen, maar kan evolueren tot een rijke betekenisvolle traditie omdat het zowel de elite als de gebruikers aanspreekt.

POSTMODERN – VERSCHEIDENHEID – DOUBLE CODING – CONTEXT

1958 Douglas Haskell Architectuur en de Smaak van het Volk


Zie eerder

69

966 Robert Venturi Complexiteit en Contradictie in de Architectuur


NIET RECHTDOORZEESE ARCHITECTUUR: EEN MILD MANIFEST

Complexiteit en contradictie worden overal geaccepteerd (literatuur, kunst), behalve in architectuur. Maar: architectuur is per definitie complex: vitruviaanse driehoek, expressie, programma, structuur, inplanting,… DUS:

o Conventionele moderne architectuur is niet meer van toepassing: ‘zwart, wit én grijs’ ipv ‘zwart of wit’

o Geldige architectuur heeft verschillende betekenisniveaus die tegelijk werken, gelezen worden

o Verplichting van de architectuur: een waarheid die ligt in omvattendheid of suggestie van omvattendheid. Ze moet de belichaming zijn van inclusie ipv exclusie. ‘More is not less’

Opm: incoherente willekeur of overdreven expressionisme is ook slecht TEGENSTRIJDIGE NIVEAUS: HET FENOMEEN ‘ZOWEL-ALS’ IN DE ARCHITECTUUR

Orthodoxe moderne architectuur is ‘of-of’: duidelijke articulatie en helderheid: ‘een zonnescherm is gewoon een zonnescherm, en niets anders’.

Architectuur van complexiteit = ‘zowel-als’: contradictie gebaseerd op hiërarchie die tussen elementen met variërende waarden, meerdere niveaus van betekenis aanbrengt. ambiguïteit en spanning.

ACCOMMODATIE EN DE BEPERKING VAN ORDE: HET CONVENTIONELE ELEMENT

Ingepaste tegenstrijdigheid: Opgebouwde orde maakt plaats voor incidentele uitzonderingen. Rechtvaardiging:

o Erkenning van bestaan van variëteit en verwarring op alle niveaus o Beperktheid van elke door mens geschapen orde.

Gestaltpsychologie: een onderdeel krijgt betekenis door context. De architect kan gewone dingen op een ongewone manier samenstellen om zo een origineel effect te verkrijgen.

Ironisch conventionalisme: maatschappij besteedt aandacht aan industrie, elektronica, veiligheid,… maar niet aan architectuur. De architect moet deze rol aanvaarden en als samensteller van betekenisvolle clichés (met ironie) zijn bezorgdheid hierover uiten.

NEVENGESCHIKTE TEGENSTRIJDIGHEID

Nevengeschikte tegenstrijdigheden: ‘superadjacencies’: het op elkaar leggen van ongelijksoortige elementen.

o Inclusief: brengt tegenstellingen samen o Veel betekenisniveaus (want verschuiving van context) o Variatie op idee van simulaneïteit (cf. kubisme, transparantie in mod arch) o Kan een rijkdom voortbrengen

70

DE BINNENKANT EN DE BUITENKANT

Contrast binnen –buiten = belangrijkste tegenstelling in architectuur. Kan tot uiting komen door een losstaande mantel, die een holte creëert tussen de mantel en de buitenmuur.

Restruimte = moeilijk, oneconomisch, richt zich op iets belangrijker dan zichzelf o Contradictie, gelaagdheid en verfijning >< eenvoud, transparantie en openheid,

economisch gebruik in moderne architectuur.

Rechtvaardiging van deze meervoudige ontsluiting o Architectuur ontstaat op het snijpunt van interne en externe krachten. o Door het verschil tussen binnen en buiten te erkennen is een stedenbouwkundig

gezichtspunt mogelijk. DE VERPLICHTING TEGENOVER HET MOEILIJKE GEHEEL

Architectuur van complexiteit zweert geheel niet af

Dualiteit= combinatie van twee elementen, binnen een van de schaalniveaus vh gebouw. Dit wordt genegeerd in recente architectuur.

Inflection/verbuiging: Manier waarop geheel gesuggereerd wordt door gebruik van de aard van afzonderlijke onderdelen en niet van hun positie of aantal.

o Verbogen delen zijn meer geïntegreerd, want verbogen in de richting van iets buiten zichzelf.

o Manier om delen te onderscheiden en toch continuïteit. o Fragment suggereert rijkdom en betekenis buiten zichzelf.

‘God’s own junkyard’ Peter Blake: vergelijking wanorde commerciële Main Street (slecht) en orde van Universiteit Virginia (goed)

o = fout. Willekeurige, ordinaire elementen geven vitaliteit en validiteit.

Popart= les voor moderne architecten: kijken naar het alledaagse, vulgaire, geminachte om complexe en contradictorische orde te vinden die valide en vitale impulsen geeft voor architectuur.

COMPLEXITEIT – ÉN-ÉN – CONTEXT – BINNEN↔BUITEN – GEHEEL

71

981 Demetri Porphyrios Classicisme is geen stijl 550 | Thomas – Evelien

Bouwen = ervaring van…

o dragen en gedragene (zuil en latei) o horizontale en verticale omsluiting (dak en muur) o begrenzing Hieruit vloeien stellingen met een bepaalde figuratieve en syntactische status. vb. ingemetselde pilaster = dragen en omsluiten.

Architectuur kan niet bij dit fundamenteel startpunt blijven hangen. Doel = met mythopoëtische kracht de toevalligheden van de werkelijkheid overstijgen.

o Gerealiseerd in classicisme (als gevoel): zuil, architraaf, fries, kapiteel, fronton, Orde,… : Plaatst mythe van het tectonische boven toevalligheden van constructie.

o Omslag naar mythische fictie is voornaamste esthetische onderwerp van klassieke denken. De werkelijkheid wordt in een beschouwende staat gebracht.

Mythisch denken ≠ primitief, want het reduceert de wereld tot orde o Vandaag wordt mythe als minderwaardig gezien: de objectiviteit van de waarheid is

vervangen door vulgair positivisme en pragmatisme o Door modernisme en eclectische objectiviteit, wordt de architectuur haar

mythopoëtische kracht ontzegd. DRAGEN – BEGRENZINGEN – TECTONISCH – MYTHISCH

1978 Colin Rowe & Fred Koetter De collagestad


Zie eerder

72

1985 Michael Müller Over de ‘schone schijn’ van de postmoderne architectuur


INLEIDING

Esthetiek = meer dan het veelvoud aan de oppervlakte, maar een betekenis geven die boven doelmatigheid uitstijgt

Postmoderne: wil kunstwerken

Breuk van postmodernisme met moderne ≠ breuk met modern, maar betekenis geven gebeurtenis van grote verandering

Onttovering van de wereld

Moderniteit = voorbijgaande, vervreemding, gespletenheid ↔postmoderne: tegen culturele vernieuwende praktijken van de avant-garde, veel sociale en politieke falen van de moderne architectuur postmoderne = voortzetting met nieuwe, geheel andere middelen + depolitisering het postmoderne = geïnteresseerd in de esthetiek en niet in de inhouden

DE VERLICHTE HOOP VAN EEN ESTHETISCH GETRANSFORMEERDE WERKELIJKHEID

Uiteenvallen van nuttigheid en schoonheid postmodernisme: architectuur bevrijden uit de stomheid van de “zuivere” vormen en uit het lawaai van ostentatieve constructie: niet alleen feiten en gebruiksprogramma’s, maar ook poëtisch beeld

Door kunst bepaalde buitenwereld scheppen: veel pogingen (Bauhaus, Deutsche Werkbund, Morris,…) allen gefaald: industriële nuttigheid ~ schoonheid??

ARCHITECTUUR ALS GESAMTKUNSTWERK: HET MUSEUM

Eerder verdringing van het moderne dan terugwijzing, avant-garde = verantwoordelijk voor uiteenvallen van nut en schoonheid

Kunst van sociale bevrijden autonoom verheven kunsten architectuurbegrip

Totaliteit! Zuiver subjectief scheppingsproces: vooral in openbare gebouwen, en dit komt het meest naar voor in musea: esthetiek >>> maatschappelijke

POSTMODERNISME – ESTHETIEK - TOTALITEIT

73

1990 David Harvey Postmodernisme in de stad


POSTMODERNISME IN DE STAD: ARCHITECTUUR EN STEDENBOUW

PM breekt met het modernistisch idee van doelmatig, rationeel, technologisch en universeel ontwerpen.

o PM = een eclectische collage van heden en verleden, rekening houdend met plaatselijke tradities en geschiedenis, op maat gesneden architectuur.

o PM: ruimte is autonoom en moet gevormd worden naar esthetische doelen en principes (niet noodzakelijk een sociaal belang) <->modernisme: ruimte is ondergeschikt aan de constructie van een sociaal project.

Verscheidenheid van smaken en voorkeuren leidt tot macht van symbolisch kapitaal: o Verzameling van luxegoederen die smaak en onderscheidingsvermogen van de

eigenaar uitdrukken. o Het fetisjisme houdt de werkelijke basis van de economische verschillen verborgen

en houdt de bestaande orde in stand.

Symbolisch kapitaal al eeuwenlang centraal aspect van stadsleven o Door modernisme onderdrukt, maar dit is onverenigbaar met de sociale verschillen grote vraag naar verscheidenheid in omgevingen en cultuur in ’60. Gestimuleerd/ingevuld door PM-archi’s.

o Verschillende stedelijke fenomenen zijn gebaseerd op ‘symbolische rijkdom’: gentrification, produceren ve gemeenschap, rehabilitatie vh stedelijke landschap,…

Architectuur heeft geen metataal meer, zoekt niet meer naar een diepere betekenis (zoals modernisme).

o De ‘langue’ is zo heterogeen dat elke ‘parole’ dit zal weerspiegelen = de taal valt uiteen in verschillende taalspelen.

o Dit zorgt voor multivalente, schizofrene architectuur: double coding.

Manier waarop PM citeert uit vormgeving en indrukken van over hele wereld, lijkt op een kostuumdrama, een rollenspel,.

o De werkelijke geografie wordt bedekt door een rommelige sluier van beelden, reconstructies,…

o Deze techniek (citaten, stijlen, ornamentatie,…) wordt handig gebruikt bij de creatie van een positief imago in steden (om ze te promoten).

Fictie, fragmentering, collage en eclecticisme= thema’s vd hedendaagse architectuur. Veel verbanden met ander disciplines.

COLLAGE – FETISJ – SYMBOLISCHE RIJKDOM – METATAAL – DOUBLE CODING

74

1988 Jean-François Lyotard Domus en de megalopool


= kritisch antwoord op Heideggers ‘Bauen Wohnen Denken’. Deze tekst is (naar onze mening) fundamenteel onsamenvatbaar. Lyotard bouwt zijn hele verhaal heel vaag op met als een combinatie van citaten, verwijzingen, metaforen en Grieks-latijnse concepten (hybris, phusys, polis-métèr, habitus, themis,…). . Zonder een uitgebreide studie van Lyotards gedachtegoed en andere werk, is het denk ik niet mogelijk om deze tekst volledig te begrijpen. Hier een zeer ruwe schets van wat er instaat:

Vroeger: gemeenschappelijke plaatsen, domus, plaats van geboorte en dood, plaats van verhalen

Nu: megalopool, geheugen van niemand, zonder gewoonte, verhalen of ritme

Geen stad/urbs, maar orbs (wereld) Erkennen als verloren domus, het is onbewoonbaar verklaard.

1984 Peter Eisenman Het einde van het klassieke


Vanaf de 15de eeuw wordt architectuur beïnvloedt door 3 ficties die zorgen voor een continue lijn: het klassieke.

o Representatie: geeft bouwwerken betekenis o Rede: garantie voor waarheid o Geschiedenis: houdt het tijdloze overeind

De moderne beweging heeft wel gebroken met voorgaande stijl en ideologie, maar niet met de ficties. Arch is dus ‘klassiek’.

DE ‘FICTIE’ VAN REPRESENTATIE: HET STIMULEREN VAN BETEKENIS

Pre-renaissance: De dingen waren: waarheid en betekenis spraken voor zich.

Vanaf renaissance representeren gebouwen reeds gewaardeerde architectuur. Boodschap uit het verleden geeft het heden betekenis.

Moderne beweging abstraheert: architectuur moet slechts haar eigen functie belichamen, eerlijker zijn.

MAAR: reductie tot functionaliteit = poging om ‘realisme’ te representeren ≠ abstractie o Dezelfde fictie blijft (maar met andere bronnen): waarde van de architectuur wordt

buiten zichzelf gelegd o Mod Bew is een voortzetting van het voorafgaande.

DE ‘FICTIE’ VAN DE REDE: HET STIMULEREN VAN WAARHEID

Logische bepaling van de vorm op grond van a-priori-types o Renaissance: visie op harmonie gebaseerd op natuurlijke en goddelijke bronnen

75

o Verlichting: rationaliteit Durand: opkomst van vormtypen en rationele oplossingen voor problemen

o Eind 19de – 20ste eeuw: functie en techniek Sinds Durand: geloof dat men met deductieve logica waarheidsgetrouwe architectuur kan maken. Rationaliteit is vanzelfsprekend, logica onbetwistbaar. Architectuur beeld zijn eigen kennen uit.

Rede stelt zichzelf ter discussie: onthult zichzelf als fictie. Hele proces van kennisvergaring is een reeks effectieve argumenten: Het renaissance-idee van oorsprong blijft bestaan: architectuur ontleent haar waarde aan iets buiten zichzelf.

Crisis van het geloof in rede ondermijnt vanzelfsprekendheid. Wat bron van waarheid leek, blijkt opnieuw een kwestie van geloof.

Architectuur is nooit belichaming van rede geweest, alleen het verlangen naar rationaliteit. DE ‘FICTIE’ VAN DE GESCHIEDENIS: HET SIMULEREN VAN HET TIJDLOZE.

Mod Bew verwierp de waarden van het eeuwige en de universele relevantie van geschiedenis, tvv de uitdrukking van een tijdsgeest Deze ‘breuk’ zorgde slechts voor een nieuw assortiment esthetische voorkeuren.

Door het aanroepen van tijdsgeest is de Mod Bew gewoon een schakel in het continuüm. Waarom zagen ze dit zelf niet?

o Gevangen in illusie van eeuwigheid van de eigen tijd.

Einde 20ste eeuw: mod = geschiedenis: inzicht dat architectuur haar eigen tijd niet als tijdloos kan voordoen. Want in tijdloos heden is men bewust van tijdsgebonden verleden.

o Betoog van tijdsgeest = paradox: Hoe kan men aan de geest van zijn tijd een tijdloze waarheid toekennen? geschiedenis = fictie onafhankelijk zijn van tijdsgeest: architectuur waar uitdrukking van eigen tijd geen doel is maar een onvermijdelijk gevolg.

Traditionele waarden van het klassieke waren nooit betekenisvol, waarheidsgetrouw en tijdloos: altijd al simulaties.

o Klassieke was zelf een simulatie, maar wist dat niet o Verlies van vanzelfsprekende waarden laat toe het tijdloze los te maken van het

betekenisvolle en het ware: een niet-universele tijdloosheid. o Het maakt niet uit of die bronnen goddelijk, rationeel of functioneel zijn. o Niet meer noodzakelijk tijdloze architectuur te maken met die drie waarden.

HET NIET-KLASSIEKE: ARCHITECTUUR ALS FICTIE

Wat kan als model dienen voor de architectuur?

Onderscheid: o Simulatie (klassiek): verschil tussen realiteit en illusie opheffen o Dissimulatie (niet-klassiek) = masker: geeft aan niet te zijn wat men is.

≠ omgekeerde van simulatie = ‘anders’ = representatie van zichzelf

Niet-klassieke stelt geen waarden of tijdsgeest voor, maar stelt voor om een einde te maken aan de dominantie van de klassieke waarden: klassieke architectuur lezen als een tekst. opm: Dit is in wezen een idee van de hedendaagse tijdsgeest. Daarom: realisatie van conclusie niet afwijzen, representatie wel.

REPRESENTATIE – REDE (enkel verlangen naar rationaliteit) – KLASSIEK = SIMULATIE

76

1993 Mark Wigley De architectuur van de deconstructie


ARCHITECTUUR ONTBOUWEN

Derrida gebruikt het concept architectuur als metafoor in zijn oeuvre. Opm: Er kan geen deconstructief discours1 bestaan ‘over’ architectuur zelf en architectuur kan niet genegeerd worden, omdat de dit discours mbv architectuur beschreven is.

Derrida beschrijft deconstructie als ‘sollicitare’: ondervragen, doen schudden/trillen: structuren worden dooreen gerammeld tot hun grenzen aan het licht komen.

o De structuur die zichtbaar wordt, is niet structureel o Men toont de onoplosbare raadsels waarop ze gebouwd zijn. o De dreiging voor het bouwwerk van de metafysica zit in de ondergrond (die eigenlijk

scheuren bevat).

Lijkt een analyse van ‘hoe bouwwerken uiteen halen/op welke manier breekt men iets af’, MAAR is een ontmanteling van het traditionele denken over architectuur. Een onderzoek dat raakt aan het gezag van de architecturale metafoor en eigen architecturale retoriek vormt. ‘Niets is architecturaler dan de deconstructie, maar ook niets minder architecturaal’.

Deconstructie maakt zich het bouwwerk eigen, brengt de zwakke punten en hun systematische verhulling in kaart, maar is geen afbraak. Het schudden versterkt eigenlijk het gevoel van stabiliteit: De breuken in de ondergrond zijn de mogelijkheidsvoorwaarden van het bouwwerk.

Het gebouw presenteert zich als een gebouw doordat het de ‘onstructurele’ punten verhult. De deconstructie spitst zich toe op die punten die het bouwen te buiten gaan.

Het ‘anarchitecturale’ ligt niet zomaar in de ondergrond, het is de repressie ervan die de grond zichtbaar maakt.

o Als de architectuur het gebouw (waaraan ze lijkt toegevoegd) altijd al onderbouwt, dan maakt deze verdraaiing een gedachte mogelijk van een grond die voorafgaat aan het bouwwerk.

o Architectuur bewerkstelligt de eigen ondergeschiktheid aan het bouwen.

Derrida gebruikt de architecturale metafoor en de verschuiving ervan slechts als hij praat over de status van de instelling: de politiek van het materialisme en van de deconstructie zelf. Want een filosofische praktijk die zich niet bezighoudt met institutionele apparaten is niet deconstructief, gewoon zelfkritisch. heroverdenking van de architectuur definieert de politiek van de deconstructie.

Een instelling is niet de omgeving van het discours, maar is met elk discours verweven. Bijgevolg is deconstructie geen verzameling van discursieve procedures maar een manier van positie kiezen tov de politieke en institutionele structuren. Deconstructie zou niet gescheiden mogen zijn van de politieke problematiek, maar een onderzoek moeten inluiden,

Het deconstructieve discours identificeert zich met: o Destabiliserend gebaar: innemen en opentrekken van barsten in de structuur o Stabiliserend gebaar: het ‘schudden’ vormt een eigen architectuur in de structuur in.

De structuur kan zich ‘oprekken’ om de rebel onschadelijk te maken. Instituties worden immers opgericht om te kunnen reageren op schokken. Dit alles consolideert zich in de kracht van de materialen.

1 [term uit het structuralisme]: Een bundeling van vertogen en handelingen die het menselijke gedrag sturen,

controleren en legitimeren.

77

o Deze twee aspecten zijn onlosmakelijk verbonden: de stabiliteit van de architectuur is een effect van de onderdrukking van in de onbeheersbare bewegingen. Er kan geen deconstructie bestaan zonder architectuur.

DERRIDA – DECONSTRUCTIE

1992 Marc Augé Niet-plaatsen. Inleiding tot een antropologie van de hypermoderniteit


Hypermoderniteit creëert ‘niet-plaatsen’ (NP’s): ruimtes die niet in termen van relaties, identiteit of geschiedenis gedefinieerd kunnen worden. De ‘oude plaatsen’ nemen daartussen een duidelijke omschreven plek in.

o Leven= van ziekenhuis naar rusthuis, onderweg: hotels, kampen, sloppenwijken, supermarkten, vervoermiddelen, telecommunicatie,…

o Er ontstaat solitair individualisme. Wereld focust op het vergankelijke, de doorreis. o NP’s en plaatsen bestaan nooit zuiver, ze worden voortdurend omgevormd o De NP’s vormen een meetbare maat van het tijdperk (door ze allemaal op te tellen).

NP’s ontvangen steeds meer en meer mensen, MAAR paradox: o De NP geeft geen identiteit/relatie maar eenzaamheid en gelijkvormigheid. o Slechts aan ‘in- en uitgangen’ worden mensen geïdentificeerd (cf. douane).

NP’s zijn het tegendeel van utopie: Ze bestaan en herbergen geen enkele organische samenleving.

o ?Daarom geviseerd bij terroristische aanslagen (die ideeën van nieuwe lokalisering willen opdwingen)?

NIET-PLAATSEN – ↔UTOPIE

78

1984 Paul Virilio De overbelichte stad


Door de opkomst van de multinationale economie ondergaan steden een herstructurering tot introversie:

o vanaf ’60: Berlijnse muur, zwarte getto’s, west-oost Beiroet,…. o ontstaan van de metroplexen: stedelijke agglomeraties rond grote luchthavens

vanaf ’70: economische crisis: Gebouw/architectuur hangt af van veiligheidsmaatregelen: de bewaking van de grenzen van het luchtruim

o Steeds groeiende toepassing van beveiligingssystemen: detectiepoorten, camera’s,… Toegang tot de stad is geen triomfboog meer, maar een systeem van elektronische ondervraging: de gebruikers zijn geen bewoners maar reizigers.

Degradatie van plaats, opkomst van duur: deze wordt geordend door geavanceerde technieken en herstructureringen, door een serie onderbrekingen: vb. overplaatsing, verhuis,…

Mensen leven volgens een nieuwe tijdsindeling: de commutatie van informatie. De chronologische tijd wordt vervangen door tijd die zich tentoonstelt (cinematisch).

In de 19de eeuw werd het rurale gebied gedegradeerd tvv de stad. Eind 20ste eeuw verliezen stedelijke centra hun geopolitieke realiteit door deportatie van personen, aandacht en contact. postindustriële ontstedelijking: gevolg van illusie dat sites geordend naar tijd (auto) nog nuttig zijn in audiovisueel tijdperk.

Door gebruik van de camera wordt de stad overbelicht: ze kan van overal helemaal bekeken worden.

o Deze illusie van nabijheid duurt niet lang: men ziet alleen een geestesverschijning/ afspiegeling van de stadscultuur.

Stad zonder stadspoort: nieuwe politiek van afbraak volgt de openbare werken op (als methode om jobs te creëren). Geen verschil meer tussen recessie en oorlog.

Bebouwde ruimte wordt niet meer alleen gekenmerkt door het materiële en concrete, maar ook door effecten die met het bewustzijn van ruimt en tijd spelen. De architectuur (als vermogen om activiteiten in tijd en ruimte te plaatsen) komt in conflict met massacommunicatiemiddelen.

o Materieel: architectuur en stedenbouw o Immaterieel: beelden en representatie, inrichting en ontruiming van de ruimte-tijd

Esthetiek van verschijning van een stabiel beeld (levensduur= materie) esthetiek van verdwijning van een instabiel beeld (levensduur = netvlies).

o Vb. Hollywood: Schijn, Synthetische tijdruimte gecreëerd met geavanceerde technologie, cinematografische derealisatie

Vroeger mat bouwkunst zich met geologie en tektoniek, nu met hightech. MULTINATIONAAL – METROPLEXEN – MASSSACOMMUNICATIEMIDDEL – HIGHTECH

79

1991 Bernard Tschumi Gebeurtenis-architectuur


In architectuur is de ervaring van de ruimte even belangrijk als de ruimte zelf. Ruimtes moeten onderling inwisselbaar zijn, dus vorm volgt functie niet en functie volgt vorm niet, maar ze beïnvloeden elkaar wel. Dit creëert een ‘schokeffect’.

De architectuur moet ophouden scheidingen te maken (ruimte-gebruik, structuur-beeld, concept-ervaring) en beginnen ‘gecombineerd programmeren’ / ‘transprogrammeren’.

De hiërarchische oorzaak-gevolgrelatie tussen functie en vorm is de basis van het architectonisch denken. Maar dit gaat in tegen het ‘plezier’ van de architectuur en de realiteit vh moderne stadsleven.

o Vanaf de situationisten en ’68: belang van de gebeurtenis. Geen hiërarchie meer tussen vorm en functie

Door deze combinatie van ruimte en gebeurtenis, wordt zowel de functie als de ruimte ter discussie gesteld. Het is een niet-oorzakelijke relatie die verdergaat dan een poëtische confrontatie.

Gebeurtenis: ≠ opeenvolging van woorden / daden = moment waarop de veronderstellingen van een setting afbrokkelen en ruimte creëren voor nieuwe veronderstellingen = keerpunt.

Architectuur heeft een unieke hybride positie in onze maatschappij: ze kan een schok teweegbrengen die het idee van functie/handeling combineert met de notie van beeld.

o Die heterogeniteit maakt arch tot de plaats waar we onszelf uitvinden. Want in de gebeurtenis worden elementen opnieuw gedacht en geformuleerd.

o De heruitvinding is geen imitatie of illustratie van theorieën, maar het ontwerp van voorwaarden die de maatschappij ontwrichten en herordenen. Zo kan er een strategie gemaakt worden die de gebeurtenissen van de architectuur organiseert.

RUIMTE ~ GEBEURTENIS (↔ functie) – HERUITVINDING

80

1967 Michel Foucault Over ander ruimten


Wij leven niet in leegt maar in een ‘heterogene’ ruimte: een geheel van relaties waardoor plaatsen gedefinieerd worden die niet onderling inwisselbaar zijn. Men kan verschillende plaatsen beschrijven mbv het geheel van relaties waarmee wij ze definiëren. vb. De relaties van een plaats van verplaatsing (vb trein).

Bepaalde plaatsen staan in relatie met alle andere, maar spreken ze toch tegen. o Utopie: Een analogie met de eigen samenleving, maar in essentie een niet-werkelijke

ruimte. o Heterotopie: Plaatsen die buiten alle plaatsen staan, terwijl ze toch lokaliseerbaar

zijn.

Heterotopologie: ‘wetenschappelijke’ studie van de heterotopie (in zes principes). 1. Elke samenleving heeft heterotopieën, maar ze zijn zo verschillend dat er geen universele

vorm bestaat. Onderverdeling in 2 types: o Crisisheterotopie: besloten/verboden plaatsen voor personen die tov hun

maatschappij in crisis zijn. Bij ons verdwijnt dit type tvv type 2. vb. huwelijksreis (waar de ontmaagding van het meisje plaatsvindt).

o Heterotopie van deviatie: Hier plaatst men individuen wiens gedrag afwijkend is van de geaccepteerde norm. vb. psychiatrisch ziekenhuis, gevangenis,…

2. Een heterotopie heeft in een samenleving een zeer specifieke functie die kan veranderen in de loop van haar bestaan.

3. Een heterotopie kan op één plek meerdere plaatsen naast elkaar zetten die in werkelijkheid onverenigbaar zijn. vb. toneel, cinema, tuin (japans, engels, botanisch, zoölogisch,…),…

4. Heterotopieën maken openingen naar heterochronieën, ze snijden mensen af van de traditionele tijd.

o Oneindige tijd: musea en bibliotheken: alle ideeën, smaken, vormen, tijden samenbrengen op een plek die losstaat van de tijd. (Typisch westers 19de eeuw).

o Tijdsgebonden: Gebeuren slechts af en toe, met beperkte duur: feesten, vakantiedorpen, …

5. Er bestaat altijd een systeem van in- en uitgangen die de heterotopie tegelijk isoleert en toegankelijk maakt.

o Erin gedwongen (gevangenis) o Bepaalde riten doorlopen (hamam bij moslims) o Lijkt open, maar men wordt eigenlijk buitengesloten. (Amerikaanse motelkamers

+ minnares: men wordt verstopt voor de buitenwereld). 6. Een heterotopie vervult altijd een functie in relatie tot de overgebleven ruimte.

o HT van illusie: maakt duidelijk hoe illusoir de werkelijke ruimte in wezen is. o HT van compensatie: zo perfect en zorgvuldig als de echte wereld ongeregeld en

slecht beheerd is.

HT bij uitstek en belangrijke bron van verbeeldingskracht is het schip. Ook koloniën en bordelen zijn twee extreme heterotopieën (relatie met schepen).

HETEROGENE – HETERETOPIEËN

81

1993 Vittorio Magnago Lampugnani De nieuwe eenvoud


Een nieuwe trend: herbezinning van het modernisme: neutraal, mensvriendelijk en beperkt moralisering tot een minimum <-> kunstmatig postmodernisme en irritatie van het deconstructivisme.

Dit is niet voldoende voor de wisseling van een tijdperk, er moet een nieuw paradigma komen: 1. Een hernieuwde keuze voor eenheid.

a. Ideologisch: De wereld moet verdeeld worden over een groeiend aantal mensen, geen plaats voor overvloed.

b. Technisch: standaardisering = economisch c. Esthetisch: mensen zijn niet meer in staat om overdaad en kunstmatige

veelvormigheid mooi te vinden. 2. Eenvoud mag geen naïeve zuinigheid zijn, maar een sublimatie van complexiteit.

Architectuur is onderhevig aan talrijke factoren, maar het gebouw moet de indruk geven dat het zonder moeite is ontstaan.

3. Architectuur moet – als materialisatie van het zwijgen – tegenwicht bieden tegen het voortdurende lawaai van geluiden en beelden.

4. Architectuur moet de chaos van de wereld indammen en zo een eiland van orde vormen in de stroom van verwarring. De architect bouwt niet om aan te passen aan de wereld maar om een instantie te scheppen (met de waarden waarin hij gelooft).

5. De mythe van innovatie moet opgegeven worden en alleen toegepast worden wanneer nodig. Ononderbroken verandering verhindert geduldig voortbouwen op wat men reeds heeft bereikt.

6. Een architectuur die niet ‘elke maandagochtend opnieuw wordt uitgevonden’, is duurzaam. Elk gebouw is immers niet alleen een enorme waarde, maar ook een potentiële afvalberg. We kunnen ons dus geen razendsnelle opeenvolging van sloop en opbouw permitteren.

7. Architectuur heeft precisie nodig. Wanneer al het groteske wordt weggelaten, komen kleine dingen immers weer op de voorgrond.

Deze 7 punten staan voor een nieuwe ontwikkeling van eenvoud in de architectuur die reeds voor de milleniumwende tevoorschijn komt en zich focust op substantie (ipv spektakel) en daarom klopt. EENVOUD – DUURZAAM – PRECISIE

82

1995 Michael Hays Het ontstaan van ideologische gladheid


’70: collage-esthetiek, contradictie en fragmentatie in architectuur

Nieuwe theorie: ideologische gladheid: egaliseren van vorm en maken van interdisciplinaire en crossmediale banden. 1. De hedendaagse architectuurpraktijk (gebaseerd op ontkenning en verzet) wordt als

ondoeltreffend beschouwd. Ontkenning= modernisme = achterhaald. 2. ‘taalkundige’ procedures om betekenis te geven worden gebruikt om het onuitputtelijke

significatieproces2 vd architectuur te beperken. 3. Vloeiende relaties tussen arch en audiovisuele media vervangen referenties naar

architectuur zelf.

Zo worden architectuurcodes vervangen door andere en worden geveloppervlakken blanco schermen voor informatie. Onder druk van nieuwe theorieën en technologieën; verandert architectuur in informatie en media.

’70: architectuur moet het systeem waaraan ze betekenis ontleende zichtbaar maken. De ‘hedendaagse’ crossculturele gladheid gaat daar tegenin (= positief). Naturalisatie: proces waardoor een ideologie een zo sterk mogelijke band creëert tussen verschillende gebieden of tussen zichzelf en de werkelijkheid. MAAR:

o Het idee dat een maatschappelijke formatie is opgebouwd uit verschillende lagen/niveaus ontbreekt. (Nu: media en esthetiek zijn belangrijk).

De gladheid lijkt bedoelt voor de babyboomers en de generatie erna, die een eigen patroon van culturele productie en consumptie hebben ontwikkeld waarin de verschillende vormen van culturele expressie vertroebeld zijn. Dit verlies van onderscheid zorgt voor een verlies van werkelijkheid.

Jaren ’80: elke vorm van consensus = officieel goedgekeurde betekenis. Maar er ontstaat ook een paradoxale overgevoeligheid (die eveneens leidt tot consensus).

o Onzekerheid en vervreemding worden positief o Tegelijk verrukking en minachting tov de losse band tussen betekenaar en

betekende. Op deze paradoxen hebben mensen hun leesgewoonten gebouwd.

De ontwikkeling waar ideologische gladheid deel van uitmaakt, is uit op een totale fusie van media (qua vorm en inhoud), waarin de krachten waarop architectuur gebaseerd is collaboreren met het superego van maatschappelijk geaccepteerde voorstellingen.

COLLAGE – INTERDISCIPLINAIR – MEDIA&ESTHETIEK

2 Een betekenis toekennen aan een symbool.

83

1991 Diane Ghirardo Uit het oog. Een sociale kritiek op architectuur


1989, Postmodernism and beyond: Architecture as the Critical art of Contemporary culture (= conferentie) De naam verheft architectuur tot dé enige kritische kunst. De architect kan zich kritisch bezighouden met hedendaagse problemen dmv formele manipulaties.

o Oorsprong: Venturi: architectuur als stille getuige van de zwakheden van moderne cultuur.

o Gevolg: arch verandert van interventie in een omgeving naar een mix van zelfexpressie en slap culturele commentaar. Het is een oefening in zingeving die voortkomt uit de architect.

Deze opvatting wordt in stand gehouden door de canon die architecten en critici gebruiken om gebouwen te beoordelen. De analyse die eruit voortvloeit is zeer formeel en heeft twee grote gevolgen.

o Een strikte selectie van wat Architectuur is: het grootste deel van wat gebouwd wordt hoort er niet bij. Architectuur is een kunst met een verheven esthetisch doel: het vormen en overdragen van cultuur. Non-architectuur speelt daarentegen in op lage, populaire massacultuur. MAAR: Echte Architecten kunnen lage cultuur tot Cultuur verheffen.

o De Architectuur lijkt autonoom van de ideologische, politieke, sociale en economische rollen die ze vervult.

Deze ‘vormkritische’ architectuur is gevaarlijk, ze geeft de illusie dat er iets ondernomen wordt. MAAR:

o Kritiek mag geen bouwwerken uitsluiten of op alles de ‘hoge kunst’-normen toepassen

o Kritiek mag de maatschappij niet volledig buiten beschouwing laten Door deze dingen te negeren is men niet bezig met kritiek, men behoudt de status quo.

Er bestaat ook een hele categorie ‘verboden vragen’ over het instituut architectuur zelf. vb. ‘Wie sluit er in of uit?’, ‘Wie heeft daar voordeel bij? Architecten?’,…

Door deze uitsluitingen gaat meteen een hele reeks problemen uit de weg, die erdoor wordt opgeworpen. Archi’s krijgen het gevoel dat hun taken belangrijker zijn dan die van de bouwfirma of aannemer. Gefundeerd?

o Nee, vb. Bij wolkenkrabbers zijn er zeer veel belangrijke factoren die niet door de architect worden bepaald. Maar critici beoordelen alleen de gevel, materialen, het profiel (waar de archi wel invloed op heeft).

‘Wat wordt er gebouwd en voor wie?’ = fundamentele vraag. o Kapitalen worden besteed aan grote prestigeprojecten ipv sociale voorzieningen,

Stadsontwikkeling gaat gepaard met afbraak van bestaande woningen, … Projectontwikkelaars en belanghebbenden in onroerend goed krijgen een ideale intellectuele en academisch gerespecteerde dekmantel om de aandacht af te leiden van moeilijke kwesties van ruimtelijke ordening (tvv triviale kwesties). De naam van een grote ‘kunst’-architect kan het project maskeren en legitimeren. KRITISCH – CANON

84

3.3 De rol van het kapitalisme

85

3.4 Gender in de architectuur

1900 Hermann Muthesius Eigentijdse architectonische beschouwingen

32 | Hannah - Evi

Lemma Gender en Architectuur

Vrouwen en Aziaten hebben een voorkeur voor versiering en details

Mannen hebben meer oog voor de tendens van de geschiedenis

Ontwikkeling = vereenvoudiging, zwartpak i.p.v. rococokostuum

Associeert de (mannelijke) keuze voor vereenvoudiging met de keuze voor authenticiteit

Grondlegger van de moderne architectuur in Europa samen met Berlage, Van de Velde en Wagner

Een van de eerst bepleiters van: zakelijke houding tegenover het object, industrialisatie van de maatschappij

Boeken: ‘Stilarchitektur und Baukunst’ & ‘Architektionische Zeitbetrachtungen’: o Hevige kritiek op het begrip stijl (afzet tegen eclecticisme en Art Nouveau) o Eigenlijke doel architectuur: uitdrukking geven aan de functie, materialiteit en

constructie van een gebouw

Beïnvloed door studie van de Engelse cultuur o Schuift in een reeks artikelen in tijdschriften de Arts-and-Crafts beweging naar voor

als model voor een inheemse, ambachtelijke cultuur o Inspiratiebron voor eigen werk bvb landhuis Fredenberg

Hervormt nationale kunstnijverheidopleidingen oprichting Deutsche Werkbund: poging tot industriële productie en standaardisering van het ontwerp

Vroeger: men kende geen stijlen sinds men alles vanuit historisch perspectief is gaan bekijken is men de natuurlijke kijk op de kunst vergeten leidt tot een vorm van toegepaste kunstgeschiedenis: men richtte zich op stijlverschillen in de architectuur, plakte er etiketten op en doodstarend op het woord stijl vergat men de eigenlijke waarden van architectuur.

Gevolg: stijlenkringloop (renaissance, barok, rococo, enz) geen van deze stijlen levensvatbaar roep om nieuwe, eigentijdse stijl: veel pogingen mislukken omdat men iets wezenlijks wil scheppen uit iets bijkomstig en men uitgaat van uiterlijk ipv innerlijke waarden Dus zoektocht naar nieuwe stijl is onzinnig, men moet op zoek naar nieuwe inhoud: dan pas is de moderne stijl een feit

Meest tot verbeelding sprekende weken, hoogtepunten van de ontwikkeling zijn meestal diegene die een eigen gezicht hebben en niet volkomen opgaan in de historische stijlen als we authentiek menen te bouwen, moeten we na enkele jaren vaak al erkennen hoe weinig authentiek het resultaat is (bvb Engelse neogotiek)

Tegenwoordige architectuur heeft veel meer uitdrukkingsmogelijkheden: alle aangetroffen uitdrukkingsvormen (eigen karakter en kenmerken van elke stijlperiode) in dienst stellen van de moderne architectuur zo bereiken we een ongekend scala van stemmingen (historische stijlen hadden één tooi voor welke gelegenheid dan ook)

86

Karakterisering van gebouwen op alle vlakken: uitdrukking geven aan de stemming, krachten van het materiaal tonen, massa, enz. we drukken er zelfs onze persoonlijke stempel op en durven ons eigen karakter en persoonlijke ervaringen af te zetten tegen die van anderen de algemeen geldende vorm maakt plaats voor individuele vormgeving : kunst is niet meer generaliserend, maar individualiserend

Ontwikkeling van het leven gaat in de richting van vereenvoudiging bvb: eenvoudige handdruk, zwart pak, onversierd gereedschap… is toch nog aantrekkelijk uitwendig ornament wordt ingeruild voor doelmatige vorm: zuiverheid en soberheid we volgen het pad van de strenge zakelijkheid, een progressieve koers ‘meer inhoud, minder kunst’

Architectuur is geen onderdeel van techniek, maar een volwaardige kunstvorm die alle andere omvat: komt niet tot stand uit mathematische berekeningen (verstand), maar uit het scheppend vermogen van de kunstenaar (gevoel) opleiding van de architect: beheersing van het gehele gebied van de beeldende kunsten, ontwikkeling vormgevoel en bestudering natuur: zich een basis verschaffen

87

1932 Alfred Rosenberg Het wezen van de Germaanse kunst

208 | Hannah - Evi


→ Verwijzing naar het vrouwelijke en mannelijke neemt een onverwachte vorm aan o Innerlijke verwantschap tussen Oudgriekse en Duitse culturen

→ Architectuur gekenmerkt door rechthoekige vormen en torenachtige constructies → Architectuur die het driedimensionale begrip van de ruimte in het verheven

gestalte kan vatten o mediterrane cultuur van de Romeinen en hun erfgenamen

→ ronde gebouw → cultuur van het moederschap, moerascultus + woonhutten van het moedererende

‘Italiaanse’ oervolk => zelfde symboliek o vrouwelijke mannelijke

-mediterrane + aardgebonden - Grieks-Duitse en het verhevene

Alfred Rosenberg (1893-1946) o Ingenieur en architect o Semi-officiële filosoof van het nationaal-socialisme o Lid van de NSDAP o Toonaangevend theoreticus en propagandist van de nazi’s o Belangrijkste werk: Der Mythos des 20. Jahrhunderts (zeer invloedrijk binnen nazi-

regime) → trachtte de geestelijke ongelijkwaardigheid van de rassen aan te tonen → wil aantonen dat klassieke architectuur in feite Duits is

Tweede helft 19e eeuw o Doelloos bijeenrapen van vormen in de architectuur en toegepaste kunst o Werken van alle eeuwen en culturen, vanzelfsprekend dat deze mochten worden

nagebootst o Sterke stijging van technische ontwikkeling geen tijd meer voor een artistieke interpretatie van nieuw gestelde eisen producten van een ongekend artistiek verval

o Nieuwe generatie wilde ‘persoonlijk’ worden ontstaan ‘Jugendstil’ Artistieke misdaden Scheppingskracht verbroken: op wereldbeschouwelijk en artistiek vlak

aangetast → niet meer opgewassen tegen nieuwe eisen van het leven

Eeuwenwisseling o Nieuw enthousiasme voor de gotiek

→ nieuwe gotische kerken en stadhuizen gebouwd → onmogelijk gotische vormen toe te passen in hedendaagse architectuur

o Wereld op andere manier ervaren: Niet langer een oudgotische verlangen: niet meer gericht op het

bovenwereldse, verlangen naar kracht en expressie

88

In onze tijd moeten monumentale bouwwerken worden opgetrokken uit grote op elkaar gestapelde blokken

Samenraapsel van fabrieksgebouwen wordt een aaneengesloten organische eenheid

Gebruik van ijzer en steen (ipv bvb salons in Louis XVI-stijl)

Bouwkunst van de toekomst: tot leven brengen van innerlijke verlangen en de bouwregels van de gotiek (ook al blijkt het toepassen van gotische vormen onmogelijk) Griekse bouwstijl: objectief doeltreffend van aard

Vormen van de Griekse stijl worden steeds opnieuw gebruikt: in de Renaissance, 19e eeuwse Classicisme → tegenwoordig verwerpt men dit, net zoals de verticale lijnen van de gotiek

→ doel: verdelen, vergeestelijken en met de ziel doorleven van de zwaarste arbeid: de moderne aanhanger van de gotiek wil niet tot boven de wolken reiken maar wil met zijn arbeid bergen verzetten

Grondvormen van de Oudgriekse architectuur beschouwen als opnieuw bruikbaar: o Mediterrane rassen → Germaans (Romaans): ronde gebouwen als bouwtype

- moeras, moerasplanten en -dieren, riet - Etruskisch huis: rietstengels in cirkel en bovenaan samenbinden

Moerascultus zelfde symboliek als woonhutten van het moedervererende 'Italiaanse’ oervolk

Rondbouw begrenst de blik naar alle kanten, zonder richting en tegelijk ook in alle richtingen open → kan het driedimensionale begrip van de ruimte niet overbrengen

Rondbouw vooral in Italië o Noorden → Grieks: rechthoekige vorm = oertype van Griekse tempelbouw

- godheid liet zich neer waar de eerste zonnestraal de bergtop op hoge kruinen van bomen bescheen, later werden op bergtoppen gotische kerktorens gezet

8e eeuw V.C.: Germaans-Griekse huis: op het puin van een ronde burcht (Germaans) verrees de Noord-Europese rechthoekige bouwstijl (Grieks) → grondgedachten van de Griekse bouwkunst verwant aan het Germaanse gevoel

We binden ons niet aan technieken en vormen, maar aanvaarden de stroom van het leven en de verscheidenheid aan gemoedstoestanden en tijden

Architectuur is tegenwoordig de eerste kunstvorm die op weg is weer eerlijk te worden → we willen niet langer de aarde ontstijgen, maar haar eerbiedigen, vormgeven en verinnerlijken

89

1957 Gaston Bachelard De poëtica van de ruimte

310 | Hannah - Evi


Huis = wieg, associatie met het moederlijk lichaam

Gaston Bachelard (1884 – 1962) o Ingenieur en filosoof o Pendelt zijn leven lang tussen wetenschap en filosofie, tussen exacte en poëtische,

tussen stad en platteland o ‘La philosophie du non’: de geschiedenis van de wetenschap is een geschiedenis van

obstakels en breuken; wetenschap is een constructie waarbij er ruimte voor artistieke verbeelding is

o ‘La poétique de l’espace’: een huis is niet enkel een gebouw, maar ook een ervaringsruimte, een droomruimte met herinneringen

Inleiding

Poëtica van het huis o Beeld van het huis = waar principe van psychologische integratie o Beeld van het huis lijkt de topografie van ons intieme ‘zijn’

Het huis, van kelder tot de zolder; de betekenis van de hut

Kunnen we in een huis de unieke waarde van al onze beelden van beschermende intimiteit vatten?

o Mag het huis niet beschouwen als een ‘object’ (waarop we oordelen en dromerijen kunnen laten reageren)

o Moet voorbijgaan aan de problemen van de beschrijvingen om de eigenschappen te bereiken waarin de oorspronkelijke band (komt voort uit de primitieve vorm van het wonen) zich openbaart

Het huis wordt niet in zijn geheel ‘beleefd’ o Huis heeft een verleden in een gemeenschap van herinnering en beeld

Kostbare weldaad van het huis: o Herbergt de dromerij (inclusief waarden die de mens raken in zijn diepste zijn) o Beschermt de dromer o Staat toe in vrede te dromen

→ plaatsen waar we de dromerij hebben beleefd kunnen zich vanzelf reconstrueren in een nieuwe dromerij → woningen uit het verleden zijn in ons onvergankelijk (omwille van de onvergankelijke herinneringen)

Huis: o Is een van de belangrijkste krachten tot integratie van de gedachten, de

herinneringen en de dromen van de mens heden, verleden en toekomst geven de woning verschillende dynamieken

90

o Behoudt de mens bij het onweer uit de hemel en bij het onweer van het leven o Is lichaam en ziel o ≈ grote wieg

Dankzij het huis zijn een groot deel van onze herinneringen gehuisvest → ingewikkelder huis zorgt voor meer schuilplaatsen voor herinneringen → herinneringen zijn onbeweeglijk en des te duurzamer naarmate ze beter in de ruimte zijn geplaatst, plaatsing in de tijd is niet belangrijk

Topoanalyse = systematische psychologische studie van de locatie van ons intieme leven

In Parijs bestaan geen woningen: o Op elkaar gestapelde dozen, soort conventioneel gat zonder wortels o Gebrek aan intieme waarden van verticaliteit en gebrek aan kosmische

eigenschappen o Bevinden zich niet in de natuur o Verhouding woning en ruimte is kunstmatig o Kent de drama’s van het universum niet meer

91

4. Belangrijke concepten

4.1. Ruimte

92

4.2. Lichaam

93

4.3. Geheugen

94

4.4. Mimesis

WLPH - Dat is Architectuur Versie 15-04-2012 [Samenvatting Boek]

Documents

Transcript of WLPH - Dat is Architectuur Versie 15-04-2012 [Samenvatting Boek]