winter 2009 BOORnieuws - · PDF filebewoners aan de kreek 'de mensen van de...

BOORnieuws nummer11 winter2009 pag. �

Nummer ��winter2009N

ieuw

sbrie

fvan

Bur

eau

Oud

heid

kund

igO

nder

zoek

van

Gem

eent

ewer

ken

Rot

terd

am

De oudst bekende bewonersVoorzoverwenuwetenhebbenmensen250.000jaargele-denvoorheteerstvoetstappengezetinwatnuNederlandis.Vondstenuitdietijdzijnvuistbijlen,messenenspitsen,allemaalgemaaktvanvuursteen.VandeNoordzeebodemwordtzelfsweleenseenvuistbijlopgevist.Hetzijngereed-schappenvanNeanderthalers.Datzijn'vroege'mensen,die35.000jaargeledenzijnuitgestorven.Zemaaktenplaatsvoorde'moderne'mens,onzevoorouders.IndeSteentijdmaaktenmensengereedschappenvansteen,maarookvanhoutenbeen.

Jagen, vissen, plukken en rapenDeoudstevondstenuitonsgebiedkomenvandeMaasvlakte,tenwestenvanVoorne.Hetzijnpijlpunten,lans-enharpoenpuntengemaaktvanbeenengewei.Zezijntussen10.000en8000jaargeledengebruiktdoormen-sendieleefdenvanwatdenatuurtebiedenhad:zoogdie-ren,vogels,vissenenschelpdieren.Zeverzameldennoten,zadenenplanten.Zepluktenvruchtenenzegroevenwortelsenknollenop.Hetwarenjagers,vissersenverza-melaars,zondereenvastewoonplek.Duizendenjarenlangleefdendezemensenzo.

BO

OR

nieu

ws

Vijftig jaar geleden was Spijkenisse een dorp met 4500 inwoners. Nu wonen er zo'n 74.000 mensen. In al die jaren van groei heeft Spijkenisse steeds volop aandacht gegeven aan de eigen archeolo-gische geschiedenis. Heel bijzonder voor die tijd. En nog steeds wordt in nauwe samenwerking met het Bureau Oudheidkundig Onderzoek van Gemeentewerken Rotterdam (BOOR) het archeo-logische verleden van Spijkenisse vastgelegd bij het bouwen aan de toekomst.

In het kader van de Open Monumentendag 200� heeft Spijkenisse voor een breed publiek de eigen archeologie 'in de etalage gezet': een archeologische tocht, een lezing, een tentoon-stelling en de onthulling van een plaquette ter plaatse van het 'neolithisch' monument in de voormalige polder Vriesland. In opdracht van Spijkenisse heeft het BOOR met de gemeente ook de productie gerealiseerd van het populaire boekje 'Het verhaal over de archeologie van Spijkenisse, 5000 jaar wonen en werken'. Ook deze uitgave van BOORnieuws geeft het verhaal van de Spijkenissers dat 7000 jaar teruggaat.

Nie

uwsb

riefv

anB

urea

uO

udhe

idku

ndig

Ond

erzo

ekv

anG

emee

ntew

erke

nR

otte

rdam

Professor L.P. Louwe Kooijmans en wethouder M.C. Lewis van de gemeente Spijkenisse onthullen de plaquette 'Archeologisch Monument Jagerskreek' op de Open Monumentendag, 13 september 2008.Inzet: Gereedschappen van vuursteen en bot uit de Steentijd, gevonden in Spijkenisse-Hekelingen.

De Steentijd

De archeologie van Spijkenisse

Pete

r de

Jong

boornieuws11nieuw.indd 1 2-12-2008 10:00:45

De eerste boerenInonslandverschijnendeeersteboerenomstreeks5300voorChristus.'Nieuwkomers'warenhet.InNederlandvindenwezealleenindeprovincieLimburg.Wenoemenzedemensenvandebandkeramiek,omdatzehunaardewerkversierdenmetbandvormigemotieven.Zehaddeneenvastewoonplaatsenbouwdenboerderijen,hieldenveeenlegdenakkersaan.Ookmaaktenzeaardewerkengebruiktenzestenenbijlen.Hetwarenboerenenzijleefdenheelandersdandejagers,vis-sersenverzamelaars.

Spijkenisse-Hekelingen, op weg naar een boerenbestaanDebewonersinWest-Nederlandblevennoglangjager,visserenvoedselverzamelaar.Stapvoorstapnamenzedelevens-wijzevandeboerenover.DatisgoedtezieninSpijkenisse-Hekelingen.Archeologengroevenerrestenopvanongeveer5000jaaroud.Hetwarenwoonplekkenopdeietshogereoevervaneenkreek.Hetwasbekenddatonderhetgrondoppervlakvannuwoonplaatsenuitdeperiode2900-2500voorChristuslagen.ToendewijkVrieslandwerdgebouwd,dedendearcheo-logendanookeerstopgravingen.

DeoudstebewonersvanSpijkenissehaddenvee:vooralvar-kensenwatkoeien.Enzekendentarwe,gerstenlijnzaad.Archeologendenkendatdegewassenvanelderskwamen.Desmallekreekoeverswarenmisschienweltenatvoorakkers.Ookdekoeienzulleneldershebbengegraasd.Devarkenskon-denopdeoeverswelgemakkelijkhunkostjebijelkaarschar-relen.

BOORnieuws nummer11 winter2009 pag. 2

Nie

uwsb

riefv

anB

urea

u–O

udhe

idku

ndig

Ond

erzo

ekv

anG

emee

ntew

erke

nR

otte

rdam

BO

OR

nieu

ws

DebewonersvanSpijkenisse-Hekelingenwarendusaleenbeetje'boer'.Maarhetvissenopbijvoorbeeldsteurensnoekendejachtopedelhert,reeenwildzwijnwarenvangroterbelang.Ookpelsdierenwerdengevangen,zoalsbever,otter,wildekat,boommarterenbunzing.Demensenverzameldenhazelnoten,wildeappelsenwater-noot.AImetaldenkendearcheologendater'szomerseenpaargezinnenbivakkeerden,zo'nvijftienmensenbijelkaar.Gedurendedeandereseizoenenleefdenzeelders.Daarlagenmisschienookhunakkersengraasdenhunkoeien.

DaarnaTotongeveer1800voorChristusbivakkeerdenernogweleensmensenopdeoeverwallen.Daarnawerdhetgebiedeenmoeras.Pasruim1000jaarlaterkonerweergewoondworden.Maartoenwasiedereeninmid-delsboergewordenenwashetjagen,vissenenverzamelenbijzaak.

Op de oever van een kreek met zoet water, waar eb en vloed merkbaar waren, hadden de men-sen van Spijkenisse-Hekelingen zo'n 5000 jaar geleden een klein kampement. Een klein groepje van een paar gezinnen, samen zo'n 15 perso-nen, bivakkeerden daar regelmatig 's zomers in kleine, houten hutten. Hun voedsel kregen ze door te jagen en te vissen. Ze verzamelden ook planten, vruchten en bessen en hadden ook al graan en vee.

Onder het oppervlak van de wijk Vriesland liggen de oudst bekende bewoningssporen van Spijkenisse. Op een iets hogere en drogere strook langs een vroegere kreek werd 5000 jaar geleden gewoond. Het is een belangrijke locatie. Een deel van de vindplaats is daarom bewaard geble-ven bij de Jagerskreek en aangewe-zen als Rijksmonument. AI in 1949 is de vindplaats ontdekt.

250.000

na Christusvoor Christus

2000180030008000

IJzertijdBronstijd Romeinse tijd Middeleeuwen Nieuwe tijd

IJzertijd

250.000


Steentijd

2000200030008000


250.000


Steentijd

2000200030008000


250.000


Steentijd

2000200030008000

IJzertijdBronstijd Romeinse tijd Nieuwe tijd

Steentijd

2000 800 0 400 1200 1500

Steentijd

IJzertijd

400

Romeinse tijd

400 1200 1500

Middeleeuwen

1500

Nieuwe tijd

12

400

1500

250.000


2000180030008000

Bronstijd Romeinse tijd Middeleeuwen Nieuwe tijd

2000 800 0 400 1200 150012

Steentijd

012 12001800 800

800

800

1800

1800 1200

012

012

MiddeleeuwenMiddeleeuwen

De Steentijd

250.000


2000180030008000


IJzertijd

250.000


Steentijd

2000200030008000


250.000


Steentijd

2000200030008000


250.000


Steentijd

2000200030008000


Steentijd

2000 800 0 400 1200 1500

Steentijd

IJzertijd

400

Romeinse tijd

400 1200 1500

Middeleeuwen

1500

Nieuwe tijd

12

400

1500

250.000


2000180030008000


2000 800 0 400 1200 150012

Steentijd

012 12001800 800

800

800

1800

1800 1200

012

012


Er was een kleine opgraving in 1950 en in 1980 volgde een groot onderzoek toen de wijk werd aangelegd. Toch heten deze vroegere bewoners aan de kreek 'de mensen van de 'Vlaardingen-groep'. Dat komt omdat eerder in Vlaardingen (1960) een grote opgraving is gedaan naar die bewoningsperiode. Maar de naam had net zo goed 'Spijkenisse-groep', of 'Hekelingen-groep' kunnen zijn. De mensen van de 'Vlaardingen-groep' zijn de bewoners van West-Nederland, in dezelfde tijd dat in Drenthe de hunebedden werden gebouwd.

Martin Valkhoff

!!

!

!!!!

!!!!!

!!

0 200m´

Westdijk

Hekelingseweg

Garsdijk

Vriesland

Lageweg

!

Legendakreekhogere oevermoerasvindplaatsenarcheologisch monument


De IJzertijdmensen waren boeren. Ze bouwden hun boerderijen zelf. Het hout voor de palen van de boerderij en voor de gevloch-ten wanden kapten ze in hun omgeving: eiken, essen, wilgen en elzen bijvoorbeeld.

Nie

uwsb

riefv

anB

urea

uO

udhe

idku

ndig

Ond

erzo

ekv

anG

emee

ntew

erke

nR

otte

rdam


NuisVoorne-Putteneeneiland.Ruim2500jaargeledenwasdatnietzo.ToenmaakteVoorne-Puttendeeluitvaneenuitge-strektveengebiedtussendeMaasendeSchelde.Hetwaseenwaterrijkgebied,metkleinewaterloopjes.Vanafongeveer700voorChristuszijnerboerengaanwonen.OokinhetgebieddatnuSpijkenisseis.Indietijdgebruiktendemensenvoorheteerstijzerengereed-schappen,vandaardenaamIJzertijd.IJzerwastoenkostbaar.Alseenvoorwerpwasversleten,danwerdhethergebruikt.IJzerenvoorwerpenzullenookzijnverdwenenomdatzehele-maalverroesttenindenattebodem.Hierhebbenarcheologendanooknoggeenijzeruitdietijdgevonden.Maarveelanderedingenzijnwelontdekt.Daardoorisgoedbekendhoedemen-senhierleefden.

BoerderijenVerspreidinhetlandbouwdendeIJzertijdboerenhunboer-derijen.Zekozenhogereendrogereplekkenuit,indebuurtvanwaterstroompjes.Zohieldjedrogevoetenenhadjeookdrinkwater.Opzo’nplekstondmaaréénboerderij.Meerruimtewaserniet.IneengebiedzogrootalsVoorne-Puttenwoondenhooguit250mensen.Erwasveelnatuurenerwarenhaastgeenmensen.Deboerderijenwaren5meterbreedenvaakwel20meterlang.Zemoetenongeveer4,5meterhoogzijngeweest.Hetwarengrotegebouwen.Steviggemaaktenhele-maalvanhout.Inhetmiddenvandeboerderijstondendikkehoutenpalen,diehetzwaredakmoestendragen.Zewarenexpresaandeonderzijdestompgemaakt.Zokondenzenietindeveenbodemwegzakken.Ophetdaklageendikkelaagriet.Dewandenvandeboerderij(demurenzoujenuzeggen)warengemaaktvantakken,gevlochtenomdunnewandpalen.Deboerderijenhaddeneenvasteindeling,meteenstaleneenwoonruimte.Somswarenerextraruimtes,bijvoorbeeldvoordeopslagvangereedschappen,ofvoorhetstallenvankleinvee.

Op de oever van een kreek met zoet water, waar eb en vloed merkbaar waren, hadden de men-sen van Spijkenisse-Hekelingen zo'n 5000 jaar geleden een klein kampement. Een klein groepje van een paar gezinnen, samen zo'n 15 perso-nen, bivakkeerden daar regelmatig 's zomers in kleine, houten hutten. Hun voedsel kregen ze door te jagen en te vissen. Ze verzamelden ook planten, vruchten en bessen en hadden ook al graan en vee.

250.000


2000180030008000


IJzertijd

250.000


Steentijd

2000200030008000


250.000


Steentijd

2000200030008000


250.000


Steentijd

2000200030008000


Steentijd

2000 800 0 400 1200 1500

Steentijd

IJzertijd

400

Romeinse tijd

400 1200 1500

Middeleeuwen

1500

Nieuwe tijd

12

400

1500

250.000


2000180030008000


2000 800 0 400 1200 150012

Steentijd

012 12001800 800

800

800

1800

1800 1200

012

012


De IJzertijd

Middenindewoonruimtelagdehaard.Daarwerdhetetenbereid.Inenronddehaardvindenarcheologenvoedselrestenendeschervenvankookpotten.Indestalstondhetvee,naastelkaarinstalboxen.Vooralkoeienwerdengehouden.Diebeestenwarenbijnadehelftkleinerdanonzekoeiennu.Erwarenookschapen,geitenenvarkens.Sommigeboerenhaddeneenpaard,ommeeterijden.Diedierenstondennietvoordeploeg,diewerdgetrokkendooreenkoe.

250.000


2000180030008000


IJzertijd

250.000


Steentijd

2000200030008000


250.000


Steentijd

2000200030008000


250.000


Steentijd

2000200030008000


Steentijd

2000 800 0 400 1200 1500

Steentijd

IJzertijd

400

Romeinse tijd

400 1200 1500

Middeleeuwen

1500

Nieuwe tijd

12

400

1500

250.000


2000180030008000


2000 800 0 400 1200 150012

Steentijd

012 12001800 800

800

800

1800

1800 1200

012

012


Er was een kleine opgraving in 1950 en in 1980 volgde een groot onderzoek toen de wijk werd aangelegd. Toch heten deze vroegere bewoners aan de kreek 'de mensen van de 'Vlaardingen-groep'. Dat komt omdat eerder in Vlaardingen (1960) een grote opgraving is gedaan naar die bewoningsperiode. Maar de naam had net zo goed 'Spijkenisse-groep', of 'Hekelingen-groep' kunnen zijn. De mensen van de 'Vlaardingen-groep' zijn de bewoners van West-Nederland, in dezelfde tijd dat in Drenthe de hunebedden werden gebouwd.

Boven: de indeling en de constructie van een boerderij uit de IJzertijd, zoals ze in Spijkenisse zijn opgegraven.

Rechts: in Spijkenisse is een spade gevonden uit de IJzertijd. Hij was uit een stuk essenhout gemaakt en ongeveer 125 cm lang.

Links: de nederzettingen van de mensen uit de IJzertijd lagen verspreid in het land op hogere en drogere plekken, vlakbij zoet water.

Onder: in de vrije natuur graasde het vee in de uitgestrekte rietlanden.

woongedeelte

stal

Martin Valkhoff


Nie

uwsb

riefv

anB

urea

uO

udhe

idku

ndig

Ond

erzo

ekv

anG

emee

ntew

erke

nR

otte

rdam

BO

OR

nieu

ws


Vindplaatsen uit de IJzertijd

!!

!

!!!

!

!!

!

!

!

! !

!

!!

!

!

!

!!!!

!! !

!

!

!!!

!

!!!!

! ! !

!

!

!

!

!!!

!!

!

!

!

!!

!!!

!

!

!

!!

!

!

!

!

!

!!!!

!

!

!!

!!

!

!!

!

!!

!!

!

! !

ïï

´0 1km

ï grafveld uit de Romeinse tijd

! vindplaats uit de Romeinse tijd

Vindplaatsen uit de Romeinse tijd

!

!!

!

!

!

!!

!! !

!

!

!!

!

!!

!

!

!

!!!

!

!

!!!!

! !!!

!!

!

!!

!

!

!

!

!!!

!

!

!

!!!

!

!

!

!

!!!!

!

! !

! !!!!

!!

!

!

!

!!!

!!

!(

!(

!(

!(

!(!(!(

!(

!(

!(

25-9-2008

!( opgegraven boerderijen uit de IJzertijd

! vindplaats uit de IJzertijd ´0 1km

250.000


2000180030008000


IJzertijd

250.000


Steentijd

2000200030008000


250.000


Steentijd

2000200030008000


250.000


Steentijd

2000200030008000


Steentijd

2000 800 0 400 1200 1500

Steentijd

IJzertijd

400

Romeinse tijd

400 1200 1500

Middeleeuwen

1500

Nieuwe tijd

12

400

1500

250.000


2000180030008000


2000 800 0 400 1200 150012

Steentijd

012 12001800 800

800

800

1800

1800 1200

012

012


De Romeinse tijd

VanuithetkleinestaatjeRomeishetmachtigeenuitge-strekteRomeinseRijkontstaan.Inhetjaar12voorChristusisNederlandinRomeinsehandengekomen.HeelNederland?Nee,alleendezuidelijkehelfttotaandeRijn.DerivierdeRijnwashierdoordenoordgrensvanhetRomeinseRijk.LangsderivierdeRijnbouwdendeRomeinenforten.Daarmeecontroleer-denzijhungrens.OokdemondingvandeMaaswerdbewaakt.BijOostvoornezoueenRomeinsforthebbengelegen.Zokondetoegangtotderivierindegatenwordengehouden.

Een bevolking van boerenIndeRomeinsetijdwoondenenwerktenopVoorne-Puttenboeren,ookrondomSpijkenisse.DatwarengeenRomeinen.Hetwasgewoondeeigenboerenbevolking.Deboerenhieldenkoeien,varkens,schapenengeiten.Opdeakkersstondgraanenindetuintjesbijvoorbeeldookbonen.DelandbouwproductenvondengretigaftrekbijdeRomeinen,diezelfnietsverbouwden.

DeRomeinenwarenhandelaar,militairofzezateninhetRomeinsebestuur.Zehaddenonzeboerenhardnodig.

WelvaartVoorne-PuttenwasindeRomeinsetijddichtbevolkt.AlleenaluitSpijkenissezijnmeerdan45vindplaatsenbekend.Bijnasteedsgaathetomboerderijen.Zewarenvanhoutgemaakt,metrietendaken.Opdeervenstondenvoorraadschuren.Ookzijnslotenenkleinehoutensluisjesgevonden.Daarmeewerdhetwaterrijkelanddrooggehouden.Opdiemaniergroeidendegewassenbeterenbrachthetlandmeerop.Archeologenvindenveelafval,zoalsdeschervenvangebrokenvoorraadpotten,brokstukkenvanschalen,kommen,borden,kruikenenkookpotten.Hetaardewerkwerdgebruiktommeetekoken,vanteetenenuittedrinken.

GrafveldVlakbijMcDonald’saandeGroeneKruiswegontdektenarcheo-logentweegrafveldenuitdeRomeinsetijd.Daarwerdende

Op de 'menukaart' stonden pap, brood en rundvlees. Maar ook vis. En eieren van eenden bijvoorbeeld, want kippen kenden ze toen niet. In de natuur vonden ze bramen, hazelnoten, wilde appeltjes. Maar in de eerste plaats waren ze boeren met vee en akkers.

Dagelijkse dingenHetveegraasdeindenatuur.Eenherderenzijnhondhieldendedierenindegaten.’sWintersstondendebeestenopstal,indeboer-derij.Zeleverdenvoedsel,zoalsvleesenmelk.Vandehuidenendewolmaaktendemen-senhunkleren.Vandedierenbottenwerdengereedschappengemaakt.Naaldenenpriemenbijvoorbeeld.Ophetlandwerdgerstverbouwdenookoliehoudendegewassen.Deboerengroevensmalleslootjesomhunlanddroogtehouden.Optafelstondenbrood,pap,visenvlees.Ookbessen,bramen,wildekersenenappels.Diewerdenverzameldindenatuur.Afentoevin-gendeboerenwildedieren,vogelsenvissen:vos,bever,eend,baars,karperensteur.

Vakmensen en ruilhandelDeboerenwarenvakmensen.Zewarenheelgoedinhetbewer-kenvanhout.Zebouwdenhuneigenhoutenhuizen.Enhungereedschappenmaaktenzezelf.Archeologenvondeneenhou-tenhamereneenschep.InSpijkenisseisookeensmeltkroesjegevonden.Daarinwerdmetaalgesmoltenomereengereed-schapofeensieraadvantemaken.Ookzijnkralenenstukkenarmbandvanglasgevondenenmaal-stenenvoorhetmalenvangraan.Hetzijnvoorwerpenuitheelanderegebieden.SomsweluitDuitsland,ofBelgië.Vandeenenederzettingnaardeanderezijnzehierterechtgekomen.Alsgeschenk,ofgeruildtegenkoeienhuidenuitSpijkenisse.


Nie

uwsb

riefv

anB

urea

uO

udhe

idku

ndig

Ond

erzo

ekv

anG

emee

ntew

erke

nR

otte

rdam


Vindplaatsen uit de IJzertijd

!!

!

!!!

!

!!

!

!

!

! !

!

!!

!

!

!

!!!!

!! !

!

!

!!!

!

!!!!

! ! !

!

!

!

!

!!!

!!

!

!

!

!!

!!!

!

!

!

!!

!

!

!

!

!

!!!!

!

!

!!

!!

!

!!

!

!!

!!

!

! !

ïï

´0 1km

ï grafveld uit de Romeinse tijd

! vindplaats uit de Romeinse tijd

dodengecremeerdenhunrestenbegraven.Inhetgrootstegraf-veld(linksopdekaart)zijndecrematierestengevondenvan160mannen,vrouwenenkinderen.Dedodenkregenvoedselmeeinschalen,bekersenkruikenvanfraaiRomeinsaardewerk.

In kruiken, bekers en schalen kregen de doden eten en drinken mee in de brandstapel. Daar ging het kapot. En bijna 2000 jaar later zetten archeologen de scherven weer aan elkaar. Zo kun je nu nog zien hoe het prachtige aardewerk er uit zag.

In de Romeinse tijd werden de doden gecremeerd. Na de crematie werden de resten bedekt met een grondheuveltje.

Aandeskeletrestenistezienhoeouddedodenzijngeworden.Ookisteachterhalenofhetomeenman,eenvrouwofeenkindgaat.Opvallendwasdateengrootdeelvandemannentussen20en40jaaroudontbrak.ArcheologendenkendatdezemannendienstdedeninhetRomeinseleger.VerwegvanSpijkenissekwamenzeaanhuneinde.Misschienwelineenheelanderland.Daarwerdenhunrestendanbegraven.

EindeDeRomeinenverlatenonslandinhetjaar406.Hunrijkwasverzwaktenzehaddentekampenmetvelevijandigeinvallen.DeboerenbevolkinguitdestreekronddemondingvandeMaaswasaleerderweggetrokken.Datgebeurdetussen200en270naChristus.Degrondwastenatgewordenvoordeboeren.Hetzouzekernog300jaardurenvoorerhieropnieuwmensenkwamenwonen.

Vindplaatsen uit de Romeinse tijd

!

!!

!

!

!

!!

!! !

!

!

!!

!

!!

!

!

!

!!!

!

!

!!!!

! !!!

!!

!

!!

!

!

!

!

!!!

!

!

!

!!!

!

!

!

!

!!!!

!

! !

! !!!!

!!

!

!

!

!!!

!!

!(

!(

!(

!(

!(!(!(

!(

!(

!(

25-9-2008

!( opgegraven boerderijen uit de IJzertijd

! vindplaats uit de IJzertijd ´0 1km

250.000


2000180030008000


IJzertijd

250.000


Steentijd

2000200030008000


250.000


Steentijd

2000200030008000


250.000


Steentijd

2000200030008000


Steentijd

2000 800 0 400 1200 1500

Steentijd

IJzertijd

400

Romeinse tijd

400 1200 1500

Middeleeuwen

1500

Nieuwe tijd

12

400

1500

250.000


2000180030008000


2000 800 0 400 1200 150012

Steentijd

012 12001800 800

800

800

1800

1800 1200

012

012


a. Eerst haalt een graafmachine grond weg. Pas bij de grondlaag met vondsten gaan de archeologen aan de slag. Ze 'schaven' met een schop laagje voor laagje weg. Tot de archeologische sporen zichtbaar zijn.

b. De plaats waar een dode is verbrand is zo’n spoor. Zwarte vlekken van houtskool, afkomstig van het verbrande hout van de brandstapel. De gele plekken in de kleigrond komen ook door het vuur. Daar is de grond een beetje verbrand en verkleurd.

c. Elke brandplaats, elk graf wordt voorzichtig uitgegraven. De crematieresten en de meegegeven voorwerpen worden inge-meten, getekend en gefotografeerd. Archeologen nemen ook grondmonsters mee in plastic zakken. Later wordt de grond gezeefd. Dan komen ook kleine vondsten te voorschijn, zoals de tandjes van een kindje dat dood is gegaan. Op de foto zie je ook zwarte stukken hout. Het zijn de verkoolde resten van een baar. Daarop lag de dode uitgestrekt. Er overheen kwam het hout van de brandstapel.

Hoe doen archeologen dat, een grafveld uit de Romeinse tijd opgraven?

a. b.

c.

Mar

tin V

alkh

off



Nie

uwsb

riefv

anB

urea

uO

udhe

idku

ndig

Ond

erzo

ekv

anG

emee

ntew

erke

nR

otte

rdam

BO

OR

nieu

ws

HetlandronddemondingvandeMaaswasaanheteindvandeRomeinsetijdnattergeworden.Deboerenbevolkinghadernietsmeertezoeken.Mentrokweg.Erzijndanookhaastgeenvondstenuitdetijdtussen300en600naChristus.Misschienwoondeneralleenwatmensenopeenpaarhogereendrogereplekken.BijvoorbeeldindevroegereduinenaandekustenopdeopgeslibdekleistrokenlangsderivierdeMaas.Verderwashethiereenuitgestrektewildernis.

Berichten en vondstenVanafde7deeeuwkomtdebewoningweeropgang.InhetMaasmondgebiedontstaannieuwenederzettingen.Vaakbestaandienederzettingennunog.Inde7deeeuwkrijgtVlaardingeneenkerk.Datblijktuitgeschrevenberichten.InhetcentrumvanRotterdamzijnderestenopgegravenvanhoutenhuizenenerzijnvondstengedaanuitde8stetot12deeeuw.HetgaatomdenederzettingRotta,devoorlopervanRotterdam.OverdekerkvanRottaisinhetjaar1028geschreven.Ineenandergeschriftstaatdatinhetjaar836dehandelsplaatsWitlaisverwoestdoordeVikingen.WedenkendatWitlaopdeoevervanderivierdeMaaslag,eventenwestenvanSpijkenisse.

Oudste middeleeuwse huisBoerenbedrijfInSpijkenissezijn126vindplaatsenontdektuitdeperiodeMid-deleeuwentot1200.Opéénplaatsiseenhuisopgegravenuitomstreekshetjaar880.HetishetoudstbekendemiddeleeuwsgebouwvanheelVoorne-Putten.Eenzeldzamevondst.Hetwaseengrootengeheeluithoutopgetrokkenbouwwerk:22meterlang,9tot11meterbreedenzeker6meterhoog.

De Middeleeuwen tot 1200

250.000


2000180030008000


IJzertijd

250.000


Steentijd

2000200030008000


250.000


Steentijd

2000200030008000


250.000


Steentijd

2000200030008000


Steentijd

2000 800 0 400 1200 1500

Steentijd

IJzertijd

400

Romeinse tijd

400 1200 1500

Middeleeuwen

1500

Nieuwe tijd

12

400

1500

250.000


2000180030008000


2000 800 0 400 1200 150012

Steentijd

012 12001800 800

800

800

1800

1800 1200

012

012


De opgravingstekening en de reconstructie van het huis uit Spij-kenisse uit omstreeks het jaar 880. Archeologen vonden zware houten palen (zwart), vlechtwanden (bruin) en haardplaatsen (geel). En een mestkuil (groen) en afvalkuilen (grijs). Om de boer-derij lag een greppel (blauw) om het regenwater van het dak af te voeren. Op de kaart is vindplaats van de boerderij aangegeven.

Tussen het afval op het erf rond de boerderij lag een bankje van essenhout. Het is een zeldzame vondst. Het bankje is 45 centi-meter lang. De “plank” is met houten pennen vastgemaakt aan de poten die er onder zitten.

kk

k

kkk

k

!(

!(

!(!(!(

!(

!(

!(

!(!(!(

!(

!( middeleeuwse kerk van Hekelingen

k dijkdoorbraak

!( vindplaats uit de vroegere polder Putten

woonkern

Eromheenwarengreppelsgegraven,omhetregenwatervanhetdakaftevoerennaareensloot.Binneninhethuisstondenpalenvanwel50cmdik.Steedstweenaastelkaar.Zedroegenhetgroteenzwaredak.Dewandenwarengemaaktvantakkenentwijgendieomdunnepaaltjeswarengevlochten.Opéénplekiszo’nvlechtwandomgevallenendaardoorprachtigbewaardgebleven.Daarvondendearcheologenookeensoorthoutenschotten,waarhetveeophadgestaan.Zokondendebeestennietmethunpotenwegzakkenindegrond.Inditdeelvanhetgebouwlagookeengrotemestkuil.

NijverheidVandeanderehelftvanhethuiswasweinigmeerover.Daarlaghethuiswathogerenwasdegronddroger.Deluchtkonerbij,waardoorhethoutisweggerot.Vandepalenvanhethuiszijndaaralleendedieperedelenbewaardgebleven.Depaalstompenstondenindediepere,nattegrond.Zewarenafgeslotenvandelucht.Erlagenookdriestookplaatsenentweekuilen.Misschienwerderwelgewerktdoorambachtslieden:touwmaken,wolspin-nenofmetaalbewerken.Eenbijzonderevondstiseenhoutenbankje.Omjevoetenopzetten,ofomoptezittenbij’twerk.

HandelInenomhethuislagenheelveelschervenvanpotten,kannenenkruiken.Hetaardewerkkwamuitverrestreken:hetDuitseRijngebiedendeBelgischeMaasvallei.Hetgeefteenbeeldvandehandelscontactenindietijd.

OntginningenOngeveervanaf900werddewildernisontgonnen.Struikenenbomenwerdengekapt.Erwerdenslotengegravenomhetlanddroogtehouden.Honderdenevenwijdigaanelkaarliggendeontginningssloten.Somskilometerslang.Hetmoeteenkolos-saalwerkzijngeweest.Opoudeluchtfoto’svanSpijkenissezijnzenogtezien.Daarnawerddegrondgeploegd.Zoontstondenakkersenweiden.Deboerenlegdenslotenaanomhetwateraftevoeren.Hierdoorgingdebodemdalen.Endaardoorwerdhetlandkwetsbaarvooroverstromingen.Wanthetlandwasnogonbedijkt,denkenwe.HetgebiedronddeMaasmondover-stroomdemeermaleninde12eeeuw.Hetwaseenramp!DoordeoverstromingenwerdookhetgebiedvanSpijkenissebedektmeteenlaagklei.Weidegrondenenakkersgingenverloren.Deboerderijenendehuizenwerdenverwoestendeontginnings-slotenslibdendicht.Demensenmoestenhelemaalopnieuwbeginnen.


Nie

uwsb

riefv

anB

urea

uO

udhe

idku

ndig

Ond

erzo

ekv

anG

emee

ntew

erke

nR

otte

rdam


!

!

!!!

!

!

!

!!!

!!!!! !!!!

!!

!

!!!!!!!

!!

!!!!

!

!!!

!

!!

!!

!

!!

!!!

!

!

!!

!

!

!

! !!

!!

!

!

!! !

!!

!!!

!!

!

!

!

!

!

!!!!!!!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!!

!

!

!

!

!!

!

!

!

!!!

!

!!!

!

!!

!

!

!!

!

!

!!

!

! !

!

!

!

!

!!

!

!!

!

!

!

!

!

!

!!

!!!

!

!

!

!

!

!

! !!

!

!!

!

!

!

!!!

!

!!

!

!!!

!

!!

!!!! !

!

!!

!!

!

!!!

!!!

!

!

!

!

! !!

!

!!

!

!!

!!!

!

!

!

!

!

!

!!!!

!

!

!

!

!

! !!

!

!

!(

!( opgraving oudste middeleeuwse huis

! vindplaats uit de Middeleeuwen ´0 1km

250.000


2000180030008000


IJzertijd

250.000


Steentijd

2000200030008000


250.000


Steentijd

2000200030008000


250.000


Steentijd

2000200030008000


Steentijd

2000 800 0 400 1200 1500

Steentijd

IJzertijd

400

Romeinse tijd

400 1200 1500

Middeleeuwen

1500

Nieuwe tijd

12

400

1500

250.000


2000180030008000


2000 800 0 400 1200 150012

Steentijd

012 12001800 800

800

800

1800

1800 1200

012

012


De versierde voorkant van een mantelspeld. Aan de achterkant zat een soort 'veiligheidsspeld'. Zo werd de mantelspeld vastgemaakt aan de kleding.

De Middeleeuwen vanaf 1200 en verder

250.000


2000180030008000


IJzertijd

250.000


Steentijd

2000200030008000


250.000


Steentijd

2000200030008000


250.000


Steentijd

2000200030008000


Steentijd

2000 800 0 400 1200 1500

Steentijd

IJzertijd

400

Romeinse tijd

400 1200 1500

Middeleeuwen

1500

Nieuwe tijd

12

400

1500

250.000


2000180030008000


2000 800 0 400 1200 150012

Steentijd

012 12001800 800

800

800

1800

1800 1200

012

012


Vindplaatsen uit de Middeleeuwen tot 1200

Rond1200lagendezepoldersalseensoorteilandeninhetland,metwaterlopenertussen.DeliggingvandepolderPuttenisnietpreciesbekend.InelkgevalmaaktehetgebiedvandehuidigepoldersOudeUitslagenNieuweUitslagvanPuttenerdeelvanuit,evenalsdeWolvenpolder.MaarookeenaansluitendgebiedindeHoekseWaardbehoordetotdepolderPutten.HetSpuibestondtoennogniet.

Over de polder PuttenDepolderPuttenisverlorengegaan.Rond1300ginghetoos-telijkedeelonder.In1532verdronkderest.Vandepolderisnunietsmeertezien.Maarindebodemwel.IndewijkMaaswijkhebbenarcheologeneenlandwegontdektmetslotenernaast.Langsdewegzijnhuisplaatsengevonden.Hetwarenterpjes,die'hillen'werdengenoemd.Devondstendaterenuitde11etot15eeeuw.HetwestelijkedeelvanpolderPuttenisstapvoorstapteruggewonnen:in1558,1565en1619.

De ringpolders met dijken verbindenDepolderswarenkwetsbaar.Opverschillendeplaatsenbrakendijkendoor.Nunogzijnzulkeplekkenteherkennenaaneenkronkelindedijk,meteenlaagstuklanderachter,metriet,ofsomseenwaterplas.Daarschuurdeooithetbinnenstromendewaterhetlandweg.Meteennieuwedijkeromheenwerdhetgatgedicht.Omaandedoorbrakeneeneindtemakenenomnieuwlandtewinnen,werdendijkenaangelegdtussendering-

kk

k

kkk

k

!(

!(

!(!(!(

!(

!(

!(

!(!(!(

!(

!( middeleeuwse kerk van Hekelingen

k dijkdoorbraak

!( vindplaats uit de vroegere polder Putten

woonkern

Water, dijken en poldersInde12eeeuwwareneroverstromingeninhetMaasmondge-bied.InSpijkenisseenomgevingrichttehetwatervooralindewintervan1163-1164schadeaan.Daarnalegdemendijkenaan.Hetverlorenlandwerdteruggewonnen.Degeschiedenisvandedijkenendepoldersisnietaltijdpreciesteachterhalen.Datkomtomdatdijkenweleensdoorbraken,waardooreenpolderverlorenging.Danvolgdennieuwebedijkingen,somsopeenandereplek.Overdezegebeurtenissenbestaanweiniggeschrevenberichten.Ookzijndijkenverdwenenmetdebouwvannieuwewoonwijkenendeaanlegvankanalen.Tochisdegeschiedenisvandebedij-kingennoggoedtevertellen.

RingpoldersSnelnadeoverstromingenontstondenderingpoldersBiertenGeervliet.Daarna,omstreeks1200,volgdendepoldersSpijke-nisseenVriesland.InhetoostenlagdepolderPutten,methetdorpPuttenenkasteelPuttensteinvandeherenvanPutten.

polders.Alsnelinde13eeeuwwerddepolderHekelingenaangelegd,tus-sendepoldersVrieslandenPutten.Laterinde13eeeuwontstondpolderBraband,doordijkenteleggentus-sendepoldersSpijkenisse,KleinHekelingen,Hekelingenendepol-dersVrieslandenSpijkenisse.Rondhetjaar1300werdendepoldersGeervlietenSpijkenissemettweedijkenaanelkaarverbonden.Zoont-stonddepolderKapershoek.Op29januari1305gafheerNicolaasvanPuttentoestemmingaanSimonvanMarkenburgomdegeul'hetOostenrijk'aftedammenmetdedijktussendepoldersGeervlietenBiert.OokmochtSimoneendijkaanleggentussendepoldersBiertenVriesland.

1459

1478

1453-1457

1378

1353

Polder Geervliet vóór 1200

Geervliet

Polder Kapershoek

Polder Spijkenisse ±1200

Spijkenisse

Polder Biert vóór 1200

Biert

1459

Polder Simonshaven

Polder Vriesland ±1200

1431

Polder Hekelingen

Polder Braband

Polder Oud Hongerland ±1498 Polder Nieuw

Hongerland1618-1619

Polder Klein Hekelingen

Hekelingen

PolderOude Uitslag1558

PolderNieuwe Uitslag 1565

Polder Putten

Simonshaven

Wolvenpolder 1619

Hartelkanaal

Oude Maas

Spui

Bedijkingen vanaf 1200


ColofonTekst: MarcovanTrierum(BOOR)Illustraties: MartinValkhoff(BOOR),PeterDon, LeendertLouweKooijmans.Kaarten: MirandaGoutdeKreek(BOOR)Foto's: BOOR,PeterdeJong,PeterdeRuigVormgeving: MartinValkhoff(BOOR)

BOORnieuws is een uitgave van BureauOudheidkundigOnderzoekvanGemeentewerkenRotterdam,Ceintuurbaan213b,3051KCRotterdam,tel:010-4898500,e-mail:[email protected]

Gratis abonnementUkunteengratisabonnementopBOORnieuws(2à3maalperjaar)aanvragenbijhetBOOR.

copyright©BOORISSN1874-0561

Nuwasereenaaneengeslotenbedijktgebiedontstaan:deRingvanPutten.TegelijkontstondSimonshaven,dehavenvanSimonvanMarkenburg.Hetrestantvandehavenisnunogzichtbaaralseenlaagteinhethartvanhetdorp.

Nederzettingen, dorpen en stedenHetlandschapomonsheenishetresultaatvanruimachteeu-wenvanbedijken,ontginnenenbouwen.Aandedijkenontston-dennederzettingen.Zegroeidenmeestaluittotdorpenensomszelfstoteenstad.Iedermetzijneigengeschiedenis.

SpijkenisseSpijkenissewordtin1231voorheteerstgenoemd.Toenwasdenaam'Spickenisse',hetgeenbetekenteenvooruitstekendstuklandinhetwater.IndietijdleefdeookArnoldusSpiker,diemogelijkfamiliewasvandeherenvanPutten.HetiseenandereverklaringvoorhetontstaanvandenaamSpijkenisse.

Spijkenisseontstondaandepolderdijk.Deeerstehuizenenboerderijenstondenaandebinnenzijdevandedijk(deVoorstraat).

Op en langs de polderdijk ligt het middeleeuwse dorp Spijkenisse (groen) op de kaart van 1817. Later kwam er ook bebouwing aan de buitenzijde van de dijk. En ook aan de dijken die daarna weer werden aangelegd. Op de plaats van de voormalige boerderij 'de Hoogwerf' woonde wellicht de ambachtsheer van Spijkenisse in de 13e en 14e eeuw (zie ster-retje). Nu staat op deze plek een bungalow, bij de hoek van de Rozenlaan.


BO

OR

nieu

ws

Nie

uwsb

riefv

anB

urea

uO

udhe

idku

ndig

Ond

erzo

ekv

anG

emee

ntew

erke

nR

otte

rdam

1817

±1990

Een kaart uit 1701 toont de middeleeuwse kerk van Hekelingen in de polder Vriesland. Precies in de hoek van de huidige Meeldijk en Dorpsstraat (vroeger een echte dijk). Let op: het noorden ligt onder.

Daarzijndeoudstevondstengedaanuithetbeginvande13eeeuw.Tochisnogveelonbekend.Vandedijkliepeenwegnaarbeneden,naarhetkerkhofendekerk.Achterdelaaggelegenervenvandebebouwingopenaandedijk,lageen'achterweg'.Dewegliepminofmeerevenwijdigaandedijk.Deeerstebakstenenkerktorenisgebouwdrond1300.VerderopstondhetbakstenenhuisvanwellichtdeambachtsherenvanSpijkenisseuitde13een14eeeuw.InschriftelijkeberichtenwordtSpijkenissevoorheteerstgenoemdin1231.Misschienwoondenertoenzo’n100mensen.Nu,in2008,isheteenstadmetzo’n74.000inwoners.

HekelingenHetdijkdorpHekelingenontstondmetdeaanlegvanpolderHekelingeninhetbeginvande13eeeuw.Debebouwingstondaandebinnenzijdevandedijk.Vandeoudenederzettingisweinigbekend.In1367hadHekelingenaleenkerk.Dekerkzalerzekeraleerderhebbengestaan.Wantdekerkenhetkerk-hoflagennetoverdedijk,indepolderVriesland.EnVrieslandbestondalomstreekshetjaar1200.Kortna1850isdekerkvanHekelingengesloopt.Hetwaseenbouwvalgeworden.Inmiddelswasdenubestaandekerkgebouwd,dieop16februari1851werdingewijd.Ophetvroegere,middeleeuwsekerkterreinwor-dennogsteedsdedodenbegraven.

meeldi jk

dorp

sstr

aat

Gebruiksvoorwerpen en gereedschappen uit de 14e en 15e eeuw: twee waterkannen van rood aardewerk, een kan uit het Duitse Rijngebied, een 'twee-tand', een keukenbijltje en een tinnen eetlepel.


winter 2009 BOORnieuws - · PDF filebewoners aan de kreek 'de mensen van de...

Documents

Transcript of winter 2009 BOORnieuws - · PDF filebewoners aan de kreek 'de mensen van de...