Wie krijgt wat? De oelema en het huwelijkscontract

Ruud Peters Universiteit van Amsterdam

Inleiding

• Het huwelijk via de ogen van de pre-moderne islamitische juristen

• Sociale verhoudingen van toen, en vaak ook van nu

• Invloed op huidige wetgeving

• Geen volledig overzicht van het huwelijksrecht

Opmerking vooraf

• Huidig islamitisch huwelijksrecht gebaseerd op principes van ongelijkheid en daardoor in strijd met de mensenrechten

• Kunnen wij hier iets aan doen?

• Nauwelijks

• Wij kunnen hiervandaan niet sterke sociale opvattingen veranderen

• Dat kan alleen door lokale organisaties

• Wel ondersteuning van hier, maar discreet

Onderwerpen

1. Inleiding

2. Sluiting van het huwelijk

3. Rechtsverhouding tussen de echtgenoten

4. Echtscheiding

1. Ontbinding door verborgen gebreken

2. Verstoting

5. Conclusies

Westers vs. islamitisch huwelijk

• Sharia: overeenkomst tussen man en vrouw

• Ontbinding makkelijk

• Westerse landen: rol van kerk of staat

• Ontbinding onmogelijk of beperkt via kerk (nietigverklaring) of rechterlijke macht

Huwelijk in de fiqh

• Islam creëerde nieuwe vorm van een uniform huwelijk

• Regels te vinden in de koran en de soenna

• Uitwerking door juristen

• Systematiseren

Systematiseren

• Analogische redeneringen (qiyās)

• Als wederkerige overeenkomst vergelijking met koop

• Recht van de man tot genot van de vrouw vergelijking met eigendom

• Vrouw soms rechtsobject of onbekwaam rechtssubject

2. Sluiting van het huwelijk

Huwelijkscontract Cairo, 18e eeuw

Sluiting van het huwelijk • .

• Weinig formaliteiten

• Aanbod en aanvaarding

• Twee getuigen

• Huwelijksvoogd van de vrouw (wali), maar toestemming van de vrouw vereist (behalve voor 1e huwelijk en uitgehuwelijkt door vader of grootvader)

• Huwelijksgave (mahr)

• Vertegenwoordiger van godsdienst of de staat niet vereist

Definitie in de fiqh

• Wederkerig contract (mu'āwada) tussen een man en een vrouw

• Waarbij de man

• Tegen betaling van prijs (vermogen) (mahr, bruidsgave)

• Het exclusieve recht krijgt tot seksueel verkeer met de vrouw

Huwelijkcontract vergeleken met koop

• Exclusief recht op seksueel verkeer: “gekocht” met huwelijksgave (mahr)

• Debat over de juridische aard van recht op seks

• Toestemming van vrouw

• Of het eigendomsrecht op het gebruik van haar vagina (milk manfa`at al-bud`)

• Juristen: geen eigendom, maar wel overeenkomsten

• Exclusief gebruik,maar geen recht tot vervreemding

Belang van de bruidsgave

• Verschuldigd krachtens overeenkomst + seksueel verkeer

• Geldt als compensatie voor vermindering van juridische positie van echtgenote

• Indien niet genoemd in contract, dan heeft vrouw recht op de mahr al-mithl

3. Rechtsverhouding tussen de echtgenoten

Rechtsgevolgen

• Seksueel contact geoorloofd; vaderschap

• Hiërarchische relatie waarbij de vrouw onder het gezag van de man komt

• De man betaalt aan echtgenote eenmalig huwelijksgave (mahr) en periodiek levensonderhoud (nafaqa)

Rechten van de echtgenoten

• De vrouw heeft recht op levensonderhoud (voedsel, kleding, wonen, eventueel bedienden)

• De man heeft het recht

• Beschikbaarheid van zijn echtgenote voor seks

• Dat zij in de door hem ter beschikking gestelde huisvesting (bayt al-ta`a) woont; rechtens afdwingbaar

• Op beperking van haar vrijheid van beweging

• Op haar gehoorzaamheid, disciplinering

• De rechten van man en vrouw zijn afhankelijk van elkaar

Vereisten voor huisvesting (maskan shar`i)

• Vrouw heeft recht op een eigen woning met eigen toilet, keuken en huisraad

• Ingericht overeenkomstig zijn status, volgens de gewoonte

• Ze hoeft haar woning of de faciliteiten ervan te delen met medevrouwen of verwanten van de man.

Recht op levensonderoud

• Verplicht vanaf het moment dat de vrouw zich onder het gezag stelt van de man (ihtibas),

• Door in te trekken in de door hem ter beschikking gestelde woning

• En bereid is tot seks met hem

• Vrouw verliest recht op levensonderhoud

• Bij beëindiging van het huwelijk

• Door zich te onttrekken aan het gezag van de man (nushuz)

Grenzen van het recht van de man

• Man mag niet

• Het leven en gezondheid van de vrouw in gevaar brengen (b.v. door seks, disciplinering, reizen)

• Haar belemmeren haar religieuze plichten uit te oefenen

• Haar belemmeren haar vermogen te beheren

• Haar verhinderen nabije verwanten te bezoeken en te ontvangen

• Vrouw heeft recht op behandeling gelijk aan die van de andere echtgenoten (morele verplichting)

Afdwingen van de rechten van de vrouw

• Als de man levensonderhoud niet verschaft, dan kan de vrouw ontbinding van het huwelijk vragen of (Hanafieten) weigeren seks met hem te hebben.

• Schending andere rechten :

• Malikieten: ontbinding o.g.v. darar (schade)

• Andere scholen: vrouw verlaat echtelijke woning, vordert nafaqa en rechter moet vaststellen of zij rechtmatig uit de woning vertrokken is.

• Sommige zijn morele verplichtingen van de echtgenoot en niet afdwingbaar.

4. Ontbinding van het huwelijk

Ontbinding door verborgen gebreken

• Analogie met koop

• Contract kan door de rechter ontbonden worden (faskh) b.v. wegens fysieke gebreken

• Die bestonden tijdens de huwelijkssluiting en door de andere partij niet bekend waren

• Als de man niet in staat is de huwelijksgave te betalen (vlgs Malikieten en Shafi`ieten, niet vlgs Hanafieten)

Verborgen gebreken

• Impotentie en castratie van de man

• Ziekten en gebreken aan de genitaliën van de vrouw waardoor seksueel verkeer onmogelijk is

• Ziekten als melaatsheid en krankzinnigheid.

• Hanafieten: alleen de vrouw kan ontbinding vragen en alleen op grond van impotentie en castratie.

Verstoting (talaq)

• Eenzijdige mondelinge beëindiging van het huwelijk door de man.

• Aanwezigheid van vrouw niet vereist, noch om haar ervan in kennis te stellen

• Koran schrijft voor dat de man aan de verstoten vrouw een financiële vergoeding geeft (mut`a, K 2:241); maar juristen beschouwen dit als morele en niet als juridische verplichting

Verstoting

• Talaq wordt geconstrueerd als eenzijdige afstand van een recht.

• Vergelijking met vrijlating van een slaaf

• Bij verstoting wordt de echtgenote eerder als object van eigendom beschouwd, dan als rechtssubject / partij van het huwelijkscontract

Conclusies • Huwelijk regelt in 1e instantie seks (en niet voortplanting)

• Juridische constructies en analogieën benadrukken en rechtvaardigen ondergeschiktheid van de vrouw

• Man heeft recht op de vrouw:

• Bruidsgave (mahr) maakt seks geoorloofd maakt

• Levensonderhoud (nafaqa) is de prijs voor het gezag van de man en haar seksuele beschikbaarheid

• Kan dat recht eenzijdig opgeven

• Koran en hadith geven vrouwen bepaalde rechten, maar de juristen hebben die tandeloos gemaakt door ze te kwalificeren als morele rechten.