Whitepaper Organizonderen

1 t 035 5394615 [email protected] www.factorvijf.eu

Verslag Leernetwerk Anders Werken

georganiseerd door Factor Vijf

op 29 september 2015

over

Organizonderen

Te gast bij FNV in Utrecht

De tweede bijeenkomst in 2015 vindt plaats in de Alida de Jong zaal; een van

de vele ruimtes van het FNV kantoor te Utrecht.

Guurtje van Sloten heet alle deelnemers hartelijk welkom en dankt Fred

Polhout, onze gastheer bij het FNV voor de ontvangst. Organizonderen: hoe

krijgen we meer voor elkaar met minder regels en met slim gebruik van nieuwe

technologieën? Het FNV is een bijzonder geschikte locatie om daarover met

elkaar in gesprek te gaan, omdat zij, net als vele werkgevers, slimmer

organiseren hoog op de agenda heeft staan.

Fred Polhout vertelt dat het FNV vaak wordt aangesproken op reorganiseren.

De FNV brochure hierover noemt naast de stappen van een reorganisatieproces

(waaronder ‘actie voeren’), ook dat werken aan je duurzame inzetbaarheid de

beste manier is om jezelf te wapenen tegen baanverlies. Qua technologie is het

social media platform “Yammer” een manier om daaraan bij te dragen. Echter,

maar weinig mensen gebruiken dat platform. Ligt het misschien aan naam die

klinkt als ‘jammer’? Fred vergelijkt dit met een goede bekende van hem: de

heer Worst. Deze hoogleraar ontwierp decennia geleden een revolutionaire

implantlens: ‘de Lens van Worst’. In het Engels was deze benaming echter zeer

ongelukkig! Terug naar het thema Organizonderen, waar Martijn Aslander

vandaag verhaal over houdt. Martijn schreef onlangs een column voor het FNV

magazine, “Klagen en zeuren” genaamd, vertelt Fred. Daarin staat: “soms

wordt klagen zeuren en dan gaat het mis”. En verderop “Je legt de

verantwoordelijkheid en schuld bij een ander en je steekt je energie intussen

niet in oplossingen om de zaken te keren”. Dat is Fred uit het hart gegrepen.

Hij dankt Martijn voor deze wijze woorden en wenst alle deelnemers vandaag

veel oplossingsgerichtheid toe.

Als Martijn Aslander het woord neemt, vraagt hij eerst wat de deelnemers

willen horen vandaag. Een greep uit de reacties:

“Hoe kunnen we oplossingen bieden aan lastige vraagstukken zoals demotie,

zonder terug te vallen op regels?”.

“Hoe kunnen grote bedrijven toch goede overlevingskansen creëren?”.

“Hoe houd je energie bij veel betrokkenheid en weinig invloed?”.


En ook: “Verras me met nieuwe informatie!”

“Wie van jullie werkt volgens het nieuwe werken?” vraagt Martijn. Daar gaat

volgens hem namelijk wat mis. Het is een marketingtrucje van KPN en

Microsoft geweest, die een woord vergeten zijn. Het zou namelijk het nieuwe

werkplekken moeten heten. Want in de praktijk komt HNW neer op het

verkleinen van de kantoorruimte en wat hippe nieuwe meubels, met leuke

kleurtjes. Vervolgens laat je mensen thuis werken, waardoor ze meer uren

gaan draaien. Volgens Martijn laten we zo veel kansen en mogelijkheden van

de nieuwe netwerksamenleving liggen.

Want juist het bevorderen van digitale skills is belangrijk in een wereld die

draait om informatie, netwerken en exponentiële technologische

ontwikkelingen. Meer doen in minder tijd, met minder stress. Het valt Martijn

op dat ‘digitale vaardigheden’ (het vermogen om te jongleren met brokjes

informatie) niet op de strategische agenda van organisaties terug te vinden

zijn. Martijn laat ons zien hoe hij met een computerprogramma van 15 euro

razendsnel allerlei mensen individueel antwoord geeft via LinkedIn. Met dit

programma bespaart hij zichzelf maar liefst 40 werkuren per jaar. ‘Leer

filteren’, zo vertelt Martijn ons, want de overvloed aan informatie is zo groot,

dat je zonder filters niet meer weet waar je het zoeken moet. Zelf maakt hij

handig gebruik van zogeheten RSS feeds, die hem automatisch op de hoogte

houden van thema’s die hij zelf belangrijk vindt. Dat scheelt hem zoektijd op

het internet. Weet je niet wat een RSS-feed is? Zoek maar eens op youtube, en

je vindt er zo een instructiefilmpje over.

(https://www.youtube.com/watch?v=0klgLsSxGsU)

Er zijn heel veel manieren om dingen leuker, slimmer, goedkoper en sneller te

‘fixen’. De kennis is er, de ideeën zijn er en ook de wil, de passie en de

noodzaak. Maar daartussen zitten politiek gedrag en een raar systeem:

bureaucratie staat onze ontwikkeling in de weg. Martijn signaleert dat de

politiek-bestuurlijke wereld steeds meer wegdrijft bij wat er in de

maatschappelijk-technologische werkelijkheid allemaal gebeurt. Met snelle

technologische ontwikkelingen kunnen burgers ‘van onderop’ dingen vaak

sneller regelen dan overheid en bestuurders kunnen bijhouden. Een voorbeeld

is GeenStijl: zij kregen in korte tijd iets voor elkaar wat de overheid jaren en

miljoenen euro’s zou hebben gekost. Namelijk een beveiligde website bouwen,

waar je online met je vinger op een touchscreen een digitale handtekening voor

een referendum kunt zetten. De referendumwet eist dat al die handtekeningen

op papier worden aangeboden. GeenStijl loste dit slim op, door een paar

mensen uit hun achterban in slechts drie weken tijd een computercode te laten

schrijven, waarmee een digitale handtekening rechtsgeldig wordt. Zodoende

lukte het GeenStijl om met GeenPeil binnen zes weken, meer dan 300.000

benodigde stemgerechtigde kiezers te mobiliseren voor een referendum.

GeenPeil heeft de computercode online gezet, zodat iedereen voortaan een


soortgelijk initiatief kan nemen. Het gaat Martijn niet zozeer om de inhoud van

het referendum – iets met Europa en Oekraïne – maar om de illustratie van het

fenomeen dat burgers en ondernemers sneller handelen dan de politiek-

bestuurlijke wereld kan bijbenen. De kloof tussen die twee werelden wordt dan

ook steeds groter…

Dat blijkt bijvoorbeeld ook uit het verhaal van Esther Jacobs, die zoveel reist,

dat ze slechts vier maanden per jaar in haar woning te Amstelveen verkeert.

Daardoor werd ze de dupe van gemeentelijk beleid, dat stelde dat je toch echt

minstens de helft van de tijd in je huis moet slapen om inwoner van de

gemeente te zijn. Ze werd daarom uitgeschreven bij de gemeentelijke

basisadministratie. En ze kon zich nergens anders inschrijven, want alle

Nederlandse gemeenten hanteren deze regel. En daardoor mocht Esther ook

geen eigen bedrijf meer hebben in Nederland, waardoor ze werd uitgeschreven

bij de KvK. Er zat niets anders op dan wereldburger te worden. Over hoe suffe

regels het leven van goedbedoelende burgers onmogelijk kunnen maken.

En toch: alle bureaucratie en regeldrift van politici en bestuurders ten spijt, is

Martijn ervan overtuigd dat we in een nieuwe renaissance leven. En daarna

komt, net zoals na de vorige renaissance, de Gouden Eeuw. Nederland staat er

goed voor: we zijn enorm dichtbevolkt (onze ‘interconnectiviteit’ is hoger dan

waar ook ter wereld), bijna iedereen heeft breedband en we hebben geen

barrières in taal of cultuur. De machtsafstand en het analfabetisme zijn relatief

laag, en we zijn heel goed in samenwerken en polderen. Met die eigenschappen

samen zijn we goed uitgerust om de veranderingen in de komende jaren goed

op te vangen of zelfs om gidsland te zijn. Maar wel is het tijd voor ‘polderen

5.0’: radicaal nieuwe manieren van co-creëren waardoor we de kloof tussen

politiek en maatschappij kunnen dichten.

Dat technologische ontwikkelingen hard gaan, blijkt bijvoorbeeld uit een

nieuwste wetenschappelijke vondst: informatie kan al in DNA opgeslagen

worden. En in dat DNA past veel, heel veel informatie: wel een half miljoen

DVD’s vol data past er op 1 gram DNA, aldus wetenschappers. Dat maakt de

opslagcapaciteit van

een

lieveheersbeestje

maar liefst 30

terrabite. Data die

in de toekomst een

stuk lastiger af te

schermen is,

waardoor informatie

overal en voor

iedereen toegankelijk zal zijn volgens Martijn.


En dat betekent een enorme verschuiving in machtsverhoudingen. Daarover is

te lezen in het boek ‘Abundance’ van Diamandis en Kotler. Zij beweren dat

dankzij exponentiële technologische ontwikkelingen er niet langer meer

schaarste is, maar overvloed. De auteurs ervan staan – samen met Google,

NASA en Tesla - aan de wieg van de Singularity University, waar men continu

zoekt naar interdisciplinaire oplossingen voor grote maatschappelijke

vraagstukken, zoals zeewater ontzilten opdat het drinkbaar wordt. Of

elektriciteit zodanig gemakkelijk

kunnen opwekken, dat het gratis

wordt, wat sommigen al voorspellen

voor het jaar 2030. Het boek

‘Exponentiele Organisaties’, lange tijd

nummer 1 in de ranglijst van

managementboeken op Amazon,

beschrijft hoe bedrijven die slim

inspelen op digitalisering, een

exponentiele groeicurve laten zien.

Digitalisering betekent dematerialisatie: Bezit (materiaal) wordt steeds minder

belangrijk, toegang steeds meer. En dus ontlenen we status ook niet meer aan

het hebben van spullen, maar aan onze attitude. Hoe we met elkaar omgaan,

elkaar behandelen, is volledig transparant in deze tijd van Google en Facebook.

En dus gaan we als vanzelf attitude-gebaseerde organisaties bouwen. Daarin

gaat alles makkelijker en sneller en heb je minder met regels te maken. Ieders

reputatie is immers zichtbaar op internet. Het netwerk en vertrouwen dat je

opgebouwd hebt, worden de nieuwste facetten waarop je je kunt

onderscheiden. In de nieuwe renaissance is je attitude belangrijker dan je

expertise. Kennis en vaardigheden zijn namelijk altijd te leren: Hire for

attitude, train for skills.

Digitalisering maakt het ook mogelijk om te gaan werken in ‘zwermen’. We

hoeven onszelf niet meer in organisaties te organiseren, en zelfs niet meer in

netwerkorganisaties of losse netwerken. De zwerm is volgens Martijn de

organisatievorm van nu en de toekomst is. ‘Een zwerm is een netwerk zonder

knooppunten’, aldus Martijn. Martijn is ambassadeur van ‘Part-up’: sociale

zwerm-technologie. Part-up faciliteert het snel samenstellen van tijdelijke

teams door met allerlei algoritmes uit te rekenen welke skills en samenwerking

nodig zijn. Daarmee maak je goed gebruik van de kwaliteiten in je organisatie.

Als in de toekomst blijkt dat de zwerm heel veel dingen beter kan dan grote

organisaties, dan worden de laatsten overbodig. Martijn voorspelt dan ook het

einde van de grote bedrijven en instellingen.


Belangrijk in de netwerksamenleving is

de ‘Wet van Metcalfe’: de waarde van

een verbinding tussen twee knopen in

een netwerk stijgt kwadratisch bij elke

extra knoop. Denk maar na: de eerste

persoon met een fax had niets aan het

apparaat. Pas toen nog iemand een fax

had, werd die waardevol. Bij een

stijgend aantal faxeigenaren in het

netwerk, neemt de waarde en de kracht van dit netwerk kwadratisch toe. En dit

principe is nu juist de belangrijkste reden dat alle ontwikkelingen nu zo snel

gaan dat we ze niet meer bij kunnen houden. Binnenkort hebben we zo snel

toegang tot zoveel informatie, dat alle spelregels waarmee we nu

georganiseerd zijn, helemaal op de kop komen te staan.

Martijn somt nog eens alle nieuwe ontwikkelingen op – te veel om ze hier te

herhalen. Maar er gebeurt heel veel op het gebied van biotechnologie,

nanotechnologie, neurotechnologie, sensortechnologie, robotica, domotica,

deep learning, kunstmatige intelligentie, open source, big data, etc. etc. etc. En

het bijzondere van al deze vrij nieuwe vakgebieden is, dat ze multi-disciplinair

zijn. Want zo langzamerhand ervaren wetenschappers, uitvinders en

techneuten dat de beste oplossingen altijd uit een ander vakgebied komen. En

dat er heel vaak serendipiteit in het spel is – denk aan hoe post-its ooit zijn

uitgevonden.

Martijn is, zoals hij zelf zegt, ‘manisch positief’ over de vooruitgang die

momenteel plaatsvindt in de wereld. Ook al zou je het misschien niet meteen

geloven, de wereld is nog nooit zo veilig geweest als nu. De kans dat je hoofd

wordt afgehakt, is nog nooit zo klein geweest. De kans dat de rest van de

wereld daar acuut achter komt, is nog nooit zo groot geweest. De ellende is

echter dat wij mensen nog steeds zodanig genetisch geprogrammeerd zijn, dat

we veel meer oog hebben voor slecht nieuws en ellende dan voor wat er

allemaal goed gaat. Goed nieuws verkoopt niet, daarom staan kranten bol van

ellende. Maar dat maakt ook dat we alle goede ontwikkelingen van de

afgelopen eeuw totaal over het hoofd zien.

Wat ook niet helpt, is dat we van bovenaf de zaak veelal laten besturen door

economen. Economen bestuderen schaarste. En weten met twee fenomenen

totaal geen raad: met overvloed en met altruïsme. En dat terwijl digitalisering

tegenwoordig juist voor overvloed zorgt – zo kan dankzij Spotify iemand met

slechts een bijstandsuitkering meer muziek luisteren dan een rijkaard in de

jaren tachtig. En altruïsme is wat mogelijk en nodig is nu we dankzij internet

en technologie steeds makkelijker van onderop, decentraal, dingen – diensten,

producten, kennis, etc. – met elkaar kunnen uitwisselen.


Martijn werkt met heel veel mensen in ‘zwermen’ samen. Waar hij op let, is

niet zozeer intelligentie, maar vooral ook wijsheid. En dan de wijsheid van het

type zoals Barry Schwartz die omschrijft in een TED-talk: ‘Only the wise men

know the exception to the rule’. Wijze, vooral ook praktisch wijze mensen,

kijken dus niet naar regels, maar naar wat ieder uniek mens nodig heeft.

Martijn vertaalt wijsheid naar zes kenmerken waarop hij mensen met wie hij

graag samenwerkt: die zijn snel, flexibel, nieuwsgierig, open-minded, hebben

lef en zijn lief. Leeftijd, sekse, afkomst e.d. zullen in de nieuwe renaissance

steeds minder belangrijk worden: digitalisering bevordert het verbinden dwars

door de samenleving heen.

Door ‘veel geven zonder daarvoor geld te vragen’, bouw je veel sociaal kapitaal

op. Dan treedt een mechanisme van asynchrone wederkerigheid in werking. Dit

houdt in dat je geeft aan anderen zonder dat je er direct iets voor terug

verwacht. Vaak komt dan veel later, en van

heel anderen mensen dan aan wie je hebt

gegeven, wel weer iets terug. Asynchrone

wederkerigheid draait dus niet zozeer om

geven en nemen, maar om geven en

ontvangen. Juist door moeiteloos alles met

zoveel mogelijk mensen te delen, valt je

uiteindelijk, op de lange termijn, veel toe. En

ontstaat er loyaliteit en vertrouwen tussen

mensen.

Dat lukt des te beter wanneer je ‘geld’ uit de puzzel sloopt. En dat is precies

wat er gebeurt in de zwerm die Permanent Beta heet. Dit is een zwerm waar nu

zo’n 3.000 mensen bij zijn aangesloten (www.permanentbeta.nl). Het betreft

de digitale voorhoede van Nederland, tezamen met de sociale pioniers. Als je

die twee typen mensen bij elkaar zet, dan gebeurt er veel. Dan ontstaat een

community vol van asynchrone wederkerigheid, prosociaal gedrag, en

zogeheten ‘organizonderen’: met zo weinig mogelijk geld en papier toch heel

veel dingen voor elkaar krijgen.


Na Martijns lezing gaan we in gesprek over vraagstukken die de lezing van

Martijn in ons heeft opgeroepen. Zoals het vraagstuk over performance

management: vooral de grote organisaties hebben daarvoor vaak prachtige

systemen ingericht, die in de praktijk vooral veel tijd kosten en soms alleen

maar blijken te demotiveren. Kan dat ook anders? Of instrumenten voor

duurzame inzetbaarheid: hoe komt het dat die nauwelijks worden gebruikt door

werknemers in organisaties? En dan de vraag hoe organisaties van vandaag

veel slimmer dan nu kunnen innoveren. En tot slot de vraag hoe je als

organisatie de boel zo kunt reorganiseren, dat je overleeft.

De deelnemers gebruiken hiervoor intervisie-achtige werkvormen, maar krijgen

eerst ook onorthodox advies van Martijn, zodat ze meteen de boel kunnen

‘omdenken’ of verder verdiepen. Zo adviseert hij een van ons om toch vooral

een zwerm van beste leidinggevenden te faciliteren. ‘Zorg dat je de

mavens, connectors en salesmen een podium en de ruimte geeft. De Mavens,

dat zijn de vakidioten. De connectors, dat zijn de mensen die verbindingen

maken. En de salesmen, die kunnen alles enthousiast verkopen. Als je die

types bij elkaar zet en helpt om iets op te zetten, dan kan een organisatie gaan

schuiven in precies die richting die je wilt’, aldus Martijn, en: ‘zet daarbij vooral

niets op papier, hou het informeel’.

En performanemanagementsystemen? Die schaf je toch gewoon af?

Spreek gewoon je vertrouwen in al je mensen uit. Pas als ze dat beschamen,

grijp je – achteraf dus pas – in.

En tot slot Martijns tip om slimmer te reorganiseren, zoals bij een van de

organisaties van onze deelnemers, waar 40 procent van het werk gaat

verdwijnen. Hoe zorg je dat zo’n reorganisatie soepel verloopt? Martijn beveelt

aan om het speels te houden, bijvoorbeeld door samen ‘op safari’ te gaan, of

door feestneuzen uit te delen. Okay, dat kan natuurlijk faliekant verkeerd

vallen. Maar in Martijns wereld is fouten maken en falen helemaal niet erg,

maar juist de bedoeling. Het betekent dat je leert, en de dingen met vallen

en opstaan steeds beter in de vingers krijgt.

Whitepaper Organizonderen

Documents

Transcript of Whitepaper Organizonderen