Welkom op de

Klimaatexcursie

1

Wat vooraf ging

2

Perceel II

De Provincie Limburg ontwikkelt samen met Natuurpunt Educatie vzw een uitdagende en interactieve klimaatexcursie voor scholen die begaan zijn met klimaat en milieu. Een zeer praktisch educatief pakket dat zowel voor, na als tijdens de excursie handig aansluit bij de leerplandoelstellingen.

3

De klimaatexcursie in een

notendop

• voor leerlingen van de derde graad secundair onderwijs, richting ASO

• vertrekpunt: Provinciaal Natuurcentrum

• bevat educatieve, interactieve en competitieve spelelementen

• bezit tal van positief activerende meeneemboodschappen

• rode draad: enkele specifieke Limburgse adoptiesoorten (GALS) die invloed ondervinden van het klimaat

4

Wie en wat is er allemaal

nodig?

• 1 klimaatgids

• 2 of 3 leerlingenteams

• minimum 3 en ongeveer maximum 9 à 10 leerlingen per team

• 1 (opgeladen) tablet per team

• wifi-connectie aan het PNC-gebouw

• 1 kubuspuzzel per team• 1 puzzel bestaat uit 6 stuks• samen vormen ze een kubus

• per team 1 set van papieren mistimingschijven5

Hoe gaan we te werk?

• 2 of 3 teams spelen tegen elkaar• de totale duurtijd is 2u • de excursie beslaat een korte wandelroute• er zijn 6 haltes tijdens de volledige excursie, met

ongeveer 20 minuten per halte• per halte: omkadering, groepsopdracht,

herkansingsopdracht• per succesvol uitgevoerde opdracht krijgt 1 team 1

puzzelstuk• de verliezende teams kunnen per halte herkansen• na de eindopdracht: vervolmaking van de puzzel

6

Start en verloop van de

klimaatexcursie

• In het PNC-gebouw

• De klimaatgids geeft een korte uitleg over de klimaatexcursie en de spelregels tijdens de activiteit.

• De groepen worden opgesplitst in teams.

• Elk team heeft een teamnaam.

7

halte 1 (PNC): weer, klimaat & (versterkt)

broeikaseffect

8Bron: SLC Geog Blog

het klimaatverhaal

halte 1: weer, klimaat & (versterkt) broeikaseffect

de groepsopdracht: welke 3 horen er niet bij?

halte 1: weer, klimaat & (versterkt) broeikaseffect

10

de groepsopdracht oplossing: WEL klimaatgerelateerd

halte 1: weer, klimaat & (versterkt) broeikaseffect

11

de groepsopdracht oplossing: NIET exclusief klimaatgerelateerd

12

halte 1: weer, klimaat & (versterkt) broeikaseffect

‘Ik ben de adoptiesoort van Lummen en ik ondervind zeer

zeker invloed van de klimaatverandering. Door het

veranderende klimaat merk ik dat de weersverschijnselen

hier in België langer aanhouden. Het blijft langer nat,

waardoor ik vaak geen vliegende insecten kan verzamelen

en op andere momenten is het dan weer te droog, zodat er

geen geschikte modder is om een nest te bouwen.

Tijdens de wintermaanden verblijf ik ten zuiden van de

Sahara. Vanaf de lente kom ik terug naar mijn

geboorteplek. Door de klimaatverandering kom ik hier in de

lente bovendien liever vroeger aan dan pakweg 40 jaar

geleden en vertrek ik ook vroeger in de herfst.’

de herkansingsvraag

13

halte 1: weer, klimaat & (versterkt) broeikaseffect

Het PNC investeert in het plaatsen van

nestkasten voor huiszwaluw.

de herkansingsvraag: antwoord

14

halte 2: mobiliteit & klimaat

Bron: greenseat.nl

het klimaatverhaal

15

halte 2: mobiliteit & klimaat

reizigerkm duurtijd kg CO2 km duurtijd kg CO2 km duurtijd kg CO2 km duurtijd kg CO2

START: Craenevenne 86, 3600 Genk 0 0 0,00 0 0:00 0,00 - - - - - -

NMBS Station Hasselt 9,7 1:57 0,00 10,3 0:32 0,00 - - - 0 0 0,00

NMBS Station Liège 45,7 9:24 0,00 50,8 2:47 0,00 - - - 53,1 1:00 2,71

Rue du Plan Incliné, Liège (opstap reisbus) 45,3 9:19 0,00 50,4 2:46 0,00 - - - - - -

BRU luchthaven Zaventem 74,9 15:16 0,00 88,2 4:30 0,00 - - - 64,7 1:11 3,30

NMBS Station Brussel-Zuid/ Bruxelles Midi - - - - - - 0 0 0,00 74,9 1:15 3,82

Station Paris Gare du Nord - - - - - - 301 1:28 15,05 - - -

Gare Route Gallieni, Rue Gallieni, Boulogne-Billancourt (Paris) (eindhalte reisbus) 0 0 0,00 0 0:00 0,00 - - - - - -

Luchthaven Parijs-Charles de Gaulle, 95700 Roissy-en-France, Frankrijk 0 - 0,00 0 - 0,00 - - - 0 0 0,00

Gare Rte Gallieni -> Le Bourget 19 4:04 0,00 22,2 1:21 0,00 - - - - - -

CDG -> Le Bourget 14,3 2:54 0,00 16 0:47 0,00 - - - 14 0:23 0,71

Station Paris Gare du Nord -> Le Bourget 9,5 2:01 0,00 10,1 0:38 0,00 - - - - - -

FINISH: Parc des Expositions Paris le Bourget, Carrefour Charles Lindbergh, 93350 Le Bourget, Frankrijk346 23:00 0,00 363 19:44 0,00 - - - - - -

te voet fiets treinHST

de groepsopdracht: Bereken de meest milieuvriendelijke manier om binnen 4 uur

vanuit Genk naar de klimaattop in Parijs te reizen.

16

halte 2: mobiliteit & klimaat

vervoerswijze reizigerkm duurtijd kg CO2

fiets+trein+hst+fiets 374,5 3:38 17,76

auto+trein+hst+taxi 377,3 3:07 22,86

auto + reisbus + metro 436,6 5:10 38,75

auto+hst+taxi 408,8 3:00 38,77

auto + reisbus + taxi 439,5 4:28 42,39

auto 411,0 3:57 90,42

auto+vliegtuig+taxi 397,0 4:37 286,58

de groepsopdracht: antwoord

17

‘Ik ben geadopteerd door de gemeente Borgloon. Wat mijn

persoonlijke mobiliteit betreft, ben ik zelf nogal aan de

weinig mobiele kant: mijn zaadverspreiding is maar beperkt

tot slechts enkele centimeter rond mij. Minder mobiele

soorten zoals ik zouden op termijn moeilijkheden kunnen

ondervinden bij de klimaatverandering en zal ik eerder een

beperkte areaalverschuiving naar het noorden vertonen in

vergelijking met de veel mobielere soorten. Zelf ben ik ook

een voorjaarsbloeier en door de hogere temperaturen in het

voorjaar de laatste jaren valt de gemiddelde bloeidatum bij

ons voorjaarsbloeiers tot wel 15 dagen vroeger in het jaar

dan pakweg 60 jaar geleden.’

de herkansingsvraag

halte 2: mobiliteit & klimaat

18

de herkansingsvraag: antwoord

halte 2: mobiliteit & klimaat

19

halte 3: klimaat & de veestapel

Bron: World Future Council

het klimaatverhaal

20

halte 3: klimaat & de veestapel

de groepsopdracht: Stel een volwaardig klimaatvriendelijk driegangenmenu

samen met lokale producten van dit seizoen.

21

halte 3: klimaat & de veestapel

de groepsopdracht (vervolg)

Bron: Saxifraga

22

halte 3: klimaat & de veestapel

de herkansingsvraag

‘Ik ben een rasechte akkerbewoner, maar sinds kort is mijn aantal er

dramatisch op achteruitgegaan. De belangrijkste reden daarvoor is het

verdwijnen van mijn voornaamste voedsel: tarwekorrels, wilde akkerzaden

en de onontbeerlijke insecten voor het grootbrengen van mijn jongen. Dat

komt omdat de velden de laatste decennia zo drastisch veranderd zijn van

met de hand gezaaide en geoogste tarwe-/gerstakkers naar industriële,

eenzijdige maïsakkers. Deze maïs dient vooral als wintervoeder voor vee.

Na het oogsten van die maïs blijft er geen korreltje meer liggen.

Ook ben ik nogal bemestings- en pesticidegevoelig, misschien zelfs meer

dan andere soorten.

Bovendien heeft mijn soort wat het voedselaanbod betreft meer gemeen

met de mens dan op het eerste zicht gedacht: tarwe wordt nu vanuit het

buitenland, zoals Rusland, ingevoerd. Niet alleen lopen de

voedselkilometers hierdoor hoog op, ook wanneer een oogst mislukt

komen we beide qua tarwevoorraad in nauwere schoentjes terecht.’

23

de herkansingsvraag: antwoord

halte 3: klimaat & de veestapel

24

de groepsopdracht: Reconstrueer op basis van wat de klimaatgids vertelt, het effect

van mistiming met behulp van de draaischijven.

In het voorjaar, met het lengen van de dagen, komen de koolmeesjongen

uit hun ei. Het begin van de lente gaat tevens gepaard met een

temperatuurstijging. Hierdoor ontluiken de verse eikenblaadjes en is er een

piek in de rupsenpopulatie. De rupsen smullen van de vers ontloken

eikenblaadjes, de koolmezen voeden hun jongen met de rupsen.

Door de klimaatverandering krijgt de zomereik sneller blaadjes en komen

de rupsen van de wintervlinder vroeger uit hun eitjes. De mezenjongen

daarentegen, ontlopen hun voedsel: op het moment dat ze uit hun ei

kruipen, zijn de rupsen al veranderd in een onsmakelijke pop en

verschanst tussen de bladeren.

Als gevolg van deze mistiming is er te weinig krachtvoedsel voor de jonge

koolmezen en daalt de overlevingskans. Daarbij moeten volwassen mezen

zoveel energie steken in het zoeken van voedsel dat het soms ten koste

gaat van hun eigen overlevingskansen. Er is hier sprake van een

verstoorde voedselketen, veroorzaakt door mistiming.

halte 4: voedselketens in de war

25

halte 4: voedselketens in de war

de groepsopdracht: oplossing

Normale situatie (vroeger) Verschoven situatie (nu)

Bron: BOS+ en ANB

26

de herkansingsvraag

halte 4: voedselketens in de war

‘Ik ben de adoptiesoort van Tessenderlo die ook aan

mistiming lijdt als gevolg van de klimaatverandering. Lange-

afstandstrekkers zoals wij hebben een extra handicap om

onze broeddata aan te passen aan de klimaatverandering,

omdat we vanuit onze overwinteringsgebieden (Midden-

Afrika) vaak niet kunnen inschatten wanneer de optimale

broedcondities zullen plaatsvinden in onze broedgebieden.

We komen hier de laatste decennia vaak te laat aan in

verhouding tot de lenteontwikkelingen in de natuur. Bij

soorten die in Europa overwinteren is dat anders, die

kunnen reageren op een zacht voorjaar en met de

zuidenwinden hier sneller arriveren. En om die reden gaat

het minder goed met ons. Ook de koekoek ervaart een

gelijkaardig probleem.’

27

de herkansingsvraag: antwoord

halte 4: voedselketens in de war

28

het klimaatverhaal

halte 5: ecologische voetafdruk

Bron: Atlas van de Dagelijkse Wereld

29

de groepsopdracht: Bereken de gemiddelde ecologische voetafdruk per team via de

voetafdrukcalculator van WWF (wifi nodig).

halte 5: ecologische voetafdruk

30

de herkansingsvraag

‘Ik ben de adoptiesoort van As en ook ik ondervind invloed

van de klimaatverandering. Uit Belgische studies blijkt dat

de levensvatbaarheid van mijn zaden negatief beïnvloed

wordt door een verhoogde temperatuur. Hoe warmer het

wordt, des te onvruchtbaarder worden mijn zaden. Net

dezelfde trend doet zich voor met de verhoogde

stikstofafzetting door overbemesting.’

halte 5: ecologische voetafdruk

31

de herkansingsvraag: antwoord

halte 5: ecologische voetafdruk

32

de groepsopdracht: Scan de QR-code. Deze leidt je naar de mini-website van de

klimaatexcursie. Per thema zijn er verschillende opdrachten. Kies per team hieruit

welke opdracht je op klasniveau zou willen uitvoeren op school.

halte 6: eindfase

33

de groepsopdracht: voorbeeld van een mindmap

halte 6: eindfase

Programma: www.eMindMaps.com

34

het klimaatverhaal

halte 6: eindfase

De kubus is nu volledig, beeld je in dat de kubus een

dobbelsteen voorstelt.

Alea iacta est, de teerling is geworpen.

Dat de gemiddelde temperatuur van het aardoppervlak nog

verder zal stijgen is zeker, maar hoeveel graden precies,

1°, 2°, 3°, 4°, 5° of 6° C, ligt volledig in handen van de

mens.

Ook jij hebt het mee in handen.

35

halte 6: eindfase

bedanking

&

teruggave materiaal