Webinar wonen en zorg voor jongvolwassenen in een ......Titel van de presentatie 28 november 2019 2...
Transcript of Webinar wonen en zorg voor jongvolwassenen in een ......Titel van de presentatie 28 november 2019 2...
www.16-27.nl
Op weg naar zelfstandigheid
Aanpak 16-27Onderdeel van het Interbestuurlijk Programma
Webinar wonen en zorg voor jongvolwassenen in een kwetsbare positie
Er zijn in Nederland zo’n 2,5 miljoen jongeren tussen de 16 en 27 jaar, 15% van deze jongeren heeft enige vorm
van ondersteuning nodig. Jongeren in een kwetsbare positie kunnen problemen hebben op één of meerdere
leefdomeinen: het kan gaan om schulden, verslaving, schooluitval, dak- of thuisloosheid, etc. Een integrale
samenwerking tussen de domeinen onderwijs, veiligheid, vrije tijd, werk & inkomen, wonen en zorg, is essentieel
om deze jongeren te ondersteunen richting zelfredzaamheid en participatie.
De landelijke aanpak 16-27 zet zich in om jongeren tussen de 16 en 27 jaar in een kwetsbare positie zo optimaal
mogelijk te begeleiden naar zelfstandigheid. De aanpak is een samenwerkingsverband tussen het Nederlands
Jeugdinstituut, Movisie, Ingrado, Divosa, ExpEx, VNG, het Rijk en de gemeenten. De VNG richt zich in dit verband
specifiek op een ondersteuningsstructuur voor gemeenten en regio’s.
Een van de belangrijke thema’s is wonen. Onderdeel van de ondersteuningsstructuur is gemeenten te helpen bij
Het handelingsperspectief om het woonvraagstuk aan te pakken. Dit doen we door het organiseren van een
webinar, een leerkring te realiseren, een factsheet op te stellen en in de vervolgstappen aan te sluiten bij
lopende initiatieven.
Achtergrond aanpak 16-27
Inleiding
28 november 2019Titel van de presentatie
1
Waarom een webinar?
Doel van het webinar is een impuls te geven aan het aanpakken van het woonvraagstuk voor jongvolwassenen in
een kwetsbare positie. We zien dat gemeenten en andere partijen zoeken naar oplossingen voor het
woonvraagstuk. Zolang er geen oplossing is voor het woonvraagstuk van een jongere hebben ook de andere
domeinen zoals zorg, inkomen, onderwijs/werk hier last van. Gemeenten zijn, samen met andere partijen, aan zet
om te komen tot oplossingen.
Wat willen we bereiken met het webinar?
We willen inzicht bieden in wat en wie er allemaal bezig zijn met het woonvraagstuk. Daarnaast geven we
handvatten voor het handelingsperspectief van gemeenten. Ook willen we partners stimuleren elkaar regionaal op
te zoeken om samen tot oplossingen te komen.
Wie zijn er betrokken bij het webinar?
Het webinar is bedoeld voor collega's bij gemeenten en partners van de aanpak 16-27. Het webinar wordt
gerealiseerd in samenwerking met VNG, Taskforce Wonen en Zorg, Aedes, Ieder(in) en Platform 31.
28 november 2019Titel van de presentatie
2
Hoe kunnen gemeenten samen met partners zorgen voor meer woonplekken voorjongvolwassenen in een kwetsbare positie?
Webinar wonen en zorg voor 16-27
Het webinar
Programma van het webinar
1. Perspectief vanuit de doelgroep – Ieder(in)
2. De kennis van onderzoekers – Platform31
3. Regierol gemeente en afstemming
ketenpartners – Taskforce Wonen en Zorg
4. Rol en kansen woningbouwcorporaties – Aedes
5. Praktijkvoorbeeld – Sité Woondiensten
6. Vervolgstappen – Aanpak 16-27
28 november 2019Titel van de presentatie
3
Het webinar vond plaats op donderdag 14 november, 9:30-10:30. Heb je het webinar gemist of wil je het
nog eens kijken? Het webinar is nu ook te vinden op YouTube! Klik hier voor de link.
• Goed wonen bestaat uit drie elementen:
• Zelf kiezen waar je woont en wie je woont: jongeren met een beperking verschillen in de
wensen die ze daarover hebben.
• Kunnen gebruiken van je huis: toegankelijkheid. O.a. kan je de keuken en de badkamer
gebruiken. Maar ook: kan je vluchten bij brand?
• Thuis en veilig voelen: o.a. sociale omgeving, bijvoorbeeld wonen in de buurt van familie.
• Het is erg belangrijk dat mensen met een beperking goed zicht krijgen op de beschikbare
woningen en de toegankelijkheid daarvan. Goed voorbeeld is vignettensysteem in Utrecht,
waarmee de mate van toegankelijkheid wordt aangegeven.
• Ga in gesprek met en bied ruimte aan burgers die zelf initiatieven op willen zetten.
Woonvormen die zijn opgezet door bijvoorbeeld ouders scoren vaak hoog op tevredenheid.
Goed voorbeeld is ouderinitiatief TOV wonen in Delft.
• Er gaat nu veel aandacht naar wonen voor ouderen. Dat is erg belangrijk, maar vergeet zeker
niet de andere doelgroepen, zoals jongeren.
Samenvatting gesprek Iederin (ook namens MIND)
1. Perspectief vanuit de doelgroep (2)
5
2. De kennis van onderzoekers (1)
28 november 2019Titel van de presentatie
6
Susan van [email protected]
www.platform31.nl Of direct: Thema wonen en zorg
Relevante publicatie en bijeenkomsten worden gedeeld via de algemene nieuwsbrief van Platform31 en de ‘Update wonen en zorg’
• Een belangrijke opgave voor gemeenten is om in beeld te brengen hoe de doelgroep
jongvolwassenen in een kwetsbare positie eruit ziet.
• Hoe ziet de doelgroep eruit? Klik hier.
• Klik hier voor een overzicht van woonvormen. Een woonvorm die tegenwoordig regelmatig
wordt ingezet is de magic mix. In zo’n magic mix wordt gestuurd op wie er met elkaar
samenwonen. Bijvoorbeeld jongeren en ouderen, of jongeren die een maatje nodig hebben
met studenten die fungeren als hun maatje.
• Wat goed werkt is om als gemeenten samen met partners de opgave in kaart te brengen,
gezamenlijke ambitie op te stellen en te kijken wat ieder dan moet doen. Goed voorbeeld
hiervan is Den Bosch.
• De toekomstplannen die steeds vaker met jongeren worden gemaakt helpen ook bij het
vinden van een juiste woning. Je kijkt dan samen waar een jongere naartoe wil en hoe dat het
beste kan worden georganiseerd.
• Cijfers zijn belangrijk, maar staar je ook niet blind op de cijfers. Ga gewoon aan de slag en doe
met elkaar wat nodig is.
Samenvatting gesprek Platform31
2. De kennis van onderzoekers (2)
28 november 2019Titel van de presentatie
7
28 november 2019Titel van de presentatie
8
Over wie hebben we het?
Kwetsbare jongeren zoals jongeren met een beperking/ziekte, met schulden, allochtone achtergrond
en jongere moeders.
Woonvraag extra aan de orde bij:
- Overgang jeugdzorg naar Wmo;
- Uitstroom uit maatschappelijke opvang of residentieel;
- Uitstroom uit detentie;
- En ook bij MBO-studenten.
2. De kennis van onderzoekers (3)
Meer lezen? Jongeren (weer) activeren – Van ‘uit beeld’ naar ‘aan de slag’ (Platform31, sept 2019)
2. De kennis van onderzoekers (4)
28 november 2019Titel van de presentatie
9
Voor welke groepen zoekt u
aanvullende woonvormen?
Platform31 beschrijft in het kader van het experiment Weer thuis het palet aan
woonvormen voor mensen met een psychische kwetsbaarheid. Dit palet is ook
geschikt voor jongeren.
• Zelfstandig wonen met ambulante begeleiding (ook Housing First)
• Gemengd wonen
• Woonwerkgemeenschap
• Woongemeenschap in zelfbeheer
• Particuliere/ouderinitiatieven
Specifiek voor jongeren/jongvolwassenen
• Kamertraining en fasehuizen
• Pleegouders en gezinshuis
• Meer voorbeelden beschikbaar bij de leerkring.
Overzicht van woonvormen (geen blauwdruk)
28 november 2019Titel van de presentatie
10
2. De kennis van onderzoekers (5)
Gezamenlijke opgave - Vijf vuistregels ‘s Hertogenbosch – Regel Iedereen een dak
28 november 2019Titel van de presentatie
11
2. De kennis van onderzoekers (6)
3. Regierol gemeente en afstemming ketenpartners
12
Hans AdrianiVoorzitter Taskforce Wonen en ZorgWethouder Nieuwegein
Taskforce Wonen en [email protected]
• We zien nog relatief vaak dat jongeren te makkelijk residentiële zorg in gaan. Dat is voor de
jongeren vaak niet de juiste oplossing, en voor gemeenten bovendien heel duur. Oplossing is
om binnen de gemeente een aantal woningen voor jongeren te realiseren waar ambulante
zorg kan worden geboden. In Nieuwegein gebeurt dit op vier plekken, van vrij laagdrempelige
Kamers met Kansen tot plekken met Wlz-gefinancierde zorg. Jongeren blijven zo in hun eigen
omgeving wonen, worden niet gemedicaliseerd en geïnstitutionaliseerd. De gemeente
bespaart geld.
• Boodschap van Hans Adriani is om eerst te kijken om hoeveel jongeren het precies gaat.
Vervolgens ga je lokaal om tafel met de corporaties en zorgorganisaties, om te kijken hoe je
voor deze jongeren een passende plek kan realiseren. Kijk ook samen naar de toekomst: hoe
ziet onze populatie eruit? Hoe stemmen we de zorgtaak, maar ook de stenen daar goed op af?
• In de gemeente is het van belang dat de Wethouder Wonen, Wethouder Zorg, woningbouw
bestuurder en bestuurder van de zorginstelling met elkaar bespreken wat in de regio nodig is.
• De taskforce Wonen en Zorg signaleert en adresseert knelpunten/witte vlekken in de wet- en
regelgeving.
Samenvatting gesprek Taskforce wonen en zorg (gemeente)
3. Regierol gemeente en afstemming ketenpartners
13
• Corporaties hebben veel verschillende doelgroepen. Jongvolwassenen is daar een van. De
uitdagingen voor corporaties is om de schaarste goed te verdelen onder de doelgroepen.
• Corporaties zijn al gewend om afspraken te maken met gemeenten. Maar de afspraken met
zorg zijn ook steeds belangrijker geworden. Je hebt elkaar echt nodig en je moet het samen
oplossen. Oproep is dan ook: ga samen om tafel en kijk samen waar je meerwaarde kan
creëren.
• Handelingsperspectief gemeente: klik hier. Gemeente als regisseur. Ga actief op zoek naar
mogelijkheden en kijk hoe je dingen op korte termijn kan oplossen. Bijvoorbeeld door
leegstaande kantoren om te catten.
• Handelingsperspectief woningbouwcorporatie: klik hier. Kijk of je bestaande woningen
geschikt kan maken en ga daarover in gesprek met gemeente en de buurt.
• Voorkom dat jongeren in nodeloos een heel zorgtraject in gaan. Dat hebben lang niet alle
jongeren nodig. Ga samen zoeken naar creatieve oplossingen en maak daarover ook
duurzame afspraken met elkaar.
Samenvatting gesprek Aedes
28 november 2019
15
4. Rol en kansen woningbouwcorporaties (2)
Handelingsperspectief woningbouwcorporaties
• Lokale politiek bepaalt hoe zij met het
vraagstuk omgaat
• Ontwikkel een visie op kwetsbare
doelgroepen en ga om de tafel zitten met
de corporatie en de zorg
• Gemeente of Rijk locaties beschikbaar
stellen
• Bestaande kantoren of soortgelijk
omcatten
• Meedoen met vernieuwing - ‘tiny houses’
inzetten
16
• Ga met de zorg en de gemeente aan tafel
en maak de vraag inzichtelijk.
• Leg in de prestatieafspraken vast wat je
gaat doen .
• Kijk of je bestaande woningen geschikt kan
maken
• Kies voor een gedragen aanpak door de
buurt.
• Betrek opleiding en begeleiding bij het
traject
4. Rol en kansen woningbouwcorporaties (3)Handelingsperspectief gemeenten
5. Voorbeeld vanuit de praktijk (1)
17
Minke PietersSité Woondiensten – Doetinchem & [email protected]
• Sité woondiensten streeft er naar om mensen aan een woning te helpen, maar ook aan het
wonen te houden. Daarop hebben ze een waardevolle samenwerking met gemeenten en
andere partners. Sité streeft naar het leveren van maatwerk, samen met haar partners. Enkele
goede voorbeelden daarvan:
• Ons Huis: Sité heeft een woning aangeboden aan een ervaringsdeskundige. In deze woning
kunnen nog twee andere jongeren voor een maximale periode van negen maanden
inwonen. De ervaringsdeskundige ondersteunt ze in hun dagbesteding, leert ze
huishouden, etc. Vervolgens gaan de jongeren zelf op zoek naar woning. Vinden ze die nou
echt niet, dan kan Sité met urgentie zorgen voor woning.
• Tussen wal en schip: Sité en partners willen liever niet dat jongeren die dakloos zijn
geworden terechtkomen in de reguliere daklozenopvang. Sité heeft woningen beschikbaar
gesteld voor deze doelgroep, de begeleiding wordt door deskundigen gedaan.
• Huur passend maken: “we zijn geen sinterklaas, maar waar nodig leveren we maatwerk”.
• Tip: ga op ontdekkingstocht en denk in kansen!
Samenvatting gesprek woningbouwcorporatie Sité
5. Voorbeeld vanuit de praktijk (2)
18
28 november 2019Titel van de presentatie
19
6. Vervolgstappen
• Het webinar is op het VNG-kanaal op YouTube beschikbaar.
• Er wordt een leerkring ‘wonen en zorg voor jongvolwassenen 16-27’ georganiseerd.
Aanmelden hiervoor kan door te mailen naar [email protected].
• Er wordt een factsheet met handelingsperspectief voor gemeenten ontwikkeld.
• Goede voorbeelden worden gedeeld via de online ondersteuningsstructuur van 16-27 (VNG
forum en Microsoft Teams pagina). Aanmelden voor de ondersteuningsstructuur kan door
te mailen naar [email protected]
Edgar OomenVNG Projectleider aanpak jongvolwassenen in een kwetsbare positie [email protected]
Meer informatie?
Op basis van kennis en ervaring bij gemeenten en samenwerkingspartners zijn onderstaande categorieën voor het handelingsperspectief benoemd:
Handelingsperspectief
20
1. Uitbreiden varianten in de woonvoorraad
2. Beter gebruik maken van de bestaande woonvoorraad
3. Actualiseer (puntentellings)methode
4. Stakeholder samenwerking (regisseren)
5. Versnel (bewoners) initiatieven
6. Langere duur van woon-zorg arrangementen
7. Verzamel data
8. Verminderen onjuist gebruik woonvoorraad
De opties vanuit de gemeente zijn te verdelen in onderstaande categorieën
Handelingsperspectief
21
• Verhogen percentage woningen dat bedoeld is voor jongvolwassenen;
• Magic Mix toestaan bij woongroepen;
• Nieuwe woonvarianten toevoegen voor woningen en kamers;
• Leer van initiatieven bij anderen gemeenten, zoals Place2bU, Kamers met aandacht, Housing First e.d.;
• Nieuwe bouwvormen toestaan, zoals container, houten woning of andere concepten;
• Maak gebruik van panden met een woonvergunning (zoals een oud verzorgingstehuis) of die op de nominatie voor sloop staan;
• Omcatten kantoorpanden;
• Sluit aan bij nieuwbouw plannen.
1. Uitbreiden varianten in de woonvoorraad
De opties vanuit de gemeente zijn te verdelen in onderstaande categorieën
Handelingsperspectief
22
• Uitstroom bevorderen BW/MO;
• Werken met fase contracten, zoals bij contracten voor studentenwoningen;
• Voorkom gedwongen uit huisplaatsing door inzetten van alternatieve zorgtrajecten;
• Inzet van een woonmakelaar, zoals dit ook bij ouderen wordt gedaan.
2. Beter gebruik maken van de
bestaande woonvoorraad
De opties vanuit de gemeente zijn te verdelen in onderstaande categorieën
Handelingsperspectief
23
• Verlagen inschrijfleeftijd voor een huurwoning (bijv. van 18 naar 16);
• Benoem welke groepen jongvolwassenen urgentie hebben en hoe zij zich tot andere urgente groepen verhouden;
• Haal knelpunten in de methode op en bespreek dit met partners.
3. Actualiseer (puntentellings-)
methode
De opties vanuit de gemeente zijn te verdelen in onderstaande categorieën
Handelingsperspectief
24
• Wees helder in je woonvisie over de plek voor jongvolwassenen in een kwetsbare positie (of zorg voor een addendum!);
• Optimaliseer doorstroom tijd tussen woonvormen door regie te voeren op de woonvoorraad;
• Intern, samenwerking sociaal domein en domein wonen. Maak de groep jongeren een doelgroep bij Wonen;• Maak een projectgroep, bijv. collega wonen/stadsontwikkeling, collega jeugd , collega
zorg (18+);
• Ambtelijk zodat je van de directie de opdracht hebt om dat te ontwikkelen;
• Bestuurlijk een wethouder die jongerenhuisvesting in de portefeuille heeft of krijgt;
• Verbinden met zorgwoningen, zoals beschermd wonen en samen met tijdelijke woningen voor andere doelgroepen;
• Nodig iemand van stadsontwikkeling uit om iets te vertellen over het beleid van jongerenhuisvesting.
• Extern, samenwerking tussen gemeente, woningbouwcorporatie(s), zorg en andere belangrijke aanbieders. Haal op waar partners tegen aan lopen en spreek gezamenlijk maatregelen af.
4. Stakeholder samenwerking
(regisseren)
De opties vanuit de gemeente zijn te verdelen in onderstaande categorieën
Handelingsperspectief
25
• Realiseer een afwegingskader voor de markt om woonplekken aan te bieden (je wilt niet alles aan de markt overlaten);
• Verwijs initiatiefnemers naar bestaande stimuleringsregelingen, zoals RVO stimuleringsregeling woonvarianten;
• Bied initiatieven perspectief door transparant te zijn over de woonvoorraad, beschikbare gemeente- of Rijkspanden die vrij komen, denk mee bij vergunningstrajecten;
• Faciliteer bijeenkomsten voor bewoners en sociaal ondernemers om met initiatieven te komen;
• Bied zelf een stimuleringsregeling aan (of ontwikkel deze).
5. Versnel (bewoners) initiatieven
De opties vanuit de gemeente zijn te verdelen in onderstaande categorieën
Handelingsperspectief
26
• Maak lange termijn afspraken met partners die voor lange termijn jongeren begeleiden en maak hier passende afspraken over (en wees flexibel met potjes);
• Maak gebruik van pilots van sociaal ondernemers, fondsen of vanuit de gemeente;
• Maak in de besluitvorming gebruik van maatschappelijke kosten baten analyse op de lange termijn.
6. Langere duur van woon-zorg
arrangementen
De opties vanuit de gemeente zijn te verdelen in onderstaande categorieën
Handelingsperspectief
27
• Totaal aantal en specifiek maken in deelgroepen;•kwetsbare Jongeren met een laag inkomen;
•hoe groot is de groep tot 23 jaar en 80% van de bijstandsnorm;
•hoe groot is de groep jaarlijks die uit residientele instelling uitstroomt;
• ‘bankslapers’ kan je deels koppelen aan briefadressen tot leeftijd van 27 jaar en of je uitkering verstrekt;
•uitstroom uit maatschappelijke opvang (en beleid koppel urgentie);
•groep onzichtbare jongeren, nergens geregistreerd;
•groep vanaf 23-27 jr, hebben hogere huursubsidie, zijn wat duurdere woongroepen voor mogelijk;
•hoeveel scholieren mbo niv 1 en niv 2 en specifiek;
•hoe kom je tot jongeren die thuis wonen en die eruit willen.
• Niet stil staan, maar aan de slag, terwijl je de data laat ophalen. Staar je hier niet blind op!
7. Verzamel data
De opties vanuit de gemeente zijn te verdelen in onderstaande categorieën
Handelingsperspectief
28
• Aanpakken ‘zorg cowboys’;
• Realiseer alternatieven voor dure woon-zorg arrangementen met mogelijkheid om zorg op en af te schalen;
• Bevorder doorstroombeleid en zorg voor verbinding bij de overgang, zodat iemand niet tussen wal en schip valt.
8. Verminderen onjuist gebruik woonvoorraad
Ministerie BZK: Flexwonen
• In een Versnellingskamer onderzoeken verschillende partijen in de regio onder leiding van woonexperts op
een gestructureerde manier de mogelijkheden van flexwonen – van vraagstuk tot locatie tot actiepunten.
Gemeenten kunnen zich aanmelden voor de versnellingskamers door een mail te sturen naar
• Klik hier voor een handreiking Flexwonen
• Zie op de volgende pagina de (concept) routekaart Flexwonen
• Publicatie over flewonen voor uitstromers uit de MO/ BW: De magic mix als zachte landing in de wijk.
Gemengd wonen voor uitstromers uit het beschermd wonen en de maatschappelijke opvang. Zie
https://www.platform31.nl/publicaties/de-magic-mix-als-zachte-landing-in-de-wijk
RVO Stimuleringsregeling Wonen en zorg
Er is bij de RVO een stimuleringsregeling voor wonen en zorg, om de ontwikkeling en totstandkoming van
vernieuwende, kleinschalige en geclusterde woningen voor mensen met een laag- of middeninkomen met
levensloopbestendige of gemakkelijk aanpasbare kenmerken te stimuleren. Minimaal 51 procent van deze
regeling is bedoeld voor ouderen, maar een ander deel zou kunnen worden ingezet voor het realiseren van
woningen voor jongvolwassenen. Meer informatie, sparren en/of aan de slag? Neem contact op over je casus via
Aanvullende inspiratie (1)
28 november 2019
29
28 november 2019Titel van de presentatie
30
Procesplaat Flexwonen - concept
28 november 2019
31
• Op waarstaatjegemeente.nl vind je cijfers over wonen en bouwen in jouw gemeente.
• Klik hier voor een wegwijzer prestatieafspraken Wonen en Zorg. Deze wegwijzer kan partijen lokaal helpen bij het
maken van prestatieafspraken tussen corporaties, gemeenten en huurdersorganisaties op gebied van wonen en
zorg (en welzijn).
• Dertien samenwerkingsverbanden – van gemeente, woningcorporatie en ggz-zorgaanbieder – gingen in 2016 en
2017 met elkaar en Platform31 aan de slag in het experiment Weer thuis in de wijk. Het doel? De uitstroom uit
voorzieningen versnellen en verbeteren. Daarbij richtte het experiment zich op de onderstaande vraagstukken. Klik
hier voor een procesevaluatie. De lessen van het kennis – en experimentenprogramma zijn gebundeld
in “Zelfstandig wonen na beschermd wonen of opvang Lessen uit het experiment Weer thuis in de wijk”.
• Zicht op de opgave: hoe krijg je inzicht in de kwantitatieve opgave?
• Individueel maatwerk: wat is nodig op het niveau van het individu?
• Een zachte landing in de wijk: hoe organiseren we de randvoorwaarden
• voor het zelfstandig wonen, zoals dagbesteding, ontmoeting en nabije ondersteuning in de wijk?
• Procesregie: hoe organiseer je de samenwerking tussen partijen?
• Begin 2018 verscheen een publicatie over kansrijk samenwerken aan de uitstroom, met focus op
meerpartijensamenwerking.
Aanvullende inspiratie (2)
• https://www.woningmarktbeleid.nl/
• https://www.aedes.nl/artikelen/klant-en-wonen/wonen-en-zorg/overzicht-
woonvormen.html
• https://www.16-27.nl/wonen
• https://iederin.nl/themas/wonen/
• https://zwerfjongeren.nl/wp-content/uploads/2019/08/20190821_Factsheet-
zwerfjongeren.pdf
• https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2016/51/dakloos-vaker-jong-en-niet-westers
• www.Kamersmetaandacht.nl
• https://www.rijksvastgoedbedrijf.nl/vastgoed/projecten-in-uitvoering/maastricht-
leeuwarden-skills-in-de-stad
• https://www.limor.nl/Housing-First-voor-dakloze-jongeren-in-Zuid-Holland-met-
een-jeugdspecifieke-aanpak-waarbij-vertrouwen-de-basis-is-voor-succes
• Meer informatie beschikbaar Q1 2020 bij de leerkring wonen en zorg voor
jongvolwassenen in een kwetsbare positie.
28 november 2019
32
Aanvullende inspiratie (3)
www.16-27.nl
Op weg naar zelfstandigheid