Web viewDe cliënt moet zich niet aantrekken dat wat hij/zij zegt wel samenhangend is of wel een...

Jente Kaesemans

InhoudsopgaveCOLLEGE 1............................................................................................................................................................................... 8

1.1 Wat doet een psychoanalyticus?.......................................................................................................................8

1.2 Belangrijke namen deel 1.....................................................................................................................................8

1.2.1 De psychoanalyse volgens Freud.............................................................................................................8

1.2.2 Wundt: grondlegger van de experimentele psychologie...............................................................9

1.2.3 Fechner................................................................................................................................................................ 9

1.2.4 Alfred Binet........................................................................................................................................................9

1.3 De psychoanalyse.....................................................................................................................................................9

1.3.1 Het mechanisme van de verdringing...................................................................................................10

1.4 Reader History of Psychology..........................................................................................................................10

1.4.1 Uitleg over het handboek..........................................................................................................................10

1.5 Belangrijke namen deel 2..................................................................................................................................11

1.5.1 Aristoteles........................................................................................................................................................11

1.5.2 Plato....................................................................................................................................................................11

1.5.3 William James.................................................................................................................................................11

1.5.4 Watson...............................................................................................................................................................12

1.6 Casus Freud..............................................................................................................................................................12

COLLEGE 2............................................................................................................................................................................ 13

2.1 Wat noemen we een casus?..............................................................................................................................13

2.1.1 Voorbeeld 1: “Men have mattered much.” (Edward Boring)....................................................13

2.1.2 Voorbeeld 2: The island of the centre of the World (Russel Shorto).....................................13

2.1.3 Voorbeeld 3.....................................................................................................................................................14

2.2 Freud...........................................................................................................................................................................14

2.3 Pavlov......................................................................................................................................................................... 16

2.4 Overzicht / structuur van de colleges..........................................................................................................17

2.4.1 Wat is geschiedenis?...................................................................................................................................17

2.4.2 Capita selecta..................................................................................................................................................18

2.5 Belangrijke auteurs uit de inleiding..............................................................................................................18

2.5.1 Brennan.............................................................................................................................................................18

2.5.2 Boring................................................................................................................................................................ 19

2.5.3 Kuhn................................................................................................................................................................... 19

2.6 Brabantse omwenteling.....................................................................................................................................20

COLLEGE 3............................................................................................................................................................................ 21

1ste BACH PsychologieGeschiedenis v/d Psychologie 2015-2016 1

Jente Kaesemans

3.1 Blikpunt van de verteller...................................................................................................................................21

3.2 Kern van het boek bestaat uit 4 delen..........................................................................................................22

3.2.1 Klassieke Oudheid........................................................................................................................................22

3.2.2 19e eeuw........................................................................................................................................................... 22

3.3 Volkspsychologie...................................................................................................................................................23

3.3.1 Wat is volkspsychologie?..........................................................................................................................23

3.4 Wundt’s opvattingen........................................................................................................................................... 23

3.5 Kannt...........................................................................................................................................................................23

3.6 Opbouw van de 4 delen in het handboek...................................................................................................24

3.6.1 17e eeuw........................................................................................................................................................... 24

3.6.2 Descartes en Spinoza..................................................................................................................................25

3.6.3 Filosofische tradities...................................................................................................................................25

3.6.4 19de eeuws Sciëntisme.....................................................................................................................................26

3.6.5 Psychoanalyse................................................................................................................................................26

3.6.6 Ontstaan van de psychologie in de moderne zin van het woord..................................................27

3.7 Andere auteurs.......................................................................................................................................................27

3.7.1 Augustinus.......................................................................................................................................................27

3.7.2 Burckhardt.......................................................................................................................................................27

3.7.3 Loftus................................................................................................................................................................. 27

3.7.4 Geary.................................................................................................................................................................. 28

3.7.5 Korosawa..........................................................................................................................................................28

3.7.6 Lacan.................................................................................................................................................................. 28

3.8 Sarah Polley – Stories we tell (niet in slides)............................................................................................29

COLLEGE 4............................................................................................................................................................................ 30

4.1 Dynamische opvatting van de geschiedenis..............................................................................................30

4.1.1 Uitspraken....................................................................................................................................................... 30

4.2 Bespreking film ‘Rashomon’.............................................................................................................................30

4.2.1 Openingsscène...............................................................................................................................................31

4.2.2 Wat vertelt de houthakker?.....................................................................................................................31

4.2.3 Wat vertelt de priester?.............................................................................................................................31

4.2.4 Wat vertelt de politie?................................................................................................................................31

4.2.5 Wat vertelt Tajomaru?...............................................................................................................................31

4.2.6 Wat vertelt de vrouw?................................................................................................................................32

4.2.7 Wat vertelt de samoerai?..........................................................................................................................32

4.2.8 Tweede getuigenis van de houthakker...............................................................................................32


Jente Kaesemans

4.2.9 Besluit................................................................................................................................................................ 32

4.3 De blik........................................................................................................................................................................ 33

4.4 Blog Rashomon...................................................................................................................................................... 33

COLLEGE 5............................................................................................................................................................................ 34

5.1 1784 en 1982 zijn kapstokken........................................................................................................................34

5.1.2 Elliot................................................................................................................................................................... 34

5.2 Vragen van studenten.........................................................................................................................................34

5.3 Hypnose.....................................................................................................................................................................36

5.3.1 Definitie.............................................................................................................................................................36

5.3.2 Wat wordt bedoeld met ‘sommige contexten’?...............................................................................36

5.3.3 Wat wordt bedoeld met ‘sommige mensen’?...................................................................................37

5.3.3 Wat wordt bedoeld met ‘sommige effecten’?...................................................................................37

5.3.4 Wat wordt bedoeld met ‘enige tijd’?....................................................................................................38

5.4 Macht van de suggestie.......................................................................................................................................38

5.4.1 Ooggetuigenverslagen................................................................................................................................38

COLLEGE 6............................................................................................................................................................................ 39

6.1 Descartes, Spinoza en hun receptie...............................................................................................................39

6.2 Standpunt van Brennan: Descartes of Spinoza?......................................................................................39

6.2.1 Descartes..........................................................................................................................................................39

6.2.2 Spinoza.............................................................................................................................................................. 39

6.3 Antonio Damasio...................................................................................................................................................39

6.4 Descartes en de tradities....................................................................................................................................40

6.4.1 Franse traditie (Descartes)......................................................................................................................40

6.4.2 Britse traditie (Descartes)........................................................................................................................41

6.4.3 Duitse traditie (Spinoza)...........................................................................................................................42

6.5 Uitspraken over Descartes................................................................................................................................42

6.5.1 Uitspraak 1...................................................................................................................................................... 42

6.5.2 Uitspraak 2...................................................................................................................................................... 42

6.5.3 Uitspraak 3...................................................................................................................................................... 43

6.6 Eerste werk van Descartes: Discours de la méthode (1637).............................................................43

6.6.1 De act..................................................................................................................................................................43

6.6.2 Ik denk dus ik ben........................................................................................................................................43

6.6.3 Het ik.................................................................................................................................................................. 43

6.6.4 Het godsbewijs...............................................................................................................................................43

6.6.5 Dualisme...........................................................................................................................................................44


Jente Kaesemans

6.7 Descartes’ mechanica van de mens...............................................................................................................44

6.7.1 Gedachtenexperiment................................................................................................................................44

6.8 Verdere lotgevallen van het denken van Descartes...............................................................................45

6.8.1 Parijs...................................................................................................................................................................45

6.8.2 Berlijn................................................................................................................................................................ 45

6.8.3 Londen...............................................................................................................................................................46

6.9 Vragen bij de slides...............................................................................................................................................46

COLLEGE 7............................................................................................................................................................................ 51

7.1 Terugblik naar vorige week..............................................................................................................................51

7.2 Film: l’enfant sauvage..........................................................................................................................................51

7.2.1 Is de film een feelgood movie?................................................................................................................51

7.2.3 Over welk soort casus gaat deze film van Truffaut?......................................................................52

7.2.4 Victor de l’Aveyron......................................................................................................................................53

COLLEGE 8............................................................................................................................................................................ 56

8.1 Duitse traditie: 19de eeuwse voorgeborchte van de psychologie.....................................................56

8.1.1 Wanneer begint de Moderne Psychologie?.......................................................................................56

8.2 19de eeuwse basis van de psychologie.........................................................................................................57

8.2.1 Wat zijn nog extreme terreinen?...........................................................................................................57

8.3 Baruch Spinoza.......................................................................................................................................................57

8.3.1 Wat was God voor Spinoza?.....................................................................................................................58

8.3.2 Wat was ethiek voor Spinoza?................................................................................................................58

8.3.3 Spinoza’s opvatting over het mind/body probleem.....................................................................58

8.3.4 Echo’s van Spinoza.......................................................................................................................................60

8.4 Derde periode: 19de eeuwse sciëntisme......................................................................................................64

8.4.1 Psychofysica....................................................................................................................................................65

8.4.2 Domeinen die ons iets bij leren over de mens.................................................................................65

COLLEGE 9............................................................................................................................................................................ 67

9.1 Psychisch trauma.................................................................................................................................................. 67

9.1.1 Wat is een psychisch trauma?.................................................................................................................67

9.1.2 Geschiedenis...................................................................................................................................................67

9.1.3 Hoe heeft de psychiatrie zich ontwikkeld?........................................................................................68

9.2 Post-Traumatische Stress Stoornis...............................................................................................................68

9.2.1 Wat?.................................................................................................................................................................... 68

9.2.2 Geschiedenis...................................................................................................................................................68

9.2.3 Overgang van etiologische naar biochemische redenering.......................................................69


Jente Kaesemans

9.2.4 Hoe werd de diagnose gedetecteerd?..................................................................................................69

9.2.5 Typerend voor PTSS....................................................................................................................................70

9.3 Aanpassingsstoornis............................................................................................................................................71

9.3.1 Wat?.................................................................................................................................................................... 71

9.3.2 Onderscheid tussen PTSS en aanpassingsstoornis........................................................................71

9.3.3 Aanpassing van het criterium.................................................................................................................71

9.4 Een blik op het verleden....................................................................................................................................72

9.4.1 Spoorwegongevallen en Railway Spine..............................................................................................73

9.4.2 WOI en Shellschock......................................................................................................................................75

9.4.3 Psychoanalyse................................................................................................................................................76

9.4.4 WOII....................................................................................................................................................................76

9.4.5 Holocaust..........................................................................................................................................................76

9.4.6 Vietnamveteranen........................................................................................................................................77

9.5 Besluit.........................................................................................................................................................................77

9.5.1 Voor de komst van PTSS............................................................................................................................77

9.5.2 PTSS.................................................................................................................................................................... 78

9.5.3 Besluit................................................................................................................................................................ 78

COLLEGE 10......................................................................................................................................................................... 79

10.1 Het 19de eeuwse sciëntisme...........................................................................................................................79

10.1.1 Ontstaan van het sciëntisme.................................................................................................................79

10.2 De voorwaarde voor het ontstaan van de wetenschappelijke psychologie..............................79

10.2.1 Fysiologie.......................................................................................................................................................79

10.2.2 Evolutieleer.................................................................................................................................................. 79

10.2.3 Psychofysica.................................................................................................................................................80

10.2.4 Psychiatrie.................................................................................................................................................... 80

10.3 Vertegenwoordiger van het sciëntisme....................................................................................................81

10.3.1 Weber (1795 – 1878)...............................................................................................................................81

10.3.2 Fechner (1801 – 1887).................................................................................................................................82

10.3.3 Helmholtz......................................................................................................................................................82

10.4 De 5 grote systemen die Brennan onderscheidt in de 20ste eeuwse psychologie...................83

10.4.1 Amerikaans functionalisme...................................................................................................................83

10.4.2 Gestaltpsychologie....................................................................................................................................84

10.4.3 Behaviorisme...............................................................................................................................................85

10.4.4 Psychoanalyse.............................................................................................................................................85

10.4.5 Humanistische psychologie...................................................................................................................85


Jente Kaesemans

10.5 De eerste vertegenwoordigers van de wetenschappelijke psychologie....................................85

10.5.1 Wundt als eerste vertegenwoordiger (1832 – 1920)................................................................85

10.5.2 Psychologie als natuurwetenschappen............................................................................................88

10.5.3 Alternatieven op de psychologie van Wundt.................................................................................88

10.5.4 Psychologie als geesteswetenschappen...........................................................................................88

10.5.5. Kant weerlegd?..........................................................................................................................................89

10.5.6 Ebbinghaus als eerste vertegenwoordiger van de wetenschappelijke psychologie....89

10.6 Terugblik op vorig college..............................................................................................................................89

10.6.1 Gastcollege....................................................................................................................................................89

10.6.2 Pat Barker......................................................................................................................................................90

10.6.3 Netley Hospital (1917)............................................................................................................................90

10.6.4 Let there be light........................................................................................................................................90

COLLEGE 11......................................................................................................................................................................... 92

11.1 Afspraken examen..............................................................................................................................................92

11.2 Vorig college......................................................................................................................................................... 92

11.2.1 Wundt: Psychologie als natuurwetenschap...................................................................................92

11.2.2 Wundt: Psychologie als geesteswetenschap..................................................................................92

11.3 20ste eeuw............................................................................................................................................................... 93

11.3.1 Systemen........................................................................................................................................................93

11.4 Gestaltpsychologie.............................................................................................................................................95

11.4.1 Kant zijn methode......................................................................................................................................95

11.4.2 Wundt zijn methode.................................................................................................................................95

11.4.3 Reactie van de Gestaltpsychologie.....................................................................................................96

11.4.4 Opvatting van de psychologie..............................................................................................................96

11.5 Behaviorisme: antecedenten en lotgevallen...........................................................................................97

11.5.1 Kleine Albert (Watson en Rayner).....................................................................................................97


Jente Kaesemans

COLLEGE 1

TE KENNEN IN DE READER

- Introduction: Past for Present p. 3-5

1.1 Wat doet een psychoanalyticus?

De taak van een psychoanalyticus bestaat er in de mensen te laten spreken in alle vrijheid. Een belangrijke zin die de analyticus vaak gebruikt is: ‘Zeg mij waarover je het wil hebben.’ Het is de cliënt die spreekt, niet de analyticus. Belangrijk hierbij is dat er kan gesproken worden ZONDER ENIGE VORM VAN CENSUUR. De cliënt moet zich niet aantrekken dat wat hij/zij zegt wel samenhangend is of wel een mooi beeld van hem/haar vormt. Een analyticus ontvangt niet graag mensen die niet achter de behandeling staan. Je kan pas iets veranderen als je zelf gemotiveerd bent om te veranderen. Het persoonlijk motief is hierbij dus zeer belangrijk.

1.2 Belangrijke namen deel 1

1.2.1 De psychoanalyse volgens Freud

Psychoanalyse = drievoudig- Behandelingsinstrument- Onderzoeksmethode- ?

Woonde in Wenen (Oostenrijk)

1885: moment dat Freud zijn behandeling (de psychoanalytische methode) op het punt aan het stellen was in onze cultuur waren op dat moment nog geen behandelingen voor psychische aandoeningen

Duitsland: theorie van dokter Kneipp: was de eerste die een behandeling uitvond: de waterkuur (=hydrotherapie)- Vroeger: je was ziek door je milieu Behandeling? De zieke een korte tijd uit het

ziekmakende milieu halen en in rusthuis plaatsen (en vogue) en eventueel behandelen met een waterkuur (bestond nog niet aan het begin van de 19e E)


Jente Kaesemans

- Psychiatrische instelling in Sleidinge: bijnaam ‘Knipp’ (naar dokter Kneipp)

Heeft geneeskunde gestudeerd Waarom? ‘Ik wil iets vatten/begrijpen van de mens.’ (uit de letterlijke correspondentie met jeugdkameraad Eduard Silberstein)- In de 19e E bestond er nog geen faculteit Psychologie- Indien je wel een universiteit vond waar je psychologie kon studeren, zat je

meestal in de colleges van de zonderlingen (psychologie was een marginaal iets)- Als je geïnteresseerd was in de mens, kon je in de 19e E geneeskunde, theologie

of filosofie studeren

1.2.2 Wundt: grondlegger van de experimentele psychologie

Professor in de filosofie Universiteit kon leerstoel aanbieden als ze in jou geloofden 1879: jaar waarin Wundt officieel van de universiteit van Leipzig de toestemming

kreeg om een paar lokaaltjes te gebruiken om zijn toestellen daar op te bergen en lokalen een naam te geven (laboratorium, maar eigenlijk was het een dormatorium afgedankte slaapzaal voor studenten)

1.2.3 Fechner

1ste helft 19e E Belangrijk persoon in de experimentele psychologie Geneeskunde gestudeerd, maar wou de geneeskunde niet beoefenen Verklaring?

Hij had 2 linkerhanden Hierdoor ging hij Franse boeken fysica vertalen naar het Duits en kreeg een grote interesse voor de fysica

Deed fysisch onderzoek en hetgeen dat Weber reeds probeerde te onderzoeken, lukte hem (psychofysica: effect van stimulus op subjectieve gewaarwording)

Citaat: ‘Voor mij is ziel en materie één.’

1.2.4 Alfred Binet

Was 1 van de eersten (of eerste?) die ons voorzien heeft van een bruikbare intelligentietest

1914: generaals hadden beeld over de ideale soldaat liever jongens van 18 dan universitairen, want universitairen dachten te veel na

1.3 De psychoanalyse

De psychoanalyse is een onderzoekingsmethode, een behandelingsmethode en een benadering van de theorie die Freud op punt heeft gesteld. Volgens de psychoanalyse is het


Jente Kaesemans

belangrijk dat, als je iemand wil leren kennen, je de persoon genoeg vrijheid moet geven om te spreken. Freud verzamelde heel wat empirisch materiaal (verhalen van verschillende personen) en merkte op dat iedereen een eigen particulier verhaal heeft, maar dat er toch heel wat overeenkomsten zijn in psychische mechanismen. Zo stelde hij verschillende mechanismen op.

1.3.1 Het mechanisme van de verdringing

Veel mensen cirkelen rond iets dat ze absoluut niet willen of niet kunnen zeggen. Een klinisch psycholoog heeft veel geduld nodig om iemand toe te laten iets gezegd te krijgen.

Voorbeeld: boeken van Primo Levi (Is dit een mens?)

Gaan over zijn persoonlijke ervaringen in Auschwitz Primo Levi probeerde te zeggen wat hij had meegemaakt, maar toch had hij altijd het

gevoel dat niemand hoorde wat hij wou zeggen Pleegde uiteindelijk zelfmoord

Beste omschrijving van verdringing: datgene waarvoor de vertaling achterwege blijft.

1.4 Reader History of Psychology

1.4.1 Uitleg over het handboek

Het handboek is opgebouwd uit vier grote delen. Van elk deel zal expliciet gezegd worden wat we moeten kennen.

1.4.1.1 History and systems of psychology

Brennan : epistemologie wetenschap die alles over het kennen en het weten bestudeert. Voorbeeld: Wat is geschiedens? Wat is wetenschap? Dit is heel snel in het boek detecteerbaar. (daarom een zwak voor Brennan)

Verwijzingen naar Edward Boring: zegt dat je niet alleen het ouvre, de formule,… moet leren, maar ook de achtergrond van de persoon

Verwijzingen naar Thomas Kuhn- fysicus die geïnteresseerd raakte in de geschiedenis van de fysica- fysica is niet iets wat geleidelijk ontwikkeld en gegroeid is. De vooruitgang is

een schoksgewijze ontwikkeling (accumulatief)- notie van wetenschappelijke revolutie waar paradigma’s zijn ontstaan die

geldig waren, zijn of blijven


Jente Kaesemans

Brennan heeft respect voor de primaire bronnen niet zomaar genoegen nemen met tweehands- en derdehandsverhalen

1.4.1.2Readings in the history and systems of Psychology

1.4.1.3 Studies that changed Psychology

1.4.1.4 Blikpunt van de lesgever

1.5 Belangrijke namen deel 2

1.5.1 Aristoteles

Vader van alle wetenschappen Gaat over tot classificatie van levende wezens, planten, dieren,… (biologie) Geschriften over dromen (onderscheid tussen dromen en waken) psychologie

heeft zijn wortels bij Aristoteles Wil niet zeggen dat we er kunnen van uitgaan dat bv biologie begonnen is bij

Aristoteles het verloop gaat op een schoksgewijze manier (zie Kuhn) Epistemologisch breukvlak: Darwin (1859) voor Darwin: veel theologen die

aanhangers waren van Genesis Traktaat de anima (traktaat = een overeenkomst tussen staten of andere politieke

machten)

1.5.2 Plato

Aristoteles was leerling van Plato Voert Socrates ten tonele en laat leerlingen dialogeren met Socrates die

geïnteresseerd zijn in Socrates Fundamenteel psychologisch inzicht (maar moeilijk te ontdekken) Allegorie van de grot: geeft weer op metaforische wijze hoe hij aankijkt tegen de ziel

1.5.3 William James

Principles of Psychology (1890): klassieker over experimentele psychologie in de 19e E (vooral samenvatting, grondige review van alles wat op dat moment in Europa reeds gepresteerd was)

‘Everything you might be interessed in, is outside this book.’ : besluit van William James vond zijn eigen experimentele psychologie te droog, oninteressant en het kon hem niets leren over hoe de mens als dusdanig functioneert


Jente Kaesemans

Vanuit psychologie zegt men vaak dat hij een filosoof is, vanuit de filosofie zeggen ze dat hij een psycholoog is

MAAR geschriften zijn veel minder droog dan Wundt

1.5.4 Watson

Racistisch persoon (opgegroeid in het zuiden van de Verenigde Staten) 19e E Lager milieu wou zich losrukken: emigreren naar noorden van VS Deed onderzoek met laboratoriumratten doctoraat over psychologie van de witte

rat Geïnteresseerd in Pavlov (als één van de weinigen) sluit goed aan bij eigen

onderzoek Impact behaviorisme zeer groot en wordt alsmaar groter ‘Geef mij eender welk kind en ik zal er van maken wat je vraagt.’ Behaviorisme is iets wat ons allemaal aanbelangt: geeft 100 jaar op voorhand het

regulatiemechanisme waar we allen onderhevig aan zijn zelfs zonder dat we het beseffen

1920: publiceert kleine Albert Praktische toepassing (opvoeding)

1.6 Casus Freud

In de psychologie moet je altijd de persoonlijke achtergrond weten over de persoon, je moet je in bepaalde mate bezighouden met de auteur. Dit boek leert je hoe Freud ertoe is gekomen, gegeven zijn vertrekpunt als student in de geneeskunde, tot je kan zien wanneer hij zijn techniek op punt heeft gesteld en we hem reeds psychoanalyticus noemen.

Over welk oordeel gaat het eigenlijk? Oordeel betekent Urteil in het Duits (taal van Freud)en zo komen we tot psychologie van het spreken (Urteil=uitspraak) Het effect van het spreken is het oordeel in die zin dat Freud daar rekenschap van probeert te geven. Freud heeft de effecten van het spreken eerder gezien bij Charcot.


Jente Kaesemans

COLLEGE 2


- paragraaf over Hermann Ebbinghaus p. 105- van memorabilia naar memoranda (deel 4 p. 349 – 364)- thanks for the memories (deel 3 p. 281 – 289)

2.1 Wat noemen we een casus?

Een casus is een uitvoerige beschrijving van een ziekte/fobie/… van een enkeling. Het leert ons iets over de effecten die bepaalde interventies hebben. Belangrijk is om naar de overeenkomsten en verschillen tussen twee verhalen te kijken.

2.1.1 Voorbeeld 1: “Men have mattered much.” (Edward Boring)

2.1.1.1 Regels voor experimenteel onderzoek

Een minimum aantal proefpersonen moet onderworpen zijn aan het onderzoek (kwantitatief)

Ook andere methoden dan kwantitatief onderzoek moeten gebruikt worden kwalitatief onderzoek (nooit gebruiken bv. klinisch psychologen resultaten van een kwantitatief onderzoek om een conclusie te maken over een cliënt in de praktijk)

zelfkritiek

2.1.1.2 Casuïstiek (= case studies)

Als er een groot accent ligt op de casus, dan is deze casus belangrijk voor alle andere mensen.

Voorbeeld in de bedrijfspsychologie: Het verhaal over de geschiedenis van het bedrijf en de verhalen van enkelingen zijn zeker even belangrijk.

2.1.2 Voorbeeld 2: The island of the centre of the World (Russel Shorto)

Wat? Gaat over het ontstaan van New York.

2.1.2.1 Geschiedenis

17e E: Nederland was eigenaar van het eiland (Manhattan)


Jente Kaesemans

Veel Belgen waren op de vlucht voor de inquisitie. Eerst vluchtten ze naar Nederland en vanuit Nederland vertrokken er kleine groepen mensen richting Manhattan.

Nederland wou concurreren met Engeland. De Engelsen hadden kolonies op de Caraïben en de Nederlanders wouden dit ook.

Nederlanders waren tolerant voor anderen en voor andersdenken MAAR ten noorden en ten zuiden van Manhattan waren groepen puriteinen die niet tolerant waren (anders zijn = bezetenheid des duivels)

Peter Stuyvesant: vocht voor stukje Nederland in Manhattan New York heeft nog altijd diezelfde openheid ten aanzien van vluchtelingen als vroeger.

2.1.2.2 Waarom is dit een case study?

Heeft karakteristieken van een casus onderzoek Studie steunt integraal op een heel beperkt archief Veel documenten waren geschreven in het Nederlands van de 17e eeuw:

oorspronkelijke bronnen waren niet zo makkelijk leesbaar Sinds een aantal jaren wordt de correspondentie tussen Nederland en Manhattan

vertaalt en toegankelijk gemaakt voor iedereen

Mentaliteitsgeschiedenis: geen geschiedenis vertellen adhv koningen,… maar peilt naar hoe de gewone man dacht. Hoe keken die mensen aan tegen de wereld? Hoe keken ze bv. aan tegen de inheemsen?

2.1.3 Voorbeeld 3

Verhaal over het verschil tussen gedetineerden en geïnterneerden. Geïnterneerden zijn misdadigers die psychotherapie nodig hebben, maar hier werd niets voor gedaan. Hier is de laatste jaren verandering in gekomen. Heel recent is er een nieuw centra in Gent geopend voor geïnterneerden (ook in Antwerpen) en dit is de reden dat er in april een congres doorgaat in Gent voor forensisch psychiaters.

Voorbeeld: jongen van 18 jaar gaan opzoeken in gevangenis 2 keer per week minstens 2 jaar lang.

2.2 Freud

Waarom kiezen wij ervoor om Freud als casus te nemen?

1. De psychologie van Freud behoort tot het vakgebied van de docent en docenten worden geacht hun onderwijs te stofferen vanuit hun eigen onderzoek.

2. Freud is tot op de dag van vandaag nog altijd één van de psychologen (indien men hem psycholoog wil noemen) met de grootste impact in onze Westerse Cultuur (cf.


Jente Kaesemans

het feit dat het hollywoodiaanse narratief doordrongen is van de freudiaanse psychologie; cf. de literatuur; cf. de kunsten). Met andere woorden, en of we dit nu willen of niet, en of we dit nu beseffen of niet, we zijn met zijn allen doordesemd van het freudiaanse gedachtegoed nog voor we de studie van de psychologie aanvatten. Dan kunnen we dit maar beter ook eens zelf gaan bekijken.

3. Bestudeerbaarheid. Zowel Freuds levensloop als de ontstaansgeschiedenis van zijn psychologie zijn goed gedocumenteerd en de primaire bronnen (oeuvre, briefwisselingen, etc) zijn toegankelijk voor iedereen.

4. Freud Forshung. Freud is in elk geval de ‘psycholoog’ die het meest werd en wordt bestudeerd. Er bestaat vanouds, dat wil zeggen vanaf het moment toen Freud met zijn psychoanalyse toenemend bekendheid verwierf, in de periode 1900-1910, tot op heden een heuse Freud Forshung. Dat wil zeggen dat heel veel mensen zijn leven en werk bestuderen, elke generatie opnieuw. Dit heeft natuurlijk zijn consequenties: debat en strijd, en het naast elkaar bestaan van verschillende psychoanalytische scholen, etc. Kortom, van Freud kunnen we minstens zeggen, en in tegenstelling tot wat sommigen willen doen geloven: “he is alive and kicking”.

5. De freudiaanse psychoanalyse keert herhaaldelijk terug in het curriculum van de opleiding psychologie, o.m. in de 2de en 3de bachelor, in verschillende opleidingsonderdelen in de Master klinische psychologie, in twee vierjarige zogenaamde Permanente Vormingen na de Master, namelijk psychoanalytisch werken met volwassenen en psychoanalytisch werken met kinderen.

Aanwezigheid van de psychoanalyse is vandaag de dag zeer klein De Freudiaanse mensvisie komt overal voor in de literatuur, misdaadseries, films,…

en dat zonder dat je het beseft Freud is heel bestudeerbaar: waarom moet je iets weten van de figuur Freud om iets

te snappen van de psychoanalyse? (=opvatting van Boring) Hij is heel openhartig mbt hoe hij tot zijn psychologie gekomen is en waar zijn psychologie verknoopt zit met zijn persoonlijke levensgeschiedenis

Zijn oeuvre is zeer toegankelijk voor iedereen Hij was een verwoed briefschrijver: er zijn veel brieven teruggevonden aan Wilhelm

Flieβ: collega-arts bij wie Freud zich thuis voelde. Hij stuurde Wilhelm manuscripten, teksten, beginselen van theorie, persoonlijkheden,…

Deze brieven waren terechtgekomen bij prinses van Griekenland (Marie Bonaparte): zij was goed bevriend met Freud en wou de brieven van Freud niet teruggeven want hij zou zijn brieven vernietigen

De brieven zijn pas vrijgegeven in 1980


Jente Kaesemans

Freud en Jung: paternaliseerde Freud Jung? Beste antwoord is om correspondentie tussen Freud en Jung te lezen (jaarlange correspondentie)

Wanneer is iets bestudeerbaar? Als het niet is overgeleverd aan wat 1 of andere specialist zegt, maar als je ZELF een oordeel kan vormen.

In het college verdedigden we de stelling dat Sigmund Freud binnen het project van Edwin Boring, project dat stelt dat wie een psychologie wil vatten ook kennis dient te nemen van de persoonlijke drijfveren van de auteur van die psychologie, één van de best bestudeerbare auteurs is.

1. Beargumenteer deze stelling 2. Welke specifiek belang hebben Freuds brieven aan zijn collega Wilhelm Fliess

hierbinnen?

2.3 Pavlov

Waarom kiezen wij er niet voor om Pavlov als casus te nemen?

2010: Biografie van Pavlov geschreven door Daniel P. Todes Grootste gedeelte van zijn oeuvre is enkel in het Russisch te verkrijgen Karakter van hond moet gekend zijn om tabellen te kunnen gebruiken Forschung: traditie het is geen traditie om Pavlov te bestuderen Les idées réçues: als een auteur morsdood is Bij toeval merkte 1 van zijn assistenten op dat wanneer hij de honden van Pavlov

eten kwam brengen, de honden al begonnen te kwijlen als de hond zijn stap hoorde

‘Waarom niet Pavlov?’ Hoe luidde ons antwoord op deze vraag? Verbijzonder naar impact, curriculum, vakgebied, bestudeerbaarheid en het aspect ‘Forshung’.

Waarom zou men kunnen stellen dat Pavlov als auteur ‘morsdood’ is? Twee redenen die men hier kan aanvoeren zijn:

1. Pavlovs geschriften worden nog nauwelijks bestudeerd, tenzij door uitzonderingen zoals Daniel P. Todes

2. Pavlovs bijdrage tot de psychologie wordt meestal gereduceerd tot een mythe over de hond van Pavlov en het belletje.

Vaak wordt Pavlov gesitueerd binnen de louter kwantitatieve benadering van de psychologie. Is dit terecht? Waarom wel of waarom niet?

Niet terecht: Pavlov stelde dat zijn tabellen met kwantitatieve data enkel ‘leesbaar’ zijn voor wie rekening houdt met de karakteristieken van de individuele honden die betrokken waren in zijn experimenten.


Jente Kaesemans

2.4 Overzicht / structuur van de colleges

Het eerste gedeelte van de colleges staat stil bij de geschiedenisopvatting die gehanteerd wordt. Dat wil o.m. zeggen dat we het blikpunt zullen expliciteren van waaruit we ons verhaal vertellen.

Daarna wordt selectief ingegaan op belangrijke auteurs, tijdsgewrichten, bijdragen en ‘systems’ uit de geschiedenis van de psychologie, o.a.:

Descartes/Spinoza De lotgevallen van de visies van deze filosofen in wat Brennan noemt (cf. eerste deel

van de reader) de Frans, Britse en Duitse tradities De voorwaarden voor het ontstaan van de wetenschappelijke psychologie (19de

eeuw) De eerste vertegenwoordigers van de wetenschappelijke psychologie (19de eeuw) De invloed van de geneeskunde/psychiatrie (in het bijzonder voor het ontstaan van

de klinische psychologie) De 5 grote ‘systemen’ die Brennan onderscheidt in de 20e eeuwse psychologie:- Amerikaans functionalisme- Behaviorisme- Gestaltpsychologie- Psychoanalyse (*let wel: dit hoofdstuk van Brennan liet ik weg uit de reader,

daarover vind je elders in de leerstof voldoende materiaal) - Third force movement (of: humanistische psychologie)

Kritische noot: De term ‘systems’ is niet erg gelukkig gekozen. Enkel het behaviorisme, de Gestaltpsychologie en de psychoanalyse kunnen beschouwd worden, zo men wil, als een ‘systeem’ of als een ‘school’ of ‘traditie’ (en dan nog!). De benamingen ‘functionalisme’ en ‘third force movement’ / ‘humanistische psychologie’ zijn echter weinig meer dan noemers waaronder heel diverse psychologieën schuilgaan. Wat er ook van zij, het komt erop aan om doorheen het bos de bomen nog te zien (en omgekeerd ook natuurlijk!).

2.4.1 Wat is geschiedenis?

The History Boy: Film dat verhaalt over een klas adolescenten in Engeland waarvan sommigen de ambitie hebben om te studeren aan Oxford of Cambridge. Om deze reden huurt de directeur een speciale leerkracht in die ervoor zal zorgen dat de leerlingen slagen voor het toelatingsexamen. Alle leerlingen worden plotseling heel geïnteresseerd in


Jente Kaesemans

geschiedenis, behalve één. Deze film is eigenlijk een case study over het onderwijssysteem in Engeland onder Margaret Thatcher (The Iron Lady)

Geschiedenis gaat over de dingen van vroeger, maat het is belangrijk dat je je eigen geschiedenis een beetje kent en dat je eenzelfde geschiedenis probeert te verhalen vanuit verschillende blikpunten.

2.4.2 Capita selecta

Na een aantal colleges over “Wat is geschiedschrijving?” worden er een aantal selecties gemaakt in het handboek om een beetje een idee te geven van de benadering. Het is onmogelijk om 2500 jaar auteurs te behandelen in 12 uur. (H2,3,4 vallen weg uit hb). Het accent ligt op het blikpunt van hoe we vandaag kijken naar de geschiedenis. Geschiedenis wordt altijd vertelt vanuit het heden, vanuit een actueel blikpunt. De dingen die je je vandaag herinnert, zullen anders zijn dan de dingen die je je herinnert binnen drie generaties. Het historisch verhaal wordt gekleurd door wat je belangrijk vindt.

Uitweiding: faculteit protestantse theologie kleine faculteit in Brussel met ongeveer 10 leerlingen (vroeger). Dominees wouden ook een diploma.

2.5 Belangrijke auteurs uit de inleiding

2.5.1 Brennan

Hoe zou je je blikpunt kunnen karakteriseren? Hoe kijkt deze persoon aan tegen de geschiedenis? Brennan karakteriseert zijn geschiedenisopvatting door de referenties alleen al (Kuhn, Ebbinghaus, Boring). Geschiedenis is altijd een bewerking van datgene dat er gebeurt is.

2.5.1.1 Ebbinghaus

1885: boek over het geheugen Vergeetcurve Allereerste onderzoeker die zich op een experimentele manier heeft beziggehouden

met 1 van de belangrijkste psychische functies (het geheugen) “Psychology has a long past but only a short history.” Hij las een boek van Fechner (Elemente der Psychophysik) en wou ook zo een

onderzoek doen “Over het oudste onderwerp zal ik jullie de nieuwste kennis geven.”

Cf. Eduard von Hartmann (1842-1906) en diens Philosophie des Unbewussten (1869).


Jente Kaesemans

Bestudeer met bijzonder aandacht de paragraaf over Hermann Ebbinghaus – cf. reader p. 105.

* In het Nederlands: “Over het oudste onderwerp zullen we de nieuwste wetenschap voortbrengen.”

Ter illustratie van BEIDE aangehaalde uitspraken van Ebbinghaus dienen ons de citaten uit de Odyssee (Homeros), Phaedo (Plato), De memoria et reminiscentia (Aristoteles), Confessiones (Augustinus). Elk van deze werken bevat een weten over het oude psychologisch thema van het geheugen, en het is over dit thema dat Ebbinghaus in zijn werk uit 1885, Über das Gedächtnis, Untersuchungen zur experimentellen Psychologie, de nieuwste wetenschap wil voortbrengen.

Vraag: Situeer de aangehaalde werken op een tijdlijn.

Uitweiding naar actualiteit: wetenschappelijk feit van Einstein bevestigd (er bestaat geen verleden, tenzij binnen een verhaal binnen dat verleden)

2.5.2 Boring

Hij maakt een onderscheid tussen het ‘Great Man’ – model, maar je moet evengoed iets afweten van de tijdsgeest. Hij gebruikt het typisch sciëntisme van de 19e eeuw. Alles wordt verklaard in termen van fysische en chemische kenmerken.

“Alle fenomenen zijn te herleiden naar een spel van scheikundige krachten.”

2.5.3 Kuhn

In De structuur van wetenschappelijke revoluties (1962) doorprikt fysicus en wetenschapsfilosoof Thomas Kuhn (1922-1996) de illusie als zouden wetenschappen (zoals fysica, scheikunde, biologie) geleidelijk ontwikkelen, of, met andere woorden, een kennisgeheel vormen dat een begin kent en dat doorheen de tijd, naarmate nieuwe ontdekkingen worden gedaan, aangroeit. Tegenover dit accumulatiemodel plaatst hij zijn noties van “wetenschappelijk paradigma” en “wetenschappelijke revolutie”. Hierbij formuleren we de bedenking: In de psychologie gebruikt men vaak, in veel engere zin, de term ‘onderzoeksparadigma’ als synoniem voor ‘methode’. Dit is echter niet de betekenis die Kuhn geeft aan het begrip paradigma. Zo ontwaar ik in de recente geschiedenis van de


Odysseev(800 v.C)

Phaedo (390 v.C)

De memoria et reminiscentia (350 v.C)

Confessiones (397 n.C)

Jente Kaesemans

psychologie (vanaf het einde van de negentiende eeuw) slechts twee paradigma’s in de betekenis die Kuhn hieraan geeft, paradigma’s die bovendien van bij hun oorsprong tot op de dag van vandaag naast elkaar bestaan: het experimenteel psychologisch paradigma, en het psychoanalytisch paradigma, waarbij het eerstgenoemde paradigma gekarakteriseerd wordt door de poging tot objectivering (via een hele reeks verschillende onderzoeksmethoden), het tweede door de poging om een ethiek van het particuliere te vrijwaren.

2.5.3.1 Paradigma’s

Modelproblemen zoals: “Wat is de impact van een fysische stimulus op de subjectieve gewaarwording?” De prestatie was uniek en vernieuwend genoeg om een aantal onderzoekers aan te trekken (Wundt, Weber, Fechner)

Wundt trekt doctoraatstudenten aan en zo zie je dat gedurende enkele decennia wat wetenschappelijke psychologie is en niets anders, maar vanaf 1900 is het gedaan met de psychologie volgens Wundt (steriele psychologie).

2.5.3.2 Aspecten van modeloplossing (=introspectie)

Diegene die het experiment ondergaat, moet je trainen (hij noteert bij zichzelf zijn eigen ervaringen)

Men onderzoekt bij zichzelf hoe het zit met de impact van een bepaalde stimulus

Deze drie auteurs waren geen dupe van het 19e eeuwse dogma.

Wat is een wetenschappelijk paradigma volgens Thomas Kuhn?

Welke twee essentiële kenmerken hebben wetenschappelijke paradigma’s met elkaar gemeen?

Bespreek Wilhelm Wundts ‘Psychologie als natuurwetenschap’ als wetenschappelijk paradigma: Wat was het modelprobleem? Wat was de modeloplossing?

2.6 Brabantse omwenteling

1830: ontstaan van België Zuidelijke provincies scheuren zich af van de Noordelijke provincies

België heeft reeds zijn oorsprong in de Romeinse tijd (Julius Caear: Belgen waren de minst beschaafden)

Omwille van actuele motieven zijn er vaak reconstructies (typisch nationalistisch)


Jente Kaesemans

Men hervormt het verleden in functie van het heden.

Aristoteles en Augustinus: traktaten over geheugenoefeningen (citaten op slides)


Jente Kaesemans

COLLEGE 3


- hoofdstuk 5, met bijzondere aandacht voor: inleiding, summary plus paragrafen over Descartes en Spinoza

- hoofdstuk 6, met bijzondere aandacht voor: inleiding, summary, plus de paragrafen over de Condillac

- hoofdstuk 7, met bijzondere aandacht voor: inleiding, summary, plus de paragrafen over John Locke, James Mill, John Stuart Mill, Jeremy Bentham

- hoofdstuk 8, met bijzondere aandacht voor: inleiding, summary, plus de paragraaf over Johann Friedrich Herbart; plus Kant: “Wat is verlichting?” cf: deel IV van de reader

- hoofdstuk 10, met bijzondere aandacht voor: inleiding, summary- Evolutieleer (met bijzondere aandacht voor paragraaf over Darwin)- Psychofysica (met bijzondere aandacht voor paragrafen over Weber, Fechner,

Helmholtz)- Psychiatrie (met bijzondere aandacht vanuit colleges & Freuds psychologie van het

oordeel : Theodor Meynert, Charcot/Bernheim)- hoofdstuk 11, met bijzondere aandacht voor: inleiding, summary plus geheel de

paragraaf over “Structural, or Content Psychology”; plus paragraaf over Ebbinghaus- hoofdstuk 12, met bijzondere aandacht voor inleiding, summary, plus de paragraaf

over William James- hoofdstuk 13, met bijzondere aandacht voor inleiding, summary, plus de paragrafen

over Wertheimer, Köhler, Koffka, plus de paragraaf “Basic principles of Gestalt Psychology”

- hoofdstuk 15, met bijzondere aandacht voor inleiding, summary en de paragrafen over Pavlov, Watson, Skinner

- hoofdstuk 16, met bijzondere aandacht voor inleiding en summary- reader pp 385-396

3.1 Blikpunt van de verteller

We gebruiken het blikpunt van de verteller om het handboek te verkennen. Brennan gebruikt 3 auteurs die hem inspireerde tijdens het schrijven van het boek. Deze 3 auteurs zijn Brennans houvast en hij deelt hun visies. Verdere karakteristieken van Brennans blikpunt ontwaren we wanneer we de opbouw van zijn boek bekijken.

Geschiedenisopvatting: wat is geschiedschrijving? (Boring, Khun, Ebbinghaus)


Jente Kaesemans

Wetenschapsopvatting (Khun)

TIP! Tijdslijn maken met jaartallen en belangrijke namen om een aantal grote perioden weer te geven

Vraag: Situeer op een tijdlijn de opbouw van Brennans boek (geef de tijdsblokken aan die we onderscheiden hebben; situeer daarin Descartes, Spinoza, de verschillende filosofische tradities, het 19de-eeuwse sciëntisme, het ontstaan van de experimentele psychologie (jaartal), de 5 verschillende psychologische systemen die Brennan ontwaart in de 20e eeuw).

Als geschiedschrijver van de psychologie is Brennan desalniettemin nogal traditioneel te noemen. Waarom?

Dit is te zien aan de opbouw van zijn boek. Dit bouwt op naar een ‘hoogtepunt’, namelijk de 19de eeuw, met de geboorte van de wetenschappelijke psychologie in 1879. Zo lijkt het dat de standpunten van enerzijds Descartes, anderzijds Spinoza, als het ware gehuldigd worden, verbijzonderd worden in enerzijds de Franse en Britse filosofische tradities, anderzijds de Duitse filosofische traditie. Allesbepalend voor de geboorte van de wetenschappelijke psychologie is dan het 19de eeuwse sciëntisme, met daarin het ontstaan van de fysiologie, het postuleren van de evolutieleer, en de geboorte van de psychofysica. Wat daarna komt, vanaf de 20e eeuw is een steeds toenemende diversifiëring van de psychologie, door Brennan didactisch geordend in een vijftal psychologische systemen.

=> Derde karakteristiek van het blikpunt van Brennan: 1879, oprichting door Wundt van het eerste experimenteel psychologische laboratorium te Leipzig.

3.2 Kern van het boek bestaat uit 4 delen

3.2.1 Klassieke Oudheid

Brennan gebruikt de klassieke psychologen (waaronder Aristoteles, Plato,…) om aan te tonen dat de psychologie niet op alle vlakken drastisch veranderd is. Hij vertelt de geschiedenis vanuit het heden (1982) en werkt deze (het handboek) bij wanneer nodig.

3.2.2 19e eeuw

= eeuw waarin de moderne wetenschap zoals we ze vandaag kennen, is ontstaan.

Geneeskunde als experimentele wetenschap is ontstaan 2e helft 19e E: psychologie als wetenschap is ontstaan

- De methodologie is sindsdien sterk ontwikkeld/veranderd Ook wetenschappen die al vroeger bestonden zoals fysica (Newton, Einstein)


Jente Kaesemans

5 systemen / 5 psychologische scholen worden gebruikt als kapstok er zijn niet echt 5 scholen

De hedendaagse psychologie is ontzettend gedifferentieerd. Er zijn veel meer stromingen, maar daar staat de auteur niet echt bij stil in het boek. Hij vindt niet dat het zijn taak is om volledig te zijn. Hij geeft de kern van de ontstaansgeschiedenis weer, en deze ligt voor hem in de 19e eeuw met uitgroeiers in de 20ste eeuw. De 19e eeuwse wetenschappelijke en experimentele psychologie wordt geïdentificeerd met wat zich op het einde van de 19e eeuw in Leipzig afspeelde (eerste laboratorium).

3.3 Volkspsychologie

3.3.1 Wat is volkspsychologie?

Er zijn veel psychologische vraagstukken die niet wetenschappelijk onderzocht kunnen worden. Dan komen we terecht bij de volkspsychologie.

Voorbeeld: taal je moedertaal, de taal waarin men zich tot u adresseerde

Een jongen die gedoctoreerd heeft (Arabier) was een kunstenaar en hij verwerkte de genocide van 1915 in zijn kunst, terwijl hij deze helemaal niet meemaakte. De jongen was angstig omdat hij het Armeens niet kon doorgeven aan zijn kinderen. Hij verstaat Armeens, maar het spreken lukt niet. Hieruit kunnen we besluiten dat de moedertaal je zelfbeeld en persoonlijkheid beïnvloedt.

3.4 Wundt’s opvattingen

Model is goed voor slechts een deel van de mens en niet voor het geheel Je moet de methode aanpassen aan de mens, niet andersom De methode moet recht doen aan datgene wat je observeert Je mag het studieobject niet sacrifiëren aan de methodologie Je moet zaken in rekening brengen zoals taal, cultuur, waarden en normen

Dit blikpunt van Wundt komt iets te weinig voor in het blikpunt van Brennan. Hij praat meer over het experimentele paradigma (wat ook belangrijk is), maar dit is niet het enige belangrijke.

3.5 Kannt

1784: dit jaartal kunnen we identificeren met een tekst van Kant.


Jente Kaesemans

Kant was een filosoof (deel 4 van de reader, p397 “wat is verlichting?”) Vertelde wat wetenschappelijke psychologie kon zijn Stelde dat psychologie met de methode van de fysiologie onmogelijk was Je moet de mens niet alleen kwantitatief doorgronden Er zijn wel voorwaarden waar een studie object aan moet voldoen Zijn uitspraken zijn weerlegd, je kan inderdaad eigenschappen van de mens

kwantificeren om het te ‘doorgronden’. (zware woorden)

Uitweiding over biljart en zware woorden/uitspraken en dit wordt nadien gekoppeld met statistiek.

Zonder de truken van de statistiek kunnen we veel uitspraken doen, maar we kunnen niets verklaren op een epistemologische manier. Wie kon wel goed verklaren Kannt

Voorbeeld: kritiek van de praktische rede/ van de zuivere rede. Wat kan ik kennen? Wat is zuivere kennis? Hierdoor gaat de sympathie van de prof meer uit naar Kannt; want als we de fysica als ideaal nemen, verwaarlozen we een groot deel van de mens omdat we met de methodologie van de fysica niet alle aspecten van de mens kunnen bestuderen. We treffen dit probleem vaak aan bij menswetenschappers. We zijn zo bekommerd/ preuts/ angstig om altijd maar wetenschappelijk bezig te zijn, terwijl dat maar een consensus is. Als wij zeggen dat het wetenschappelijk is, is dat zo. Probeer je horizon open te houden. Als je blijft vast houden dat de psychologie ontstond in Leipzig, dan hou je je horizon niet open.

Kant is een beter begin.

3.6 Opbouw van de 4 delen in het handboek

Bestudeer, met bijzondere aandacht (= te kennen), in het eerste deel van de reader, hiernavolgende passages.

3.6.1 17e eeuw

Case study Manhattan: Brennan schetste de tijdsgeest van de verwezenlijkingen (ontdekkingsreizen,…), maar vooral Descartes en Spinoza waren belangrijk. De boekdrukkunst bestond al en vooral veelvuldig boeken drukken was een specialiteit in Nederland.

Filosofische bestaansvoorwaarden: twee verschillende manieren om de verhouding tussen lichaam en ziel te denken.


Jente Kaesemans

Kanttekening: tijdens de spaanse bezetting was er een braindrain (= vluchten van alle geleerden)

3.6.2 Descartes en Spinoza

Descartes: de res extensa (het uitgebreide ding of het lichaam) en de res cogitans (het denkend ding, of de ziel) gedacht als twee wezenlijk verschillende substanties

Spinoza: ziel en lichaam zijn twee manifestaties van één en dezelfde substanties

Publiceerden hun theorieën in Nederland Grote verschillen tussen deze 2 mbt de opbouw van de psyché

- Dualistisch vs. holistisch beeld Ze drukken zich verschillend uit Wat is receptie: De manier waarop we er mee omgaan, hoe ze onthouden worden in

de volgende jaren en hoe er is teruggegrepen naar hun uitspraken en hoe hun geweld wordt aangedaan.

(cf. hoofdstuk 5, met bijzondere aandacht voor: inleiding, summary plus paragrafen over Descartes en Spinoza)

3.6.3 Filosofische tradities

3.6.3.1 De Franse traditie

Grijpt terug naar Descartes

cf. hoofdstuk 6, met bijzondere aandacht voor: inleiding, summary, plus de paragrafen over de Condillac (“niets is in de geest wat niet eerst in de zintuigen is”), de La Mettrie (“L’homme machine”), August Comte (psychologie van de enkeling = fysiologie; psychologie van de mens als lid van de groep = sociologie)

3.6.3.2 De Britse traditie

Grijpt terug naar Descartes

cf. hoofdstuk 7, met bijzondere aandacht voor: inleiding, summary, plus de paragrafen over John Locke, James Mill, John Stuart Mill, Jeremy Bentham

3.6.3.3 De Duitse traditie

Bouwt voort op Spinoza


Jente Kaesemans

cf. hoofdstuk 8, met bijzondere aandacht voor: inleiding, summary, plus de paragraaf over Johann Friedrich Herbart; plus Kant: “Wat is verlichting?” cf: deel IV van de reader

Op het einde van deze ontwikkelingen spreken we van de experimentele psychologie en in de 20ste E spreken we van de 5 systemen / scholen. Tot op de dag van vandaag identificeren psychologen zich hiermee (bv. behaviorisme, psychoanalyse) en daarom noemen we het een school. Binnen deze scholen zijn er nog opdelingen. Er is geen éénheid in de psychologie.

Functionalisme (cf. hoofdstuk 12, met bijzondere aandacht voor inleiding, summary, plus de paragraaf over William James)

Humanistische psychologie (cf. hoofdstuk 16, met bijzondere aandacht voor inleiding en summary)

Psychoanalyse (cf. zelfstudie van Freuds psychologie van het oordeel) Behaviorisme(cf. hoofdstuk 15, met bijzondere aandacht voor inleiding, summary en

de paragrafen over Pavlov, Watson, Skinner) Gestaltpsychologie (cf. hoofdstuk 13, met bijzondere aandacht voor inleiding,

summary, plus de paragrafen over Wertheimer, Köhler, Koffka, plus de paragraaf “Basic principles of Gestalt Psychology”)

3.6.4 19de eeuws Sciëntisme

cf. hoofdstuk 10, met bijzondere aandacht voor: inleiding, summary

Fysiologie Evolutieleer (met bijzondere aandacht voor paragraaf over Darwin) Psychofysica (met bijzondere aandacht voor paragrafen over Weber, Fechner,

Helmholtz) Psychiatrie (met bijzondere aandacht vanuit colleges & Freuds psychologie van het

oordeel : Theodor Meynert, Charcot/Bernheim)

3.6.5 Psychoanalyse

Amerikaanse psychoanalyse vs. Lacaniaanse psychoanalyse

Brennan is hierover niet volledig in zijn boek. Hij heeft enkel het typische Amerikaanse standpunt ingenomen en verteld niets over de lacaniaanse psychoanalyse (prof is geen fan van Amerikaanse psychoanalyse). Het ontstaan van de psychoanalyse had bovendien zijn oorsprong in Duitsland (James).

3.6.4.1 James

Heeft een Europese opvoeding gekregen


Jente Kaesemans

Grootvader was Iers kinderen moesten niet meer werken omdat de grootvader zo veel fortuin had gemaakt

De kinderen werden intellectuelen, schrijvers,…

Conclusie? James is meer Europeaan dan Amerikaan

Brennan deed nog zo zijn best om een geschiedenis te schrijven die recht doet aan de waarheid, maar natuurlijk moet je selecteren en accenten leggen. Zo vorm je het verleden. Geschiedenis is een constructie. De plek waaruit je de geschiedenis verteld, heeft invloed op hoe je het vak geeft. Je geeft de geschiedenis een stempel. Je opleiding bepaald je blikpunt op de geschiedenis. Zo heeft de prof een psychoanalytisch blikpunt.

3.6.6 Ontstaan van de psychologie in de moderne zin van het woord

cf. hoofdstuk 11, met bijzondere aandacht voor: inleiding, summary plus geheel de paragraaf over “Structural, or Content Psychology”; plus paragraaf over Ebbinghaus)

3.7 Andere auteurs

De 3 auteurs die we hierboven hebben besproken zijn soulmates, maar er zijn nog andere auteurs om naar te verwijzen: Lacan, Augustinus, Bruckhardt, Loftus, Geary, Korosawa,…

3.7.1 Augustinus

Werd in college 2 besproken Soulmate voor de prof

3.7.2 Burckhardt

Grondlegger van de cultuurgeschiedenis Wist wat geschiedschrijving inhield

3.7.3 Loftus

Grote naam voor de academisch psychologen Schreef haar werk over het geheugen


Jente Kaesemans

3.7.4 Geary

Ging luisteren naar de fluisteringen van de geschiedenis die niet besproken werden (rond de jaren 1100)

Hij selecteert de stilgehouden dingen

3.7.5 Korosawa

Japanse filmmaker

3.7.6 Lacan

Quote: “L’histoire n’est pas le passé. L’histoire est le passé pour autant qu’il est historisé dans le présent.”

- Verademend voor de prof- Zet ons aan het dingen- Zet de blik oen voor andere disciplines

In de marge van zijn eigen betoog in de psychoanalyse, zegt hij zo een dingen over de geschiedenis

Citaat uit: J. Lacan (1975 [1953-1954]), Le séminaire Livre I, Les écrits techniques de Freud, Paris, Seuil, p. 19.

Voor de geïnteresseerden bevelen we de introductie tot Jacques Lacan aan van J. Quackelbeen, Hommage aan Jacques Lacan, De radicale vernieuwer van de psychoanalyse (1901-1981) – te vinden in de reader pp 385-396.

Waarom is een psychoanalyticus een logische aanhanger van een dynamische opvatting van de geschiedschrijving?

Een psychoanalyticus luistert dagelijks naar geschiedenissen van personen. Hij stelde dat er een verschil is tussen de geschiedenis van die persoon en hoe deze persoon zijn geschiedenis vertelt. De twee komen niet overeen. Als het over een pijnlijk gebeuren gaat, zullen verschillende verhalen over dat gebeuren terugkomen. De geschiedenis wordt altijd gekleurd door een actueel motief. Er is ook een tweede connotatie: een van de problemen van de getraumatiseerden is dat het gebeuren steeds terugkeert, ze kunnen er geen afstand van nemen. Zo ver dat ze er steeds over willen dromen maar het mislukt. Ze willen het gebeuren in een verhaal schenken maar het lukt niet. Ze kunnen er geen geschiedenis van maken omdat ze het in het heden niet in een verhaal kunnen schenken. Ze kunnen het niet in woorden zetten, ze kunnen het niet vertellen. Pas wanneer je dat wel kan doen, dan kan je verder. Je zal het niet vergeten, maar je kan het dan wel een plaats geven en er niet elke dag aan denken.


Jente Kaesemans

3.8 Sarah Polley – Stories we tell (niet in slides)

Ter illustratie van de geschiedenisopvatting die we voorstaan in de colleges, verwezen we in college 3 naar de documentaire film van de Canadese cineaste Sarah Polley Stories we tell (2012).

‘Stories we tell’ is een documentaire als voorbeeld. Het is een documentaire die gemaakt is door Sarah Polley, een Canadese actrice. De documentaire gaat over iets dat haar zelf heel intiem is. Een familiegeheim (iets dat de vorige generatie verzwijgt voor de volgende), hoe ze het ontdekte en hoe de volgende generatie er door getekend is. De psychologie van het familiegeheim is: iets dat je wil weg dringen keert toch terug en je geeft het toch stil zwijgend door. Het gaat over iets dat zich in de geschiedenis van dit gezin heeft voorgedaan.

De titel: de feiten zijn al iets, maar wij gebruiken het verhaal over de feiten. Op de moment zelf weet je niet wat er aan de hand is, pas achteraf neem je je plaats in het verhaal. Het geheim gaat over dingen waar over men beschaamd is, wat ze de kinderen willen besparen. Iedereen gaat daar anders mee om, SP had de nood er aan om het verhaal te vertellen. Zij maakte een film, iets dat namelijk veel tijd neemt (bij haar 5 jaar).

Wat is de noodzaak van een verhaal? Om jezelf een plek te geven in jouw eigen geschiedenis. We denken van alles over onszelf, maar als subject ben je vooral een verhaal. Zo kunnen anderen u vatten, en zo kan je jezelf ook vatten. De psychologie van het familiegeheim vertelt hoe groot de nood is om een nieuw verhaal te schrijven wanneer jouw verhaal aan scherven geslagen wordt wanneer je de waarheid ontdekt.

Tip: kijk film , dan kan je deze les beter onthouden als hij dan toch beslist om vragen te stellen over dit deel van de les.

De documentaire is tegelijk een eerbetoon aan de moeder. Je ziet hoe ze een verhaal willen vertellen dat zachter is dan het werkelijk was. De relatie tussen het koppel was erger en men vertelt een mooier verhaal dan dat het in de werkelijkheid moet geweest zijn.

Hoe illustreert deze documentaire de uitspraak van Lacan “De geschiedenis is niet zomaar gelijk te stellen aan het verleden?

De geschiedenis is slechts het verleden voor zoverre dit werd gehistoriseerd in het heden.”


Jente Kaesemans

COLLEGE 4


- "Gaze and responsibility in Akira Kurosawa's Rashomon" (zie deel 4 van de reader)

4.1 Dynamische opvatting van de geschiedenis

4.1.1 Uitspraken

Je kan een uitspraak iets doen betekenen voor jezelf.

“Er bestaan geen feiten buiten een discours.” (J. Lacan) er bestaan geen feiten buiten een verhaal: dingen die gebeurt zijn, kunnen we niet terughalen. Dit kan op geen enkele wijze, ook niet met een film of een foto.

“De waarheid heeft een structuur van fictie.” (J. Lacan): de feiten zijn wat waar gebeurd is.

“L’histoire n’est pas le passé. L’histoire est le passé pour autant qu’il est historisé dans le présent.”(J. Lacan)

Deze 3 uitspraken dienen als kapstok.

4.2 Bespreking film ‘Rashomon’

Deze film sluit goed aan bij de vraag “Wat is geschiedschrijving?”

De film gaat over de psychologie van de herinnering. Het is een verhaal over het verre Oosten en gaat terug op een oude Japanse vertelling. We grijpen terug naar een cultuurproduct uit een andere cultuur. Het zijn voor ons ver vervlogen tijden, namelijk de middeleeuwen (Kyoto). De film gaat over zaken die tijdloos zijn en universeel (moord, verkrachting, visie op hoe het geheugen functioneert).

De film over een rechtszaak. Er is geen samenleving zonder dat er regels en wetten zijn. Het draait om feiten. Het zijn niet de feiten op zich die iemand veroordelen, er wordt recht gesproken. Getuigen vertellen hun verhaal en de beschuldigde mag dit ook.

RechtSPRAAK: op basis van de verhalen wordt een uitspraak gedaan.

Jaap van Hoewijk (cineast): prof heeft hiermee samengewerkt.


Jente Kaesemans

Kleine delicten: documentaires over zogenaamde kleine delicten (2e deel gaat ook over huiselijk geweld). Deze 2 documentaires zijn uiterst sober gefilmd. Het gaat niet over de feiten, maar over de verhalen.

4.2.1 Openingsscène

De hoofdpoort van de middeleeuwse stad Kyoto ligt in puin. Het is een symbool voor de toestand van Japan. Japan was in vernieling door oorlog, honger,… Het is ook slecht weer. Onder de poort hebben 3 mensen een schuilplek gevonden voor het slechte weer. Figuur links is een priester en figuur rechts is een houthakker. Deze 2 hebben iets meegemaakt, ze zijn opgeroepen als getuigen voor een rechtspraak. De houthakker snapt er niets van. De 3e

man snapt het niet. Naarmate de film vordert, blijkt de 3e persoon uitermate cynisch te zijn. (niemand vertelt de waarheid, alle mensen zijn leugenaars) Gedurende de hele film krijg je niets anders dan verhalen (zoals de houthakker en de priester die zich herinneren).

4.2.2 Wat vertelt de houthakker?

“3 dagen geleden was ik op stap in het bos en op mijn weg vond ik een aantal objecten. Ik vond een hoed (duidelijk een dameshoed, met een sluier), een herenhoed (zoals de Japanse samoerais), een stuk touw, een amulet en het lijk.”

Wat betreft zijn getuigenis is er nog 1 iets van groot belang. Bij deze film kijken we recht naar de getuige, beschuldigde,… We zitten in de positie van rechter. De rechter vraagt aan de houthakker: ‘Heb je het moordwapen gezien?’ De houthakker antwoordt dat hij niets heeft gezien.

4.2.3 Wat vertelt de priester?

“3 dagen geleden was ik op weg en op mijn pad heb ik de vermoorde samoerai ontmoet. Hij had een boog en een aantal pijlen. We zijn elkaar gekruist.”

4.2.4 Wat vertelt de politie?

“Ik heb Tajomaru (de grote bandiet) gevangen aan de rivier en hij was in het bezit van een wit paard (het paard van de samoerai) en van de boog en pijlen.”

4.2.5 Wat vertelt Tajomaru?

Hij wou de vrouw bezitten en leidde de man weg om alleen te zijn bij de vrouw. Daarna lokte hij de vrouw mee naar haar man zodat de vrouw kon zien hoe hij haar man overmeesterd had. Daarna verkrachtte hij haar (hij beweerde dat hij haar verleid had) en daarna was er een gevecht met haar man. Hij kon haar man overmeesteren en zei in de rechtbank dat hij haar man vermoord had.


Jente Kaesemans

4.2.6 Wat vertelt de vrouw?

Ze vertelt een heel ander verhaal dan de bandiet. De bandiet had haar overmeesterd en verkracht, maar er was geen gevecht tussen de bandiet en de man. De vrouw vroeg aan haar man om haar te doden, maar hij keek haar aan met een minachtende blik. Ze was bewusteloos en toen ze terug wakker werd, zag de vrouw haar dolk in de borst van de man steken. Hieruit kunnen we afleiden dat de vrouw haar man vermoord heeft.

4.2.7 Wat vertelt de samoerai?

De samoerai kan in de rechtbank spreken via een medium. Hij vertelt dat de bandiet zijn vrouw heeft aangerand, maar daarna krijgen we een ander verhaal. Op een bepaald ogenblik was er een dispuut tussen de vrouw en de bandiet en de vrouw liep weg. De bandiet bevrijdde de man en liet hem achter mijn zijn verdriet. De man zag de dolk van zijn vrouw liggen en stak de dolk in zijn eigen borst. Iemand trok de dolk uit zijn borst en daarna is hij gestorven.

4.2.8 Tweede getuigenis van de houthakker

Hij zegt dat er geen dolk was, maar dat het met een zwaard is gebeurd. Aanvankelijk had hij alleen maar gezegd dat hij 2 hoeden, een touw en een amulet had gevonden, maar geen moordwapen. Dit noemen we een freudiaanse lapsus. Hij weet inderdaad meer, maar hij wou dat niet zeggen. (Moi la verité, je parle wat je zo sterk uit de weg gaat, dingen die je wil verzwijgen, spreekt vroeg of laat toch). Wat je met alle kracht probeert te verbergen, toont zich toch in zijn gedrag.

4.2.9 Besluit

Vertalen is verraad plegen. Het is moeilijk om een literair werk te vertalen naar een film, maar je kan een trouwe adaptatie maken. Kirosawa maakt een film trouw aan het verhaal.

Waar zit de handtekening van de cineast? waar hij iets toevoegt aan de film of een belangrijk element weglaat. Er is een getuigenis die niet voorkomt in het verhaal, maar die louter de fantasie is van Kirosawa.

Rashomon effect: 1 van de boodschappen uit de film Rashomon is spreekwoordelijk geworden. Men verwijst naar tegenstrijdige interpretaties van hetzelfde gebeuren door verschillende personen. Men houdt het op de oppervlakkige betekenis. De getuigenissen zijn altijd subjectief. Wanneer je toeschouwer bent, ben je altijd geëngageerd in hetgeen waar je aanwezig bent.


Jente Kaesemans

4.3 De blik

De bandiet is zeer open over wat zijn motieven betreft. Hij wou haar bezitten, ze was als een engel. Verliefdheid gaat nooit over volledige persoon, maar over iets kleins. In deze film gaat het over de blik. Het gaat over het plezier in het kijken.

De vrouw is juridisch gezien niet schuldig. Wat verantwoordelijkheid betreft, dat is iets anders. De vrouw is in staat om een antwoord te geven.

De cineast heeft zich nooit actief verzet tegen wat er gebeurde in Japan. Hij heeft geen bloed aan zijn handen, maar is toch verantwoordelijk voor wat er gebeurt is doordat hij passief toekeek. We zijn allemaal toeschouwer. Daarover gaat deze film (door en door psychologie).

Leg uit: “De blik is datgene wat het subject engageert.”

4.4 Blog Rashomon

Zie bijlage


Jente Kaesemans

COLLEGE 5


- “Thanks for the memories!” (1975) van Elisabeth Loftus uit deel III van de reader, pp 281-282

5.1 1784 en 1982 zijn kapstokken

Wat is het devies van onze universiteit? Durf denken; heb de moed om te denken (Immanuel Kant) Deze 2 woorden betekenen meer voor Kant: durven denken los van degenen die zeggen hoe je moet denken, je moet je eigen verstand gebruiken. Voor je voor jezelf kan denken, moet je via de ander passeren (=je moet aan je klassieken denken).

5.1.2 Elliot

= Amerikaans dichter en essayist

Wanneer je 20 jaar oud bent, mag je van jezelf denken dat je een origineel dichter bent (niet als je 25 bent).

- Sluit zeer goed aan bij wat Kant zegt

Je moet je af en toe eens confronteren met de oorspronkelijke auteurs. Op die manier begeven wij ons (zegt Kant) op de weg van de verlichting. Deze uitspraak is veel kapitaler als breukvlak voor een moderne psychologie dan het aanpassen van onderzoeksparadigma’s die reeds bestonden voor de fysica. Je houdt heel de waaier open van onderzoeksmethodologieën. Bij Kant behoort ook de casuïstiek tot de waaier van mogelijkheden.

Wat is externe validiteit? In hoeverre zeggen de resultaten die ik meet in een labo iets waardevol over de buitenwereld?

5.2 Vragen van studenten

1. Wat is de betekenis van de laatste scène van de film (waarin de baby voorkomt)? Kan het zijn dat de hele film een metafoor is voor de verschillende partijen uit WOII en dat de baby staat voor de volgende generatie aan wie we op een correcte wijze de gruwel van het verleden dienen te verhalen?


Jente Kaesemans

De prof vond het een melig einde (vroeger). De houthakker is ontmaskerd en je hoort de baby huilen. Uiteindelijk krijgt de houthakker de zorg toevertrouwt over de baby. Hij is het eens met deze studente en zegt dat de baby staat voor de hoop. Hij staat voor de volgende generatie die gaat komen na de oorlog. Wij kunnen ons daar misschien moeilijk in inleven omdat we dat tijdperk niet hebben meegemaakt. Dit is hetzelfde als Duitsland tijdens de WOII, ook hierbij kunnen we ons moeilijk inleven. Taschenbuch (boek) geeft ons een schitterend beeld van hoe Duitsland eruitzag in 1900, iets dat we vandaag niet meer kunnen zien. De mensen die dit meemaakte dachten dat er niet zoiets was als hoop. Wat is het standpunt van Kurosawa? Dit is absoluut geen melig einde, het is een noodwendig einde. De baby staat voor hoop, zelfs wanneer je midden in de verschrikking staat. Er is ook een 3 e betekenis. De baby staat voor de houthakker als iets om goed te maken. De 4e betekenis is onschuld. De protagonisten zijn allemaal verantwoordelijk in dit verhaal. De 5e betekenis staat voor het product van het kwaad. De geschiedenis herhaalt zich. Mark Twain: de geschiedenis herhaalt zich niet, maar rijmt. Je moet ruimdenkend zijn. De kantiaanse vragen kunnen ons hier ook op weg helpen. Hierna geeft hij nog betekenissen maar deze lijken onbelangrijk.

2. In de tweede getuigenis van de houthakker provoceert de vrouw de bandiet en haar man om te vechten om haar. In de veronderstelling dat die getuigenis het meest waarheidsgetrouw is (argument: de baby wordt toevertrouwd aan de houthakker), is zij dan mede verantwoordelijk aan de dood van haar man (of zelfs juridisch schuldig)?

In de eerste versie van de bandiet en de tweede versie van de houthakker, wordt de samoerai gedood door het zwaard. In de 2 andere getuigenissen wordt hij gedood met een dolk. De vrouw is zeker mede verantwoordelijk voor de doodslag en misschien zelfs juridisch schuldig is.

3. Kunnen we de derde figuur begrijpen als diegene die de analytische positie inneemt?

Verwijzing naar blog. Deze blog heeft een Amerikaans blikpunt en verschilt een beetje en legt andere accenten dan onze interpretatie. Het antwoord hierop is wat genuanceerd. Wat je niet doet als klinische en bedrijfspsycholoog, is dingen verifiëren. Je moet werken met de dingen die men u vertelt. Degene die bij u komt, moet je steunen om te blijven spreken. De priester en de houthakker worden aangespoord door deze 3e persoon. Hij immoraliseert ook. Er zijn ook een paar andere zaken waardoor we kunnen zeggen dat de 3e persoon geen therapeut is. Hij is heel nieuwsgierig en erop uit om spannende, smeuïge verhalen te horen. Hij beleeft plezier aan de verhalen die hij te horen krijgt. Het is een gegeven dat mensen zo lang


Jente Kaesemans

mogelijk iets willen verzwijgen, uit onwil of uit onmacht. De prof noemt hem cynisch omdat het er voor de toehoorder allemaal niet toe doet. Hij denkt dat alle mensen leugenaars zijn.

4. Staatssecretaris Elke Sleurs (Gelijke kansen, N-VA) rekent op hypnose om slachtoffers van seksueel misbruik te helpen getuigen. Gerechtspsychologen noemen die methode onbetrouwbaar. “Buitengewoon riskant, zelfs.” (De Morgen, 05/03/2016) Wat is uw mening hierover?

Hypnose is duidelijk aanwezig in het boek “Freuds psychologie over het oordeel”. De prof antwoordt dat zij en haar kabinet waarschijnlijk niet goed op de hoogte zijn. Zoiets heeft zich ook 100 jaar geleden voorgedaan. Dit is een zeer mooi voorbeeld van dat als je je niet bezighoudt met de geschiedenis, dan zal de geschiedenis zich herhalen. Hij haalt hier ook de tekst van Loftus aan ‘Thanks for the memories”. Als je niet oppast, worden de vragen gemanipuleerd om je herinnering te veranderen. Ze zijn bedoelt om het antwoord op een latere vraag te beïnvloeden. (verdere bespreking: zie volgend deel)

5.3 Hypnose

5.3.1 Definitie

Hypnose heeft binnen sommige contexten, bij sommige mensen, sommige effecten (gewenste en ongewenste effecten) en dit gedurende enige tijd.

Hypnose heeft zich al herhaaldelijk laten aantonen (zowel binnen als buiten het strikt labo onderzoek) dat het effecten heeft bij sommige mensen. We moeten dit fenomeen dus serieus nemen. We kunnen dit uit hedendaagse studies halen en uit de geschiedenis.

5.3.2 Wat wordt bedoeld met ‘sommige contexten’?

1ste context waar hypnose aanwezig was Salpêtrière (=wat ooit een plek was waar Parijzenaars hun salpeter opsloegen)

- Charcot kreeg over dit ziekenhuis de leiding (specifieke context instelling en velen waren onderworpen aan de onderdanige positie waardoor ze naar de autoriteit van Charcot moesten luisteren)

- Charcot werd geconfronteerd met merkwaardige aandoeningen die hij probeerde te verklaren HYPNOSE IS ONTSTAAN

- Geneeskunde van nu heeft niet meer de autoriteit die ze vroeger had 2e context waar hypnose aanwezig was: Nancy

- Bernheim


Jente Kaesemans

Schreef ‘La suggestion’ in 1888 (vertaald door Freud naar het Duits) De la suggestion et de ses applications à la thérapeutique, Paris, Octave Doin

Bracht alle individuele verschillen in kaart Hij zag nooit hysterische aanvallen zoals Charcot ze beschreef (enkel

bij besmette patiënten die een tijd in Salpêtrière verbleven hebben) Voorbeeld van besmetting: heksenprocessen van Salem:

verscheidene jonge meisjes vertoonden hetzelfde gedrag. Het volk legde de oorzaak bij ‘het bezeten zijn door de duivel’, maar in werkelijkheid was het door psychische besmetting.

5.3.3 Wat wordt bedoeld met ‘sommige mensen’?

Mensen die in bepaalde mate suggestibel zijn, zijn vatbaar voor suggestie 1 van Charcots lievelingspatiënten: Blanche

- Zij was zeer suggestiebel (we zijn allemaal in een bepaalde mate vatbaar voor suggestie)

- Hiermee voerde hij experimenten uit in het volle publiek Hij deed dit enkel met degene die al een langere tijd in zijn kliniek

verbleven en zeer goed de techniek van hypnose kende- Wist zeer goed welke symptomen ze moest vertonen (net zoals een paar

andere patiënten) hysterie Is goed weergegeven in het schilderij Ze staat in een hysterische boog = boog die achteraan de zaal is

weergegeven op de muur- Charcot had niet door dat het mede door de suggestie was en zijn visie, dat de

patiënten zich zo gedroegen. het is geen kwestie van doen alsof enkel zeer suggestibele of catatone mensen

houden hysterische symptomen vol (catatoon = niet meer kunnen bewegen van bepaalde lichaamsdelen)

5.3.3 Wat wordt bedoeld met ‘sommige effecten’?

Charcot kon symptomen te voorschijn brengen en doen verdwijnen. Dit was een gewenst effect voor hem (autoriteit demonstreren)

Bernheim vond dit raar: hij zag de hysterische aanval nooit in zijn eigen instelling. Hij gebruikte de hypnose als genezingsbehandeling.

Hysterisch geeuwen: onweerstaanbare drang om voortdurend te geeuwen Anna O.

Gewenst effect: ze bracht zichzelf in hypnose autohypnose Ongewenst effect: ze identificeerde zich met symptomen van anderen (zo

krijg ze symptomen van een hysterische zwangerschap = schijnzwangerschap)


Jente Kaesemans

5.3.4 Wat wordt bedoeld met ‘enige tijd’?

Zowel positieve als negatieve effecten waren kortstondig van aard Men behandelt enkel de symptomen en niet de ziekte

- Symptoom = ziekteteken teken dat er iets mis is- Als men enkel dit behandelt, wil het zeggen dat je het symptoom laat

verdwijnen maar de ziekte blijft

5.4 Macht van de suggestie

5.4.1 Ooggetuigenverslagen

De inhoud van de vraag werkt als suggestie voor antwoorden op vragen die op een later tijdstip komen.

Loftus: heeft veel onderzoek gedaan naar ooggetuigenisverslagen

We moeten uitkijken naar de vragen die tijdens een onderzoek gesteld worden. De inhoud van de vraag werkt als suggestie voor antwoorden die men op een later tijdstip verkrijgt.

Hierdoor is hypnose niet geschikt om betrouwbare getuigenisverklaringen te verzamelen.

Opdracht: Bestudeer de tekst “Thanks for the memories!” (1975) van Elisabeth Loftus uit deel III van de reader, pp 281-289, en beantwoord volgende vragen (examen!):

1. Waarom geloven mensen dat in strafzaken ooggetuigenverslagen sterk bewijsmateriaal vormen?

2. Wat gebeurt er volgens Elisabeth Loftus wanneer we ons een gebeurtenis herinneren?

3. Waarvan vormt wat zij “reconstructive memory” noemt het resultaat?4. Geef de onderzoekshypothese, de onderzoeksmethode en de resultaten weer van elk

van de vier experimenten die in de tekst worden besproken.5. Vergelijk de traditionele visie op de werking van het geheugen en de herinnering met

de visie van Elisabeth Loftus.6. Waarom is Elisabeth Loftus een logische aanhanger van een dynamische opvatting

van de historiografie?


Jente Kaesemans

COLLEGE 6

6.1 Descartes, Spinoza en hun receptie

Wat is receptie? (3 puntjes, notities overnemen van iemand anders)

1.

Wat is er van de psychologie van Descartes en Spinoza geworden in de volgende eeuw?

6.2 Standpunt van Brennan: Descartes of Spinoza?

6.2.1 Descartes

Als het gaat over de psyche, dan neemt Descartes een duidelijk standpunt in. Wat is zijn standpunt in filosofische taal?

de niet-materiële ziel is een substantie, maar hiermee zitten we in de filosofie.

ziel en lichaam 2 verschillende substanties zijn en er is een interactie tussen lichaam en ziel.

zetel (= de plaats in het lichaam waar Descartes veronderstelde waar die interactie gebeurde): pijnappelklier.

Hypothese van Descartes: de ziel interageert in de pijnappelklier met het lichaam.

6.2.2 Spinoza

Volgens Spinoza zijn het geen 2 verschillende substanties, het zijn 2 facetten, 2 manifestaties, 2 uitdrukkingen van één en dezelfde materie, substantie.

De prof is het er niet mee eens als het ons niet uitmaakt wat deze twee filosofen zeggen over de ziel, over wat correct zou zijn.

6.3 Antonio Damasio

1 van de topwetenschappers in de neuropsychologie (vooral van het gevoel) Populaire werken: ‘De fout van Descartes’ en ‘Het gelijk van Spinoza’


Jente Kaesemans

Doet fundamenteel onderzoek en bereikt hiermee de hoogste toppen, maar hij weet de consequenties van zijn onderzoek ook mooi te vertalen

Boodschap: Gedurende enkele eeuwen hebben wij ons in de luren laten leggen door Descartes door de wet van de minste inspanning. De visie van Descartes is makkelijker te begrijpen dan de holistische visie van Spinoza. Wat moeten we ons hier concreet bij voorstellen? Het is veel makkelijker om te zeggen dat er 2 verschillende substanties zijn en daarom is het begrijpelijk dat Descartes veel meer succes had dan Spinoza (tot op heden). Het is veel makkelijker om je te begeven in ‘le machine’.

Hij toont aan dat het tijd is om de gemakkelijkheidsoplossing los te laten. Jaren 80: nog niet veel psychologie van de emotie prof toont hier welk boek zij

lazen als student (De emoties – Nico Frijda). Wat ze toen wisten, was wat men sinds de klassieke oudheid al aanduidde als het lustprincipe.

- Waarom doet de mens wat hij doet? Wat is zijn drijfveer? lust- We streven naar het ervaren van zoveel mogelijk lust- We willen onlust vermijden- MAAR dit vinden we bij ettelijke filosofen terug (Socrates, Augustinus). Op het

einde van de 20ste eeuw had men al 100 jaar onderzoek gedaan, en dit is het enige wat men kan zeggen over de emotie.

Door Damasio komen we eindelijk een stap vooruit. Men kan eindelijk meer zeggen dan gewoon het lustprincipe. Deze stap vooruit is nog altijd compatibel met de metapsychologie van Freud.

6.4 Descartes en de tradities

In wat volgt, bespreken we de filosofische tradities die zich baseerde op Descartes en Spinoza. (2e helft 17e eeuw – 1ste helft 19e eeuw)

6.4.1 Franse traditie (Descartes)

Psychologie moet vertrekken vanuit zintuiglijke ervaringen Het uitdaginsidee van Descartes is aan de kant geschoven Psychologie reduceren tot wat we lichamelijk kunnen bestuderen

6.4.1.1 Comte

Vader van de sociologie en het positivisme “Psyche is een volstrekt overbodige discipline”

Er is geen plaats voor de psychologie. ‘Als je de mens wil verklaren in de sterke zin van het woord, dan volstaat de biologie. Je kan een individu volstrekt herleiden tot de biologie.’


Jente Kaesemans

We zijn een individu in de context van andere individuen. DUS als je een psychologie wil over de mens in functie van de groep, moet je je bezig houden met de sociologie. We hoeven niet alles reduceren tot de psychologie of sociologie.

Comte is een regelrechte erfgename van Descartes.

6.4.1.2 De Condillac (1715 – 1780)

Hij probeert een antwoord te vinden op de vraag: ‘Waarom ben ik zoals ik ben?’. Hij gaat hiervoor kijken naar het lichaam (net als De La Mettrie). Er is niets in de geest dat niet eerst in de zintuigen is (=basale). sensitivisme

Traité de sensations Doet aan gedachtenexperiment Ziel = gewaarwording Als je iemand beeldhouwt en je voorziet deze van enkel 1 zintuig, hoe ziet de ziel van

dat beeld er dan uit? Een zintuig laat info/residu’s achter in de geest Stel: je voegt een 2e zintuig toe. Hoe ziet het geestesleven van het beeld er dan juist

uit? Hoe interageren de residu’s van de gewaarwordingen? Wanneer we de zintuigen elk apart beschouwen, dan hebben we een beeld van de

ziel

6.4.1.3 De La Mettrie

Bretagne (St-Malo) Collega van Descartes: stukje van zijn parcours lijkt op dat van Descartes Heeft zeer veel ervaring opgedaan als chirurg L’homme machine: anoniem pamflet (uitgegeven in Nederland) verwoording van

Descartes’ gedachtenexperimenten. Toen het uitkwam, vluchtte hij naar Frederik de Grote in Pruisen

‘De mens is niet anders dan een machine’ Aanhanger van oude leer van Galileus (verhoudingen tussen de sappen bepalen je

karakter) karakterologie: theorie van de lichaamsvloeistoffen (Galileus): bloed, zwarte gal, gele gal, slijm.

Aanhanger van fysiognomie: Afgaande van zijn gelaat, kan je iemand zijn karakter aflezen.

Aanhanger van frenologie: Grootte van de schedel bepaalt je capaciteiten. Bult op schedel? Projectie van hersenwinding: blijk van een capaciteit van een bijzondere bekwaamheid.

Werkt a priori wat je er al van weet

6.4.2 Britse traditie (Descartes)

Bij de Britse traditie krijg je een andere reductie.


Jente Kaesemans

‘Waarom ben ik zoals ik ben?’ : De Britse filosfen, bv. Locke, Jeremy Bentham, Mill,… zeggen dat dit wordt bepaald door de andere. De mens is als een ongeschreven blad (tabula rasa).

In de Amerikaanse vertaling zijn we niet alleen tabula rasa, maar ook allemaal gelijk. Het zit dus niet zozeer in je biologie, maar in je ervaring.

6.4.2.1 John Locke (1632 – 1704)

er is niets in de geest dat eerst in de zintuigen is. De mens is als tabula rasa: wat de mens wordt, hangt af van hoe wij dat mens beschrijven.

Essay concerning Human Understanding (1690) Nature >< Nurture

- Afhankelijk van wie Locke inroept, vindt je een groot accent op ofwel het ene, ofwel het andere

Invloed op founding fathers (VS)- Typisch Amerikaans mensbeeld: iedereen wordt gelijk geboren en je kan alles

worden wat je wil

6.4.2.2 Jeremy Bentham

Sociale hervormer Panopticon: zie verder

6.4.3 Duitse traditie (Spinoza)

In de Duitse traditie is er meer invloed van Spinoza zie later. (Herbart, Kant)

6.5 Uitspraken over Descartes

6.5.1 Uitspraak 1

“Descartes is de vader van de moderne filosofie.” (zowat iedereen)

Wat zegt men over Descartes en wat zijn de argumenten? Hij is een belangrijke grondlegger van de moderne filosofie. Is dit terecht? In bepaalde mate wel. Descartes en Spinoza vertegenwoordigden een nieuwe filosofie (17e eeuw). Descartes was de eerste die zich emancipeerde van de scholastici (men las en interpreteerde vooral de werken van Aristoteles)

6.5.2 Uitspraak 2

“Het denken van Descartes vormt het filosofische referentiekader waarbinnen een wetenschappelijke psychologie mogelijk wordt.”


Jente Kaesemans

Akino beargumenteert zijn stelling. Er zal een bepaalde Kerk bepalen wat denkbaar is. Het heeft zeer lang geduurd vooraleer men zich heeft kunnen emanciperen. In dat opzicht is Descartes een lichtpunt, hij heeft komaf gemaakt met de scholastiek verlichting.

6.5.3 Uitspraak 3

“Het vertrekpunt van Freud is cartesiaans.”

Freud bevond zich in de derde periode = sciënticisme – 19e eeuw

6.6 Eerste werk van Descartes: Discours de la méthode (1637)

Discours de la méthode is een essay dat gaat over hoe je methodisch je rede moet laten leiden en om de waarheid te zoeken binnen de wetenschappen. lijfspreuk van Descartes: ‘Larvatus prodeo’: gemaskerd ga ik verder.

6.6.1 De act

Discours de la méthode is ook een act; iemand die incognito die act doorvoert. Wetenschap vandaag is een stap zetten naar de empirie en desnoods ingrijpen. Descartes wil zelf ondervinden wat waar is of niet het boek der wereld (empirist, maar hij is ook een rationalist kijkt naar zichzelf). Kunnen en mogen redeneren is uitermate belangrijk voor hem. Het is belangrijk wat je in je eigen rede, in je eigen denken kan vinden. Descartes stelt hier een act, hij maakt een keuze.

6.6.2 Ik denk dus ik ben

In de paragraaf die hij ons citeert, vinden we zijn manier van redeneren. Descartes betwijfelde alles, maar één ding niet: dat hij twijfelt. Twijfelen is een modaliteit van denken. Dit is een eerste zekerheid. Wat voor ons van belang is, is de blik van Descartes op de mens: de tweedeling tussen ziel en lichaam.

6.6.3 Het ik

In de Franse versie zien we dit zeer duidelijk. Wat noemen we ons ik? Het ik heeft geen lichaam. De ziel is onsterfelijk.

6.6.4 Het godsbewijs

Hoe bewijs je dit? Aangezien ik twijfel ben ik een onvolmaakt wezen. Waarom heb ik dan het idee dat

er dan iets zou zijn als een volmaakter wezen dan ikzelf?


Jente Kaesemans

- Dit idee moet mij wel overgemaakt zijn door een volmaakt wezen- Twijfel onvolkomenheid God

6.6.5 Dualisme

RES EXTENSA RES COGITANSAlles wat in de fysische ruimte enige uitgebreidheid heeft alles wat materieel is, heeft een uitgebreidheid.

Dit is de ziel, het ik en heeft geen uitgebreidheid.

6.7 Descartes’ mechanica van de mens

6.7.1 Gedachtenexperiment

6.7.1.1 Fysische observaties

Vraag: kunnen we de fysica toepassen op de mens? Concept: reflex Model: automaton (primitieve machine) Analogie: lichaam en machine

Wat je bij Descartes vindt, is een beweging in de richting van de empirie, maar je vindt nog altijd gedachtenexperimenten terug.

6.7.1.2 Notie van de reflex

Eenheid van handeling

6.7.1.3 Model van gedachtenexperiment

Dit als antwoord op zijn vraag- Model: automaton het is een primitief mechanisme- Het is een pop waarin een mechanische primitieve motor zit die in werking

wordt gesteld in bepaalde condities.- Het resultaat is een pop die een brief schrijft

Hoe kunnen we dit model reduceren tot de mens?- Het lichaam kunnen we ertoe reduceren, maar de geest niet

6.7.1.4 Reflexboog

Automaton (Descartes)- Stimulus machine – water respons- Druk op tegel water omloop beweging- Hoe kan je dit gebruiken om het menselijk lichaam te verklaren?

Mens (Descartes)


Jente Kaesemans

- Stimulus organisme – spiritus animales respons- Wanneer je een stimulus op de mens doet toekomen, zet dat het organisme

op gang met als gevolg een respons Mens (actueel)

- Stimulus organisme – elektrochemie respons- Wanneer men een stimulus op de mens laat toekomen, dan is het niet de

spiritus animales die de beslissende factor zal zijn, maar de prikkelgeleiding

6.7.1.5 Verwerping van de reflexboog als verklaringsmodel

Positief: adequate beschrijving van innerlijke structuur van het menselijk organisme Positief: adequate verklaring van dierlijk gedrag Negatief: geen adequate verklaring van menselijk gedrag gestuurd door de rede

6.8 Verdere lotgevallen van het denken van Descartes

Zie ook 6.4

6.8.1 Parijs

Louis XIV- l”état ç’est moi

- Zonnekoning - Rationalist: hij nam l’homme machine aux sérieux- Versailles: niets is aan het toeval overgelaten alles is heel geometrisch- Waar komt het in de buurt van de psychologie? Uitvinden van het klassieke

ballet je wordt geen balletdanser zonder dat je jarenlang als machine wordt behandeld. (concreet voorbeeld van l’homme machine)

6.8.2 Berlijn

Frederik de Grote- Koning van Pruisen- Heel filosofisch- Heeft La Mettrie met open armen ontvangen aan zijn hof praktische

consequentie: kneden van moordmachines. Hij wou soldaten die perfect deden wat hij wou wat ze deden (l’homme machine)

- Barry Lyndon: film - Militaire dril: wat is de manier waarop je iemand kan dresseren? Je moet elke

simpele handeling analyseren en onderverdelen in kleine segment. Elk segment krijgt een plaats toegewezen in tijd en ruimte.


Jente Kaesemans

6.8.3 Londen

- Idee van heroepvoeding- Panopticon (Jeremy Benton): met een minimale inspanning alle gedetineerden

constant in het oog houden Wat is het principe? 4 verdiepingen van cellen (in elke cel 1 gedetineerden); in het midden een bewakingstoren en de bewakers moeten zich gewoon maar ronddraaien en kunnen in elke cel binnenkijken. Elke gevangene had een programma en dat moest gecontroleerd worden. De gevangene kan nooit zien of er werkelijk een bewaker is in de toren. Zonder bewaking gedraagt de gevangene zich dus ook psychologisch mechanisme. Tot op de dag van vandaag wordt nog veel gebruik gemaakt met een panopticon.

6.9 Vragen bij de slides

In het college over Descartes hebben we drie soorten lotgevallen van zijn filosofie aangestipt. Welke?

1. De lotgevallen in de Franse en Britse ‘filosofische tradities’ van Brennan.2. De lotgevallen ‘op het terrein’, ondermeer in Parijs, in Berlijn en in Londen.3. In de moderne psychologie4. In de psychofysica van Weber en Fechner 5. In de psychologie als studie van het bewustzijn van Wundt In de psychologie als

studie van het gedrag van Pavlov, Watson en Skinner

Sommigen noemen Descartes en Spinoza ‘verlichte’ denkers ‘avant la lettre’. Is dit terecht en waarom?

Dit is terecht omdat beide filosofen zich grotendeels emancipeerden van het juk van de scholastiek en beiden open stonden voor empirische kennis.

Wat betreft hun opvatting over de verhouding tussen ziel en lichaam, verschijnen Descartes en Spinoza als tegenstanders. Leg uit.

Voor Descartes vormden ziel en lichaam twee fundamenteel verschillende substanties, voor Spinoza vormden ziel en lichaam twee manifestaties van één en dezelfde substantie.

Wat was de ziel voor Descartes?

1. Descartes omschreef de ziel als de ‘Res cogitans’ of ‘het denkend ding’2. Hij beschouwde de ziel als immaterieel en onsterfelijk3. In zijn fameuze uitspraak ‘Je pense, donc je suis’ stelt hij de ziel gelijk aan het Ik (‘je’)


Jente Kaesemans

Het oude ‘dispuut’ tussen Descartes en Spinoza inzake de opvatting van de verhouding tussen ziel en lichaam lijkt actueel beslecht te worden in het voordeel van Descartes. Welke hedendaagse neurowetenschapper hebben we aangehaald als argument hiervoor, en wat is zijn specifieke onderzoeksdomein?

Antonio Damasio is vooral actief op het terrein van de neuropsychologie van de emotie (affect, gevoel).

Wat valt ons op bij het bekijken van de titelpagina van de eerste editie van Descartes’ “Discours de la méthode”?

1. Geschreven in het Frans, dus toegankelijk voor meer mensen, en niet in het Latijn, de voertaal van de Kerk.

2. Uitgegeven te Leiden in 1637, toen Nederland zowat de enige vrijplaats ter wereld was voor het denken.

3. Verschijnt samen met drie andere essays waarin hij zijn methode toepast: La dioptrique: stralingsbreking Les météores: meteorologie (weerkunde) La géometrie: meetkunde

Hoe luidde het devies van Descartes en wat betekent het?

Descartes’ devies luidde “Larvatus prodeo” en betekent “gemaskerd schrijd ik voort”.

Waarom is dit devies toepasselijk in het geval van Descartes?

Het is toepasselijk omdat Descartes, ook al bevond hij zich in Nederland, toch heel voorzichtig diende te zijn in zake het verspreiden van zijn inzichten.

Wat is de act die Descartes stelde en die hij beschrijft in zijn ‘Discours de la méthode’?

Hij nam het besluit om naar geen ander kennis meer te streven dan die welke hij in zichzelf of in het grote boek der wereld kon vinden.

Wat bedoelt Descartes in bovenstaande citaten met ‘in mijzelf’ en ‘het grote boek der wereld’? Hoe typeren deze beide aspecten Descartes?

1. ‘in mijzelf’ staat voor ‘in mijn denken, in mijn rede’ en typeert Descartes als rationalist

2. ‘het grote boek der wereld’ staat voor ‘de ervaring’ en typeert Descartes als empirist

Een uitspraak van Descartes die we ons graag herinneren luidt: “Cogito ergo sum” of “Je pense, donc je suis”. Hoe luiden deze gevleugelde woorden in het Nederlands?

Geef Descartes’ redenering weer waarin hij zich in zijn denken verzekert van zijn bestaan.


Jente Kaesemans

Hoe omschrijft Descartes in zijn ‘Discours de la méthode’ het grondbeginsel van de filosofie die hij zocht?

In het college hadden we het over een gedachtenexperiment van Descartes. Welke gedachtenexperiment?

Het gedachtenexperiment om de mens te denken als een machine.

Wat was een belangrijke inspiratiebron bij dit gedachtenexperiment?

De zogenaamde ‘automata’: naar onze hedendaagse normen primitieve machines, zoals een pop die schijnbaar kon schrijven.

Wat is een reflexboog?

Dat is een drieledige causale sequentie beginnende met een stimulus die in het organisme een activiteit opwekt, activiteit welke eindigt in een respons.

Leg uit: “Een reflexboog is compleet deterministisch.”

“Een bepaalde stimulus toekomende op een gegeven machine of organisme zal steeds dezelfde respons opleveren.”

“Descartes ontkende dat alle menselijke gedrag exhaustief kon geanalyseerd worden in termen van reflexbogen.” Is deze uitspraak juist of fout?

Deze uitspraak is juist

Waarom?

Omdat volgens Descartes niettegenstaande alle menselijke gedrag een lichaam (res extensa) nodig heeft, niet alle gedrag geïnitieerd wordt door andere fysische elementen. Sommige handelingen worden geïnitieerd door een niet-materiële geest (res cogitans).

Wat betekenen de uitdrukkingen: “res extensa” en “res cogitans” uit Descartes filosofie?

“Res extensa” betekent letterlijk “het uitgebreide ding” en verwijst naar alles wat een fysische uitgebreidheid heeft,

“Res cogitans” betekent letterlijk “het denkend ding” en verwijst naar de ziel of het Ik.

Hoe reageerden de Kerkelijke autoriteiten op de filosofie van Descartes?

Niettegenstaande zijn verwerping van een strikt deterministische visie op de mens, niettegenstaande de twee godsbewijzen waarmee Descartes zijn filosofie onderbouwde (bv zijn godsbewijs als fundering van zijn cogito), niettegenstaande zijn opvatting van de ziel als immaterieel en onsterfelijk, werd zijn werk door de Kerk op de zogenaamde Index, i.e. de lijst van verboden werken geplaatst.


Jente Kaesemans

de La Mettrie toont in zijn strijdschrift L’homme machine aan dat hij, net als andere vertegenwoordigers van wat Brennen de ‘Franse filosofische traditie’ noemt, de psychologie het liefst zou herleiden tot het organisatieniveau van de biologie. Dit blijkt onder meer uit het feit dat hij een aanhanger is van welke ‘wetenschappelijke’ disciplines?

Hij was aanhanger van: 1.de karakterologie of temperamentenleer van Galenus; 2.de fysiognomie; 3.de frenologie.

Leg uit: “De 19de eeuwse positivist August Comte voorzag in het palet aan wenselijke wetenschappelijke disciplines geen plaats voor de psychologie als aparte discipline.”

Voor Comte volstonden immers enerzijds de biologie als verklaringsmodel voor de psychologie van de mens als enkeling, anderzijds de sociologie als verklaringsmodel voor de psychologie van de mens als lid van een groep.

Op welke terreinen vonden we een echo terug van bepaalde aspecten van Descartes’ filosofie?

1. Aan het hof van Louis XIV: in het rationalisme waarmee het kasteel van Versailles en de bijhorende tuinen werden ontworpen, in de uiterst gedetailleerd vastgelegde omgangsvormen aan het hof, in de dressuur van het lichaam in het ballet.

2. Aan het hof van Frederik de Grote: in de militaire dril3. In Engeland: in het gevangeniswezen met de introductie van het panopticon 4. In West-Europa: in de opvoedingsmethoden zoals toegepast op scholen en

internaten

Jeremy Bentham introduceerde het zogenaamde “panopticon”. 1.Wat betekent dit woord?; 2.Hoe werd dit geconcretiseerd in het gevangeniswezen?; 3.Wat is het psychisch mechanisme dat men hiermee wilde ondersteunen?; 4.Leg dit mechanisme uit.

1. ”Panopticon” is Grieks voor “alles ziend”2. Door de gevangeniscellen cirkelvormig rond een centrale bewakingstoren te plaatsen

en wel zodanig dat:1.elke cel geheel zichtbaar was vanuit de toren; 2.de bewaker zelf NIET kon gezien worden door de gevangene in zijn cel.

3. Het “verinnerlijken van de wet”4. Men ging ervan uit dat een crimineel zich zou gedragen wanneer a) hij werd gezien of

b) DACHT dat hij werd gezien. In geval b) heeft hij het toeziend oog van de bewaker als het ware geïnternaliseerd.

In welke zin is de psychofysica van Weber en Fechner een erfgenaam van Descartes te noemen?

Zoals Descartes in zijn gedachtenexperiment de fysica nam als uitgangspunt van zijn benadering van de mens, probeerden ook Weber en Fechner de psyché te bestuderen als fysisch object.


Jente Kaesemans

In welke zin is de experimentele psychologie van Wundt een erfgenaam van Descartes te noemen?

Zowel bij Descartes (psyché = denkend Ik) als bij Wundt (methode van de introspectie) krijgt het bewustzijn een al te grote rol toebedeeld.

In welke zin is de psychologie van Pavlov, Watson & Skinner een erfgenaam van Descartes te noemen?

In die zin dat het behaviorisme goed lijkt aan te sluiten bij de idee van l’homme machine.


Jente Kaesemans

COLLEGE 7

7.1 Terugblik naar vorige week

We kijken op het terrein naar wat de interpretatiededucties zijn van Descartes. De Prof. zegt dat het jammer is dat psychologen ook geen filosofen zijn Amerikaanse turn: te zeer gebeten door het praktische en met de vraag ‘Wat kunnen we daar nu mee doen?’ Om een beetje een genuanceerd mensbeeld te hebben, moet je wat filosofisch zijn.

7.2 Film: l’enfant sauvage

De film gaat over een heel speciaal, historisch kind (1 casus) en over de lotgevallen van dat kind wanneer men er een bepaalde lectuur van Descartes op loslaat.

7.2.1 Is de film een feelgood movie?

Als je meegaat in het verhaal (zoals het ons getoond wordt), waarom heb je daar dan een goed gevoel bij?

De jongen is gered: er is een evolutie en zeker Itard (dokter die hem opvoedt) gelooft in zijn lessen het komt wel goed

Door zo een verhaal wordt de nieuwsgierigheid gewekt verder kijken dan wat op de dvd box staat

Het is niet zomaar film, maar een poging van een fameuze cineast (François Truffaut) om een historisch verslag filmisch te vertalen

Minstens 2 verhalen Blikpunt van de cineast (Truffaut) Historische, oorspronkelijke rapport dat verslag uitbrengt van die jongen zoals

men hem gevangen heeft in het zuiden van Frankrijk Itard (geen fictiefiguur, maar oervader van de orthopedagogie) probeerde deze

jongen op te voeden heeft hier 2 rapporten over gepubliceerd die we nu nog altijd kunnen lezen

Waarom wou Truffaut deze casus per se verfilmen? Een keuze maak je niet zomaar, vaak zijn er meerdere jaren nodig om een film te realiseren. Je kiest dus een project dat de moeite waard is; het vragen naar de motieven van iemand is een belangrijke psychologische vraag.


Jente Kaesemans

7.2.3 Over welk soort casus gaat deze film van Truffaut?

In de receptie worden de kinderen aangeduid als wolfkinderen.

7.2.3.1 Fictieve en historische casussen

Kipling Zoon van Britse kolonialen 19e eeuw: India behoorde bij het Britse koloniale rijk in de jungle van India

zijn er verschillende kinderen aangetroffen die enige tijd hebben kunnen overleven

The Jungle Book Romulus en Remus

De mythe over de geboorte van Rome gaat terug op de kinderen die door een wolvin werden grootgebracht.

Karakteristiek van klassieke mythe: fictie enerzijds maar fictie bevat een kern van waarheid; voorkomen van dergelijke uitzonderlijke situaties (als mensenkind overleven zonder andere mensen) dergelijke casussen laten hun echo’s na omdat ze zo uitzonderlijk zijn.

Peter (Hannover, 1725) Duits jongetje Gevonden in Hannover en in 1726 overgebracht naar Londen, aan het hof van

George I. Kasper Hauser (1812 – 1833)

Tot zijn 16 opgesloten in toren Iemand bracht hem voedsel, maar er was nooit een menselijke interactie Is uit kerker gehaald en midden op plein van Nürenberg gedeponeerd met

een briefje in zijn hand met adres op Jongen kon 1 zin: Ik zou graag een ruiter worden zoals mijn vader ooit

geweest is. Waarschijnlijk is dit ingedrild toen hij jong was en men ziet dit als een verwijzing naar zijn vader

Zelfde tijdsperk als Victo (=hoofdpersonage film) 20ste eeuw: 2 zusjes gevonden in jungle van India

Man die zusjes onder hoede had, is beschuldigd geweest van fraude Genie Clark (1970)

7.2.3.2 Wat zijn wolfskinderen?

Wolfskinderen zijn kinderen die niet noodzakelijk in de jungle gevonden zijn, maar het zijn extreem verwaarloosde kinderen. Wat is zo extreem aan de verwaarlozing? Men heeft hen de menselijke interactie ontzegd. Het meest ingrijpende is niet de fysische, maar de emotionele verwaarlozing. De menselijke ander speelt een enorme rol (liefhebbende ander).


Jente Kaesemans

Dit zijn historische casussen die meteen de interesse wekten van een heleboel mensen (1800, Verlichting). Er zijn een reeks mensen die wanneer ze met zo een kind geconfronteerd worden, zich de vraag stellen ‘Wat maakt de mens tot mens? Is het de natuur of is het zijn cultuur? Is het hoe hij geboren is of is het wat we ervan maken?’ nature-nurture debat

Naar aanleiding van dit soort casussen wouden bepaalde mensen (zoals Itard) een antwoord krijgen op de nature-nurture vraag.

Standpunt Itard: Nurture Hij wou ook zijn opvoedingsmethode op punt stellen met een natuurkind

(onbeschreven blad dat hij zou beschrijven) Standpunt tegenstander Itard: Nature (zegt dat Victor idioot is)

7.2.4 Victor de l’Aveyron

7.2.4.1 Rapporten

Itard maakte 2 rapporten (1801 en 1807) over Victor.

Reden van rapporten? Toestemming krijgen van de overheid en dit experiment verder zetten (uitvoerig verslag).

Wat omvatte het eerste rapport van Jean Itard (1801) over de wilde jongen van Aveyron? En het tweede?

7.2.4.2 Casestudie

Filosofisch uitgangsput: de Condillac, Locke (mens als tabula rasa) Voorgeschiedenis: uitvoerige beschrijving van wat Itard allemaal gehoord had Begintoestand Interventies + effecten/observaties: hij gebruikt zijn trucs om het kind bepaalde

dingen te leren. Na 9 maanden moet Itard zich verantwoorden en sluit hij zijn eerste rapport af (schrijft eindtoestand van kind). Het 2e rapport is minder uitvoerig (nochtans langere periode: 6 jaar) en behandelt een aantal thema’s (ontwikkeling affectieve, zintuiglijke, intellectuele,…)

Eindtoestand: Wat is er nu geworden van Victor de l’Aveyron? Hij heeft nooit kunnen spreken. De film geeft ons een bedrieglijk idee van dat het gaat lukken. Waarom wil Truffaut per se dat het een mooie film is die goed eindigt terwijl het eigenlijk niet zo was? dit neemt niet weg dat de film bijzonder instructief is voor hetgeen waarmee wij bezig zijn.

In welke periode situeert zich de casus van Victor de l’Aveyron?

Begin 19de eeuw.


Jente Kaesemans

Hoe duiden we deze periode nog aan?

Als de periode van de zogenaamde ‘Verlichting’.

7.2.4.3 Het eerste mensbeeld

=mensbeeld dat je kan aflezen uit de film en dat Itard rechtstreeks laat inspireren vanuit de Condillac en Locke (sensitivistisch/behavioristisch mensbeeld)

Hoe lang domesticeren wij al paarden? 6000 jaar toen wist men ook al hoe men moest omgaan met belonen en straffen.

Waar Truffaut trouw is aan de rapporten van Itard, geeft hij ons het sensitivistische mensbeeld. Wanneer hij zijn eigen zin doet, zien we de psychoanalytische blik van in de 20 ste

eeuw

Uit de verfilming van de geschiedenis van Victor de l’Aveyron door François Truffaut (1970) spreken twee totaal verschillende mensbeelden. Welke zijn deze?

7.2.3.5 Scènes die beschreven worden in het rapport

De scènes zijn trouw geïnterpreteerd.

Begintoestand: 2 specialisten onderwerpen Victor aan een onderzoek (kind doet maar 4 dingen: eten, slapen, drinken, rusteloos rondlopen)Welke waren de vier ‘activiteiten’ die Victor de l’Aveyron bij zijn gevangenschap ten toon spreidde?

Eten Drinken Slapen onrustig heen en weer bewegen

Interventies: de jongen moet rechtop leren lopen, hij is ongevoelig voor hitte en extreme koude Itard richtte zich met zijn opvoedkundige interventies op de zintuigen van Victor. Beschrijf bovenstaande scène en geef aan wat de opdracht was van Victor en wat het doel was van Itard.In bovenstaande scène werd Victor geblinddoekt zodat hij zich zou kunnen concentreren op wat hij hoorde: de slag op het vel van de trommel, op de rand van de trommel, op de zijkant van de trommel, of het geklingel van de bel. Zijn opdracht was om het gehoorde geluid ook zelf voort te brengen. Op die manier probeerde Itard de zintuigelijke gewaarwording van Victor te verfijnen.Bij welke specifieke filosofische stroming uit de geschiedenis van de psychologie (cf. Brennan) sluiten dergelijke interventies naadloos aan?Bij het Franse sensitivisme.


Jente Kaesemans

Naar welke vertegenwoordiger van deze stroming verwijst Itard in zijn rapport van 1801?Naar de Condillac. Wat was een belangrijk element van de opvoedkundige interventies van Itard?Belonen en bestraffen.Met welke van de psychologische ‘systemen’ (cf. Brennan) kan je dit element gemakkelijk in verband brengen?Met het behaviorisme.

Truffaut vertolkt zelf Itard hij wou het kind beschermen tegen het hectische van een filmscène.

Probleem bij Victor: kon zijn aandacht niet vestigen op schoolse taken (maar dit was niet het geval bij een vertrouwde stimulus bv. duif)

Waarover ging het dispuut tussen Jean Itard en diens leermeester Philippe Pinel? Leg uit.

Zij waren het niet eens over de oorzaak van toestand van Victor: voor Pinel was Victor achterlijk omdat hij zo geboren was, voor Itard was Victor achterlijk omdat hij geïsoleerd van andere mensen opgroeide in het bos.

Wat concludeerden we na vergelijking van L’enfant sauvage (Truffaut, 1970) met de oorspronkelijke rapporten zoals gepubliceerd door Jean Itard?

We concludeerden dat Truffauts film, voor zover naar de geest trouw aan de oorspronkelijke rapporten, een mooie representatie geeft van een vroeg sensitivistisch/behavioristisch mensbeeld.

Hoe formuleerden we dit mensbeeld?

De mens als dusdanig is het product van conditioneringsmechanismen die zich enten op de aangeboren reflexen.

Jean Itard verwees in zijn oorspronkelijke rapporten van 1801 en 1807 naar de auteurs van zijn mensbeeld. Welke zijn deze twee filosofen en welke twee boutades karakteriseren dit mensbeeld?

Locke en de Condillac ”Er is niets in geest wat niet eerst in de zintuigen is” ”De mens als dusdanig is een tabula rasa (een onbeschreven blad)”


Jente Kaesemans

COLLEGE 8


- P. 27 – 29- B. Spinoza (1677), Ethica, Amsterdam, Bert Bakker, 2002, p 129- Cf. Brennan, p 70-73- Cf. Brennan, p 73-74- Cf. Brennan, p 75- Cf. Brennan, p 84-89- Cf. Brennan, p 84-85- Cf. Brennan, p 85-88

8.1 Duitse traditie: 19de eeuwse voorgeborchte van de psychologie

= 3e filosofische traditie in de moderne psychologie

8.1.1 Wanneer begint de Moderne Psychologie?

Halverwege 19e eeuw Begin van ons vakgebied: vragen die toen werden gesteld, worden nu nog gesteld Duitssprekend Europa: bakermat van het ontstaan van de moderne psychologie

Duitse filosofische traditie is veel belangrijker geweest voor Moderne Psychologie dan Franse en Britse traditie. De Franse en Britse traditie bekeken de mens via de maatschappelijke en politieke visie, wat nog steeds relevatie heeft op ons dagelijkse leven (principes van het gevangenisleven zoals controleren, opvoedingsprincipes zoals belonen en straffen).

8.1.1.1 Voorbeeld van de Moderne Psychologie: Wilhelm Wundt

Hoogleraar in de filosofie We zouden allemaal filosofisch beslagen moeten zijn, maar dit is zeer moeilijk In deze colleges eerder praktische cosequenties (vb. op het terrein: Franse en Britse

traditie) Niemand leest nog zijn werk, maar hij is toch nabij (gelijkaardige vraagstelling)

in zekere zin werken wij nog altijd verder in de traditie van Wundt (Modern is een referentiepunt)

Opm.: Art brute: kunst door outsiders (=psychiatrische patiënten)


Jente Kaesemans

8.1.1.2 Didactisch principe van Brennan

Descartes en Spinoza naast elkaar aartsvaarder is eerder Spinoza dan Descartes

8.2 19de eeuwse basis van de psychologie

Fysiologie Evolutieleer Psychofysica: Weber, Fechner, Helmholtz Psychiatrie (zie volgend college)

Condition humaine: aard van de mens, iets leren over de mens als mens vooral in extreme situaties

Psychiatrie is een extreme situatie Wat deed men met psychiatrische patiënten die gevaarlijk waren in de 19de

eeuw? Opsluiten in het Geeraard de Duivelsteen (Gent) Familiale opvang van psychiatrische patiënten in Geel (boerengezinnen)

milieutherapie avant la lettre Vanaf 19de eeuw opgenomen in specifieke instellingen (geconfronteerd met

de nabijheid)

8.2.1 Wat zijn nog extreme terreinen?

Zogenaamde primitieve samenleving (samenlevingen die we vanaf 19de eeuw als antropologen hebben bestudeerd) = antropologie

Iets leren over jezelf als mens werk van antropologen bestuderen Het jonge kind (dingen uitvergroot die nog altijd aanwezig zijn in jezelf) Kunstenaars creativiteit bestuderen

8.3 Baruch Spinoza

1632 – 1677 Geboren in Amsterdam Joods-Portugees Fysieke ruimte in Nederland Opvattingen over God, ethiek, mind/body – ziel/lichaam Moderne psychologie is te danken aan Spinoza

Voor Spinoza zijn ziel en lichaam twee aspecten van één en dezelfde substantie. Leg uit.

Belangrijk hierbij is het onderscheid dat hij maakte tussen de psychische functies zoals gevoelens, herinneringen en gewaarwordingen enerzijds en de hogere psychische


Jente Kaesemans

processen zoals perceptie, rede en intuïtieve kennis anderzijds. Hoe omschreef Spinoza het onderscheid tussen beide?

8.3.1 Wat was God voor Spinoza?

= hemegonie van de theologen

Pantheïsme: voor Spinoza was God overal (pan = overal / theïsme = God) Het natuurlijke is heel belangrijk voor Spinoza God was niet zoals een persoonlijke god, God is een algemeen principe die je in een

algemeen concept in de natuur vindt verschillend van Descartes: Descartes zag God als een persoonlijke God

Jean Bottero – la naisance de dieu: schets van de verandering van het karakter van God

8.3.2 Wat was ethiek voor Spinoza?

= Gedachtegoed dat je een antwoord geeft op de vraag ‘Wat moet ik doen?’

er is niet zoiets voor Spinoza als een oordelende God die zegt wat je al dan niet mag/kan doen, maar op wat moet je je dan baseren? Je moet je baseren op de natuurwetten (centrale notie van de natuur)

8.3.3 Spinoza’s opvatting over het mind/body probleem

8.3.3.1 Descartes tegenover Spinoza

Descartes Dualisme Geest/ziel en het lichaam zijn 2 verschillende substanties Ziel is passief: wordt gekneed door de ander Ziel is lijdend voorwerp klopt voor een deel: je bent het resultaat van

biologische effecten Spinoza

Monisme: Geest en lichaam zijn 2 facetten van dezelfde substantie en worden verenigd door de natuur “Ziel en lichaam zijn twee verschillende aspecten van dezelfde substantie.”

Voorstelling van de breuk die Spinoza vormde tav de orthodoxiën Wat we perceptie noemen, is niet te reduceren tot een mechanische reactie

(ziel wordt een actief principe l’homme machine) Als je denkt als een machine, definieer je je als passief Wat behoort er tot de condition humaine? Dat de mens een levend wezen is

en dit is actief, niet passief Mens is actief vanaf de wieg (kijk naar pasgeboren kind een kind is niet

passief)


Jente Kaesemans

Het is de ziel die je vormt

Schots onderzoeker Trevarthan: onderzocht primaire communicatie tussen een moeder en haar pasgeboren kind (heel snel is het de boorling die de uitwisseling stuurt)

8.3.3.2 Wat is de ziel volgens Spinoza?

De ziel is de voorstelling van het lichaam. Het wezen van de ziel is activiteit Dit in tegenstelling tot de passiviteit van de cartesiaanse opvatting Een levend wezen is actief en niet passief Een baby is in zijn/haar eerste week passief, maar daarna is hij ook actief Het is dynamisch en niet statisch Het is actief organiserend en niet passief georganiseerd Samenvattende karakteristieken van de ziel

Dynamisch Actief Wil en drift

Wat is het wezen van de ziel volgens Spinoza? (1p)

8.3.3.3 Citaat van Spinoza

“Onder een idee versta ik een voorstelling van de geest die hij vormt omdat hij een zaak is die denkt. Ik gebruik liever het woord ‘voorstelling’ dan ‘gewaarwording’, omdat het is alsof het woord ‘gewaarwording’ aangeeft dat de geest door een voorwerp wordt aangedaan, terwijl het woord ‘voorstelling’ een handeling van de geest tot uitdrukking brengt”

formaat van Spinoza karakteriseren: Tractatus theologico-politicus (1670)

Een voor de psychologie belangrijke filosoof en tijdgenoot van René Descartes was Baruch Spinoza. Wat waren zijn opvattingen over respectievelijk God, ethiek en de verhouding ziel/lichaam, zoals uiteengezet in zijn Tractatus theologico-politicus?

God: pantheïsme: Dit betekent dat voor Spinoza God gelijk is aan de natuur, dat wil zeggen dat God niet persoonlijk is, maar wel een algemeen onderliggend principe.

Ethiek: bij afwezigheid van een oordelende God, moet de mens zich voor zijn ethiek baseren op natuurwetten.

Ziel/lichaam: monisme (itt het dualisme van Descartes): ziel en lichaam zijn één, dat wil zeggen ziel en lichaam zijn twee aspecten van één en dezelfde substantie en het is de natuur die beide verenigt.

8.3.4 Echo’s van Spinoza

Wie nam de opvatting van Spinoza over en zette zijn werk verder? (er moest een intellectueel klimaat voor zijn)

Immanuel Kant Charles Darwin


Jente Kaesemans

Johan Friederich Herbart Arthur Schopenhauer Fechner Helmholtz Wundt Weber

8.3.4.1 Immanuel Kant (1724-1804)

Boegbeelden die aan de wieg stonden van onze discipline hebben Kant beïnvloed Zeer expliciete mening over wat psychologie kon en moest zijn (standpunt waar hij

zeer goed over nagedacht had) 3 grote kritieken Kritiek van de zuivere rede Kritieke van de praktische rede Kritiek van de oordelleskracht

Je mag zelf meningen vormen, maar niet zomaar (klassieken kennen) Verlichting Antropologie: antropo = de mens/ logos = leer leer van de mens Waarom noemen we Kant een rationalist? We kennen de wereld zoals we hem

voorstellen in onze ratio; antwoorden op een vraag zijn onder invloed van de rede. (Descartes is ook een rationalist)

A priori vormen van de perceptie (tijd en ruimte) A priori categorieën van ons denken (kwaliteit, kwantiteit, relatie en

modaliteit) Waarom noemen we Kant een empirist? De objectieve wereld zal nooit echt gekend

worden, maar bestaat wel want zintuigen geven aanleiding van voorstellingen Waarom was Kant een genuanceerde denker? Tussen ons en de wereld zit de wereld

van de voorstelling. De voorstelling is gedetermineerd door onze voorkennis ons kennen heeft een invloed op de wereld die we denken te kennen

Je kan van de psychologie nooit een experimentele wetenschap maken (standpunt van Kant) MAAR hij heeft zijn kritieken niet goed geformuleerd en deze hebben niet stand gehouden

Geen wiskundige onderbouwing mogelijk Hoe veel de fysica ons heeft bijgebracht, men kan dat niet handhaven in het

onderzoek naar de mens en zijn pscyhe Kan geen experimentele discipline van gemaakt worden (experimenten voor

enkel wat buiten ons ligt) Klopt niet vandaag de dag doen we dit wel Argumenten

Wiskunde voldoende dimensies nodig die je kan kwantificeren Psychische processen kunnen slechts 1 dimensie gemeten worden=

uitgebreidheid in tijd (hoe lang duurt iets) chronometrie Experimenteel onderzoek innerlijke ervaring mogelijk niet

experimenteel te onderzoeken


Jente Kaesemans

Een psychisch proces is meetbaar in de tijd, maar niet in een andere dimensie (om iets te kwantificeren heb je minstens dimensies nodig)

Kant heeft nog altijd een beetje gelijk Innerlijke ervaring ontrekt zich aan experimenteel onderzoek; psychische processen

gaat over de innerlijke ervaringen Hoe kunnen we de mens als mens karakteriseren? Als persoon, als man, vrouw, deel

van een volk,…. Kant zag zijn heil in een beschrijvende psychologie

Leg kort uit dat Kant zowel een rationalist was als een empirist.

Hij was een rationalist waar hij zei dat we “die Welt an sich” niet kunnen kennen en dat onze kennis van de wereld steeds gemedieerd is door onze voorstelling van de wereld. Onze voorstelling van de wereld komt tot stand via de a priori vormen van de perceptie (tijd & ruimte) en via de a priori categorieën van ons denken (kwaliteit, kwantiteit, relatie en modaliteit). Hij was een empirist waar hij zei dat de objectieve wereld wel bestaat omdat die objectieve wereld aanleiding geeft tot gewaarwordingen en voorstellingen.

Wat zijn tijd en ruimte voor Kant?

Tijd en ruimte zijn geen attributen van de objectieve wereld, maar aangeboren vormen van onze zintuiglijkheid.

Voor Kant was “die Welt an sich” onkenbaar. Hoe kwam dit volgens hem?

Onze kennis van de wereld is gemedieerd door de lichamelijke perceptie en door ons denken.

Wat was de wetenschapsopvatting van Kant met betrekking tot de psychologie? Licht toe en geef zijn argumenten.

Voor Kant kon de psychologie nooit een natuurwetenschap worden. Waarom niet en hoe beargumenteerde hij dit?

*Kants Anthropologie (i.e. zijn psychologie) bevat menig interessant thema – zie de inhoudstafel. Niettegenstaande dat deze psychologie voor hem een ver wenkend doel was, voorbij zijn drie kritieken, moeten we toch zeggen dat hij in dit project heeft gefaald. Het belang van Kant voor de psychologie kan niettemin moeilijk overschat worden. Verschillende denkers en psychologen laten zich lezen als een commentaar op Kant.

“Gattung”: soort, geslacht (in biologische zin)

8.3.4.2 Charles Darwin

Overleven als biologische predispositie instinct


Jente Kaesemans

Actieve gerichtheid als karakter van het levend wezen Instinct kunnen we niet direct bij de mens hanteren, maar wel het begrip drift De

wil en de drift zijn een actief principe Evolutieleer 1859 Anklammerungstrieb

8.3.4.3 Thomas Szazs

Moord op het verlangen om te weten: door dingen te verplichten

8.3.4.4 Johann Friedrich Herbart

1776 - 1841 Wiskundige Er zijn wel aspecten van de psychologie die je wiskundig kan onderbouwen Centreert zich op de studie van het bewustzijn (overeenkomst met Wundt) Zegt dat bewustzijn maar een vluchtige zaak is Je moet een zeer dynamische visie ontwikkelen over het bewustzijn Struggle for life: strijd voor het bestaan al die voorstellingen willen in het

bewustzijn treden maar het is slechts de sterkste die er in slaagt Herbart is een uitstekende springplank voor elke psychologie die zich wil focussen op

het onbewustzijn Referentiepunt Kant Experimenten neen

Gilles de la Tourette: ongecontroleerde spraak (vloeken en beledigingen) en bewegingen voorstellingen die zich te pas en te onpas in het bewustzijn vertonen en zelfs tot uiting komen in de motoriek

8.3.4.5 Arthur Schopenhauer

1788 - 1860 Echo van Spinoza en Kant In comfortabele omstandigheden zijn we in controle, maar er moet niet veel

veranderen of we zijn niet meer in controle Opvatting over de wil: hij ziet niet iets als rationeel, eerder als een blinde kracht die

door iemand gedreven wordt Filosoof over de wil, niet de bewuste, cognitieve wil

19e eeuwse sciëntisme: slingerbeweging (vind je terug bij de vertegenwoordigers van de verlichting) noodzakelijk om zoiets als Moderne Wetenschap mogelijk te maken

8.3.4.6 Ernst Heinrich Weber

1795 - 1878 Psychofysica


Jente Kaesemans

Wat is psychofysica? Antwoord geformuleerd op opvatting van Kant Onderzocht de tastzin onder meer het kleinst waarneembare verschil Wet van Weber

Wat is psychofysica?

De psychofysica is de studie van de relatie tussen fysische stimuli en gewaarwording en impliceert dus een articulatie, op een heel beperkt terrein, van het mind/body vraagstuk.

Door wie werd de psychofysica beoefend?

Door fysiologen, fysici, natuurfilosofen. Zij gelden als de voorlopers van de moderne psychologie.

Om de subjectieve gewaarwording te kunnen meten, diende Weber de verhouding te kunnen bepalen tussen een prikkel en de net merkbaar verschillende prikkel. Beschrijf de methode die hij proefondervindelijke hanteerde voor de prikkel ‘gewicht’.

Wanneer men twee gewichten A & B heeft en het gewicht B is maar net iets groter dan gewicht A, dan zal men het verschil niet kunnen waarnemen. Wanneer men echter het gewicht B doet toenemen, dan komt er onvermijdelijk een moment waarop men het verschil in gewicht tussen A & B2 wel waarneemt. Dat noemt Weber het kleinst merkbaar verschil. Neem ik vervolgens een gewicht C dat net iets zwaarder weegt dan gewicht B, dan zal ik het verschil in gewicht tussen B & C niet kunnen waarnemen. Wanneer ik nu het gewicht van C doe toenemen dan zal opnieuw een moment aanbreken waarop ik het verschil tussen B & C2 wel waarneem. Nu blijkt uit experimenten dat de verhouding tussen A en B2 gelijk is aan de verhouding tussen B en C2, enz.

Hoe luidt dit als wet geformuleerd?

In een wet geformuleerd: de verhouding tussen een gegeven gewicht en het net merkbaar verschillend gewicht is constant.

Hoe schrijf je dit in een formule?

Delta R

--------- = k

R

Waarbij R staat voor “Reiz” (prikkel), k voor constante en Delta R of ∆R voor de ‘net merkbaar verschillende prikkel’.

Wat betekent dit concreet voor de prikkel ‘gewicht’?


Jente Kaesemans

Voor de prikkel ‘gewicht’ is die verhouding 1/17. Met andere woorden: men kan het verschil tussen 17 en 18 gram waarnemen, net zoals men het verschil tussen 17 en 18 kg kan waarnemen.

Voor welke andere gewaarwordingen geldt de wet van Weber?

Diezelfde wet geldt ook voor de gewaarwording van licht, geluid, warmte en druk.

Wat toonde Weber met zijn wet aan met betrekking tot Kants opvatting van de psychologie als natuurwetenschap?

Dat minstens één door Kant gepostuleerde onmogelijkheid, namelijk de onmogelijkheid om psychische processen kwantitatief te benaderen, niet geheel juist was.

8.3.4.7 Nietzsche

Hij is de filosoof over de drift

8.3.4.8 Fechner

Psychofysica Geneeskunde Kleurenzicht en optisch nabeeld

8.4 Derde periode: 19de eeuwse sciëntisme

Verloop Verlichting eind 18de eeuw rationalisme en empirisme Reactie begin 19de eeuw natuurfilosofie en romantiek Tegenreactie 2de helft 19de eeuw sciëntisme

De tegenreactie brengt ons bij de wieg van de moderne psychologie 19de eeuwse basis van de psychologie Fysiologie Evolutieleer Psychofysica (Weber, Fechner, Helmholtz) Psychiatrie

8.4.1 Psychofysica

Voorlopers van de moderne psychologie: Weber, Fechner en Helmholtz, Weber Subjectieve waarneming van een objectieve stimulus

8.4.2 Domeinen die ons iets bij leren over de mens

8.4.2.1 1ste domein: antropologie

Zogenaamde primitieve samenlevingen


Jente Kaesemans

We moeten niet meegaan met de 19de eeuwe denkwijze men denkt dat ze de ‘mindere’ samenleving zijn

In feite zien we een uitvergroting van bepaalde aspecten die iedereen met zich mee draagt

8.4.2.2 2de domein: het jonge kind

Ontwikkelingspsychologie Een jong kind onderzoeken is een spiegel van u zelf

Er lijkt een grote afstand tussen de volwassenen en het kind te zijn Maar het is enkele een uitvergroting van eigenschappen dat iedereen met

zich mee draagt

8.4.2.3 3de domein: psychiatrie

Dit is een belangrijk aspect die Brennan vergeet te vermelden Men mag het ontstaan van de psychologie niet reduceren tot de experimentele psychologie.

De psychiatrie heeft een even grote invloed gehad op het ontstaan In de psychiatrie wordt je geconfronteerd met ‘le condition humaine’, de aard van de

mens. In de psychiatrie vindt men ‘extreme’ gevallen Extreem in de zin van het is een uitvergroting van karakteristieken die iedere

mens heeft De psychiatrie is ontstaan op het einde van de 19de eeuw

Ervoor sloten ze psychiatrische mensen op Met uitzondering in de Middeleeuwen familiale opvang van psychiatrische

patiënten in boerengezinnen = milieu therapie ze werden te werk gesteld Door het ontstaan van zo’n instelling werden we geconfronteerd met de

nabijheid van de zogenaamde abnormale mens

8.4.2.4 4de domein: De kunstenaar

Kunst is de uitvergrote waarheid

De absolute drempelwaarde is de waarde die een stimulus moet hebben opdat deze subjectief zou kunnen worden waargenomen. Vb. 20 Hz is de absolute drempelwaarde opdat een mens een hoorgewaarwording zou hebben.


Jente Kaesemans

COLLEGE 9

GASTCOLLEGE DOOR DR. GREGORY BETOEN – TRAUMA: EEN MODERNE STOORNIS?


- Bestudeer in aansluiting op dit college met bijzondere aandacht de tekst van Dr. Gregory Bistoen zoals opgenomen in deel IV van de reader

9.1 Psychisch trauma

9.1.1 Wat is een psychisch trauma?

= aandoening die aan de wieg staat van de moderne psychiatrie en klinische psychologie (verwijzing naar Dr. Guislain tentoonstelling 1914-2014)

Psychisme zorgt ervoor dat de massale hoeveelheid prikkels gereduceerd wordt tot draaglijke proporties (bij trauma: prikkelschild faalt we kunnen het niet op een normale manier verwerken)

Vb. tentoonstelling Guislain (herdenking WOI): we doen dit aan de hand van trauma voor ons is het evident dat de soldaten enorm veel last hadden van dit geweld; we voelen ook aan dat de problemen op een rechtstreekse manier voortvloeien uit het geweld (eerst steeds biologische verklaringen, maar daarna psychologische termen)

9.1.2 Geschiedenis

Voedingsbodem voor deze pathologie is terug te vinden in de gruwelijken van WOI betekenis: wonde in het Grieks

17e E: opgenomen in klassieke geneeskunde = fysieke verwonding die specifiek veroorzaakt was door een externe oorzaak + barrière van de huid die buitenwereld en binnenwereld van elkaar scheidt, wordt verbroken

19e E: trauma migreert van fysieke domein naar psychische domein (= metafoor die is toegepast op het psychische)

Nu: Vandaag de dag verwijst het naar de manier om de impact van de buitenwereld op de psyché van het individu te conceptualiseren; de term is gaandeweg geadopteerd door leken betekenis geven aan eigen ervaringen (ook populair in media; vb. aanslagen Parijs en Brussel)


Jente Kaesemans

9.1.3 Hoe heeft de psychiatrie zich ontwikkeld?

Conceptuele studie = geen nieuwe data verzamelen (binnen het veld van de traumastudie is er enorm veel materiaal; ook vanuit culturele onderzoekstraditie theoretisch werk waarbij hij vertrekt van 4 kritieken van het huidige trauma)

Psychologie en wetenschap hebben de plaats ingenomen van de religie (geeft zin aan de wereld)

Psychologie en wetenschap worden verwacht van antwoorden te geven

9.2 Post-Traumatische Stress Stoornis

9.2.1 Wat?

Gedefinieerd zoals in de DSM III

9.2.2 Geschiedenis

= eindpunt waaruit we al het voorgaande kunnen lezen , soort laatste betekenaar die functioneert binnen de maatschappij maar het is nog zeer moeilijk om de wortels te zien

Diagnose is vrij jong (werd voor het eerst opgenomen in de DSM in 1980, binnen de psychiatrische nosologie)

Waarom in 1980? 3e editie DSM ommeslag: volledig andere benadering van de diagnostiek

eerst was er een etiologische redenering cfr. Wat veroorzaakt de stoornis? <-> in de DSM-III was er een biochemische redenering van de psychopathologie cfr. Gericht op a-theoretisch zijn en enkel stoornissen opnemen waarvoor empirische evidentie beschikbaar was

Jaren 60-70: antipsychiatrische beweging ontevreden met werking van psychiatrie en zeiden dat diagnoses geen objectieve en wetenschappelijke basis hadden (vb. ziekte van zwarte slaven die altijd wegliepen van het erf); inzet debat: validiteit van de stoornis (dit blijft vandaag ook nog een moeilijk punt vb. ADHD)

Debat: validiteit van de stoornis (dit blijft vandaag ook nog een moeilijk punt, vb. ADHD)

Debat homoseksualiteit: tot jaren 80 was iemand die homoseksueel was, psychisch ziek (pervers) debat! Het feit dat er een debat kan zijn, bevestigd de antipsychiatrie (autoriteit psychiater werd ondergraven)


Jente Kaesemans

9.2.3 Overgang van etiologische naar biochemische redenering

DSM-III olv Robert Spitzer: strategie om kritieken van de psychiatrie het hoofd te bieden biomedische ziektemodel heeft men zo strikt mogelijk trachten toe te passen op de psychodiagnostiek. Om dit te bereiken heeft men getracht om zich gewoon te richten op wat men kan observeren tot soort classificatie komen (in DSM-III wou men enkel diagnoses opnemen waarvoor er al wetenschappelijke evidentie was)

9.2.3.1 Twee nieuwe grondregels

A-theoretsich Men maakte komaf met de ethologische beschrijving In de DSM-III keek men enkel naar uiterlijk observeerbare kenmerken (niet

meer naar oorsprong) zodat elke observator hetzelfde kan vastleggen Empirische evidentie

Men mag enkel nog diagnoses opnemen waarvoor reeds empirische evidentie is

9.2.3.2 Uitzondering van PTSS op de grondregels

Toen PTSS werd opgenomen in de DSM kon dit niet enkel op basis van symptomen (men moest ook naar de oorzaken kijken het is namelijk onmogelijk om een trauma te definiëren zonder oorzakelijke uitspraken te doen)

er was nog geen empirische evidentie (gevolgd van politieke druk)

9.2.3.3 Voorbeelden

Drapetomanie: kwam enkel voor bij zwarte slaven. Ze hadden de ziekelijke neiging om weg te lopen. Dit moest behandeld worden. Wat veroorzaakt de stoornis pijn voor de slaaf omdat hij na het weglopen gestraft wordt.

Homoseksualiteit: werd opgenomen in de DSM onder de noemer perversie Door maatschappelijke en sociale druk werd het uit de DSM geschrapt Dit gebruikte de antipsychiatrie om zijn argument te versterken. De politiek en maatschappelijke tendensen bepaalden wat als (ab)normaal,

als psychisch ziek of gezond werd aangezien

9.2.4 Hoe werd de diagnose gedetecteerd?

Diagnose van PTSS: PTSS is een reeks symptomen die zich ontwikkelen na de confrontatie met een zogenoemde ‘traumatische stressor’.

9.2.4.1 Criterium A (= stressor criterium)

Symptomen ontwikkelen zich na een bepaalde traumatische gebeurtenis: persoon moet blootgesteld geweest zijn (als getuigen of slachtoffer) aan gewelddadige gebeurtenissen.


Jente Kaesemans

Belang van dit criterium is dat mensen de symptomen die van B tot D zijn beschreven vaak kunnen hebben. Er moet dus een link zijn met voorafgaande gebeurtenis om te spreken over een trauma

9.2.4.2 Criterium B tot D (symptomen)

Traumatische herbeleving Kan in de vorm van nachtmerries of levendige flashbacks zijn (gaat gepaard

met hevige angst en kan zelfs leiden tot dissociatie) Persoon kan het niet vergeten en het verleden dringt constant het heden

binnen Men kan het niet bewust herinneren hij kan het niet verbaal

communiceren, maar hij kan het ook niet vergeten blijven herhalen van het voorval.

Het herbeleven is niet zoals het gewoonlijk derde persoonsperspectief, maar hij herbeleeft de situatie vanuit het eerste persoonsperspectief Hierdoor lijkt het (weer) écht te gebeuren

Het herbeleven kunnen ze zich vaak niet herinneren omdat ze het niet onder woorden kunnen brengen

Hypervigilantie Men heeft angst om, op elk moment, opnieuw in de traumatische situatie te

belanden. De toestand van angstige verwachting leidt tot het gevoeld dat de situatie blijft voortduren.

Als gevolg van de angst zitten ze in een toestand van continue waakzaamheid ze zonderen zich daarom vaak af om prikkels van de buitenwereld te vermijden.

Emotionele afvlakking Tegengestelde van hypervigilantie De waakzaamheid wordt hier vervangen door een toestand van in zichzelf

keren en weinig responsief zijn (zeer moeilijk om betrokken te zijn bij emotionele gebeurtenissen in het hier en nu)

9.2.5 Typerend voor PTSS

Het is een chronische aandoening Patiënten trachten angsten vaak zelf te reguleren (medicijnen, drugs, alcohol) Van lange duur: tijd kan niet alle wonden helen Zelfmoord bij deze groep is niet uitzonderlijk

MAAR dit alles is voor de DSM niet voldoende om het PTSS te stellen er moet nog voldaan worden aan criterium A (dus aanpassingsstoornis ipv PTSS)


Jente Kaesemans

9.3 Aanpassingsstoornis

9.3.1 Wat?

We spreken van een aanpassingsstoornis in plaats van PTSS als er niet voldaan wordt aan criterium A. Mensen wiens symptomen beschreven zijn in criterium B tot D, maar die niet gelinkt kunnen worden met een gebeurtenis hebben geen trauma’s.

9.3.2 Onderscheid tussen PTSS en aanpassingsstoornis

Er moet een ander causaal mechanisme zijn in beide groepen om van een verschil te kunnen spreken

PTSS: wordt geacht veroorzaakt te worden door eigenschappen van het voorval op zich = veroorzaakt door externe situatie die te maken had met geweld of waarbij het fysieke op het spel stond. Ook vernemen dat iemand anders zoiets heeft meegemaakt kan traumatisch zijn, maar dit geldt enkel voor familieleden van de 1 ste

graad. Voorbeeld: auto-ongeval = getraumatiseerd door externe gebeurtenis

Aanpassingsstoornis: een persoon specifieke kwetsbaarheidsfactor zou meespelen = veroorzaakt door persoonlijke factor.

Voorbeeld: relatiebreuk = heeft te maken met je persoonlijkheid (specifieke kwetsbaarheid)

bij beide patiënten is een ander mechanisme aan het werk

9.3.3 Aanpassing van het criterium

Het criterium wordt voortdurend wat aangepast. Hulpverleners (brandweermannen, verplegers,…) hebben ook recht op de diagnose PTSS aangezien ze continu geconfronteerd worden met horror. De professionele activiteit is ervoor verantwoordelijk dus de werkgever is verantwoordelijk en de werknemers krijgen een schadevergoeding.

9.3.3.1 Criterium A

Allereerste criterium voor PTSS: uitzonderlijke gebeurtenis die bij nagenoeg iedereen een dergelijke reactie zou teweegbrengen (DSM-III) dit zinnetje wordt alsmaar langer

Controversieel Ondergraven door empirische evidentie

De traumatische stressor die beschreven werd in criterium A bleek helemaal niet zo uitzonderlijk te zijn (in de Westerse samenleving komt 90% van de bevolking wel eens in aanraking met zo een situatie)

Slechts een minderheid van deze groep ontwikkelt een langdurige stoornis (10%) ontstaan van kloof tussen het ontwikkelen van gebeurtenis en


Jente Kaesemans

traumatische pathologie (als slechts een minderheid een trauma ontwikkelt, kunnen we het niet zien als automatisch)

Hele klinische tabloon doet zich voor na een heleboel gebeurtenissen waarvan je het niet zou verwachten (werk, geld, huwelijk, affaires, scheidingen, einde intense vriendschap, rouw, moeilijke bevalling)

DUS criterium is geen noodzakelijk en voldoende oorzaak om traumatische pathologie te ontwikkelen geen voorspelbaar verband tussen bepaald type gebeurtenis en reactie

Deze bevinding is problematisch want ze gaat in tegen de assumpties van PTSS model

Meer en meer onderzoekers bewegen naar het idee dat een traumatische reactie te maken heeft met een ontmoeting waarin zowel de gebeurtenis als de persoonlijkheid van belang is debat Freud en Janet (kritiek)

Debat Freud en Janet: Theorie van Janet: traumatische pathologie wordt veroorzaakt door een

bewustzijnsvernauwing, veroorzaakt door angst op het moment van het voorval zelf. Herinnering aan het voorval wordt op andere manier ingeschreven (accidentele splitsing van de herinnering in het bewustzijn en voorval wordt apart onthouden kloof is oorzaak van traumatische psychopathologie. Het accent bij Janet ligt dus bij de externe gebeurtenis.

Theorie van Freud: de destructieve kracht werd ontleend aan de rest van het psychisch functioneren en hij zei dat de persoonlijke voorgeschiedenis een belangrijke rol speelde

PTSS sluit beter aan bij theorie van Janet Idee van Janet sluit goed aan bij manier waarop er vandaag de dag naar trauma

gekeken wordt (vooral neurologische insteek, 2 geheugensystemen)

Vraag: kunnen we zeggen dat PTSS een moderne benaming is voor hysterie? LIJKT MIJ EEN HELE GOEDE EXAMENVRAAG (vergelijking PTSS met hysterie)

9.4 Een blik op het verleden

De geschiedenis verloopt op discontinue manier: periodes met heel veel onderzoek en aandacht en periodes met gaten (taboe)

De aandacht is meestal in een periode gevestigd waarbij de mens in confrontatie gaat met machinerie = structurerende momenten

Spoorwegongevallen in de 19de eeuw WOI WOII Holocaust Vietnamoorlog


Jente Kaesemans

Keerzijde van onze moderne geschiedenis: grote rampen en gewelddadige conflicten Door de Vietnamoorlog komt eindelijk de benaming PTSS

9.4.1 Spoorwegongevallen en Railway Spine

9.4.1.1 Historische context

Treinreizen in GB was mogelijk vanaf 1830 De trein nemen was bijzonder gevaarlijk vroeger en verschillende bedrijven waren in

concurrentie met elkaar grote schade voor inzittenden Privatisering geen staatsinmenging grote concurrentie besparing = frequent

incidenten met grote schade 1ste spoorwegrampen behoorden tot de grote gebeurtenissen van de 19de eeuw

gevallen met zo veel schade was nog nooit eerder gezien Vanaf 1846: wettelijk verplicht om letselschade te vergoeden MAAR men

kreeg de maken met mensen die echte symptomen hadden mensen die hun symptomen faketen om geld te krijgen HEVIG DEBAT

Probleem spoorwegmaatschappij: ze konden geen winst meer maken

9.4.1.2 Symptomen zonder fysieke letsels

Chirurg John Erichsen: Verantwoordelijk voor diagnostisering van de spoorwegongevallen Verdeelde zijn patiënten in 3 grote groepen: neurologisch weefsel was

zichtbaar beschadigd, neurologische schade was onzichtbaar, symptomen simuleren met het oog op geld

Puur obv de uiterlijke symptomen is het zeer moeilijk om een onderscheid te maken

Patiënten waarbij de neurologische schade onzichtbaar was

Symptomen waren uiteenlopend men zoekt een oorzaak binnen het zenuwweefsel

Verlammingen, spasmen, plotse blindheid, doofheid Mechanisme achter het lijden van de mensen? Symptomen ontstonden pas enkele weken na het treinongeval Waarom is het slechts bij een deel van de overlevenden dat dit probleem (PTSS) zich

ontwikkelt? Ondanks het feit dat men ze niet kon zien, waren er organische lesies (letsel aan het ruggemerg) intuïtieve verklaring (sloot aan bij reeds bestaande disciplines)

Tgv de schokken en stoten van het accidenten waren er microscopische letsels in het ruggenmerg (Railway spine oorzaak en substraat van het letsel)

Organische verklaring voor 2e groep


Jente Kaesemans

Er is een moeilijk onderscheid tussen bedriegers en 2e groep mensen. Elke patiënt werd na treinongeval sceptisch ontvangen bij de dokter, maar het biologisch model kon heel wat informatie putten uit de wetenschappen van die tijd. Afhankelijk van de theorie wordt de 2 de

groep verschoven naar de 1ste of 3de groep

Simulanten met het oog op financiële winst

Als gevolg van hun gedrag werd iedere patiënt die later door een dokter behandeld werd ontvangen met de nodige scepsis

Men is genoodzaakt te kijken naar wie de waarheid spreekt en wie bedriegt dit om te besluiten wie verantwoordelijk is en de vergoeding moet betalen.

De vraag naar waarheid en bedrog was al bij de start van psychisch trauma al aanwezig

Recht op financiële compensatie als Symptomen en beperkingen ‘echt’ waren Symptomen en beperking het rechtstreekse gevolg waren van

spoorwegongeval Financiële uitbetaling is dus afhankelijk van hoe deze fenomenen

begrepen en verklaard werden.

Van ongeval ??? Symptomen

Om traumatische symptomen te verklaren moet men specificeren via welke wegen de buitenwereld de binnenwereld kan beïnvloeden.

Erichsen o Microscopische schade aan ruggenmerg

Er is functioneel niets mis met de werking van de zenuwen = behandeling mogelijk!

o Groep 1 en groep 2 hadden biologische schade opgelopen.o Railway spine werd vervangen door traumatische neurose

Pageo Psychische toestand angst speelde een grote rolo Verlangen naar compensatie roept symptomen het leven in en houd

deze in leven Charcot

o Hysterie kon ook bij mannen voorkomeno Traumatische neurose = hysterie

Elke vorm van hysterie is het gevolg van een trauma Traumatische pathologie werd van in het begin al geassocieerd

met hysterie = volgens Charcot was het niet nodig om een nieuwe categorie te creëeren.

Kleine notie

Spoorwegongeval was niet de feitelijke oorzaak, maar enkel de uitlokker van een individuele, erfelijke kwetsbaarheid die de werkelijke voedingsbodem van de pathologie uitmaakte. Bij gevolg konden de spoorwegmaatschappijen volgens dit model niet finaal aansprakelijk gesteld worden voor deze problemen = geen schade vergoeding betalen


Jente Kaesemans

9.4.2 WOI en Shellschock

9.4.2.1 Context na spoorwegongevallen

Traumatische neurose gelinkt aan hysterie en aan ‘claim neurosis’ Groep die zo gezegd aan claim neurosis doen = arbeiders, immigranten,

soldaten maar niet de bourgeoisie en de officieren. De onderklasse van de maatschappij kreeg een bepaalde rol toegewezen

het niet kunnen of willen vervullen van die rol maakt voor hen de aandoening, die ze beweren te hebben, verdacht

Verdachte fenomenen stimulatie, slechte wil, financiële drijfveren

9.4.2.2 Shell schock

Legerartsen werden geconfronteerd met soldaten wiens verwondingen te maken hadden met ontploffingen, ze hadden dezelfde symptomen als degene die hoofd-en hersenschade hadden opgelopen, maar bij hen kon men geen aanwijsbare organische oorzaak geven

De verschijnselen zouden mogelijk veroorzaakt geweest zijn door schokgolven/vergiftiging die letsels teweeg brengen.

Schade aan de hersenen = verwijdering van het front Net zoals bij Railway spine, koppelt de naam Shell shock de geobserveerde effecten

aan een specifieke oorzaak

9.4.2.3 Behandeling van Shell shock geassocieerd met hysterie

De stoornis wordt genoemd als een gewelddadige, uitwendige en fysieke oorzaak. De behandeling duidt op een inwendige en psychologische aandoening.

9.4.2.4 Waarnemen van fenomenen bij soldaten in opleiding

Soldaten die nog nooit het front hadden gezien hadden ook een PTSS Stelde de biologische verklaringsmodel in vraag

Soldaten die hun plicht trachtte te ontlopen zagen ziekte als enige uitweg

9.4.2.5 Psychiaters detecteerde bedriegers

Ook hier moesten de artsen een onderscheid maken tussen soldaten die echt ziek waren en degene die wouden ontsnappen aan de situatie

9.4.2.6 Behandelen van soldaten

Soldaten die neurologische symptomen hadden waar geen fysiek letsel bij vastgesteld kon worden, konden behandeld worden

De ziekte van de wil, kon in tegenstelling tot organische geachte hersenverwonding, genezen en behandeld worden

Therapie genaamd faradisme pijnlijke elektrische stoten werden op geaffecteerde lichaamsdelen van de soldaat losgelaten.

Deze techniek werd ook gebruikt bij patiënten die te weinig gemotiveerd waren of te traag genazen.

Voordeel ze werkte ontradend naar de andere soldaten toe


Jente Kaesemans

De behandelingsmethode is persuasief Oorzaak van de stoornis = zwakke wil arts moest die wil versterken De persuasieve methode was niet geïnteresseerd in het lijden van de soldaat

ze wilden enkel de soldaat sterker maken. De soldaat zou zijn zwakte bekennen en zou uiteindelijk terug bereidt zijn om

te vechten in het veld. De behandeling wordt effectief gezien wanneer de wensen van de militaire

overheid bevredigd zijn = soldaat aan het vechten krijgen

9.4.3 Psychoanalyse

Psychoanalsye De soldaten waren niet gedreven door bewuste maar onbewuste motivatie

Er was iets in het onbewuste van de soldaat (gebeurtenis uit de kindertijd) die het onmogelijk maakte om hun functie in de oorlog te vervullen.

Dus geen bewuste simulatie en geen persuasieve behandelvorm Trauma

Was hier nog steeds de individuele reactie van abnormale mensen die geconfronteerd werden met een ethische plicht waaraan ze niet konden beantwoorden Het is nog steeds een reactie van abnormale mensen op normale

gebeurtenis

9.4.4 WOII

Genezing verliep volgens lange, psychoanalytische kuur Psychoanalyse was niet bruikbaar aan het front te veel tijd

Men moest terugvallen op oude methodes Combat fatigue: nieuwe aandoening

Enkele dagen rust en een goeie warme maaltijd zal de getroffen soldaat in staat stellen om er terug tegenaan te gaan

9.4.5 Holocaust

Holocaust zet denken over trauma volledig op zijn kop Alle stigma’s (ziektewinst, oplichterij) konden niet toegepast worden op

mensen die uit concentratiekampen kwamen alternatief paradigma om lijden te begrijpen

Assumptie genetische dispositie of deficit in persoonlijkheid was niet langer houdbaar

Accent o horreur van de gebeurtenis en niet op de kenmerken van de slachtoffers

Symptomen werden niet gezien als persoonlijke zwakten maar als restant van wat men had meegemaakt


Jente Kaesemans

Men stelde niet meer de vraag: “Wat is er mis met hen?” maar “Hoe hebben ze dit overleefd?”

PTSS gaat ervan uit dat heel veel effecten gelijkaardig zijn (verschillen tussen verschillende gebeurtenissen zijn niet van belang)

Het werd niet gegeneraliseerd naar slachtoffers van andere tragische of gewelddadige gebeurtenissen

De geestestoestand van de overlevende van de holocaust werd gezien als een psychische aandoening dat alleen veroorzaakt kon worden door de Holocaust Concentration camp syndrome

9.4.6 Vietnamveteranen

Lijden erkend krijgen PTSS en DSM-III eisen rond wetenschappelijke fundering Beperkte middelen en tijd Strategie Gelijkwaardigheid tussen verschillende gebeurtenissen aantonen Steunend onderzoek rond Holocaust

9.5 Besluit

Begrijpen op vlak van theorie morele revolutie binnen de maatschappij Niet gemaakt obv wetenschappelijke argumenten alleen! Modellen zijn in concurrentie met elkaar (economische realiteit mengt zich) De theorie is niet vrijblijvend manier waarop wij fenomenen begrijpen zal een

enorme impact hoe wij met patiënten omgaan Trauma laat zich zeer moeilijk vastpinnen in een academisch weten Trauma moet dubbel bestudeerd worden: theorie en moreel klimaat Zeer grote overeenstemmen tussen algemene morele attitude en theorie zeer

moeilijk als er vraagtekens worden geplaatst bij de evidentie van dat model (dan blijkt dat er nog zeer weinig overblijft van dat model)

Model in vraag stellen = patiënten aanvallen en dreiging om af te glijden naar wat er vroeger was (willen we niet!!)

9.5.1 Voor de komst van PTSS

Er werd geacht dat elk type ‘traumatisch stressor’ aanleiding geeft tot een eigen syndroom.

Voorbeelden: railway spine, Shell shock, concentration camp syndrome Verschillende omstandigheden, die gepaard gingen met

traumatische symptomatologie, werden niet als gelijkaardig mar als distinctieve entiteiten gezien


Ongeval ruggenmerg symptomenOorlog hersenen symptomen

Jente Kaesemans

9.5.2 PTSS

Uniform qua verondersteld causaal mechanisme Uniform qua symptomatologie Accent op externe gebeurtenis Freud vs. Janet Maar niet bevestigd door onderzoek

9.5.3 Besluit

Theorieën rond trauma zijn gekleurd door heersende maatschappelijke opvattingen en moraal

Parallel aan de wetenschappelijke theorievorming rond trauma loopt de ontwikkeling van de maatschappelijke attitudes

Er is een politieke, economische en sociale gegevenheid omtrent psychotrauma Ze gaan gegevenheden aan contexten genereren waarin sommige ideeën

beter zullen gedijen en aan populariteit zullen winnen Theorievorming is nooit vrijblijvend

Trauma laat zich moeilijk vastpinnen in academisch weten Theorievorming stuurt behandeling


Jente Kaesemans

COLLEGE 10


- P.88-89

10.1 Het 19de eeuwse sciëntisme

Is de voorwaarde voor het ontstaan van de wetenschappelijke psychologie en de eerste vertegenwoordigers.

Experimentele psychologie, psychoanalyse, behaviorisme en de Gestaltpsychologie hebben hier hun oorsprong

10.1.1 Ontstaan van het sciëntisme

Er zijn drie stromingen die geleid hebben tot het ontstaan van het sciëntisme Een eerste is de verlichting (einde 18de eeuw) met rationalisme en empirisme Daar is een reactie tegen gekomen (begin 19de eeuw) door de

natuurfilosofie/romantiek Op zijn beurt is er een reactie gekomen op die romantiek (begin 19de eeuw)

door het sciëntisme

10.2 De voorwaarde voor het ontstaan van de wetenschappelijke psychologie

Fysiologie Evolutieleer Psychofysica: Dit is de 19de eeuwse basis van de psychologie = Sciëntisme Psychiatrie hoort er volgens de prof ook bij

10.2.1 Fysiologie

Zonder sciëntisme was er geen sprake van de discipline fysiologie

10.2.2 Evolutieleer

Darwin Freud (onder invloed van Darwin)


Jente Kaesemans

Hier vindt je het begrip instinct terug Freud vond dat de mens niet alleen bestudeerd kon worden vanuit biologisch

opzicht met begrippen zoals instinct, maar men moest de mens ook benaderen vanuit psychologisch opzicht met begrippen zoals drift

Watson (onder invloed van Darwin) Hier vindt je het begrip adaptatie terug Een mens is altijd in staat om zich aan te passen aan de wereld en aan de

ander

10.2.3 Psychofysica

10.2.3.1 Wat?

Het is de studie van de relatie tussen objectieve fysische stimuli en de subjectieve gewaarwording.

10.2.3.2 Door wie werd het beoefend?

Door fysiologen, fysici en natuurfilosofen nog geen psychologen, want die bestonden toen nog niet.

Zij zijn de voorlopers van de moderne psychologie

10.2.4 Psychiatrie

Hadden een bijzondere taak binnen de geneeskunde Andere taken in de geneeskunde gaan over Adequate/oorzakelijke behandeling: Beste behandeling je behandelt de

oorzaak Symptomatische behandeling : Je behandelt enkel de symptomen en niet de

oorzaak waardoor de symptomen op de kortste tijd terugkeren Ze hadden niet echt een behandelingsmethode

Psychiaters vangen mensen op die verwijderd moesten worden uit het ziekmakend milieu voor sommige mensen helpt dit, voor andere niet

Een rustkuur is een andere gehanteerde behandeling Deze twee soorten behandelingen zijn geen hoogstaande

psychotherapeutische behandelingen naar de normen van vandaag Een psychiater heeft ook tijd te bieden aan zijn patiënten

Ze nemen tijd om te luisteren ontstaan van een gesprekstherapie Keerpunt van behandeling in 1950 door de komst van psychofarmaca

Middelen, medicijnen voor de behandeling van psychische stoornissen Werkt in op het centraal zenuwstelsel


Jente Kaesemans

10.3 Vertegenwoordiger van het sciëntisme

Weber Fechner Helmholtz

10.3.1 Weber (1795 – 1878)

Was de eerste die antwoord formuleerde op de kritiek van Kant Want volgens kant was de psychologie niet kwantificeerbaar en de innerlijke ervaring kon je volgens hem niet experimenteel onderzoeken.

Vraag: Om de subjectieve gewaarwording te kunnen meten, diende Weber de verhouding te kunnen bepalen tussen een prikkel en de net merkbaar verschillende prikkel. Beschrijf de methode die hij proefondervindelijk hanteerde voor de prikkel ‘gewicht’.

Twee gewichten A en B B weegt iets zwaarder dan A = verschil neemt men niet waar Wanneer het verschil genoeg toeneemt kunnen we het wel waarnemen Moment waarop we het verschil waarnemen = kleinst merkbaar verschil

Vraag: Hoe luidt dit als wet geformuleerd? De verhouding tussen een gegeven gewicht en het net merkbaar verschillend

gewicht is constant/ De verhouding van de net merkbaar veranderde prikkel (delta R) tot de absolute waarde (R) is constant (K)

Vraag: Hoe schrijf je dit in een formule?Delta RR

=k

R = prikkel K = constante Delta R = kleinst merkbare verschil

Vraag: Voor welke andere gewaarwordingen geldt de wet van Weber? Licht, geluid, warmte en druk

Vraag: Wat toonde Weber met zijn wet aan met betrekking tot Kants opvatting van de psychologie als natuurwetenschap?

Dat minstens één door Kant gepostuleerde onmogelijkheid, namelijk de onmogelijkheid om psychische processen kwantitatief te benaderen, niet geheel juist was

Vraag : Wat is de ‘absolute drempelwaarde’ Is de waarde die een stimulus moet hebben opdat deze subjectief zou kunnen

worden waargenomen Vraag: Voor welke andere gewaarwordingen geldt de wet van Weber?


Jente Kaesemans

Diezelfde wet geldt ook voor de gewaarwording van licht, geluid, warmte en druk.

Vraag: geef twee concrete voorbeelden waarin de wet van Weber tot uitdrukking komt.

Wanneer ik naar een helder blauwe hemel kijk en ik zie een wolk die maar net zichtbaar is, dat wil zeggen, die net merkbaar afsteekt tegen de blauwe hemel, en wanneer ik dan de lichtintensiteit die op mijn netvlies valt verander, door bijvoorbeeld een zonnebril op te zetten, dan zal ik de wolk nog steeds zien.

Wanneer ik een brief van 18g als net merkbaar verschillend ervaar van een brief van 17g, dan zal ik een pak van 18kg ervaren als net merkbaar verschillend van een pak van 17kg.

10.3.2 Fechner (1801 – 1887)

Hij studeerde geneeskunde, maar was eerder geïnteresseerd in fysica Hij vertaalde in het Duitse, Franse handboeken Fysica. Hij vond een mathematisch bewijs voor de eenheid tussen ziel en materie Hij maakte een wiskundige vertaling van de Wet van Weber

10.3.2.1 Vertaling van de wet van Weber

de wet van Fechner

De sterkte van de ervaren gewaarwording (S) van een prikkel (R) is gelijk aan het product van het kleinste merkbare verschil (k) van de gegeven prikkel (R) en de logaritme van die prikkel.

S = K log R

10.3.2.2 Wat is de draagwijdte voor ons van de wet van Weber en de wet van Fechner?

Je zou kunnen denken dat we hier eindelijk aan een wetenschappelijke psychologie komen, hoe beperkt het ook is. Het is iets dat vaststaat. Je kan dat met zeer veel proefpersonen repliceren er is dus iets zoals objectieve kennis mogelijk wat betreft een heel klein deelaspect van de psychologie.

10.3.2.3 Welke betekenis verleende Fechner aan deze wet?

Voor Fechner had een veel grotere draagwijdte voor hem leverde het een bijs van de eenheid tussen ‘ziel’ en ‘materie’.

10.3.3 Helmholtz

Hij was een geneeskundige, fysioloog


Jente Kaesemans

Hij deed onderzoek naar de snelheid van de prikkelgeleiding

10.3.3.1 Intellectuele stamboom

Het fysiologisch gezelschap van Berlijn Deze groep bestaat uit 4 leden: Helmholtz, Du bois-Reymond, Ludwig en

Brücke Ze hadden een principeverklaring in een soort reactie tegen het al te grote

gewicht aan het begin van de 19de eeuw van natuurfilosofische. De principeverklaring van het sciëntisme

Alles van de organische wereld en dus ook de mens, moet ultiem kunnen verklaard worden in termen van fysisch, scheikundig wetmatigheden.

Stamboom Wundt was assistent van Helmholtz experimentele psychologie Freud was assistent van Brücke psychoanalsye Twee opvattingen van de menselijke ziel die ver uiteen zijn komen te liggen

als gevolg van de emancipatie van het 19de eeuwse sciëntisme Emancipatie was het gevolg van het feit dat sciëntisme zeer deterministisch

en zeer reducerend is.

10.4 De 5 grote systemen die Brennan onderscheidt in de 20ste eeuwse psychologie

In de 20ste eeuw kunnen we vijf systemen onderscheiden

Amerikaans functionalisme Gestaltpsychologie Behaviorisme Psychoanalyse Humanistische psychologie

10.4.1 Amerikaans functionalisme

Functionalisme : Is een brede noemer waaronder diverse psychologiën schuil gaat Amerikaans functionalisme

Het is een Amerikaans antwoord op de import uit Europa Import = Experimentele psychologie van Wundt Export naar Amerika was het gevolg van Amerikanen die in de leer waren

bij Wundt Men stelde geen vragen over wat het zijnde was in het bewust zijn, maar

eerder over hoe het bewustzijn en het geheugen functioneerden.


Jente Kaesemans

‘Hoe werkt iets?’, ‘Wat is het proces?’, Als we dit proces kunnen doorgronden dan kunnen we er misschien invloed op uitoefenen

10.4.1.1 Voornaamste vertegenwoordigers

William James

Wat is zijn opvatting over de psychologie? Het mentale en het fysische zijn twee aspecten van eenzelfde ervaring

10.4.1.2 Opvatting over de psychologie: wat is functionalisme?

Functionalisme werd geïntroduceerd door Titchener om het onderscheid te maken tussen een Amerikaanse opvatting van de psychologie en zijn eigen ‘structurele’ psychologie die trouw bleef aan de natuurwetenschappelijke psychologie van Wilhelm Wundt.

10.4.1.3 Karakteristieken van het Amerikaans functionalisme

Reactie op de structurele psychologie van Wundt en Titchener als natuurwetenschap Accent ligt op de mentale processen met vragen zoals ‘Hoe werkt de geest’. Aandacht voor het Darwinisme (adaptatie en survival of the fittest) Adaptatie werd

vertaalt als ‘Everything is possible, the American Dream’. Aandacht voor toegepaste psychologie Vormde de overgang naar het behaviorisme

10.4.2 Gestaltpsychologie

Is het Europees alternatief voor de experimentele psychologie van Wundt. Ze zijn anti-reductionistisch Consistent met Kants opvatting


Max Wertheimer Wolfgang Köhler

Was leerling/collega van Wertheimer Hij voerde experimenten uit met chimpansees deed onderzoek naar

intelligentie bij apen Hij onderzocht hun problem solving trail en error vs. inzichtvol lere

Er is een banaan maar Sultan kan er niet aan Oplossing: Stapelen van kisten leidt tot het bekomen van de banaan. Sultan is wel niet zo goed in het stapelen van kisten = duurt een tijd. Hij getuigt hierbij van inzicht en niet van trail and error

Inzichtvol leren o Variatie op een experiment waarbij Sultan een grote stok nodig had om aan de banaan te kunnen. Hier heeft hij twee te korte stokken, hij moet ze in elkaar schuiven om zijn doel te bereiken Sultan heeft dit inzicht


Jente Kaesemans

Het inzichtvol leren wordt gekarakteriseerd door ‘transfer’ van het ene probleem naar het andere o = aha-erlebnis Samenwerken? Het lijkt erop dat de apen samenwerken, maar volgens Köhler is dit niet zo. Het is eerder meer zoals wanneer iemand een taak uitvoert en de omstaanders de neiging om een handje toe te steken niet kunnen weerstaan.

Kurt Koffka Introduceerde de Gestaltpsychologie in de VS

10.4.3 Behaviorisme


Pavlov John Watson – Amerika

10.4.3.2 Oorsprong van het behaviorisme

Wordt geassocieerd met Pavlov, als een neveneffect van een fysiologisch onderzoek, maar we zagen het al eerder.

Itard – 1800

10.4.4 Psychoanalyse

Is ontstaan op het eind van de 19de eeuw als gevolg van de emancipatie van Freud.


Freud

10.4.5 Humanistische psychologie

Niet besproken

10.5 De eerste vertegenwoordigers van de wetenschappelijke psychologie

10.5.1 Wundt als eerste vertegenwoordiger (1832 – 1920)

Hij was assistent van Hermann von Helmholtz bij een fysiologisch onderzoek Hij zette het werk van Helmhotz, Weber en Fechner verder Hij richtte zijn eigen labo op in 1879 te Leipzig

10.5.1.1 Wundt’s leerlingen

Verschillende mensen kregen interesse in het psychofysiologisch onderzoek


Jente Kaesemans

Hij ontving zij leerlingen gedurende een periode van 20 jaar (1880-1900) Titchener was een van zijn leerlingen

Hij exporteerde de psychologie van Wundt naar de VS

10.5.1.2 Wundt’s opvatting van de psychologie als natuurwetenschapen

Psychologie moet gebaseerde zijn op empirische gegevens Wundt verwierp het materialisme en dualisme van (de receptie) van Descartes. Hij was aanhanger van het psychofysisch parallellisme

Aan ieder mentaal fenomeen fysiologische processen ten grondslag liggen Het mentale en het fysiologische zo verschillend zijn dat we ze niet direct met

elkaar kunnen verbinden Het fysische en het psychische zijn de manifestatie van één en hetzelfde Het mentale hangt samen met het fysische het mentale is herleidbaar tot

het fysische Zeer complexe causale verbanden psychische heeft net zo veel invloed op

het fysische en omgekeerd Wundt benadrukt het belang van het betrekken van de psychologie op de filosofie

10.5.1.3 Wundt’s methoden

Introspectie Je bent als onderzoeker zelf proefpersoon Je laat een stimulus op je inwerken en je stelt jezelf de vraag ‘wat is de

ervaring die ik heb wanneer deze stimulus op mij inwerkt?’ Men is getraind als onderzoeker maar ook als proefpersoon Dit is de enigste manier om introspectie te onderzoeken, maar deze manier

van onderzoek geldt niet meer de dag van vandaag. De studie van introspectie leidt tot de studie van het bewustzijn

10.5.1.4 Onderzoeksmethoden

Perceptie, apperceptie, cognitie, geheugen, aandacht, reactie,…

10.5.1.5 Antwoorden van Wundt op Kants argumenten

Wundt was een Kantiaan (trad in het spoor aan het werk van Kant) maar gaf wel kritiek op de twee standpunten van Kant op de psychologie

Kant = Psychologie kon nooit wiskundig onderbouwd worden en nooit een experimentele wetenschap worden = kon geen natuurwetenschap worden

Argumenten van Wundt hierop Psychische processen (gewaarwording, voorstelling, gevoelens) zijn wel degelijk

kwantificeerbaar want ze hebben naast hun uitgebreidheid in de tijd ook een intensiteit. Gegeven deze twee dimensies kan men psychologie kwantificeren waardoor hun wetmatigheden wiskundig onderbouwd zijn


Jente Kaesemans

Psychologie kan inderdaad geen experimentele wetenschap worden, tenzij men de innerlijke ervaring reduceert tot de meetbare effecten van meetbare uiterlijke inwerkingen

10.5.1.6 Bedenkingen bij de psychologie van Wundt opgevat als natuurwetenschap

Reductie Een dergelijke natuurwetenschappelijk, i.e. gekwantificeerde en

experimentele studie van de innerlijke ervaring impliceerde een enorme inperking van het veld van de psychologie

Artefact De natuurwetenschappelijke psychologie van Wundt verschijnt als een

artefact. Vergelijkbaar met de astronomie die vertrekt van de observatie van hemellichamen. Wundt daarentegen vertrekt niet van de observatie van de mens als dusdanig, maar van de observatie van artefacten. We bestuderen de hemellichamen zoals ze zich voordoen, we kunnen ze niet manipuleren.

Lotgevallen Enerzijds op de kortste keren verliet men de psychologie van Wundt,

behalve Titchener Anderzijds het natuurwetenschappelijk ideaal (kwantificeren en

experiment), en de daarmee samenhangede reductie en inperking van het veld van de psychologie domineert de academische psychologie tot op heden

Differentiëring Wundt was zich zeer goed bewust van de genoemde inperking vandaar dat hij

de wetenschappelijke psychologie opdeelde in een natuurwetenschappelijke psychologie enerzijds en een geesteswetenschappelijke psychologie anderzijds

10.5.1.7 Meten

Meten is weten : De mens is wel meer dan datgene wat men kan meten Goethe: Meten op zich is een zeer grove handeling die op levende wezens niet

anders dan hoogt onvolkomen kan toegepast worden

Een epistemologische stelling luidt: “Het studieobject wordt mede gevormd door de onderzoeksmethode die men hanteert.” Gegeven deze aanname, en gegeven de door Wundt gehanteerde methode van de introspectie, hoe definieerde Wundt bijgevolg het studieobject van de psychologie als natuurwetenschap?

Hij definieerde bijgevolg het studieobject van de psychologie als het bewustzijn, i.e. de niet gemedieerde of onmiddellijke ervaring hier en nu. De psychologie omvatte dus de studie van de basiselementen of inhouden van het bewustzijn, van hun combinaties en van hun samenhang met het centraal zenuwstelsel.


Jente Kaesemans

10.5.2 Psychologie als natuurwetenschappen

de psychologie van Wundt als natuurwetenschappen

Het is een onderzoek waarbij men methoden hanteert die afkomstig zijn vanuit de fysica, maar waarbij die methoden aangewend worden om psychologische vraagstukken te onderzoeken.

10.5.3 Alternatieven op de psychologie van Wundt

10.5.3.1 Amerikaans alternatief

Amerikaans Functionalisme

10.5.3.2 Europees alternatief

Gestaltpsychologie Zij vonden de psychologie van Wundt té reductionistisch

10.5.3.3 Wundt zelf

Geesteswetenschappen Hij besefte al vanaf het begin dat de fysiologische psychologie of de psychologie als

natuurwetenschappen een té grote inperking van op het veld van de psychologie gaf

10.5.4 Psychologie als geesteswetenschappen

Is het alternatief van Wundt op zijn eigen psychologie als natuurwetenschappen Om meer te weten te komen over de mens heeft men inzicht nodig in

10.5.4.1 Taal

De werkelijkheid rondom ons ervaren we talig. Een psycholoog moet de kennis hebben over wat taal is en wat het doet met een

persoon

10.5.4.2 Mythe

Men moet ook iets weten over mythes, over de gronddende verhalen Niet enkel kennis beschikken over mythes van volkeren, maar ook over privémythes

Privémythes kunnen bestaan uit verhalen die ouders over onze jeugd vertellen, hoe ze aan onze naam kwamen, hoe de bevalling verliep

Zulke mythes kunnen antwoord geven op wie we zijn en waar we vandaan kwamen

In een psychologische setting komen de privémythes naar boven Daarom moet de psycholoog hier kennis over hebben

Religie Kunst


Jente Kaesemans

Zede Recht Cultuur

10.5.5. Kant weerlegd?

Hij had een expliciete mening over de mogelijkheid van de psychologie als natuurwetenschappen

Kan volgens Kant niet! 1ste argument van Kant Je kan psychologische processen niet kwantificeren Je kan van een innerlijke ervaring geen voorwerp maken voor het

psychologisch experiment 2de argument van Kant Je kan niet aan experimenten doen

Hebben Wundt en zijn aanhangers, Weber, Fechner en Helmholtz, Kant kunnen weerleggen?

Een klein beetje 1ste argument van Kant is weerlegd Er is namelijk een relatie tussen een fysische stimulus en een objectieve

waarneming = het is gekwantificeerd. 2de argument van Kant is weerlegd Wundt was getraind in de methodes van de introspectie. Hij deed aan aandachtstraining Hij zette zich voor een bron die stimulussen

uitzond. Hij moest zijn aandacht focussen op de prikkelbron. Hij stelde zich de vraag ‘Wanneer word ik bewust van de gewaarwording die veroorzaakt wordt door die bron?’

Deze onderzoekmethode is een soort experiment Helmholtz deed onderzoek naar prikkelgeleiding in ons zenuwstelsel

10.5.6 Ebbinghaus als eerste vertegenwoordiger van de wetenschappelijke psychologie

“Psychologie heeft een lang verleden, maar een korte geschiedenis” Zie reader p. 105 – SV pagina 24 of Les 1

10.6 Terugblik op vorig college

10.6.1 Gastcollege

DSM is geen diagnostisch instrument Ervaring met intelligentietests IQ is helemaal niet objectiveerbaar een kind voelt aan of de psycholoog die de IQ

test afneemt echt geïnteresseerd is of niet Als je niet het jargon van de DSM niet gebruikt, word je onderzoek niet gepubliceerd

stille brainwash


Jente Kaesemans

Als psycholoog moet je niet staan juichen als je eigen discipline zich weer slaaf maakt van het medisch discours

Verschil adequate – symptomatische behandeling (voorbeeld splinter in hand) Le traitement moral = morele behandeling: het milieu doet je geen deugd, dus je

moet uit het ziekmakend milieu verwijderd worden Rustkuur, modderkuur, elektroshocks

10.6.2 Pat Barker

Brits schrijfster en geschiedkundige (gespecialiseerd in WOI) The gost road: heel goede beschrijving van hoe men oorlogsneurotici behandelde in

WOI goede historische literatuur (lezen!!!)

10.6.3 Netley Hospital (1917)

Voorbeeld van een soldaat (24j) die plots verlamd was in 1917 (hysterisch), na 2 ½ jaar was hij genezen (oorlog was voorbij)

Voorbeeld van Preston (19 j)

Opdracht: bekijk met bijzondere aandacht deze documentaire beelden (part 1 -> 5) op youtube.

10.6.4 Let there be light

Niet bekeken in de les Ook niet verplicht om het te kijken

De film The deer hunter (Michael Camino, 1978) over het wedervaren van drie vrienden die als soldaat hun ‘tour of duty’ gaan doen in Vietnam en aldaar eenzelfde traumatische ervaring opdoen, illustreert mooi enkele mogelijke uitkomsten van het oorlogstrauma. Welke zijn deze drie uitkomsten?

De eerste van de drie vrienden is getraumatiseerd maar houdt zich staande, mede door de identificatie met ‘de held’.

De tweede is fysisch en psychisch getraumatiseerd maar het fysisch trauma maakt het psychisch trauma enigszins draaglijk: identificatie met het statuut als oorlogsinvalide.

De derde houdt zich voorlopig staande door opiumgebruik maar kan niets anders dan de dood op te zoeken door het beleefde trauma (Russische roulette) letterlijk te herhalen.


Jente Kaesemans


Jente Kaesemans

COLLEGE 11


- Tekst van Watson en Rayner (deel III van de reader)- P.117 – 142- P. 143 - 155

11.1 Afspraken examen

1. Lesnota’s2. Aangegeven passages uit deel I van de reader (“met bijzondere aandacht”)3. Aangegeven teksten uit de rest van de reader/Minerva (“met bijzondere aandacht”)4. Case: Freuds psychologie van het oordeel (typevragen)

11.2 Vorig college

11.2.1 Wundt: Psychologie als natuurwetenschap

Kritische bedenking bij Wundt Goethe Goethe = dichter, kind van de verlichting, natuurwetenschapper, had nagedacht over

de act van het meten,… Goethe, Kant en Wundt zijn doordrongen door de act van het meten

11.2.2 Wundt: Psychologie als geesteswetenschap

vanaf de Moderne Psychologie; in de laatste 20 jaren van zijn leven

Waarom zou je je niet spiegelen aan de poëet, de kunstenaar, het jonge kind, de musicus,… ? De aandacht hiervoor vind je expliciet bij Wundt in zijn opvatting van de psychologie als geesteswetenschap. Maar niet alleen bij Wundt vind je dat. In Brennan zijn boek vinden we ook soulmates van Wundt.

Bron: zijn tiendelig werk = Völkerpsychologie Zeer ontzaggelijk, productief auteur (produceerde ongeveer 900 bladzijden per jaar) Les idées reçues = die dingen die ongeveer iedereen weet of denkt te weten over

Wundt (bv.). Men denkt te weten dat met Wundt de wetenschappelijke psychologie begonnen is. Wat hieraan verkeerd is, is dat het een zaligverklaring is van Wundt Brennan vermeldt dit wel


Jente Kaesemans

11.3 20ste eeuw

Brennan = didactiek (probeert op korte tijd een overzicht te geven van de 20ste eeuwse lotgevallen)

“Sta mij toe dat ik in de chaos van de psychologieën die zijn geëmergeerd in de 20ste eeuw, een ordening maak.”

11.3.1 Systemen

= scholen, tradities,…

= duidelijk te identificeren groepen van psychologen, theorieën,… die min of meer evident bij elkaar kunnen ondergebracht worden. Hij noemt er 5 en van die 5 zijn er 3 die min of meer makkelijk te identificeren zijn (middelste 3).

11.3.1.1 Amerikaans functionalisme

William James: gecultiveerde mens, kleinzoon van Ierse immigranten Opvatting over de psychologie: mentale en fysische zijn twee aspecten van

eenzelfde ervaring Is op ontdekkingsreis geweest en is terecht gekomen op de universiteit waar

hij zich ontfermt over een project gelijkaardig aan dan van Wundt Schreef het boek: ‘Principles of Psychology’ (gepubliceerd in 1890) “Everything you really want to know, is outside the book.” Deed niet graag experimenteel onderzoek In de psychologie zeggen ze dat hij geen echte psycholoog is en vinden ze

hem een filosoof, maar in de filosofie vinden ze hem een psycholoog Keerde de kwantitatieve benadering de rug toe

Wat is het zogenaamde Amerikaans ‘functionalisme’ dat door Brennan wordt aangeduid als één van de vijf 20e eeuwse psychologische systemen of stromingen?

De noemer ‘functionalisme’ werd geïntroduceerd door de Brit Edward Titchener om het onderscheid te maken tussen een Amerikaanse opvatting van de psychologie en zijn eigen ‘structurele’ psychologie die trouw bleef aan de natuurwetenschappelijke psychologie van Wilhelm Wundt.

Wat zijn de karakteristieken van het Amerikaans functionalisme?

-Het Amerikaans functionalisme vormde een reactie op het ‘steriele’ van de structurele psychologie van Wundt & Titchener.


Jente Kaesemans

-Het accent kwam te liggen op de studie van mentale processen, i.e. op de vragen naar hoe de geest functioneert en waartoe de geest dient in plaats van naar wat de inhouden zijn van de geest (= de vraag die Wundt en Titchener zich stelden).

-Grotere aandacht voor het Darwinisme, i.e. de mechanismen van adaptatie en ‘survival of the fittest’.

-Grotere aandacht voor de toegepaste psychologie, i.e. voor de vraag naar wat we kunnen aanvangen met de psychologie buiten het onderzoekslaboratorium.

-Vormde de overgang naar het behaviorisme.

Henri James: was literair genie William en Henri hebben een verblijf van jaren gedurende hun vorming en cruciale

jaren in Europa gehad. Op 10 jaar tijd zijn er heel wat onderzoekingen gebeurt in de stijl van Wundt, in zijn

opvatting als de psychologie als natuurwetenschap.

Wat was William James’ opvatting van de psychologie?

Dat het mentale en het fysische twee aspecten zijn van eenzelfde ervaring. Gevolg hiervan is dat William James zowel de fysiologische psychologie als de empirische studie van de mentale ervaring propageerde.

Wiens filosofische opvatting van de verhouding ziel/lichaam klinkt hierin door?

Spinoza

James’ opvatting van de psychologie komt onder tot uitdrukking in zijn eigen bijdrage tot de theorie van de emotie. Hoe noemt met deze theorie en waarom?

Dat is de zogenaamde James-Lange theorie van de emotie, genoemd naar de beide grondleggers ervan die onafhankelijk van elkaar tot dezelfde bevinding kwamen in dezelfde periode.

Geef een voorbeeld van een uitspraak of oordeel waarin James’ theorie over de emotie tot uitdrukking komt.

Vb: “Ik huil (= het fysische element) niet omdat ik verdrietig (= het mentale element) ben, maar ik ben verdrietig (= het mentale element) omdat ik huil (is het fysische element).”

Denkvraag: ga je akkoord met deze theorie? Geef grondig aan waarom wel of waarom niet.

Wat impliceerde het pragmatisme van William James?


Jente Kaesemans

1. Validiteit: Dat wil zeggen dat het belang van een bepaalde theorie wordt afgewogen aan de validiteit ervan, i.e. aan gevolgen ervan in de empirie.

2.Utiliteit: Dat wil zeggen dat een theorie/filosofie/geloof waar is voor een bepaald persoon indien die theorie/filosofie/dat geloof ‘nuttig’ is voor die persoon.

3.Subjectiviteit: Voor James is ervaring een continue stroom van subjectieve gebeurtenissen die niet te herleiden is tot onderling geassocieerde bewustzijnsinhouden (cf. Wundt).

11.3.1.2 Gestaltpsychologie

Europees alternatief voor de experimentele psychologie van Wundt Is vanaf de 20ste eeuw verschenen als een zeer interessant alternatief voor de

psychologie van die tijd, maar ze heeft het niet gehaald Zijn antireductionistisch Het geheel is meer dan de som ten dele

11.3.1.3 Behaviorisme

Evolueert tot op de dag van vandaag

11.3.1.4 Psychoanalyse

11.3.1.5 Humanistische psychologie

Je vindt dit vooral in de Angelsaksische wereld en overal waar die Angelsaksische visie op de wereld domineert, terug

11.4 Gestaltpsychologie

Wundt ging hierbij zeer analytisch te werk. Vb “Wat bevindt zich in het bewustzijn?” Epistemologie = kennisleer, geeft ons een visie hoe wij in een bepaalde traditie kijken

naar een studieobject.

11.4.1 Kant zijn methode

Wat kunnen wij kennen? Wat is ons aandeel in het tot stand komen van de kennis? Hetgeen we onderzoeken vormen we mee terwijl we het onderzoeken.

11.4.2 Wundt zijn methode

= introspectie (toegespitst op inhoud van bewustzijn). Je hebt als het ware de boom verzaagt tot lucifers.


Jente Kaesemans

11.4.3 Reactie van de Gestaltpsychologie

De gestaltpsychologie reageert hiertegen! Volgens hen is er te veel verlies als ze hun oog richten op de complexiteit van de mens. Het geheel is meer dan de som ter dele. Dit is karakteristiek voor de gestaltpsychologie. Dit is een inzicht dat al eeuwen oud is (Confessiones van Augistinus). We hebben dus niet gewacht op de gestaltpsychologen om tot dit inzicht te komen.

11.4.3.1 Kritische noot

Of je nu meer of minder verlies toelaat van je studieobject in je specifieke benadering van je object, er is altijd een stuk verlies. We zijn al 150 jaar bezig om ons studieobject te versnijden, maar het begin van de boom is nog niet te zien.

11.4.4 Opvatting van de psychologie

Analyse van het psychologische niveau vernietigt dit In het algemeen verschijnt de gestaltpsychologie in Europa als reactie tegen de

traditie van Wundt = antireductionistisch (Wundt was meer bezig met de psychofysici = reductionistisch)

Echo van Kant: bij wie we de mens terugvinden als puur passief object, de mens is een machine en reageert steeds op dezelfde manier (l’homme machine Descartes). Dit is fout zegt Spinoza en hierop volgt Kant.

Mens als levend organisme = activiteit (vb. richten op de anderen) Waar vind je die activiteit terug? Principe van closure

Wat zeer belangrijk is, is ook context

11.4.4.1 Gestaltwetten

Closure: Gestaltpsychologisch principe dat stelt dat onvolledige figuren worden waargenomen als volledig.

Emergentie: ontwikkeling van complexe georganiseerde systemen (Gestaltpsychologisch begrip dat beschrijft dat we een object waarnemen als een geheel en niet als de som van zijn delen. De hond wordt meteen gezien, als geheel en niet door eerst zijn onderdelen te identificeren (poten, oren, staart, snuit, etc.).

Reïficatie: toekennen van menselijke eigenschappen aan dingen (Gestaltpsychologische notie die het constructieve of generatieve aspect van de waarneming beschrijft)

11.4.4.2 Visie die je terug vindt bij de gestaltpsychologie

Leren via trial and error


Jente Kaesemans

Wat is het Gestaltpsychologisch principe dat ervoor zorgt dat we de figuur centraal op het schilderij L’esprit comique (1928) van de Belgische surrealist René Magritte waarnemen als een op ons toekomende man en niet als de afbeelding van een plat vlak met inkepingen?

Door het principe van ‘closure’ dat ervoor zorgt dat we onvolledige figuren waarnemen als volledig.

Waarom wordt de centrale cirkel in figuur a waargenomen als groter dan de centrale figuur in figuur b?

Omdat we een element waarnemen binnen een context van andere elementen, hier de cirkels rond de centrale cirkel.

Wat beschrijft het Gestalpsychologisch principe van de gelijkaardigheid?

Dit principe beschrijft dat gelijkaardige elementen gegroepeerd worden waargenomen.

Wat is nabijheid?

Dat is het Gestaltpsychologisch principe dat beschrijft dat we elementen die zich in elkaars nabijheid bevinden, gegroepeerd waarnemen.

Wat is symmetrie?

Dat is het Gestaltpsychologisch principe dat beschrijft dat we objecten waarnemen als symmetrisch en als gevormd rond een centrum.

Wat is multistabiliteit?

Dat is de Gestaltpsychologische notie die beschrijft dat we sommige, ambiguë, objecten waarnemen als onstabiel. De zogenaamde vaas van Rubin (hierboven) illustreert hoe het de Gestalt als dusdanig is, nu eens de ‘vaas’, dan weer het dubbele aangezichtsprofiel, die wordt waargenomen.

11.5 Behaviorisme: antecedenten en lotgevallen

11.5.1 Kleine Albert (Watson en Rayner)

Heel recent is hier een debat over gestart. Een debat dat zelfs nog niet beslecht is. Plots heeft men dat idée reçue op een helling gezet.

Reeds in die toepassingen van l’homme machine zien we dat we de notie van de reflex hebben ontmoet. Dit zijn de relatief voorbije voorvaderen van het behaviorisme.


Jente Kaesemans

11.5.1.1 Voorbeelden van modern behaviorisme

Victor de l’Averon Oprichting en inrichting van het moderne gevangeniswezen criminelen opnieuw

beschrijven zodat het geen criminelen meer zijn Dit zijn de behavioristen avant la lettre Pavlov: uitzonderlijk fysiologisch onderzoeker/chirurg (voorloper behaviorisme)

Pravilnost = automaton (datgene dat terugkeert) Sluchainost = toeval, onvoorzienbare, onwillekeurige

van fysiologie naar psychologie

11.5.1.2 Kritiek in de receptie van Watsons studie

Wie was dit kind?

Zie artikel in slides

Douglas Merritte = identiteit van de kleine Albert

We weten dit pas sinds 2009 Hij is 6 jaar geworden Zwaar ziek kind (men heeft de medische rapporten teruggevonden): Albert had een

waterhoofd Experimenten van Watson hebben een hele periode in de tijd ingenomen

De Franse fenomenologische filosoof Merleau-Ponty (1908-1961) doorprikte in zijn La structure du comportement (1942) de reflex als ultieme verklaring van het menselijk gedrag (hypothese waar het radicaal behaviorisme van Watson en Skinner van uit ging) doordat hij aantoonde dat reeds de fysiologie van de mens niet reflexmatig werkt, laat staan de gedragsmatige ‘bovenbouw’.

We doen in dit college geen uitspraak over het hedendaagse behaviorisme (o.a. cognitief behaviorisme). Aan jullie om later in het curriculum afstand en nabijheid tussen beide te beoordelen.

Focus hier ligt op het behaviorisme van Watson, dat we net als dit van Skinner een ‘radicaal behaviorisme’ kunnen noemen. De mens verschijnt daarin als een passief object dat louter reageert op stimuli die er van buitenaf op toekomen.

Hoe rechtvaardigt zich de focus op de bijdrage van John Watson en diens studie van de Kleine Watson?

1.John Watson staat aan de wieg van een brede maatschappelijke impact van de psychologie; zijn behaviorisme kon onmiddellijk in heel uiteenlopende segmenten van de samenleving worden toegepast; 2.Zijn studie van de Kleine Albert wordt gekoesterd als een icoon van de moderne wetenschappelijke psychologie.


Jente Kaesemans

Cf. Daniel P. Todes (2014), Ivan Pavlov, A Russian Life in Science.

In welke twee Russische begrippen kwam het belangrijkste leidmotief in leven en werk van Pavlov tot uitdrukking?

Zijn streven naar ‘pravilnost’ en, als logische tegenhanger hiervan, zijn angst voor ‘sluchainost’.

Waarvoor staan deze beide begrippen? Geef voor elk drie Nederlandstalige alternatieven.

Pravilnost staat voor: regelmatigheid, wetmatigheid, juistheid

Sluchainost staat voor: het toeval, het onvoorzienbare, het onwillekeurige

Met welk Grieks begrippenpaar, zoals gebruikt door Aristoteles hebben we beide Russische begrippen in verband gebracht?

Pravilnost hebben we in verband gebracht met ‘automaton’.

Sluchainost hebben we in verband gebracht met ‘tuché’.

Wat was de tweede test waaraan Watson en Rayner de Kleine Albert onderwierpen?

Een tweede test bestond hierin dat Watson en Rayner de Kleine Albert deden opschrikken door hard op een stalen staaf te slaan.

Wat concludeerden zij hieruit?

Zij concludeerden hieruit dat deze geluidsstimulus hen zou toelaten om 4 fenomenen of aspecten experimenteel te onderzoeken.

Welke 4 fenomenen testten zij op de Kleine Albert?

1. Het conditioneren van de schrik voor een dier, bij een kind dat geen schrik heeft voor dat dier.

2. De ‘transfer’ van deze schrik naar andere dieren of objecten.

3. Het effect van de tijd op geconditioneerde emotionele responsen (extinctie).

4. De methoden om geconditioneerde responsen af te leren (deconditionering),

Aan hoeveel combinaties van welke twee stimuli dienden Watson en Rayner de Kleine Albert te onderwerpen om hem schrik voor een dier aan te leren?

Hoeveel: 6

Welke: geluid & dier


Jente Kaesemans

Welke vier andere dieren en/of objecten waarop Alberts schrik werd overgedragen vermelden Watson en Rayner in hun commentaar bij de filmbeelden?

konijn, hond, masker, pelsmantel,

Hoeveel gecombineerde stimulusaanbiedingen dienden zij daartoe aan te bieden?

Geen.

Op welke twee aspecten werd al snel kritiek gegeven?

1.In zake ethiek: men vond het niet kunnen dat men een jong kind schrik aanleerde en dat Watson & Rayner de aangeleerde schrik niet hadden afgeleerd.

2.In zake extinctie: volgens Watson was er geen extinctie of uitdoving van het geconditioneerde gedrag, wat manifest onjuist is (andere ervaringen of simpelweg de tijd doen geconditioneerd gedrag uitdoven). Indien Watson de geschriften van Pavlov wat beter had bestudeerd, had hij dit ook kunnen weten.

We baseren ons antwoord op de vraag “Wie was dit kind?” o.a. op het onderzoek van Fridlund et al. (2012), Little Albert: A Neurologically Impaired Child, History of Psychology, vol. 15, 4: 302-327. Voor het antwoord op de vraag “Wie was Watson?” (interessante vraag die we echter niet hebben behandeld) verwijs ik graag naar de grondige studie van K.W. Buckley (1989), met de veelzeggende titel Mechanical Man, John Broadus Watson and the Beginnings of Behaviorism, New York/London, The Guilford Press.

Hoe omschreven Watson & Rayner de Kleine Albert in hun baanbrekende publicatie van 1920?

1.Als gezond van bij de geboorte

2.Als één van de best ontwikkelde kinderen uit de geschiedenis van het hospitaal

3.Als onverstoorbaar

4.Als niet-emotioneel

5.Als zeer stabiel

“Stolid”: hier in betekenis van “flegmatiek”, “onverstoorbaar”. Het Engels “stolid” kan echter ook verwijzen naar “ongevoelig”, “onaandoenlijk”, of zelfs “stompzinnig”, “koppig”, “verwezen”, “traag”.

Wat bedoelen we wanneer we zeggen dat de gedachte dat Watsons Kleine Albert een normaal kind was, een “idée reçue” is?


Jente Kaesemans

Daarmee bedoelen we dat deze gedachte sinds haar formulering in 1920 door Watson & Rayner hardnekkig en onkritisch herhaald wordt in zowat alle handboeken geschiedenis van de psychologie.

Welke gedachte behoort dienaangaande als het ware tot het collectief onbewuste?

“In 1920 werd in een experiment een normaal en gezond kind via conditionering een schrik voor een hele reeks objecten aangeleerd, experiment dat de theorie ondersteunt dat het gedrag van elkeen van ons verworven wordt door gelijkaardige mechanismen.”

Velen hebben sinds 1920 de vraag gesteld naar de identiteit en de verdere lotgevallen van de Kleine Albert. Maar pas heel recent (2009, door Beck et al.) kon zijn identiteit worden achterhaald (= 90 jaar na experiment).

Zephyr: Griekse benaming voor de ‘westenwind’.

Het volledige gedicht van Mrs. Heman waaruit het grafschrift werd aangehaald gaat over het verdriet van een moeder in rouw om haar overleden kind.

Wat blijkt echter uit de teruggevonden medische rapporten over de Kleine Albert?

1.Dat hij geboren werd met een zogenaamd ‘waterhoofd’

2.Dat hij herhaaldelijk werd behandeld tijdens zijn eerste levensmaanden (drainage van vocht)

3.Dat hij door deze medische interventies een hersenvliesontsteking kreeg

4.Dat hij retinale en optische zenuwatrofie vertoonde.

5.Dat hij gedrags- en neurologische stoornissen vertoonde die door 1-4 kunnen verklaard worden

6.Dat hij hiernaast ook de normale kinderziekten doormaakte, zoals mazelen.

Hoe namen Fridlund et al. (2012) de proef op de som met betrekking tot de medische rapporten over de Kleine Albert?

Zij lieten Watsons filmopnames van de Kleine Albert analyseren door experten, onwetend over de identiteit van het kind.

Wat was de conclusie van deze experten?

Dat het gedrag dat de Kleine Albert vertoont in de film pathologisch is.

Wat stelden Fridlund et al. (2012) nog vast?

Dat de experimenten van Watson en Rayner parallel verliepen aan de evolutie van de medische toestand van de Kleine Albert.


Jente Kaesemans

Wat suggereert dit alles?

Dat Watson & Rayner op de hoogte waren van de medische toestand van de Kleine Albert en dat zij dus wetenschappelijke fraude pleegden.

Wat kon Watson ertoe hebben gebracht om fraude te plegen en zo flagrant te liegen?

de inzet van zijn onderzoek was voor hem zelf heel groot. Dat de Kleine Albert ‘normaal’ was, was heel belangrijk voor Watson omdat hij een theorie wou toetsen die stelde dat het complexe emotionele gedrag van volwassenen in het algemeen kon verklaard worden door conditioneringmechanismen.

Wat zijn de 5 karakteristieken van de psychologie zoals beschreven door Watson in zijn “Behavioristisch manifest” (i.e. zijn artikel uit 1913, ‘Psychology as the behaviorist views it’)? Noem deze 5 karakteristieken en geef telkens een omschrijving.

Psychologie is:

-Natuurwetenschappelijk, dat wil zeggen is objectief en experimenteel;

-Praktisch, dat wil zeggen beoogt het voorspellen en controleren van gedrag (in een hele reeks toepassingsgebieden zoals pedagogiek, drugsbestrijding, reclamepsychologie, testpsychologie, forensische psychologie, behandeling van psychopathologie…)

-Darwinistisch, dat wil zeggen gaat uit van de gelijkaardigheid tussen mens en dier en van het adaptatiemechanisme

-Reactionair, dat wil zeggen verwerpt zowel de nieuwe psychologieën van Wundt & Titchener als van het Amerikaans functionalisme en keert terug naar de opvatting van L’homme Machine van Lamettrie.


Web viewDe cliënt moet zich niet aantrekken dat wat hij/zij zegt wel samenhangend is of wel een...

Documents

Transcript of Web viewDe cliënt moet zich niet aantrekken dat wat hij/zij zegt wel samenhangend is of wel een...