De bever die sinds 2008 in de Scheller en Oldeneler Buitenwaar-den bij Zwolle woonde, moest noodgedwongen weer verhuizen.

Dit kwam omdat hij zijn burcht precies op de plek van een nieuwe nevengeul had gebouwd. Ruimte voor de Rivier is ver- plicht om voor hem een nieuw leefgebied te creëren. Zo ontstond een bijzondere praktijk opdracht voor acht studenten Bos- en Natuurbeheer van scholen-gemeenschap AOC De Groene Welle. In samenwerking met

het Waterschap Groot Salland en Zoog-dieren vereniging Nederland hebben ze speciaal voor de bever een nieuw zachthout ooibos aangeplant. Waterschap Groot Salland heeft op deze manier Ruimte voor de Rivier meteen onder de aandacht kunnen brengen van de studenten. ~

Bekijk het filmpje over de aanleg van het beverbos op www.ruimtevoorderivier.nl of www.wgs.nl.

Ruimte voor lokale economieRuimte voor de Rivier levert een lagere waterstand op en kansen voor landschap, recreatie en lokale economie. ‘Bedrijventerrein Avelingen zat op slot’, aldus burgemeester IJssels van Gorinchem. ‘Dankzij Ruimte voor de Rivier hebben de bedrijven weer extra mogelijkheden.’

Studenten planten nieuw beverbos

De burgemeester van Gorinchem legt uit: ‘De Avelingse bedrijven konden niet meer uitbreiden en de infrastructuur was verouderd. Door

een grotere waterstanddaling te realiseren dan noodzakelijk, kunnen de toonaangevende watergebonden bedrijven weer groeien. Dan moet je bijvoorbeeld denken aan een ruimere haven met nieuwe afmeer voorzieningen bij schepenbouwer Damen Shipyards, meer werk-bare ruimte door verruiming van de kades voor Container terminal Logistiek Centrum Gorinchem (LCG) en extra bedrijfsterrein door

demping van de haven bij zuivel bedrijf Vreugdenhil.’ De gemeente, die het project Avelingen onlangs gunde aan De Klerk, Martens en Van Oord, geeft het hele bedrijventerrein bovendien een facelift. Zo krijgt het onder andere een aantrekkelijker entree, betere infrastructuur en meer parkeergelegenheid.’

Bereikbaarheid anno nuDe gemeente heeft inderdaad plannen om niet alleen de bereikbaarheid via het water maar ook de ‘landzijde’ van het bedrijven-

terrein aan te passen, maar die zijn nog pril. Toch is Marcel Heuvelman, directeur van Containerterminal Logistiek Centrum Gorinchem, nu een stuk optimistischer over de maatregel dan drie jaar geleden, toen we hem ook spraken voor Waterstand. ‘We kunnen straks logistiek gezien beter uit de voeten: de bereikbaarheid over het water is dan echt van deze tijd en er kunnen grotere schepen aanmeren. De aanpassingen geven het hele bedrijventerrein bovendien een frissere uitstraling. Toen het begin januari zo stormde en het hoogwater was, werd weer duidelijk dat de rivierverruiming hier echt nodig is voor de hoogwaterveiligheid. Het komende half jaar wordt spannend voor ons, want dan zullen we wel de nodige hinder ondervinden van de uitvoering.’

Ondernemers direct betrokkenPiet IJssels: ‘Geen enkel bedrijf vindt het plezierig als voor z’n deur de boel op de

Ruimte voor de Rivier April 2012

WATeRSTAND 18

04

07

03

Marcel Heuvelman, directeur van Containerterminal Logistiek Centrum: ‘We kunnen logistiek gezien straks veel beter uit de voeten’

Vervolg op volgende pagina

In Uitgelicht staat het Rijkswater staat­project de Noordwaard centraal. Betrokkenen doen hun verhaal over dit toekomstig doorstroomgebied.

Hoe staan de Ruimte voor de Rivier­ projecten van Rijkswaterstaat ervoor? Lees hier korte berichten met nieuws, updates en de laatste ontwikkelingen.

Nederland heeft een unieke regel­kraan, de Hondsbroeksche Pleij. Welke bijzondere regelkranen zijn er nog meer in de wereld?

Big in JapanNa de aardbeving en tsunami van vorig jaar maart, is hoogwaterveiligheid nog steeds populair in Japan. Onze vernieu-wende Nederlandse aanpak heeft de interesse van Japan. Daarom reisde een journalist van de grootste Japanse krant, de Yomiuri Shimbun (oplage 14 miljoen), naar Nederland af om een kijkje te nemen bij Ruimte voor de Rivier-project Overdiepse Polder. De journalist deelde zijn bevindingen met zijn landgenoten via een artikel in de krant.

Jorgen Rijnaard, directeur van het IJsselhotel, ontvangt zijn gasten bij hoogwater

Piet IJssels, burgemeester van Gorinchem

Zoommeer

Nieuwe waterw

egNieuwe maas

PaNNerdeNsch

kaNaal

iJssel

BoveN-riJN

waal

NederriJN

lek

Nie

uwe

mer

wed

e

steu

r-

gat

merwede

No

ord

do

rd

tsc

he

k

il

sPui

oude maas

markermeer

ketelmeer

Bergsche maas

amer

hollaNdsch dieP

krammer/volkerak

hariNgvliet

UiterwaardvergravingKeizers-, stobben- en olsterwaarden

UiterwaardvergravingsCheller en oldeneler buitenwaarden

dijkverlegging westenholte

HoogwatergeUl Veessen-wapenVeld

Uiterwaardvergraving bolwerKsplas, worp en ossenwaard

dijkverleggingVoorsterKlei

dijkverbetering nederrijn / arnhemse- en VelpsebroeK

UiterwaardvergravinghuissensChe waarden

UiterwaardvergravingmillinGerwaard

obstakelverwijdering suiKerdam / Gendtse waard

kribverlagingwaalboChten

dijkverlegginghondsbroeKsChe pleij

dijkterUglegging lent

kribverlaging waal Fort st. andries

UiterwaardvergravingmunniKenland

rivierverrUimingoVerdiepse polder

dijkverbetering berGsChe maas / land Van altena

kadeverlaging zuiderKlip

kadeverlagingbiesbosChwaterberging

VolKeraK-zoommeer

dijkverbetering oude maas / Voorne putten

dijkverbetering oude maas / hoeKsChe waard

dijkverbetering leK / lopiKer- en Krimpenerwaard

dijkverbeteringamer / donGe

dijkverbetering steurGat /land Van altena

ontpolderingnoordwaard

UiterwaardvergravingaVelinGen

kribverlagingbeneden-waal

dijkverbetering leK / betuwe / tieler- en CulemborGerwaard

dijkverbetering leK / alblasserwaard en VijFheerenlanden

Uiterwaardvergravingbossenwaard, pontwaard en heerenwaard

obstakelverwijderingmaChinistensChool elst

Uiterwaardvergravingde tollewaard

Uiterwaardvergravingmiddelwaard

dijkverbetering nederrijn /GeldersChe Vallei

UiterwaardvergravingdoorwerthsChe waarden

Uiterwaard-vergravingmeinerswijK

dijkverbetering nederrijn / betuwe / tieler- en CulemborGerwaard

kribverlagingmidden-waal

dijkverleggingCortenoeVer

Zomerbedverlagingbeneden-ijssel

Zwolle

Kampen

Deventer

Apeldoorn

Tiel

Utrecht

Amersfoort

Hilversum

Amsterdam

Almere

Lelystad

Haarlem

Culemborg

Nijmegen

’s-Hertogenbosch

Eindhoven

Rotterdam

Den Haag

Leiden

Dordrecht

Bergen op Zoom

Zutphen

Velp

Arnhem

schop gaat. Maar we hebben goede en constructieve gesprekken gevoerd met de bedrijven ter plaatse, zoals LCG, en we kunnen rekenen op een breed draagvlak. De ondernemers zijn van het begin af aan bij de plannen betrokken geweest en dat zie je terug in de uitwerking.’

Parel van de IJsselOok aan de andere kant van Nederland, in de gemeente Deventer, worden de kansen erkend die Ruimte voor de Rivier biedt. Voorzitter van de Zeil- en Motorboot-vereniging Deventer, Frank van der elst vertelt: ‘er komt hier een prachtig nieuw steiger-complex en een uitbreiding van het water op-pervlakte in de Hank. Dit betekent meer oefenruimte voor roei vereniging Daventria en voor de jeugdzeilopleidingen van de Zeil- en Motorbootvereniging Deventer. Ook kunnen hier dan grotere recreatievaartuigen aanmeren. Volgens sommigen zijn we straks ‘De Parel van de IJssel’. Het project Ruimte voor de Rivier

betekent ook nieuwe en bij-de-tijdse voorzie-ningen voor de vier watersportverenigingen. en als daardoor meer passanten komen over-nachten, geeft dit zeker ook een impuls aan de lokale economie. De komende jaren zitten we echter nog wel even in de rommel.’ Over de overleggen met de projectleiders van Ruimte voor de Rivier is Frank zeer te speken. ‘We waren al vroeg betrokken bij de plannen en dat heeft tot goede resultaten geleid.’

Meer reuring door Ruimte voor de RivierDe maatregel bij Deventer zal directeur van het IJsselhotel Jorgen Rijnaard vooral meer rust opleveren. ‘ In januari 2011 hebben we twee weken lang op een eiland gezeten en was het hotel alleen met de pont bereikbaar. Straks hoeven we geen slapeloze nachten meer te hebben van hoogwater. Gelukkig verloopt de communicatie met de gemeente, het waterschap en de aannemer uitstekend. Het hotel draait namelijk gewoon door tijdens de werkzaamheden. Straks krijgen we een beter zicht op de rivier en een grotere jacht-haven voor de deur. Dat brengt altijd reuring met zich mee en misschien levert het nog wat extra klanten op.’ Deventer heeft de afgelopen jaren zelf al flink in het aangezicht van de stad geïnvesteerd. ‘Het is hier al mooi’, besluit Jorgen zijn betoog, ‘maar ik

denk dat Ruimte voor de Rivier de puntjes op de i zet voor de toeristische markt.’

Open hart operatieHein te Riele van VVV Deventer ondersteunt die gedachte. ‘Meer toeristen en recreanten zijn goed voor de lokale economie. De IJssel is voor de stad van levensbelang, het is de slagader van Deventer. De Ruimte voor de Rivier-maatregel kun je zien als een open hart operatie, het raakt Deventer in de ziel van haar bestaan. Het verbetert de hoog-waterveiligheid maar ook de uitstraling van de stad. Deventer profileert zichzelf als een van de zeven Hanzesteden aan de IJssel. Wij organiseren jaarlijks een aantal grote evenementen rond de rivier. Denk daarbij aan Deventer op Stelten dat van 5 tot en met 8 juli 2012 de stad in haar greep houdt. Dit jaar laten beeldend kunstenaars in 3D zien hoe bijzonder de band van Deventer

met de IJssel is. Maar ook de boekenmarkt met haar kilometers kraampjes langs de rivier en het jaarlijkse Dickens Festijn. en wat dacht je van alle recreanten die al wandelend of met de fiets ‘de bruggen doen’. Door Ruimte voor de Rivier nemen de recreatieve mogelijkheden toe, daar kan ik alleen maar blij mee zijn.’ Inmiddels zijn de werkzaam-heden in Deventer gestart. ~

Kijk op vvvdeventer.nl voor leuke recreatietips en lees meer over de Ruimte voor de Rivier-maatregelen in Avelingen en Deventer op www.ruimtevoorderivier.nl

‘De ondernemers zijn vanaf het begin betrokken’

‘Ruimte voor de Rivier zet de puntjes op de i voor de toeristische markt’

Ruimte voor de Rivier in het kortIn de afgelopen eeuwen hebben de rivieren steeds minder ruimte gekregen. De rivieren liggen ingeklemd tussen steeds hogere dijken en achter die dijken wonen steeds meer mensen. Tegelijk is door bodemdaling het land achter de dijken lager komen te liggen. Bovendien regent het vaker en harder waardoor rivieren steeds meer water moeten verwerken. De regering neemt daarom maatregelen om in de toekomst het rivierengebied beter te beschermen tegen over stromingen. De rivier krijgt op meer dan 30 plaatsen meer ruimte. Deze projecten vormen samen het Programma Ruimte voor de Rivier. een rijksprogramma dat samen met regionale overheden zorgt voor de veiligheid van circa vier miljoen Nederlanders. Naast veiliger wordt het rivierengebied ook mooier en aantrekkelijker gemaakt en biedt het meer ruimte aan natuur en recreatie. Programma Ruimte voor de Rivier is een samenwerkingsverband tussen Rijkswaterstaat, gemeenten, provincies en water schappen.

actuele projecten

uitvoering niet meer nodig door het behalen van extra waterstanddaling bij omliggende projecten

projecten waaraan in de korte berichten aandacht wordt besteed

1

3

2

4

5

6

02

Abonneer je op onze nieuwsbriefRuimte voor de Rivier heeft sinds kort een digitale nieuwsbrief! Deze nieuwsbrief verschijnt twee keer per maand en bevat berichten over de voortgang van projecten, mijlpalen en andere nieuwtjes. Lees de laatst verschenen nieuwsbrief op onze website. ~Wilt u geen nieuwsbrief missen en hem voortaan automatisch in uw mailbox ontvangen? Stuur dan een email naar info@ruimtevoorderivier.nl, onder vermelding van ‘Nieuwsbrief Ruimte voor de Rivier’.

Twitter mee met project Kribverlaging Waal

4 Het Rijkswaterstaatproject Kribverlaging Waal heeft sinds kort een eigen twitteraccount.

Het omgevingsteam twittert hier regelmatig leuke en actuele projectinformatie over het project. ~ Twitter mee op twitter.com/#!/kribverlaging, @kribverlaging of bezoek onze website www.rws.nl/kribverlagingwaal. Ruimte voor de Rivier twittert ook. U kunt ons volgen via #ruimtevoorderivier

Cultuurhistorie van kribbenWie kent ze niet, die stenen dammetjes die vanaf de oever de rivier in lopen? Ruim 2.000 jaar geleden werd voor zover bekend de eerste krib in Nederland aangelegd. Maar wie maakte de krib en waarom? Rijkswaterstaat nam de cultuurhistorie van de krib onder de loep en schreef er een leuk verhaal over. ~ Lees alles over kribben op www.rws.nl/kribverlagingwaal

Samen werken aan een veilig en mooi rivierengebied Verhalen van ‘wijkers’ en ‘blijvers’, het hoe en waarom van Ruimte voor de Rivier en interviews met onder andere staatssecretaris Joop Atsma en programmadirecteur Ingwer de Boer. Lees er alles over in de brochure ‘Samen werken aan een veilig en mooi rivierengebied’. Kijk op www.ruimtevoorderivier.nl onder ‘Publicaties’, of vraag een exemplaar per post aan via info@ruimtevoorderivier.nl o.v.v. ‘Samen werken aan een veilig en mooi rivierengebied’. Ook is er een nieuwe informatiefilm gemaakt over Ruimte voor de Rivier, met aandacht voor de uitvoering van de projecten. U ziet onder meer hoe het regelwerk Honds-broeksche Pleij werkt en waar de terpen in Overdiep worden gebouwd. ~

Groen licht voor hoogwatergeul Veessen-Wapenveld

6 Om Deventer, Zutphen en de dorpen langs de IJssel voor de toekomst te beschermen tegen overstromin-

gen, wordt tussen Veessen en Wapenveld een acht kilometer lange geul aangelegd. Dat besluit heeft staatssecretaris Atsma (Infrastrucuur en Milieu) onlangs bekend gemaakt. Het Waterschap Veluwe kan nu starten met de voorbereiding van de uitvoering. Bij extreem hoogwater zorgt de geul voor een waterstand daling van maar liefst 71 centimeter op de IJssel, waarmee de waterveiligheid voor de steden en dorpen langs de IJssel in de toekomst wordt vergroot. ~ Meer informatie: www.ruimtevoorderivier.nl/veessenwapenveld

Deltacommissaris op werkbezoek in Overdiepse Polder

2 Afgelopen maart was Deltacommissaris Wim Kuijken op bezoek in de Overdiepse Polder. Hij werd rondgeleid

door Maartje Thijssen van Waterschap Brabantse Delta. In de Overdiepse Polder worden acht terpen gebouwd voor de agrariërs in het gebied. De eerste terpenboerderij is al in aanbouw en wordt deze zomer opgeleverd. Vele vrachtwagens reden de afgelopen periode af en aan om alles in gereedheid te brengen zodat ook op de overige terpen de heipalen de grond in kunnen. Kijk voor de actuele stand van zaken op www.brabantsedelta.nl/overdiep Vaar uit met

de Blauwe Bever5 In mei vaart de Blauwe Bever weer uit. Maak een

rivierexcursie en ontdek de prachtige rivier natuur van de Nederrijn en Lek. U ziet kwelmoerassen, wilgen- en populie-renbossen, bloemrijke graslanden, kreken en geulen. Wie weet spot u een van de zeldzame dieren die langs de oever wonen, zoals de bever, otter, lepelaar of zwarte ooievaar. Tijdens de excursie maakt u samen met een deskundige gids een wandeling door een van de natuurge bieden. U hoort dan van alles over het unieke Nederlandse rivierenlandschap, de geschiedenis van de rivier, planten en dieren en de historische ontwikkeling van plaatsen als Rhenen en Amerongen. Dit seizoen zijn er ook speciale Ruimte voor de Rivier- vaartochten. Dan kunnen de Ruimte voor de Rivier-projecten langs Nederrijn en Lek worden bezocht. ~ Kijk voor meer informatie op www.utrechtslandschap.nl/varen

Flora en fauna in uiterwaarden onder vergrootglasWelke struiken en planten staan een snelle afvoer van water in de weg? Dat onderzoekt Rijkswaterstaat op dit moment. Daarom vindt van april tot eind oktober een ‘flora en fauna inventarisatie’ plaats. Beschermde dier- en plantensoorten worden dan in kaart gebracht. Hierna kan worden bepaald welke vegetatie eventueel verwijderd moet worden. Belangrijk is dat de natuurlijke en landschappelijke waarden van de uiterwaarden niet worden beschadigd. Ook hoeft er niet altijd vegetatie te verdwijnen. De direct betrokkenen worden persoonlijk geïnformeerd over het onderzoek. ~

Informatiedag Noordwaard

1 Op 14 april vond in de Noordwaard een bewonersdag plaats. Met busjes en op de fiets kregen bewoners en

andere belangstellenden een rondrit door het gebied. Op verschillende plaatsen kregen de bewoners van Rijks-waterstaat en de aannemer uitleg over de werkzaamheden, zoals over de aanleg van terpen en kades. ~Zie ook www.ruimtevoorderivier.nl/noordwaard

Avelingen in uitvoering

3 De gemeente Gorinchem zette op 3 februari haar hand-tekening onder de overeenkomst met de aannemer voor

de uiterwaardvergraving bij Avelingen. De aannemerscombina-tie De Klerk, Martens en Van Oord gaat de klus klaren. De werkzaamheden starten deze maand en zullen in 2013 worden afgerond. Deze aannemerscombinatie kwam gunstig uit de bus op prijs, tijdsplanning, kwaliteitsborging, vergunningmanage-ment en vooral op het beperken van omgevingsoverlast. ~Lees meer over de maatregel Avelingen op pagina 1 van Waterstand of kijk op www.ruimtevoorderivier.nl/avelingen.

03Kort nieuws

Samen met projectwethouder Dick Prosman legt ze uit dat ruim 2000 hectare in de Noordwaard straks water wordt. een flink aantal

mensen verlaat de polder en anderen moe-ten verhuizen of hun woning of bedrijf laten aanpassen. ‘Het wordt hier straks een heel ander gebied’, vervolgt Dick. ‘Dat zorgt niet alleen voor een flinke waterstanddaling, maar het biedt ook kansen voor natuur en recreatie. en waarschijnlijk pikt de midden-stand van Werkendam en Hank daar straks ook een graantje van mee.’

Natte voeten‘Het was een hele uitdaging om het gebied bewoonbaar te houden’, aldus Carla Breuer. ‘Binnendijkse veiligheid verandert in buitendijkse veiligheid. Hierdoor bestaat de kans dat je straks af en toe natte voeten krijgt. Daarvoor hebben de gemeente, ondernemers en bewoners overigens wel een schaderegeling afgesloten met het rijk.’ Om in het geval van hoog water alles in goede banen te leiden heeft de burge-meester ook een hoogwaterdraaiboek in concept klaarliggen. ‘Dat hebben we samen met experts en bewoners van het gebied geschreven. Het beantwoordt vragen als: Hoe zorg je dat alle agrariërs op tijd worden gewaarschuwd en wat doen we met de

dieren? Het wordt nog best spannend als we dat plan voor het eerst moeten gebruiken.’

Draagvlak en maatwerkoplossigenBreuer legt uit dat de bewoners vanaf het allereerste begin bij alle plannen zijn betrokken. ‘Zo hebben ze maximale invloed gekregen op het eindresultaat. We kunnen niet aan alle wensen voldoen, maar we hebben er als gemeente alles aan gedaan om draagvlak te zoeken en passende maat-werkoplossingen te bieden.’ Dick Prosman vervolgt: ‘Ook het projectbureau van Rijkswaterstaat heeft er aan bijgedragen dat het proces tot op heden in goed overleg is verlopen. Het klopt dat individuele onder-handelingen soms wat stroef verlopen, maar het gaat dan ook niet om niets.’

Trots op bijdrage aan hoogwaterveiligheid‘Nu is de uitvoeringsfase aangebroken en is het zaak om de nauwe samenwerking voort te zetten. Natuurlijk zorgen we ervoor dat het gebied tijdens de werk-zaamheden leefbaar blijft.’ Prosman: ‘Het meest trots zijn we als gemeente als we straks samen met Rijkswaterstaat de vlag kunnen hijsen. en dat we dan tegen Nederland kunnen zeggen: Het is veiliger geworden en daar hebben wij als gemeente aan bijgedragen.’ ~

Joost kreeg gelukkig de kans niet om zich te vervelen. ‘Ik liep in het dorp de directeur van Bodetax tegen het lijf, die op zoek was naar chauffeurs. ‘Is dat niet iets voor u?’ vroeg hij mij. Ik heb zelf een gehandicapte broer dus die wereld is me niet vreemd. Ik volgde een cursus, deed examen en rijd nu vier dagen in de week op een taxibusje. Ik vind het heerlijk om onder de mensen te zijn. Ook help ik op vrijdag vaak mijn overbuurman met zijn houthandel en Meta is secretaresse bij een afdeling van de Protestants Christelijke Ouderen Bond.’

Handje vol mensen overJoost vervolgt: ‘Laatst zijn we nog even bij ons oude huis langs geweest. Ze hadden alle bomen gekapt en de oude schuren waren

gesloopt. Je kent het bijna niet meer terug, dat is wel even slikken. Het is ook een behoor-lijke uittocht geweest. er blijft nog maar een handjevol mensen over van de oorspronkelijke bewoners en het sociale gebeuren is in duigen gevallen. Ons huis staat er nog wel. Ze zoeken geloof ik nog een boer, die met zijn vee het stroomgebied kaal wil houden. Aansluitend bij het huis (dat reeds op een terp staat) wordt een terp gemaakt met daarop de nieuwe stal en schuur voor het te vestigen bedrijf. Terugkijkend op het hele proces zijn Joost en Meta blij dat ze redelijk vlug de knoop hebben doorgehakt. ‘Zeker als we zien in welke onzekerheid sommige boeren nog verkeren. Daarbij hebben we het geluk dat we in Giessenburg onze draai goed hebben kunnen vinden.’ ~

Twee jaar geleden bezochten we voor Uitgelicht melk-veehouder Joost de Groot (66) op zijn boerderij in de Noord-waard. Nu woont hij al weer anderhalf jaar aan de rand van Giessenburg. Zijn vrouw Meta en hijzelf zijn helemaal ingeburgerd. Toch ging het vertrek uit de Noordwaard hun wel aan het hart.

‘Je kent het bijna niet meer terug’

‘Binnendijkse veiligheid verandert in buitendijkse veiligheid’

‘We zijn blij dat we redelijk vlug de knoop hebben doorgehakt om te vertrekken’

De Noordwaard is nodig voor de hoogwaterveiligheid, toch kreeg de gemeente er niet bij voorbaat de handen voor op elkaar bij de bewoners. ‘Dat komt omdat de gevolgen van de maatregel voor veel bewoners heel groot zijn. Ze brengen een groot offer voor de veiligheid van veel Nederlanders’, zoals de inwoners van Gorinchem, aldus de burgemeester van Werkendam, Carla Breuer.

‘We hebben bijna vijftien jaar met veel plezier geboerd in de Noordwaard. We hadden goede grond, een mooie

verkaveling, een gezond bedrijf en prettig contact met de buren. Het is dan wel even schrikken als de helft van de mensen weg moet omdat ze daar een doorstroomgebied willen maken. Bedrijfsverplaatsing was voor ons geen optie om twee redenen: onze opvolger moest afhaken vanwege zijn gezondheid en ik had bijna de leeftijd van 65 jaar bereikt.

Uitzicht over de polderZe besloten naar Giessenburg te verhuizen en vonden een huis aan de rand van het dorp met vrij uitzicht over de polder.

In Uitgelicht lichten we een onderwerp of project van Ruimte voor de Rivier uit en doen bewoners en andere betrokkenen hun persoonlijke verhaal. Deze keer in Uitgelicht: het Rijkswater staat­project de Noordwaard.

Joost en Meta de Groot voor hun woonhuis in Giessenburg

Burgemeester Carla Breuer en wethouder Dick Prosman bekijken een tekening van het project Noordwaard

04 Uitgelicht

Vic Gremmer woont al bijna twintig jaar met zijn vrouw Christine en kinderen in een arbeidershuisje in de Noordwaard. ‘Dit is een unieke plek, aan een kreek met een bootje voor de deur en ijsvogels die af en toe voorbij flitsen. Je vindt hier rust en ruimte maar toch zit je in de Randstad. Wij hebben nooit getwijfeld, wij willen blijven.’

Noordwaard en hoeft niet weg. Wel wordt hun tuin opgehoogd en er komt een kreek voor en achter het huis. ‘Tegen die werk-zaamheden zie ik wel op. Ik kan niet wach-ten totdat wij onze rust terughebben.’

Heftige periode‘We hebben van het begin af aan begrip gehad voor de veiligheidsmaatregel en minder voor de recreatieve maatregelen. Die recreatieve invulling kwam later in beeld, maar dan loopt de trein al. Je hebt geen idee wat er allemaal komt kijken bij zo’n groot project, hoe lang het duurt en met welke partijen – die allemaal hun zegje mogen doen – je te maken krijgt. We hebben daarom, toen de plannen in 1995 gingen spelen, een bewonersvereniging opgericht, zodat je een onderhandelingspositie hebt. Pas in 2002 was er sprake van ingrijpen in heel de Noordwaard. Samen hebben we wel wat voor elkaar gekregen, zoals een schaderegeling en dat mensen, die moeten wijken, een nieuw huis kunnen bouwen. Ook vervullen we een gespreksfunctie.’

Leerproces‘Ruimte voor de Rivier is voor iedereen een leerproces. Toch kan de samenwerking tussen de verschillende overheden veel beter en meer worden afgestemd. Als je denkt eindelijk een overeenkomst te hebben, komt er weer een andere overheidsorganisatie zich er mee bemoeien. Dat is voor de direct betrokkenen na jaren van onzekerheid frus-trerend. Wij zijn blij dat wij weten wat bij ons moet gebeuren. Het wachten is alleen nog op de exacte data dat ze aan de slag gaan.’ ~

Land teruggeven aan het water. Het klinkt als iets heel on-Nederlands. Toch gaan we dat in de Noordwaard doen. ‘Het zal best mooi worden’, legt bewoonster Anneke van Lelieveld uit. ‘en verstandelijk begrijp ik de noodzaak ervan, maar gevoelsmatig ben ik nog niet zo ver.’

‘ Besmet met het Biesboschvirus’

Anneke van Lelieveld in de tuin achter haar huis in het buurtschap Kievitswaard (Werkendam)

‘Mijn man Wim, zoon Mathijs (16) en ik zijn besmet met het Biesboschvirus’, vertelt Anneke. ‘Die vrijheid

en weidsheid, het is net of we in een levend schilderij wonen. Toch zal het er over een paar jaar compleet anders uitzien. er gaat een stukje cultuur verloren van een bijzon-dere gemeenschap van mensen. Straks zie je hier meer recreanten en minder agrariërs. Die boeren bedrijvigheid zal ik gaan missen.’

MaatwerkoplossingenDe familie Van Lelieveld bewoont een van de hoogst gelegen huizen van de

‘Ik zal de Noord­ waard, zoals hij was, gaan missen’

05Welke grond komt er onder mijn boerderij? Deze vraag leefde de afgelopen tijd bij de agrariërs in de Noordwaard. De aannemer wilde thermisch gereinigde grond gebruiken als vulling van de drie meter hoge agrarische terpen en de terpen afdekken met een halve meter gebiedseigen grond (klasse wonen). De bewoners vreesden echter een slechte afwatering en moeizame bomengroei. Na overleg tussen Rijkswaterstaat, de agrariërs, ZLTO en de aannemer is besloten om de agrarische terpen op te bouwen met gebiedseigen grond (klasse industrie), afgedekt met minimaal één meter grond uit de ‘klasse wonen’.

Toen na de hoogwaters van ´93 en ´95 een studie naar de mogelijk-heden van rivierverruiming werd gestart, dacht Vic meteen dat de

Noordwaard wel weer eens aan de beurt kon zijn. ‘Dit is immers een relatief dunbevolkt gebied, aangrenzend aan de Biesbosch, waarmee een grote waterstanddaling gerealiseerd kan worden. Dan moet je realistisch zijn.’

Organiseer je en praat mee‘Als lid van de bewonersvereniging, ik ben nu zelfs de voorzitter, heb ik vanaf

Rust en ruimte in de Randstaden bouwen er zelf een huis. We krijgen het niet cadeau en moeten zelf flink investeren, maar we wonen straks nog wel op een van de mooiste plekjes van Nederland. Ik hoop dat ondanks de pijn iedereen uit en in de Noordwaard uiteindelijk de kracht vindt om er weer wat goeds van te maken.’ ~

het allereerste begin mee kunnen praten en denken. Je zit in hetzelfde schuitje. en wij zijn allemaal leken die met een professionele partij als Rijkswaterstaat moeten dealen. Mijn advies is daarom om je te verenigen en deskundige mensen te betrekken. Gelukkig hebben wij nu binnen onze vereniging onder andere een milieu-deskundige en iemand die kennis heeft van grondwerk. Ook voor Rijkswaterstaat was dit een van de eerste rivierverruimende projecten. Zij wisten ook nog niet van de hoed en de rand. Dat gaf ons de kans om het denkproces te beïnvloeden.’

Denk in kansenHet zwaarst vond Vic het lange wachten en de onzekerheid. ‘Dit is een zogenoemd koploperproject. Helaas betekent dat niet dat het proces sneller verloopt, het werkt eerder vertragend. Gelukkig hebben we nu duidelijkheid en zijn we erg blij dat we de kans krijgen om te blijven. Wij gaan 200 meter verderop op een terp wonen

‘Organiseer je en verzamel kennis, dan kun je het denkproces beïnvloeden’ Vic Gremmer bij zijn huis in de Biesbosch (Werkendam)

Tjeerd Kooij van ecologisch onder-zoeks- en adviesbureau eKOZA bracht vorig jaar in kaart welke beschermde dieren en planten in en

langs de Waal leven. ‘Sinds de invoering van de Flora- en faunawet vinden veel meer ecolo-gische onderzoeken plaats. Dat is immers verplicht. In elk maatregelgebied vind je wel beschermde dieren en planten. Die kunnen het Rijkswaterstaat behoorlijk lastig maken. Hier zitten bijvoorbeeld mogelijk rivierprikken en de rivierdonderpad. Hoewel de namen misschien anders doen vermoeden, gaat het om twee beschermde vissoorten. We weten pas zeker welke vissen ergens leven, na nauw keurig onderzoek.’

Ecologisch werkplan‘Bij dit project is er zelfs een duiker aan te pas gekomen. Die heeft gekeken of de bodem van de kribvakken geschikt is als paaiplaats voor bepaalde vissoorten,’ vult Martin aan. ‘Wij houden ons bij de uitvoering aan de geldende regelgeving. Ook is in overleg met een ecoloog een ecologisch werkplan opgesteld waarin staat hoe we omgaan met de omgeving. Zo wordt met het oog op de vissen gelet op de watertemperatuur. Als het water kouder wordt, zijn de vissen minder actief. We werken dan vanaf één kant, en als het te koud is, werken we niet.’Zeven medewerkers van eKOZA hebben vorig jaar de oevers (140 km), kribben en uiterwaarden nagelopen. Op zoek naar rivier-rombouten, een libellensoort die voorkomt op strandjes en tussen vegetatie op kribben. Tjeerd: ‘Die hebben we aangetroffen, evenals de beschermde plantjes: veldsalie, wilde marjolein en klein glaskruid.’ De aannemer heeft de veld salie stuk voor stuk verplaatst ww en werkt om de rest van de planten heen.‘Aan de oevers van de Waal hebben we enkele nesten gevonden van oeverzwaluwen en kleine plevieren. en de uiterwaarden worden in de winter door de kolgans, de brandgans,

de grauwe gans, de smient en de slobeend gebruikt als voeder- en slaapplaats en in het voorjaar om te broeden’, vervolgt Tjeerd. Martin: ‘Wij werken voornamelijk vanaf het water. Toch mogen we in het broedseizoen het gebied niet in, hooguit bij uitzondering en na afstemming over de werkwijze met vergunningverlener en ecoloog. Daarbuiten treffen we de benodigde maatregelen om de vogels niet te storen.’

Hoogwaterseizoen‘Tussen 15 oktober en 15 april moeten we, naast de geldende wetgeving, ook rekening houden met het hoogwaterseizoen. Als het water te hoog staat of te hard stroomt, loop je het risico dat een ontmantelde krib of het kernmateriaal wegspoelt. Tevens staat in het contract dat we bij een te hoge stroomsnel-heid niet mogen werken. Het kernmateriaal of zand kan dan in de vaargeul terechtkomen en kan problemen geven bij de opbouw van de krib met filtermateriaal,’ vervolgt Martin. ‘In ons ecologisch werkplan staat daarom precies waar we wanneer wel en niet mogen werken. Het is af en toe voor onze uitvoerder een heel gepuzzel om de planning sluitend te krijgen.’

De rivierrombout, veldsalie en de smient, Rijkswaterstaat houdt bij alle ruim 30 Ruimte voor de Rivier-maatregelen volop rekening met bescher mde dier- en plantensoorten. Ook het hoogwaterseizoen is van invloed op het werk. ecoloog Tjeerd Kooij en projectleider bij de aannemer Martin Slagboom geven een kijkje in de keuken bij het project krib verlaging in de Waal.

Manoeuvreren tussen slobeend en glaskruid

Op 29 maart is het startsein gegeven voor het werk aan de IJssel bij een van de oudste steden van Nederland: Deventer. Hiermee verhogen Waterschap Groot Salland en Waterschap Veluwe niet alleen de waterveiligheid van de stad, maar worden ook extra recreatiemogelijk-heden op en langs de IJssel gecreëerd.

Ruim 750 belangstellenden bij startbijeenkomst

De start van de werkzaamheden is op bijzondere wijze gemarkeerd in de Bergkerk in Deventer. Ruim 750 inwoners van Deventer en

andere geïnteresseerden waren daarbij aanwezig. Zandtovenaar Gert van der Vijver bracht de plannen voor de IJssel op unieke wijze in beeld.

Om de samenwerking van de verschillende overheden in beeld te brengen, vonden enkele bestuurlijke handelingen plaats. Zo nam wethouder Marco Swart een werk-stuk in ontvangst van leerlingen van het VO Het Stormink, waarmee zij hun beleving van de uiterwaarden uitbeeldden. Ook voor gedeputeerde van de provincie Overijssel Bert Boerman was een rol weggelegd. Hij selecteerde drie haiku’s (Japanse dichtvorm) over de IJssel bij Deventer, gemaakt door basisschoolleerlingen die eerder met hun klas deelnamen aan de speciale waterweek. ‘een geweldige ervaring om mee te maken’, aldus de leerlingen in een reactie.

Ruimte voor de Rivier DeventerHet Deventer-project bestaat uit het graven van zes grote nevengeulen die bij hoogwater zorgen voor een snellere afvoer en een lagere waterstand op de IJssel. Waterschap Groot

Salland en Waterschap Veluwe voeren samen het Ruimte voor de Rivier-project bij Deventer uit. Ruimte voor de Rivier Deventer bestaat uit twee maatregelen: de Uiterwaardvergraving Bolwerksplas, Worp en Ossenwaard én de Uiterwaardver-graving Keizers- en Stobbenwaarden en Olsterwaarden. Uniek is de vestiging van de Natuurderij door de Stichting IJsselland-schap. Deze ecologische boerderij krijgt een rol in het laag houden van de begroeiing in de uiterwaarden, zodat het water ook in de toekomst goed kan doorstromen. In totaal wordt zo’n 2,9 miljoen kuub grond verzet, te vergelijken met ongeveer 200.000 vracht-wagens of 35 miljoen kruiwagens!

Op acht plaatsen meer ruimteLangs de IJssel krijgt de rivier op acht plaatsen meer ruimte. Onder andere dijk-terugleggingen, uiterwaardvergravingen en zomerbedverlaging zorgen voor droge voeten voor de mensen langs de IJssel.

De locaties voor de projecten zijn zorgvuldig uitgekozen. Alle projecten houden met elkaar verband en zorgen samen voor de benodigde waterstanddaling.

Meer weten? Kijk op www.wgs.nl

Klein glaskruid (Parietaria judaica)Bron: Bibliotheek Wageningen UR,

Speciale Collecties (www.biolib.de)

Ruimte voor de Rivier begint aan verbreding IJssel

06

Zandtovenaar Gert van der Vijver bracht de plannen voor de IJssel op unieke wijze in beeld

Slobeend (Anas clypeata)Bron: Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam

In beeld 07

Bij extreem hoogwater op de Rijn kan Rijkswaterstaat de verdeling van het water op de splitsing bij de Nederrijn en IJssel nu regelen. De ‘kraan’ is een

betonnen muur met 30 openingen die met schotten kunnen worden afgesloten. Door meer of minder schotten te plaatsen, kan Rijkswaterstaat meer of minder water de IJssel in laten stromen.

Tien keer groterDe controle over een hoge afvoer is iets dat niet alleen Rijkswaterstaat bezighoudt. Over de hele wereld zijn waterbeheerders in de weer om water te reguleren en zo overstromingen te voorkomen. De Rijn is klein vergeleken met rivieren als de Yangtze rivier in China of de Mississippi in de Verenigde Staten. Waar de afvoer van de Rijn nooit hoger is geweest dan 12.600 m3/s in 1926, loopt de piekafvoer van de Mississippi op tot 70.000 m3/s en die van de Yangtze – de derde langste rivier in de wereld – tot zelfs 110.000 m3/s.

Duizenden stuwdammenDe enorme watermassa van de Yangtze passeert maar liefst 50.000 dammen – waar -onder de Drieklovendam – voordat het bij Shanghai in de Oost-Chinese zee stroomt.

Al deze dammen zijn vooral gebouwd om elektriciteit op te wekken, maar worden ook ingezet om overstromingen en droogte te voorkomen. Dat gebeurt door meer of minder water door de dam te laten stromen.

Inlaat voor noodoverloopAndere regelwerken dienen als inlaat voor noodoverloopgebieden. Bij hoogwater worden die inlaatconstructies opengezet en kan een deel van het hoogwater wegstromen naar een gebied dat normaal droog staat. een mooi voorbeeld daarvan is de Morganza Spillway langs de Mississippi. De dam is meer dan een kilometer lang en heeft 125 openingen. Als dit regelwerk bij hoogwater wordt open gezet kan maar liefst 17.000 m3/s uit de Mississippi wegstromen.

New Orleans veiligerVorig jaar mei is de Morganza Spillway voor de tweede keer in zijn bestaan (1954) open gezet. Door een combinatie van hevige regenval, een tornado en smeltende sneeuw was de Mississippi zo sterk gezwollen dat het US Army Corps of engineers besloot de waterkering voor 25% open te zetten. Daarmee kon een mogelijke overstroming van New Orleans worden afgewend.

Uniek regelwerk op riviersplitsingMinder imponerend dan de waterkering bij New Orleans, maar wel uniek in de wereld qua ontwerp is de Hondsbroeksche Pleij bij Westervoort. Het is het eerste regelwerk ter wereld dat de afvoerverdeling kan sturen op een riviersplitsing. Voor de fijnmazige bijsturing van de hoge afvoer is het een bijzonder handig bouwwerk.

Eenvoudig en flexibel inzetbaarVolgens erik Mosselman van het kennis-instituut Deltares is het regelwerk uniek in de hele wereld. ‘Regelwerk de Drie-klovendam in China heeft ongewenste effecten. Denk aan het blokkeren van de scheepvaart zodat ook een sluis moet worden gebouwd. Dit maakt de Honds-broeksche Pleij uniek: eenvoudig en flexibel inzetbaar.’

Veel interesse vanuit buitenland‘Het regelwerk Hondsbroeksche Pleij staat internationaal bekend om zijn eenvoud,’ zegt Herald Vervoorn, ontwerper van het regelwerk, van adviesbureau Royal Haskoning. ‘Voor de start van het hoog-waterseizoen kunnen er schotten worden geplaatst en is de voorbereiding klaar. Geen ingewikkelde technische bedienin-gen of bewegende delen om te vervangen of te onderhouden, ideaal.’

Regelkraan Hondsbroeksche Pleij uniek in de wereldRijkswaterstaat heeft eind januari een waterwerk in gebruik genomen waarmee de waterafvoer over de Nederrijn en de IJssel precies kan worden geregeld: Regelwerk Hondsbroeksche Pleij. Deze ‘kraan’ is het eerste grote project dat door het programma Ruimte voor de Rivier is gerealiseerd. Het regelwerk kan als enige de afvoerverdeling sturen op een riviersplitsing en is daarmee niet alleen uniek in Nederland, maar in de hele wereld.

Het bekendste regelwerk in China is de Drieklovendam, een van de 50.000 dammen waarmee de afvoer van de Yangtze rivier kan worden geregeld.

De Australische Jack Taylor stuw is vooral bedoeld om bij droogte water vast te houden. In januari steeg het peil in de rivier echter tot record hoogte.

De rivier trad buiten haar oevers en de stuw kwam helemaal in het water te staan.

Vorig jaar mei besloot het US Army Corps of Engineer de MorganzaSpillway deels open te zetten. Daardoor kon zoveel water een noodoverloopgebied instromen dat het peil

op de Mississippi zakte en een nieuwe overstroming van New Orleans werd voorkomen.

Uniek in de wereld qua ontwerp én ligging bij een riviersplitsing: de Hondsbroeksche Pleij bij Westervoort, Arnhem. Voor de nauwkeurige

bijsturing van rivierwater bij extreem hoogwater.

‘Andere regelwerken dienen als inlaat voor noodoverloop­gebieden.’

Schrijf over ‘jouw’ rivier en win een excursie voor je hele klas!Woon jij in het rivierengebied? Neem je vaak het veerpontje? Fiets je langs de rivier naar school of speel je er graag? Dan zijn wij op zoek naar jou! en naar jouw verhaal. In het volgende nummer van Waterstand staat de rubriek Uitgelicht in het teken van kinderen die een speciale band hebben met de rivier. Vertel ons wat er bij jou in de buurt verandert door Ruimte voor de Rivier. Hoe het is als het hoogwater is. Of gewoon welke leuke dingen je doet op en langs de rivier. Mail jouw verhaal voor 30 mei naar:

info@ruimtevoorderivier.nl. Het liefst met een leuke foto of tekening erbij. Zet duidelijk 4kids in het onderwerpvakje. Natuurlijk moet je ook je naam, leeftijd, adres en telefoonnummer in het mailtje zetten. Wij nemen contact op met de vier kinderen met het leukste verhaal. Zij komen met hun inzending in Waterstand! Heb jij het aller-mooiste verhaal geschreven? Dan mag je met jouw hele klas op excursie naar een van onze Ruimte voor de Rivier-projecten!

Meer weten?Wil je een werkstuk over Ruimte voor de Rivier maken of er een spreekbeurt over houden? Of wil je grappige filmp jes bekijken over schaap Sieb en de verschillende maatregelen? Surf dan naar: www.ruimtevoorderivier.nl

Daar kun je ook het kinder-magazine Waterkids bestellen!

ColofonWaterstand is een uitgave van de Programmadirectie Ruimte voor de Rivier (PDR). Met deze nieuwsbrief informeert PDR de bewoners, gebruikers en bestuurders van het Nederlandse rivierengebied over de voortgang van het Programma Ruimte voor de Rivier.

Wilt u Waterstand ontvangen?Stuur een mail met uw adresge gevens aan: info@ruimtevoorderivier.nl

Meer informatieProgrammadirectie Ruimte voor de Rivier, Antwoordnummer 52528, 3502 VH Utrecht, 088 ­ 797 29 00info@ruimtevoorderivier.nlISSN nummer 1876 ­ 1984

In het programma Ruimte voor de Rivier werkt Rijkswaterstaat samen met regionale overheden om het rivierengebied beter te beschermen tegen overstromingen. De rivier krijgt meer ruimte. Tegelijkertijd wordt gewerkt aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit: het rivieren­gebied moet er in economisch, ecologisch en landschappelijk opzicht beter van worden. Meer weten? www.ruimtevoorderivier.nl

BiESBOSchDONDERPaDDuikEREcONOMiEFauNaFLORaGaNSGEMEENTEiJSVOGELiMPuLSkOPLOPERPROJEcTkRaaNkRiBLaNDNaTuuR

NOORDWaaRDREcREaTiEREGELWERkRiJkSWaTERSTaaTRiJNRiViERROMBOuTSMiENTSTROOMTERPuiTERWaaRDENVELDSaLiEViSWaaLWEERYaNGTZE

T D E c O N O M i E P R E T

c a D R a a W D R O O N B a

E P R E G E L W E R k i i a

J R N E Z T G N a Y E D R T

O E E N a T u u R S N V k S

R D D S L i N F B a S E E R

P N R O B J M O L i E L i E

R O a k i L S P V O a D T T

E D a R R c E D u N R S a a

P S W R h a L G u L E a E W

O M R E N a a a O i S L R S

L i E E a N F N D V k i c k

P E T W S M O O R T S E E J

O N i G E M E E N T E J R i

k T u O B M O R R E i V i R

Foutje, bedanktHeel veel lezers losten weer de Waterstandwoordzoeker op, met woorden over Ruimte voor de Rivier. Het aantal hokjes was helaas niet juist. Onze excuses hiervoor. Toch weerhield dat velen er niet van om de juiste oplossing te vinden. Dat was ‘Rijkswaterstaat’. De Ruimte voor de Rivier-paraplu’s zijn gewonnen door: Mevr. R. Borgonjen uit Beuningen, N. Daniel uit Deventer en H. IJzerman uit Heerde. Hopelijk krijgen we een stralend voorjaar en een zonnige zomer en heeft u de paraplu niet nodig!

Oplossingen het liefst per mailAls u de Waterstandwoordzoeker goed invult, maakt u kans op een van de drie prachtige fotoboeken van Ruben Smit. Stuur uw oplossing, samen met uw adresgegevens voor 15 mei 2012 bij voorkeur per mail naar: prijsvraag@ruimtevoorderivier.nl of op een (brief)kaart naar: Ruimte voor de Rivier, Waterstandwoordzoeker, Antwoordnummer 52528, 3502 VH Utrecht (een postzegel is niet nodig).

WaterstandwoordzoekerZoek de volgende woorden en streep ze weg. Woorden kunnen horizontaal, diagonaal en vertikaal staan. Van links naar rechts maar ook van rechts naar links. Letters kunnen meerdere keren worden gebruikt. De overgebleven letters vormen de uitkomst van de puzzel.

Schotse Hooglander, foto van Mario Bentvelsen

Kadedagen Arnhem 2011, foto van TIF Fotografie

Lezersfoto’sHeb jij een mooie of leuke foto van de rivier? Stuur deze dan naar info@ruimtevoorderivier.nl onder vermelding van lezersfoto en wie weet wordt jouw foto geplaatst in de volgende Waterstand!

4kids

08