Casenummer 16, December 2010

De dijk langs de IJssel bij Westenholte (Zwolle) wordt verlegd. Ook worden nieuwe geulen gegraven. Hierdoor krijgt bij een hoge waterstand de rivier de ruimte om meer water op een veilige manier te verwerken. In 1993 en 1995 waren er zeer hoge water-standen. De overheid heeft gekeken op welke manieren de rivieren robuuster kunnen worden gemaakt om in de toekomst beter hoge waterstanden aan te kunnen. Dit heeft geleid tot 39 projecten die zijn vastgelegd in de Planologische Kernbeslissing ‘Ruimte voor de Rivier’. Het gaat bij de Ruimte voor de Rivierprojecten om het verhogen van de veiligheid en het versterken van de ruimtelijke kwaliteit. Dit is vaak een combinatie van maatregelen: dijkverlegging, dijkversterking, uiterwaardvergraving en het verwijderen van obstakels in de uitwaarden. Een van deze 39 projecten is de dijkverlegging Westenholte.

Case in meer detail Waar gaat het over? Uit voorstudie blijkt dat de dijkverlegging bij Westenholte en de aanleg van nieuwe geulen de beste maatregelen zijn om een lagere waterstand te realiseren. Na de dijkverlegging zal bij hoogwater het water in de IJssel bij Zwolle lager komen te staan dan nu.

Foto: Dick Spel De dijk wordt landinwaarts verlegd. Hierdoor worden de uiterwaarden groter. In de uiterwaarden komen nieuwe watergeulen voor de afvoer van IJsselwater en wordt de natuur in het gebied versterkt. Het waterschap Groot Salland, Rijkswaterstaat, de provincie Overijssel en de gemeente Zwolle doen dit project. Waarom een milieueffectrapportage? Er waren twee redenen voor een m.e.r.: 1. De verplaatsing van de dijk (het weghalen

van de oude dijk en de aanleg van een nieuwe) is m.e.r.-plichtig. Hiermee kan een integrale afweging worden gemaakt tussen rivierkundige, technische, financiële en maatschappelijke effecten.

Dijkverlegging Westenholte

2. De uiterwaarden van de IJssel zijn

aangewezen als Natura 2000-gebied. Voor ingrepen in (of bij) Natura 2000-gebieden moet gekeken worden of er significant negatieve gevolgen voor die gebieden zijn. Dit leidt ook tot een m.e.r.-plicht.

Wat staat in het MER? Het MER gaat bij de alternatievenontwikkeling in op de nieuwe inzichten die zijn ontstaan. Zo is de doelstelling voor de waterstandverlaging bijgesteld door actualisering van de gegevens en verdere ontwikkeling van modellen. Deze bijstelling betekent minder grote geulen, en geeft daarmee ruimte om extra natuur ontwikkeling mogelijk te maken. Alternatieven In het MER staat ook beschreven hoe de alternatieven zijn doorontwikkeld. Eén van de oorspronkelijke alternatieven, waarin de kosten dominant zijn, is afgevallen omdat het niet voldoende onderscheidend was. Het alternatief gericht op maximale kwaliteit is opgesplitst in twee nieuwe alternatieven: één alternatief zonder en één met een extra dijkverlegging landinwaarts van de Spoolderenkweg. Deze extra verlegging geeft een grotere waterveiligheid (geulen verder van de dijk) en meer natuurontwikkelingsmogelijkheden.

Alternatief 2

Korte en lange termijn Er is een duidelijk onderscheid gemaakt tussen effecten op korte en lange termijn. Het gebied gaat letterlijk op de schop en dat verstoort de flora en fauna. Dit betekent negatieve invloed op natuur. Daarom zullen maatregelen zoals het realiseren van compensatiegebied worden uitgevoerd om deze invloed te beperken. Op de lange termijn zijn er positieve effecten te verwachten, zoals verbetering van de leefomstandigheden voor de broedvogels. Voorkeursalternatief Het MER geeft op transparante wijze inzicht in realistische, onderscheidende alternatieven en hun effecten. Het belangrijkste verschil is het effect op de ruimtelijke kwaliteit. Er is een voorkeur voor het alternatief met de hoogste ruimtelijke kwaliteit, aangevuld met een paar van de beschreven mitigerende maatregelen. Dit is uitgewerkt in overleg met de direct betrokken bewoners.

Foto: Dick Spel Passende beoordeling Uit de Passende beoordeling blijkt dat tijdens de aanlegfase significante negatieve gevolgen niet zijn uit te sluiten. Maatregelen om deze effecten te voorkomen zijn het realiseren van extra broedhabitat voor de IJsvogel en compensatiegebied voor de Kwartelkoning.

Advies van de Commissie Een aandachtspunt bij dit MER is de onzekerheidsmarge voor sedimentatie en erosie. Omdat met modelberekeningen is gewerkt, zijn de onzekerheden groot. Daarom is een eerste aanzet tot een monitorings- en evaluatieprogramma gedaan. De Commissie adviseerde om de uitkomsten hiervan te gebruiken bij de afweging of extra natuur-maatregelen mogelijk zijn en te gebruiken bij het bepalen van maatregelen voor vegetatie- en sedimentbeheer. Belangrijk aandachtspunt is dat de maatregelen om tijdelijke effecten op natuur te verminderen daadwerkelijk en ook tijdig worden genomen. De Commissie adviseerde daarom compensatie van leefgebieden en herstel van vegetatie en leefgebieden tijdig en volledig uit te werken, te realiseren en voldoende lang in stand te houden. Ook daarvoor is monitoring en evaluatie van belang om de effectiviteit daadwerkelijk te kunnen bepalen. Voor meer informatie ga naar www.wgs.nl/ruimtevoorderivier.

Foto: Dick Spel

Conclusies voor de m.e.r. praktijk

Bij het project Dijkverlegging Westenholte is transparant in beeld gebracht hoe gedurende het planproces met nieuwe ontwikkelingen is omgegaan. Het MER maakt duidelijk dat voor het omgaan met onzekerheden monitoring en evaluatie belangrijk is. Het MER laat ook zien hoe de alternatieven in de loop van de tijd kunnen worden doorontwikkeld. Door in het ontwikkelingsproces te kijken naar de randvoorwaarden en doelbereik kunnen nieuwe, onderscheidende alternatieven worden ontwikkeld en kunnen zelfs oorspronkelijke alternatieven afvallen, wanneer blijkt dat zij onvoldoende onderscheidend zijn. Bij het bepalen van het voorkeursalternatief heeft zowel de veiligheidsdoelstelling als de ruimtelijke kwaliteit een rol gespeeld. Het MER maakt duidelijk dat het mogelijk is beide doelstellingen binnen het project te realiseren. Aandachtspunt bij (rivier)projecten met ruimtelijke ingrepen is een mogelijk verschil tussen het berekende en het daadwerkelijke effect op veiligheid en natuur. Het is belangrijk om te beseffen dat gewerkt wordt met modellen en verwachtingen, waarin onzekerheden een rol spelen. Met monitoren en evalueren kan worden bepaald of maatregelen tijdig zijn gerealiseerd en of de verwachte effecten daadwerkelijk optreden.

Versie 20 december 2010

Meer informatie vindt u op www.commissiemer.nl In deze reeks verschijnen ook regelmatig andere cases, handreikingen en factsheets. De informatie in deze reeks is bedoeld als algemene handreiking voor de praktijk, maar bevat nadrukkelijk geen specifiek advies voor individuele situaties. U kunt hier geen rechten aan ontlenen.