Actuele ontwikkeling van resultaten en

inkomens in de land- en tuinbouw 2017

18 december 2017

Wageningen Economic Research & CBS

Inhoud

Presentatie CBS: Cor Pierik – Macro Economische trends

Presentatie Wageningen Economic Research –Harold van der Meulen

● Inkomensontwikkeling per sector

● Liquiditeit: spreiding

● Meer informatie op agrimatie.nl

Presentatie Market Outlook: Roel Jongeneel (Wageningen Economic Research)

Presentatie Maatschappelijke aspecten: Petra Berkhout (Wageningen Economic Research)

Vragen: sectordeskundigen aanwezig

2

Persconferentie

Macro-economische trends 18 december 2017

Landbouwtelling 2000-2017*

4

0

50

100

150

200

250

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017*

index 2000=100

Bedrijven Oppervlakte Standaard opbrengst

Gemiddelde oppervlakte Gemiddelde SO Arbeid (regelmatig)

Faillissementen

5

0

5

10

15

20

25

30

35

40

I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III*)

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Tuinbouw Akkerbouw Veehouderij

Productie, inkomsten per arbeidskracht en aandeel in bbp

6

Prijsontwikkelingen (ruilvoet)

7

0

20

40

60

80

100

120

140

160

Productie Verbruik

Dank voor uw aandacht

Inkomensontwikkelingen 2017

Goed inkomensjaar land- en tuinbouw, maar ook grotespreiding

Rentabiliteit boven de 100

Melkvee forse verbetering dankzij hoge melkprijs

Varkenshouderij op piek van varkenscyclus

Leghennen enorme spreiding door fipronilaffaire

Akkerbouw heeft last van lagere productprijzen

Glastuinbouw voor derde opeenvolgende jaar goed

Financieringslasten dalen

9

Sectorrekening

Economic Accounts for Agriculture (Eurostat, CBS)

Raming 2017

Geaggregeerde gegevens

Andere uitgangspunten dan Informatienet

● Populatie (productie versus bedrijven)

● Rekenschema (kalenderjaar versus oogstjaar)

Sectorrekening

x miljard euro 2016 (v) 2017 (r) Mutatie (%)

Productiewaarde 27,0 29,1 +8

- Kosten goederen en diensten 16,7 17,1 +3

= Bruto toegevoegde waarde 10,4 12,0 +15

- Afschrijvingen 3,8 3,8 0

= Netto toegevoegde waarde 6,6 8,2 +24

- Betaalde factorkosten 4,2 4,2 0

+ Subsidies en heffingen 0,5 0,5 -3

= Resterend inkomen 3,0 4,5 +50

Toenemende inkomensverschillen

-40

-20

0

20

40

60

80

100

120

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 (r)

20-80%groep gemiddeld

inkomen uit bedrijf, x 1.000 euro per oaje

Rentabiliteit, gemiddeld totaal land- en

tuinbouw

50

75

100

125

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

(r)

gemiddeld

Opbrengst per 100 euro kosten

Inkomens melkveehouderij

46

24

42

51

15

56

71

68

52

0

10

20

30

40

50

60

70

80

totaal land- en tuinbouw melkvee biologisch

2015 2016 2017 (r)

Inkomen uit bedrijf, x 1.000 euro per oaje

Prijsontwikkeling melkveehouderij

25

01

-20

-10

0

10

20

30

Melk gangbaar Melk biologisch krachtvoer

Verandering (%) tussen 2016 en 2017

Inkomens intensieve veehouderij

46

-22

-62

16

83

51

124

109

124

6871

139

187

79

126

-100

-50

0

50

100

150

200

totaal land- en

tuinbouw

varkens zeugen vleesvarkens leghennen

2015 2016 2017 (r)

Inkomen uit bedrijf, x 1.000 euro per oaje

Inkomensontwikkeling leghennenhouders

Prijsontwikkeling intensieve veehouderij

20

10

1

28

-2

-20

-10

0

10

20

30

40

Big Vleesvarken Vleesvarkensvoer Scharreleieren Vleeskuiken

Verandering (%) tussen 2016 en 2017

Inkomens akkerbouw

46

68

72

51

42

65

71

25

65

0

10

20

30

40

50

60

70

80

totaal land- en tuinbouw akkerbouw zetmeelaardappelen

2015 2016 2017 (r)

Inkomen uit bedrijf, x 1.000 euro per oaje

Prijsontwikkeling akkerbouw

-2

-41

-5 -5

-16

-50

-40

-30

-20

-10

0

10

Tarwe Consumptie aardappel Zetmeel-aardappel Suikerbiet Ui

Verandering (%) tussen 2016 en 2017

Inkomens glastuinbouw

46

199

344

120 124

51

232

340

142

218

71

244

326

146

271

0

50

100

150

200

250

300

350

400

totaal land- en

tuinbouw

glastuinbouw groente snijbloemen pot- en perkplanten

2015 2016 2017 (r)

Inkomen uit bedrijf, x 1.000 euro per oaje

Prijsontwikkeling glastuinbouw

6

-10

-20

-2

0

-2

1

14

5

14

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

Tomaat Paprika Komkommer Chrysant Roos Freesia Potplanten Perkplanten Aardgas Verkoop

elektra

Verandering (%) tussen 2016 en 2017

De bedrijfstypen: het inkomen in 2017

25

40

44

48

52

57

65

68

71

79

85

92

126

143

146

158

187

271

326

0 50 100 150 200 250 300 350

akkerbouw

vleeskalf

fruit

groenten, vollegrond

bio melk

boomkwekerij

zetmeel

melkvee

gemiddeld

vleesvarkens

vleeskuikens

geiten

leghennen

bloembollen

glas: bloemen

gesloten varkens

zeugen

glas: plant

glas: groenten

Inkomen uit bedrijf, x 1.000 euro per oaje

Liquiditeiten: de definities

Resultaten o.b.v. ontvangsten en uitgaven

Verdeling van bedrijven in groepen:

● Positieve nettokasstroom

● Negatieve nettokasstroom, w.v.

● Op te vangen uit eigen middelen (en enige besparing op uitgaven)

● Op te vangen door lagere aflossingen (tot 50%)

● Grotere aanpassingen nodig.

Liquiditeit: spreiding bij enkele typen

0%

25%

50%

75%

100%

Melkvee Varkens Akkerbouw Glasgroenten Snijbloemen Pot- en

perkplanten

negatieve nettokasstroom, grotere aanpassingen nodig

negatieve nettokasstroom, uitstel aflossingen tot 50%

negatieve nettokasstroom, op te vangen uit liquiditeiten of besparing uitgaven

positieve nettokasstroom

Aanvullende informatie op Agrimatie.nl

● Proces van publiceren

● Agrimatie.nl (15.00u online)

● Andere informatie

● Dierenwelzijn

● Milieu-indicatoren

● Balans en investeringen

Market Outlook voor Nederlandse

landbouw

Roel Jongeneel (Wageningen Economic Research)

18 December 2017

www.agrimatie.nl/marketoutlook

Wat is een Market Outlook (MO)

Geeft een meerjarig perspectief van ontwikkeling van belangrijke agrarische productmarkten (horizon 10 jaar)

Bevat plausibele aannames over macro-economischeontwikkelingen (BBP groei, bevolking, wisselkoersen, olieprijs)

Houdt rekening met ontwikkelingen in de internationale omgeving (wereldmarkten)

Neemt mee wat er bekend is aan “staand” beleid in Nederland, EU en wereld (landbouw-, handels- en milieubeleid)

Maakt gebruik van meerdere informatiebronnen (modellen en marktexperts)

NB: een Outlook is geen voorspelling maar een basisscenario

28

Welke informatie?

De Market Outlook geeft informatie over productie, consumptie, handel, prijzen (zie voorbeeld)

...ofwel product-balansen (zie voorbeeld graan)

29

Hoe komt Outlook tot stand?

Wageningen Economic Research: analyses, modelberekeningen, gebruik international netwerk, contact met instanties (Eur.Commissie, OECD) en bedrijven

In samenwerking met partners (PPS Market Outlook):

● FrieslandCampina

● ABN AMRO

● For Farmers

● NZO

● Ministerie EZ/LNV

30

Akkerbouw

Graanprijsontwikkeling blijft achter door overvloedig aanbod

In 2016 wereldwijd nieuw hoogtepunt

Op korte termijn de prijzen onder druk

Op de middellange termijn zullen de prijzen nominaal stijgen, maar minder hard dan de inflatie

Nederlandse graanproductie blijft stabiel

Nederlandse koolzaad-productie stabiel

31

Vlees

Totale vleesconsumptie in de EU groeit niet echt meer

De vraag naar vlees groeit wereldwijd met circa 1% per jaar

De groei betreft vooral pluimveevlees en rundvlees. De vraag naar varkensvlees groeit beperkt

De vleesconsumptie in de EU-15 is stabiel

De vooruitzichten relatief gunstig voor de producenten (lage voerkosten)

Beperkingen (milieu, concurrentie) die de groei remmen

32

Zuivel

De vraag naar zuivelproducten blijft wereldwijd en in de EU groeien

De drinkmelkconsumptie dalende trend

toekomstige gunstige melkprijs voor de melkveehouders

Nederlandse melkveestapel beperkt door milieu-wetgeving: leidt tot tragere groei

De voorraad magere melkpoeder kan op korte termijn de markt negatief beïnvloeden

33

Wat betekent dit voor de boer...?

Andere producten dan granen interessanter voor opname in bouwplan

Varkenshouderij kampt met grenzen aan groei en economische tegenwind

Groei in pluimvee beperkt door milieu, maar redelijke rentabiliteit verwacht

Rundvleesproductie zal dalen door daling van rundveestapel, maar verwachting prijsvorming goed

Zuivel: meerjarig perspectief voor de melkprijs is positief

Algemeen: lage voerprijzen dragen bij aan beheerste kostenontwikkeling in de dierlijke sectoren

34

Onzekerheden

Landbouw is gevoelig voor weersinvloeden

Conjuncturele factoren: varkenscyclus en straks ook melkcyclus...?

EU: welke Brexit-deal komt er (2019)?

Macro-economie: economische groei, wisselkoers, olieprijs

35

Ontwikkelingen in de landbouw

Bijeenkomst 18 december 2017

Petra Berkhout

Ontwikkeling landbouw (1950=100)

37

0

20

40

60

80

100

120

1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2015

Arbeid

Bedrijven

Grond

Aantal bedrijven prognose 2030

38

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

2000 2010 2015 2016 2030*

aan

tal

Overige graasdieren Melkveebedrijven

Akkerbouw bedrijven Overige tuinbouwbedrijven

Intensieve veehouderij Gecombineerde bedrijven

Ontwikkeling landbouw (1950=100)

39

0

100

200

300

400

500

600

700

800

1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2015

Arbeid

Bedrijven

Grond

Koeien

Varkens

Kippen

Milieudruk primaire land- en tuinbouw

40

0

50

100

150

200

250

1990 1995 2000 2005 2010 2015

Ammoniak

N surplus

P2O5 surplus

Broeikasgasemissies

Gewasbeschermingsmiddelen

Fijn stof

Wat brengt de toekomst ...

Veranderingen GLB –vooral relevant voor bedrijven met veel grond

Milieu-eisen zullen verder aanscherpen:

● energie

● klimaat

● bestrijdingsmiddelen

41

Verwachte ontwikkelingen

Schaalvergroting landbouw gaat door, maar mogelijk in lager tempo vanwege eisen milieu?

Verbreding landbouwbedrijven is een niche en zal dat vermoedelijk blijven

● Goed belegde boterham voor een beperkt aantal ondernemers

Baan buiten de landbouw in combinatie met bedrijf

● Ieder bedrijf zal oplossing zoeken die past bij ondernemer en bedrijf

42

Vragen?

43

Sectordeskundigen

Melkvee: Pieter Willem Blokland

Akkerbouw en opengrondstuinbouw: Bert Smit

Pluimveehouderij: Peter van Horne

Varkenshouderij: Robert Hoste

Glastuinbouw – groente: Gerben Jukema (telefonisch)

Glastuinbouw – sierteelt: Jan Benninga

Macro-economie: David Verhoog

Mest en beleid: Harry Luesink

44