c & X R s f '

Vr ed e en a lle G o ed s

INFORMATIEBLAD VAN DE VLAAMSE MINDERBROEDERS KAPUCIJNEN

TWEEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT

Jaargang 72 Nr 1 Januari-maart 2018

Inhoud........................................................................................................................................... 2

Editoriaal....................................................................................................................................... 3

Uit het provincialaat......................................................................................................................4

KORT VERSLAG VAN DE BESTUURSVERGADERING VAN 7.12.17............................................ 4

KORT VERSLAG VAN DE BESTUURSVERGADERING.................................................................. 7

Keuzekapittel 28 februari - 2 maart 2018.............................................................................11

Brief aan de medebroeders.................................................................................................... 12

Klanken uit de eerste bestuursvergadering (8 maart 2018).................................................13

Uit de provincie...........................................................................................................................15

Broeder Silveer Vermeulen.....................................................................................................15

STUDY AND DOCUMENTATION CENTRE "CAPUCHINS IN THE LOW COUNTRIES"...............16

KONING FILIP VIERT PATER GERMAIN DUFOUR....................................................................17

kapucijnen en zonnewijzers:...................................................................................................17

Uit vervlogen tijden.................................................................................................................... 18

ANTWERPSE KAPUCIJNEN AFGEBEELD IN KOSTUUMBOEKEN VAN ABRAHAM DE BRUYN . 18

Wij gedenken..............................................................................................................................34

Onze overleden familieleden..................................................................................................34

Veva Spillebeen,.................................................................................................................. 34

Maria Debusschere,............................................................................................................ 34

Tonia Teuns..........................................................................................................................35

Robert Decleir..................................................................................................................... 35

I N H O U D

2

EDIT ORI AALVrede en alle goeds

Beste lezer,

Dit nummer is niet zo omvangrijk, maar daar zullen wel reden voor gegeven kunnen worden. Je zult echter wel merken dat het grootste deel van de teksten uit het provincialaat handelen over de voorbereiding van ons drie jaarlijks keuzekapittel, dat eind februari gehouden werd. U vindt reeds de namen, van de leden van het nieuwe bestuur. Wij moeten nog wachten op de andere benoemingen, maar die zullen zeker in het volgende nummer vermeld worden.

Wij hebben wel enkele berichten ontvangen uit de provincie. Natuurlijk wensen wij die met jullie te delen. Ook kregen wij zoals gewoonlijk een degelijk artikel vanwege de faculteit van theologie van Leuven in verband met onze orde. Een degelijke brok lectuur.

Kortom, wij geloven dat er weer heel wat te lezen valt. En graag veel leesgenot toegewenst.

Br. Jan De Vleeshouwer

3

UIT HET PROVINCIALAAT

Provincialaat

Minderbroeders Kapucijnen

Ossenmarkt 14

2000 Antwerpen

SP/2017/KG/24

KORT VERSLAG VAN DE BESTUURSVERGADERING VAN 7.12.17.

Met het ganse bestuur kwamen wij samen te Antwerpen. Broeder Jan, provinciale secretaris, was afwezig. Hij had een afspraak met de oogarts. Als bezinning lazen wij uit de Adventskalender, de informatie die men er kan vinden op donderdag 7 december. Hier gaat het over een mevrouw die regelmatig het "Huizeke" bezoekt. Zij rekent uit wat een alleenstaande nodig heeft om maandelijks rond te komen. Zo iemand moet minimaal € 1.600,00 verdienen. In België is het leefloon voor een alleenstaande € 867,40. Het is dus duidelijk dat vele mensen leven onder de armoedegrens. Vandaar de vraag: Krijgt iedereen de kans om menswaardig te leven ?Als opener van de vergadering overliepen wij twee verslagen: één van de laatste bestuurs-vergadering en één van de laatste Economische Raad. Er werden geen bijzondere aanmerkingen gemaakt. De voorstellen van de Economische Raad werden door het bestuur goed gekeurd. Financieel betekent dit dat wij voor een Franciscaanse Cursus in Nederland € 2.100,00 geven. Voor de uitbreiding van de gebouwen van "De 8-Hoek", een instelling voor begeleid wonen in de psychiatrie, geven wij € 3.000,00. Na het overlopen van de verslagen evalueerden wij de voorbije activiteiten. Wij hadden alle lof voor de begrafenis van broeder Savio. Proficiat, Adri, voor je gevatte homilie. De retraite in Herentals, van 6 tot 10 november, werd als "zeer goed" hoog ingeschat. Ook de regionale dagen hebben ons deugd gedaan.

v r e d e e n a l l e G o e d s

4

In de gebouwen die door Pax Christi in gebruik zijn genomen wordt een grote herschikking uitgewerkt. Er zal een grote zaal vrijgemaakt worden voor pastorale activiteiten vanuit de broederschap van Antwerpen. Tau zal er een onderkomen vinden. De VZW Emmaüs is volop bezig in het oude archief met de uitbouw van een opvangcentrum voor kansarme jongeren. Er is tevens een appartement voorzien voor een volwassen begeleider. Nog andere entiteiten lieten hun oog vallen op deze gebouwen: de Ark-gemeenschap, voor een bureel; Congodorpen; Amnesty International. Dit alles is mogelijk doordat bepaalde werkgroepen de gebouwen verlaten hebben. Jo Hanssens wil een nieuwe plek zoeken binnen de beschikbare ruimten. Dirk Broos en Hilde Vansintjan van Pax Christi brachten een bezoek aan de vergadering. Zij willen graag het gebruikscontract verlengen. Het huidige contract loopt af in 2020. Om de nodige afschrijvingen te realiseren moeten zij, voor een volledige afschrijving, een termijn hebben van minstens tien jaar. Wij willen daarom dit contract verlengen tot in 2030. Het contract dient wel herzien te worden en aangepast aan de huidige omstandigheden.Onze Constituties werd andermaal een onderwerp van gesprek. De vertaling is doorgespeeld aan broeder Custos Piet Hein Van der Veer. Buiten "onze" tekst heeft broeder Stan Teuns een eigen vertaling gemaakt. Naar het oordeel van broeder Adri is dit een mooie tekst. Wij zullen zien wat uiteindelijk de "aanvaarde" tekst zal worden. Wij hadden graag vóór ons kapittel onze Constituties gedrukt gezien. Wat de zorgstructuur betreft: wij zijn wat zenuwachtig, omdat de renovatie traag verloopt. Wij hopen dat binnen kort een aantal broeders kunnen verhuizen naar vernieuwde kamers. Dan kunnen wij starten met een verdere ombouw.Wij hielden een grondige evaluatie aangaande de internationale fraterniteit in Antwerpen. Het is goed dat wij de hele zaak goed bekijken, vooral in het vooruitzicht van ons kapittel. Wij hebben heel wat tekorten gevonden. Een "internationale" broederschap vraagt heel wat denkwerk. Een fraterniteitsgesprek is hoogst noodzakelijk in elke goede broederschap. Maar dit is des te meer noodzakelijk in een interculturele samenleving. Spreken met elkaar; elkaar beter leren verstaan; begrip opbrengen voor ieders cultuur en eigenheid; leren houden van elkaar en leren elkaar te aanvaarden, ook met eikaars kleine kanten, dat is niet eenvoudig, maar hoogst noodzakelijk. Op dat punt is er nog heel wat te realiseren en te bespreken. Samen bidden, samen converseren en dialogeren, samen eten, samen recreëren, eikaars werk leren waarderen... het zijn zoveel noodzakelijke dingen die wij moeten leren.

5

Wat ons spiritueel centrum van Meersel-Dreef betreft, had broeder Kenny gevraagd aan de plaatselijke broederschap om enkele ruimten "gebruiksklaar" te maken voor het inbouwen van de info-structuur in het centrum. Broeder Frans Labeeuw is dadelijk in gang geschoten. Hij heeft reeds de oude recreatie, de ziekenkamer en de keuken helemaal ontmanteld. Broeder Kenny zal dit werk verder opvolgen. Het centrum zal echter niet in een "hokus-pokus-pats" gerealiseerd zijn. Het wordt zeker nog een flinke kluif voor ons kapittel. Dit is ook het geval voor Brugge. Wij hebben wel een idee over de verschillende stappen die wij hier best zetten. Om die stappen te realiseren moeten er nog heel wat voeten in de aarde gezet worden.Aan het jubileum: "800 jaar: Ontmoeting van Franciscus en de Sultan" werkt broeder Kenny samen met een kleine groep. Onze PNVB-vergadering zal doorgaan om 16 januari 2018 en dit te Antwerpen. Voor het provinciaal kapittel zoeken wij ernstig verder naar de nodige helpers. Wij willen uitnodigingen schrijven naar onze gasten: de Nederlands en Vlaamse Franciscanen, de Nederlandse Kapucijnen en Conventuelen, de provinciaals van Warschau en Sint Francis-Kerala, de custoden van Pakistan en Congo en eventueel iemand van de Tau-beweging. Binnen kort gaan wij een tweede maal naar het bisdom Brugge voor besprekingen rond de vraag van Igor De Bliquy. Ten slotte hebben wij onze bezorgdheid uitgesproken over de provinciale financiën. Er zijn dit triënnium veel gelden gegaan naar Meersel-Dreef, naar Antwerpen en naar Herentals. Wij mogen niet krenterig zijn en wij moeten doen wat er gedaan moet worden. Toch is het goed dat wij ons eens de vraag durven stellen of bepaalde uitgaven echt nodig zijn. Ook stellen wij ons de vraag, hoe wij nieuwe bronnen van inkomen kunnen vinden. Immers: de gewone uitgaven stijgen vlugger dan de inkomsten. Om te eindigen spraken wij onze bezorgdheid uit over sommige medebroeders: hun gezondheid, hun nood aan aangepaste zorgen of het werk dat zij allemaal nog ondernemen. Ten slotte spraken wij af om samen te komen met het bestuur op donderdag 18 januari 2018.Ik wil sluiten met hartelijke groeten... Moge de Heer jullie allen zegenen...Vrede en alle goeds !!!

6

r-

Provincialaat Minderbroeders-Kapucijnen

Ossenmarkt 14

2000 Antwerpen

2018/KG/5

KORT VERSLAG VAN DE BESTUURSVERGADERING.

18 januari 2018.

Met het ganse bestuur kwamen wij om 9 u 30 samen te Antwerpen en konden de vergadering eindigen om 12 u 15. Iedereen was aanwezig, met uitzondering van broeder secretaris. Hij had een afspraak bij de geneesheer. Als bezinning lazen wij een stukje uit BANG, Een eigenzinnig jaaroverzicht van 2016, samengesteld door Ivan De Vadder en Karl Meersman. Het handelde over de "Wij en Zij" gedachte binnen onze Belgische maatschappij.

De verslagen van de bestuursvergadering van 7 december, van de economische raden van 11 december 2017 en van 9 januari 2018 werden overlopen. Alle rapporten werden goed gekeurd. De voorstellen tot steun vanwege de Economische Raad werden door het bestuur aanvaard. Wij gaven financiële hulp aan een project van MEMISA, aan de Vereniging "Franciscans International" en aan het project voor Syrische vluchtelingen.

Als volgend punt evalueerden wij enkele voorbije feiten en gebeurtenissen. Broeder Kenny Brack en ikzelf brachten een bezoek aan bisschop Lode Aerts van Brugge. Wij bespraken de toekomst van Igor De Bliquy, die zijn verlangen heeft uitgesproken kapucijn te willen worden. Het was een goed gesprek, vol zorg om Igor het allerbeste toe te wensen. Broeder Luc Vansina en ikzelf brachten een bezoek aan de provincie St. Francis, in Kerala - India. Het was een kort, maar hoopvol bezoek.

I Ï + iv r e d e e n a l l e G o e d s

7

Wij evalueerden de vergaderingen van de gardiaans en de oversten, alsook van de PNVB. Beide vergaderingen werden goed gesmaakt. De gardiaans en oversten kwamen samen te Antwerpen. De PNVB-vergadering had plaats in Meersel- Dreef.

Een internationale broederschap uitbouwen lijkt geen eenvoudige zaak. Om dit op de meest efficiënte manier te doen zullen wij begeleiding van buitenaf moeten inroepen. Luc Vansina is op zoek gegaan voor een dergelijke begeleiding.

Het komt neer dat er een bijzondere vorming is voor alle mensen die in de pastoraal staan in het bisdom Antwerpen. Alle medebroeders die in de pastoraal staan moeten een dergelijke vorming volgen Er is tevens gezocht naar een persoonlijke begeleider, waar dit noodzakelijk is. Verder zoeken wij naar een begeleider voor de ganse broederschap van Antwerpen.

Tegen ons provinciaal kapittel zouden wij graag een goede Nederlandse tekst hebben van onze Nieuwe Constituties. Wij bezitten reeds een correcte, maar wat stroeve vertaling. Wij ontdekten dat broeder Stan Teuns als studie een mooie vertaling heeft gemaakt. Die draagt onze voorkeur weg. Voor het kapittel willen wij zorgen dat elk lid een dergelijke vertaling bij de hand heeft.

Voor de verdere uitbouw van onze Internationale Broederschap brachten broeder Luc Vansina en ikzelf een bezoek aan de provincie van St. Francis - Kerala - India. De kans is groot dat wij vanuit die hoek hulp kunnen verwachten. Ons gesprek met het bestuur in Kerala was zeer open en positief. Wij hopen dat onze reis tot een goed resultaat zal leiden. Ondertussen is broeder Adeel, uit Pakistan, onze gemeenschap komen verrijken.

De nodige staf voor het kapittel begint een mooi kleurtje te krijgen. Wij hebben reeds een moderator, enkele secretarissen en de nodige tolken. Wij willen nog zorgen voor een degelijke installatie voor de vertaaldienst. Vanuit ons kapittel in Bellem kennen wij hier een goed adres.

Voor leper zijn er mooie plannen uitgedokterd. In drie of vier delen zal het geheel een nuttige invulling krijgen: de parochie, een school, assistentiewoningen en opvang voor mensen in nood. Graag zagen wij dat het franciscaans karakter voor het geheel bewaard bleef. Om dit te garanderen hebben de bedenkers van de plannen een intentieverklaring uitgeschreven. Deze werd gelezen en door het bestuur goed bevonden.

Hetzelfde gebeurde voor het contract van bruikleen met Pax Christi Vlaanderen. Het oude contract loopt normaal tot het einde van 2020.

Om subsidies te kunnen binnenhalen moet Pax Christi Vlaanderen vijfjarenplannen binnen brengen bij het Ministerie van Cultuur en Binnenlandse Zaken. Daarom hebben wij nu een contract van bruikleen afgesloten tot 2030. Ook dit contract werd voorgelezen en goed gekeurd.

Aangaande de verkoop van Brugge zijn er een paar opties naar voor gekomen. Wil de peda het geheel of een stuk van het klooster kopen om aldus meer kamers in gebruik te nemen ? Kunnen er in het klooster serviceflats gebouwd worden ?

Naar horen zeggen is er in Brugge nood aan dergelijke flats. Kunnen wij beter de kerk, de zaal, de kluis en het huis voor het Fioretti-koor bewaren ? Dan kunnen wij er later zelf een goede bestemming aan geven.

Ten slotte hebben wij de provincie-dag van 29 januari 2018 voorbereid. Deze zal doorgaan in Herentals. De grote thema's zullen er gesproken worden: de Zorgstructuur, de Internationale Broederschap en het Franciscaans Belevingscentrum te Meersel-Dreef. Dit zullen belangrijke punten worden voor ons kapittel. Vanuit de provincie komen er mededelingen. Dit zullen vooral gaan over de voorbereiding van het kapittel.

Om te eindigen spraken wij onze zorg uit over enkele medebroeders. Broeder Guido Debree moest een operatie ondergaan. Op dit moment is hij in een revalidatiecentrum in Oostende. Onze medebroeder Arnold Desplentere zou voor zijn verzorging beter naar Herentals verhuizen.

Hij blijkt niet in te zien dat dit voor hem het beste is. Broeder Leopold Evens verblijft nog in Pakistan.

Wij hopen dat hij gezond blijft en op eigen krachten naar huis zal kunnen komen. Broeder Willy Van Samang is opgenomen in een Woon- en Zorgingscentrum, "Engelendale", in Brugge. Broeder Silveer Vermeulen is met zijn fiets gevallen en heeft zich ernstig bezeerd. Hij moest een operatie ondergaan omdat pezen afgescheurd waren. Hij verdient nu een deugddoende revalidatie in Herentals.

Het bestuur zal een laatste maal samen komen op 12 februari 2018.

Mijn hartelijke groeten... Vrede en alle goeds !!!

10

Keuzekapittel 28 februari - 2 maart 2018

Na de officiële opening van het kapittel door br. Pio Murat, generaal raadslid

werden de eerste dagen gebruikt om de verschillende verslagen te bespreken.

Donderdag werd besteed aan het naar voor brengen van punten, die in de

gesprekken van de voorbije dagen als belangrijk werden ervaren voor de

toekomst van onze provincie. Ze werden dan ook in aanbevelingen aan het

nieuwe bestuur geformuleerd.

Vrijdag was het dan de verkiezing van het nieuwe bestuur. Werden gekozen:

Br. Adri Geerts als minister

provinciaal

Br. Kenny Brack als vicaris

provinciaal

Br. Luc Vansina als raadslid

Br. Tomasz Okon als raadslid

Br. Klaas Blijlevens als raadslid.

Graag wensen wij een warme

proficiat en wij bidden dat de Heer

hen mag helpen om ten dienst van

de provinciefraterniteit te staan.

i i

Brief aan de medebroeders

Brugge, 2 maart 2018

Beste medebroeders,

Terwijl sommige medebroeders wellicht nog onderweg zijn naar huis en dat over gladde wegen, wil ik jullie vlug een kort briefje schrijven.We hebben een broederlijk kapittel gehouden en het nieuwe bestuur heeft een goed gevulde korf met aanbevelingen meegekregen. De namen van dat nieuwe bestuur zijn jullie ondertussen ongetwijfeld bekend: Kenny Brack werd gekozen als vicaris provinciaal, Luc Vansina, Tomasz Okon en Klaas Blijlevens als bestuursleden en ik als provinciaal. Zelf ben ik blij met deze bestuursploeg en vol vertrouwen voor een goede samenwerking ten dienste van onze provinciefraterniteit.Ik schrijf dit briefje vanuit Brugge. Gezien de zwakke bezetting in Brugge, zal ik zeker in het begin heel vaak mijn werk als provinciaal vanuit Brugge doen. Dat neemt natuurlijk niet weg dat ik hoop vlug eens langs te kunnen komen. Gerard Sergier viel ziek tijdens het kapittel en moest naar het ziekenhuis in Turnhout gebracht worden. Enkele andere medebroeders die ingeschreven waren , konden wegens ziekte of revalidatie niet aanwezig zijn. Aan hen en aan alle zieke medebroeders wens ik veel sterkte toe. In gedachten waren jullie allen bij ons.Volgende week donderdag, 8 maart, komen wij als nieuw bestuur voor een eerste keer samen. Zoals dat gebruikelijk is zullen jullie kort daarna wel bezoek krijgen van een van de bestuursleden.Graag wens ik jullie een vruchtbare tocht naar Pasen.

Met broederlijke groeten,

Adri Geerts

12

vrede en alle G o eds

ptDER5 *%o,

z

Provincialaat

Minderbroeders Kapucijnen

Ossenmarkt 14

2000 Antwerpen

SP/2018/AG/02

Brugge 09-3-2018

Klanken uit de eerste bestuursvergadering (8 maart 2018)1.Omdat Klaas en Adri nog niet zo vertrouwd waren met Tomas en hij met hen

stelden zij zich kort aan elkaar voor.

2.We maakten enkele afspraken over onze wijze van vergaderen. We verlangen

efficiënt te vergaderen.

3.We blikten terug op het kapittel. We waren zeer tevreden over de locatie, de

organisatie en de inhoud van het kapittel (rapporten en de bespreking). We

kregen als bestuur een stevige opdracht mee.

4.We overliepen een eerste keer de kapittelaanbevelingen i.v.m. Meersel-Dreef,

de internationale gemeenschap, Herentals, Brugge. Zij zullen nog vaak

onderwerp van overleg zijn.

5.We maakten de volgende afspraken rond de consultatie van de

medebroeders. Deze consultatie wil aandacht hebben voor de ervaring van het

fraterniteitsleven, de persoonlijke wensen, wensen naar de fraterniteit en de

toekomstige leiding van de fraterniteit.

De consultatie zal gebeuren door:

Antwerpen: Klaas Herentals: Adri Meersel-Dreef: Kenny Brugge:Luc

13

Tomas bezoekt Walbert Defoort en Georges Verhaeghe

Kenny bezoekt ook Paul Segers

Luc bezoekt ook Gerard Deprez, Boni Van Looveren

Adri bezoekt ook Guido Debree, Piet Debusschere en Germain Depraetere

6. We keken ook reeds naar de werkgroepen.

De werkgroepen Handdruk, pater Pio, de Sultan en Franciscus, Meersel-Dreef

kunnen ongewijzigd qua samenstelling en doelstelling verder gaan.

Franciscaanse vormingsraad: Adri raadpleegt de leden om te zien hoe ze liefst

verdergaan. De werkgroep zorgstructuur gaat ook verder, maar nu onder leiding

van Luc Vansina. In de begeleidinscommissie Tau zullen Jan Geerts en Kenny

Brack (i.p.v. Adri) ons bestuur vertegenwoordigen.

7. Voor vertalingen van berichten uit Rome zullen we zoveel mogelijk beroep

doen op Anne Desmet.

8.Wanneer de Nederlandse medebroeders akkoord zijn willen we de

Voorlopige' druk van de Constituties als definitieve druk zien. De Verordeningen

blijven best afzonderlijk want die veranderen vlugger.

9. We stonden even stil bij de situatie en plannen van de medebroeders in

Pakistan en de situatie in Congo en dat naar aanleiding van de rapporten op het

kapittel.

10.De gesprekken met Br.John Baptist Palliparabir, provinciaal van de

St.Francisprovincie in Kerala,India, die op ons kapittel was, stemmen ons

hoopvol dat we in de nabije toekomst concrete onderhandelingen kunnen

beginnen over de komst van enkele broeders uit zijn provincie.

We vergaderen opnieuw op 28 maart in Antwerpen.

Br. Adri Geerts

14

UIT DE PROVINCIE

Broeder Silveer Vermeulen

Provincialaat der Minderbroeders Kapucijnen

Ossenmarkt 14,

2000 Antwerpen.

, Antwerpen, 5 februari 2018.

Dierbare Medebroeders,

Op 26 januari verhuisde onze medebroeder Silveer Vermeulen naar ons klooster

te Herentals. Dit gebeurde na een klein ongeval, waarbij in zijn knie enkele pezen

waren afgescheurd. Na een operatie was hij aan revalidatie toe. Wij meenden

dat dit best te Herentals kon gebeuren, waar de beste zorgen voorzien zijn voor

een dergelijk herstel. Broeder Silveer vindt de verzorging uitstekend. Aangezien

wij voor een verhuis staan in Brugge heeft hij zijn verlangen te kennen gegeven

om in Herentals te blijven, ook na zijn revalidatie. Hij zal dus verder deel

uitmaken van de broederschap aldaar.

Wij wensen broeder Silveer het allerbeste toe voor een vlug herstel. Dat hij nog

lange tijd in voorspoed mag leven te Herentals.

Broederlijke groeten... Vrede en alle goeds !!!

Broeder Gust Koyen, OFM.Cap.

Minister Provinciaal.

15

STUDY AND DOCUMENTATION CENTRE "CAPUCHINS IN THE LOW COUNTRIES"

Dit studiecentrum van de Leuvense Theologische Faculteit ontving in 2017

enkele belangrijke boekencollecties :

- Een belangrijk deel van de Brugse kapucijnerbibliotheek werd

overgebracht naar Leuven

- De boeken bewaard in het klooster van de Bossche kapucijnen werden

verdeeld over het Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven in Sint

Agatha (het betreft op de eerste plaats de publicaties van de kapucijnen

in de Nederlanden, die gevoegd werden bij het A.C.H.) en ons Centrum.

Ook ontving het Centrum de boeken van Pater Sjef Van der Horst en de

collecte van het klooster te Velp.

- Vanuit het Erfgoedcentrum in Sint Agatha werden de buitenlandse

kapucijnertijdschriften naar het centrum overgebracht.

Om dit groot aantal boeken te kunnen nazien en inbrengen in de catalogus werd

de vrijwilligersploeg uitgebreid : het studiecentrum telt nu elf vrijwilligers en één

deeltijds contractueel medewerker.

Ook schonken de Waalse kapucijnen eind 2017 hun provinciaal archief aan het

studiecentrum, om opgenomen te worden in het A.C.B. (secties VII en VIII).

Geert Van Reyn

KONING FILIP VIERT PATER GERMAIN DUFOUR

V

Over Waalse kapucijnen verschijnt er sedert jaren weinig in de Vox ; sta ons daarom toe de aandacht te vestigen op het berichtje "Le roi Philippe fête Germain Dufour", verschenen op 20 januari II. en te lezen op internet.

Daar pater kapucijn Dufour de 30ste verjaardag vierde van zijn v.z.w. "Thermos" in Luik, heeft de koning een bezoek gebracht aan deze vereniging, die jaarlijks

maandenlang aan een honderdtal mensen zonder papieren warme maaltijden geeft en een luisterend oor biedt voor al hun problemen. Tijdens het weekend is pater Dufour onderpastoor in Wasmes-Audemez-Briffoeil (deelgemeente van Péruwelz), waar honderden mensen naar zijn missen komen.

kapucijnen en zonnewijzers:

Nog een klein nieuwtje voor de Vox : artikel verschenen over kapucijnen en zonnewijzers:

VLAAMSE KAPUCIJNEN EN ZONNEWIJZERS

De penningmeester van de VZW Zonnewijzerskring Vlaanderen Eric Daled publiceerde in het tijdschrift van deze vereniging Zonnetijdingen (jg. 2017,nr. 3) op blz. 16-17 het eerste deel van zijn artikel over de kapucijnen en het maken van zonnewijzers. Men kan dit artikel raadplegenop http://www.zonnewiizerkringvlaanderen.be/ZONNETIJDINGEN83.pdf

Vriendelijke groet,Geert.

17

UIT VERVLOGEN TIJDEN

ANTWERPSE KAPUCIJNEN AFGEBEELD IN KOSTUUMBOEKEN VAN ABRAHAM DE BRUYN

In nummer 4 van de 57ste jaargang (nov. 2017) van Met Kap en Koord publiceerde de redactie een foto van een prent, daarbij vermeldend "2 Belgische jezuïeten en 2 Antwerpse kapucijnen , Abraham de Bruyn in of voor 1581" (Afb. 1). Een Vlaamse kapucijn fronst hierbij zijn wenkbrauwen, want hij weet dat de kapucijnen zich pas in 1585/1586 in Antwerpen gevestigd hebben. Hoe kunnen ze dan reeds afgebeeld zijn in een boek van 1581 of nog vroeger ? We hebben zelf ook de twee kapucijnen afgebeeld in ons boek over de kapucijnen en de pest

Afb. 1. : Ingekleurde prent "2 jezuïeten en 2 Antwerpse kapucijnen" (ex. Museum Plantijn Moretus =MPM)

in Leuven (blz. 143), met de vermelding "uit een convoluut". Intussen hadden we de gelegenheid deze prent nader te bestuderen en zijn we tot volgende conclusies gekomen.

Ons verhaal begint te Mechelen met de prentenhandelaar G aspar Ruts.

18

Hij woont met zijn vrouw in het huis "De Roosenboom" in de Sint- Kathelijnestraat. Gaspar en zijn broer Cornelis - en mogelijk ook hun zuster Barbara - waren overtuigde Calvinisten en waarschijnlijk betrokken bij de Beeldenstorm in Mechelen (23 augustus 1566). De Raad van Beroerten ("Conseil des Troubles") van Alva veroordeelde Gaspar en Cornelis tot verbanning uit de Nederlanden met confiscatie van hun bezittingen. Ze weken uit naar Keulen, een geliefd toevluchtsoord voor vluchtelingen uit de Nederlanden, zowel voor katholieken als protestanten (Anabaptisten, Lutheranen, Calvinisten). Op 31 augustus 1569 krijgt Gaspar van de Keulse stadsmagistraat de toelating om zich in de stad te vestigen en er zich "mit dem Maler-amt zu vergleichen". De kerkraad van de Calvinistische Nederlandse gemeente in Keulen vraagt hem op 5 oktober 1572 om lid te worden van deze kerkraad, maar wegens professionele activiteiten gebeurt dit pas in 1576. Van dan af woont hij regelmatig de vergaderingen bij, dit tot 26 augustus 1582. Waarschijnlijk besluit hij in 1575 naast losse prenten ook kostuumboeken uit te geven. Hiervoor heeft hij eerst en vooral een kunstenaar nodig voor het maken van de prenten en de kopergravures. Ook moet hij iemand vinden met een goede algemene cultuur om de commentaar bij deze prenten te schrijven.

Hij vraagt aan de Antwerpse graveerder Abraham de Bruyn de tekeningen en gravures te maken en aan de Gentse humanist Hadrianus Damman om de commentaar bij deze prenten te schrijven. De Bruyn woonde toen nabij Breda (te Dongen). Tussen 1570 en 1576 maakte hij verschillende kopergravures voor Plantin, dikwijls naar ontwerpen van zijn schoonzoon Crispijn van den Broecke.

Dam m an, heer van Bysterveld (nabij Axel/Terneuzen) is geboren te Lemberge, een deelgemeente van Merelbeke. Mogelijk heeft hij tussen 1536-1545 in Genève bij Calvin gestudeerd. In verschillende uitgaven van de kostuumboeken van de Bruyn vindt men in het voorwerk Griekse gedichten van Lucas Cop opgedragen aan Damman. Lucas Cop had zeker in Genève gestudeerd. Later was Damman preceptor van de kinderen van graaf Jan VI van Nassau- Dillenburg. Zeker in 1576-1577 verbleef hij in Keulen, waar hij als lid van de Calvinistische kerkraad de vergaderingen van deze kerkraad bijwoonde. Hij is ook schoolmeester van de school van de Nederlandse gemeente.

Het onderwerp van het eerste kostuumboek van Rutz, de Bruyn en Damman

handelt over de kledij van de ruiters. De eerste druk heeft als titel : "Equitum

descripcio, quomodo equestres copie, nostra hac aetate, in sua armatura, per

cunttas vide lice Europae, Asiae et Affrice nationes in remiltare sese habent...”

(Afb. 2).

19

Afb. 2.: Titelblad van "Omnium poene..." (MPM) Afb. 3. : Plaat 1 uit dit boek (MPM)

De plaats van uitgave en de publicatiedatum staan niet vermeld. Het boek werd door de Bruyn in 1576 opgedragen aan Hertog Willem de Rijke van Kleef (1516- 1592). Hij had in 1572 gegraveerde portretten gemaakt van de hertog, zijn vrouw (Maria van Oostenrijk, nicht van Keizer Karei V) en van hun dochters Anna en Leonora. De bedoeling van een dergelijke opdracht was om van de persoon of instelling aan wie het boek opgedragen werd, geld te krijgen in ruil voor dit eerbetoon. De eerste afbeelding werd door de Bruyn in 1575 gemaakt. Men mag hieruit besluiten dat de Bruyn de tekeningen en gravures in 1576 maakte en dat men in 1576 een mecenas vond; gedrukt werd het boek in 1577. Het bericht aan de lezer van ons driemanschap is gedateerd Keulen, 15 juli 1577. Het boek kende verschillende heruitgaven. De Bruyn voorzag het ook van nieuwe afbeeldingen voor een uitgave in Antwerpen. De laatste uitgave van Equitum descripcio verscheen in Amsterdam in 1617.

Waarschijnlijk ongeveer gelijktijdig kwam ook het tweede kostuumboek, dat van de volkeren, uit onder de titel Omnium poene gentium imagines. Het boek telt 50 grote platen (ca 320 x 210 mm), met gewoonlijk vier personen per plaat afgebeeld. Het is eveneens opgedragen aan Willem van Kleef.

20

Afb. 4. : Plaat 45 : met als eerste een joodse geneesheer (MPM)

Het bericht aan de lezer is ondertekend door Ruts, de Bruyn en Damman en gedateerd Keulen, 20 april 1577. De eerste platen stellen bewoners van het huidige België voor (Afb. 3). Volgens Dammans commentaar zijn de Brusselaars en Antwerpenaars luxueuzer gekleed dan die van Gent, waarvan hij hoopt dat ze eenvoudig zullen blijven. Merk op dat in deze uitgave van dit kostuumboek (maar niet in de latere) verschillende afbeeldingen van joden voorkomen (Afb. 4). Hi} zegt over hen "In miseriis iudaeorum tamquam in speculo nos contenplemur” (bedoeld zijn de vervolgingen van de Calvinisten).

GENEROSISSIMIS DOMINIS,G V IL 1 E L M O L V D O V 1C O : IO H A N N I:

C tO R G IO : ET PHILIPPO:

' g e n e r o s i s s i m i d o m i n iA C C O M IT IS IO H A N N IS A NASSA, A CA-

T Z ÏK tE B Ó C A /fcc FF. GV ILIELM l HN.

HERMANNO, FRIDERICO,E T O S V V A L D O , ( j E N E R O S I S S I M I D O M I N I

A C COMITII * U .U I M 1 A l u a l l ht.tr.

C O M I T I B V f C O N S O B R I N I S -

h a d r > D (\M M A N G AN-D A W S I A S P A ^ R V T V S M E C H L I N I E N »

sii. E T A B A A H M V S B R .V IN V J A N l v V i L

rltNsl LAtTlAlIIli D I U

, * « V I T M I tC V U -J IIAEC S C V lfT V H A IIT .O fN IH O -I fijitmi Cornis, v t operamfibi meam aliquot hortf 1 conmtod.tra, ru fu it j i t Imarmes prorfui nthtllo- ) quentcs m bkm ederentur. Èx memoru HatL ijui-

damfukito e uram, tjud dt Imperatoribus, de Pon- ttfiabu.de Atnacbv ac Sacerdotikut qn^ntulum-

ctiifyiliqiiidmdtcirent.PouLtLtt faieorjamphorem htftonam rei magnitudoJcd tflud wtlnrtjcalptoru ahemfimum erat Jum tfo 'jera lue a f - m eifUramulto Jcnlxre lolutjjem. V r- J fn ergo nominis aujpicmm fkttatentcj arrtpuimudSJt ifludm - ku of>iti:l.in quoquo tadem Mo poffetya letegcnrropfrmt Comi- tttj& a m eji hunc annum vt^r o^tltud munusculum expedate.

AAfb. 5 .: Opdracht aan "protestanten", ex. Gent, UB

Hij raadt de zieken in Constantinopel aan bij voorkeur joodse geneesheren te raadplegen, omdat ze meer ervaring hebben en omdat ze "in Graecis, Arabicis, Chaldaeis, Ebraeisque litteris instituti" zijn.

Het jaar daarop, in 1578, verscheen het derde kostuumboek van ons driemanschap met als titel Imperii ac sacerdotii ornatus. Ze dragen een deel van de oplage van het boek op aan de nieuwe aartsbisschop van Keulen, Gebhard Truchsess von Waldburg (verkozen op 5 december 1577). Op het ogenblik van de opdracht was deze nog een katholieke vorst, later zal hij uittreden om te kunnen trouwen. Ruts, de Bruyn en Damman dragen een ander deel van de oplage op aan drie kinderen van Willem IV van den Bergh en ook aan de kinderen van Jan II van Nassau (Afb. 4).

Ze hebben dus katholieke en protestantse sponsors gezocht.Het bericht aan de lezer is gedateerd Keulen, 1 januari 1588.Het boek bestaat uit twee delen : deel I, genummerd van 1 tot 24 beelden wereldlijke personen uit en deel II, genummerd 1-26 geestelijke personen.

Er is hier nog geen afbeelding van een kapucijn bij, maar ze worden wel in de commentaar van Damman vermeld (Afb. 6).

Annfi cir. Francifcani,vel Cordigeri.vel Minores.citer im . Francifcanorum ordo,Francifco Alsifiate auftoreinftitutus. Alexandro IV.Pontifïce ma

gnum coepit incrementum & opinionem fanditatis,44 an.poftquam cóftitutus fuiflet.Is x i. colonias deduxit frequentifsimas. De optimi ac fapientifsimi patris vita, moribus, inftitutis, rebus geftis,de fodalium inhonorificabilitudinationibus nihil aliud dicam in praefentia, cum eius alconanus legi pofsit.quid dicam Conformitates & flofculos S. Francifci.

Sabel. En. O bferuantes,ijldem rebus cum p roxim is fuperioribus ijdem funt, nifi q u o d ca rn iu o r in ó10 1 fu n t,q u o d q u ecib is o m nibu s vefcu n tu rcru d is,lin e fem inicruralibus, ca lon es gettant, vel fo .

leas ligneaSjquasC opino^C allipodia nom inant, veftitus cinereus.Conuentuales ab obferuantibus,quöd eorum cruditate non dele&arentur, difceflere an.

j*$5.EugenioIV .Ponufice,h i& tibialibus vtuntur& calceis,vtceten Leucophxati.V o la t 2|, Pcenitentes, quarta colonia Francifcanorum.Polyd. ü.7 Minimi l Francifco Siculo conftituuntur: Alij in Gallia natos voIunt.Calixto III. Ponti- cap.j. fice an.i4s4.epulis quoque elixis.aut aliqua ratione codtis non vefcuntur.

Óapucini veram veltis D.Francifci imitationem fibi fummopere vendicant, neque enim indufio vtuntur,neque femoralibus.Pauperes, r Hos omnes Prancifcanos Alexander IV . valde euexit,cü exercitu D .Fraci- Reform ati. \fci vniuerfoperpetuü bellü gerüt Dominicani.Atqui iftud csufj vulgoefTeex Collaótar.ei <iftim ant.Cum S.Francifcus& S. Dominicus (imulfortèpedibuseffentiterin- Amadeani ^grefsi, ad torrentem quempiam peruenerunt, quemtranfire omnino necefle Clarani. Cefiet.facilèigitureratS. Francifcotranfire, quodfine femoralibus, & nudis pedibusambularet.Ibieum oratS.Dominicus nefedeferat,fedtranfportarepotius velit. an nuitS Francifcus;fubit;& planè eam fpeciem qui intuebantur, videre fe exiftimabantingen­tem faccum carbonarum afino impofitum cffe. Ibi cum S. Francifcus plufculum ponderis cum habere fentiret,iam in medijs aquis,quaent num quid fe. um habeat pecuniarum? S. D o ­minicus,nili quantü in itinere deberet cófumere,nihil habere re/pondit, Francifcus fimul cu

dido

Afb. 6. : Tekst over de kledij van de kapucijnen, p. 26-27 (ex. Persoons)

22

Ruts en de Bruyn krijgen vervolgens ruzie. De Bruyn zegt dat hij aan Ruts een reeks "figuren" verkocht heeft. Er was overeengekomen dat de Bruyn zijn toelating moest geven en ook moest meewerken aan het drukken van deze figuren.

Maar Ruts vraagt deze toelating niet en vraagt op 14 juli 1580 zelf een drukkersoctrooi aan, dat hem echter geweigerd wordt. De Bruyn vraagt nu op zijn beurt een drukkersoctrooi aan op 3 maart 1581 aan Aartshertog Mathias, toen landvoogd van de Nederlanden (1577-1581).

Hij was aangesteld door de Staten Generaal en was niet erkend als landvoogd door Koning Filips II. In het Algemeen Rijksarchief is het octrooi voor de Bruyn bewaard in een register met de titel "Registre aux ordonnances...dépéchées par les rebelles" (Audientie, reg. nr. 577).

De drie samenwerkende vennoten hadden al voor die datum hun samenwerking stopgezet.

Damman is tot 17 maart 1577 aanwezig op de vergaderingen van de Keulse

kerkraad. Daarna is hij afgereisd naar Gent, waar de calvinisten toen aan de

macht waren (Calvinistische republiek, 1577-1584). Hij speelde een belangrijke

rol in het stadsbestuur aldaar en ook in het onderwijs. Is hij in die jaren ook enige

tijd naar Frankfurt geweest? Daar publiceerde in 1585 Sigmund Feyrabend het

boek van Johannes Adamus Lonicerus "Stond und Orden der H. Römischen

Cotholischen Kirchen" (Afb. 7).OrNt>

lifdxn Ktrdxn/ V**'{otm/Sh.'Xtttn enfc t w wrtMtwfto Sjtrtmmt*/

# u (Éfctm frtifrlEWgiffllUii

Dm fynmipamio i n n i t i f o m o D c c a n o i J D . B jrth o lo m iu m , W S

J[Xnn H elix D eublingcro I V D . D e c in o <4 D. Mirum |u .frjnrtfwt ara SSfarn.

<Durt$Ioann.AdamumLoniccrum Francfortanum.

M- D.

1

i

LXZ1.Oit ®tï(i4< 3 rmav$awidmr/D« Cipucioo.

SiJ ifl <m 0<f(Wfc(;i PfrT5jrfa| r OWtic*'HKr ffltÉNriKnMMl ftiffrNri^.Frincifciïs Af«nas, -Oalrcn aud) fctiu iXc $<1/ / fcif ffcmtt X««f jcrWifci jtten rKn n*r ttr -9- fr«nfni*f«■ Nmi* fcw fafn êwr Mam

labcKr ta«n artam §rvfi X a + th im b .

fygfftoicnarbodïMe'Ekltfofhunb Ver Ctfcn 3«tm omb wtd emb/ eufmhtm ©w( eur#0r<$21mmf/

©aii^tDUliflli^/wifcalI i{ir©ut

©ett Wmfm/ek ttugm f tin ©#u/ Cin (Jrurtfir i(>r Kntt/

©<t Stawiwwn f« 6 ti»

Afb. 7 Titelblad uit Stand und Orden, 1575 Afb. 8 "Die willige armen", uit dit boek Afb. 9. Voluntarii pauperes uit Latijnse uitgave

Voluntarij paupcrcs.

^ Orivlliftudio(celerata pee urn* tnnto Quxrirur,tf cenfusdiutttorü op es: Quanto omnes gafai,irritamenta m.tlorunu, J Qofira ncci>n>ncrito,pronida curafugtt.

lngent tbefauriu nimirum ultronea nobis Paupertas opes maxtmx,habere nihil.D: rehquo rnnrn.t efl nudo per rura voluptas Jrepede,( Janünhuicojculaferre cruci.

L iij lacobi-

In bijlage van dit boek vindt men "Hadrianus Damman Gandavus, Ordines Ecclesiae Catholicae", een sterk verkorte versie van zijn tekst over de kloosterlingen verschenen - in het kostuumboek van de hoogwaardigheidsbekleders.

Merkwaardig is dat in dit kostuumboek een afbeelding van de kapucijn voorkomt onder de titel "Die willige Armen/Copuciner/De Copucino" (Afb. 8).

Deze afbeelding is van de hand van Jost Am m an (1539-1591) en men vindt deze ook terug in de Latijnse uitgave van het boek “Cleri totius Romanae ecclesiae subiecti”, eveneens gepubliceerd door Feyrabend in Frankfurt in 1585 (Afb. 9). In de titel van de afbeelding vindt men echter geen verwijzing naar de kapucijnen, waarschijnlijk terecht.

Daarna vertrok Damman naar Schotland, waarschijnlijk op uitnodiging van G. Buchanan. Vertegenwoordigers van de Leidse Universiteit konden hem daar overhalen om de leerstoel Ethica in Leiden te doceren. De rector van deze universiteit was toen Justus Lipsius. Damman bleef echter maar tot 10 juli 1588 in Leiden, toen hij terugkeerde naar Schotland, waar hij professor Latijn en Grieks werd aan de Edinburgse universiteit. Later is hij vooral ambassadeur van de Staten Generaal bij de Schotse koning Jacobus VI van Schotland, die hem ook in de adelstand verheft. Damman stierf op 7 augustus 1605.

Abraham de Bruyn gaat in Antwerpen in de Lombaardvest wonen in een deel van het huis van goudsmid Jacques de la Fontier (huis "De Blauwe Lelie"). Hij woont dus in het centrum van de prentenhandelaars in Antwerpen. Hij sterft er ook, waarschijnlijk in 1585.

In 1581 geeft hij een nieuw kostuumboek uit met als titel : "Omnium pene Europae, Asiae, Aphricae atque Americae gentium habitus" (Afb. 10). Hij heeft een drukprivilegie gekregen waardoor hij beschermd is tegen kopiëring. Het boek verschilt nogal van de druk van 1577, met andere woorden, hij heeft de kopergravures niet terugbekomen van Ruts.

Het boek verschilt op volgende twee punten ook van vorm:

- Het bestaat uit twee delen. Deel I telt 58 platen, genummerd van één tot 58. Geen afzonderlijk titelblad.

- Deel II telt 17 platen, genummerd van één tot 17.

24

Dit deel heeft een afzonderlijk titelblad "Exhibemus" in het Latijn, Frans en Nederlands, en is gedateerd Antwerpen, 3 augustus 1581. Het is een klein titelblad met een versierde rand (Afb. 11).De Bruyn heeft naast de gebruikelijke grote platen met vier figuren, ook platen gemaakt met figuren in twee rijen.

fyS OMMYM l’F.NEf tV IOH E A5lAk AftTHKlt Afc ATÜVE AMlfUfAF >

GEM11VM llA Sm ry

? H a l) its dc:D iu c rfr s y a t io iw i>c -trie .

ftm p vf e t AKtftifgc

3“ raft)tcn6ufb:. fu r r w m b flc n tU K im c n W r f u tU r. bungm *<nb< ïlTtnbe

\ » / V f a I f l J M l

Afb. 10 Titelblad "Omnium pene Europae", 1581

L E C T O R I B V S S.

«V u ÊtfltfiMi f irr ip t 'virt, E w r f i. A ft .A flm ci * tfu Am nut fitnm, ftfdb» tr^mtm, m*r::6- rv r u , mmIam « tm nt tt- f m È j m m r r u i k m rvUt*Jmr p o i wutmfm M ktr*ri f4 ,ü. mj, ,tmm 'vmnes tImum ulxmvr rvfmm f a n * juihtrrtstlurortfnfmtsri twti j*mm. Qtufrffpir rtfamm Lfau rn*mtflmHtmi <UU’ctrtmnsfinum,itri tnuitm,Lmi Crrtt HJ.'ii4)nma:i£*tuLrts ƒifulrrumimtgMi»irubim -vtfu rxfrrfwm, fu tnm tfis nonigauunin f-.rt Znum». Aannt ■ ■

IXV. J*lf, A ju» m. d. lxxxi.

A V X L E C T E V R S 2fW.?r Laficursbnannncrfónnagc* fc fontcmploycz acuricufcmcnc rcccrchcr& dcicnrc b firiution des quatrc principalcs partics HPCT duMondc,*uccVongiac, marjrsfic coaditionsdesneupfesquiy (óncdc forte qu'ils ont donnc conienicmcnt hntnilicr ju* V U l bonsefprits & amarcuisdc fcicncc en ceflc part. Rcftoic dc rcprcfcnrer au vray U f'ormc & fifoas diucrfa dc leun vclle- mcnrs: cc que ïiy tjfchc dc fji'rc lc pJiis fidclcmenc qu'il mca eltópolEblc.ayanc rccouurc par!c moycn dcquelmics miens ami\ ccrramcifigomraresÖcnonencorcscngnucsparParrdc graucureou d'Imprinicric. Parquoy ic prisqu'an prcnne dcbonnc parrcc raicnbbcufjIcqucl icdcfirc cftre dcdk arouts cruxquionraccoullumcdcprendrcplailiralavcrru. EnAnucra, ccxxv.dc Iuillcc

n* m Kiwtti m SXjim

Snrt*(■»

A ft»

Afb. 11 Titelblad van deel II Exhibemus Afb. 12 Bericht aan de lezer

25

Er is geen commentaar van de kostuums zoals in de uitgave van 1577. Het bericht aan de lezer in drie talen is gedateerd Antwerpen, 25 juli 1581 (Afb. 12).

Het boek is niet opgedragen aan een mecenas.

Van deze uitgave maakte de architect Auguste Schoy een gedeeltelijke gekleurde facsimile-uitgave : "Costumes civils et militaires du XVIe siècle, par A. de Bruyn", verscheen te Brussel in 1872 en 1875 (Gents exemplaar van 1875 en ex. uit 1872 van Bayerische Staatsbibliothek zijn beide raadpleegbaar via GoogleBooks). Hij heeft hierin wel enkel de prenten van de kostuums van West­en Midden-Europa opgenomen, niet bijvoorbeeld deze van het Ottomaanse Rijk. Ook van het tweede deel (Exhibemus) heeft hij geen platen gereproduceerd. Ruts woont zeker tot 26 augustus 1582 in Keulen, want tot die datum woont hij regelmatig de vergaderingen van de Calvinistische Kerkraad bij. Wanneer precies hij vertrokken is naar Heidelberg is niet duidelijk. Heeft hij misschien gewacht tot de Calvinistische paltsgraaf Johann Casimir zijn Lutheraanse broer Ludwig VI opgevolgd is in 1583? In Heidelberg woonde Ruts op de Markt en zijn beroep was "Maler und Stichverleger".

Hij drukte en/of gaf in 1581 het kostuumboek Habitus variarum orbis gentium van Boissardus uit (Afb. 13). Om zijn rechten veilig te stellen vroeg hij drukprivilegies aan zowel de Keizer als de Raad van Brabant. Dit boek moest de plaats innemen van het kostuumboek van de volkeren van Abraham de Bruyn.

Cafprtt flonn Jgc§)e(n.$u tam vcfcr.

Cïvbtcm txrtMtr tuj't'il rnrmanifrn1 fn^filcbfrbfibnrbcii. aud)iui\upllrr»T<(icchfniwrMt fMbfcbfrfanbbf&djfrti fmiP^rdPr^.mbatpmiPriiPrtidKit» roncuur/jufcranttni poijoiMnifiirbilPni pnnPjurrfau nol rtftnïi tK llu fr aufl fcnn Viarm* • eKri5ïu|*pcii/ rcnnncr abannalmi crfrclm/ onnDlcr.

f L ^ r A ik t imMb/(^Pünrftroi*Da(FrtbniiciB«friBi?w!imNriwnwn&ifl«nii0barcartcitfrai IwnrnPbmwn<*aud> Nnna(inm*ircrrf Pa*<5PCTfWtUtb MnimewlwcrMlgi

(bwinbcn ffaritié/PtrftmPtcbartrt owmtebwrf rmurrlnbt/örrCtfanua/ P<tf tttoroUrrinjarf frniiNrSiftb CjbifTwic auttbiföcbiiw tmP.ubuin mitPiiMfd>nbili(boi ?iw»/PnnPPirrf.^n £bimn ftttPauugcn rnnP*rf«cbtailf#pTjclUii.) WannP<nn*SnttVfttH Mnoïkba^Miiicmuft rnnPluflriflfcïlfci» fcin / mit firmer fdbfï £lciPutW' tmnPPracbt fOrbilPcii/ m* cm ifNeftmPt ïMinM>rcuiiiP Pt( u itruam nn ^brautfr • Porbcr,pmiPpurtb Pit .^tiPuim/Di< .uumttfr pmiP |ltt«i at# numlicbabrfciipimiitrtrboi. rniiPWidnlubmrrrnmcmil nitaUcimbtrl'auPfibartKii MinPrnPcrfcbdP-foiiPtrautbpiwNn mwbMicni rniib l^rfTcn fpPicr<(bic PbumvrnnP iniPbarfcir' ?ïcnbcfucbun. P<r idiiPfr a.nnPrannr^.k Puncfni^t»rj<(mni.ic Jn«bb<rtn.bilo«»».. u<o.v. Bo, 11 a »t,rfSr anNm-fmNr wrt.ctoXunttm ifr/W m

rnNrfcbfiPmkrtféldrr WrrPmmm/ Picammcif«n «iianPinMulïitó/nadJKN*fanPM rttfrmtart/roitNcbnijcnnrcrffm pnnPab^cri^n riiPniirmPviP^Hpflir/Pnifclbiqoiak^nnurrM^Oc^Timmac^n pbcrfam.'P^M*piir*iiituik . uiPfiKlbfii.Huiifiacübtcfnit jumartti^ftcn rnPfrrmaflair Hbratbt PanPcrbcrft/PfflHéfwliUÉM ruww Paraul- Itifi/ punPlicbc fcturffcntrirp*/0oabfrifmanPy roiibriwPc. Pm lw bni .^(BPninunPiuur^ni Jdtfrcnmcbr MMipa PaimciriU bntvtr mm/ ju r ritf(nicr|kn ^ud?<ni jcirufcn bal>ni/jiu i Dtiini fld>nun (ui i-Pcr f<i t »unP wiUcn* jucrbcloi(ab.

V5»ii priuik.awPon famcSJifluffcit / ?nnP Pa £awrtliCT pen 'rabanPr ïu rfttf» jo rm .

Afb. 13 Habitus variarum orbis gentium, titelblad Afb. 14 Caspar Rutz , Zu dem Leser

26

Afb. 15. : Plaat 1 Leduc de Venise : id. Afb. 16.: Plaat 45 Regenklederdracht: id.

Na de Bruyns dood (1585?) zijn diens koperplaten waarschijnlijk eigendom geworden van Joos de Bosscher. We weten vrij weinig over deze drukker/prentenhandelaar, enkel dat hij ingeschreven werd als poorter in Amsterdam op 8 december 1587, en dat hij in die stad stierf vóór 9 december 1591.

M N I V \ T P E N EEVROPAX. ASIAE, APHRICAE ATQVE AMERICAE

GENTIVM IIAB1TVS.v.... 'fflabits d c

D i u c r f e s i7V a ^ o n s Dc LtvR o P ttA -s ic . flfFriQve er ,-<w.eri e .JSStacfytcnCmcfj:

tlvnem6’ ft cn Mattonen *>no 'ttofc-fer cv.

HjUCEXHIBFMVSH.< W/o P.ntfcu. Ifffrum, U*u,6orn __

S a c .tU .» r r y m alT , / f , r t r ^ r , X „ 'ul.rtm wmb'jLr,, ƒ « ƒ ! „ , ?«/«.,„„ U w pir.r

A-u i(rund°n,‘ Tu °y£»’ }>'•!*•"rpt- c. sp, É.Au. c.uLt

f j* fu 0 u f h J / | |

COMBI EN OVE•Ut U m tn lr t t . U f i a f l m * » , J... „r£ V" f- Crr r , f f ' f y ' y f * « "■ ■ m < •* .» . k t » m r m td. u,fv/.xtr‘mtr r '" 1" */*/»“ <""" «ft» . jprtjint a r*T . « 0 r i f r „ ^ f f

tr .-w f / j k , „ U ,r ,tt, a ,DE CLEED1MGHEN

•Oc ft» CrnrdinatC B <n£ J Z r ^ tn/tw/r,r Wc, /. «*<;

Ja,r * «i'wra <»£ ..Lr.» UL(L,'U' **’"'* " Xv,^ t fy fyn onjtr 'CtJL, fyu„

t y £ r y „ n S .r r**t Hi/Uri.n

,*u •* mp.htt txnuC.bat

H H »y-•xJltulltnl C.

Afb. 17.: Omnium pene Europae...ed. J. De Bosscher, (ex. B.N. = Gallica), met detail van t ite l: "Joos de Bosscher

Excudit"

Afb. 18. Titelblad Exhibemus van dit boek (1581)

27

Wel kennen we zijn werkmethode : hij verwijderde op de titelbladen van de boeken en op de prenten naam en eventueel monogram van de oorspronkelijke kunstenaar en verving deze door zijn eigen naam(Afb. 17). Hij drukte en/of gaf in Antwerpen het boek van Abraham de Bruyn van 1581 terug uit, maar nu onder zijn naam en hij voegde in deel 2 (Afb. 18) een plaat 18 toe, voorstellende twee Belgische jezuïeten en twee Antwerpse kapucijnen (Afb. 19). Dit is waarschijnlijk de oudste afbeelding van de Antwerpse kapucijnen. Waarom voegde hij deze prent toe? Waarschijnlijk dacht hij door een meer "Antwerps tintje" aan zijn boek te geven, het in die stad gemakkelijker verkocht zou worden.

Afb. 19. : Plaat 11/18 : jezuïeten en kapucijnen

Ruts belast dan Bo issardu s, de "tallentierter Fallscher", met het hertekenen van de platen van de Bruyn, Imperii ac sacerdotii ornatus (Keulen, 1588). Het nieuwe boek kreeg de titel Sacri romani imperi ornatus, volgens het titelblad gedrukt in Heidelberg in 1588 (Afb. 20).

28

Voor ons is vooral het tweede deel interessant. Dit deel heeft een eigen titelblad met het portret van paus Gregorius XIII (1572-1585), met een bericht aan de lezer in vier talen (Afb. 21). De tekst in het Latijn begint met "Exhibemus hoc libello". De tweede plaat beeldt de toenmalige paus Sixtus V (1585-1590) af. Dit portret werd waarschijnlijk toegevoegd om het boek te "actualiseren". Daarna volgen 27 platen, genummerd van één tot 27. De laatste plaat is aan de oorspronkelijke verzameling toegevoegd. Ze werd gemaakt door de Frankfurtse kunstenaar Heinrich Wierich (+1600) en stelt vier Antwerpse kapucijnen voor (Afb. 22). De hertekende afbeeldingen zijn goed gemaakt; alleen met plaat 11/13 had hij problemen : deze staat namelijk in spiegelbeeld gedrukt (Afb. 23a en b).

____

Afb. 20. : Titelblad Sacri romani imperi ornatus, 1588. (Ex. Wenen, O.N.B.)

Afb. 21.: Titelblad van deel II in Sacri romani imperi ornatus, beginned met "Exhibemus hoc libello"

Gafpiro Rurz A ’ Lcttori.

T ci r-pprcpH tuM O non fiU-’Hrntc l orn imcnto dc l Juntmo Ponttfice Ro-

*•***, m j dMcorg gü btkitt dc' Vcfccmi, Sjccrdo- 7/» & f r j t i , chcJi'n éfui Jen vcnuti a mcjha no-

T^jn dubnumo chc cc nc ironwo a(Jui » "U non cjftndomi vcnu/o altrt per lc mjttt:

^tfaremo tl benigno lcttorc_jy hjm r' qttcfto i fado , fi* tinto chc nc reenfenamo m mo^tor J 1* * 1 * , & jdfMcm fdrtccifc^. s^d i>ië.

9*¥

ï'tm gutbtrfcism i’cfcr.CV Tt ticfon 'Sucfr trirtrrucf' Nr ïrjcfrf tmBi l MlciDun öcp 'iSaj'fJ/CarCmil/'ïilcf; .yj fni/ rnö afUr(cT) Swfittcf n/ .uicb

-CrSoit Pcrfpiifii / fcT Sdrtilfctrn ,M ir/ <'° v fcncl id; f trn i hfhtro ktommm ftfru

1 tc r ijrh lP o riiö crjfijt/au tfritM f a tp Jl i/ 1,116 fatbrn K ifxbtr h H n rti / mu |t-rm ?ia> jjjni v>nt>fr jcDrr frgur wrjncHirt. 1'JoL'rf r*11'» ;n Panrf Jiincnmicu . Jpirmii

©ttrucf c in bcr Cburfmfllidjtn0 urt

e b I s i i x x i h u

orfjp Ltütur.

/ " ' ’ O m t i i i que ienedoutcp oinr.qu ’ilne Me puidc trouucr bcaucoup plus g rardc

d iucrliic dc vcflcm cn rj Hcclcliafiiquc) , que n o u j n'cn .mons icy rtp rc icn té , qui Ie» vou. droit rccerchcr routcfois i'el'perc que cc m:cn labeur lcra prini debonne part .d au ta n rq u e i ’ay tafchc cn iccluy d’c iptim cr au ril .e e qui d l pcu vcnir iufques a prefent a n u co g n o ifla n cc .S ip ar cyapresi’cn rccouurc d'a- lu n tag c.ic ncfaudray i i'cn faire p iitic jp a n ;.

A D icu .

G afpar R n tz L c!V ori.

E Xh ; a ■ m v i U k l i ic H c , R e m jn i P t m i f i c v , Epifttporum, Msmjchonm, -//>r m tr \.urr-

d t t r m ,q u tru m n m iu m k ik tT r f t r t u m m , b w . g n f n . 7( t » d * tu jM M fUM il iv r tm m - l t t f l a n s f i n t f t n u : J r J tja errt jm k ic lt m m p i* r a t u n n f e t mnjHtmtlmm , r t r j m m t$m nn ƒ«/*> k im t

h t T u m tnaeietti , 1 1 n t f i r t U t t r e , J t n a t l i f t i J n m f lim f i f i i m w , lA m m r J r t u n t r

< * A tu u I f t t

BON C O N PA N I O.G R E G O R I V S X I I I

PON OPTIM M A X I M V 5

Hierbij voegen 11/13 uit Imperii oc sacerdotii ornatus (1578), ex. Gent, U.B.

(Google)

Afb. 23 a en b . : Plaat ll/13a uit Imperii ac sacerdotii ornatus is in spiegelbeeld afgebeeld vergeleken met eerdere uitgaven

O M N IV M P E N EE V H O F A E , AS IA E , APHR1CAK A T Q V E A M E C IC A E

„ ____ Q E N T I V M i i a b i t v s .

D iucr(cs J{ations dc f.evupft./tjie.: f friQve. z r .JïfcracfytcttGuclj:

D e r y u tn e in t jte n Nationen vnF W c fc t {Ten . büiiflfn (jcn&r :OTann» uni ItTenfia perjoitfit v v m t r u i e n 3 (<na 3f j fr> c a o a i

O lra ir ic a .

t-,UJ

Afb. 24.: Titelblad Omnium pene Europae, ed. Colyn, (ex. Persoons)

31

Afb. 25. : "Laet den gheest des Heeren" in Omnium pene, ed. Colyn, (ex. Persoons)

Onbekend is wanneer de platen van de Bosscher eigendom zijn geworden van de Amsterdamse drukker/prentenhandelaar Michiel Colijn, die in die stad actief was van 1608 tot aan zijn dood in 1637. Hij deed hetzelfde als de Bosscher: hij verving diens naam door zijn eigen naam op het titelblad (Afb. 24), maar op plaat 22 van deel één heeft hij wel de naam van de Bosscher laten staan

In verschillende exemplaren van dit boek vonden we twee voorstellingen van de Antwerpse kapucijnen. Plaat 11/27 is de voorstelling van de twee jezuïeten en twee kapucijnen uit de druk van de Bosscher; er is echter ook een plaat zonder nummer met de titel "Laet den gheest des Heeren met vreden" (Afb. 25). Deze prent "verhaalt" drie gebeurtenissen, die in 1586 in Antwerpen plaats hebben gehad : de vestiging van de kapucijnen in deze stad; de inmuring van een recluus naast de Burchtkerk en de komst in de stad en de aankomst in de stad van een niet met naam genoemde "devotarius".

Vroeger werd deze prent toegeschreven aan H endrick G o ltziu s, maar de catalogus van het Rijksmuseum te Amsterdam vermeldt dat deze toeschrijving nu verworpen wordt. Volgens de catalogus van het Prentenkabinet van de Brusselse Koninklijke Bibliotheek zou ze van David B inckboons (1576- Amsterdam, 1632?) kunnen zijn.

32

Pater Hildebrand heeft de bedelende kapucijn van deze prent afgebeeld tegenover blz. 192 van deel 8, naar een exemplaar bewaard in Rotterdam in de Atlas Van Stolk (nr. 884) met de vermelding "Protestantse karikatuur op Antwerpse Kapucijnen", (kort na 1586)". Ik meen dat noch de omschrijving, noch de datum correct zijn.

X

X X

X

We vonden dus drie prenten in kostuumboeken van Abraham de Bruyn die Antwerpse kapucijnen voorstellen. De oudste prent dateert van voor einde 1587 (Afb. 1= Afb. 19), de tweede van 1588 (Afb. 22) en de derde rond de aanvang van de 17de eeuw (Afb. 25). De vestiging van de kapucijnen in Antwerpen, na de herovering van de stad door Farnese, moet diepe indruk nagelaten hebben. De drie prenten zijn telkens toegevoegd aan het boek "Exhibemus", dat werd samengesteld en een eerste maal uitgegeven in Antwerpen in 1581 als tweede deel van zijn kostuumboek van de volkeren. Exhibemus behandelt de kledij van de geestelijkheid (reguliere en seculiere). In 1581 waren er nog geen kapucijnen in Antwerpen, dus staan ze ook nog niet afgebeeld in de eerste uitgave van Exhibemus, wel in de latere uitgaven. Deze latere uitgaven behouden echter de algemene titel van het kostuumboek van de volkeren, evenals de titel van het speciale boek over de kledij van de geestelijkheid alsook ook de publicatiedatum "1581". Dit is dus de verklaring waarom er een afbeelding van Antwerpse kapucijnen te vinden is in een boek dat als publicatiedatum 1581 draagt.

E. P e r s o o n s & G. V a n R e y n

33

WIJ GEDENKEN

Onze overleden familieleden

Veva Spillebeen,echtgenote van de heer Mare Ghekiere

Ze was geboren in Izegem op 31 januari 1934

en is overleden in het WZC 't Pandje in Izegem

op zaterdag 4 november 2017

Zij was de zus van onze medebroeder (+) Gaston Spillebeen

Maria Debusschere,echtgenoot van Arseen Bussche.

Zij is geboren top 9 augustus 1931

en overleed op 16 december 2017.

De uitvaartliturgie vond plaats op 21 december 2017

Zij was de zus ban, onze medebroeders Pierre Debusschere en (+)André

Debusschere

34

Tonia TeunsWeduwe van Jef Verleije

Geboren te Meerle opp 16 september

1931

En heengegaan in ZNA Jan Palfijn te

Merksem

op 22 hanuari 2018

Zij is de zus van onze medebroeders

(+)Jozef, Stan en Kamiel Teuns

Robert DecleirWeduwnaar van mevrouw Laura

Dedeyster.

Hij werd geboren te Kortemark op 4

februari 1925

En is thuis overleden op 12 februari

2018

Hij is de broer van onze medebroeder

Noël (Bart) Decleir

35