Voorproefje

7/24/2019 Voorproefje

1/16

M A R T I J N A S L A N D E R

E R W I N W I T T E V E E N

EEN NIEUWE KIJK O P DE FUNDAMENTEN

VAN ONS LEVEN: WE RK, SCHO OL, ZORG,

OVERHEID EN MANAGEMENT

[ Auteurs van Easycratie ]

[ Permanent Beta ]VOOR-

PROEFJE


2/16


3/16

Inleiding

... inzoomen...

De viswinkel is failliet.

Kon de huur niet opbrengen.

Alle winkels hebben het moeilijk.

Dat komt door internet, zeggen ze.

Maar is dat wel zo?

Want zeg nou zelf, wanneer heeft u voor het laatst een broodje haring op

internet gekocht?

... uitzoomen...

De wereld was al heel complex. En ze wordt elke dag ingewikkelder. Alles

hangt samen met alles. Niemand kan meer alles overzien. Wie weet er nog wat

de gevolgen in Nederland zullen zijn als een land als Spanje bezwijkt onder de

staatsschuld, de rente niet meer kan betalen en failliet gaat? De minister vanFinancin weet dat niet. De ceo van een grote bank weet dat ook niet. Echt

niet. Ze kunnen slechts gissen. We kunnen hopen dat het goed komt. Of we

kunnen bang zijn dat het fout gaat.

... inzoomen...

Hoop is veel prettiger dan angst. Hopen heeft de voorkeur boven bang zijn.

Easycratiewas een positief en hoopvol boek.Nooit Afzal dat ook zijn. Wij gaan

voor hoop.

Maar laten we niet vergeten: zowel hoop als angst zijn passieve emoties.Kunnen we er ook nog iets aan doen? Kunnen we de uitkomst positief ben-

vloeden? Hebben wij nog wel grip op onze toekomst?

uitzoomen...

Hoe kun je nog een land besturen, als het allemaal te ingewikkeld is geworden

om te begrijpen? Hoe weet je wat de juiste actie is, als je de gevolgen niet kunt

overzien, omdat alles samenhangt met alles? Hoe kun je nog als ceo een grote

bank leiden, als je niet met enige zekerheid kunt voorspellen wat de effecten

zijn van je beslissingen? Of dat de uitkomst teveel afhangt van externe gebeur-

tenissen elders, waar je geen enkele zeggenschap over hebt?


4/16

Net als in Easycratie, onderzoeken we ook inNooit Af beide mogelijkheden. We

doen vreselijk ons best om ingewikkelde dingen te begrijpen en tegelijkertijd

proberen we dingen makkelijker te maken. Een beproefde methode om dingen

beter te begrijpen is inzoomen. Als de wereld te ingewikkeld is, zoom dan eerst

eens in op n land. Als het land te moeilijk is, zoom dan eerst een in op n

stad. Of op n woonwijk. De woonwijk van de viswinkel die failliet ging. Dan

is het nog te overzien. Dan kun je dingen echt begrijpen. Kun je later altijd

weer uitzoomen.

... inzoomen...

De visboer is weer terug! Hij heeft zijn leven een stuk minder ingewikkeldgemaakt. Hij heeft namelijk een tweedehands mobiele viswinkel gekocht. Een

viskraam op wielen. Die parkeert hij op de parkeerplaats voor het overdekte

winkelcentrum. Wat hij nu maandelijks kwijt is aan zijn viskraam is een paar

duizend euro minder dan wat hij aan winkelhuur kwijt was. Daardoor kan

hij nu wl winstgevend zijn zaak draaiende houden. Er was te weinig vraag

naar vis, zei men toen hij zijn viswinkel moest sluiten. Maar achteraf blijkt: er

waren dus toch best genoeg mensen die vis wilden kopen. Het is nog steeds

mogelijk om met het verkopen van vis een bestaan op te bouwen. Er is een

eenvoudige oplossing, zien we nu. Was er dan eigenlijk wel een probleem? Hetprobleem lag duidelijk niet aan de vraag- en aanbodzijde van verse vis, het

probleem lag in de infrastructuur. In hoe dingen georganiseerd zijn.

Maar toch schuurt er iets aan de oplossing. De viswinkel is er nog, die staat

buiten op de parkeerplaats, maar het pand waar de viswinkel in gevestigd was,

staat nu leeg. En er is niemand die verwacht dat het leegstaande winkelpand

de komende jaren verhuurd zal worden.

Wat zullen de gevolgen kunnen zijn?

De herenkapper heeft het ook heel moeilijk. Je kunt erop wachten dat hij

straks een verbouwde camper koopt en een mobiele kapsalon op de parkeer-

plaats zet. Naast de viskraam. Je hoort hem al denken: Wat de visboer kan,

Stelling

Als je niet weet wat je moet doen, omdat je het niet meer begrijpt, heb je twee gezon-

de mogelijkheden.

Mogelijkheid : Je moet beter je best doen om het wl te begrijpen. Mogelijkheid : Je moet het minder ingewikkeld maken.


5/16

kan ik ook. De eigenaresse van die leuke kledingboetiek gaat er dan misschien

drie zeecontainers naast zetten, om vandaaruit haar nering te drijven. Net zo-

lang totdat alle winkels op de parkeerplaats staan. Het winkelcentrum staat

leeg en kan gesloopt worden. Op die plaats wordt vervolgens een nieuwe par-

keerplaats aangelegd. En weer een paar jaar later bedenkt een projectontwik-

kelaar of een ambtenaar, dat het een leuk idee is om al die mobiele winkels teoverdekken.

De slimme oplossing van de visboer leek eerst zo sympathiek, maar ziet er

nu al een stuk minder fraai uit. Veel slimmer is het om op zoek te gaan naar het

werkelijke probleem. En daar dan wat aan te doen.

... uitzoomen

Vaak krijgt de vis de schuld.But its not about the fish. Het gaat om de zee waar-

in die vis zwemt! De woonwijk waarin de failliete viswinkel was gevestigd, is

vergrijsd. Want Nederland vergrijst.

De huishoudens worden kleiner, er wonen vijftien procent minder mensen

in de woonwijk. Dus vijftien procent minder klanten. De winkelomzet daalt.

Maar de winkelhuur gaat wl omhoog. Dat is vragen om moeilijkheden.

De wijk vergrijst. De kapper heeft vijftien procent minder klanten. Hij heeft

geen concurrentie van webshops. Maar hij heeft weer een ander probleem:

veel oude mensen worden kaal. Hebben dus minder kapper nodig. De kapper

zal wel failliet gaan, zo denken de bewoners in de wijk. Dat zou heel verve-

lend zijn voor de kapper. Maar ook voor de mensen uit de wijk. Zij moetendan voortaan reizen naar een andere kapper, kilometers verderop. Zij zullen

vaker de auto pakken, of de bus. Waardoor er meer 2wordt uitgestoten. En

dat is weer vervelend voor iedereen in het land. Al was het alleen maar omdat

de regering de brandstofaccijns gaat verhogen, in een poging de 2-uitstoot

tegen te gaan.

Toch klopt er iets niet. Er zijn nog genoeg mensen in de woonwijk mt

haar, die het tegen betaling willen laten knippen. En er zijn voldoende mensen

met een schaar en een kappersdiploma die die taak graag willen uitvoeren.

Ze kunnen alleen de winkelhuur niet meer betalen. De voor de hand liggendeoplossing zou zijn dat de winkelhuren omlaag gaan. Wie stelt de hoogte van

die huur eigenlijk vast? In een gezonde markteconomie zou de huur van een

winkelpand automatisch omlaag gaan als er veel winkelpanden leeg staan, zo

leerden wij op school bij de economieles.

Het probleem zit hem vaak in oude bestaande structuren. In oude struc-

turen waarin veel mensen uit de oude economie geld verdien(d)en. Heel veel

geld. Bijvoorbeeld door kennis af te schermen. Of door slim gebruik te maken

van de wetgeving om zodoende kunstmatige schaarste te creren. Uiteraard

willen ze dat niet zomaar loslaten. Dus vragen die winkelverhuurders nog

steeds te hoge prijzen voor een simpel gebouw, dat wordt aangeduid met de


6/16

term commercieel vastgoed met detailhandelsbestemming, maar wat in feite

nauwelijks meer is dan een paar metertjes beton met een dak erboven.

... inzoomen

Het leegstaande winkelpand waar eens de visboer was gevestigd, moet 5000

euro huur per maand opbrengen. Hoe reel is die huurprijs eigenlijk? Watis de werkelijke waarde van een betonnen vloer met een dak erboven? Die

kale winkelruimte kost omgerekend per vierkante meter een veelvoud van het

luxueuze woonhuis 50 meter verderop. De visboer zou theoretisch beter dat

woonhuis kunnen huren en vandaaruit zijn vis verkopen. Om begrijpelijke re-

denen is dat wettelijk niet toegestaan. Wie een woonhuis huurt, wil niet graag

dat zijn buurman morgen vis gaat verkopen. Maar per saldo is daardoor wel

een situatie ontstaan waarbij de huurprijs van de viswinkel onderhevig is aan

vraag- en aanbodwetten bij kunstmatige schaarste. Wie de schaarste contro-

leert, kan zijn eigen opbrengst maximaliseren, in plaats van dat de prijs zich

aanpast aan bij het maatschappelijke prijsoptimum dat automatisch ontstaat

in een vrije markt.

We nemen een kijkje in de boekhouding van de winkelverhuurder. Hij had

eerst dertig winkelpanden verhuurd, die gemiddeld 5000 euro per maand op-

brachten. Dat was bij elkaar 150 000 euro per maand. Inmiddels staan er al een

paar jaar lang vier winkels leeg. Zijn opbrengst is daardoor gedaald naar 26

5000 euro = 130 000 euro in totaal.Hij snapt toch ook wel dat hij die leegstaande winkels nooit meer gaat ver-

huren, als hij de huurprijs niet laat zakken, om de huur in overeenstemming te

brengen met het geringer aantal winkelbezoekers?

Nadat we de winkelverhuurder een paar glazen wijn hebben gevoerd, wil

hij best in heldere taal uitleggen waarom hij dat niet doet: Die vier leegstaan-

de winkels zou ik voor 3000 euro per stuk wel kunnen verhuren. Op het eerste

gezicht stijgt mijn huuropbrengst dan met 12 000 euro en vang ik 144 000 euro

in totaal. Maar dat is slechts schijn, want de gevolgen zijn niet te overzien. De

zesentwintig bestaande huurders gaan dan muiten. Ze zullen wellicht bij derechter afdwingen dat ook hn huur verlaagd wordt naar 3000 euro. En dan

heb ik straks alle dertig winkels vol zitten, voor een totale huuropbrengst van

90 000. Het is dus voor mij veel slimmer om die vier winkels expres leeg te

laten staan.

...uitzoomen

Om na te denken over wat de winkelverhuurder ons zojuist heeft uitgelegd,

maken we een wandelingetje door de woonwijk. We zien dat er heel wat huizen

te koop worden aangeboden. Een deel daarvan is zichtbaar onbewoond. Dan

lopen we door een klein parkje, waar een paar daklozen op een bankje zitten.


7/16

Ze bedelen om 50 cent, om eten te kopen. In de verte staan tientallen overvolle

rolcontainers te wachten om geleegd te worden door de gemeentelijke reini-

gingsdienst. Als we dichterbij komen, zien we hoe uit een van de containers

een krant steekt. Ons oog valt op een krantenkop: De helft van het eten dat in

Europa wordt gekocht, wordt weggegooid.

We lopen verder langs modale Hollandse rijtjeshuizen. In dit rijtje staaner drie te koop, met een vraagprijs rond de 200 000 euro. Om de hoek is een

kantoor van de lokale woningcoperatie. Een chagrijnig kijkende man komt

het kantoor uitgelopen.

Waarom kijkt u zo chagrijnig meneer?

Omdat ik zeven jaar moet wachten op een huurhuis met een tuintje.

Aan het eind van de straat is een voetpad naar het volkstuintjescomplex.

Voor een relatief zeer laag bedrag van vier tientjes per maand, kunnen buurt-

bewoners hier een perceel van 300 meter grond huren, om hun eigen groente

te verbouwen. Maar iedereen heeft een deel van zijn tuingrond opgeofferd om

hier een eenvoudig huisje neer te zetten, waarin overnacht kan worden. In

principe zou je hier best permanent kunnen wonen, maar dat mag niet. De

huisjes zijn groot genoeg voor twee personen. Sommige huisjes staan te koop.

De prijzen variren, afhankelijk van de staat van onderhoud, van 2000 tot

10 000 euro.

De overeenkomst tussen een viswinkel en een volkstuintje De gedachte

moest even weken, en soms duurt dat uren, soms kost het jaren, maar uitein-delijk begint het te dagen: het probleem van de visboer is een metafoor voor

de complete Nederlandse vastgoedmarkt. Want ga maar na: die chagrijnige

meneer die 650 euro huur per maand betaalt voor zijn verpauperde flatwoning

op tien hoog, die zeven jaar moet wachten op een huurhuis met tuin, zou maar

al te graag zijn flatwoning verruilen voor een knus huisje op het volkstuin-

complex. Net als de visboer die zijn winkel verruilde voor een mobiele viskar.

Maar als je dat toe gaat staan, staat straks die hele flat leeg. Net als dat win-

kelcentrum. En wie zou er ooit nog een suf rijtjeshuis kopen voor 200 000 euro,

als je voor 10 000 euro in de natuur kunt wonen? De prijzen van de huidigehuizen op de huizenmarkt zouden dramatisch kelderen, misschien wel met 75

procent. Daar zouden heel erg veel mensen heel erg niet blij van worden. Zo

erg, dat zij zich hevig zullen verzetten tegen veranderingen. En geef ze eens

ongelijk. Want hun hypotheekschuld van 200 000 euro blijft gewoon bestaan,

ook als hun huis in waarde daalt naar 50 000 euro.

De oplossing van problemen wordt vermangeld door bestaande structu-

ren Dit probleem zien we overal in de samenleving. Er is geen schaarste. Er is

geld genoeg. Er zijn producten genoeg. Er zijn klanten genoeg. Er zijn produ-

centen genoeg. Wat wringt zijn de oude structuren. De luchtbellen die overal


8/16

in de markt verstopt zitten. Luchtbellen die mensen jarenlang onwetend of

achteloos betaald hebben. Luchtbellen die konden ontstaan in een maatschap-

pij die onwetend was. Informatie was immers afgesloten. Het afsluiten van

kennis en het creren van schaarste, daar werd heel veel geld mee verdiend in

de twintigste eeuw.

Nu, in de netwerk- en informatiesamenleving, komt al die kennis naar bui-ten. Hij ligt op straat, voor het grijpen. Internet is cutting out the middle man.

Mensen en organisaties die geld verdienden zonder waarde te leveren, die

gaan eruit.

Crisis, wat crisis? Er is helemaal geen crisis. De oude systemen zijn verrot.

Kunnen ook niet meer gerepareerd worden. Elk systeem heeft zo zijn levens-

cyclus. Bij veranderende omstandigheden, komt er altijd een moment waarop

het oude systeem niet meer voldoet. We hebben toch ook geen kolenmijnen

meer, of paardentrammen? Ooit waren dat zeer goede oplossingen voor mo-

biliteits- en energievraagstukken. Totdat het achterhaalde oplossingen waren.

Maar het duurt soms even, voordat iedereen dat door heeft. Nu wil niemand

meer terug naar de kolenmijn en de paardentram, maar voordat het zover was,

waren er luide protesten te horen. Mensen gingen staken om de mijnen open

te houden. En overheden probeerden met wetgeving en met staatssteun de

mijnen te redden.

Das war einmal? Nee, dat gaat nog steeds zo. Anno 2013 gingen er in Ame-

rika bijvoorbeeld stemmen op om belasting te heffen op email. Want door de

uitvinding van de email is het ooit zo rijke postbedrijf noodlijdend geworden.Met belasting op die vermaledijde emails, kunnen we de posterijen redden,

aldus sommige eigentijdse politici. Anno 2015 zijn er politici in Amerika die

zich ijveren voor een verbod om online een nieuwe auto te kopen, want daar

hebben autobedrijven met een showroom zon last van.

En kijk ook eens hoe de telecomproviders reageerden toen eind 2009

WhatsApp werd uitgevonden. Dat heeft de telecombedrijven inmiddels al

tientallen miljarden euros gescheeld aan misgelopen inkomsten uit sms-ver-

keer. Zij hebben alles uit de kast gehaald om bij de overheid te lobbyen voor

wetgeving die het hen mogelijk zou maken om WhatsApp te weren.

Onze welvaart floreert meer dan ooit tevoren De kranten schreeuwden een

paar jaar lang dagelijks dat het crisis was. En niet zon klein beetje ook. We

leefden in de grootste crisis sinds de Grote Depressie van 1929. De afgelopen

twee jaar worden we echter doodgegooid met nieuwsberichten over tekenen

van herstel en signalen dat de economie weer aantrekt. Een maand later wor-

den die berichten dan meestal weer bijgesteld: Er zijn tegenvallers, het herstel

laat nog even op zich wachten.

De huidige crisis begon met het instorten van de Amerikaanse huizen-

markt in december 2007 en acht jaar later is het eigenlijk alleen nog maar


9/16

erger geworden. Staatsschulden zijn bijna verdubbeld, bedrijven zijn failliet

gegaan, pensioenpotten staan zwaar onder druk, huizen staan onder water, de

werkloosheid is toegenomen en er zijn robots in aantocht om nog meer banen

overbodig te maken.

Een collectief crisissyndroom waart door het land. Maar hoe erg is het pre-

cies? Mensen die de grote crisis van 1929 nog bewust hebben meegemaakt en dus kunnen vergelijken zijn bijna uitgestorven.

Wie n 1929 is geboren, kan niet vergelijken, maar kan wl inzoomen. Even

wegkijken van het mondiale leed en rustig inzoomen op zijn eigen levens-

omstandigheden in zijn eigen woonwijk. Dan zien we vrij helder een beeld

voor ogen, dat in flagrante tegenspraak is met het collectieve crisissyndroom

dat ons wordt aangepraat. Zeker, er zijn veel schrijnende individuele gevallen.

Laten we dat vooral niet bagatelliseren. Maar die waren er ook vr 2007. De

gewone gemiddelde doorsnee-Nederlander is echter in materile zin schathe-

meltjerijk, in vergelijking met de gewone gemiddelde doorsnee-Nederlander

van twee generaties geleden.

In 1960 hadden we nog een zesdaagse werkweek. Veel mensen moesten

heel hard ploeteren om net genoeg eten te kunnen kopen. Nu gooien we de

helft van ons voedsel weg. Wie een nieuw bankstel wilde kopen, moest daar

soms jarenlang voor sparen. Of een lening afsluiten. Nu verdient een modale

werknemer in n dag genoeg geld om een bank bij Ikea te kopen. De inboe-

del van een huidige tienerkamer bevat tegenwoordig meer spullen dan een

complete gezinswoning uit de jaren zestig. Toen deed moeder de was en wasdaar uren mee bezig. Nu gooit zij het in een apparaat. Het komt er schoon en

droog uit. Een kind kan de was doen. Een tiener van toen moest wekenlang

zakgeld sparen om een singeltje van zijn held te kopen. De tiener van nu tikt

alleen maar de halve naam van zijn held in op YouTube en krijgt binnen twee

seconden niet alleen het liedje te horen, maar er zelfs filmbeelden bij. En de

songtekst. Gratis!

Winkels puilen uit, huizen puilen uit, koelkasten puilen uit. Een beetje in-

zoomen kan maar tot twee conclusies leiden. Wij, vermeende crisisslachtoffers,

hebben meer spullen dan ooit tevoren. En we hebben er minder zweetdruppelsaan gespendeerd dan ooit tevoren, om al deze spullen te bemachtigen. Dat

zegt niet per se iets over ons welzijn. Maar het zegt alles over onze welvaart.

Dan mag u nu weer uitzoomen. Waar zouden al die crisisverhalen toch van-

daan komen? Misschien van diegenen die baat hebben bij de oude structuren

en systemen? Om zodoende maatschappelijk draagvlak te krijgen voor geld-

verslindende reparaties om noodverbanden aan te leggen op oude systemen,

die niet meer te repareren zijn?

Wat is het echte probleem? Er staan vijfhonderdduizend huizen te koop op

Funda. Er zijn honderdduizenden mensen ingeschreven, wachtend op een


10/16

huis. Wat is het probleem? Er is geen echt probleem. Er zijn huizenvragers en

er zijn huizenaanbieders. Het probleem zit hem in de manier waarop we de

dingen georganiseerd hebben.

Er zijn tienduizenden daklozen die op straat slapen. Er zijn tienduizenden

gebouwen die leeg staan. Wat is het probleem? Er is geen probleem. Er is al-

leen iets mis met de manier waarop we dingen organiseren.Willen we problemen oplossen, dan zullen we dingen anders moeten orga-

niseren. Dan moeten we afscheid nemen van sommige oude gewoontes die nu

niet meer werken, doordat de wereld om ons heen veranderd is.

De financile crisis, de schuldencrisis, de valutacrisis, de huizencrisis, de

milieucrisis, de energiecrisis, de arbeidsmarktcrisis; het zijn stuk voor stuk

problemen van organisatorische aard. Doordat de manier van organiseren

grotendeels nog is afgestemd op de omstandigheden uit de vorige eeuw. Geba-

seerd op spelregels die niet meer werken, doordat de technologie en de samen-

leving niet heeft stilgestaan.

Er is geld genoeg, meer dan we op kunnen maken. Er zijn huizen en ge-

bouwen in overvloed, teveel om allemaal te vullen. Er is werk genoeg te doen,

genoeg om iedereen iets maatschappelijk zinvols te laten doen, naast zijn vrije

tijd. Er is energie genoeg, de zon schenkt het ons gratis.

Net als Easycratieis Nooit Afeen zoektocht naar de nieuwe spelregels van

een ontluikende nieuwe economie. En wederom zeggen we: we pretenderen

geen panklare oplossingen te bieden, maar wel een denkrichting. Een richting

waar de oplossingen gevonden kunnen worden. Nooit Af biedt frisse ideen,nieuwe uitgangspunten en invalshoeken, en ontheiligt oude uitgangspunten

die de probleemoplossing belemmeren.

Er is wel n echte crisis Er is een ernstige vertrouwenscrisis aan het ont-

staan in het politieke systeem waarmee we gewend zijn het land te besturen.

Het gezag van instanties en autoriteiten neemt ontegenzeglijk af.

De samenleving lijkt wel uiteen te vallen in drie bevolkingsgroepen die

elk zo op hun eigen manier tegen de crisis aankijken. De Grote Middengroep

wacht op betere tijden. De economie is altijd al aan conjunctuur onderheviggeweest. Na de crisisjaren komen vanzelf weer de rijke jaren. Zo is het altijd

geweest en zo zal het altijd gaan. De bijbel sprak al over zeven vette en zeven

magere jaren. De Grote Middengroep verwacht dat de leiders van de samen-

leving, die door een democratisch systeem zijn aangewezen, de problemen

zullen oplossen. De leiders moeten maatregelen nemen, beslissingen nemen

en beleid ontwikkelen. En als we denken dat ze daar niet in zullen slagen, dan

wachten we geduldig tot de volgende verkiezingen, want dan zullen de nieuw

gekozen leiders er wl in slagen. Deze optimistische gedachtegang is geba-

seerd op vertrouwen in het hirarchische democratische systeem.


11/16

De Grote Middengroep De meest actieve burgers uit de Grote Middengroep

hebben doorgaans een hoog maatschappelijk aanzien. Zij zetten zich er bij-

voorbeeld actief voor in, dat de grote politieke partij van hun voorkeur bij de

volgende verkiezing meer zetels haalt. Of zij zorgen ervoor dat er veel geld

wordt opgehaald voor de slachtoffers van een natuurramp in Azi. En zij doen

er alles aan om hun kinderen een schooldiploma te laten behalen.Zij zijn zeer gengageerd, slagen vaak in hun missies en oogsten daarvoor

brede waardering. Hun missie is wel geslaagd, maar het daadwerkelijke ef-

fect van hun missie wordt gedelegeerd naar een hirarchisch systeem. Voor

de meeste middengroepers houdt het hier op. Wat dat systeem er verder mee

doet, ligt doorgaans buiten hun bereik. Hun politieke partij heeft meer zetels,

maar wat is het netto effect op hun politieke idealen? Er zijn miljoenen opge-

haald, maar hebben de slachtoffers in Azi nu een nieuw huis? Hun kinderen

hebben een mooi diploma, maar hebben ze nu ook betere toekomstkansen?

Wie deze vragen stelt, maakt zich meestal niet populair. De vraagstelling

wordt vaak als cynisch ervaren. Maar helaas, toch moeten ze gesteld worden.

Want uiteindelijk is dit wel waar het om draait. Geen enkele actieve genga-

geerde burger wil zetels, geld of diplomas. Dat zijn maar middelen. Wat men

werkelijk wil is: idealen, onderdak en toekomst. Dat zijn de werkelijke doelen.

Als er tussen middel en doel ingewikkelde systemen zitten die het resultaat in

de weg zitten, dan wordt het noodzakelijk om eerst kritisch naar die belemme-

rende systemen te kijken.

Boze Burgers versus Zelfoplossers Tegenover deze Grote Middengroep staan

twee andere bevolkingsgroepen: de Boze Burgers en de Zelfsturende Burgers:

de burgers die het zelf wel oplossen. Beiden hebben hun vertrouwen in het

hirarchische democratische bestuurssysteem in meer of mindere mate op-

gezegd.

De zelfsturende burgers hebben ontdekt (of zijn aan het ontdekken) dat

je problemen vaak veel makkelijker en sneller op kunt lossen door zelf je al-

ternatieve uitkomsten te creren buiten de bestaande systemen om. Zoals de

visboer aan het begin van dit hoofdstuk. Een rijdende viswinkel kopen, werktsneller dan het aangaan van een juridische of politieke strijd tegen te hoge

winkelhuren. Of mensen die gezamenlijk een eigen bank opzetten of zelf hun

zorg, hun onderwijs of energievoorziening gaan organiseren. Of nog veel een-

voudiger: mensen die hun benzine en rookwaren goedkoper in Belgi of Duits-

land kopen, in plaats van op het Binnenhof te demonstreren tegen alweer een

nieuwe accijnsverhoging. En ook al zijn de voordelen van deze alternatieve

zelfgecreerde oplossingen vaak maar marginaal, ze dragen op zijn minst bij

aan het gevoel dat we nog enige grip hebben op ons leven.

En dt is nou net wat de bevolkingsgroep van de Boze Burgers zo ontzet-

tend ontbeert: het gevoel nog grip op hun leven te hebben. De Boze Burger


12/16

hangt apathisch op de bank. Zlf oplossingen creren, zoals de Zelfsturende

Burger dat probeert, zit gewoon niet in zijn genen. Hij is van oudsher gewend

dat oplossingen worden bedacht en uitgevoerd in de top van de hirarchische

systemen. Wat dat betreft denkt hij precies zo, zoals de leden van de Grote

Middengroep. Het grote verschil is echter dat wanneer de mensen uit de Grote

Middengroep teleurgesteld zijn in hun leider, zij ervan uitgaan dat hun vol-gende leider het wel beter zal doen. Of dat nou hun minister-president is, of de

directeur van het bedrijf waar ze werken. De Boze Burger heeft die hoop echter

al laten varen. De volgende verkiezingen zijn voor hem geen lichtpuntje aan de

horizon meer. Op wie hij zijn stem ook zal uitbrengen, dat maakt geen enkel

verschil. Het is allemaal n pot nat, zo denkt hij. De Boze Burger heeft nauwe-

lijks nog grip op zijn leven. En wordt daardoor iedere maand bozer en bozer.

Als Boze Burgers weer Blije Burgers worden De trend is dat de Grote Midden-

groep elk jaar kleiner wordt in aantal. Onder het motto behaalde resultaten

in het verleden bieden geen enkele garantie voor de toekomst twijfelen steeds

meer mensen openlijk aan de eeuwig regulerende werking van de conjunc-

tuurschommelingen. Het is best wel mogelijk dat de huizenprijzen over een

tijdje weer omhoog gaan tot boven het prijsniveau van 2008, maar het zou erg

naef zijn om te denken dat dat een vanzelfsprekendheid is. Het is zeker niet

uitgesloten dat volgend jaar de economie weer aantrekt en dat alles in het land

weer op de oude voet verder gaat, zoals het was, en dat de Boze Burgers dan

vanzelf weer Blije Burgers worden. Maar we zouden daar maar niet te hard oprekenen. Een oude kapotte auto kun je vele malen naar de garage brengen en

laten repareren, zodat hij weer goed rijdt. Maar er komt ooit een moment dat

de auto echt versleten is en niet meer valt te repareren. Dt moment nadert

logischerwijs ook voor het hirarchische democratische bestuurssysteem.

Commercile bedrijven kunnen het zich steeds moeilijker veroorloven om

de collectieve intelligentie van hun ecosysteem (werknemers, klanten, leveran-

ciers, milieu) hautain te negeren. In Easycratiebeargumenteerden we dat door

technologische ontwikkelingen een netwerk- en informatiesamenleving is ont-

staan, waarin kennis vrij kan stromen en individuen de mogelijkheid hebbengekregen om zonder financile barrires zwermen te organiseren waarin die

collectieve intelligentie wl wordt gebundeld. Waarna die zwermen in staat

zijn om machtige hirarchische top-down organisaties weg te concurreren.

Zwermen, you cant beat them, but you can join them. Verstandige bedrijven

zijn daar al mee begonnen, door dankbaar gebruik te maken van de zwerm.

Bij overheidsorganisaties ligt dit iets ingewikkelder. Zij zijn niet onder-

hevig aan de Darwiniaanse survivalspelregels van de markt, maar worden

beschermd door de wet. Het principe blijft echter hetzelfde: zwermen, you

cant beat them, but you can join them. De oude manier van besturen, waarbij

het gebruik maken van de collectieve intelligentie beperkt blijft tot het eens


13/16

Laatste Nieuws: GeenPeil

Terwijl dit boek al in opmaak is, gebeurt

er iets opmerkelijks. Sinds juli is

er een nieuwe wet in werking getreden,die burgers de mogelijkheid biedt om

vaker dan eens in de vier jaar een stem-

biljet in te vullen. Iedere burger die dat

wenst, kan een raadgevend reerendum

adwingen. Echter, de drempel is hoog.

Zeer hoog! Zo moeten er binnen zes

weken driehonderdduizend handteke-

ningen worden opgehaald, voorzien van

naam en adresgegevens, en op papier

ingeleverd bij de Kiesraad. Een schier

onmogelijke opgave, zo verwacht de

kamer. Maar de wet is nog geen drie

maanden oud o een inormele zwerm

genaamd GeenPeil claimt eind septem-

ber al ruim vierhonderdvijfigduizend

handtekeningen te hebben verzameld.

Dit is om meerdere redenen een heel

bijzondere gebeurtenis.

GeenPeil beschikte over een campag-

nebudget van nauwelijks euro,

om vierhonderdvijfigduizend mensen

te mobiliseren

Het betro een behoorlijk saai on-

derwerp: een rectiicatieverdrag met

Oekrane. Niet bepaald een gelied ge-

spreksonderwerp op eesten en partijen.GeenPeil maakte slim gebruik van

goedkope internettechnologie. Er werd

een website ontwikkeld waarop mensen

online konden tekenen.

GeenPeil werd genitieerd door Geen-

Stijl, een internetkrant met weliswaar

een grote schare ans, maar die door

een meerderheid van de bevolking opzacht gezegd weinig sympathie kan

rekenen.

GeenPeil werd gedurende de eerste helf

van de campagne vrijwel compleet ge-

negeerd door de traditionele media. De

gemiddelde goedgenormeerde burger

had medio september nog geen lauwe

notie van GeenPeil, noch van de nieuwe

wet op het raadgevend reerendum.

Als er in deze setting desondanks

binnen zes weken bijna een hal miljoen

mensen konden worden gemobiliseerd,

vragen wij ons a welke krachten er wel

niet los zullen komen in de samenleving,

als bij een volgende gelegenheid een

reerendum wordt aangevraagd over

een onderwerp dat wl tot de verbeel-

ding spreekt, en als de initiatienemer

dan een club is die op een veel bredere

sympathie kan rekenen.

Als bijeffect van project GeenPeil werd

ook nog een raai staaltje bureaucratie

blootgelegd. De online verzamelde

handtekeningen werden door GeenPeil

centraal uitgeprint, omdat de wet eenhandtekening op papier vereist. Vervol-

gens werd een vrachtwagen vol hand-

tekeningen ageleverd bij de overheid.

Waarna de overheid al die papieren

weer digitaal ging inscannen.


14/16

in de zoveel jaren laten invullen van een stembiljet, is op de lange duur niet

houdbaar in een samenleving die steeds transparanter wordt. Wanneer het

overheidsapparaat inefficinte en ondoelmatige oplossingen produceert, valt

dit niet langer onder het tapijt te schuiven en aan het oog te onttrekken. In de

vorige eeuw lukte dit nog wel.

Dat er een groeiende groep is ontstaan van Boze Burgers, die ook nog eenssteeds bozer worden, is nog te overkomen. Echt problematisch wordt het pas

als deze groep het wettelijk gezag niet langer accepteert en daar zijn nu al

met enige regelmaat speldenprikken van te zien. Een verstandige samenleving

wacht dit moment niet af, maar ontwikkelt bijtijds nieuwe organisatiemodel-

len. Dat lijkt ons de meest kansrijke manier om van Boze Burgers weer Blije

Burgers te maken.


15/16

Dit voorproeje bevat de nog ongecorrigeerde versie van hoodstuk

van het boek Nooit af.

Dit is wat je in het hele boek kunt lezen:

De bouwstenen van Nooit Af

Nooit A! Hoezo niet? En wat is het gevolg?

Back to the uture Vijf jaar easycratie in de praktijk

De vier grote megatrends voor de komende jaren

De grote vertragers

Corporate lie Veel grote organisaties gaan verdwijnen

De onvermijdelijke onderwijsrevolutie

De onvermijdelijke zorgevolutie

Banken, beurzen en geld Op weg naar de nieuwe paradigmas

Nederland Zwermland De Nieuwe Renaissance

Tekst : Martijn Aslander en Erwin Witteveen

Uitgeverij Business Contact

Omslagontwerp Adept Vormgeving

Typograie binnenwerk Sander Pinkse boekproductie

Illustraties binnenwerk Danja Schaap

Paperback: / .

E-book: / .

Uitgeverij Business Contact maakt deel uit van Uitgeverij Atlas Contact

www.businesscontact.nl


16/16

Erwin Witteveen is een

journalist die met humor

en diepgang ingewikkelde

dingen in heldere taal

vertelt. Als schrijver, spreker

en innovatiedeskundige

knaagt hij voortdurend aan

vaste gewoontes en oude

aannames.

Aslander en Witteveen

zijn duiders van de

netwerksamenleving.

Martijn Aslander is

ideenbedenker, schrijver en

veelgevraagd spreker. Hij stond

aan de wieg van Lifehacking.nl

en Permanent Beta.

Ons eerste boek, Easycratie, gaat over de gevolgen

van de netwerk- en informatiesamenleving:

zelfsturing is opeens een krachtig organisatiemodel

geworden. In Nooit Afkrijgt de netwerksamenleving

letterlijk een derde dimensie. De digitalisering rukt

verder op. Naast ideen en woorden, kunnen we nu

ook op easycratische wijze fysieke producten

co-creren. Van Wikipedia naar Wikihouse! diy wordt

hot. Ook in de zorg, in het onderwijs, in alles.

De veranderingen gaan nu zo snel, dat er geen

tijd meer is voor de oude gewoonte Eerst-Lang-

Voorbereiden-Dan-Het-Eindmodel. Mensen en

organisaties worden btaversies, die zich permanent

blijven ontwikkelen en aanpassen. Permanent Beta

dus. Oftewel: Nooit Af.

Daarvan heb je nu het voorproefje in handen.

DE BESTE SPREKERS MAKEN JE AAN HET LACHEN,

OF ZE ZETTEN JE WERELD OP ZN KOP. MARTIJN

DOET BEIDE. Salih Killic, Important People

ERWIN SCHRIJFT VAAK PARELTJES. BIJ VLAGEN

GENIAAL. Prof. dr. Aukje Nauta, UvA

Voorproefje

Documents

Transcript of Voorproefje