Volgens Elias werden tussen 1500 en 1850 de maatstaven voor beschaafd gedrag in Frankrijk almaar scherper

Er deed zich een spiraalproces voor

Mensen wilden zich door beschaafd gedrag van anderen onderscheiden

Maar als veel mensen zich beschaafder gaan gedragen heeft het oude

onderscheid geen zin meer

En wordt de maatstaf voor beschaafd gedrag opnieuw aangescherpt

Spiraalprocessen doen zich bij meer zaken voor

Ze doen zich voor bij modes (op dit ogenblik met de steeds sterkere

kleur paars voor kleding)

Spiraalprocessen zijn ook te onderkennen in de

riten van godsdiensten, zoals het Jodendom

MEEST BEKENDE JOODSE RITEN: KOSHER ETEN

MAAR MET PESACH IS KOSHER ETEN NIET KOSHER GENOEG

In geen enkele supermarkt in Israel kunnen in de week voor Pesach (dat min of meer samenvalt met Christelijk Pasen en waarbij de Uittocht uit Egypte

wordt herdacht)

deegwaren worden gekocht waarvoor gist is gebruikt

Als je in Tel-Aviv als Christen of Heiden vers brood wilt eten, moet je naar de Arabische voorstad Jaffa

Israëlische Joden die geen ongezuurd brood willen eten, schaffen een grote diepvriezer aan, die met

gegist brood vullend

Supermarkt in Tel-Aviv in de week voor Pesach

Het hedendaagse Jodendom, als het orthodox of ultra-orthodox is, verlangt van aanhangers steeds nieuwe

uiterlijke tekenen van zuiverheid

In de synagoge mogen vrouwen niet naast mannen zitten

Bij menstruatie moeten vrouwen naar het mikweh (bad)

Vrouwen moeten na huwelijk hun haar afknippen

Groeperingen die dat te ver vinden gaan, maar niet seculier willen zijn, verlangen dat vrouwen een haarnetje dragen

Bij ultra-orthodoxe jongens mag het haar pas drie jaar na de geboorte worden afgeknipt

Mannen moeten een keppeltje dragen, maar bij orthodoxe joden is het keppeltje niet van leer, maar van gehaakt

katoen of kraaltjes

UITERLIJKE TEKENEN ONDERSCHEIDEN JODEN IN EEN WOONPLAATS MET WEINIG JODEN

MAAR ONDERSCHEIDINGSTEKENS RAKEN HUN FUNCTIE KWIJT ALS ERGENS VEEL JODEN WONEN,

DAN ONTSTAAN NIEUWE ONDERSCHEIDINGSTEKENS

Een uitzondering op de regel dat vrouwen in een synagoge op de galerij plaats moeten nemen:

Koningin Beatrix in november 2010

Nog een uitzondering: Koningin Wilhelmina en Prinses Juliana in 1924

Weer een uitzondering: de eerste synagogedienst in

Amsterdam na de Tweede Wereldoorlog, op 9 mei 1945

De socioloog Durkheim rond 1865 aan de hand van

zijn moeder

Durkheims vader was rabbijn

Durkheim was als volwassene een verdediger van de scheiding van kerk

en staat in Frankrijk

Het is niet bekend dat Durkheim als volwassene

de synagoge bezocht

Draagt Durkheims moeder een pruik?

Dizengoffstraat, de hoofdstraat, in Tel Aviv, Israël in 2005

Ben Yehudastraat in Tel-Aviv, de meest seculiere stad van Israël

Het feest van de Marokkaanse en Iraanse joden in mei van elk jaar genomen in een park in Tel-Aviv in 2005

De Universiteit van Tel-Aviv staakt in het voorjaar van 2005

Er zijn maar weinig stakers met een keppeltje, omdat mannen

met een keppeltje zelden naar de universiteit gaan

Nog een stakende student

BESNIJDENIS: HET SPIRAALPROCES IN DE GESCHIEDENIS VAN EEN JOODSE RITE

Het tegenwoordige Jodendom kent voor mannen de besnijdenis, acht dagen na de geboorte

De oude Egyptenaren kenden de besnijdenis voor priesters

Bij de Joden zouden volwassen mannen na de uittocht uit Egypte besneden zijn, om zich te onderscheiden van de

andere inwoners van het oude Palestina

Toen de Joden rond 500 voor de hedendaagse jaartelling in ballingschap in Babylonië gingen, kwam er besnijdenis na

acht dagen, om geloofsafval te voorkomen

Toen in de tijd van de Romeinen er weer geloofsafval was en mannen door het optrekken van de voorhuid niet-joods

wilden lijken, werd de besnijdenis met een tweede handeling uitgebreid.

Die handeling maakte optrekken onmogelijk én bemoeilijkte tegelijkertijd geloofsafval

Is het beschavingsproces van richting veranderd ?

Wout UlteeHedendaagse sociologische theorieën

16-11-2010

Naar aanleiding van Christien Brinkgreve & Michel Korzec, Feelings, behaviour, morals in the Netherlands: 1938-1978, 1979; Herman Franke, Geweldscriminaliteit in Nederland, 1991;

Nico Wilterdink, Herman Franke, criminoloog, 2010

Het rationaliseringsprobleem volgens Weber 1921

rationalisering

steeds vrijere markten

op een steeds groter

grondgebied

een sterker geweldmonopolie

op een steeds groter

grondgebied

meer technische uitvindingen

Elias’ nieuwe deelvragen van het rationaliseringsprobleem 1939

rationalisering

nauwgezetheid vanomgangsvormen

beteugeling van drifthuishouding

Elias deed een inhoudsanalyse van tussen 1500 en 1850 in Frankrijk verschenen etiquetteboekjes.

Elias ging daarbij behoorlijk systematisch te werk:

Zijn ‘corpus’ omvatte alle etiquêtteboekjes op een plank in een belangrijke bibliotheek

Elias koos een handeling uit (eten, neus snuiten, enzovoort) en ging na wat er in dat corpus vroeger

over werd gezegd en wat later

Het kan zijn dat hij soms boekjes oversloeg

Elias’ onderzoeksbevinding en zijn verklaring daarvan met de staatsvormingshypothese

Hoe sterker de staat in een samenleving, des te nauwgezetter de omgangsvormen

Op het Franse grondgebied werd het monopolie op de geweldmiddelen steeds sterker

______________________________________

Op het Franse grondgebied werden tussen 1500 en 1850 de omgangsvormen steeds nauwgezetter

Elias’ verklaring van de staatvorminghypothese met de interdependentiehypothese

Hoe groter de interdependenties tussen de leden van een samenleving, des te geringer de waarde van wapens, des te groter die van zelfbeheersing en des te nauwgezetter de omgangsvormen

De versterking van een staat is een geval van toenemende interdependenties tussen de leden van een samenleving

_________________________________________

Hoe sterker de staat in een samenleving, des te nauwgezetter de omgangsvormen

Methodologisch inzicht :

als een bevinding met een hypothese kan worden verklaard,

zijn de omstandigheden bekend waaronder de bevinding niet opgaat :

de bijkomende veronderstelling nodig voor de afleiding van de bevinding uit

de hypothese klopt soms niet.

Als een trend kan worden verklaard, is bekend onder welke omstandigheden

de trend van richting verandert.

Na Elias : Brinkgreve & Korzec 1979

Behalve Spierenburgs inhoudsanalyse van etiquetteboekjes voor Nederland tussen 1500 en 1850, ook de inhoudsanalyse door Brinkgreve &

Korzecvan een adviesrubriek in een damesblad in Nederland tussen 1938 en 1978.

Dus weer een corpus omschreven.

Bevinding: In Nederland werden de omgangsvormen tussen 1938 en 1978 losser en wijzen anderen er meer op dat personen zelf een

afweging moeten maken.

Dat laatste noemen B&K psychologisering.

De bevinding is viervoudig (vgl. blz. 126) :

Omgangsvormen tussen sociale klassen

Omgangsvormen tussen religies

Omgangsvormen tussen ouders en kinderen

Omgangsvormen tussen mannen en vrouwen

De bevinding van Brinkgreve & Korzec kwam minder systematisch dan bij Elias tot stand

Sociale klassen: citaten uit 1946 en 1962

Religies: alleen 1946

Ouders en kinderen: 1958 en 1970 + 1977

Mannen en vrouwen: 1950, 1966 en 1977

Maar de citaten zijn geen antwoorden op vergelijkbare vragen van lezers

Waar zijn citaten uit 1938 en 1978?

Graag antwoorden per decennium van het corpus!

Strijd rond de bevinding van Brinkgreve & Korzec

Is ‘Elias’ weerlegd?

Theoretici worden niet weerlegd, wel theorieën!

Trends mogen nooit worden doorgetrokken!

Werd de staatvorminghypothese weerlegd?

Werd de interdependentiehypothese weerlegd?

Er werd te gemakkelijk gedaan over de bijkomende veronderstellingen!

Het strijdpunt :

Lees voetnoot 4 op bladzijde 139

Zeggen dat de minder strikte regels meer zelfbeheersing vereisen,

is een truc en leidt tot immunisering van de theorie:

Aan eisen wordt niet altijd voldaan,

En er kan onnodig veel beheersing van een mens worden gevraagd.

Waarom werden volgens Brinkgreve & Korzec in Nederland tussen 1938 en

1978 omgangsvormen minder strikt (vgl. blz. 133) ?

Economische groei

Democratisering

Dalend geboortecijfer

Secularisering

Dus: andere midden-niveau hypothesen dan Elias’ staatvorminghypothese

Vraag je af:

Sluiten de hypothesen over groei, democratisering, dalend bevolkingscijfer en

secularisering aan bij

de gedane vier bevindingen over psychologisering in vier verhoudingen?

Waarom had volgens Brinkgreve & Korzec economische groei lossere

omgangsvormen en meer zelf afwegingen maken als gevolg (blz. 134) ?

This enlargement of the margins of safety between the average living standard and the minimum subsistence level also had a direct

effect on the power relations between parents and children, between men en

women and between the social classes

Waarom had volgens Brinkgreve & Korzec democratisering lossere

omgangsvormen en zelf afwegen als gevolg (blz. 134) ?

… democratization in the sense of a decrease in the difference of power

between the authorities and the citizens

Waarom had volgens Brinkgreve & Korzec een dalend geboortecijfer lossere omgangsvormen en zelf afwegen als gevolg (blz. 137) ?

In addition to this improvement of the power position of married women with respect to their husband, …

there were also increased possibilities for young girls to become financially

independent of their parents in other ways than by getting married.

Brinkgreve en Korzec hadden hier hardop kunnen zeggen dat het de pil

was die vrouwen onafhankelijkheid (in seksueel opzicht) gaf.

De pil kwam in 1965 op de Nederlandse markt en was op doktersvoorschrift

verkrijgbaar.

Zo ook een duidelijker band met de voortschrijdende techniek als een

onderdeel van Webers rationaliseringsvraag.

De figuur is ontleend aan het proefschrift dat Jean-Francois Mignot op 24 november 2009 verdedigde op de Ecole des Hautes Etudes en Sciences Politiques in Parijs, bij

het Observatoire Sociologique du Changement, met Louis-André Vallet als

promotor.

B&Ks hypothese over economische groei:

Als de economische machtsverhoudingen tussen werkgevers en werknemersminder scheef worden, dan …

B&Ks hypothese over democratisering:

Als de politieke machtsverhoudingen tussen regeerders en onderdanen minder scheef worden, dan …

B&Ks hypothese over dalend geboortecijfer:

Als de seksuele machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen minder scheef worden, dan …

B&Ks hypothese over secularisering:

Als de godsdienstige machtsverhoudingingen tussen priesters/dominees en leken minder scheef worden, dan …

De logische band tussen B&Ks hypothesen over specifieke machtsverhoudingen

Lijkt verdacht veel op de logische band tussen Durkheims hypothesen over specifieke intermediaire

groeperingen:

Als mensen hechter in een godsdienst zijn geïntegreerd, dan minder kans op zelfdoding …

Als mensen hechter in een gezin zijn geïntegreerd dan ook minder kans op zelfdoding

Als mensen hechter in een politiek verband zijn geïntegreerd, dan nogmaals minder kans op zelfdoding

De hoogste-niveau hypothese van Elias was :

Hoe groter de interdependenties tussen de leden van een samenleving, des te geringer de waarde van wapens, des te groter die van zelfbeheersing en des te nauwgezetter de omgangsvormen

De hoogste-niveau hypothese van Brinkgreve & Korzec luidt :

Hoe minder eenzijdig de machtsverhoudingen tussen de leden van een samenleving, des te minder nauwgezet de omgangsvormen en des te meer zelf afwegen

Deze hypothesen hebben min of meer dezelfde inhoud

De ene zegt: als meer A, dan meer B

De andere zegt: als minder A, dan minder B

Let wel: door de democratisering zijn gezagsdragers afhankelijker geworden van

burgers, maar burgers minder afhankelijk van gezagsdragers.

Vrouwen werden door de uitvinding van de pil onafhankelijker, maar werden mannen door de uitvinding van de pil afhankelijker

van vrouwen?

Weerlegd werden bijkomende veronderstellingen :

De bijkomende veronderstelling dat tussen 1938 en 1978 door verdere staatsvorming de interdependenties

tussen mensen toenamen,

De betere bijkomende veronderstelling luidt dat de machtsverhoudingen door vier factoren minder eenzijdig werden.

Het beschavingsproces is van richting veranderd

Maar de

interdependentiehypothese

en de

machtverhoudingenhypothese

staan recht overeind

Overigens spreken Brinkgreve & Korzec nergens de

machtverhoudingenhypothese uit

Zoals de hypothesen in zoveel verklaringen blijft deze hypothese

impliciet

Een lezer van Elias kent die hypothese echter

Brinkgreve & Korzec ‘verraden’ de hypothese door telkens het woord macht, of

daarop gelijkende termen, te gebruiken

Brinkgreve & Korzec zitten dus dicht op het idee dat een theorie een bepaalde term of

bepaald begrip is

Franke stelt in 1991 vast welke de trend in gebruik van geweld in

Nederland sinds 1855 is

De bevinding luidt dat sinds 1855 per 100.000 inwoners het aantal gevallen van moord en doodslag is afgenomen

en sinds 1970 toeneemt

De bevinding kan niet worden wegverklaard met veronderstellingen

over fouten in gerechtelijke statistieken

Heeft Franke het methodologisch inzicht dat een verklaring van een trend voorwaarden aangeeft waaronder de trend zich niet langer voordoet ?

Franke, blz. 37 en 38:

Sleutelbegrippen … zijn de toegenomen onderlinge afhankelijkheid en machtsnivellering, waarbij vooral

de machtigen afhankelijker werden en macht verloren.

De keerzijde van deze ontwikkeling was een groeiende onafhankelijkheid bij de minder

machtigen. Vooral de spectaculaire uitbreiding van sociale voorzieningen vanaf de jaren zestig stelde

vrouwen, jongeren en werknemers in staat zich minder afhankelijk op te stellen.

Hier zien we dat Franke een theorie als een begrip lijkt op te vatten

We kunnen zijn betoog echter in een afleidingsschema vangen

Frankes verklaring van de trend naar minder geweld en de omkering daarin

Hoe afhankelijker de leden van een samenleving van elkaar zijn, des te strikter zijn de omgangsvormen tussen hen en des te minder geweld gebruiken ze tegen elkaar

Van 1855 tot 1970 werden de inwoners van Nederland afhankelijker van elkaar, maar sindsdien werden vrouwen, jongeren en werknemers door sociale voorzieningen minder afhankelijk van mannen, ouderen en werkgevers (blz. 38)

_______________________________________

Sinds 1855 neemt moord en doodslag in Nederland af, sinds 1970 stijgt moord en doodslag

Weinig sociologen zullen onderschrijven dat de sinds 1970

toenemende criminaliteit door vrouwen en werknemers is

veroorzaakt.

En waren het vooral jongeren die voor moord en doodslag werden

veroordeeld ?

Lukt het Franke de oververtegenwoordiging van allochtonen onder de plegers van geweld te verklaren met

zijn hypothese over de gevolgen van afnemende

afhankelijkheden ?

De Wouter-Jans hypothese over koude gezinnen:

allochtone kinderen zijn minder afhankelijk van hun

ouders dan autochtone kinderen

ZIJPAD, MAAR BELANGRIJK ZIJPAD

Is het mogelijk dat de criminaliteit in Nederland stijgt, terwijl die onder zowel

autochtonen als allochtonen daalt ?

Ja.

Allochtonen hebben in deze redenering een hoger cirminaliteitcijfer dan autochtonen,

terwijl het percentage allochtonen in Nerderland stijgt.

De stijging van de criminaliteit is dan niet meer dan een zogeheten compositie-effect.

Veronderstel

Nederland in 1970 12.000.000 inwoners

Nederland in 2000 16.000.000 inwoners

In 1970 1 op de 1000 inwoners een buitenlander

In 2000 100 op de 1000 inwoners een buitenlander

Veronderstel tevens

In 1970 per 100 inheemsen 2 misdadigers

In 2000 per 100 inheemsen 1,5 misdadigers

In 1970 per 100 buitenlanders 15 misdadigers

In 2000 per 100 buitenlanders 10 misdadigers

Buitenlanders hebben elk jaar een hogere misdadigheid dan inheemsen

Enig rekenen leert dan

In 1970 2,038 misdadigers per 100 inwoners

In 2000 2,350 misdadigers per 100 inwoners

De misdaad in Nederland is gestegen, terwijl de misdaad binnen de groep allochtonen en binnen

de groep autochtonen daalde!

In Wilterdinks stuk dat net voor Frankes overlijden verscheen gaat Wilterdink in op de vraag en de theorieën

van Franke’s dissertatie uit 1990.

De vraag daarin is hoe het komt dat de straffen op zaken als moord in Nederland in de negentiende en twintigste

eeuw minder zwaar zijn geworden.

De hypothese dat de staat en de burgers meer humanitair zijn geworden, wordt door Franke verworpen.

Ook de hypothese dat straffen effectiever zijn geworden, wordt door Franke verworpen.

De mensen zijn misschien wel meer humanitair geworden en de straffen meer effectief,

Maar deze veranderingen vloeien voort de terugdringing van geweld uit de dagelijks leven door

het geweldsmonopolie van de staat (blz. 394)

Waarbij Franke erop wijst dat de opeenvolgende manieren om gevangenen op het rechte pad te

brengen, tot op zekere hoogte uitliepen op mislukkingen

Sommige gevangenen zouden slechter de gevangenis uit gekomen zijn dan ze erin gingen

Dit antwoord op de vraag naar minder zwaar straffen is niet erg overtuigend

Een minder zware straf zal tot een hogere frequentie van wetsovertreding leiden

Terwijl het aantal moorden nou net was gedaald

En zeggen dat het monopolie op de geweldsmiddelen de burgers meer humanitair maakte,

Komt neer op verschuiving van de vraag, de vraag wordt in iets andere vorm opgedist:

Waar kwam dat effectieve geweldsmonopolie vandaan?

De hypothese dat dit kwam door meer politie en samenwerking tussen de plaatselijke polities staat sterk,

er kwam ‘meer blauw’ op straat

Het punt dat sommige gevangenen slechter de gevangenis uitgaan dan ze erin zijn gekomen

Gaat bovendien voorbij aan het onderscheid tussen algemene en specifieke preventie

Dat de specifieke preventie niet werkt,

Wil niet zeggen dat de algemene preventie evenmin werkt

Zelfs bij lichtere straffen kan die zijn toegenomen, namelijk als de pakkans steeg,

bijvoorbeeld door meer blauw op straat

rationalisering

bureaucratiseringvan de staat

(uitvoerende macht?)

strafrecht met minder wetsovertredingen

(rechtsprekende macht?)

strafrecht met minderzware straffen

(rechtsprekende macht?)

De geleding van Webers vraag over de rationalisering van de staat met het werk van

Herman Franke

Hoeveel vooruitgang is er in de Elias – Brinkgreve & Korzec –

Franke tak van de fiiguratiesociologie wat betreft

Onderzoekbevindingen ?

Theorievorming ?

Probleemstelling ?