Natascha Geraedts, Paul Goedvolken Christine Strating*

Bedreigingen enkansen voor devestiging enontwikkeling vandatacenters inNederland

De digitale koppositie van Nederland voorde vestiging en ontwikkeling van datacenterswordt bedreigd. Met de exponentiële toena-me van het digitale verkeer is een verderegroei van het aantal datacenters noodzake-lijk en onvermijdelijk. Het dreigend tekortaan transportcapaciteit op het elektriciteits-netwerk, het hoge energieverbruik vandatacenters en de ‘verdozing’ van het land-schap vormen echter bedreigingen voor devestiging en uitbreiding van datacenters inNederland. Gelukkig zijn er ook kansen totbehoud van de koppositie, zoals een nieuwemanier van werken door netbeheerders ophet elektriciteitsnet (bijvoorbeeld door actiefcongestiemanagement), mogelijkheden totverduurzaming van datacenters (bijvoorbeelddoor nuttige toepassing van restwarmte) enmeer aandacht voor de landschappelijke in-passing van datacenters.

1. InleidingNederland heeft een koppositie op het gebied van data-centers. Samen met Frankfurt, Parijs en Londen is Am-sterdam een geliefde locatie voor de vestiging van data-centers in Europa. Grootste aantrekkingskracht is deaanwezigheid van de Amsterdam Internet Exchange(AMS-IX), een ‘superrotonde’ voor het transport vandata. Een groot deel van het internetverkeer met hetbuitenland wordt afgehandeld via dit grootste internet-knooppunt van Nederland. De AMS-IX is daarnaast eenvan de grootste internetknooppunten in de wereld.

De kansen voor datacenters zijn zonder meer gelegen inhet almaar toenemende internetgebruik. Tegenwoordiggebruiken we voor alles het internet. Om op de hoogtete blijven van het nieuws, voor het checken van het weer,voor het navigeren door de stad, voor het kijken van filmsen het luisteren naar muziek. Mede door het internet ofthings en het verwachte 5G-netwerk zal het digitale ver-keer exponentieel blijven toenemen. Deze ontwikkelingis onomkeerbaar. Onze afhankelijkheid van het internet

als mensheid zal almaar toenemen. De homo sapiens alshomo digitalis.

Met de exponentiële toename van het digitale verkeer iseen verdere groei van het aantal datacenters noodzakelijken onvermijdelijk. Naast kansen zijn er echter ook bedrei-gingen voor de vestiging en ontwikkeling van datacentersin Nederland. Door een (dreigend) tekort aan transport-capaciteit op het elektriciteitsnet is het de vraag of eendatacenter kan worden aangesloten op het elektriciteits-netwerk dan wel kan uitbreiden. Het hoge energiever-bruik van datacenters laat zich lastig rijmen met verduur-zamingseisen op milieugebied. Vanwege geluidsemissiesen de bescherming voor geluidgevoelige objecten (zoalswoningen) kunnen datacenters zich niet overal vestigen.En tot slot is niet iedereen blij met de ‘verdozing’ van hetNederlandse landschap door de bouw van datacenters.

Datacenters zijn onderdeel geworden van een breedmaatschappelijk debat, waarbij economische groei ennoodzaak worden afgewogen tegen milieugevolgen ende landschappelijke inpassing.In dit artikel staan de bedreigingen en kansen voor devestiging en ontwikkeling van datacenters in Nederlandcentraal. Dit artikel is als volgt opgebouwd. Allereerstwordt een introductie gegeven over datacenters (para-graaf 2). Vervolgens worden de bedreigingen en kansenverder toegelicht. In paragraaf 3 wordt eerst het tekortaan transportcapaciteit op het elektriciteitsnetwerk be-sproken, daarna volgt in paragraaf 4 de verduurzamingvan datacenters en tot slot in paragraaf 5 de landschappe-lijke inpassing van datacenters. Wij sluiten af met eenhoopvolle conclusie (paragraaf 6).

2. Introductie datacentersDatacenters zijn gebouwen waar grootschalige dataopslagen dataverwerking plaatsvindt. Het zijn de gebouwenwaar servers en overige ICT-apparatuur zijn onderge-bracht waarmee computers en mobile devices met hetinternet en elkaar kunnen communiceren. Volgens deDutch Data Center Assocation (DDA, de branche-organisatie van datacenters in Nederland) zijn datacenters

Mr. N.A.M. Geraedts en mr. G.C. Strating zijn beiden werkzaam als advocaat bij Eversheds Sutherland (Netherlands) B.V. te Amsterdam.Mr. P.J.A. Goedvolk is notaris bij dit kantoor.

*

Vastgoedrecht 2019-480

‘de belangrijkste enablers van de digitale economie’1 envormen zij het ‘fundament van onze digitale economie’.2

Er zijn verschillende typen datacenters. Een belangrijkonderscheid is de manier waarop het datacenter gebruiktwordt: commercieel, waarbij ruimte in het datacenter aanverschillende partijen verhuurd wordt (multi-tenant ofcolocatie genoemd), of niet-commercieel, waarbij hetdatacenter alleen voor eigen gebruik is (single-tenant).Een ander onderscheid is de grootte van het datacenter.Hier zijn grofweg drie categorieën te onderscheiden:(i) kleinere, vaak regionale datacenters, (ii) grotere, vaakinternationaal opererende datacenters, en (iii) hyperscales.De kleinere, vaak regionale datacenters kunnen zowelsingle-tenant zijn, bijvoorbeeld het eigen datacenter vaneen bank, als multi-tenant, wanneer bijvoorbeeld de data-opslag van lokale IT-bedrijven beheerd wordt. Dezedatacenters hebben een relatief gering stroomverbruik(< 2 MW). De grotere, vaak internationaal opererendedatacenters zijn colocatie datacenters (multi-tenant),waarbij ruimte aan verschillende partijen wordt verhuurd.Deze datacenters hebben een middelgroot stroomverbruik(1 tot 25 MW). Hyperscales zijn datacenters die door éénpartij gebruikt worden (single-tenant) en die zo grootzijn dat er een speciale categorie voor is gemaakt.Hyperscales hebben een groot stroomverbruik(> 25 MW).Afhankelijk van het type datacenter gelden vanuit de ex-ploitant van het datacenter andere vereisten voor watbetreft de locatie, de directe nabijheid van de AMS-IXen de beschikbare transportcapaciteit op het reguliereelektriciteitsnetwerk.

Datacenters komen in heel Nederland voor. De grootsteconcentratie datacenters is te vinden in en rondom Am-sterdam. De metropoolregio Amsterdam is momenteelzelfs de nummer één datacenterhub van Europa.3 In ditgebied zijn met name colocatie (multi-tenant) datacentersgevestigd. Ruim 70% van alle colocatie datacenters vanNederland is hier gevestigd. De directe nabijheid van deAMS-IX is belangrijk voor optimale verwerkingssnelheid.Ook de beschikbaarheid van een elektriciteitsnetwerk isbelangrijk, zodat aansluiting op het bestaande elektrici-teitsnetwerk mogelijk is voor de vereiste stroomvoorzie-ning.

Nederland heeft daarnaast op dit moment twee hyper-scales. Het zijn de grote spelers op de markt die een vol-ledig eigen datacenter kunnen vullen. Vanwege het ge-bruik van eigen kabels is de aanwezigheid van de AMS-IXminder belangrijk. Ook kan voorzien worden in eigenstroomverbruik, waardoor de beschikbaarheid van eenregulier elektriciteitsnetwerk minder belangrijk is. Detwee hyperscales in Nederland zijn gevestigd in de

Eemshaven (Google) en op businesspark Agriport A7,gemeente Middenmeer (Microsoft).

3. Tekort aan transportcapaciteit op hetelektriciteitsnetwerk

Een bedreiging voor de vestiging en ontwikkeling vandatacenters in Nederland is gelegen in het grote stroom-gebruik van datacenters. De servers van datacenters ver-bruiken veel stroom. Op dit moment hebben alle datacen-ters in Nederland gezamenlijk voor ongeveer 1,3 gigawatt(GW) aan vermogen gecontracteerd. Dat is ongeveer 3%van het totale stroomverbruik in Nederland.4 Door hetalmaar toenemende digitale verkeer wordt een groei ver-wacht van 1,3 GW in 2019 naar 1,8 tot 3,5 GW in 2030.

Netbeheerders stellen zich op het standpunt dat hetelektriciteitsnetwerk niet de transportcapaciteit heeft omdeze grootverbruikers van stroom onbeperkt op hetelektriciteitsnetwerk aan te sluiten. Zij geven aan overval-len te zijn door de snelle toename van het aantal datacen-ters. Door het tekort aan transportcapaciteit op het elek-triciteitsnet kunnen datacenters zich niet langer onbeperktvestigen in bepaalde gebieden van Nederland. Ook ge-wenste uitbreidingen van bestaande datacenters wordenhierdoor bedreigd. Dit probleem speelt met name in demetropoolregio Amsterdam.

Een oplossing voor het (dreigende) tekort aan transport-capaciteit kan zijn om het elektriciteitsnetwerk te verzwa-ren. Gelet op de doorlooptijden voor de bouw van onder-stations en het aanleggen van nieuwe of zwaardere elek-triciteitskabels, inclusief de daarbij behorende bestem-mingsplanprocedures en vergunningstrajecten, biedt ditechter geen oplossing voor de capaciteitsproblemen opde korte termijn. Voor regionale netbeheerders (zoalsLiander en Enexis) duurt het gemiddeld vijf tot zevenjaar voordat het elektriciteitsnetwerk uitgebreid of ver-zwaard is. Voor TenneT (netbeheerder van het landelijkehoogspanningsnet) duurt het zelfs gemiddeld tien tottwaalf jaar. Zoals de Dutch Data Center Association hettreffend geformuleerd heeft:

‘It takes 10 seconds to buy more serverspace, and twoyears to build a data center, whereas it takes five to sevenyears to build a power substation and even 10 to 15 yearsto build high voltage networks.’5

Er is een nieuwe manier van werken nodig door de net-beheerders om de vestiging en ontwikkeling van datacen-ters ook op de korte termijn mogelijk te blijven maken.Netbeheerders zouden niet uit moeten gaan van het ge-contracteerde vermogen op het elektriciteitsnetwerk,maar van het feitelijke gebruik. Vaak ligt het feitelijk ge-bruik lager dan het gecontracteerde vermogen. Het gecon-

www.dutchdatacenters.nl/datacenters/wat-is-een-datacenter/.1.Rapport ‘Fundament van onze digitale economie’, van Dutch Data Center Association, 2017, te downloaden via de website van de DDA.2.Rapport ‘2019 Report. Digital Awareness is Near’, van Dutch Data Center Association, 2019, te downloaden via de website van de DDA.3.Rapport ‘Ruimtelijke Strategie Datacenters. Routekaart 2030 voor de groei van datacenters in Nederland’, van Ruimtelijk EconomischeOntwikkel Strategie, 2019, te downloaden via www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2019/03/15/ruimtelijke-strategie-datacenters.Overigens ligt het daadwerkelijke verbruik van datacenters naar verwachting 40 à 50% lager dan hun gecontracteerde vermogen.

4.

Rapport ‘2018 Report. Annual report. State of the Dutch Data Hub’, van Dutch Data Center Association, 2018, te downloaden via dewebsite van de DDA.

5.

81Vastgoedrecht 2019-4

Bedreigingen en kansen voor de vestiging en ontwikkeling van datacenters in Nederland

tracteerde vermogen is immers gebaseerd op de piekbe-lasting of een worstcasescenario waarbij alle bedrijfsonder-delen ook bij een onverwachte of onwaarschijnlijke sa-menloop van omstandigheden moeten kunnen rekenenop voldoende stroom. In veel gevallen ligt deze piekbelas-ting aanmerkelijk hoger dan de gemiddelde belasting.Het gecontracteerde vermogen zal dan nooit of bijnanooit benodigd zijn, en al helemaal niet gedurende eenlangere periode. Deze ‘reservecapaciteit’ is hierdoorevenwel gedurende de gehele contractperiode niet beschik-baar voor derden. Daarnaast contracteren veel bedrijven– los van de piekbelasting – meer transportcapaciteit danzij op dat moment daadwerkelijk nodig hebben. Zij doendit bijvoorbeeld met het oog op een mogelijke uitbreidingin de nabije of verdere toekomst. Als al op enig momentvan deze reservecapaciteit gebruik zou worden gemaakt,zou dit pas op langere termijn zijn. In de tussentijd, dustussen het moment van contracteren en het daadwerkelij-ke gebruik van het reeds eerder gecontracteerde vermo-gen, is deze reservecapaciteit evenwel niet beschikbaarvoor derden. Hoewel de transportcapaciteit op het elek-triciteitsnetwerk op basis van het gecontracteerde vermo-gen ‘vol’ kan zitten, is er feitelijk meer dan eens sprakevan ongebruikte megawatts. Het tekort aan transportca-paciteit bestaat dan vooral op papier, in de administratievan netbeheerders, en niet fysiek. Er kan direct transport-capaciteit beschikbaar komen als netbeheerders uitgaanvan het feitelijke gebruik (al dan niet rekening houdendmet een reserveopslag) in plaats van het gecontracteerdevermogen. Dat netbeheerders dit zouden moeten doen,is recent ook nog door de Autoriteit Consument & Markt(ACM) bevestigd.

Daarnaast is een innovatieve manier van samenwerkennodig op het elektriciteitsnet. Congestiemanagement ophet elektriciteitsnetwerk biedt een oplossing en kan opkorte termijn geïmplementeerd worden. Ook hiervanheeft de ACM recent bevestigd dat dit toegepast zoumoeten worden door netbeheerders. Congestie op hetelektriciteitsnetwerk is overbelasting van het elektriciteits-netwerk. Congestie treedt op wanneer de vraag naartransportcapaciteit groter is dan het aanbod, de fysiekebeschikbare transportcapaciteit. Congestie op de wegkennen we als files. Congestie op het internet leidt toteen tragere verbinding. Files en een tragere internetver-binding zijn frustrerend, maar niet onoverkomelijk.Congestie op het elektriciteitsnetwerk leidt echter niettot vertraging, maar tot uitval van systemen en daardooruitval van stroom. Kenmerkend is dat de stroomuitvalniet beperkt hoeft te blijven tot de overbelaste verbindingzelf, maar ook een veel groter gebied kan treffen. Conges-tie moet daarom te allen tijde voorkomen worden. Hetelektriciteitsnetwerk is dan ook zo ontworpen dat erautomatisch veiligheidsvoorzieningen in werking tredenom te voorkomen dat daadwerkelijk overbelasting vanhet elektriciteitsnetwerk optreedt. Congestiemanagementheeft als doel om een daadwerkelijke overbelasting vóórte zijn. Congestiemanagement maakt gebruik van prijs-mechanismes en marktwerking om het aanbod en de vraagnaar transportcapaciteit te sturen. Via een biedingssysteemtussen de partijen die op dat deel van het elektriciteitsnet-werk aangesloten zitten, zal een partij tegen een geldelijkevergoeding tijdelijk afzien van het afnemen (of terug leve-

ren) van stroom, zodat de dreigende fysieke congestieniet daadwerkelijk zal optreden. Door gebruik te makenvan congestiemanagement hoeft dus ook niet langer vei-ligheidshalve uitgegaan te worden van het gecontracteerdevermogen, maar kan er gekeken worden naar het feitelijkegebruik, omdat bij een dreigende overbelasting via hetbiedingssysteem alsnog voorkomen wordt dat de automa-tische veiligheidsvoorzieningen in werking moeten tredenen partijen te maken krijgen met stroomuitval.

Naast oplossingen die aan de zijde van netbeheerdersliggen, kunnen datacenters zelf ook een bijdrage leverenaan het dreigend tekort aan transportcapaciteit op hetelektriciteitsnetwerk. Direct vanaf de start van een projectvoor de realisatie van een datacenter dient bij de locatie-keuze rekening te worden gehouden met het feit of ertransportcapaciteit beschikbaar is (zo ja, dan adviserenwij deze transportcapaciteit direct contractueel overeente komen, in afwachting van de implementatie van dehiervoor gestelde beleidswijzigingen door de netbeheer-ders). Het is immers niet zo dat er overal in Nederlandeen tekort aan transportcapaciteit is. Met name in enrondom Amsterdam is er volgens netbeheerders weinigtot geen ruimte op het elektriciteitsnetwerk voor de aan-sluiting van nieuwe datacenters of de uitbreiding van be-staande datacenters. Daarnaast kunnen datacenters verderinzetten op verduurzaming, zodat minder stroom beno-digd is (en minder stroom gecontracteerd hoeft te wor-den). De kansen voor datacenters tot verdere verduurza-ming bespreken wij in paragraaf 4.

Samenvattend: op dit moment wordt door de netbeheer-ders uitgegaan van het gecontracteerde vermogen vantransportcapaciteit en niet van het feitelijke gebruik. Opbasis van het gecontracteerde vermogen stellen netbeheer-ders zich op het standpunt dat de transportcapaciteit ophet elektriciteitsnetwerk ‘vol’ is en dat er daarom geenruimte op het elektriciteitsnetwerk is voor de aansluitingvan nieuwe datacenters of de uitbreiding van bestaandedatacenters. Daarnaast voeren netbeheerders nog geencongestiemanagement uit. Door middel van congestiema-nagement wordt fysieke overbelasting van het elektrici-teitsnetwerk bij dreigende overbelasting voorkomen.Door uit te gaan van het feitelijke gebruik in plaats vanhet gecontracteerde vermogen en door bij dreigendecongestie congestiemanagement toe passen, zal blijkendat er nog voldoende transportcapaciteit beschikbaar isop het elektriciteitsnetwerk om datacenters aan te sluitenof van extra vermogen te voorzien.

4. Verduurzaming van datacentersHet grote stroomverbruik door datacenters levert nietalleen een bedreiging op voor de beschikbare transport-capaciteit op het elektriciteitsnetwerk, maar laat zich ooklastig rijmen met verduurzamingseisen op milieugebied.Datacenters verbruiken immers een substantieel deel vanhet totale stroomverbruik in Nederland. Tegelijkertijdliggen hier veel kansen voor datacenters.Allereerst de stroomvoorziening. Volgens de Dutch DataCenter Association maakt 80% van de datacenters in

Vastgoedrecht 2019-482

Bedreigingen en kansen voor de vestiging en ontwikkeling van datacenters in Nederland

Nederland gebruik van groene stroom.6 Dit betekent datmaar liefst 20% van de datacenters in Nederland noggrotendeels afhankelijk zou zijn van fossiele brandstoffen.De groene stroom die gebruikt wordt zal veelal lichtgroe-ne stroom zijn (‘certificaatstroom’) en niet afkomstig zijnvan in Nederland duurzaam opgewekte energie. Slechtseen beperkt deel van de stroomvoorziening van datacen-ters is donkergroen, en dus wel duurzaam in Nederlandopgewekt. Gelet op bijvoorbeeld het Klimaatakkoord ende doelstellingen van de Klimaatwet, te weten het nage-noeg geheel minimaliseren van emissies van broeikasgas-sen in Nederland in 2050 en het CO2-neutraal zijn vande elektriciteitsproductie in 2050, is er voor datacentersnog veel werk aan de winkel. In ieder geval zoudendatacenters (voor hun primaire energievoorziening) inhet kader van de verduurzaming geen gebruik meermoeten maken van fossiele brandstoffen.

Meer datacenters zouden van hun energievoorzieningprimair afhankelijk kunnen zijn van duurzaam opgewekteenergie, zoals zonne-energie of windenergie. Datacenterszouden zo dicht mogelijk bij de bron gefaciliteerd moetenworden, zodat verplaatsing van energie over grotere af-standen voorkomen kan worden. Geschikte locaties voordatacenters zijn de aanlandingspunten van windparkenop zee, windparken op land of grote zonneparken. Vanafde start van het project voor de realisatie van een datacen-ter kan rekening worden gehouden met de mogelijkhedentot het duurzaam opwekken van energie door de samen-werking aan te gaan met de exploitant van een zonneparkof windpark. Een voorbeeld is businesspark Agriport A7in de gemeente Middenmeer (Noord-Holland). Hetwindpark Wieringermeer is onder meer opgericht om denabijgelegen datacenters (en glastuinbouw) van denoodzakelijke energie te voorzien. Het hyperscale data-center van Google in de Eemshaven wordt voorzien vanstroom van een nabijgelegen windpark en zonnepark. Zokan aldus gekozen worden voor een locatie waar duurza-me energie in de directe nabijheid van het datacenter kanworden opgewekt, zodat geen gebruik hoeft te wordengemaakt van het elektriciteitsnetwerk, of voor een kleinergedeelte dan zonder de opwekking van duurzame energiebenodigd zou zijn.

Naast de energievoorziening kan milieuwinst behaaldworden door het nuttig toepassen van de restwarmte vandatacenters. Het grootste deel van de stroom die de ser-vers in datacenters verbruiken wordt rechtstreeks omge-zet in warmte. Voor deze warmte is binnen het datacentergeen nuttige toepassing. De warme lucht wordt afgevan-gen en afgevoerd naar de buitenlucht. Voor een datacenterheeft de restwarmte nu vaak nog geen commerciëlewaarde. Door de aanleg van warmtenetten kan dezerestwarmte elders wel nuttig toegepast worden. De rest-warmte kan ingezet worden voor de verwarming van eennaastgelegen zwembad, kassen, huizen of kantoren.De warmte die vrijkomt in de serverruimtes van eendatacenter heeft als neveneffect dat een adequate koelin-stallatie noodzakelijk is. De temperatuur in een datacenter

zou zonder koelsysteem te veel stijgen. Datacenters be-schikken dan ook altijd over adequate koelinstallaties omde temperatuur in de serverruimtes beheersbaar te hou-den. Deze koelinstallaties gebruiken op hun beurt ookweer stroom. Er kan milieuwinst gehaald worden doorvoor de koelinstallatie gebruik te maken van bodem- enaquathermie, bijvoorbeeld wanneer het datacenter naasteen oppervlaktewater ligt. Er kan dan gebruik wordengemaakt van de verkoeling die de bodem of het oppervlak-tewater van nature biedt.

Dat verduurzaming al geen keuze meer is, blijkt bijvoor-beeld ook uit de verplichting dat datacenters alle energie-besparende maatregelen moeten nemen met een terugver-dientijd van 5 jaar of minder. In maart 2019 is nog deErkende Maatregelenlijst Energiebesparing BedrijfstakCommerciële datacenters geactualiseerd. Daarnaast geldtper 1 juli 2019 een meldingsplicht voor de exploitantenvan datacenters om aan het bevoegd gezag te meldenwelke energiebesparende maatregelen zijn getroffen. Ookzien wij in toenemende mate dat gemeentes en provinciesbij gronduitgiften of vergunningstrajecten verregaandeduurzaamheidsverplichtingen opleggen. Deze verplich-tingen worden steeds meer verlegd van inspanningsver-plichtingen naar resultaatsverplichtingen. Als voorbeeldkan gewezen worden op de PUE-factor. Afhankelijk vande locatie worden door gemeentes eisen gesteld ten aan-zien van de energie-efficiëntie van het datacenter, ookwel power usage effectiveness of PUE-factor genoemd.De PUE-factor is een waarde die aangeeft hoe efficiënteen datacenter met stroom omgaat. Het totale stroomge-bruik van het datacenter wordt vergeleken met hetstroomgebruik van de serverapparatuur. Hoe dichter dePUE-factor bij de 1 komt, hoe duurzamer het datacenteris. Voor datacenters in de metropoolregio Amsterdamgelden striktere PUE-eisen dan in andere gebieden inNederland. Het is de verwachting dat gemeentes in enrondom Amsterdam hier steeds strenger op zullen toezienen alleen nog heel duurzame datacenters willen toestaanin hun gebied. In aanvulling hierop hebben de gemeente-raden van Amsterdam en Haarlemmermeer in juli 2019een voorbereidingsbesluit genomen om de vestiging vandatacenters tijdelijk stop te zetten in afwachting vannieuw beleid.7 Het nieuwe vestigingsbeleid zal regionaalworden afgestemd. Naar verwachting zullen in het nieuwebeleid voorwaarden gesteld worden ten aanzien van hetter beschikking stellen van restwarmte, het gebruik vangroene stroom en wellicht ook ten aanzien van het aantaldatacenters dan wel hun maximale capaciteit.

Samenvattend: het grote stroomverbruik door datacenterslevert niet alleen een bedreiging op voor de beschikbaretransportcapaciteit op het elektriciteitsnetwerk, maar laatzich ook lastig rijmen met verduurzamingseisen opmilieugebied. Gelukkig zijn er veel mogelijkheden voordatacenters om het stroomverbruik te verduurzamen danwel te verminderen. Voor het succesvol verduurzamenvan datacenters dient vanaf de start van het project al re-kening te worden gehouden met de mogelijkheden tot

Rapport ‘2019 Report. Digital Awareness is Near’, van Dutch Data Center Association, 2019, te downloaden via de website van de DDA.6.Voorbereidingsbesluiten van de gemeenteraad van Amsterdam van 12 juli 2019, Stcrt. 2019, 42491, en van de gemeenteraad van Haarlem-mermeer van 11 juli 2019, Stcrt. 2019, 41432.

7.

83Vastgoedrecht 2019-4

Bedreigingen en kansen voor de vestiging en ontwikkeling van datacenters in Nederland

verduurzaming. Zo kan gebruik worden gemaakt vanduurzaam opgewekte energie in de directe nabijheid vanhet datacenter, kan de PUE-factor verlaagd worden, kande restwarmte elders nuttig toegepast worden en kunnende van nature aanwezige bronnen als bodem en opper-vlaktewater gebruikt worden voor het koelsysteem vande servers.

5. Landschappelijke inpassing van datacentersVanaf de start van het project voor de realisatie van eendatacenter dient rekening te worden gehouden met devereiste vergunningen en de bijbehorende toetsingskadersom niet gedurende het proces voor onaangename verras-singen komen te staan. Voor de realisatie van een datacen-ter zijn verschillende vergunningen en toestemmingennoodzakelijk, waarbij verschillende bevoegde gezagenbetrokken zijn. Zo is in ieder geval een omgevingsvergun-ning voor bouwen vereist, en mogelijk ook een omgevings-vergunning voor afwijken van het bestemmingsplan, in-dien het bestemmingsplan de bouw of de exploitatie vanhet datacenter niet direct toestaat. De grote datacentershebben daarnaast mogelijk een omgevingsvergunningvoor milieu nodig. Dit is bijvoorbeeld bij hyperscales hetgeval wanneer het totaal geïnstalleerd motorisch vermo-gen van de elektromotoren of verbrandingsmotoren15 MW of meer is. Afhankelijk van de specifieke omstan-digheden dient soms een geluidszone vastgesteld te wor-den waarbinnen zich geen geluidgevoelige objecten (zoalswoningen) mogen bevinden. Bepaalde locaties zijn hier-door niet geschikt voor de vestiging van de grote datacen-ters dan wel pas na sanering (opkopen) van de woningen.Tot slot is soms een emissievergunning vereist of eentoestemming op grond van de Wet natuurbescherming.

Elk van de vergunningaanvragen heeft een ander toetsings-kader. Bij de vergunningaanvraag voor de omgevingsver-gunning voor bouwen (en afwijken van het bestemmings-plan) speelt de landschappelijke inpassing van het data-center een belangrijke rol. Vanaf de start van het projectvoor de realisatie van een datacenter kan al met de land-schappelijke inpassing van het datacenter op de beoogdelocatie rekening gehouden worden. Een datacenter is geengebouw dat zich voorstaat op een architectonische uitstra-ling. Veel datacenters willen juist zo anoniem mogelijkin het landschap staan, om zo min mogelijk de aandachtte trekken en zodoende de veiligheid in het datacenterzo goed mogelijk te garanderen. Gelet op de grootte vaneen datacenter is het niet echt mogelijk om niet op tevallen. Een datacenter kan al snel een kolossale omvanghebben. Daarnaast werkt de vorm ook niet mee: veelalrechthoekig zonder ramen. Qua ruimtelijke uitstralingverschillen datacenters niet veel met de grotere distribu-tiecentra, anders dan dat datacenters in tegenstelling totdistributiecentra vaak anoniem willen blijven en daardoorniet de naam van het datacenter groots op de gevel zullenzetten.

Net als logistieke distributiecentra dragen datacenters bijaan de ‘verdozing’ van het Nederlandse landschap. Nietiedereen is blij met deze ontwikkeling. Sommige mensenervaren de datacenters en distributiecentra als een aantas-ting van het landschap (‘vervuiling van de horizon’). HetCollege van Rijksadviseurs doet momenteel onderzoek

naar deze ontwikkeling. De resultaten worden na de zo-mer in 2019 verwacht.Bij de vergunningverlening voor de bouw van datacentersis landschappelijke inpassing een aspect dat meegewogenwordt. Om bezwaren weg te nemen kan de landschappe-lijke inpassing van datacenters meer aandacht krijgen. Erzit met name winst in de vormgeving van de gevel. Eenvoorbeeld kan gevonden worden in het datacenter vanEquinix op het Science Park in Amsterdam (DatahotelAM4). Het betreft een toren van 70 meter hoog, zonderramen, maar met een opvallende zwart-zilver gestreeptegevel. Vanaf de snelweg is het een opvallend gebouw. Dearchitectuur van het gebouw heeft bij het ontwerp vanhet datacenter de uitdrukkelijke aandacht gekregen. Eenander voorbeeld is het datacenter van Bytesnet in Gronin-gen. Het betreft een groot gebouw met een artistieke,groene gevel, tevens symbool voor de duurzaamheidsdoel-stellingen van dit datacenter. Hiermee is het een eyecat-cher voor de buurt geworden, waarmee bezwaren wordenweggenomen.

Dit hoeft niet te betekenen dat vanaf nu elk datacentereen eyecatcher voor de buurt zou moeten worden. Voorde landschappelijke inpassing kan juist gedifferentieerdworden al naargelang de locatie en directe omgeving vande beoogde locatie. Datacenters die zich midden op eenbedrijventerrein wensen te vestigen zullen minder reken-schap hoeven te geven van de landschappelijke inpassingdan datacenters die zich in of nabij een woongebied willenvestigen of op een locatie waarbij zij goed zichtbaar zijnvanaf de openbare weg. Ook de wensen van de exploitantvan het datacenter spelen uiteraard mee: wil die zich juistwel of niet op een bepaalde wijze in de markt profileren(bijvoorbeeld als vooruitstrevende speler op het gebiedvan duurzaamheid).

Samenvattend: vanaf de start van het project voor derealisatie van een datacenter dient rekening te wordengehouden met de locatiekeuze en de landschappelijkeinpassing van het datacenter op de beoogde locatie. Af-hankelijk van de grootte van het beoogde datacenter dienttevens rekening te worden gehouden met een geluidscon-tour vanwege geluidsemissies. Binnen deze geluidscon-tour mogen zich geen gevoelige geluidsobjecten (zoalswoningen) bevinden. Bepaalde locaties zijn hierdoor nietgeschikt voor de vestiging van de grote datacenters danwel pas na sanering (opkopen) van de woningen. Om te-gemoet te komen aan mogelijke bezwaren ten aanzienvan de landschappelijke inpassing van datacenters, kanmeer aandacht geschonken worden aan de gevels van dedatacenters. Hoewel ‘verdozing’ van het landschap hier-mee niet voorkomen wordt, levert het wel een positieveimpuls op voor de ruimtelijke uitstraling van datacenters.

6. ConclusieMet de snelle toename van het digitale verkeer is eenverdere groei van het aantal datacenters noodzakelijk enonvermijdelijk. Bedreigingen voor de vestiging en ontwik-keling van datacenters in Nederland zijn met name het(dreigend) tekort aan transportcapaciteit op het elektrici-teitsnet, het hoge energieverbruik en de ‘verdozing’ vanhet Nederlandse landschap. Gelukkig zijn er ook kansentot behoud van de koppositie van Nederland als datacen-

Vastgoedrecht 2019-484

Bedreigingen en kansen voor de vestiging en ontwikkeling van datacenters in Nederland

terhub. Een nieuwe manier van werken door netbeheer-ders op het elektriciteitsnet (zoals uitgaan van feitelijkgebruik in plaats van gecontracteerd vermogen en actiefcongestiemanagement), mogelijkheden tot verduurzamingvan datacenters (zoals een lagere PUE-factor of nuttigetoepassing van restwarmte) en meer aandacht voor delandschappelijke inpassing van datacenters (zoals eenontwerp met een bijzondere gevel), bieden de datacenterskansen op verdere groei. Met al deze aspecten kan vanafde start van het project voor de realisatie van een datacen-ter rekening gehouden worden.

Juist in de bedreigingen zitten kansen. Datacenters zou-den de uitkomsten van het maatschappelijk debat nietmoeten afwachten, maar daaraan proactief moeten deel-nemen. Met het groeiend economisch belang van datacen-ters kunnen zij een positie aan tafel afdwingen en deoverheid aansporen tot het actief vinden van gezamenlijkeen daarmee maatschappelijk aanvaardbare oplossingen.Een sector die bekendstaat om zijn innovatieve oplossin-gen, moet in staat worden geacht innovatief genoeg tezijn om zijn toekomst verder te waarborgen. Mede geletop het toenemende economische belang en de in raptempo toenemende digitalisering van de samenleving zienwij de vestiging en ontwikkeling van datacenters inNederland dan ook – ook op de langere termijn – metvertrouwen tegemoet.

85Vastgoedrecht 2019-4

Bedreigingen en kansen voor de vestiging en ontwikkeling van datacenters in Nederland