Void(! !)Ruimte“CMD is een energieveld van elkaar kruisende lijnen met centripetale krachten,” zei Hugo van Roy ooit. “Een soort inversie van een zwart gat. De min of meer toevallige ontmoetingen van mensen met een specifieke expertise op een vakgebied in combinatie met de wil dit in het onderwijs in te passen genereert hoge kwaliteit.” Het thema Void(! !) is geboren. Waarom we dat willen duiden is natuurlijk omdat we trots zijn op wat we bereikt hebben, maar óók om een gelegenheid te creëren om de positie van CMD aan!te scherpen. Een gelegenheid om het voelbaar te maken. De!verbindingen en het zoeken naar verbanden staat daarbij!centraal. Verbindingslijnen en sporen die als eilanden!of sterrenstelsels zich aan ons aanbieden als onderdeel van het vak maar soms ook weer vervagen en op!de achtergrond verdwijnen in een zwart gat. Is het niet juist de tussenruimte waarin we opereren, af en toe een eiland enterend of een stelsel onderzoekend. Is het niet de leegte waarin we ons thuis voelen en daar een steeds wisselende koers kiezen. Bewegen we ons niet in de Void(! !) waarin we ons vrij voelen een eigen gang te bepalen of mee te gaan in bewegingen die op dat moment relevant zijn? Ziehier de eerste Void(! !) publicatie, die het begrip als ware explorers van de tussenruimte in een aantal publicaties voelbaar willen maken. De ruimtereizigers in de shuttle van!deze editie zijn Arie Altena en Wander Eikelboom met essays over!Oneigentijds! eigentijds en de Void, Hugo van Roy met een column over zijn ergernissen, de presentatie van twee in het oog springende afstudeerprojecten van het laatste jaar en het inmiddels internationaal vermaarde Vivid-project Sense of Smell.

Void

(! !)S

pace

“C

MD

is a

n en

ergy

fiel

d of

cro

ssin

g lin

es w

ith c

entr

ipet

al

forc

es”

Hug

o va

n R

oy o

nce

said

. “A

kin

d of

inve

rsio

n of

a b

lack

ho

le. T

he m

ore

or le

ss a

ccid

enta

l enc

ount

ers

of p

eopl

e w

ith

a sp

ecifi

c ex

pert

ise

for

an a

mbi

t com

bine

d w

ith th

e de

sire

to

mer

ge th

is in

edu

catio

n ge

nera

tes

high

qua

lity.”

The

them

e of

Voi

d(! !

) has

bee

n bo

rn. T

he r

easo

n w

e w

ant t

o te

ll th

is is

of

cour

se b

ecau

se w

e ar

e pr

oud

of w

hat w

e ha

ve a

chie

ved,

but

it

is a

lso

beca

use

we

wan

t to

crea

te a

n op

port

unity

to s

harp

en

CM

D’s

pos

ition

. An

oppo

rtun

ity to

mak

e it

tang

ible

. Con

nec-

tions

and

look

ing

for

conn

ectio

ns a

re c

ruci

al h

ere.

Con

nect

ed

lines

and

trac

es p

rese

ntin

g th

emse

lves

as

isla

nds

or g

alax

ies,

so

met

imes

bei

ng a

par

t of t

he p

rofe

ssio

n w

here

as a

t oth

er

times

fadi

ng a

way

and

dis

appe

arin

g in

a b

lack

hol

e. Is

it n

ot

with

in th

is m

ere

spac

e w

e op

erat

e, o

ccas

iona

lly e

nter

ing

an is

-la

nd o

r ex

plor

ing

a ga

laxy

? Is

it n

ot th

e vo

id w

e ar

e co

mfo

rtab

le

in a

nd in

whi

ch w

e ch

ose

an e

ver

chan

ging

dir

ectio

n? D

on’t

we

oper

ate

with

in th

e Vo

id(!

!), g

ivin

g us

the

oppo

rtun

ity to

feel

free

to

eith

er g

o ou

r ow

n w

ay o

r to

con

nect

with

the

then

tem

pora

ry

rele

vant

mov

emen

ts?

We!

here

by p

rese

nt th

e fir

st V

oid(

! !)

publ

icat

ion,

whi

ch w

ants

to m

ake

the

idea

of a

ctua

l exp

lore

rs

of s

pace

tang

ible

thro

ugh

a nu

mbe

r of

pub

licat

ions

. The

as

tron

auts

in th

is e

ditio

n’s

shut

tle a

re A

rie

Alte

na a

nd W

ande

r Ei

kelb

oom

with

ess

ays

abou

t the

Unt

empo

rary

tem

pora

ry

and

the

Void

, Hug

o va

n R

oy w

ith a

!col

umn

on h

is n

uisa

nces

, th

e pr

esen

tatio

n of

two

of la

st y

ear’s

out

stan

ding

gra

duat

ion

proj

ects

and

the

now

inte

rnat

iona

lly fa

mou

s V

ivid

!pro

ject

S

ense

of S

mel

l.

Void (! !)

avanscmd.nl/void

Ava

ns H

oges

choo

l Bre

da

CM

D C

omm

unic

atio

n &

M

ulti

med

ia D

esig

n

One

igen

tijds

eig

entij

dsA

rie

Alte

naPa

tent

ed b

y N

atur

eTh

omas

Kam

pers

&

Rob

bert

Seg

hers

Void

(! !)

Wan

der

Eike

lboo

mS

ymph

onie

Spi

rogr

aaf

Sco

tt v

an H

aast

rech

tH

omo

sapi

ens

no

n ur

inat

!in v

entu

mH

ugo

van

Roy

Sen

se o

f Sm

ell

CM

D

11

Unt

imel

y co

ntem

pora

ry

The

mem

e of

con

tinuo

usly

acc

eler

atin

g te

chno

logi

cal d

evel

op-

men

t is

repe

ated

in o

rder

to m

aint

ain

our

belie

f in

grow

th, t

o co

nvin

ce u

s th

at w

e re

ally

hav

e to

buy

a n

ew, e

ven

fast

er a

nd

even

mor

e in

telli

gent

dev

ice

(tha

t for

ces

you

to s

ubm

it to

the

dict

ates

of i

Clo

ud, i

Tune

s an

d th

e da

ta in

dust

ry).

This

fict

ion

driv

es th

e w

este

rn e

cono

mic

sys

tem

in a

n in

crea

sing

ly fr

augh

t m

anne

r. D

o w

e ev

en s

till n

eed

it? T

he tr

ansh

uman

ists

’ sto

ry

is m

ore

fasc

inat

ing,

but

als

o su

ffer

s fr

om a

one

-dim

ensi

onal

po

rtra

yal o

f the

dev

elop

men

t and

eff

ects

of t

echn

olog

y.

They

are

ent

ranc

ed b

y sc

ienc

e an

d te

chno

logy

as

if th

ey

are!

auto

nom

ous

forc

es w

hich

we

shou

ld s

olel

y gi

ve fr

eedo

m

so th

ey c

an d

evel

op th

emse

lves

and

ach

ieve

a g

lori

ous

futu

re. T

he!c

once

pt o

f the

pos

t-di

gita

l on

the

othe

r ha

nd is

m

ore

a m

eans

of e

xpla

inin

g th

e pr

actic

al, c

ultu

ral i

nter

actio

n w

ith!te

chno

logy

.

Insi

ght i

nto

the

cont

empo

rary

is a

ll ab

out t

he fu

ture

. If y

ou

are

cont

empo

rary

you

are

cap

able

of r

ecog

nisi

ng th

e po

rten

ts

of th

e fu

ture

in th

e he

re a

nd n

ow. T

hose

who

can

see

the

cont

empo

rary

can

imag

ine

the

futu

re. B

ut w

hat e

xact

ly is

that

‘c

onte

mpo

rary

’? It

alia

n ph

iloso

pher

Gio

rgio

Aga

mbe

n pr

ovid

es

and

answ

er in

his

ess

ay ‘W

hat i

s th

e co

ntem

pora

ry’.

It w

as

incl

uded

in th

e N

udità

col

lect

ion

– tr

ansl

ated

into

Eng

lish

as

Nud

ities

. It w

ould

be

too

muc

h to

pla

ce ‘W

hat i

s th

e co

ntem

-po

rary

’ in

Aga

mbe

n’s

thou

ghts

on

the

futu

re, p

oten

tialit

y,

mes

sian

ism

and

the

prob

lem

atic

asp

ects

and

to c

lari

fy h

is

visi

on h

ere.

But

eve

n w

ithou

t thi

s co

ntex

t his

phi

loso

phic

al

answ

er in

trig

ues.

Aga

mbe

n st

arts

his

ess

ay w

ith N

ietz

sche

’s c

once

pt o

f the

co

ntem

pora

ry a

s th

e ‘u

nzei

tgem

äße’

– th

e un

timel

y. F

or th

e G

erm

an 1

9th-

cent

ury

philo

soph

er th

e ‘c

onte

mpo

rary

’ doe

s no

t!ada

pt to

the

requ

irem

ents

of p

rese

nt d

ay, i

s no

t alig

ned

with

his

ow

n tim

e. (F

or th

e yo

ung

Nie

tzsc

he it

was

a m

eans

of

rej

ectin

g th

e hi

stor

ical

obs

essi

on o

f the

19t

h ce

ntur

y –

in

his

opin

ion

his

cont

empo

rari

es s

uffe

red

from

a ‘c

onsu

min

g hi

stor

ic fe

ver’.

) If y

ou a

llow

you

rsel

f to

be c

arri

ed a

way

by

your

!ow

n er

a, y

ou c

anno

t be

cont

empo

rary

. Pre

cise

ly b

y ad

optin

g an

unc

onte

mpo

rary

att

itude

can

the

cont

empo

rary

pe

rson

und

erst

and

thei

r ow

n er

a, b

eing

ana

chro

nist

ic e

nabl

es

him

/her

to h

old

onto

thei

r ow

n er

a. O

nly

thos

e w

ho a

re

unco

n tem

pora

ry h

ave

insi

ght i

nto

the

cont

empo

rary

. Aga

mbe

n fo

rmul

ates

this

as

follo

ws:

‘The

con

tem

pora

ry is

the

one

who

se

eyes

are

str

uck

by th

e be

am o

f dar

knes

s th

at c

omes

from

his

ow

n tim

e.’ (

p. 1

4) H

e w

ho is

con

tem

pora

ry is

not

str

uck

by th

e lig

ht o

f the

ir o

wn

era,

but

by

its d

arkn

ess.

‘The

con

tem

pora

ry is

he

who

firm

ly h

olds

his

gaz

e on

his

ow

n tim

e so

as

to p

erci

eve

not i

ts li

ght b

ut r

athe

r its

dar

knes

s. A

ll er

as, f

or th

ose

who

ex

peri

ence

con

tem

pora

rine

ss, a

re o

bscu

re’ (

p. 1

3)

Aga

mbe

n th

en to

sses

a fe

w o

ther

ingr

edie

nts

into

the

mix

in

clud

ing

an in

terp

reta

tion

of O

sip

Man

dels

tam

’s p

oem

‘The

C

entu

ry’,

the

neur

ophy

siol

ogic

al fa

ct th

at d

arkn

ess

trig

gers

pe

riph

eral

cel

ls in

the

retin

a (o

ff c

ells

), th

e fa

shio

n sy

stem

(the

ac

tual

ly fa

shio

nabl

e ar

e ah

ead

of th

e tr

end)

and

the

dark

ness

at

nig

ht b

etw

een

the

star

s. (B

ecau

se in

an

expa

ndin

g un

iver

se

the

light

from

the

mos

t rem

ote

gala

xies

can

nev

er r

each

the

eart

h w

e se

e da

rkne

ss in

bet

wee

n th

e vi

sibl

e st

ars

in th

e sk

y.)

Impo

rtan

t to

Aga

mbe

n is

the

fact

that

‘… to

per

ceiv

e th

is d

ark-

ness

is n

ot a

form

or

iner

tia o

r of

pas

sivi

ty. R

athe

r, it

impl

ies

an

acti

vity

and

a s

ingu

lar

abili

ty. I

n ou

r ca

se th

is a

bilit

y am

ount

s to

!a n

eutr

aliz

atio

n of

the

light

s th

at c

ome

from

the

epoc

h, in

or

der

to d

isco

ver

its o

bscu

rity

.’ (p

. 13/

14) I

n or

der

to s

ee th

e da

rkne

ss, t

he b

righ

t lig

ht o

f the

ow

n er

a ha

s to

be

neut

ralis

ed.

To w

hat e

xten

t wou

ld A

gam

ben

be r

ight

if y

ou w

ere

to a

sses

s th

is im

age

of th

e ‘c

onte

mpo

rary

’ by

linki

ng c

ases

from

cul

tura

l hi

stor

y an

d th

e hi

stor

y of

tech

nolo

gica

l inn

ovat

ion?

I do

n’t

know

. Per

haps

it’s

eve

n a

non-

ques

tion,

bec

ause

you

can

onl

y fin

d ou

t aft

erw

ards

who

was

trul

y co

ntem

pora

ry.

Imag

ine wanting

to b

e co

ntem

pora

ry, w

ould

Aga

mbe

n’s

idea

s th

en b

e us

eful

to u

s? H

e pu

ts it

into

wor

ds b

eaut

ifully

and

his

de

scri

ptio

n fa

scin

ates

, and

con

tinue

s to

hau

nt y

ou o

nce

you

star

t thi

nkin

g ab

out i

t. In

tuiti

vely

he

is r

ight

. Is

cont

empo

rary

w

ho is

fash

iona

ble,

use

s al

l the

late

st g

adge

ts, i

s te

chno

logi

cal-

ly tu

ned

in to

wha

t is

pres

crib

ed b

y th

e do

min

ant c

ultu

re?

Not

re

ally

. To

be tr

uly

‘in fa

shio

n’ y

ou h

ave

to b

e un

awar

e of

bei

ng

ahea

d of

the

pack

. Con

tem

pora

ry p

eopl

e ar

en’t

blin

ded

by th

e br

ight

ligh

ts o

f mar

ketin

g st

orie

s co

ncer

ning

the

triu

mph

of y

et

anot

her

tech

nolo

gica

l inn

ovat

ion

and

are

equa

lly u

nim

pres

sed

by th

e cu

stom

ary,

per

fect

sto

ries

and

exp

lana

tions

whi

ch a

re

the

cent

re o

f the

all

too

visi

ble

cultu

re, t

he th

ings

that

see

m

undo

ubta

ble

beca

use

they

are

‘nat

ural

ly’ t

he w

ay th

ey a

re

and

that

’s th

e w

ay it

just

is. C

onte

mpo

rary

is h

e w

ho, p

erha

ps

with

out a

ctua

lly r

ealis

ing,

is h

it by

the

full

bund

le o

f dar

knes

s,

who

exp

lore

s th

e ba

ck a

lleys

of c

ultu

re, fi

nds

intr

igui

ng

obje

cts

in fo

rgot

ten

ones

, has

an

eye

for

that

whi

ch h

ides

in

shad

ows.

Nat

ural

ly A

gam

ben’

s id

ea c

anno

t be

conv

erte

d in

to

a pr

actic

ably

app

licab

le r

ule:

‘Do

this

to b

e co

ntem

pora

ry’.

The!

appe

aran

ce o

f the

dar

k an

d un

know

n ca

nnot

be

cont

rive

d to

hap

pen

usin

g a

sim

ple

tric

k, s

o as

to fi

ll th

e em

ptin

ess

of th

e fu

ture

. It d

oes

prov

ide

a po

etic

and

phi

loso

phic

al a

rgum

ent i

n fa

vour

of t

he id

ea th

at if

you

trul

y w

ish

to lo

ok a

head

, you

hav

e to

hav

e an

eye

for

the

dark

sid

es, f

or w

hat r

emai

ns h

idde

n,

wha

t is

push

ed a

side

.

Act

ual i

nnov

atio

ns s

eldo

m a

rise

from

a s

impl

e m

ultip

licat

ion

of th

e ex

istin

g. Te

chno

logi

cally

pow

ered

vis

ions

of t

he fu

ture

w

hich

sim

plis

tical

ly a

rgue

forw

ards

on

the

basi

s of

the

exis

ting

situ

atio

n ha

rdly

eve

r pr

ovid

e an

acc

urat

e as

sess

men

t of

the

futu

re d

evel

opm

ents

. 195

0’s

scie

nce

fictio

n –

the

car

era

– pr

edic

ted

flyin

g ca

rs fo

r th

e 21

st c

entu

ry; m

obile

pho

nes,

co

mpu

ter

netw

orks

and

GPS

nav

igat

ion

scar

cely

pla

y a

role

in

thes

e ou

tline

s of

the

futu

re. A

lthou

gh th

e cr

eed

now

is th

at

the

sour

ce o

f inn

ovat

ion

lies

in th

e id

eas

and

solu

tions

of a

gr

oup

of e

xper

imen

ting,

res

earc

hing

‘cre

ativ

es’ w

ho k

eep

taki

ng n

ew p

aths

, it i

s ha

rd to

avo

id th

e im

pres

sion

that

the

belie

f in

the

driv

ing

actio

n of

inno

vatio

n is

bas

ed o

n th

e id

ea

that

tech

nolo

gy in

the

futu

re w

ill b

e ev

en fa

ster

and

eve

n sm

alle

r, an

d w

ill h

ave

an e

ven

mor

e fa

r-rea

chin

g in

fluen

ce

Lite

ratu

re:

All

quot

atio

ns fr

om G

iorg

io

Aga

mbe

n, N

uditi

es, S

tanf

ord

Ca.

: Sta

nfor

d U

P 20

11

1 Pl

ease

ref

er to

, for

exa

mpl

e:

Bru

no L

atou

r’s A

n In

quir

y in

to M

odes

of E

xist

ence

, an

Ant

hrop

olog

y of

the

Mod

erns

, Cam

brid

ge M

ass.

: H

arva

rd U

P 20

13.

2 E.

g. th

is q

uote

from

Bru

no

Lato

ur’s

An

Inqu

iry

into

M

odes

of E

xist

ence

, (20

13):

‘‘The

term

“fo

ldin

g” w

ill

allo

w u

s to

avo

id th

e bl

unde

r of

spe

akin

g of

te

chno

logy

irre

vere

ntly

as

a pi

ling

up o

f obj

ects

or

as a

n ad

mir

able

exa

mpl

e of

mas

tery

, tra

nspa

renc

e,

ratio

nalit

y, th

at w

ould

pro

ve

“man

’s d

omin

ion

over

m

atte

r.” Te

chno

logy

alw

ays

enta

ils fo

lds

upon

fold

s,

impl

icat

ions

, com

plic

atio

ns,

expl

anat

ions

. Its

can

onic

al

repr

esen

tatio

n, th

orou

ghly

st

udie

d by

the

soci

olog

y of

te

chno

logi

es, s

ketc

hes

it in

th

e fo

rm o

f a s

erie

s, o

ften

a

very

long

ser

ies,

of n

este

d tr

ansl

atio

ns, a

laby

rint

h.

Ther

e is

tech

nica

l fol

ding

ev

ery

time

we

can

brin

g to

ligh

t thi

s se

cond

-leve

l tr

ansc

ende

nce

that

com

es

to in

terr

upt,

bend

, defl

ect,

cut o

ut th

e ot

her

mod

es

of e

xist

ence

, and

thus

by

a cl

ever

plo

y in

trod

uces

a

diff

eren

tial o

f mat

eria

ls.’

on!h

uman

exi

sten

ce. A

long

the

lines

of t

he m

anne

r in

whi

ch

the

acce

lera

ting

tech

nolo

gica

l dev

elop

men

t has

pla

yed

out

unde

r th

e ey

es o

f the

med

ia in

rec

ent y

ears

. It i

s ch

arac

teri

stic

of

a la

ck o

f im

agin

atio

n, p

erha

ps a

lack

of b

eing

aff

ecte

d by

the

dark

ness

. The

inno

vatio

n al

mos

t alw

ays

com

es fr

om e

lsew

here

. Fr

om th

e sh

adow

s, fr

om th

e da

rkne

ss, t

he h

idde

n ni

ches

, fro

m

the

unex

pect

ed.

Bec

ause

we

know

that

our

wor

ld is

a lo

t wei

rder

than

we

coul

d ha

ve e

ver

dare

d im

agin

e. A

stro

nom

ical

obs

erva

tions

and

m

odel

s ha

ve r

evea

led

that

the

visi

ble

mat

ter

in s

pira

l gal

axie

s do

es n

ot h

ave

suffi

cien

t mas

s to

exp

lain

the

latt

er’s

orb

ital

spee

d ar

ound

thei

r jo

int a

xis.

The

re h

as to

be

mor

e m

atte

r:

dark

!mat

ter.

We

cann

ot o

bser

ve th

is m

atte

r an

d it

cann

ot b

e de

tect

ed in

the

elec

trom

agne

tic s

pect

rum

. Var

ious

exp

erim

ents

in

und

ergr

ound

labs

are

att

empt

ing

to c

aptu

re s

ome

of th

is

dark

mat

ter,

but h

ave

so fa

r fa

iled.

Nev

erth

eles

s, th

e st

anda

rd

mod

el th

at a

ssum

es th

at th

e m

ass

ener

gy o

f the

uni

vers

e co

nsis

ts o

f 4.9

% v

isib

le m

atte

r, 26

.8%

dar

k m

atte

r an

d 68

.3%

da

rk e

nerg

y is

alm

ost u

nani

mou

sly

acce

pted

– o

ther

mod

els

pres

ent m

uch

bigg

er p

robl

ems.

We

can’

t see

dar

k m

atte

r, bu

t kn

ow th

at it

mus

t exi

st. W

eird

or

in a

ny c

ase

pret

ty d

isru

ptiv

e to

ent

renc

hed

thin

king

is th

e fa

ct th

at w

e ar

e in

crea

sing

ly

disc

over

ing

that

the

dist

inct

bou

ndar

y be

twee

n cu

lture

and

na

ture

– a

bui

ldin

g bl

ock

of w

este

rn th

inki

ng –

is n

ot a

ligne

d w

ith r

ealit

y an

d ha

s da

mag

ing

cons

eque

nces

for

our

plan

et

wer

e w

e to

adh

ere

to it

." Fo

r in

stan

ce it

’s a

lso

not a

goo

d id

ea

to v

iew

tech

nolo

gy a

s an

inde

pend

ent c

ateg

ory.

Tech

nolo

gy is

al

way

s lin

ked

to s

ocie

ty, h

uman

beh

avio

ur a

nd c

ultu

ral f

acto

rs;

it’s

a co

mpl

ex o

f ser

ies

of tr

ansl

atio

ns a

nd tr

ansf

orm

atio

ns.#

Tech

nolo

gy c

omes

to fr

uitio

n in

a c

onst

ant fl

ow o

f new

link

s.

The

ques

tion

is w

hat i

t lin

ks a

nd h

ow y

ou li

nk y

ours

elf t

o it.

Th

e !w

ay A

gam

ben

port

rays

his

‘unc

onte

mpo

rary

con

tem

-po

rary

’ see

ms

quite

abs

trac

t and

unw

orld

ly, i

t sho

uld

be a

pe

rson

who

link

s th

ings

and

link

s th

emse

lves

to th

ings

ther

eby

capt

urin

g th

e da

rk, t

he u

nkno

wn

and

the

obsc

ure.

Loo

k fr

om

an!a

ngle

, loo

k id

iosy

ncra

tical

ly.

Wha

t is

cont

empo

rary

? W

hat k

ind

of e

ra a

re w

e liv

ing

in?

Are

!we

still

in a

tech

nolo

gica

l era

in w

hich

dev

elop

men

ts k

eep

acce

lera

ting

so fa

st th

at w

e ca

n sc

arce

ly k

eep

up?

Are

ther

e st

ill m

ajor

tran

sfor

mat

ions

ahe

ad?

Hav

e w

e no

con

cept

ion

of w

hat a

wai

ts u

s? Tr

ansh

uman

ists

and

oth

er p

roph

ets

of th

e S

ingu

lari

ty a

re c

onvi

nced

the

time

is n

igh

that

com

pute

rs w

ill

be m

ore

inte

llige

nt th

an h

uman

s. T

hey

outli

ne a

futu

re in

whi

ch

radi

cal a

pplic

atio

ns o

f sci

entifi

c kn

owle

dge

and

a cl

oud

of e

ven

mor

e in

timat

e, e

ven

smal

ler,

cons

ider

ably

fast

er a

nd s

till m

ore

netw

orke

d te

chno

logy

will

lift

hum

anity

to a

hig

her

plan

e. L

ike

the

Ora

cle

of D

elph

i the

y ha

ve in

hale

d th

e he

ady

fum

es o

f the

fu

ture

and

pas

s on

the

mes

sage

of t

heir

‘god

’. O

r ar

e w

e liv

ing

in a

pos

t-di

gita

l era

in w

hich

the

disr

upti

ve p

ower

of d

igiti

sa-

tion

is n

o m

ore?

The

dig

itisa

tion

of a

ll so

ciet

y’s

dom

ains

has

al

read

y ta

ken

plac

e, a

ccel

erat

ing

tech

nolo

gy’s

spe

ll ha

s be

en

brok

en, t

he te

chno

logy

rus

h of

rec

ent d

ecad

es is

a h

isto

rica

l ph

enom

enon

we

can

even

look

bac

k on

with

nos

talg

ia.

Het verhaal van de continu versnellende technologische ontwikkeling wordt steeds weer verteld om ons geloof in de groei in stand te houden, om ons ervan te overtuigen dat het toch echt noodzakelijk is om volgend jaar weer een nieuw, nog sneller en nog intelligenter apparaatje te kopen (dat je dwingt je over te geven aan de dictaten van iCloud, iTunes en de data-industrie). Het is een fictie die steeds krampach-tiger het westerse economische systeem blijft aanslingeren. Het is de vraag of wij het nodig hebben. Het verhaal van de transhumanisten is fascinerender, maar lijdt evenzeer aan een eendimensionale voorstelling van de ontwikkeling en uitwerking van technologie. Ze zijn in de ban van weten-schap en technologie, alsof dat autonome krachten zijn, die we enkel de vrijheid moeten bieden zodat zich kunnen ontplooien, en een glorieuze toekomst realiseren. Het idee van het post-digitale is dan weer eerder een manier om de!praktische, culturele omgang met technologie te duiden.

Inzicht in het eigentijdse heeft alles te maken heeft met de toekomst. Wie eigentijds is, is in staat om in het!heden de tekenen van de toekomst te herkennen. Wie het eigen tijdse vermag te zien, kan zich een voorstelling maken van de toekomst. Maar wat is precies dat ‘eigentijdse’? Een!ant-woord daarop wordt gegeven door de Italiaanse filosoof Giorgio Agamben in zijn essay ‘Wat is het contemporaine’. Het is opgenomen in de bundel Nudità – in het Nederlands vertaald als Naaktheden. Het gaat hier te ver om ‘Wat is het contemporaine’ te plaatsen in Agamben’s denken over de toekomst, potentie, en messianisme, en de problematische aspecten van zijn visie uit te diepen. Maar ook zonder die context intrigeert zijn filosofische antwoord.

Agamben begint zijn essay met Nietzsche’s idee van het contemporaine als het ‘unzeitgemäße’ – het oneigentijdse. Voor de Duitse negentiende-eeuwse filosoof past de ‘contem-porain’ zich niet aan de eisen van de eigen tijd aan, hij valt niet samen met zijn eigen tijd. (Voor de jonge Nietzsche was het een manier om zich af te zetten tegen de historiezucht van de negentiende eeuw –!zijn tijdgenoten leden volgens hem aan een ‘verterende historische koorts’.) Wie zich mee laat slepen door de eigen tijd, kan niet eigentijds zijn. Juist door een oneigentijdse houding kan de!contemporain de eigen tijd doorgronden, door anachronistisch te zijn kan hij vasthouden aan de eigen tijd. Alleen wie oneigentijds is, heeft inzicht in het eigentijdse. Agamben formuleert dat zo: ‘Contemporain is hij die vol in het gezicht geraakt wordt door de bundel van duisternis die zijn tijd uitstraalt’ (p. 27). Wie eigentijds is, wordt niet getroffen door het licht dat de eigen tijd uitstraalt, maar door de duisternis in die tijd. ‘Contempo-rain is diegene die zijn blik strak op de!tijd houdt om niet de lichtpunten, maar het donker waar te nemen. Voor hem die ermee contemporain is zijn alle tijden donker.’ (p. 26)

Agamben gooit daarna nog een aantal andere ingrediënten in de mix, waaronder een interpretatie van Osip Mandel-stam’s gedicht ‘Eeuw’, het neurofysiologische feit dat door duisternis perifere cellen in het netvlies (off-cells) getriggerd worden, het systeem van de mode (wie werkelijk in de mode is, loopt vooruit op de mode), en de nachtelijke duisternis tussen de sterren. (Omdat in een uitdijend heelal het licht van de verst weg gelegen sterrenstelsels de aarde nooit kan!bereiken, zien we tussen de zichtbare sterren duisternis.) Belangrijk voor Agamben is dat ‘… het zien van het donker niet een vorm van inertie of passiviteit is, maar een bijzonder activiteit en een bijzonder vermogen veronderstelt, die, in ons geval, overeenkomt met het neutraliseren van de lichtpunten van onze tijd om de duisternis te ontdekken.’ (p.!27) Om het donkere te kunnen zien, moet het heldere licht!van de eigen tijd geneutraliseerd worden.

Arie

Alte

na

Wat is eigentijds? In wat voor tijd leven we? Leven we nog steeds in een technologische tijd waarin de ontwikkelingen almaar sneller gaan, zo snel dat we ze bijna niet bij kunnen houden? Liggen de grote transformaties nog in het verschiet, vermoeden we nog niet half van wat ons te wachten staat? Transhumanisten en andere profeten van de singulariteit menen dat het moment waarop computers intelligenter zullen zijn dan mensen nabij is. Zij spiegelen een toekomst voor waarin radicale toepassing van wetenschappelijke kennis en een wolk van nog intiemere, nog kleinere, nog snellere en nog meer vernetwerkte technologie, de mens naar een hoger plan zal brengen. Als de Pythia van Delphi hebben zij de bedwelmende dampen van de toekomst ingeademd, en geven de boodschap van hun ‘god’ door. Of!leven we in een post-digitale tijd, waarin de ontregelende werking van de digitalisering voorbij is. De digitalisering van alle domeinen van de samenleving heeft al plaatsgevonden, de betovering door de versnellende technologie is voorbij, de technologie-rush van de afgelopen decennia is een historisch verschijnsel waarop we zelfs met nostalgie terug kunnen kijken?

Patented by Nature

In p

roce

ssin

g a

gene

tic a

lgor

ithm

is u

sed

to d

esig

n a

font

whi

ch

has

qual

ities

of l

ivin

g na

ture

. Eac

h fo

nt g

ets

a sp

ecifi

c D

NA

or

geno

type

and

evo

lves

thro

ugh

a pr

oces

s of

nat

ural

sel

ectio

n at

whi

ch u

ndes

ired

qua

litie

s di

e aw

ay a

nd d

esir

ed fe

atur

es a

re

able

to g

row

. Thi

s pr

oces

s is

, jus

t as

in n

atur

e, u

ncon

trol

labl

e an

d dy

nam

ic. W

hat a

rise

s is

an

eco

syst

em in

whi

ch s

mal

l ar

tifici

ally

cre

ated

org

anis

ms

evol

ve a

ccor

ding

to a

dyn

amic

of

thei

r ow

n an

d in

rel

atio

n to

thei

r su

rrou

ndin

gs. S

ome

of th

ese

crea

ture

s ha

ve d

evel

oped

stin

gs, o

ther

s ar

e m

ore

amoe

ba

like,

whe

reas

a th

ird

grou

p ha

s br

anch

ed o

ff in

ord

er to

form

im

pres

sive

con

stru

ctiv

ist c

onst

ruct

ions

. Thr

ough

thei

r hy

brid

na

ture

thes

e cr

eatu

res

can

mak

e co

nnec

tions

with

all

sort

s of

te

chno

logi

cal a

nd b

iolo

gica

l sys

tem

s an

d sh

ow a

com

plex

ity

we

mig

ht c

all i

ntel

ligen

t?

The

desi

gn o

f Pat

ente

d by

Nat

ure

is a

t the

per

imet

er o

f nat

ure

and

cultu

re a

nd s

how

s th

at n

ew c

onne

ctio

ns b

etw

een

biol

ogy

and

desi

gn a

re m

ost r

elev

ant i

n de

sign

ing

new

nat

ure.

By

appl

ying

alg

orith

ms

with

the

corr

ect p

aram

eter

s an

evo

lutio

n-ar

y fo

nt c

an b

e cr

eate

d w

hich

can

act

ually

mov

e to

une

xpec

ted

dire

ctio

ns. I

n ad

ditio

n th

is m

akes

the

wor

k a

stat

emen

t for

a

new

way

of d

esig

ning

, in

whi

ch th

e de

sign

er /

prog

ram

mer

no

long

er c

ompl

etel

y co

ntro

ls th

e fin

al w

ork,

but

inte

ract

s

with

a s

yste

m w

hich

ess

entia

lly is

unp

redi

ctab

le a

nd o

pen

fo

r ex

peri

men

t.

Patented by Nature is een bijdrage aan deze nieuwe natuur. In processing is een genetisch algoritme gebruikt om een font te ontwerpen dat de eigenschappen krijgt van levende natuur.. Elk font krijgt een specifiek DNA of genotype en ontwikkelt zich door een proces van natuurlijke selectie waarbij ongewenste eigenschappen afsterven en gewenste vormen kunnen groeien. Dit proces is net als de natuur oncontroleerbaar en dynamisch. Wat ontstaat is een ecosysteem waarin kleine artificieel gecreëerde organismen zich ontwik-kelen volgens een eigen dynamiek en in relatie tot hun omgeving. Sommige van deze wezens hebben stekels ontwikkeld, andere zijn meer amoebeachtig, terwijl een derde groep zich heeft vertakt om indrukwekkende constructivistische bouwwerken te vormen. Vanwege hun hybride aard kunnen deze wezens verbindingen aangaan met allerlei technologische en biologische systemen en vertonen ze een complexiteit die we wellicht intelligent zouden kunnen noemen?

Het ontwerp van Patented by Nature bevindt zich op het grensgebied van natuur en cultuur en laat zien dat nieuwe verbindingen tussen biologie en design uitermate relevant zijn om tot ontwerp van de nieuwe natuur te komen. Door het toepassen van het algoritme kan er met de juiste parameters een evolutionair font gecreëerd worden dat zich als een echt ‘movable type’ in onverwachte richtingen kan bewegen. Hiermee is het werk bovendien een statement voor een nieuwe ontwerppraktijk waarbij de vormgever/programmeur niet langer de totale controle heeft over het uiteindelijke werk maar de interactie aangaat met een systeem dat in essentie onvoorspel-baar is open staat voor experiment.

Technologie en natuur grijpen steeds meer in elkaar. Technieken als genetische manipulatie zorgen ervoor dat de mens het leven onder controle weet te brengen. Daarnaast ontwikkelt de mens complexe technische systemen, die zo groot worden dat hij er juist geen controle meer over heeft. Koert van Mensvoort noemt deze nieuwe, com-plexe, door de mens geconstrueerde en oncontroleerbare natuur, Next!Nature. Te

chno

logy

and

nat

ure

are

incr

easi

ngly

in

terl

ocki

ng. T

echn

ique

s su

ch a

s ge

netic

m

anip

ulat

ion

ensu

re th

at m

anki

nd c

an

cont

rol l

ife. I

n ad

ditio

n, m

an d

evel

opes

co

mpl

ex te

chni

cal s

yste

ms,

that

bec

ome

so h

uge

he n

o lo

nger

con

trol

s th

em. K

oert

va

n M

ensv

oort

cal

ls th

is n

ew c

ompl

ex

unco

ntro

llabl

e na

ture

con

stru

cted

by

man

, Nex

t Nat

ure.

Pat

ente

d by

Nat

ure

is

a c

ontr

ibut

ion

to th

is n

ew n

atur

e.

Literatuur: Alle citaten komen uit Giorgio Agamben, Naaktheden, Amsterdam: Sjibbolet 2011. (Vertaling van Nudità, Rome: Nottetempo 2009)

1 Zie hiervoor bijvoorbeeld Bruno Latour’s An Inquiry into Modes of Existence, an Anthropology of the Moderns, Cambridge Mass.: Harvard UP 2013.

2 Neem bijvoorbeeld dit citaat uit Bruno Latour’s An Inquiry into Modes of Existence, (2013): ‘‘The term “folding” will allow us to avoid the blunder of speaking of technology irreverently as a piling up of objects or as an admirable example of mastery, transparence, rationality, that would prove “man’s dominion over matter.” Technology always entails folds upon folds, implications, compli-cations, explanations. Its canonical representation, thoroughly studied by the sociology of technologies, sketches it in the form of a series, often a very long series, of nested translations, a labyrinth. There is technical folding every time we can bring to light this second-level transcendence that comes to interrupt, bend, deflect, cut out the other modes of existence, and thus by a clever ploy introduces a differential of materials.’

Pate

nted

by

! Nat

ure

Eigentijds zijn bepaalt ook een verhouding met het verleden. Opnieuw Agamben: ‘Het is alsof het onzichtbare licht dat de duisternis van het heden is zijn schaduw op het verleden werpt, en het verleden, geraakt door deze schaduwbundel, het vermogen krijgt op het donker van het heden te antwoorden.’ (p. 34) Wat uit het verleden wordt opgedoken, laat de duisternis van het heden verschijnen.

In hoeverre zou Agamben ‘gelijk’ hebben als je dit!beeld van de ‘contemporain’ zou toetsen door cases uit cultuur-geschiedenis en de geschiedenis van technologische innovatie te koppelen? Ik weet het niet. Het is misschien ook!een non-vraag, omdat alleen achteraf blijkt wie werkelijk eigentijds geweest is.

Stel dat we eigentijds willen zijn, hebben we dan iets aan Agamben’s idee? Hij verwoordt het prachtig, en zijn schets boeit, blijft je achtervolgen als je er eenmaal over begint te denken. Intuïtief heeft hij het bij het rechte eind. Is eigentijds hij die, modieus, alle laatste gadgets gebruikt, technologisch is ‘ingetuned’ op wat wordt voorgeschreven door de heersende cultuur? Niet echt. Werkelijk ‘in de mode’ is wie zonder het te weten vooruitloopt. Wie eigentijds is, laat zich niet verblinden door het felle licht van marketingverhalen over de triomf van weer een volgende technologische innovatie, en laat zich evenmin verblinden door de geijkte verhalen en verklaringen waar geen speld tussen te krijgen valt – de verhalen en verklaringen die de spil vormen van de al te zichtbare cultuur, de dingen waarvan het lijkt dat je er niet aan hoeft te twijfelen – omdat ze ‘natuurlijk’ zo zijn zoals ze zijn, en niet anders. Eigentijds is degene die, misschien zonder het zich werkelijk te realiseren, geraakt is door de volle bundel van de duisternis, die de achterafstraatjes van de cultuur verkent, in vergeten steegjes intrigerende objecten vindt, oog heeft voor wat zich in de schaduw verbergt. Natuurlijk laat Agamben’s idee zich niet omzetten in een praktisch toepasbare regel: ‘Kijk, zo ben je in staat eigentijds te zijn’. De verschijning van het duistere en onbekende valt niet via een simpele truc af te dwingen, om!zo de leegte van de toekomst te vullen. Wel biedt het een poëtisch en filosofisch argument voor de idee dat wie echt vooruit wil kijken, oog moet hebben voor de schaduwkanten, voor wat in het verborgene blijft, wat wordt weggedrukt.

Werkelijke innovaties komen zelden voort uit een simpele vermenigvuldiging van het bestaande. Technologisch gedreven toekomstscenario’s waarin simpel verder gere-deneerd wordt vanuit de reeds bestaande situatie, weten zelden de toekomstige ontwikkelingen te treffen. De science fiction van het midden van de twintigste eeuw – de tijd van de auto – voorspelde vliegende auto’s voor de 21ste eeuw; mobiele telefoons, computernetwerken en GPS-navigatie spelen nauwelijks een rol in de toekomstschetsen. Weliswaar is het credo nu dat de bron van innovatie ligt bij de ideeën en oplossingen van een groep experimenterende en onderzoe-kende ‘creatievelingen’ die steeds nieuwe wegen in slaan, maar het is moeilijk om je te onttrekken aan de indruk dat het geloof in de aandrijvende werking van innovatie gebaseerd is op het idee dat in de toekomst technologie nog weer sneller en nog kleiner zal zijn, en nog intiemer zal ingrijpen in het menselijk bestaan. Zo’n beetje zoals de versnellende technologische ontwikkeling zich de laatste jaren voor het oog van de media heeft afgespeeld. Het tekent een gebrek aan voorstellingsvermogen, misschien een gebrek om ge-troffen te worden door de ‘duisternis’. De vernieuwing komt, bijna altijd, van ‘elders’. Uit de schaduw, uit de duisternis, de verborgen nissen, uit onbekende hoeken.

Want onze wereld, zo weten we, is veel weirder dan we ons ooit hebben durven voor te stellen. Uit astronomische waarnemingen en modellen weten we dat de zichtbare materie in spiraalvormige sterrenstelsels niet genoeg massa heeft om de hun bewegingssnelheid om het gemeenschap-pelijk zwaartepunt te verklaren. Er moet meer materie zijn: donkere materie. We kunnen die materie niet waarnemen, en ze is niet te detecteren in het elektromagnetische spectrum. Verschillende experimenten in ondergrondse labs proberen iets van donkere materie op te vangen, maar tot op heden zonder resultaat. Toch wordt het kosmologische standaardmodel dat veronderstelt dat de massa-energie van het universum bestaat uit 4,9% zichtbare materie, 26,8% donkere materie en 68,3% donkere energie, vrijwel unaniem aanvaardt – andere modellen leveren veel grotere problemen op. We zien de donkere materie niet, we weten dat ze er moet zijn. Weird, of in ieder geval behoorlijk ontregelend voor het vastgeroeste denken, is dat we er steeds meer achterkomen dat denken in een strikt onderscheid tussen cultuur en natuur – een bouwsteen van het westers denken – de werkelijkheid geweld aandoet, en schadelijke gevolgen heeft voor onze planeet als we er aan vasthouden." Zo is ook geen goed idee om technologie te zien als een opzichzelfstaande categorie. Technologie is altijd verbonden met samenleving, menselijke gedragingen, culturele factoren, het is een complex van series van vertalingen en transformaties.# Technologie realiseert zich in steeds nieuwe verbindingen. De vraag is wat!het verbindt en hoe je je er aan verbindt. Agamben’s ‘oneigentijdse eigentijder’ lijkt bij hem vrij abstract en van de wereld losgezongen te zijn, het zou een figuur moeten zijn die verbindingen maakt en zich verbindt, en daarbij het donkere, onbekende en duistere vangt. Kijk scheef, kijk dwars.

Oneigentijds eigentijds

Thom

as K

ampe

rs &

Rob

bert

Seg

hers

Als leegte tegelijk inhoudsloos is, zeg je ook iets over de betekenis, of eigenlijk over de betekenisloosheid. Iets dat zonder betekenis is, onttrekt zich aan onze taal. Op welke wijze presenteer je vervolgens een onbekendheid zonder dat je deze moet vullen met het bekende dat het dus niet is? Kun je het onbekende eigenlijk wel kennen? De leegte lijkt een soort breekbaarheid te hebben die we riskeren te vermorzelen wanneer we deze vullen met betekenis.

Proberen Void(! !) te definiëren lijkt een onmogelijke opdracht te zijn. Elke poging haar te vangen in een definitie leidt bijna onvermijdelijk tot haar vernietiging. Is het daarom niet beter om een aantal parameters te schetsen? Als een impres-sionistisch schilderij, dat de stralende zon weet te vangen in een bevroren moment. Of als een modernistische collage waar de verschillende fragmenten zowel als afzonderlijk constituerende elementen aanwezig zijn als bijeen gehouden worden in de compositie. En als bits, de bouwstenen waar geen digitaal systeem zonder kan, maar die niets definitiefs vertellen over het eindresultaat.

Leegte staat aan het begin van de Christelijke beschaving. In het boek Genesis wordt de aarde beschreven als leeg en zonder vorm. Het is er woest en ledig; een vormloosheid die gekenmerkt wordt door verwarring en leegte. De aarde is, met andere woorden, een plek die nodig opgeruimd moet worden. En de schepping lijkt op een grote voorjaars-schoonmaak waarbij God als de originele poetsvrouw met haar stofzuiger het vacuüm opruimt. God begint door orde in de leegte te brengen: water/aarde, licht/donker, dier/mens, man/vrouw. Creatie is, in dit geval, meer een kwestie van opdelen dan leven blazen in vormloze materie: definiëren is, inderdaad, verdelen waarbij een onderscheid wordt gemaakt tussen bekend en onbekend, subject en object, goed en fout en waarbij elk in onwrikbare categorieën geplaatst

Void (! !) W

ande

r Ei

kelb

oom

Wat betekent het begrip Void(! !)? De! letterlijke betekenis ervan is leegte. Echter, wanneer je probeert om Void(! !) als!leegte te definiëren loop je al snel tegen een aantal lastige filosofische vraag stukken aan. Wanneer iets leeg is, beschrijf je eigen-lijk een ruimte zonder inhoud. Maar!hoe kan iets zonder inhoud een ruimte zijn? En!hoe typeer je dan vervolgens die ruimte? Vertelt!het omhulsel iets over datgene wat er in zit? Natuurlijk weten we allemaal dat!het ‘ontwerpen’ gaat over de innige relatie tussen vorm en inhoud waarbij de eerste een reflectie van de tweede is. Maar!hoe kunnen!de grenzen iets bepalen dat eigenlijk leeg is?

If em

ptin

ess

is a

lack

of c

onte

nt, o

ne a

lso

desc

ribe

s its

m

eani

ng, o

r ra

ther

, its

mea

ning

less

ness

. Som

ethi

ng th

at is

m

eani

ngle

ss d

efies

bei

ng fi

xed

in s

ome

cultu

ral s

igni

fier.

But

!how

doe

s on

e pr

esen

t the

abs

ent w

ithou

t hav

ing

to fi

ll it

with

the

know

n w

hich

it is

not

? H

ow c

an th

e un

know

n be

kn

own?

Don

’t w

e ri

sk c

rush

ing

the

void

whe

n w

e su

peri

mpo

se

it w

ith m

eani

ng?

Defi

ning

Voi

d(! !

) is

an im

poss

ible

task

it w

ould

see

m w

here

the

effo

rt to

defi

ne it

wou

ld m

ean

to d

estr

oy it

. The

refo

re, i

t’s b

ette

r to

ske

tch

the

para

met

ers

of V

oid(

! !):

like

an im

pres

sion

istic

dr

awin

g, c

aptu

ring

the

brill

ianc

e of

the

sun

in a

froz

en m

omen

t. Li

ke a

mod

erni

st c

olla

ge; f

ragm

ente

d in

its

cons

titue

nt p

arts

bu

t hel

d to

geth

er in

thei

r co

mpo

sitio

n at

the

sam

e tim

e. A

nd

as b

its, b

uild

ing

bloc

ks o

f any

dig

ital s

yste

m w

hile

telli

ng y

ou

noth

ing

of th

e de

finiti

ve e

nd r

esul

t.

Void

is m

entio

ned

at th

e be

ginn

ing

of W

este

rn C

hris

tian

civi

lizat

ion.

The

boo

k of

Gen

esis

des

crib

es e

arth

as

som

ethi

ng

that

is w

ithou

t for

m a

nd v

oid;

a c

haot

ic u

nwie

ldy

mat

ter,

a!fo

rmle

ssne

ss d

efine

d by

con

fusi

on a

nd e

mpt

ines

s. E

arth

is

Void

(! !)

a!pl

ace

in n

eed

of ti

dyin

g up

. And

the

act o

f cre

atio

n re

sem

bles

a

thor

ough

scr

ubbi

ng w

ith G

od a

s th

e pr

ime

clea

ning

lady

ho

over

ing

the

vacu

um to

be

clea

ned.

God

sta

rts

by b

ring

ing

orde

r to

the

void

: wat

er/e

arth

, lig

ht/

dark

, ani

mal

/hum

an, m

ale/

fem

ale.

Her

e, c

reat

ion

is m

ore

an

act o

f div

idin

g th

an g

ivin

g ex

iste

nce

to fo

rmle

ss m

atte

r: To

de

fine

it is

, ind

eed,

to d

ivid

e it.

Sep

arat

ing

the

know

n an

d th

e ot

her,

subj

ect a

nd o

bjec

t, ri

ght a

nd w

rong

and

pla

cing

eac

h in

to fi

xed

cate

gori

es. T

his

so-c

alle

d na

tura

l ord

er o

r ta

xono

my

is o

f cou

rse

a fa

lse

dich

otom

y w

here

bin

ary

oppo

sitio

ns h

ave

been

use

d as

legi

timat

ions

of p

ower

and

opp

ress

ion

in th

e th

ousa

nds

of y

ears

to fo

llow

.

The

scie

ntifi

c ex

peri

men

ts o

f the

Enl

ight

enm

ent o

pene

d up

th

is d

ivin

e or

der

to h

uman

exp

lora

tions

. God

mov

ed o

ff s

tage

as

the

orig

inal

clo

ckm

aker

leav

ing

behi

nd th

e ce

lest

ial s

pher

e as

a g

iant

clo

ck. I

t’s c

ogs

and

whe

els

oper

atin

g un

der

a na

tura

l or

der

wai

ting

to b

e kn

own,

defi

ned,

and

cal

cula

ted

in th

e sc

ient

ific

form

ula

of m

athe

mat

ics.

Fro

m n

ow o

n th

e vo

id w

as

to b

e de

fined

as

a la

ck o

f kno

wle

dge

or, a

t bes

t, th

e ob

ject

of

year

ning

. Som

e un

know

n w

aitin

g fo

r th

e ri

ght i

nstr

umen

ts

to m

easu

re, c

ateg

oriz

e, o

rder

, and

in th

e en

d co

ntro

l it.

In

this

hum

an c

entr

ed u

nive

rse

know

ledg

e an

d po

wer

form

ed

a la

stin

g al

lianc

e co

nque

ring

and

dev

ouri

ng th

e vo

ids

of th

e w

orld

. And

so

the

wes

t was

won

, the

non

-wes

tern

wor

ld c

olo-

nize

d an

d na

ture

put

to u

se b

y th

e m

achi

nes

of th

e in

dust

rial

re

volu

tion.

Sci

ence

man

aged

to o

pen

up th

e m

yste

ries

of t

he

psyc

he a

nd h

arne

ss th

e po

wer

of t

he a

tom

. And

with

sat

ellit

es,

tele

scop

es a

nd r

over

s ex

plor

ing

infin

ity a

nd b

eyon

d, w

ill th

ere

be a

ny v

oids

left

soo

n? O

r w

ill th

ey a

lso

fall

unde

r th

e pa

nopt

ic

gaze

of t

he N

SA

whe

re th

e un

know

able

equ

als

subv

ersi

on,

crim

inal

or

wor

se te

rror

ism

. The

bri

llian

ce o

f tot

al tr

ansp

aren

cy

oblit

erat

ing

anyt

hing

left

to w

onde

r.

Thos

e w

ho b

elie

ve th

at th

e vo

id c

an s

o ea

sily

be

dom

inat

ed

by!th

e sy

stem

s of

con

trol

, und

eres

timat

e its

pow

er. U

nder

-ne

ath!

this

san

ctio

ned

hist

orio

grap

hy th

ere

have

alw

ays

been

un

derc

urre

nts

and

fold

s of

the

void

insp

irin

g ar

tists

, phi

loso

-ph

ers,

sci

entis

ts, a

ctiv

ists

and

des

igne

rs. I

nste

ad o

f kno

wab

le

spac

e, th

ey a

re a

ttra

cted

by

the

blac

k ho

les

of u

nder

stan

ding

. O

pera

ting

in th

e sp

aces

bet

wee

n th

e fix

ed p

oint

s of

mea

ning

th

ey c

reat

e th

eir

own

inte

rzon

es, s

omet

imes

ent

erin

g th

e at

mos

pher

e of

one

pla

net f

or a

sho

rt p

erio

d of

tim

e in

ord

er

expl

ore

wha

t lie

s be

neat

h. R

ealit

y fo

r th

em is

not

!som

e fix

ed

trut

h w

antin

g to

be

know

n bu

t jus

t one

par

ticul

ar a

ctua

lisa-

tion

or a

ct o

f cre

atio

n fr

om a

n un

limite

d am

ount

of v

irtu

al

poss

i bili

ties;

a n

etw

ork

of h

uman

and

non

-hum

an th

ings

dy

nam

ical

ly a

dapt

ing

itsel

f as

time

unfo

lds.

Void

(! !)

is th

at s

pace

whi

ch d

efies

trad

ition

al b

ound

arie

s.

It!is

!the

empt

y sp

ace

vaca

ted

by m

eani

ng a

nd o

pen

for

expl

o rat

ions

into

the

unkn

own.

Voi

d(! !

) is

abou

t une

xpec

ted

enco

unte

rs, t

he s

pace

s in

bet

wee

n, th

e in

visi

ble

dark

mat

ter.

With

in V

oid(

! !) w

e ex

plor

e th

e po

ssib

ilitie

s w

ithin

an

infin

ite

spac

e of

des

ign

and

try

to fi

nd n

ew c

onne

ctio

ns. V

oid(

! !) i

s th

e fr

amew

ork

to u

nder

stan

d th

e w

ays

in w

hich

med

ia a

nd

tech

nolo

gy a

re c

hang

ing

rapi

dly.

Inst

ead

of th

inki

ng a

bout

the

way

s in

whi

ch d

esig

n cr

eate

s ne

w fo

rms

of te

chno

logy

and

m

edia

, Voi

d(! !

) urg

es u

s to

con

side

r ho

w n

ew p

ossi

bilit

ies

for

inte

ract

ion,

sto

ryte

lling

, cre

ativ

e te

chno

logy

and

med

ia d

esig

n ar

e co

min

g in

to b

eing

in th

e in

tera

ctio

n be

twee

n pe

ople

, cu

lture

, soc

iety

and

tech

nolo

gy.

Com

e an

d en

ter

Void

(! !)

with

us:

Void

(! !)

On

Janu

ary

31 1

961,

Ham

a fo

ur-y

ear-o

ld c

him

panz

ee w

as

blas

ted

into

spa

ce a

s pa

rt o

f the

Mer

cury

Spa

ce P

rogr

am.

Dur

ing

his

shor

t – 1

4 m

inut

e –

subo

rbita

l tri

p he

pul

led

trig

gers

an

d w

as s

ubje

cted

to h

igh

G fo

rces

. Whe

n hi

s ca

psul

e la

nded

in

the

ocea

n it

leak

ed b

adly

nea

rly

killi

ng th

e C

him

p. B

ut H

am s

ur-

vive

d to

bec

ome

the

first

pri

mat

e in

spa

ce. A

s D

onna

Har

away

po

inte

d ou

r, H

am w

as m

uch

mor

e th

an a

tool

for

hum

ans

to

use

in th

eir

ques

t to

conq

uer

the

cele

stia

l voi

d. A

s!a!

prim

ate

lock

ed in

to a

cyb

erne

tic s

yste

m w

ith th

e sp

acec

raft

he

was

the

first

cyb

org.

Par

t ani

mal

, par

t hum

an, p

art m

achi

ne, H

am li

ved

the

life

we

now

face

in o

ur e

very

day

exis

tenc

e w

ith m

achi

nes.

In

stea

d of

form

ing

a st

atic

rel

atio

nshi

p of

con

trol

, we

form

dy

nam

ic r

elat

ions

with

our

tech

nolo

gies

as

our

com

pani

on

spec

ies.

The

hyb

rid

spec

ies

whi

ch c

ontin

uous

ly e

mer

ge, p

oint

to

the

in b

etw

een

stat

e of

bei

ng. W

e tr

uly

live

in th

e Vo

id(!

!).

Void

(! !)

In th

e he

art o

f the

Ber

lin M

itte

dist

rict

sta

nds

the

Jew

ish

Mus

eum

. Thi

s m

onum

enta

l bui

ldin

g de

sign

ed b

y ar

chite

ct

Dan

iel L

ibes

kind

is ‘c

once

ived

as

‘an

embl

em in

whi

ch th

e V

isib

le a

nd In

visi

ble

are

stru

ctur

al fe

atur

es’."

The

ele

men

ts,

whi

ch m

ost t

ypify

this

con

cept

, are

the

void

s th

at r

un v

ertic

ally

th

roug

h th

e bu

ildin

g. M

ade

out o

f bar

e co

ncre

te w

ith n

o ar

tifici

al li

ghtin

g, a

ir-co

nditi

onin

g or

hea

ting,

thes

e vo

ids

are

corr

idor

s w

here

sm

all s

lits

in th

e w

alls

cas

t ear

y sp

ells

of l

ight

in

to a

nd o

nto

the

spac

e. F

ar m

ore

than

bei

ng a

mus

eum

to

exhi

bit t

he s

tory

of t

he J

ewis

h pe

ople

, thi

s bu

ildin

g is

this

st

ory

by in

tera

ctin

g w

ith it

s vi

sito

rs. A

s on

e en

ters

the

void

s on

e ex

peri

ence

s th

e ab

senc

e th

ese

empt

y sp

aces

evo

ke. T

he

void

s in

the

Jew

ish

Mus

eum

suc

ceed

in m

akin

g th

e ab

sent

pr

esen

t whi

le le

ttin

g th

e ab

solu

te in

com

preh

ensi

bilit

y an

d un

repr

esen

tabi

llity

of t

he H

oloc

aust

inta

ct. T

here

by r

espe

ctfu

lly

rem

embe

ring

thos

e lo

st w

hils

t ope

ning

up

the

poss

ibili

ty o

f re

mem

bran

ce a

s bo

th a

psy

chol

ogic

al, r

atio

nal a

nd p

hysi

cal

act!a

t the

sam

e tim

e.

Void

(! !)

The

wor

d sc

hool

is d

eriv

ed fr

om th

e G

reek

wor

d ‘s

chol

e’ w

hich

m

eans

res

t or

free

tim

e. P

lato

des

crib

ed th

at o

nly

from

‘sch

ole’

hu

man

s ar

e ca

pabl

e of

lear

ning

and

cri

tical

thin

king

.# C

ontr

ary

to o

ur m

oder

n (m

is) c

once

ptio

n in

whi

ch w

e ha

ve fi

lled

our

educ

atio

nal i

nstit

utio

ns to

the

max

with

mod

ules

, ass

ignm

ents

, te

sts

and

exam

s, th

e cl

assi

c G

reek

phi

loso

pher

s ar

gued

for

empt

y tim

e or

voi

ds fo

r cr

eati

vity

and

refl

ectio

n to

em

erge

. A

nd th

is s

ound

s co

nvin

cing

for

have

n’t w

e al

l enc

ount

ered

si

tuat

ions

in w

hich

cre

ativ

ity e

mer

ges

whe

n ou

r br

ains

are

at

rest

; und

er th

e sh

ower

, dur

ing

a w

alk

or id

ling

away

on

the

couc

h? T

he G

reek

s ha

d tw

o co

ncep

tion

of ti

me:

Kro

nos

or c

lock

tim

e an

d K

airo

s; th

e in

term

ezzo

. The

y ar

gued

for

a ba

lanc

e be

twee

n th

e tw

o. D

utch

phi

loso

pher

Jok

e H

erm

sen

has

poin

ted

out t

hat m

ore

is a

t sta

ke. W

e ne

ed ‘s

chol

e’ o

r Voi

d(! !

) - th

e in

ner

refle

ctio

n an

d th

e m

omen

t of c

reat

ivity

- to

fully

dev

elop

our

po

tent

ial a

s em

path

ic h

uman

bei

ngs.

As

we

take

the

time

to

stan

d st

ill in

the

Void

(! !)

we

forg

et th

e en

dles

s ru

sh o

f mod

ern

life

and

are

open

for

cons

ider

atio

n of

the

othe

r. $

Void

(! !)

Whe

n lis

teni

ng to

Joh

n C

age’

s 4:

33, i

f lis

teni

ng is

the

corr

ect

term

, one

is s

truc

k by

the

empt

ines

s. T

he o

rche

stra

, sitt

ing

with

th

eir

inst

rum

ents

at t

he r

eady

, the

con

duct

or tu

rnin

g th

e pa

ges

of th

e sc

ore

and

the

audi

ence

in s

ilent

con

cent

ratio

n. D

urin

g th

e 4:

33 m

inut

es o

f sile

nce

one

beco

mes

aw

are

that

ther

e is

no

such

thin

g as

sile

nce.

One

hea

rs th

e co

ugh

of a

vio

linis

t, a

gust

of

win

d co

min

g th

roug

h th

e w

alls

and

the

hush

ed w

hisp

ers

from

mem

bers

of t

he a

udie

nce.

Env

iron

men

tal s

ound

s fo

rmin

g

an in

tegr

al p

art o

f the

pie

ce. T

he tr

aditi

onal

bor

ders

sep

arat

ing

the

com

posi

tion

from

its

surr

ound

ing,

mus

ic fr

om s

ound

s an

d m

usic

ians

from

aud

ienc

e co

llaps

e. 4

:33

crea

tes

a Vo

id(!

!) w

here

new

pos

sibi

litie

s fo

r in

tera

ctio

n co

me

into

bei

ng:

Ever

y! m

omen

t bei

ng u

niqu

e in

itse

lf.

Void

(! !)

The

artis

t’ sk

etch

, the

sci

entis

t’ no

tebo

ok a

nd th

e w

rite

rs

dood

les

all h

ave

one

thin

g in

com

mon

: the

y sh

ow id

eas

in

the

proc

ess

of b

ecom

ing.

The

line

s, c

alcu

latio

ns a

nd n

otes

ar

e!bu

rstin

g w

ith th

e po

tent

ial o

f mov

ing

into

diff

eren

t dir

ec-

tions

with

out h

avin

g to

find

a d

efini

tive

form

. Thi

s in

-bet

wee

n st

atus

of t

he s

ketc

h is

mor

e th

an a

pro

cess

of s

elec

tion

and

perf

ectio

n. It

is th

at u

ndefi

ned

stat

e w

hich

allo

ws

idea

s to

com

e in

to b

eing

. But

mor

e im

port

antly

, it c

reat

es a

spa

ce w

here

di

ffer

ent c

once

pts

can

mak

e ne

w c

onne

ctio

ns. F

or it

ope

ns u

p op

port

uniti

es fo

r co

mm

unic

atio

n w

here

pri

nt, p

rint

ed m

atte

r an

d hu

man

bod

ies

ente

r in

to a

dia

logu

e w

ith o

ne a

noth

er.

Void

(! !)

The

univ

erse

is la

rgel

y m

ade

up o

ut o

f not

hing

. Spa

ce b

eing

on

e va

st e

xpan

se o

f em

ptin

ess

whe

re p

lane

ts a

nd s

tars

fo

rm ti

ny is

land

s of

mat

ter

in a

n ot

herw

ise

ocea

n of

not

hing

. A

nd!a

s!w

e tu

rn o

ur te

lesc

opes

into

mic

rosc

opes

, our

inte

rnal

sp

ace

also

sho

ws

itsel

f as

one

big

void

: Our

ato

mic

str

uctu

re

cons

istin

g of

nuc

lei a

nd n

othi

ng. I

nste

ad o

f our

uni

vers

e co

llaps

ing

and

mat

ter

falli

ng a

part

, inv

isib

le fo

rces

rel

ease

a!

pow

erfu

l ene

rgy

that

kee

ps e

very

thin

g co

nnec

ted.

We

are

the

Bla

ck M

atte

r an

d H

iggs

par

ticle

s cr

eatin

g la

stin

g bo

nds

by e

nter

ing

into

the

Void

(! !).

By

bind

ing

med

ia,

cultu

re, s

ocie

ty, t

echn

olog

y, h

uman

s, m

achi

nes,

bio

logy

we

crea

te n

ew!tr

ibes

whe

re h

uman

and

non

-hum

an n

ucle

i for

m

empa

thic

!rel

atio

nshi

ps.

2 Hermsen, Joke, “De homo empathicus/Breda Photo.” http://www.jokehermsen.nl/ (laatst geraadpleegd 14 april, 2014).

3 Ibidem.

1 Scarmack, Emma E., “Between the Lines.” http://www.filozofia.bme.hu/materials/kerekgyarto/Esztetika/korabbiak/ esztetika12/hf3/Libes Jewish.pdf (laatst geraad-pleegd 14 april, 2014).

1 S

carm

ack,

Em

ma

E.,

“Bet

wee

n th

e Li

nes.”

htt

p://

ww

w.fi

lozo

fia.b

me.

hu/

mat

eria

ls/k

erek

gyar

to/

Eszt

etik

a/ko

rabb

iak/

esz-

tetik

a12/

hf3/

Libe

sJew

ish.

pdf

(acc

esse

d A

pril

14, 2

014)

.

2 H

erm

sen,

Jok

e, “

De

hom

o em

path

icus

/Bre

da P

hoto

.” ht

tp://

ww

w.jo

kehe

rmse

n.nl

/ (a

cces

sed

Apr

il 14

, 201

4).

3 Ib

idem

.

worden. Deze zogenaamde natuurlijke orde of taxonomie is!in wezen een valse dichotomie waar binaire opposities de!rechtvaardiging zijn geweest voor duizenden jaren aan macht en onderdrukking.

De wetenschappelijke experimenten van de Verlichting doorbraken de goddelijke orde opdat deze door mensen onderzocht kon worden. God werd afgezet als de originele klok maker van het universum, dat als een groot verweesd uurwerk achter bleef. Haar radarwerk werkte onder invloed van natuurwetten die gekend, gedefinieerd en berekend konden worden in de wetenschappelijke taal van de wiskunde. Van nu af aan werd de leegte aangeduid als een gemis aan kennis of, in het beste geval, een begeerd onbekende dat op het juiste instrumentarium wachtte zodat het opgemeten, gecategoriseerd, geordend en uiteindelijk gecontroleerd kon worden. In dit antropocentrisch universum vormen kennis en macht een duurzaam pact met als doel de leegtes van de wereld te veroveren en op te slokken. En zo werd het westen overmeesterd, de niet-westerse wereld gekoloniseerd en de natuur aan het werk gezet door en voor de machines van de industriële revolutie. De wetenschap legde de mysteries van het brein bloot en beteugelde de kracht van het atoom. Zullen, met alle satellieten, telescopen en marsrovers die de sterren en daar voorbij verkennen, er binnenkort nog wel leegtes over zijn? Of zullen ook deze ten prooi vallen aan de panoptische blik van de NSA voor wie het onkenbare gelijk staat aan revolutie, criminaliteit of erger, terrorisme. Zal de wens om alles transparant te maken zo verblindende zijn dat niets meer aan de verbeelding over gelaten zal worden?

Maar wie gelooft dat de leegte zo makkelijk gedomineerd kan!worden door controlerende systemen, onderschatten haar kracht. Onder de gesanctioneerde historiografie zijn er altijd onderstromen en plooien van de leegte geweest die kunstenaars, filosofen, wetenschappers, activisten en ontwerpers geïnspireerd hebben. Zij worden niet aangetrokken door de bekende ruimte maar door de zwarte gaten in de!kennis. Zij opereren in de plaatsen die zich niet laten vangen door de symbolische orde en creëren hun tussenruimtes. Terwijl ze dit universum verkennen, betreden ze af en toe de atmosfeer van één van de planeten om zich te laten verrassen door het onderliggende mysterie. Voor hen is de werkelijkheid geen onveranderlijke waarheid die ligt te wachten om ontdekt te worden maar slechts één actualisatie of schepping uit een ongelimiteerd aantal virtuele mogelijk-heden; een netwerk van menselijke en niet menselijke dingen dat zich dynamisch aanpast met het afwikkelen van de tijd.

Void(! !) is een ruimte die de traditionele grenzen doorbreekt. Het is een lege ruimte verlaten door betekenis en klaar voor ontdekkingsreizen door het onbekende. Void(! !) gaat over onverwachtse ontmoetingen, de tussenruimtes, de onzichtbare donkere materie. In Void(! !) onderzoeken we de!mogelijkheden van een oneindige ruimte voor ontwerp en zoeken we naar nieuwe verbindingen.

Void(! !) is een framework waarmee de razendsnelle veranderingen waarmee media en technologie zich ontwik-kelen, geduid kunnen worden. In tegenstelling tot de visie dat ontwerp nieuwe media en technologie ontwikkelen, dwingt Void(! !) ons tot het besef dat nieuwe mogelijkheden van interactie, storytelling, creative technology en media ontwerp ontstaan in de interactie tussen mensen, cultuur, maatschappij en technologie.

Void (! !)Op 31 januari 1961 werd – als onderdeel van het Mercury Programma – een raket de ruimte in gelanceerd met daarin de vierjarige chimpansee Ham. Gedurende zijn korte, 14! minuten durende, reis in een baan rond de aarde, bediende hij hendels en onderging hij hoge G krachten. Toen!zijn capsule in de oceaan landde, lekte deze ernstig waardoor de chimp bijna stierf. Maar Ham overleefde en werd de eerste primaat in de ruimte. Ham was echter veel meer dan een werktuig dat door mensen gebruikt werd om de ruimte te veroveren. Zoals Donna Haraway benadrukt, is deze, in het cybernetisch systeem van het ruimteschip geïntegreerde primaat de eerste cyborg. Deels dier, deels machine en deels mens, leefde Ham het leven zoals wij het nu dagelijks ervaren in onze omgang met onze apparaten. Wij controleren die niet langer maar vormen intieme relaties met onze technologie die zich ontwikkeld heeft als een soortgenoot. De hybride soorten die voortdurend ontstaan, wijzen naar de zijnsvorm in continue flux. Wij leven waarlijk in de Void(! !).

Kom en betreedt Void (! !) met ons:

Void (! !)Midden in het Berlijnse Mitte staat het Joods Museum. Dit!monumentale gebouw van de architect Daniel Libeskind is ontworpen als “een embleem waarin het Zichtbare en het Onzichtbare structurele eigenschappen zijn”. " De elementen die dit concept het beste typeren zijn de voids die verticaal in het gebouw zijn opgenomen. Gemaakt van ruw beton zonder kunstmatig licht, airconditioning of verwarming, zijn deze voids gangen waar smalle spleten in de wanden benauwende lichtstrepen in en op de ruimte projecteren. Dit is niet enkel een museum waar het verhaal van het Joodse volk tentoongesteld wordt. Door te interacteren met!haar bezoekers, is dit gebouw het verhaal. Op het moment dat je het gebouw betreedt, ervaar je de afwezig-heid die deze lege ruimtes oproepen. De voids in het Joods Museum slagen erin het afwezige aanwezig te maken terwijl de volledige onbegrijpelijkheid en onrepresenteerbaarheid van de Holocaust ongeschonden blijft. Hierdoor worden de slachtoffers met respect herdacht maar wordt tegelijker-tijd het herdenken als een psychologische, rationele en fysieke daad mogelijk.

Void (! !)Het begrip school komt van het Griekse woord ‘schole’ dat!rust of vrije tijd betekent. Plato beschrijft dat enkel door ‘schole’ de mens in staat is om te leren en kritisch na te denken.# In tegenstelling tot ons hedendaagse (mis) verstand waarin we het onderwijsstelsel hebben vol gepropt met modules, opdrachten, toetsen en examens, argumenteerden de Griekse filosofen voor lege tijd of ruimtes zodat creativiteit en reflectie konden ontstaan. Wanneer we beseffen dat veel creatieve gedachtes ontstaan op het moment dat we ons brein ontspannen – onder de douche, gedurende een wandeling of luierend op de bank – klinkt dat best over tuigend. De oude Grieken hadden twee concepten van tijd: Kronos of kloktijd en Kairos; het intermezzo. Ze!betoogden dat er een balans tussen die twee vormen van tijd moest zijn. De Nederlandse filosofe Joke Hermsen beargumenteert dat er!veel meer op het spel staat. Zij stelt dat we ‘schole’ of!Void(! !) – de innerlijke reflectie en mogelijkheid voor creativiteit – nodig hebben om ons potentieel als empathische mensen te ontwikkelen. Als we de tijd nemen om stil te staan in de Void(! !) vergeten we de eindeloze stroom van het moderne leven en staan we meer open voor aandacht voor de ander.$

Void (! !)Wanneer je luistert naar 4’33 van John Cage, als luisteren de correcte term is, word je bevangen door de leegte. Het orchest zit stil, de instrumenten in de aanslag, de dirigent slaat de pagina’s van de partituur om en het publiek is in volle concentratie aanwezig. Gedurende de 4:33 minuten van stilte word je bewust van het feit dat er niet zoiets bestaat als volledige stilte. Je hoort de kuch van een violist, een windvlaag die door de muren waait en het gedempte gefluister van het publiek. Omgevingsgeluid vormt een integraal onderdeel van het werk. De traditionele grenzen die!compositie van omgeving, muziek van geluid en musici van toeschouwer scheiden, storten in. 4’33 creëert een Void(! !) waar nieuwe mogelijkheden van interactie ontstaan: Elk moment is hierin intrinsiek uniek.

Void (! !)De schetsen van de kunstenaar, de aantekeningen van de!wetenschapper en de doodles van de schrijver hebben allemaal het volgende gemeen: ze laten ideeën in wording zien. De lijnen, berekeningen en notities barsten met de potentie dat ze nog in meerdere richtingen tegelijk kunnen bewegen zonder dat ze vaste vorm hoeven te vinden. Deze!tussenstatus van de schets is meer dan een proces van! selectie en perfectionering. Want het is juist deze ongedefi nieerde toestand die ervoor zorgt dat ideeën kunnen!ontstaan. Bovendien wordt er een ruimte gecon-strueerd waar verschillende concepten nieuwe connecties kunnen maken. En dit is nog belangrijker want zo worden mogelijkheden gecreëerd waar print, drukwerk en mense-lijke!lichamen in dialoog kunnen treden.

Void (! !)Het universum bestaat grotendeels uit niets. De ruimte is een!grote uitgestrektheid van leegte waar planeten en sterren kleine eilandjes vormen in een oceaan van compleet niets. Wanneer we vervolgens onze telescopen in micro-scopen veranderen, presenteert onze innerlijke ruimte zich ook als een grote leegte. Onze atomaire structuur bestaat uit kernen en niets. Ons universum valt echter niet in elkaar net zoals onze materie niet desintegreert. Er zijn onzichtbare krachten werkzaam die met krachtige energie alles samen weten te binden.

Wij zijn de Zwarte Materie en Higgs Deeltjes die duurzame verbanden smeden door in de Void(! !) te treden. Door media, cultuur, samenleving, technologie, mensen, machines en!biologie te verbinden, creëren we nieuwe stammen waar!mensen en niet menselijke kernen empathische relaties!vormen.

© NASA

© NASA

© N

AS

A©

NA

SA

Joods Museum, Daniel Libeskind, Berlijn

Jew

ish

Mus

eum

, Dan

iel L

ibes

kind

, Ber

lin

Wha

t doe

s th

e co

ncep

t Voi

d(! !

) mea

n?

Void

lite

rally

mea

ns e

mpt

ines

s. B

ut w

hen

one

trie

s to

defi

ne V

oid(

! !) a

s em

ptin

ess

one

enco

unte

rs a

num

ber

of d

ifficu

lt ph

iloso

phic

al q

uest

ions

. Whe

n so

met

hing

is

em

pty

one

desc

ribe

s a

spac

e w

ithou

t co

nten

t: a

spac

e th

at is

em

pty.

But

, how

ca

n so

met

hing

that

is e

ssen

tially

em

pty,

be

a s

pace

? A

nd d

oes

the

cont

aine

r te

ll an

ythi

ng a

bout

that

whi

ch is

insi

de it

? O

f!cou

rse,

we

all k

now

des

ign

is a

bout

th

e!re

latio

nshi

p be

twee

n fo

rm a

nd

cont

ent w

here

the

form

er is

a r

eflec

tion

of!th

e la

tter

. But

, how

do

boun

dari

es

defin

e so

met

hing

that

is e

mpt

y?

The

mem

e of

con

tinuo

usly

acc

eler

atin

g te

chno

logi

cal d

evel

op-

men

t is

repe

ated

in o

rder

to m

aint

ain

our

belie

f in

grow

th, t

o co

nvin

ce u

s th

at w

e re

ally

hav

e to

buy

a n

ew, e

ven

fast

er a

nd

even

mor

e in

telli

gent

dev

ice

(tha

t for

ces

you

to s

ubm

it to

the

dict

ates

of i

Clo

ud, i

Tune

s an

d th

e da

ta in

dust

ry).

This

fict

ion

driv

es th

e w

este

rn e

cono

mic

sys

tem

in a

n in

crea

sing

ly fr

augh

t m

anne

r. D

o w

e ev

en s

till n

eed

it? T

he tr

ansh

uman

ists

’ sto

ry

is m

ore

fasc

inat

ing,

but

als

o su

ffer

s fr

om a

one

-dim

ensi

onal

po

rtra

yal o

f the

dev

elop

men

t and

eff

ects

of t

echn

olog

y.

They

are

ent

ranc

ed b

y sc

ienc

e an

d te

chno

logy

as

if th

ey

are!

auto

nom

ous

forc

es w

hich

we

shou

ld s

olel

y gi

ve fr

eedo

m

so th

ey c

an d

evel

op th

emse

lves

and

ach

ieve

a g

lori

ous

futu

re. T

he!c

once

pt o

f the

pos

t-di

gita

l on

the

othe

r ha

nd is

m

ore

a m

eans

of e

xpla

inin

g th

e pr

actic

al, c

ultu

ral i

nter

actio

n w

ith!te

chno

logy

.

Insi

ght i

nto

the

cont

empo

rary

is a

ll ab

out t

he fu

ture

. If y

ou

are

cont

empo

rary

you

are

cap

able

of r

ecog

nisi

ng th

e po

rten

ts

of th

e fu

ture

in th

e he

re a

nd n

ow. T

hose

who

can

see

the

cont

empo

rary

can

imag

ine

the

futu

re. B

ut w

hat e

xact

ly is

that

‘c

onte

mpo

rary

’? It

alia

n ph

iloso

pher

Gio

rgio

Aga

mbe

n pr

ovid

es

and

answ

er in

his

ess

ay ‘W

hat i

s th

e co

ntem

pora

ry’.

It w

as

incl

uded

in th

e N

udità

col

lect

ion

– tr

ansl

ated

into

Eng

lish

as

Nud

ities

. It w

ould

be

too

muc

h to

pla

ce ‘W

hat i

s th

e co

ntem

-po

rary

’ in

Aga

mbe

n’s

thou

ghts

on

the

futu

re, p

oten

tialit

y,

mes

sian

ism

and

the

prob

lem

atic

asp

ects

and

to c

lari

fy h

is

visi

on h

ere.

But

eve

n w

ithou

t thi

s co

ntex

t his

phi

loso

phic

al

answ

er in

trig

ues.

Aga

mbe

n st

arts

his

ess

ay w

ith N

ietz

sche

’s c

once

pt o

f the

co

ntem

pora

ry a

s th

e ‘u

nzei

tgem

äße’

– th

e un

timel

y. F

or th

e G

erm

an 1

9th-

cent

ury

philo

soph

er th

e ‘c

onte

mpo

rary

’ doe

s no

t!ada

pt to

the

requ

irem

ents

of p

rese

nt d

ay, i

s no

t alig

ned

with

his

ow

n tim

e. (F

or th

e yo

ung

Nie

tzsc

he it

was

a m

eans

of

rej

ectin

g th

e hi

stor

ical

obs

essi

on o

f the

19t

h ce

ntur

y –

in

his

opin

ion

his

cont

empo

rari

es s

uffe

red

from

a ‘c

onsu

min

g hi

stor

ic fe

ver’.

) If y

ou a

llow

you

rsel

f to

be c

arri

ed a

way

by

your

!ow

n er

a, y

ou c

anno

t be

cont

empo

rary

. Pre

cise

ly b

y ad

optin

g an

unc

onte

mpo

rary

att

itude

can

the

cont

empo

rary

pe

rson

und

erst

and

thei

r ow

n er

a, b

eing

ana

chro

nist

ic e

nabl

es

him

/her

to h

old

onto

thei

r ow

n er

a. O

nly

thos

e w

ho a

re

unco

n tem

pora

ry h

ave

insi

ght i

nto

the

cont

empo

rary

. Aga

mbe

n fo

rmul

ates

this

as

follo

ws:

‘The

con

tem

pora

ry is

the

one

who

se

eyes

are

str

uck

by th

e be

am o

f dar

knes

s th

at c

omes

from

his

ow

n tim

e.’ (

p. 1

4) H

e w

ho is

con

tem

pora

ry is

not

str

uck

by th

e lig

ht o

f the

ir o

wn

era,

but

by

its d

arkn

ess.

‘The

con

tem

pora

ry is

he

who

firm

ly h

olds

his

gaz

e on

his

ow

n tim

e so

as

to p

erci

eve

not i

ts li

ght b

ut r

athe

r its

dar

knes

s. A

ll er

as, f

or th

ose

who

ex

peri

ence

con

tem

pora

rine

ss, a

re o

bscu

re’ (

p. 1

3)

Aga

mbe

n th

en to

sses

a fe

w o

ther

ingr

edie

nts

into

the

mix

in

clud

ing

an in

terp

reta

tion

of O

sip

Man

dels

tam

’s p

oem

‘The

C

entu

ry’,

the

neur

ophy

siol

ogic

al fa

ct th

at d

arkn

ess

trig

gers

pe

riph

eral

cel

ls in

the

retin

a (o

ff c

ells

), th

e fa

shio

n sy

stem

(the

ac

tual

ly fa

shio

nabl

e ar

e ah

ead

of th

e tr

end)

and

the

dark

ness

at

nig

ht b

etw

een

the

star

s. (B

ecau

se in

an

expa

ndin

g un

iver

se

the

light

from

the

mos

t rem

ote

gala

xies

can

nev

er r

each

the

eart

h w

e se

e da

rkne

ss in

bet

wee

n th

e vi

sibl

e st

ars

in th

e sk

y.)

Impo

rtan

t to

Aga

mbe

n is

the

fact

that

‘… to

per

ceiv

e th

is d

ark-

ness

is n

ot a

form

or

iner

tia o

r of

pas

sivi

ty. R

athe

r, it

impl

ies

an

acti

vity

and

a s

ingu

lar

abili

ty. I

n ou

r ca

se th

is a

bilit

y am

ount

s to

!a n

eutr

aliz

atio

n of

the

light

s th

at c

ome

from

the

epoc

h, in

or

der

to d

isco

ver

its o

bscu

rity

.’ (p

. 13/

14) I

n or

der

to s

ee th

e da

rkne

ss, t

he b

righ

t lig

ht o

f the

ow

n er

a ha

s to

be

neut

ralis

ed.

To w

hat e

xten

t wou

ld A

gam

ben

be r

ight

if y

ou w

ere

to a

sses

s th

is im

age

of th

e ‘c

onte

mpo

rary

’ by

linki

ng c

ases

from

cul

tura

l hi

stor

y an

d th

e hi

stor

y of

tech

nolo

gica

l inn

ovat

ion?

I do

n’t

know

. Per

haps

it’s

eve

n a

non-

ques

tion,

bec

ause

you

can

onl

y fin

d ou

t aft

erw

ards

who

was

trul

y co

ntem

pora

ry.

Imag

ine wanting

to b

e co

ntem

pora

ry, w

ould

Aga

mbe

n’s

idea

s th

en b

e us

eful

to u

s? H

e pu

ts it

into

wor

ds b

eaut

ifully

and

his

de

scri

ptio

n fa

scin

ates

, and

con

tinue

s to

hau

nt y

ou o

nce

you

star

t thi

nkin

g ab

out i

t. In

tuiti

vely

he

is r

ight

. Is

cont

empo

rary

w

ho is

fash

iona

ble,

use

s al

l the

late

st g

adge

ts, i

s te

chno

logi

cal-

ly tu

ned

in to

wha

t is

pres

crib

ed b

y th

e do

min

ant c

ultu

re?

Not

re

ally

. To

be tr

uly

‘in fa

shio

n’ y

ou h

ave

to b

e un

awar

e of

bei

ng

ahea

d of

the

pack

. Con

tem

pora

ry p

eopl

e ar

en’t

blin

ded

by th

e br

ight

ligh

ts o

f mar

ketin

g st

orie

s co

ncer

ning

the

triu

mph

of y

et

anot

her

tech

nolo

gica

l inn

ovat

ion

and

are

equa

lly u

nim

pres

sed

by th

e cu

stom

ary,

per

fect

sto

ries

and

exp

lana

tions

whi

ch a

re

the

cent

re o

f the

all

too

visi

ble

cultu

re, t

he th

ings

that

see

m

undo

ubta

ble

beca

use

they

are

‘nat

ural

ly’ t

he w

ay th

ey a

re

and

that

’s th

e w

ay it

just

is. C

onte

mpo

rary

is h

e w

ho, p

erha

ps

with

out a

ctua

lly r

ealis

ing,

is h

it by

the

full

bund

le o

f dar

knes

s,

who

exp

lore

s th

e ba

ck a

lleys

of c

ultu

re, fi

nds

intr

igui

ng

obje

cts

in fo

rgot

ten

ones

, has

an

eye

for

that

whi

ch h

ides

in

shad

ows.

Nat

ural

ly A

gam

ben’

s id

ea c

anno

t be

conv

erte

d in

to

a pr

actic

ably

app

licab

le r

ule:

‘Do

this

to b

e co

ntem

pora

ry’.

The!

appe

aran

ce o

f the

dar

k an

d un

know

n ca

nnot

be

cont

rive

d to

hap

pen

usin

g a

sim

ple

tric

k, s

o as

to fi

ll th

e em

ptin

ess

of th

e fu

ture

. It d

oes

prov

ide

a po

etic

and

phi

loso

phic

al a

rgum

ent i

n fa

vour

of t

he id

ea th

at if

you

trul

y w

ish

to lo

ok a

head

, you

hav

e to

hav

e an

eye

for

the

dark

sid

es, f

or w

hat r

emai

ns h

idde

n,

wha

t is

push

ed a

side

.

Act

ual i

nnov

atio

ns s

eldo

m a

rise

from

a s

impl

e m

ultip

licat

ion

of th

e ex

istin

g. Te

chno

logi

cally

pow

ered

vis

ions

of t

he fu

ture

w

hich

sim

plis

tical

ly a

rgue

forw

ards

on

the

basi

s of

the

exis

ting

situ

atio

n ha

rdly

eve

r pr

ovid

e an

acc

urat

e as

sess

men

t of

the

futu

re d

evel

opm

ents

. 195

0’s

scie

nce

fictio

n –

the

car

era

– pr

edic

ted

flyin

g ca

rs fo

r th

e 21

st c

entu

ry; m

obile

pho

nes,

co

mpu

ter

netw

orks

and

GPS

nav

igat

ion

scar

cely

pla

y a

role

in

thes

e ou

tline

s of

the

futu

re. A

lthou

gh th

e cr

eed

now

is th

at

the

sour

ce o

f inn

ovat

ion

lies

in th

e id

eas

and

solu

tions

of a

gr

oup

of e

xper

imen

ting,

res

earc

hing

‘cre

ativ

es’ w

ho k

eep

taki

ng n

ew p

aths

, it i

s ha

rd to

avo

id th

e im

pres

sion

that

the

belie

f in

the

driv

ing

actio

n of

inno

vatio

n is

bas

ed o

n th

e id

ea

that

tech

nolo

gy in

the

futu

re w

ill b

e ev

en fa

ster

and

eve

n sm

alle

r, an

d w

ill h

ave

an e

ven

mor

e fa

r-rea

chin

g in

fluen

ce

on!h

uman

exi

sten

ce. A

long

the

lines

of t

he m

anne

r in

whi

ch

the

acce

lera

ting

tech

nolo

gica

l dev

elop

men

t has

pla

yed

out

unde

r th

e ey

es o

f the

med

ia in

rec

ent y

ears

. It i

s ch

arac

teri

stic

of

a la

ck o

f im

agin

atio

n, p

erha

ps a

lack

of b

eing

aff

ecte

d by

the

dark

ness

. The

inno

vatio

n al

mos

t alw

ays

com

es fr

om e

lsew

here

. Fr

om th

e sh

adow

s, fr

om th

e da

rkne

ss, t

he h

idde

n ni

ches

, fro

m

the

unex

pect

ed.

Bec

ause

we

know

that

our

wor

ld is

a lo

t wei

rder

than

we

coul

d ha

ve e

ver

dare

d im

agin

e. A

stro

nom

ical

obs

erva

tions

and

m

odel

s ha

ve r

evea

led

that

the

visi

ble

mat

ter

in s

pira

l gal

axie

s do

es n

ot h

ave

suffi

cien

t mas

s to

exp

lain

the

latt

er’s

orb

ital

spee

d ar

ound

thei

r jo

int a

xis.

The

re h

as to

be

mor

e m

atte

r:

dark

!mat

ter.

We

cann

ot o

bser

ve th

is m

atte

r an

d it

cann

ot b

e de

tect

ed in

the

elec

trom

agne

tic s

pect

rum

. Var

ious

exp

erim

ents

in

und

ergr

ound

labs

are

att

empt

ing

to c

aptu

re s

ome

of th

is

dark

mat

ter,

but h

ave

so fa

r fa

iled.

Nev

erth

eles

s, th

e st

anda

rd

mod

el th

at a

ssum

es th

at th

e m

ass

ener

gy o

f the

uni

vers

e co

nsis

ts o

f 4.9

% v

isib

le m

atte

r, 26

.8%

dar

k m

atte

r an

d 68

.3%

da

rk e

nerg

y is

alm

ost u

nani

mou

sly

acce

pted

– o

ther

mod

els

pres

ent m

uch

bigg

er p

robl

ems.

We

can’

t see

dar

k m

atte

r, bu

t kn

ow th

at it

mus

t exi

st. W

eird

or

in a

ny c

ase

pret

ty d

isru

ptiv

e to

ent

renc

hed

thin

king

is th

e fa

ct th

at w

e ar

e in

crea

sing

ly

disc

over

ing

that

the

dist

inct

bou

ndar

y be

twee

n cu

lture

and

na

ture

– a

bui

ldin

g bl

ock

of w

este

rn th

inki

ng –

is n

ot a

ligne

d w

ith r

ealit

y an

d ha

s da

mag

ing

cons

eque

nces

for

our

plan

et

wer

e w

e to

adh

ere

to it

." Fo

r in

stan

ce it

’s a

lso

not a

goo

d id

ea

to v

iew

tech

nolo

gy a

s an

inde

pend

ent c

ateg

ory.

Tech

nolo

gy is

al

way

s lin

ked

to s

ocie

ty, h

uman

beh

avio

ur a

nd c

ultu

ral f

acto

rs;

it’s

a co

mpl

ex o

f ser

ies

of tr

ansl

atio

ns a

nd tr

ansf

orm

atio

ns.#

Tech

nolo

gy c

omes

to fr

uitio

n in

a c

onst

ant fl

ow o

f new

link

s.

The

ques

tion

is w

hat i

t lin

ks a

nd h

ow y

ou li

nk y

ours

elf t

o it.

Th

e !w

ay A

gam

ben

port

rays

his

‘unc

onte

mpo

rary

con

tem

-po

rary

’ see

ms

quite

abs

trac

t and

unw

orld

ly, i

t sho

uld

be a

pe

rson

who

link

s th

ings

and

link

s th

emse

lves

to th

ings

ther

eby

capt

urin

g th

e da

rk, t

he u

nkno

wn

and

the

obsc

ure.

Loo

k fr

om

an!a

ngle

, loo

k id

iosy

ncra

tical

ly.

Wha

t is

cont

empo

rary

? W

hat k

ind

of e

ra a

re w

e liv

ing

in?

Are

!we

still

in a

tech

nolo

gica

l era

in w

hich

dev

elop

men

ts k

eep

acce

lera

ting

so fa

st th

at w

e ca

n sc

arce

ly k

eep

up?

Are

ther

e st

ill m

ajor

tran

sfor

mat

ions

ahe

ad?

Hav

e w

e no

con

cept

ion

of w

hat a

wai

ts u

s? Tr

ansh

uman

ists

and

oth

er p

roph

ets

of th

e S

ingu

lari

ty a

re c

onvi

nced

the

time

is n

igh

that

com

pute

rs w

ill

be m

ore

inte

llige

nt th

an h

uman

s. T

hey

outli

ne a

futu

re in

whi

ch

radi

cal a

pplic

atio

ns o

f sci

entifi

c kn

owle

dge

and

a cl

oud

of e

ven

mor

e in

timat

e, e

ven

smal

ler,

cons

ider

ably

fast

er a

nd s

till m

ore

netw

orke

d te

chno

logy

will

lift

hum

anity

to a

hig

her

plan

e. L

ike

the

Ora

cle

of D

elph

i the

y ha

ve in

hale

d th

e he

ady

fum

es o

f the

fu

ture

and

pas

s on

the

mes

sage

of t

heir

‘god

’. O

r ar

e w

e liv

ing

in a

pos

t-di

gita

l era

in w

hich

the

disr

upti

ve p

ower

of d

igiti

sa-

tion

is n

o m

ore?

The

dig

itisa

tion

of a

ll so

ciet

y’s

dom

ains

has

al

read

y ta

ken

plac

e, a

ccel

erat

ing

tech

nolo

gy’s

spe

ll ha

s be

en

brok

en, t

he te

chno

logy

rus

h of

rec

ent d

ecad

es is

a h

isto

rica

l ph

enom

enon

we

can

even

look

bac

k on

with

nos

talg

ia.

Unt

imel

y co

ntem

pora

ry

Lite

ratu

re:

All

quot

atio

ns fr

om G

iorg

io

Aga

mbe

n, N

uditi

es, S

tanf

ord

Ca.

: Sta

nfor

d U

P 20

11

1 Pl

ease

ref

er to

, for

exa

mpl

e:

Bru

no L

atou

r’s A

n In

quir

y in

to M

odes

of E

xist

ence

, an

Ant

hrop

olog

y of

the

Mod

erns

, Cam

brid

ge M

ass.

: H

arva

rd U

P 20

13.

2 E.

g. th

is q

uote

from

Bru

no

Lato

ur’s

An

Inqu

iry

into

M

odes

of E

xist

ence

, (20

13):

‘‘The

term

“fo

ldin

g” w

ill

allo

w u

s to

avo

id th

e bl

unde

r of

spe

akin

g of

te

chno

logy

irre

vere

ntly

as

a pi

ling

up o

f obj

ects

or

as a

n ad

mir

able

exa

mpl

e of

mas

tery

, tra

nspa

renc

e,

ratio

nalit

y, th

at w

ould

pro

ve

“man

’s d

omin

ion

over

m

atte

r.” Te

chno

logy

alw

ays

enta

ils fo

lds

upon

fold

s,

impl

icat

ions

, com

plic

atio

ns,

expl

anat

ions

. Its

can

onic

al

repr

esen

tatio

n, th

orou

ghly

st

udie

d by

the

soci

olog

y of

te

chno

logi

es, s

ketc

hes

it in

th

e fo

rm o

f a s

erie

s, o

ften

a

very

long

ser

ies,

of n

este

d tr

ansl

atio

ns, a

laby

rint

h.

Ther

e is

tech

nica

l fol

ding

ev

ery

time

we

can

brin

g to

ligh

t thi

s se

cond

-leve

l tr

ansc

ende

nce

that

com

es

to in

terr

upt,

bend

, defl

ect,

cut o

ut th

e ot

her

mod

es

of e

xist

ence

, and

thus

by

a cl

ever

plo

y in

trod

uces

a

diff

eren

tial o

f mat

eria

ls.’

In m

y ea

rly

year

s, w

e ar

e ta

lkin

g ab

out h

igh

scho

ol in

the

70s,

a

grea

t dea

l of a

tten

tion

was

dev

oted

to th

e is

sue

of p

rosp

erity

ve

rsus

wel

fare

. The

Wes

tern

wor

ld h

ad s

how

n tr

emen

dous

gr

owth

in th

e po

stw

ar e

ra a

nd th

e ef

fect

s of

this

wer

e be

com

-in

g ap

pare

nt. T

he C

lub

of R

ome

had

just

com

mis

sion

ed

“The

Lim

its to

Gro

wth

” an

d th

ings

wer

e no

t loo

king

goo

d .

I am

not

a c

onse

rvat

ive

by n

atur

e, b

ut e

ver

sinc

e I h

ave

alw

ays

had

som

e su

spic

ion

of p

rogr

ess

per

se, i

n th

e un

brid

led,

so

met

imes

unc

ritic

al b

elie

f in

prog

ress

, tec

hnol

ogy

and

inno

vatio

n.

Onc

e ag

ain,

all

the

sign

s ar

e in

dica

ting

that

tech

nolo

gy is

go

ing

to b

ring

mor

e pr

ogre

ss a

nd a

muc

h be

tter

wor

ld th

an

we

have

eve

r se

en. W

e ca

ll th

is fo

r co

nven

ienc

e th

e In

tern

et o

f Th

ings

. Eve

ryth

ing

is c

onne

cted

to e

very

thin

g, w

e co

ntin

uous

ly

gene

rate

load

s of

dat

a, w

e kn

ow e

very

thin

g an

d no

thin

g is

lik

ely

to r

emai

n un

disc

over

ed. A

nd if

we

know

eve

ryth

ing,

w

e ca

n so

lve

anyt

hing

.

In mijn jonge jaren, we praten over de 70-er jaren, werd op de middel bare school veel aandacht besteed aan het vraagstuk welvaart versus welzijn. Het na-oorlogse tijdperk had in de Westerse wereld een enorme groei laten zien, de gevolgen daarvan werden zichtbaar, de!club van Rome had net ‘De grenzen aan de groei’ uitgebracht en het!zag er niet goed uit.

Ik ben niet conservatief van aard, maar toch heb ik sindsdien altijd enige argwaan gehad bij vooruitgang per se, een ongebreideld, soms kritiek-loos geloof in wat vooruitgang, technologie en innovatie vermogen.

Alle tekenen wijzen er op dat technologie ons wederom een veel betere wereld gaat brengen dan we ooit gezien hebben. We noemen dit voor het gemak the Internet of Things. Alles is met alles verbonden, we genereren doorlopend karrevrachten data, we weten alles, niets blijft in!potentie on-ontdekt. En als we alles kunnen weten is dus ook alles op!te lossen.

Graag geef ik de protagonisten van het technologie-walhalla het groot-ste gelijk van de wereld. Ere wie ere toekomt. Nieuwe technologieën, ontwikkeld door zeer slimme vooruitgangsoptimisten hebben ons veel goeds gebracht. Interessant is dat nu vooral het individu hiervan heeft geprofiteerd; we hebben een gevoel van controle en macht gekregen, we zijn empowered, apps coachen en navigeren ons door het leven, technologisch gemak dient de mens. We voelen ons goed bij die macht en bij de belofte die dit inhoudt. Maar wie zit er nou eigenlijk aan het stuur? U en ik, of de technologie en haar uitvinders?

Ik vind de vraag wie er nou eigenlijk aan het stuur zit en met welk doel,!relevant voor onze opleiding. Wij noemen onszelf een gebruikers-gerichte opleiding op het snijvlak van design en technologie. We zijn in die zin makers én gebruikers van technologie. Maar in ons denken staat de gebruiker, de mens centraal. We gebruiken inderdaad techno-logie om op onze schaal ‘een betere wereld te creëren’, maar wel graag met de menselijke maat als uitgangspunt.

Het lijkt er op dat we de verantwoordelijkheid van vooruitgang en de empowerment van het individu geheel leggen bij de technologie zélf. Technologie is het antwoord op elk probleem en wij zijn het lijdend voorwerp. Het punt is dat technologie naast vele voordelen ook duistere kanten krijgt wanneer we geloven in technologie als oplossing voor elk probleem. Wanneer we ons te veel overgeven aan technological solutionism en de mens als factor zo ongeveer uitscha-kelen. Dat vertroebelt ons wereldbeeld. De wereld aanschouwen door een mechanistische, rationele bril maakt ons los van de werkelijkheid van alledag, van de mens en zijn omgeving, van ons bestaan.

Mens en technologie, een interessante combinatie. Onze eigen uitvindingen verleiden ons tot steeds meer en meer. Maar de techno-logie neemt afstand van ons. We creëren een kloof, een soort negatieve Digital Divide, een void die groter wordt. In die void klinkt hopelijk de stem van techno-humanisme. De stem van redelijke en menselijke technologie. Die rekening houdt met menselijke imperfectie en inef-ficiency, want dat maakt ons mens.

Scot

t va

n H

aast

rech

t

colu

mn

— H

ugo

van

Roy

Symfonie SpirograafSymfonie Spirograaf is een experiment waarin de laptop als muzikaal medium experimenteel en innovatief wordt bevraagd door het visueel asynchrone laptopscherm uit het zicht te nemen. Hiervoor in de plaats wordt een nieuw scherm gebruikt. Een transparant scherm waarbijde performer en toeschouwer elkaar dwarsdoor het medium heen in de performance act visueel ontmoeten. Het medium dient nu als de contact katalysator tussen beide en niet meer als een kamerscherm voor een preutse computermuzikant. Niet alleen het scherm is transparant ook de muzikale ‘broncode’en het uitvoeren daarvan zijn volledig transparant, invoelbaar en direct zichtbaar voor muzikant en publiek. De!onzichtbare wereld van de laptopcomputercode is inge-ruild voor een transparante grafische partituur in de vorm van een poster. De poster of partituur, is ontworpen door een grafisch vormgever waarmee deze in feite als componist fungeert. Dit is een interessante bijkomstigheid die nieuwe vragen oproept over de relatie tussen grafiek, muzieknotatie en muziek. De uitvoerende muzikant leest, bespeelt en complementeert de partituur door middel van een spirograaf en potlood.. Na elke performance is de partituur zichtbaar veranderd en verworden tot een uniek bijproduct van een visueel betekenisvolle muzikale beleving.

Homo sapiens non urinat in ventum

Hom

o

sapi

ens

no

n ur

inat

in

ven

tum

I wou

ld li

ke to

adm

it th

at th

e pr

otag

onis

ts o

f thi

s te

chno

logi

cal

Wal

halla

hav

e be

en a

bsol

utel

y ri

ght.

Let u

s gi

ve c

redi

t whe

re

cred

it is

due

. New

tech

nolo

gies

, dev

elop

ed b

y hi

ghly

inte

llige

nt

optim

ists

, hav

e br

ough

t us

muc

h go

od. W

hat i

s in

tere

stin

g is

th

at s

o fa

r th

is h

as m

ainl

y be

nefit

ed th

e in

divi

dual

. We

have

be

en g

iven

a s

ense

of c

ontr

ol a

nd p

ower

, we

are

empo

wer

ed,

apps

coa

ch a

nd n

avig

ate

us th

roug

h lif

e an

d te

chno

logi

cal

conv

enie

nce

serv

es m

anki

nd. W

e fe

el g

ood

with

that

pow

er a

nd

the

prom

ise

that

this

impl

ies

. But

who

is a

ctua

lly a

t the

whe

el?

Is it

you

and

I, o

r is

it th

e te

chno

logy

and

its

inve

ntor

s?

I thi

nk th

e qu

estio

n of

who

exa

ctly

is s

ittin

g in

the

driv

ing

seat

and

for

wha

t pur

pose

is r

elev

ant t

o ou

r tr

aini

ng. W

e ca

ll ou

rsel

ves

a us

er-o

rien

ted

trai

ning

whi

ch is

on

the

cutt

ing

edge

of

des

ign

and

tech

nolo

gy. W

e ar

e in

that

sen

se c

reat

ors

and

at

the

sam

e tim

e us

ers

of te

chno

logy

. But

the

user

is c

entr

al in

ou

r th

ough

ts. O

n ou

r sc

ale,

we

do in

deed

use

tech

nolo

gy to

cr

eate

a b

ette

r w

orld

, but

des

ire

the

hum

an d

imen

sion

as

a s

tart

ing

poin

t.

It se

ems

that

we

plac

e th

e re

spon

sibi

lity

of a

dvan

cem

ent a

nd

empo

wer

men

t of t

he in

divi

dual

ent

irel

y on

the

tech

nolo

gy it

self.

Te

chno

logy

is s

een

as th

e an

swer

to e

very

pro

blem

and

we

are

sim

ply

the

pass

ive

obje

ct. T

he p

oint

is th

at, i

n ad

ditio

n to

man

y be

nefit

s, te

chno

logy

als

o de

velo

ps d

arke

r si

des

whe

n w

e be

lieve

in

tech

nolo

gy a

s a

solu

tion

to e

ach

and

ever

y pr

oble

m. O

ur i

mag

e of

the

wor

ld is

obs

cure

d w

hen

we

have

too

muc

h fa

ith in

te

chno

logi

cal s

olut

ioni

sm a

nd w

hen

we

mor

e or

less

sw

itch

off

man

kind

as

a fa

ctor

. The

wor

ld c

onte

mpl

ated

thro

ugh

mec

hani

stic

, ra

tiona

l gla

sses

bre

aks

the

link

with

the

ever

yday

rea

lity

of

man

kind

, our

env

iron

men

t, an

d w

ith o

ur v

ery

exis

tenc

e.

Man

kind

and

tech

nolo

gy a

re a

n in

tere

stin

g co

mbi

natio

n. O

ur o

wn

inve

ntio

ns te

mpt

us

to y

et m

ore

and

mor

e. H

owev

er te

chno

logy

al

so ta

kes

away

from

us.

We

are

crea

ting

a ch

asm

, a k

ind

of n

egat

ive

Dig

ital D

ivid

e, a

voi

d th

at is

gro

win

g ev

er la

rger

. In

that

voi

d w

e ca

n ho

pefu

lly h

ear

the

voic

e of

tech

no-h

uman

ism

, the

voi

ce o

f rea

sona

ble

and

hum

an te

chno

logy

, whi

ch ta

kes

into

acc

ount

hum

an im

perf

ectio

n an

d in

effic

ienc

y –

beca

use

that

is w

hat m

akes

us

hum

an.

Bij een laptop performance gebruikt een!muzikant een laptop als instrument. Het door Alan Turing als Universal Machine getypeerde ‘instrument’ heeft in deze context echter last van juist die univer sele kwaliteiten en eigenschap-pen. Aan de ene kant biedt de ‘com-puter’ de performer een zicht op een multidimensionale wereld met daarin een theoretisch oneindig aantal muzikale en expressieve mogelijkheden. Aan!de andere kant sta jij als toeschouwer, letterlijk en figuurlijk, te kijken naar een ondoordringbaar schild met een hippe sticker en een lichtgevende appel. Bovendien lijkt het instrument, waar de muzikant zich mild deinend achter verhuld, verdacht veel op de laptop waar!je onlangs een belastingaangifte mee indiende en enthousiast de Face-book pagina hebt ge-liked van de laptop muzikant die je nu staat te bewonderen.

Sym

phon

y Sp

irogr

aph

At a

lapt

op p

erfo

rman

ce a

mus

icia

n us

es

a!la

ptop

as

an in

stru

men

t. H

owev

er, t

he

‘inst

rum

ent’,

cha

ract

eriz

ed a

s U

nive

rsal

M

achi

ne b

y A

lan

Turi

ng, i

s in

flict

ed b

y ex

actly

thos

e un

iver

sal q

ualit

ies

and

feat

ures

. On!

one

hand

the

‘com

pute

r’

offe

rs!th

e pe

rfor

mer

a v

iew

to a

mul

ti-di

men

sion

al w

orld

with

in it

a th

eore

tical

ly

infin

ite n

umbe

r of

mus

ical

and

exp

ress

iona

l po

ssib

ilitie

s. O

n th

e ot

her

hand

you

, the

vi

ewer

, are

lite

rally

and

figu

rativ

ely

wat

ch-

ing

an im

pene

trab

le s

hiel

d w

ith a

fanc

y st

icke

r an

d a

lum

inou

s A

pple

. Mor

eove

r, th

e in

stru

men

t beh

ind

whi

ch th

e!m

usic

ian

mild

ly b

obbi

ng d

isgu

ises

him

self,

look

s an

aw

ful l

ot li

ke th

e la

ptop

at w

hich

you

re

cent

ly d

id y

our

taxe

s an

d en

thus

iast

ical

ly

liked

the

mus

icia

n’s

face

book

pag

e yo

u ar

e ad

mir

ing

righ

t now

.

Sym

phon

y sp

irog

raph

is a

n ex

peri

men

t in

whi

ch th

e la

ptop

as

a m

usic

al m

ediu

m is

bei

ng q

ueri

ed e

xper

imen

tally

and

in

nova

tive

ly b

y re

mov

ing

the

sigh

t of t

he v

isua

l asy

nchr

one

lapt

op s

cree

n. In

stea

d, a

new

scr

een

is u

sed.

A tr

ansp

aren

t sc

reen

thro

ugh

whi

ch b

oth

perf

orm

er a

nd a

udie

nce

visu

ally

m

eet d

urin

g th

e pe

rfor

man

ce. T

he m

ediu

m n

ow s

erve

s as

a

conn

ectio

n ca

taly

st b

etw

een

both

of t

hem

and

not

mer

ely

as

a ro

om s

cree

n fo

r a

prud

ish

com

pute

r m

usic

ian.

Not

onl

y th

e sc

reen

is tr

ansp

aren

t, al

so th

e m

usic

al “

sour

ce c

ode”

and

!its

perf

orm

ance

are

com

plet

ely

tran

spar

ent,

unde

rsto

od a

nd

imm

edia

tely

vis

ible

for

mus

icia

n an

d au

dien

ce. T

he in

visi

ble

wor

ld o

f lap

top

com

pute

r co

de h

as b

een

exch

ange

d to

a

tran

spar

ent g

raph

ic m

usic

sco

re in

the

shap

e of

a p

oste

r. Th

e po

ster

or

mus

ic h

as b

een

desi

gned

by

a gr

aphi

c de

sign

er,

as!a

!res

ult o

f whi

ch h

e ac

tual

ly fu

nctio

ns a

s a

com

pose

r. Th

is

in a

n in

tere

stin

g si

de-is

sue

whi

ch r

aise

s ne

w q

uest

ions

abo

ut

the

rela

tions

hip

betw

een

grap

hics

, mus

ic n

otat

ion

and

mus

ic.

The

perf

orm

ing

mus

icia

n re

ads,

pla

ys a

nd c

ompl

etes

the

mus

ic

by m

eans

of a

spi

rogr

aph

and

a pe

ncil.

Aft

er e

ach

perf

orm

ance

th

e m

usic

has

bee

n vi

sibl

y ch

ange

d an

d ha

s be

com

e a

uniq

ue

by-p

rodu

ct o

f a v

isua

lly m

eani

ngfu

l mus

ical

exp

erie

nce.

foto: Nico van Haastrecht

phot

o: N

ico

van

Haa

stre

cht

A Sense of Smell

A S

ense

of

!Sm

ell

Sen

se o

f Sm

ell i

s an

inte

rnat

iona

l co-

crea

tion

and

rese

arch

pr

ojec

t des

igne

d by

CM

D B

reda

for V

IVID

. With

in th

is

proj

ect t

each

ers

and

stud

ents

exp

lore

this

am

azin

g w

orld

of

poss

ibili

ties

of s

cent

. The

aim

is to

ret

hink

and

pro

toty

pe th

e po

ssib

ilitie

s of

sce

nt fo

r st

rate

gic

com

mun

icat

ion,

way

find

ing,

st

oryt

ellin

g, in

tera

ctio

n an

d m

edia

des

ign.

Apr

il 20

13, S

ense

of S

mel

l kic

k-st

arte

d w

ith D

UFT

sid

e pr

ojec

t ex

ecut

ed o

n lo

catio

n in

Ber

lin. T

each

ers

and

stud

ents

use

d th

eir

sens

es to

exp

lore

the

city

’s s

peci

fic s

cent

. Spr

ead

out

over

Ber

lin, t

hey

colle

cted

sm

ell s

ampl

es. T

he s

ites

thes

e w

ere

colle

cted

and

the

mem

orie

s an

d as

soci

atio

ns th

ey e

voke

d w

ere

anno

tate

d. F

urth

erm

ore,

they

des

igne

d sm

ell i

nter

vent

ions

on

loca

tion.

Dis

pers

ed o

ver

the

city

, sm

ell t

ags

wer

e m

ade

by

usin

g st

enci

ls a

nd a

n od

oran

t aer

osol

. Thu

s cr

eatin

g in

visi

ble

mes

sage

s fo

r th

e ig

nora

nt p

edes

tria

ns.

Sen

se o

f sm

ell i

s on

-goi

ng, a

nd is

cur

rent

ly d

evel

opin

g pr

otot

ypes

for

inte

ract

ive

inst

alla

tions

, sen

sual

exp

erie

nces

an

d im

mer

sive

eve

nts.

All

rese

arch

and

dev

elop

men

t is

docu

men

ted

and

will

be

publ

ishe

d in

a b

ook

of c

once

pts

that

w

ill p

rese

nt e

ngag

ing

new

thou

ghts

and

“th

e st

ate

of th

e ar

t”

on th

e su

bjec

t of s

mel

l.

Sense of Smell is een internationaal co-creatieproject van docenten en studenten dat in het kader van Vivid opgezet is. Binnen het project verkennen studenten en docenten de verrassende wereld van geur om zo te komen tot nieuw mogelijkheden voor het gebruik van geur binnen strategi-sche communicatie, wayfinding, storytelling, interactie en media design.

In april 2013 ging Sense of Smell van start met het DUFT project dat op locatie in Berlijn werd uitgevoerd. Leraren en studenten gebruikten hun zintuigen om de stad te verken-nen. Ze verkenden Berlijn via hun neus en verzamelden geursamples van geurbronnen. Daarbij noteerde ze de vindplaats en de herinneringen en associaties die de geur opriepen. Daarnaast ontwierpen ze op locatie interventies door middel van geur. Op verschillende plaatsen verspreid in de stad werden, onzichtbare boodschappen achtergelaten aan de nietsvermoedende voorbijganger. De Geur Graffiti werd aangebracht met stencils en geurspray.

Het Sense of Smell onderzoek resulteert in onder meer, prototypes voor interactieve installaties, sensuele ervaringen en immersieve events. Al het onderzoek en ontwerp worden gepubliceerd in een conceptboek een bloemlezing van “the state of the art” in denken en producten op het gebied van geur en geur technologie.

Geur is één van de krachtigste primaire sensoren waarmee wij met de werkelijkheid interacteren. Geur is in staat om een heel dwingend signaal af te geven dat zich direct een weg baant naar onze emoties en herinneringen en communiceert hiermee veel directer dan beeld of geluid. Het is daarom vreemd dat geur maar zeer sporadisch wordt toegepast als onderdeel van mediaont-werp en/of communicatiedesign.

Sce

nt is

one

of t

he m

ost a

ncie

nt a

nd

pow

erfu

l sen

sors

we

can

use

to in

tera

ct

with

the

wor

ld. I

t‘s d

eepl

y ro

oted

and

di

rect

ly c

onne

cted

with

our

em

otio

ns

and

mem

orie

s. F

urth

erm

ore,

it p

rovo

kes

a fa

r m

ore

dire

ct r

espo

nse

than

sou

nd o

r vi

sion

. Des

pite

it’s

pow

ers.

Sce

nt is

mos

tly

over

look

ed in

the

proc

ess

of m

edia

and

co

mm

unic

atio

n de

sign

.

CM

D p

roje

ct

Red

actie

/ ed

itors

:Pa

ul v

an ’t

Hul

lena

arW

ande

r Ei

kelb

oom

Essa

ys:

Ari

e A

ltena

Wan

der

Eike

lboo

m

Col

umn:

Hug

o va

n R

oyPr

ojec

ten

/ pro

ject

s:Th

omas

Kam

pers

Rob

bert

Seg

hers

Sco

tt v

an H

aast

rech

tM

arce

l van

Bra

kel

Fred

erik

Due

rinc

kG

é S

mit

Vert

alin

gen

/ tra

nsla

tions

:M

aris

e H

ertr

oys

Titu

s Ve

rhei

jen

Foto

grafi

e /

phot

ogra

phy:

Nic

o va

n H

aast

rech

t

Ont

wer

p / d

esig

n:R

ob v

an H

oese

lC

arel

Fra

nsen

Dru

k / p

rint

:N

PN D

rukk

ers

Com

mis

sie

Void

/ Vo

id c

omm

isio

n:H

ugo

van

Roy

Ria

va

Ooi

jen

Mic

hel W

itter

Wan

der

Eike

lboo

mPa

ul v

an ’t

Hul

lena

ar

avan

scm

d.nl

/voi

d

Longitude: 13416164 Latitude: 52510570

Stof en gruis sample genomen bij de ingang van de Berlijnse metro. zoete vettige geur, stoffig, sigaretten as, smeerolie, geur van schimmel.

Op een koude winterdag film ik een scène met mijn vriendin. Ze ligt halfnaakt op de betonnen vloer van de brandtrap van ons flatje. Ze speelt een lijk maar kan amper stil liggen. Ik voel me schuldig, maar het ziet er wel geweldig goed uit. Ik vind haar fantastisch.

Long

itude

: 134

1616

4 La

titud

e: 5

2510

570

Dir

t sam

ple

from

the

floor

at a

sub

way

ent

ranc

e. S

wee

t gre

asy

smel

l, du

sty,

cig

aret

te

ashe

s, lu

bric

atin

g oi

l fun

gal s

mel

l.

Film

sho

ot o

n a

cold

win

ter’s

day

. I a

m s

hoot

ing

a fil

m s

cene

with

my

girl

frie

nd. S

he

is h

alf n

aked

on

the

conc

rete

ste

ps o

f the

em

erge

ncy

stai

rs o

f our

apa

rtm

ent.

Her

ch

arac

ter

is a

cor

pse

but s

he c

an h

ardl

y lie

stil

l. I f

eel a

bit

guilt

y, b

ut it

look

s gr

eat.

She

’s a

spe

cial

kin

d of

gir

l.

Longitude: 13369673 Latitude: 52526352

Stof kruipt je neus binnen, Sterke geur van gebroken bakstenen.

Het is een zomerse dag. De bouwvakkers zijn net weg. Ik speel op een bouwter-rein tegenover mijn school. Ik schrijf met mijn vinger mijn naam in het natte beton. Elke keer wanneer ik hier langs kom, zie ik nog steeds mijn naam in het beton staan en voor een kort moment voel ik me weer 9 jaar oud.

Long

itude

: 133

6967

3 La

titud

e: 5

2526

352

You

feel

dus

t cre

epin

g up

you

r no

stri

ls. H

eavy

sm

ell o

f bro

ken

bric

ks.

It’s

a su

mm

er’s

day

. I’m

pla

ying

on

the

cons

truc

tion

site

opp

osite

my

scho

ol. T

he

cons

truc

tion

wor

kers

hav

e ju

st le

ft. I

nsid

e I w

rite

my

nam

e on

the

wet

con

cret

e. E

ven

now

, eve

ry ti

me

I’m p

assi

ng b

y, I

still

see

my

nam

e w

ritt

en in

the

conc

rete

and

just

fo

r a

seco

nd I

feel

like

9 a

gain

.