78 week 26 VI www.vi.nl week 26 VI www.vi.nl 79

TEKST: GEERT-JAN JAKOBS

H et is donderdagochtend, kwart over negen, als Ricky van den Bergh zich meldt bij de penitentiaire inrichting in Sittard. Bij de

ingang treft het voormalige boefje van onder meer ADO Den Haag en Sparta een zwaarlijvige zestiger. ‘Moggûh’, begroet Van den Bergh hem, ‘kom je ook een potje voetballen?’ De man schudt zijn grijze haardos. Hij is drie keer met drank achter het stuur gepakt en begint vandaag

aan twee weken celstraf. ‘Da’s minder’, weet Van den Bergh, die zelf twee keer een paar dagen in de gevangenis zat. Als beginnend prof werd hij gestraft voor het in elkaar slaan van zijn stief-vader. Jaren later verdween de Hagenaar nog eens kortstondig achter de tralies na een uit de hand gelopen verkeersruzie. Was het leven een Monopoly-spel, dan stond hij vandaag wel op het juiste vakje: Van den Bergh is

slechts op bezoek in de gevangenis. Vanochtend stapte hij in Den Haag om half acht in de auto om op tijd aanwezig te zijn bij het vreemdste toernooi uit zijn voetballeven. Gespeeld tussen gevangenismuren, met tien teams van voor- namelijk (ex-)gedetineerden en begeleiders. Van den Bergh doet mee met FC de Rebellen, het rondreizende circus van excentrieke oud-profs. Amateurvelden en theaters werden al veroverd, nu wacht een opmerkelijk nieuw podium. De meeste leden deden hun hele leven juist alles om uit de gevangenis weg te blijven, vandaag komen ze er vrijwillig naartoe.

Daar is Luc Nilis, de Belg die in zijn recent ver-schenen biografie genoeg misstappen opbiecht om selectie voor de rebellenclub te rechtvaar-digen. Ook de voormalig beste voetballer van

Nederland moet deze morgen zijn telefoon achterlaten bij de portier. Daarna sloft hij door de metaaldetector en loodst een bewaker hem via een reeks zware deuren door de gevangenis- gangen. Ooit zat Nilis in de kleedkamers van Camp Nou, Anfield en San Siro, nu mag hij zich gaan omkleden in een lokaaltje met tralies. De Belg ondergaat het allemaal zwijgend en schouder- ophalend, alsof het nooit anders geweest is. De andere teams staan al te trappelen. Er zijn niet alleen gedetineerden en personeelsleden van de instellingen in Sittard, Roermond, Almelo en het Drentse Veenhuizen – die laatsten stapten vanochtend al om zes uur in het politiebusje – maar ook ploegen uit Duitsland en België. Reden voor de organisatie om maar meteen van een ‘mini-EK’ te reppen. Bij de slagbomen ston-den reusachtige luchtpoppen in voetbaloutfits

te razen, net als bij de echte eindrondes. Rond het veldje op de binnenplaats van de instelling hangen vlaggen van de deelnemende landen. Ook is er een heuse openingsceremonie. Als ves-tigingsdirecteur Cees Niessen in Nederlands en Duits een dag van verbinding en verbroedering heeft bejubeld, worden de spelers het kunstgras-veld op gedirigeerd voor, jawel, de volksliederen. Dichter bij Oranje is Ricky van den Bergh nooit geweest. Met petje en slippers staat hij er niet heel officieel bij, maar hij doet zijn best om niet in de lach te schieten tijdens het Wilhelmus. Onder het Belgisch volkslied kauwt Luc Nilis rustig verder op zijn broodje kaas.

Even later trapt directeur Niessen het toernooi symbolisch af met Jeff Stans, profvoetballer zonder oogkleppen. De middenvelder, net uit zijn contract bij Excelsior, werkte in het verleden als sportinstructeur in de Rotterdamse peni-tentiaire inrichting De Schie. Hij hield er sterke verjaardagsanekdotes aan over van de keren dat hij Willem Holleeder liet opdrukken, maar ook een grote betrokkenheid bij het leven achter slot en grendel. Meer specifiek aan de hindernissen die gedetineerden ondervinden om na hun straf weer in de maatschappij opgenomen te worden. Om dat proces te versoepelen begint hij nu samen met onder anderen voormalig Excelsior-keeper John Luijendijk een nieuw initiatief: Stichting Goal. Doel is talentvolle, goedwillende gevangenen te helpen met het vinden van een voetbalclub. ‘Veel jongens vallen na hun detentie in een zwart gat’, weet Stans. ‘Door te sporten kunnen ze weer structuur en discipline krijgen, gaan ze weer bij de samenleving horen. Maar voor gede-tineerden die willen voetballen is het niet zoals bij de F’jes, waar nieuwe spelers met paps of mams binnenkomen. De drempel is vaak hoog,

maar met mijn contacten in de voetbalwereld kan ik ze helpen. We zullen op zoek gaan naar geschikte jongens, geholpen door sportinstruc-teurs in de instellingen, en ze dan proberen ergens onder te brengen. Dat zal misschien niet zo snel bij een profclub zijn, maar ik weet zeker dat er genoeg bruikbare versterkingen lopen voor verenigingen in de Tweede Divisie of de top van het amateurvoetbal. Die jongens hebben mis-stappen begaan, waarvoor ze zwaar moeten boeten. Maar dat betekent niet meteen dat ze een slecht mens zijn.’ Stans verwacht wel in gewetensnood te komen als hij ooit attent wordt gemaakt op een zeden- delinquent met een fijne steekpass. ‘Zeker als iemand aan kleine kinderen heeft gezeten. Iedereen heeft recht op een tweede kans, ook zij, maar ja… Bij zo iemand zit sowieso iets niet goed in zijn koppie. Ik ben straks ook verantwoorde-lijk voor wat ik aflever, dus ik weet niet of ik daar aan wil beginnen. Dat is nog wel een dingetje.’Stans houdt geen cent over aan zijn inspannin-gen voor de stichting. Hij doet het puur uit maat-schappelijk bewustzijn, omdat hij de overtuiging heeft dat voetballers hun voorbeeldfunctie

Voetballen in de kleine ruimte

In Balverliefd elke week aandacht voor de gang van zaken achter de schermen van het voetbal en opvallende gebeurtenissen aan de rand van het veld. Deze week over voetbal achter slot en grendel.

De gevangenis in Sittard is voor een dag het toneel van een mini-EK. FOTO’S: TOM BODE

‘Zelf halen’, zegt Ricky van den Bergh droogjes als een van de gedetineerden een bal over de muur schiet

80 week 26 VI www.vi.nl week 26 VI www.vi.nl 81

Duitsland bestaat al sinds 1992 een jaarlijkse competitie tussen gedetineerden uit vijftien instellingen’, zegt Brink. ‘En nog nooit een incident, hè? Het is natuurlijk zaak dat je spelers in eerste instantie selecteert op hun gedrag. We trekken niet iemand uit een isolatiecel omdat-ie zo goed kan voetballen. Vandaag zie je jongens die aan zichzelf hebben gewerkt, die willen bewijzen dat ze op de goede weg zijn. Voetbal is een ideaal middel voor gedragsbeïnvloeding.’ Ook indirect, weet Brink. Hij ijvert al jaren voor baantjes voor (ex-)gedetineerden bij voetbal-clubs. ‘Schoonmaken in een fabriek motiveert vaak niet, schoonmaken in een stadion wél. Met achttien clubs, waaronder FC Twente, Vitesse,

Fortuna Sittard en Almere City, werken we al samen. Wist je dat alle stoeltjes bij Heracles Almelo door gedetineerden zijn gemonteerd?’ Ondertussen rolt de bal in een decor van tralies, muren en hekwerk. Vijf-tegen-vijf, twaalf minu-ten per potje. Er zijn bewakers met pepperspray en handboeien, maar ze hoeven niet in actie te komen. Op een speciaal gebouwde tribune kijkt

de gevangenis, opgesloten wegens belasting-fraude. ‘Ik kan de vrije man niet vinden’, treurt hij. Gevangenishumor. Ricky van den Bergh is daar ook bedreven in, blijkt als een van de gedetineerden tegen FC de Rebellen een bal over de muur schiet. ‘Zelf halen’, zegt de Hagenaar droogjes. Tussen de wedstrijden door hoort hij het ene na het andere tragische levensverhaal aan. ‘Ze zeggen allemaal dat ze onschuldig zijn, maar het grootste gedeelte zit natuurlijk niet voor niks en ze hebben andere mensen veel ellende aange-daan. En toch, als ik dan met die gasten praat, vind ik het rot om hun verhalen te horen. Elke middag om kwart voor vijf gaat de celdeur dicht, ’s ochtends om half acht gaat die pas weer open. Ik sprak jongens die achttien, zestien en negen jaar uitzitten. Lang joh. Er zit van alles tussen: eentje had de vriend van zijn ex vermoord, een andere deed een drugstransportje… We hebben helaas niet tegen zedendelinquenten gevoet-bald. Dan had ik er misschien voor het eerst van mijn leven een sliding uitgegooid.’De populairste oud-voetballer is Glenn Helder. De voormalige linksbuiten zat na zijn loopbaan zelf een half jaar vast, wegens bedreiging, mis-

handeling en vuurwapenbezit. Hij krabbelde op uit het moeras en doet nu dappere pogingen zoveel mogelijk anderen op het droge te trekken. Johnny Cash sprak met zijn gitaar tot de ge-vangenen, Glenn Helder doet het met de bal. Regelmatig bezoekt hij huizen van bewaring voor clinics en presentaties. ‘Als ik een opleiding bij de NASA had gehad, zou ik daarover vertel-len’, zegt hij. ‘Maar dit is nou eenmaal de wereld waarvan ik verstand heb. Ben ik er trots op dat ik in de gevangenis heb gezeten? Nee, met hoofd-letters en uitroeptekens. Maar het is gebeurd en nu kan ik er maar beter iets nuttigs mee doen.’ De gedetineerden voelen dat Helder hen niet veroordeelt. ‘Als we naar de wc gaan, stinken we allemaal.’ In Sittard wordt de ex-international dan ook omarmd als een van de jongens. Gevangenen hangen aan zijn lippen, omhelzen hem, bedanken hem. ‘Geweldig dat je er bent voor ons.’ Helder staat in een kringetje van zware jongens en strooit met levenswijsheden. ‘Hoe groter je begeerte, hoe kleiner je geluk.’ En: ‘Als je buiten komt, blíjf buiten!’

Vanwege een knieblessure moet Helder zich vandaag beperken tot coachen. Zijn ploeg met

het publiek – veel blote basten, voetbalshirts en tatoeages – geboeid toe, en niet eens letterlijk. Na elk uur moeten de toeschouwers plaats- maken voor een nieuwe afvaardiging van de ruim driehonderd gevangenen in Sittard. Ook voor de gedetineerden die niet op het veld staan, wordt de alledaagse sleur even doorbroken. Ze krijgen consumptiebonnen voor een broodje hamburger en een blikje fris. Verder verdelen ze hun aandacht eerlijk tussen een blonde pers-fotografe en de bekende voetballers. Rebellenleider Marcel Meeuwis heeft ook Glenn Helder, Maurice Graef, Dennis Gentenaar en Scott Calderwood meegenomen naar Sittard. Luc Nilis vormt als vanouds een tandem met Gilles De Bilde en krult de bal nog altijd vanuit alle hoeken en standen het doel in. Zonder een spier te vertrekken. Tegen een ploeg van dak- en thuislozen uit Genk kopieert hij bijna zijn legendarische goal tegen FC Utrecht: de oud- PSV’er omspeelt de doelman, zet aan voor een hakbal, maar wordt onderuit geschoffeld. ‘Een fout, kom aan!’, roept Nilis tegen de fluitende gevangenismedewerker. Die laat doorspelen. Bajesvoetbal is niet voor fijngevoelige types.

Gerko Brink deelt raketjes uit. Hij heeft een colbert aangetrokken om zijn zweetplekken te maskeren. Nadeel is dat hij nu nog drie keer zo hard zweet. Toeschouwers wapperen zichzelf koelte toe met rondslingerende krantjes. Effe luchten, luidt de titel. Gemaakt door en voor gedetineerden. Met gedichten, een recept voor arretjescake en een speelschema van het EK in Frankrijk. Een stripje van Lionel Messi in

ex-profs wordt opgerold door de Sittardse gedetineerden: 4-1. Na elke goal van de thuis-ploeg wordt gejuicht op de tribune, maar klinkt ook gebonk op de raampjes rond het veld. De onfortuinlijke bezitters van een skybox leven hartstochtelijk mee. Team PI (Penitentiaire Inrichting) Sittard groeit uit tot smaakmaker van het toernooi. Het spel-plezier spat van de ploeg. De bal geeft vreugde, de bal geeft vrijheid. Al dribbelend ontstijgen de spelers voor even de tralies. Het scheelt na-tuurlijk dat er twee voormalige jeugdspelers van Eredivisionisten tussen zitten. Hun levenswandel verstoorde een mogelijk glorieuze toekomst, maar voetballen zijn ze niet verleerd. Volgens directeur Niessen plukken de spelers ook de vruchten van hun gedisciplineerde voorberei-ding. ‘Ze hebben goed getraind, keihard gewerkt en een speciaal dieet gevolgd.’ Eén van de spelers stelde zelfs overplaatsing naar een inrichting met een lichter regime uit om het mini-EK nog mee te kunnen maken. ‘Gelukkig hebben onze talenten hier nog lang-durige contracten’, zegt een sportmedewerker

in iets constructiefs moeten vertalen. Hij offert er vandaag zonder morren een vakantiedag voor op. Een gedetineerdenteam heeft Stans nog niet verzameld, in Sittard coacht hij een ploeg met kennissen en medewerkers van de stichting. Ondertussen speurt hij naar talenten met een celstraf en krijgt hij de ene na de andere smeek- bede toegefluisterd van een grote Tukker met oorringen. ‘Kom toch lekker in Enschede voetballen.’ Het is Gerko Brink, voorzitter van supporters-vereniging Borne van FC Twente. Niet alleen die club heeft hem slapeloze nachten bezorgd. Ook het organiseren van dit gevangenistoernooi hakte erin. Als projectleider Sport als re-integratie-

middel van de Dienst Justitiële Inrichtingen is Brink een van de drijvende krachten achter het mini-EK. Dat drijven krijgt vandaag extra betekenis vanwege de tropische omstandig-heden. Brink zweet zich een ongeluk. Toch sjouwt hij onvermoeibaar heen en weer en zorgt hij dat alles goed verloopt. Hij is trots op de Nederlandse primeur: een voetbaltoernooi met deelnemers uit verschillende gevangenissen. ‘In

‘We trekken niet iemand uit een isolatiecel omdat-ie zo goed kan voetballen’

‘Gelukkig hebben onze talenten hier nog langdurige contracten’

Jeff Stans als coach van het team van Stichting Goal.

Beeld uit de openingswedstrijd van het gevangenistoernooi in de PI Sittard.

Ooit zat Luc Nilis in de kleedkamers van Camp Nou, Anfield en San Siro, nu mag hij zich omkleden in een lokaaltje met tralies

82 week 26 VI www.vi.nl

met een knipoog. Jeff Stans merkt dat ook, als hij zich voorstelt aan de spits. Die is, hoe kan het ook anders, sterk in de kleine ruimte. Stans denkt hem bij een mooie club te kunnen onder-brengen. Maar nu nog niet. De spits moet nog zes jaar brommen. Toch geeft Stans hem zijn kaartje. ‘Want wij kunnen ook veel betekenen voor jongens die nog vastzitten. In de laatste fase van hun straf kunnen we ze bijvoorbeeld helpen om speciaal sportverlof te krijgen en ze alvast laten trainen bij een club.’

Gursly puft uit in de schaduw. Hij is speler van Team PI Veenhuizen, al is hij daar tot zijn opluchting formeel geen onderdeel meer van. Sinds drie jaar is hij weer vrij man, nadat hij een celstraf van drie jaar had uitgezeten. Zijn straf-blad houdt hij liever voor zich. ‘Het voetbal heeft me er in die tijd doorheen gesleept’, zegt hij, lurkend aan een colaatje. ‘Vier, vijf keer in de week trapten we een balletje. Ik leefde echt naar die

momenten toe. Voetbal betekent verbroedering. En het is een uitlaatklep voor mensen in de pro- blemen. Het helpt je om je hoofd erbij te houden.’ Maatje Rob ploft naast hem neer. Ook hij mocht de gevangenis van Veenhuizen drie jaar geleden verlaten, ook hij had er drie jaar op zitten. Omdat hij met zijn bedrijfje ‘illegale dingetjes’ impor-teerde. ‘Laten we het daar maar op houden.’ Na zijn vrijlating hoopte Rob het normale leven weer snel op te kunnen pakken. Dat viel tegen. ‘Je denkt dat je je straf hebt gehad, maar dan be-gint het pas. Want de maatschappij straft je nog

een paar keer. Wil jij een verzekering afsluiten, dan betaal je automatisch het dubbele. Een baan zoeken is haast onmogelijk, omdat elke werk-gever een verklaring van goed gedrag vraagt.’ In zijn geval redde het voetbal hem ná zijn detentie. Door bemiddeling van Gerko Brink vond hij een baantje als barkeeper in de kantine van een Groningse amateurvereniging. Zo kwam Rob weer onder de mensen en herwon hij zijn eigenwaarde. ‘Zo belangrijk is voetbal.’ Ze beseffen hoe het toernooi in Sittard ook kan overkomen op de buitenwereld. Het is koren op de molen voor degenen die toch al menen dat Nederlandse gevangenen in luxe leven. En als Gursly en Rob herinneringen ophalen aan groene vergezichten, barbecues en tot voor kort zelfs een zwembad in Veenhuizen, dan lijkt het inderdaad bijna aanlokkelijk om er een vakantie te boeken. Rob: ‘De mensen weten niet hoe het is om constant ja en amen te moeten zeggen, om zestien uur per dag in een cel te zitten.’ Gursly:

‘Mensen die de gevangenis met een hotel vergelijken, hebben geen idee hoe het klinkt als die deur dichtvalt.’

Plots verschijnt langs het veld een blonde dame met een zalmroze pakje en hoge hakken. ‘Wát een mooi doelpunt’, roept ze. Het is Angeline van Dijk, als divisiedirecteur gevangeniswezen een van de belangrijkste mensen in de Nederlandse peni-tentiaire wereld. Ze was erg nieuwsgierig naar het voetbaltoernooi , dat ze als ‘geweldig’, ‘uniek’ én ‘iconisch’ omschrijft. ‘Ik heb persoonlijk een

hekel aan ledigheid in de gevangenis’, zegt ze. ‘Ik wil niet dat mensen hier de hele dag Goede Tijden Slechte Tijden liggen te kijken of maar een beetje liggen te hangen. Nee, kom op! Je staat straks weer buiten en moet aan de bak. Werk aan je zelfherstel, aan je zelfredzaamheid, aan je sociale contacten. Zoek naar een baan. Voetbal is daarvoor een heel geschikt instrument.’ In de finale verslaat Stichting Goal van Jeff Stans een ploeg met medewerkers van de maatschap-pelijke tak van Schalke 04. De Sittardse gedeti-neerden worden verdienstelijk derde. Mevrouw Van Dijk reikt de prijzen uit. ‘Kusje, kusje’, klinkt het onvermijdelijk uit het publiek. Een gevan-gene plant een zweterige zoen op de hand van de directrice. Een symbolische afsluiting van een dag waarop barrières voor even werden doorbroken. Een enorme beker wordt uitgereikt, confetti dwarrelt neer en Queen zingt het ultieme kam-pioenenlied ‘And bad mistakes, I’ve made a few…’

Het is vier uur, het mini-EK is voorbij. Ricky van den Bergh telt zijn zegeningen. Hij mag wel weer naar huis. De Hagenaar bekent dat deze dag hem best heeft aangegrepen. ‘Ik zat net te praten met een jongen die acht jaar heeft gekre-gen. Hij ging erin toen zijn dochtertje één was en zit nu al vierenhalf jaar. En de moeder wil niet dat zij hem daar ziet. Dan krijg je toch wel met zo’n gozer te doen, hoor. Hij was gepakt met een grote wietplantage en voor afpersing. Niet goed, natuurlijk, maar je krijgt tegenwoordig minder voor moord. Zo’n jongen heeft een dochtertje en probeert ook maar wat te verdienen, weet je?’ Een bewaker loodst hem weer terug naar de par-keerplaats. Bij de portier krijgt Van den Bergh zijn telefoon weer terug. ‘Ik weet hoe het is, heb vroeger thuis genoeg ellende meegemaakt. Dan was ik altijd zo blij om anderhalf uur gewoon lekker te kunnen voetballen. Daarom wilde ik dit graag meemaken. Ik hoop dat we die jongens hier een leuke dag hebben bezorgd.’

Glenn Helder spreekt uit ervaring en geeft gedetineerden wijze levenslessen mee.

Johnny Cash sprak met zijn gitaar tot de gevangenen, Glenn Helder doet het met de bal