Penitentiaire Inrichting WortelJAARVERSLAG2015

2

Over de inrichting

De Penitentiaire Inrichting (PI) van Wortel was tot 1993 een landloperskolonie. Het is een afgelegen inrichting, binnen een regionale context van vier gevangenissen, die over een uitgebreide infrastructuur voor hulp- en dienstverlening beschikt.

p.3

Organisatie van de hulp- en dienstverlening

Om een kwalitatief hulp- en dienstverleningsaanbod te realiseren in de inrichting vanuit de Vlaamse overheid, is er nood aan goede samenwerkingsmodellen en organisatievormen.

p. 5

De hulp- en dienstverlening

PI Wortel beschikt over een gevarieerd hulp- en dienstverleningsaanbod. We werpen een blik op het nieuwe aanbod, opmerkelijke vaststellingen of acties binnen het bestaande aanbod en op eenmalige projecten.

p. 7

Wat brengt 2016?

We schetsen o.a. de acties die in het kader van het actieplan 2016-2018 in 2016 genomen zullen worden. p. 14

Inhoud

3

Historiek

De Penitentiaire Inrichting van Wortel was tot 1993 een landloperskolonie. Het ontstaan van de ‘kolonie’ dateert uit de periode van de Verenigde Nederlanden. Meer informatie over de boeiende geschiedenis is terug te vinden in ‘Landlopers’ (2013) van Toon Horsten, een boek over de geschiedenis van de rijksweldadigheidskolonies van Wortel en Merksplas. (Uitgeverij Atlas Contact, ISBN 9045019329)

Sinds 1993 werden de gebouwen geleidelijk opgetrokken, beter beveiligd en gerenoveerd. Belangrijke infrastructurele aanpassingen in functie van veiligheid werden uitgevoerd (bijvoorbeeld veiligheidsomheining). Er werd een nieuw cellulair complex gebouwd.

Sinds februari 2010 is de Penitentiaire Inrichting te Tilburg een bijhuis van Wortel. Door een verdrag tussen Nederland en België werd deze inrichting ter beschikking gesteld voor strafuitvoering van 650 Belgische gedetineerden. Door de bouw van een aantal nieuwe gevangenissen (o.a. in Beveren) werd het aantal gedetineerden in Tilburg in 2014 afgebouwd tot 550 gedetineerden, en in 2015 tot 500. Einde 2016 zal het project stopgezet worden.

Capaciteit

In 2012 werd vleugel C in gebruik genomen. Die geeft plaats aan 114 extra gedetineerden (merendeel duocellen). Zowel de capaciteitsuitbreiding als de samenwerking met Tilburg hebben bijgedragen aan de schaalvergroting van Wortel. Ondertussen beschikt Wortel over een capaciteit van 301 gedetineerden (inclusief 9 transitplaatsen Tilburg ). De gemiddelde dagbevolking in 2015 bedroeg 286 (exclusief transitplaatsen, gemiddelde dagpopulatie 6).

Ligging

PI Wortel is een afgelegen inrichting. Ze is moeilijk bereikbaar voor zowel gedetineerden met uitgangsvergunning of penitentiair verlof, als voor familieleden en (potentiële) aanbodverstrekkers. In 2015 waren er contacten tussen De Lijn, stad Hoogstraten en de inrichting in functie van een eventuele busverbinding. Dit leverde vooralsnog geen resultaten op.

Regionale werking

De concentratie van vier gevangenissen in de Noorderkempen (Merksplas, Turnhout, Hoogstraten en Wortel) heeft een aantal gevolgen voor de organisatie van de hulp- en dienstverlening in elke afzonderlijke gevangenis. De meeste aanbodverstrekkers zijn regionaal georganiseerd en hun medewerkers zijn vaak actief in één of meerdere gevangenissen. Naast lokale afstemming is er ook in belangrijke mate overleg op regionaal niveau tussen de beleidscoördinatoren en de structurele partners. In 2015 werd bekeken of ook op beleidsmatig vlak meer regionaal afgestemd kan worden (zie 2.2). Door de partners werd het standpunt ingenomen dat de focus van de beleidsplanning best lokaal blijft gezien de specificiteit van

Over de inrichting

4

elke gevangenis. De praktijk van een beleidsteam per gevangenis wordt dus behouden. Dat standpunt werd bekrachtigd tijdens een regionaal moment, dat werd aangegrepen voor informeren over het bovenlokaal strategisch plan.

In het najaar van 2015 werd tevens voor de tweede keer een regionale, herstelgerichte activiteit georganiseerd door CAW De Kempen (zie verder).

Infrastructuur hulp- en dienstverlening

De Penitentiaire Inrichting van Wortel beschikt over een uitgebreide infrastructuur voor hulp- en dienstverlening. Eén vleugel van het oude landlopersgedeelte staat bijna volledig ter beschikking van de hulp- en dienstverlening: het educatief centrum. Het merendeel van het groepsgerichte aanbod wordt daar georganiseerd. De concentratie van het aanbod en de ligging (buiten het cellulair gedeelte) vragen om specifieke afspraken, zowel voor de medewerkers van de Vlaamse overheid als voor het bewakend personeel. Ze werden in overleg met directie en het hoofd van de penitentiaire assistenten in een afsprakennota opgenomen die regelmatig geactualiseerd wordt. Met de bouw van de nieuwe vleugel C werden naast celcapaciteit ook extra lokalen voor hulp- en dienstverlening gecreëerd, zowel voor individueel als groepsaanbod.

Vanuit veiligheidsoverwegingen werd in 2014 beslist om een aantal activiteiten dat in het educatief centrum plaatsvond, te verplaatsen naar activiteitenlokalen op vleugel C. Daardoor werd het aantal gedetineerden verspreid en het aantal gedetineerden in het educatief centrum verminderd. Naar aanleiding van personeelstekorten werden in 2015 regelmatig activiteiten van het educatief centrum naar andere locaties verschoven.

In aanloop naar het nieuwe schooljaar werden door de technische dienst herstel- en opknapwerken uitgevoerd in het schildersatelier en de leskeuken.

Fietsenatelier educatief centrum (Foto Stephen Vincke, Fod Justitie)

5

Beleids- en coördinatieteam

Het decreet betreffende de organisatie van de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden (2013) geeft een aantal richtlijnen mee over de organisatie van de hulp- en dienstverlening, zowel op bovenlokaal als lokaal niveau. Wat de lokale werking betreft, werd in elke gevangenis een beleidsteam en een coördinatieteam opgericht. Het beleidsteam is verantwoordelijk voor de opmaak van 2-jaarlijkse actieplannen. In 2015 vonden drie bijeenkomsten van het beleidsteam plaats: één in het voorjaar over de opvolging en evaluatie van het lopende actieplan, twee in het najaar over de opmaak van het actieplan 2016-2018. De opdracht die het decreet aan het coördinatieteam geeft, is opvolging en uitvoering geven aan het lokale actieplan.De vaste leden zijn de beleidscoördinator, organisatieondersteuner(s), de vormingsagent, de onderwijscoördinator, de sportfunctionaris en de cultuurfunctionaris.

Om tegemoet te komen aan vertegenwoordiging van de verschillende domeinen en om op die manier een meer integrale werking te bekomen, werd beslist om op regelmatige basis het vaste coördinatieteam uit te breiden met vertegenwoordigers van de andere domeinen. Zo werd in 2015 een coördinatieteam georganiseerd in functie van de werking van het ganse aanbod rond geestelijke gezondheid: CGG, CAP, AA. Naast vertegenwoordigers van deze organisaties en leden van het

coördinatieteam, nam ook een vertegenwoordiging van directie, PSD en trajectbegeleiding deel. Er werd stilgestaan bij het praktische verloop (bekendmaking en toeleiding, infrastructuur…) en bij het inhoudelijke verhaal. Aan het CGG werd bijvoorbeeld de suggestie gedaan om ook andere thema’s (agressie, seksuele delinquentie) op te nemen. Ook binnen het beleidsteam werd dit signaal gegeven dat beantwoord werd met een extra aanbod vanuit het CGG (zie verder).

Organisatie van de hulp- en dienstverlening

Samenwerkingspartners

• AA• Bibliotheek Turnhout• Bloso• CAW De Kempen - JWT• CBE Kempen• CGG Kempen• CVO LBC• CVO Taxandria• De Rode Antraciet• Open Doek - MOOOV• Stad Hoogstraten• Suggnomè• ‘t Zwart Goor• VDAB• Vélo Leuven• Vlabus• Vocvo• Vormingplus Kempen• VVBV - CAP

Beleidsteam

Aerts Anik Teamverantw. TB (CAW De Kempen) Bosman Katleen Adj. Dir. (CGG Kempen)Caers Iris Trajectbegeleider (CAW De Kempen)Dens Guy Teamverantw. OO (CAW De Kempen)Gorissen William Penitentiair Assistent (DG EPI)

6

Actieplan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden 2014-2015

In het actieplan 2014–2015 werden drie strategische doelstellingen geformuleerd:

• Het draagvlak voor hulp- en dienstverlening bij personeel (Justitie en Vlaamse overheid) is versterkt. De initiatieven die in 2014 werden gestart, werden in 2015 verdergezet. Naast informeren van personeel zien we vooral een meerwaarde om hen te betrekken voor een vlottere en veiligere (samen)werking. Net als in 2014 namen we in 2015 met enkele leden van het coördinatieteam op regelmatige basis deel aan het ploegcheffenoverleg, vooral in functie van het fitnessaanbod dat gereorganiseerd werd (zie verder). We organiseerden een overleg over de werking van de hulp- en dienstverlening met vertegenwoordiging van Justitie (PA, PBAP, PBA, PBA ateliers, PSD, vormingsagent, directie) en Vlaamse overheid (coördinatieteam, TB). Die acties werden overgenomen in het actieplan 2016-2018. In 2015 werd van start gegaan met een nieuwsbrief over de hulp- en dienstverlening in functie van het informeren van zowel medewerkers van Justitie als van de Vlaamse overheid.

• We komen tot een meer integraal en toereikend hulp- en dienstverleningsaanbod met specifieke aandacht voor achtergestelde/geïsoleerde doelgroepen. Voor een meer integrale werking werd het coördinatieteam op regelmatige basis uitgebreid met vertegenwoordigers van andere domeinen. In het actieplan 2016-2018 geven we een extra invulling aan het concept ‘integraal werken’, namelijk op cliëntniveau (zie verder). In 2015 startten we een moestuin voor gedetineerden, die we met het reguliere hulp- en dienstverleningsaanbod niet of moeilijk bereiken. In 2016 willen we effectief met het tuinieren van start gaan.

• We realiseren een hulp- en dienstverleningsaanbod waarbij we meer expliciet de link met de buitenwereld maken (doelstelling 1). In 2015 werden nieuwe contacten gelegd met organisaties uit de omgeving, vooral op vlak van sport en cultuur. Zo kwam een schaakclub van Hoogstraten voor een eerste keer schaken tegen gedetineerden. Binnen de crea werd kerstversiering gemaakt die geschonken werd aan een rusthuis uit de omgeving (zie verder). Daarnaast streven we naar een betere continuïteit in de hulp- en dienstverlening voor, tijdens en na detentie (doelstelling 2). Deze doelstelling werd niet volledig gerealiseerd en wordt meegenomen in het actieplan 2016-2018 (zie verder).

Haegeman Deborah Directie (DG EPI)Jansen Stephanie Onderwijscoördinator (Vocvo)Martens Heidi Begeleider fietsentelier (DG EPI)Opdekamp Sandra PSD (DG EPI)Raymaekers Rob Cultuurfunctionaris (De Rode Antraciet)Roes Tinne Organisatieondersteuner (CAW De Kempen)Thoné Katrijn Organisatieondersteuner (CAW De Kempen)Van Campfort Steven Beleidscoördinator (voorzitter, WVG)Van Gool Dries Expert Specifieke Klantenwerking (VDAB)Van Hoof Monique Vormingsagent (DG EPI)

7

PI Wortel beschikt over een gevarieerd hulp- en dienstverleningsaanbod op de verschillende domeinen (cultuur, gezondheid, onderwijs, sport, tewerkstelling, welzijn). Naast een individueel aanbod op cliëntniveau (trajectbegeleiding CAW De Kempen, begeleiding naar werk VDAB, begeleiding CAP,…) is er een groepsgericht aanbod op de verschillende domeinen (begeleiding middelengebruik CGG Kempen, cursusaanbod De Rode Antraciet, onderwijs …). Het uitgebreide en gevarieerde aanbod wordt als een sterkte gezien. Bepaalde doelgroepen zijn echter niet of moeilijk bereikbaar voor de hulp- en dienstverlening van de Vlaamse overheid of voor gevangenisarbeid die door Justitie georganiseerd wordt. Hieraan wordt al geruime tijd aandacht besteed.

Naast het structurele aanbod werden in 2015 projecten opgezet, er werd nieuw aanbod gerealiseerd dat in de toekomst mogelijk een structureel karakter krijgt en er werden activiteiten opnieuw aangeboden na een periode van afwezigheid. U kunt verder lezen welke opmerkelijke vaststellingen werden gedaan en welke interessante acties werden ondernomen. Voor een volledig schematisch overzicht zie p 12, 13.

Cultuur en ontspanning

Creatief aanbod In PI Wortel is er een uitgebreid creatief aanbod. In 2014 startte een nieuwe vrijwilliger van CAW De Kempen die op structurele basis crea-activiteiten begeleidt. Dat aanbod werd uitgebreid in 2015. Er worden zeer gevarieerde activiteiten aangeboden. Gedetineerden kunnen ook zelf voorstellen doen en individueel aan de slag gaan. Zo wordt er sinds 2015 door meerdere gedetineerden breiwerk gedaan. Een aantal van hen houdt zich daar ook in de cel mee bezig. In functie van veiligheid wordt gewerkt met breiringen in plaats van priemen. Naast werkjes die gedetineerden voor zichzelf of familieleden maken, werd er in 2015 ook kerstversiering gemaakt voor de bewoners van een rusthuis waarmee de vrijwilliger contact heeft. Het materiaal werd door de gedetineerden tijdens een informeel moment overhandigd aan een aantal rusthuisbewoners die met hun begeleiders naar de inrichting waren gekomen. Een bijzonder moment: de bewoners hadden wafels gebakken, ervaringen werden uitgewisseld enz. Een interessante uitwisseling met de buitenwereld …

Een andere vrijwilliger die al voor 2014 actief was, spitst zich toe op het maken van wenskaarten met de gedetineerden: kerstkaarten, valentijnskaarten …

125 jaar Van GoghNaast het structurele crea-aanbod vinden ook creatieve projecten plaats. In 2015 was het 125 jaar geleden dat Vincent Van Gogh is overleden. In het voorjaar werden verschillende activiteiten georganiseerd met Van Gogh als inspiratiebron. Er werd een documentaire getoond over het turbulente leven van de schilder. Door gedetineerden werden, onder begeleiding van de vrijwilliger crea, zonnebloemen geplant op de oude koer. Daarnaast vonden er nog

De hulp- en dienstverlening

Resultaat workshop portretschilderen

8

enkele creatieve workshops plaats, bijvoorbeeld portretschilderen. In de bibliotheek werd een tijdelijke boeken- en infostand over Van Gogh ingericht.

MuziekprojectBegin 2015 werd in Wortel van start gegaan met een muziekproject, een samenwerking tussen De Rode Antraciet en CAW De Kempen. Uit een brainstorm met de gedetineerden kwamen heel wat interesses en talenten naar voor. Beatbox en hiphop bleken een groot deel van de groep bezig te houden. De vrijwilliger gitaar begeleidde oefenmomenten in de nieuwe kapel. In april werd onder begeleiding van Scale, een coryfee aan het Vlaamse Hip Hop firmament, een soundtrack voor het project gemaakt. Er werden vijf verschillende groepen gevormd: Percussie, Rock Covers, Balkan, Hiphop, Gitaar. Iedere groep kreeg een eigen oefenmoment, telkens begeleid door een van de medewerkers van De Rode Antraciet of CAW De Kempen. Tijdens de proclamatie onderwijs zorgde de gitaargroep voor muzikale ondersteuning, en tijdens de jaarlijkse barbecue eind augustus kwamen andere groepen aan bod. Uit het project groeide een muziekgroepje dat op zaterdagnamiddag op zelfstandige basis repeteert.

BibliotheekEr is een regionaal samenwerkingsverband tussen de vier gevangenissen van de Noorderkempen en de bibliotheek van Turnhout. In 2015 werd door de bibliotheek de overstap gemaakt naar een nieuw bibliotheekbeheersysteem Brocade. In de vier gevangenisbibliotheken werd overgeschakeld naar dat systeem. In Wortel werd dat in november gerealiseerd.

De bibliotheek wil met haar werking inspelen op initiatieven die ook buiten de gevangenismuren genomen worden en/of aansluiting vinden bij ander aanbod in de gevangenis. Zo werd er een tijdelijke boeken- en infostand ingericht over Vincent Van Gogh, naar aanleiding van het 125ste sterfjaar. Daarnaast was er een tijdelijke boeken- en infostand betreffende opvoeding, waarmee aansluiting werd gevonden met het ruime aanbod rond affectieve relaties (thematische kinderbezoeken, cursus vader zijn in de gevangenis). Tenslotte werd er een permanent Taalpunt Nederlands ingericht, met specifiek aanbod van taalleermethoden Nederlands op verschillende niveaus en vanuit verschillende talen: grammatica, verklarende en vertaalwoordenboeken, taalcursussen Nederlands, gemakkelijklezen-boekjes …

Gezondheid

Het aanbod op vlak van geestelijke gezondheidszorg breidde de afgelopen jaren uit. Naast het bestaande groepsaanbod rond middelengebruik van CGG Kempen, het aanbod van AA (Anonieme Alcoholisten) en CAP (Centraal aanmeldingspunt drughulpverlening) vonden in 2014 verkennende gesprekken plaats met ’t Zwart Goor, een aanbod dat in 2015 voor een eerste keer gerealiseerd werd.

‘t Zwart Goor Sinds 2002 begeleidt dienstverleningscentrum ’t Zwart Goor geïnterneerden met een verstandelijke beperking in de Penitentiaire Inrichting van Merksplas. Ook in de gevangenis van Turnhout vinden er op vraag van het zorgteam begeleidingen plaats voor geïnterneerden. Sinds januari 2014 is er een mogelijkheid om in het kader van rechtstreeks toegankelijke hulp (RTH) ondersteuning te bieden aan gedetineerden met een verstandelijke beperking. Er vond (vanaf half maart) een eerste reeks van zeven laagdrempelige groepsactiviteiten plaats voor gedetineerden met een mentale beperking. Er werd een groep van een tiental gedetineerden geselecteerd. Er was begeleiding door een medewerker van ’t Zwart

9

Goor met ondersteuning door een vrijwilliger van CAW De Kempen. Er was slechts een klein aantal geïnteresseerden. De belangrijkste reden moet vermoedelijk gezocht worden in de groepssamenstelling. De veronderstelling dat de groep vooral zou bestaan uit gedetineerden die weinig of geen aansluiting zouden vinden bij het ander hulp- en dienstverleningsaanbod of bij de tewerkstelling, bleek niet juist te zijn. Het idee leeft dat bepaalde mannen met een mentale beperking in Wortel vaak nog (ogenschijnlijk) normaal functioneren binnen bepaalde hulp- en dienstverlening en tewerkstelling. Mogelijk was het aanbod niet afgestemd op de heterogene groep. Het gegeven dat de activiteiten binnen het educatief centrum plaatsvonden, zichtbaar voor andere gedetineerden, was mogelijk een bijkomende drempel. Het aanbod werd voorlopig stopgezet. In de toekomst zal bekeken worden of een aanbod voor gedetineerden met een mentale beperking die zich wel meer in een geïsoleerde situatie bevinden zinvol en mogelijk is.

’t Zwart Goor organiseerde een vormingsmoment over de administratieve procedure van Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) voor trajectbegeleiding en de leden van de psychosociale dienst. Daarnaast was er een vormingsmoment over het omgaan met gedetineerden met een verstandelijke beperking voor een ruimere groep van medewerkers van de Vlaamse overheid en Justitie. De laatst vermelde vorming werd gekoppeld aan een bezoek aan ’t Zwart Goor.

Begeleiding agressie CGG KempenCGG Kempen heeft sinds 2010 een groepsaanbod rond middelengebruik in Wortel. Vanuit meerdere partijen en overlegmomenten (beleidsteam, coördinatieteam geestelijke gezondheid) werd de suggestie gedaan om naast verslavingsproblematiek ook andere thema’s aan bod te laten komen. Verschillende keren werd ook de groepsaanpak als een mogelijke drempel voor deelname benoemd. Deze signalen werden in het najaar van 2015 beantwoord met een extra individueel aanbod m.b.t. agressieproblematieken.

Naar analogie met het aanbod rond verslavingsproblematiek gaat het om een voorbereidend traject voor hulpverlening na detentie waarbij het onder andere de bedoeling is om contact te maken met en vertrouwen op te bouwen in de hulpverlening, motiverend te werken, te werken rond probleeminzicht en probleemgedrag en inzicht bij te brengen ten aanzien van de feiten. Daarbij wordt aandacht besteed aan detentiebeleving en aan de context van de gedetineerde (familie, kinderen, steunfiguren, risico’s in milieu).

Onderwijs

OnderwijscoördinatorIn mei 2015 ging er een nieuwe onderwijscoördinator Stephanie Jansen van start. Met het stopzetten van de consortia voor volwassenenonderwijs was er vanaf januari geen onderwijscoördinator. De onderwijscoördinatoren werden ondergebracht bij het Vlaams ondersteuningscentrum voor het volwassenenonderwijs (Vocvo). Stephanie Jansen werkt als onderwijscoördinator in de gevangenissen van Turnhout en Wortel. Voorheen was ze als leertrajectbegeleider verbonden aan Consortium de Rank en kwam ze in de vier gevangenissen van de Noorderkempen. Ze deed individuele begeleiding van gedetineerden die vragen hebben over onderwijs binnen en buiten de muren, of die op hun cel willen studeren via zelfstudie. De functie van leertrajectbegeleider werd met het einde van de consortia stopgezet. Individuele leervragen worden nu opgenomen door de onderwijscoördinator.

10

SchoonmaaktechniekenIn 2015 ging voor het eerst een opleiding schoonmaaktechnieken van CVO LBC van start. De groep bestond voor de helft uit ‘fatiken’, voor wie de opleiding op de gevangenisvloer van direct nut is, en voor de helft uit andere geïnteresseerden. De eerste reeks was een succes. Van de 15 cursisten die de opleiding startten, behaalden 12 het attest. In een tweede reeks in het najaar werd de opleiding uitgebreid met een korte module ‘versteltechnieken’ waarbij gedetineerden leren hoe ze kledij die stuk is of niet goed past, kunnen herstellen en aanpassen. Ook op deze manier realiseren we een meerwaarde voor zowel de gedetineerden als voor de inrichting.

WerkpleklerenTussen het Vocvo en de CDRGA vond in 2015 op bovenlokaal niveau een verkennend overleg plaats over de verdere uitbouw van werkplekleren in de gevangenissen. Het is een manier om onderwijs en werk op een zinvolle manier te combineren. Dit gebeurt momenteel met de opleiding schoonmaaktechnieken waaraan ‘fatiken’ deelnemen. Op 14 december 2015 was er in Wortel een overleg om te bekijken in welke mate dit lokaal verder uitgebouwd kan worden. Een van de ideeën is om de cursisten van bepaalde beroepsgerichte opleidingen (bijvoorbeeld schilder/decorateur, schoonmaaktechnieken) les te laten volgen op andere locaties binnen de inrichting en zo meer zinvolheid te realiseren voor de gedetineerden en de inrichting.

Sport

Link stad HoogstratenAls lid van de Sportraad van Hoogstraten krijgen PI Wortel en PSC Hoogstraten al enkele jaren financiële middelen voor de sportwerking. Sinds 2015 wordt er een vast bedrag toegekend in het kader van kansengroepen. In 2015 werden daarmee voetbaldoeltjes voor de wandeling aangekocht. De goede samenwerking met stad Hoogstraten blijkt ook uit de contacten die er met sportverenigingen zijn. Zo kregen gedetineerden de kans om te schaken met de leden van een schaakclub van Hoogstraten en werd er volleybal gespeeld tegen een volleybalploeg.

FitnessDe afgelopen jaren investeerden de vormingsagente en sportfunctionaris sterk in het fitnessaanbod. Als alternatief voor de inzet van een Peniteniair Bewakingsassistent werd in 2014 bekeken hoe gedetineerden meer ingeschakeld kunnen worden bij de opmaak van de sportlijsten en ondersteuning bij activiteiten. Sinds 2015 wordt gewerkt zonder deelnemerslijsten per sessie en is er een vast fitnessmoment per vleugel: in de namiddag voor de werklozen, ’s avond voor de werkers. Dat vroeg heel wat afstemming met bewakend personeel. Vanaf mei tot en met september was er geen fitnessaanbod door schade aan een fitnesstoestel en de beperkte personeelsbezetting in de zomerperiode. Sinds het najaar van 2015 is er een nieuwe sportfunctionaris, Koen Korteweg, die in 2016 prioritair zal inzetten op een goed verloop van het fitnessaanbod. Naast de fitnessruimte in het educatief centrum beschikt elke wandeling over fitpoints waarvan gedetineerden gebruik kunnen maken tijdens de dagelijkse wandeling. De sportfunctionaris ontwikkelde een handleiding op maat van de gedetineerden.

11

Tewerkstelling

Begeleiding naar werk VDABIn september 2014 werd in de werkwinkel van Turnhout – Hoogstraten overgeschakeld op een sectorale werking. Zowel werkgevers als werkzoekenden worden voortaan sectoraal opgedeeld om zo in een meer aangepaste dienstverlening te kunnen voorzien. Gedetineerden die beschikken over uitgangspermissies en een duidelijk jobdoelwit hebben, worden toegewezen aan een sectorpunt: Hout en Bouw/Transport – Logistiek, Industrie, Zorg … De begeleiding die de detentieconsulent binnen de gevangenismuren opstartte, wordt in de werkwinkel buiten de gevangenis verdergezet. De specialisatie van de sectorteams is nog in ontwikkeling. De bemiddelaars bouwen expertise op in de betreffende sectoren. Voor de gedetineerden die zich (nog) niet kunnen verplaatsen tot in de werkwinkel, blijft de dienstverlening binnen de gevangenis gegarandeerd.

Welzijn

MoestuinIn het kader van de doelstelling rond achtergestelde/geïsoleerde doelgroepen van het actieplan 2013-2015 werden in 2015 de eerste stappen gezet in de ontwikkeling van een moestuin. Het project wordt financieel ondersteund met middelen van de Centrale Dienst van de Regie voor de Gevangenisarbeid (CDRGA ). In 2015 werd een aantal voorbereidende werken gedaan. Het perceel werd diep gewoeld en bemest door de gevangenis van Hoogstraten, er werd gras ingezaaid en een kastanje-omheining geplaatst door gedetineerden. Vanuit CAW De Kempen wordt ondersteuning geboden via de vrijwilligerswerking. In 2015 werd nog geen vrijwilliger gevonden die de activiteiten kan begeleiden. De zoektocht zal verdergezet worden in 2016. De opleiding agro- en biotechnologie van de Thomas More hogeschool is betrokken in functie van expertise op vlak van tuinieren. In 2016 wordt een beroep gedaan op de expertise van PXL Hasselt (opleiding ergotherapie) en Terra-Therapeutica vzw voor een mogelijke ondersteuning op tuintherapeutisch vlak.

Affectieve relaties en contextDe laatste jaren werd in belangrijke mate ingezet op het aanbod rond affectieve relaties. De thematische kinderbezoeken kennen al geruime tijd een groot succes. In 2014 werd gestart met contextgerichte activiteiten van trajectbegeleiding waarbij gedetineerden die in begeleiding zijn steunfiguren konden uitnodigen. In 2015 vonden er twee groepsactiviteiten van trajectbegeleiding plaats waarbij gedetineerden steunfiguren konden uitnodigen: een spaghettidag in het voorjaar, een lunch in het najaar. De doelgroep van die activiteiten zijn gedetineerden die in begeleiding zijn bij trajectbegeleiding. De activiteiten worden mee ondersteund door de organisatieondersteuners van CAW De Kempen. Naast de thematische kinderbezoeken organiseren zij ook activiteiten in het kader van affectieve relaties voor een ruimere groep van gedetineerden. Ondertussen is er jaarlijks een valentijnsactiviteit voor gedetineerden met partner en zijn er activiteiten voor gedetineerden en bezoekers zoals een paasbrunch in 2015. Vanuit de doelstelling te streven naar een naadloze overgang tussen gevangenisverblijf en vrijlating wordt vanuit CAW De Kempen sinds 2015 de mogelijkheid geboden dat gedetineerden die vrij gaan in de regio door de trajectbegeleider gedurende een afgebakende periode (zes maanden) opgevolgd worden.

12

HerstelDe bemiddelingsdienst Suggnomè heeft een aanbod slachtoffer-dader bemiddeling in elke Vlaamse en Brusselse gevangenis. In 2015 werden opmerkelijk veel gedetineerden en slachtoffers bereikt in Wortel (24 aanvragen, inclusief 4 in Tilburg; 23 effectieve bemiddelingsdossiers). Ook het aantal gedetineerden dat via het herstelfonds vrijwilligerswerk leverde in functie van afbetaling van de burgerlijke partij, was hoog. Met acht tewerkstellingen in 2015 is Wortel koploper van alle gevangenissen.

Naast het aanbod van de bemiddelingsdienst Suggnomè en de mogelijkheid tot deelname aan het herstelfonds, is er in Wortel ook een herstelgericht aanbod op groepsniveau. Onder andere met middelen van Cellmade (regie van de gevangenisarbeid) werd een regionaal herstelgericht project RETOER georganiseerd in 2014 dat een vervolg kende in 2015. In het voorjaar van 2015 werd een bevraging gedaan bij de gedetineerden in de vier gevangenissen van de Noorderkempen. Ze kozen natuur als thema om rond te werken. In samenwerking met Natuurpunt werden er in de gevangenissen zestien workshops georganiseerd. Er werden onder andere vogelhuisjes, insectenhotels en voederplankjes gemaakt.

Wortel nam in 2015 voor een derde keer deel aan de Warmste Week van Studio Brussel. Met de inzet van gedetineerden werden hamburgers gemaakt en verkocht aan gedetineerden en personeel. De cursisten van de opleiding bakkersgast maakten koekjes die verkocht werden aan bezoekers van gedetineerden. De opbrengst ging naar Pagadderke vzw, een vrijwilligersorganisatie die een plezierige en zorgeloze tijd wil bieden aan kansarme kinderen en jongeren (zomerkamp, sintdag …).

Overzicht

Gezondheid

AA

CAP

Groepsaanbod middelengebruik

Individueel aanbod agressie

Tewerkstelling

Begeleiding naar werk

Sport

Fitness

Floorbal

Initiatie Rope-skipping

Spinning

Tafeltennis

Volleybal buitenploeg

13

Cultuur Welzijn

Bibliotheek

Crea

Cursus agressietraining

Cursus ouderschap na detentie

Cursus Slachtoffer In Beeld

Herstelgerichte film

Filmfestival Buiten Beeld

Gitaar

Lezing Spionnen in WOI

Muziekoptredens

Muziekproject

Project Vincent van Gogh

Stand up comedy

Voorleesverhalen

Zelfstandige oefenmomenten

muziek

Bingo

Contextgerichte activiteiten TB: brunch,

spaghettidag

Dankavond vrijwilligers

Eindejaarsquiz

Groepsactiviteiten TB: quiz,...

Herstelfonds

Kerstfoto’s

Kookworkshops

Lentequiz

Quiz

Regionaal herstelproject RETOER

Schaaktornooi

Slachtoffer-dader bemiddeling

Spellenavond

Thematische kinderbezoeken

Trjectbegeleiding

Valentijnsdiner

Workshop stressbeheersing

Zomerspelen

Onderwijs

Bakkersgast

Engels

Excel

Frans

PowerPoint

Fietsenatelier

Hulpkok

Multimedia

Nederlands voor anderstaligen (NT2)

Spaans

Photoshop

Proclamatie

Publisher

Schilder/decorateur

Schoonmaaktechnieken

Screenings NT2

VCA

Word

14

Wat brengt 2016?

In het kader van de doelstelling rond achtergestelde/geïsoleerde doelgroepen van het actieplan 2014-2015 werden in 2015 de eerste stappen gezet in de ontwikkeling van een moestuin. In 2016 wordt dit inhoudelijk en organisatorisch verder uitgewerkt met als streefdoel tot een structureel aanbod te komen voor de doelgroep. Daarnaast worden de acties rond draagvlak overgenomen in het actieplan 2016-2018. Het actieplan 2016-2018 staat verder in het teken van de volgende doelstellingen:

• We komen tot een grondige populatieschets van de inrichting. Vanuit de doelstelling rond achtergestelde/geïsoleerde doelgroepen van het actieplan 2014-2015 stelden we vast dat de kennis van deze doelgroep nog beperkt of onvoldoende uitgesproken is. De SWOT- analyse in functie van het actieplan 2016-2018 deed ons beseffen dat we een grondige analyse van de totale populatie missen. Deze doelstelling is een noodzakelijke voorwaarde om te komen tot een hulp- en dienstverleningsaanbod dat beter afgestemd is op de populatie en haar noden en behoeften.

• We streven ernaar om het bestaande hulp- en dienstverleningsaanbod te vrijwaren. Door de besparingsmaatregelen bij Justitie op vlak van personeel komt het aanbod meer en meer onder druk te staan. Met het oog op het consolideren van het bestaande aanbod overleggen we met Justitie (directie, PA) in functie van planning en afstemming. De wil om ook in tijden van besparingen de handen in elkaar te slaan en op zoek te gaan naar pragmatische oplossingen is aanwezig bij zowel de partners van de Vlaamse overheid als van Justitie.

• We realiseren met het hulp- en dienstverleningsaanbod meer responsabilisering, zinvolheid, maatschappelijk nut en herstel, zowel wat deelname aan het aanbod als reclassering en overgang naar buiten betreft. Gedetineerden aanspreken op hun verantwoordelijkheden gebeurt best in een context waarin ruimte is voor zinvolheid en de mogelijkheid wordt geboden tot het leveren van een maatschappelijke meerwaarde.

• We betrekken de directe sociale omgeving (DSO) van de gedetineerden meer actief bij de hulp- en dienstverlening en de reclassering van gedetineerden (zowel bij individuele trajecten als het groepsaanbod). Naast de activiteiten van trajectbegeleiding rond context/DSO streven we ernaar om dit uit te breiden naar en om linken te maken met andere domeinen (bijvoorbeeld sportieve activiteit binnen een kinderbezoek).

• We streven naar een meer integrale werking op cliëntniveau door te experimenteren in een aantal dossiers. Integraal werken dat in het actieplan 2014-2015 vooral een invulling kreeg naar planning en afstemming in functie van het groepsaanbod, krijgt nu een extra invulling op cliëntniveau. We koppelen deze doelstelling aan de strategische doelstelling 2 rond link binnen – buiten uit het actieplan 2014-2015 die niet volledig gerealiseerd werd.

15

Een bijzondere dank aan alle partners voor het engagement en vooral aan alle medewerkers van de Vlaamse overheid en Justitie voor de onafgebroken inzet voor de werking!

Steven Van Campfort

Beleidscoördinator hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Penitentiaire Inrichting Wortel

Lay-out: afdeling Algemeen Coördinerende DienstenCentrale redactie: Steven Van Campfort, beleidscoördinator hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Penitentiaire Inrichting WortelFoto’s: Penitentiaire Inrichting WortelVerantwoordelijke uitgever: Marijke Enghien, afdeling Welzijn en Samenleving, Koning Albert II-laan 35, bus 30, 1030 Brussel