Smaakmaker voor het Digitaal boek · 2020. 10. 6. · Prijsboek provincie Brabant 1888 3 Inhoud...

Smaakmaker voor het Digitaal boek...

Digitale editie 2020

K. Mertens (red.) Studium Generale vzw

Prijsboek provincie Brabant 1888 2


Inhoud banden 1 + 2 Voorwoord en Ten geleide (2019) Corpus 1886 Deel 1: Het Buskruit H.1. Het gebruik van vuur in de oorlogen der Oostersche volken - De invoering er van in Europa in de 7de eeuw - Samenstelling van het Grieksch vuur - Verschillende middelen, waarvan de Grieken gebruik maakten om in zeegevechten met Grieksch vuur te schieten H.2. Het Grieksch vuur bij de Arabieren in de 13de eeuw ingevoerd - Het gebruik er van gedurende de kruistochten - Verhalen van geschiedschrijvers - De ware werking van het Grieksch vuur H.3. Ontdekking van het buskruit in de 14de eeuw - Het eerste gebruik er van - Uitvinding der vuurmonden H.4. Verbeterde samenstelling van buskruit in latere tijden - Buskruit met chloorzure potasch van Berthollet H.5. Eigenschappen en samenstelling van gewoon buskruit - Eigenschappen en bereiding van zijn bestanddeelen: salpeter, houtskool en zwavel H.6. Bereiding van buskruit - Beschrijving van stampers van maalsteenen H.7. Vervoer, bergen en bewaren van buskruit. - De gevaren van het buskruit - Ontploffingen en verbrandingen van kruitmagazijnen H.8. Produkten bij de ontploffing van het buskruit - Ontleding der gassen, voortvloeiende uit de ontvlamming - Temperatuur der gassen - Wijze om de kracht van het buskruit te begrooten H.9. Schietkatoen - Schönbein - Scheikundige proeven die aanleiding gegeven hebben tot de ontdekking van het schietkatoen - Oordeel van het publiek over die ontdekking H.10. Bereiding, eigenschappen en uitwerking van het schietkatoen - Vergelijking van het effect met dat van gewoon buskruit - Voordeelen en gevaren - Verschillende toepassingen van schietkatoen H.11. Gebruik van schietkatoen in draagbare wapenen en in de vuurmonden - Gevaren en bezwaren van het schietkatoen - Het Oostenrijksche en het Engelsche schietkatoen -- Uitkomsten in 1868 - Besluit H.12. Nieuwe soorten van kruit - Wit kruit uit chloorzure potasch - Kruit met picrinezuur verbindingen; zijn gebruik voor torpedo’s - Nitroglycerine; zijn eigenschappen en uitwerking - Gebruik van nitroglycerine bij het springen der mijnen -Vuur vd Fenians Deel 2: Het geschut H.1. De eerste vuurmonden - Het geschut van de 14de eeuw in verschillende landen van Europa - Donderbussen en haar affuiten - De projectielen H.2. Tweede tijdvak: de groote donderbussen en de steenen kogels - De donderbussen van Philips van Bourgondië en van Gent - Andere kanonnen en hun projectielen op het einde der 14de eeuw H.3. Derde tijdvak: de gegoten ijzeren kogels - Groote vooruitgang in de artillerie door de uitvinding der tappen - Het groot nut van den tap - De artillerie van Karel


VIII - De artillerie van Karel V. - De zes Fransche kalibers H.4. De vestingwerken na de uitvinding van de gegoten ijzeren kogels - Aardwerken. – Grachtverdedigingen - Kazematten - Halvemanen - Bastions Borstweringen - Schietgaten - Taluds - Bedekte weg H.5. De aanval op een vesting - De loopgraven - Het opwerpen van de batterijen - De tegenloopgraven H.6. De mijn - Haar oorsprong en haar eerste aanwending bij belegeringen H.7. Vierde tijdvak - Groote vooruitgang van de artillerie in de Nederlanden - Uitvinding van de bom in de Nederlanden - De granaat – Verschillende bewijzen om de bom te doen ontbranden - De mortier en zijn affuiten - Lading der mortieren - De springbus (pétarde.) H.8. Toestand der artillerie in Europa in de 17de eeuw - De artillerie van Lodewijk XIV - Het Engelsch houwitser in Frankrijk ingevoerd - Het artilleriestelsel van Vallière H.9. Zweedsch kanon - Artillerie van Frederik den Groote - Generaal Gribeauval hervormt de Fransche artillerie - Zijn stelsel - Belegeringsgeschut, veldgeschut, vestinggeschut, kustgeschut - Affuiten der veld-, der vesting- en der kuststukken - Zundgatbus – Gribeauvalmortieren - Gomermortier H.10. De baan van voortgeworpen projectielen - Baan van den kogel in het luchtledige - Arbeid van Galilei en van Torricelli - De wederstand van de lucht - De wet van Newton - Baan volgens die wet beschreven - Jean Bernouilli - Nieuwe proeven van Robins - De wet van Newton geldt niet voor de groote snelheid der kogels - Uitvinding van de schiettafels H.11. De theorie van het richten - De richthaak van Tartaglia - De opzet van Robins – Afwijking der projectielen H.12. Robins - Zijn leven en werken - Zijn studie omtrent de getrokken kanonnen - Oorsprong en beginselen van de groeve - Voorspelling van Robins betreffende het getrokken geschut – Bedenkingen van Euler H.13. Omwenteling in de moderne artillerie teweeggebracht door den arbeid van Paixhans, openbaar gemaakt in 1822 - De Paixhans-granaatkanonnen - Caronaden - De pantsering der schepen doet behoefte ontstaan aan krachtiger kanonnen H.14. De artillerie van onzen tijd en haar vooruitgang - Verschillende methoden, gevolgd bij het vervaardigen van vuurmonden - Nieuwe wijzen van kanonnen te vervaardigen - Vereischten van het wederstandsvermogen der stukken - De projectielen met groote aanvangsnelheid - Massieve projectielen - Wederstand van de lucht al naar de gedaante van het projectiel - Proeven van Piobert en Morin H.15. De onderscheiden nieuwere soorten van kanonnen die van voren geladen worden - Geforceerde projectielen - Verschillende soorten van getrokken kanonnen - Stelsel van Cavalli - Voorstel van kapitein Tamisier - Wijzigingen van den escadronchef Treuille de Beaulieu - De kruitloop naar hem genoemd - Het Fransch getrokken kanon. Zijn verschijning in den Italiaanschen oorlog; voordeelen daarvan H.16. Engelsche kanonnen die door den mond geladen worden - Het Lancaster- en het Whitworthkanon - Beginsel waarop de constructie van het Whirtworthkanon berust H.17. In Oostenrijk wordt geschut vervaardigd om met schietkatoen te schieten - Het kanon van generaal Lenk - Stelsel der Oostenrijksche artillerie voor het gebruik van schiet-katoen H.18. Het getrokken kanon te Amerika - De Blakelykanonnen - Het Parrotkanon - Het Dahlgrenkanon - Stelsel van Rodmann - De heer Mard wijzigt het stelsel van den heer Dahlgren


H.19. De achterlaadkanonnen. - Stelsels van Montigny, Cavalli en Wahrendorff - Pruisisch slotstelsel. - Stelsels van Clay en Alger. - De Armstrongkanonnen. – Big-Will. - Het forceeren van het projectiel. - Stelsels van Whitworth, Blakely, Krupp. - Kanon van de Fransche marine H.20. De Pruisische achterlaadkanonnen - Het monsterkanon van Krupp op de wereld-tentoonstelling te Parijs in 1867 - De Pruisische veldstukken met achterlading - Het Fransche scheepskanon Deel 3: De draagbare vuurwapens H.1. De vuurwapens van de 14de eeuw - De dubbelhaak - De veldslang - Uitvinding van de haakbus in de 16de eeuw - Uitvinding van de pan, het pandeksel en den haan in de 17de eeuw. Het radslot - Het musket - Het pistool - Het vuursteengeweer - Uitvinding van de bajonet in de 17de eeuw - Het geweer met bajonet, onder Lodewijk XV bij het Fransche leger ingevoerd H.2. Uitvinding van donderpoeders - De toepassing daarvan ter vervanging van het pankruit. - Het percussiegeweer - De slaghoedjes en de wijze waarop zij worden vervaardigd - Invoering van het percussiegeweer in de Europeesche legers H.3. Vuurwapens met den paskogel - De buks Delvigne - De kernbuks - Verbetering door Minié in de kernbuks aangebracht - De puntkogel - De kogel met klosje H4. De achterlaadgeweren - Eerste proefnemingen. Het stelsel Lefaucheux - De karabijn der Cent-Gardes - Het Pruisische naaldgeweer - Het Chassepotgeweer H.5. Repetitiegeweren - De stelsels Spencer en Winchester - Revolverpistolen - Het stelsel Colt. De mitrailleuses - De Belgische en de Amerikaansche mitrailleuse - Besluit Deel 4: De gepantserde vloot H.1. Eerste gepantserde drijvende batterijen - Bombardement van Kinburn - Gepantserd fregat La Gloire - Fransche pantservloot H.2. De gepantserde vloot van Groot-Brittanje H.3. Gepantserde schepen met centralen toren - De Enterprise, de Pallas, de Penelope - De Bellerophon en de Hercules H.4. Gepantserde torenschepen der Engelsche en Amerikaansche marine - De Merrimac en de Monitor - Zeegevecht van Hampton-Road, in Amerika H.5. Vervolg van de torenschepen der Engelsche marine. De Royal Soverneign. Prince Albert, Captain en Monarch H.6. De gepantserde vloot van Nederland H.7. Amerikaansche pantserschepen - De gepantserde vloot van Rusland, Duitschland, Italië, enz. H.8. Besluit Band 2: Deel 5: Het draineeren H.1. Historisch overzicht - Columellus - Olivier de Serres - Arbeid van Elkington van Smith en van John Read - Bemoeiing van de Britsche regeering - Voorschotten door het parlement verleend ten behoeve van het draineeren - Resultaten - Invoering van het draineeren in Frankrijk - Ontwikkeling - Wetten van 1854 en 1856 H.2. Wat is draineering? - Algemeene en bijzondere gevolgen - Uiterlijke teekenen van de behoefte aan draineering H.3. Het maken van draineeringen - Diepte, onderlinge afstand, richting der


draineeringen - Voorbeelden van draineeringen H.4. Verschillende middelen om de draineerleiding te maken H.5. Over den geschikten tijd en de geschikte gronden voor het aanleggen van de werken - Opneming van het terrein - Het openen van de greppels. Het leggen van de pijpen - Het aanvullen van de greppels - Draineerploegen - Stoomploeg van Fowler Deel 6: De kunstmatige vischteelt H.1. De geschiedenis van de kunstmatige vischteelt H.2. De natuurkundige Jacobi beschrijft in 1763 een volledige methode ter kunstmatige bevruchting van visschen H.3. Vorderingen van de kunstmatige vischteelt na 1848. De heer Coste belast zich met de directie over de inrichting voor vischteelt - Oorsprong van Coste's geschriften over de embryogenie en kunstmatige vischteelt - Chirurgijn Delpech; zijn leven en dood H.4. Eenige mededeelingen over de wijze van bevruchting en voortbrenging der visschen - De handelwijzen bij de kunstmatige vischteelt gevolgd H.5. Over de zorgen, die men voor den jongen visch moet dragen - Zijn opvoeding - Wijze van vervoer. Inrichting te Huningue H.6. De oestercultuur - Het eerste voorstel van den heer Coste in 1855 - Eerste proeven van kunstmatige oesterputten in de baai van Saint-Brieuc in 1858 - De oestercultuur op het eiland Ré, te Arcachon en op andere plaatsen H.7. Besluit. - Toekomst der kunstmatige vischteelt - De visscherijen en haar gebreken - De zalmtrappen Deel 7: De verlichting H.1. De verlichting bij de ouden en in de middeleeuwen - De lantaarns - De verlichting in Frankrijk van de middeleeuwen tot het jaar 1783 - De uitvinding der straatlantaarns in 1783 H.2. Ontdekking van de lamp met dubbele luchttrekking door Argand - Leven en werken van dezen natuurkundige H.3. Beschrijving van den brander van Argand H.4. Guillaume Carcel vindt de uurwerklamp uit - De pomplamp in het zuiden van Frankrijk is de voorloopster van de uitvinding van Cancel - Beschrijving van deze lamp H.5. Wijzigingen door Gagneau aan de Cancel-lamp aangebracht H.6. De moderateurlamp H.7. Verlichting door middel van vaste vetsoorten - De kaarsen en hun vervaardiging - Het smelten van de talk -Vervaardiging van kaarsen door smelten en met behulp van zuur of loog - Het gieten van de kaarsen - Het vervaardigen van getrokken kaarsen H.8. De stearine-kaars - Theorie van de vervaardiging der vetzuren ten behoeve der verlichting - Geschiedenis van de scheikundige werkzaamheden die tot de ontdekking der vetzuren hebben geleid - De onderzoekingen van Braconnot en Chevreul H.9. De vervaardiging van vetzuren ten behoeve der verlichting, zooals dit tegenwoordig plaats vindt. Het verzeepen met kalk - Afscheiding van de zuren door destillatie H.10. Vervaardiging van de stearinekaarsen - Het gieten - Het bleeken - Het afkrabben, enz.


H.11. De walschot- en paraffinekaarsen H.12. De gasverlichting - De natuurlijke gasbronnen - De vuurbronnen in Azië, Amerika en Europa - Wetenschappelijke waarnemingen omtrent ditzelfde natuurverschijnsel in Engeland gedaan - James Hales en Clayton - Philippe Lebon vervaardigt in 1798 lichtgas uit hout - De thermolamp. Arbeid van Philippe Lebon - Zijn leven H.13. William Murdoch voert in Engeland de verlichting met steenkolengas in - De gasverlichting in de fabriek van Watt te Soho, en in de spinnerij van Philips en Lee te Manchester - Vooruitgang van de steenkolengas-verlichting in Engeland - Winsor maakt de uitvinding meer algemeen - Bezwaren waarmede de nieuwe nijverheid in Engeland heeft te kampen H.14. Winsor voert de steenkolen-gasverlichting in Frankrijk in - Algemeen verzet tegen dit nieuw stelsel van verlichting - Bezwaren welke de nieuwe industrie in haar voortgang ondervond - De gasverlichting in Duitschland H.15. Bereiding en zuivering van het steenkolengas H.16. Het draagbaar gas H.17. Het branden van het gas - De branders - Enkelgespleten branders en branders met dubbelen luchtstroom - De branders voor de straatverlichting en die voor vertrekken. - De gasmeters - Voordeelen van het gaslicht H.18. De verlichting met vloeibare koolwaterstoffen – Het vloeibaar gas of de verlichting van Robert H.19. Petroleumhoudende Asphaltlagen die in de oudheid bekend waren - De Roode Zee en de bij de ouden bekende bronnen van minerale olieën - De Asphaltlagen in Amerika - De leisteenolie, in Europa en Amerika geëxploiteerd - De Aziatische pek of de asphalt van Rangoon Toevallige ontdekking in 1858 van de petroleumbronnen in Noord-Amerika. H.20. Het boren van de petroleumputten en de exploitatie der petroleumbronnen - Het zuiveren van de petroleum H.21. De petroleumlampen H.22. Petroleum als brandstof - Proeven daarmede in Amerika genomen - Proef in 1868 op de Seine op het jacht Puebla genomen met het stoken van stoomketels door petroleum - Vorm en inrichting van den ketel - Voordeelen verbonden aan het gebruik van petroleum als brandstof op stoomschepen - Petroleum als brandstof voor locomotieven H.23. De verblindende lichten - De electrische verlichting - Proef van Humphry Davy - Regulateur van Foucault voor de electrische lamp - Regulateurs van Duboscq en Serrin H.24. Beoordeeling en toekomst van het electrisch licht. H.25. Het magnesiumlicht - Eigenschappen van dit metaal - Magnesiumlamp - Gebruik van het magnesumlicht in de photographie H.26. De verlichting met oxy-hydrogeengas - Het Drummondsch licht - Verbetering van dit verlichtingstelsel - Goedkoope bereiding van het zuurstofgas - Stelsel van Boussingault, door middel van baryt - Stelsel van Tessié du Motay door middel van bruinsteenzure soda - Proeven in 1868 te Parijs genomen op het stadsplein, en in 1869 op de plaats der Tuilerien - Inrichting der branders. Toekomst van deze nieuwe verlichtingswijze - Drummondsch licht zonder zuurstof Deel 8: De verwarming H.1. De verwarming bij de oude bewoners van Zuid-Europa - De Grieksche drievoet - De Romeinsche foculus in Italië en het zuiden van Europa bewaard - De brasero -


De verwarming bij de oude bewoners van het noorden van Europa en Azië - Uitvinding van den schoorsteen H.2. Geschriften van den natuurkundige Rumford over de verwarming door middel van schoorsteenen - Geschriften van Péclet over de verschillende wijzen van verwarming H.3. Inrichting van de schoorsteenpijp - Vorm van den vuurhaard - Rookbuizen - De zoogenaamde Rumford-schoorsteen - Beweegbare klep van Lhomond – Franklin-schoorsteen - Beweegbare vuurhaard van Bronzac - Engelsche schoorsteenen om steenkolen te branden - Vuurhaarden met omgekeerde vlam H.4. Ventileerende schoorsteenhaard - Voordeelen en warmtebedrag - Toestel van Leras - Toestellen met verticale of horizontale buizen - Schoorsteen van Fondet - Schoorsteen van Ch. Joly H.5. Waarom de haarden rooken - Invloed van den aard en den vorm van den vuurhaard en de pijp - Het roet - Ellebogen - De wind - Gebrek aan ventilatie - Dampkringsdrukking - De temperatuur - Het vocht - Electriciteit van den dampkring - De zon, enz. H.6. Kachels - Haar geschiedenis en oorsprong - Voordeelen en nadeelen van de kachels - Gebrek aan ventilatie en opdrooging van de lucht - Gevaar van de gegoten kachels voor de gezondheid. Proefneming van dr. Carret te Chambéry – Verslag van generaal Morin aan de Academie van wetenschappen H.7. Beschrijving van de verschillende kachelsoorten. Kachel van een spreekkamer - Kachel van een werkplaats - Nauwkeurige bepaling van de oppervlakte welke een kachel ter verwarming moet opleveren - Duitsche en Russische kachels. Verbeterde kachels - Toestel van Walker H.8. Calorifères in de oudheid gebezigd voor de verwarming der openbare bad-inrichtingen - Verschillende stelsels van calorifères H.9. Beginsel der verwarming door stoom-calorifères. Voordeelen van dit stelsel - Generateurs, pijpen, voegen, kleppen , snuif klep, souffleur, compensateurs - Terugkeer van het water in den ketel. Stoomkachel - Waarom deze wijze van verwarming niet veel opgang heeft gemaakt H.10. Besluit - Keus van den calorifère naarmate de plaats die verwarmd moet worden H.11. Oorsprong van de verwarming door gas - Robisontoestel - Eigenschappen en gebreken van de verwarming door lichtgas - Gashaarden en kachels - Verschillende toestellen voor de verwarming door gas - Keukenfournuizen, braadovens, enz. – Apothekers-, kappers-fournuizen, soldeerovens. Bijzonder nut van de verwarming door gas - De buitengewone duurte van het gas belet zijn algemeen gebruik voor de verwarming van woonvertrekken H.12. Verwarming door zuiver waterstofgas - Oplossing van het vraagstuk der verwarming van woningen door het gebruik van zuiver waterstofgas


Corpus 1886

Deel 1: Het Buskruit Van de vroegste tijden af is het vuur, als middel van aanval in den oorlog gebruikt. De grieksche en latijnsche geschiedschrijvers hebben ons beschrijvingen nagelaten van verscheidene ontvlambare mengsels, welke men naar den vijand wierp door werktuigen, of die men aan pijlen en werpschichten vastmaakte. Het blijkt uit de geschriften van verschillende geschiedschrijvers, zooals Thucydides (423 jaar B.C.), Aeneas (336 jaar B.C.) en Ammienus Marcellinus, latijnsche krijgskundige geschiedschrijver der 4de eeuw na J.C., dat men reeds verscheidene eeuwen voor onze jaartelling, bij de belegering van steden, mengsels van ontvlambare stoffen gebruikte, als middel van aanval of van verdediging. Iedereen weet, dat in de oorlogen der ouden, kokende olie of pek van de wallen op de belegeraars gegoten werd; men voegde daar gewoonlijk allerlei stoffen bij die brand moesten veroorzaken. Als bewijs hiervoor dienen de volgende regelen uit het boek van Aeneas: “Om een onbluschbaren brand te verwekken, moet men pek, zwavel, werk, beenen en krullen nemen van het harsachtigste hout, waarvan men fakkels maakt: steek dat mengsel aan en werp het op het voorwerp dat gij in den brand wilt steken.” In een ander hoofdstuk geeft Aeneas den raad, om de stukken die door den vijand in brand gestoken zijn, met azijn te begieten, en hij voegt er bij, dat azijn niet alleen het vuur zal uitdooven, maar dat men later de vlam slechts zeer moeilijk weer zal kunnen aanwakkeren. Heron van Alexandrië, Philo, de romeinsche bouwkundige Vitruvius, bevelen hetzelfde middel aan en geven zelfs den raad om het leder en de matrassen, waarmede de werktuigen bedekt behooren te zijn, met azijn te begieten. Vergeten wij niet hierbij op te merken, dat deze wijze van oorlogvoeren in Europa weinig in gebruik was, maar in Azië integendeel zeer veel. De ontvlambare mengsels, die in het oosten reeds gebruikt werden voor den tocht van Alexander, kwamen in die streken buitengewoon in den smaak, en werden het voornaamste wapen. In de 7de eeuw na J. C., werd het gebruik van vuur in den oorlog overgebracht in het Grieksche Rijk. Van daar ging het naar de Arabieren over. Overbekend is het voordeel dat de Grieken in hun zeeslagen van deze ontvlambare mengsels genoten hebben, zoo zelfs dat deze daardoor den naam van Grieksch vuur verkregen hebben. Gedurende de kruistochten gebruikten de Arabieren deze ontvlambare mengsels tegen de Christenen, en brachten daardoor bij dezen een panischen schrik te weeg. Het grieksch vuur is zoowel in de handen der Grieken als in die der Arabieren alleen een middel geweest om brand te ontsteken en te voeden, en om het voordeel te vermeerderen dat men in gevechten van het vuur trekken kon. Maar ten laatste werd het in Europa bekend, en kwam er een volkomen verandering in zijn gebruik. Men


begon in het westen salpeter uit de aarde te delven; men slaagde er in het te zuiveren; en bij de oorspronkelijke bestanddeelen der ontvlambare mengsels gevoegd, verhoogde de salpeter ontzaglijk de ontploffingskracht. Eindelijk werden de ontplofbare eigenschappen van mengsels waarin salpeter voorkwam meer en meer bekend. Men gebruikte het langzamerhand om projectielen te werpen, en zoo werd omtrent de helft der 14de eeuw de eigenlijke artillerie in Europa geboren.

H.1. Het gebruik van vuur in de oorlogen der Oostersche volken – De invoering ervan in Europa in de 7 de eeuw – Samenstelling van het Grieksch vuur – Verschillende middelen, waarvan de Grieken gebruik maakten om in zeeslagen met Grieksch vuur te schieten.

Naphta en eenige andere ontvlambare stoffen van dezelfde soort, zijn in Azië als natuurlijke voortbrengselen zeer overvloedig; het is dus natuurlijk, dat de oostersche volken van oudsher ze als middelen van aanval gebruikten. Mengsels van vet en harsachtige bestanddeelen, pek, olie en andere ontvlambare stoffen, dienden om verschillende ontvlambare verbindingen te vervaardigen, die de Chineezen, Indianen en Mongolen reeds van de vroegste tijden gebezigd hebben. Deze ontvlambare mengsels waren van vet- en pekdeelen vervaardigd en hadden de eigenschap aan de voorwerpen, waartegen zij geworpen werden, te blijven kleven, waardoor zij een zeer gevaarlijk middel van aanval werden. Als men buitendien bedenkt, dat de hitte en droogte van het klimaat van Azië die oorlogswerktuigen zekerder en dus ook noodlottiger maakten, zal men zeer goed begrijpen, dat mengsels van deze soort bij de oostersche volken zeer gezien waren. Desniettemin heeft men de volmaaktheid, waartoe de Chineezen het in het gebruik van dit vuur gebracht hadden, zeer overdreven. In de vele handschriften van Vader Amyot, die in de 18de eeuw zooveel bijgedragen hebben om in Europa de kunsten, de industrie en de geschiedenis van China bekend te maken(1), en van den geleerde Abel Rémusat (2) vindt men enkele bewijzen dat het tegenwoordig gebruik van het buskruit in het hemelsche Keizerrijk bekend was, en dat men daar sedert de 11de eeuw na J.C. van geschut gebruik maakte. Reinaud en Favé hebben, in afwijking van dit oordeel, overtuigend bewezen, dat de pyrotechnische kennis der Chineezen zich bepaalde tot het maken van zwermen of springbussen en vuurpijlen, die zij bij vuurwerken gebruikten, en dat zij zich bij het voeren van oorlogen tot ontvlambare mengsels bepaalde. Bij de Indianen was het vuurwerk sedert onheugelijke tijden bekend; het was altijd een deel der algemeene vermakelijkheden. Zelfs heeft men in de binnenlanden van Indië, waar de Europeanen nimmer doorgedrongen waren, vuurpijlen gevonden, die de inlanders in den oorlog gebruikten. Het was eerst in de 7de eeuw na J.C., dat de ontvlambare mengsels, sedert lang bij de oostersche volken in gebruik, in Europa bekend werden. Callinicus, een Syrisch 1 Mémoires concernant les arts et les sciences des Chinois, t. VIII, p. 331. 2 Relations diplomatiques des princes chrétiens avec les rois de Perse (Mémoires de l'Académie des inscriptions , t. VII, p. 416).


bouwkundige, had in Azië deze mengsels leeren vervaardigen. Aan hem zijn de Grieken de kennis van het mengsel verschuldigd, dat sedert dien tijd onder den naam van Grieksch vuur beroemd is geworden en zulk een machtigen invloed op het lot van het oostersche rijk moest uitoefenen. Callinicus bevond zich in Syrië, toen in 674, in het vijfde jaar van de regeering van Constantijn Pogonatus, de Arabieren Constantinopel belegerden onder aanvoering van den Calif Mouraïra. Callinicus ging heimelijk tot de Grieken over, begaf zich naar de hoofdstad des rijks, en maakte Keizer Constantijn met de eigenschappen en het gebruik der ontvlambare mengsels bekend, terwijl hij zich zelven de eer der uitvinding toe-eigende. Door deze onverwachte hulp gelukte het den Keizer, de invallende Saraceenen terug te drijven, die gedurende vijf achtereenvolgende jaren met nieuwe macht en aanzienlijke vloten terugkeerden, maar telkens genoodzaakt werden het beleg op te breken. Van de 9de eeuw, tot den val van Constantinopel in 1204, wonnen de Byzantynen met behulp van het Grieksch vuur, talrijke zeeslagen, die den val van het Oostersche rijk vertraagden. Daarom zorgden de Keizers van dat Rijk, dat deze onschatbare kracht alleen in hun bezit bleef. Zij vertrouwden de bereiding er van slechts aan één werktuigkundige toe, die nimmer Constantinopel mocht verlaten, en volgens Lalanne, kwamen hiertoe uitsluitend de afstammelingen van Callinicus in aanmerking. Het bereiden van Grieksch vuur werd onder de staatsgeheimen gerangschikt door Constantijn Porphyrogenetus, die iedereen voor eerloos en den naam van Christen onwaardig verklaarde die dat geheim verried. Deze strenge maatregelen werden stipt in acht genomen, en het geheim van het Grieksche vuur werd trouw bewaard. Toen de vorsten van het westen de hulp van Constantinopel inriepen, deelde men hun niet de samenstelling van het vuur mede, maar zond hun schepen met het produkt, geheel gereed tot den strijd. Wat was nu de samenstelling van het Grieksch vuur? Onder welken vorm, en door welke bijzondere kunstgrepen werd het in den oorlog gebruikt? Het Grieksch vuur bestond uit naphta, pek, zwavel, harst, olie, vetten, de gedroogde sappen van zekere planten, en fijn gemaakte metalen. Volgens opzettelijke onderzoekingen van de heeren Reinaud en Favé, in het Journal Asiatique, in 1849 uitgegeven, kwam er in het eerste Grieksch vuur geen salpeter voor. Het was eerst later, toen de Arabieren geleerd hadden dit zout uit de aarde te delven, dat zij op het denkbeeld kwamen, het bij het oorspronkelijke mengsel te voegen. Volgens Reinaud en Favé vindt men het eerst melding gemaakt van de bestanddeelen, waaruit het Grieksche vuur bestaat, in een Arabisch handschrift der Leidsche bibliotheek, getiteld: “Instructiën van Alexander, zoon, van Philippus, omtrent krijgslisten, de inname van steden en de verdediging van bergpassen.” Hieronder volgen eenige uittreksels, door Reinaud en Favé van dit Arabisch handschrift genomen, waaruit de vervaardiging van het Grieksche vuur, naar gelang 3 Tournai asiatique, 1849, no. 16. 4 Dit doet ons denken aan de zogenaamde “Molotovcocktails” K.M. 5 Sterkten: versterkingen, forten; bunkers... K.M.


van het verschillend gebruik, blijkt. “Vuur dat op het water brandt . - Men neemt harst, stroo en zwart pek, en laat ze samen koken; als het mengsel gesmolten is, voegt men er witte naphta bij; vervolgens kunt gij het in water werpen. Zoo men de vlam heel helder wenscht, moet men zwavel en harspoeder bijvoegen” “Ander recept voor Grieksch vuur. - Men neme zooveel naphta als men wil, en distilleert zóó dat er geenerlei onzuiverheid overblijft, die buizen of openingen zou kunnen verstoppen; daarna graaft men een gat in de aarde waarin men vuur aanlegt, en waar men een ketel op plaatst, die met klei is bestreken. In dien ketel brengt gij gedistilleerde naphta, gesmolten pek en olie, in verhouding van 9 pond naphta, 1 pek en 2 olie. Nu steekt gij onder den ketel een zacht houtvuur aan zoodat het mengsel niet hard gaat koken, waardoor het bederven zou; als gij ziet dat alles week geworden is, maak dan het vuur uit, laat het mengsel bekoelen en schenk het af. Alvorens dit mengsel te gebruiken, moet ge nog wat zwavel en kruit nemen, dat op de naphta leggen en omroeren, dan zijt gij gereed om, als God het wil, uw vijand te treffen.”(3) Het zou nutteloos zijn andere voorschriften aan te halen. De recepten der Grieken ter bereiding van ontvlambare mengsels zijn slechts herhalingen, zooals men gezien heeft, van mengsels van zwavel en andere zelfstandigheden van vet- en harsachtigen aard, waarvan de samenstelling in verschillende verhoudingen geschiedde. Op welke wijze gebruikte men nu deze ontvlambare mengsels in den oorlog? Het grieksch vuur werd door de Grieken vooral veel bij belegeringen en in zeegevechten gebruikt. Gedurende het beleg werd het grieksch vuur door stormtuigen (balistas), door hand- of voetbogen tegen de verdedingswerken, de houten torens geworpen, die men in brand wilde steken. Eveneens werd het grieksch vuur ook op verschillende wijzen bij zeegevechten gebezigd. Men vervaardigde branders, met ontvlambare stoffen gevuld, die, door een gunstigen wind gedreven, de vijandelijke schepen verbrandde. Men maakte aan het voorsteven der schepen, groote koperen of metalen buizen vast, en met behulp hiervan wierp men het grieksch vuur in de vijandelijke schepen. Buitendien waren de soldaten, die zich op het vaartuig bevonden, met handbuizen gewapend die dezelfde diensten moesten bewijzen. Somwijlen deed men het mengsel in flesschen(4) of verniste aarden potten, die naar den vijand geworpen werden, nadat men eerst de lont aangestoken had. Fig. 588 stelt een overdekt vaartuig met grieksch vuur voor. Eenige stoutmoedige soldaten verbergen zich onder het houten dak en brengen dit vernielingswerktuig tot aan de zijden van het vijandelijk schip. Deze branders hadden geen eigen beweging, zij moesten door zwemmers gestuurd of door den wind gedreven worden; de puntige staaf, waarin ook ontvlambare bestanddeelen geborgen werden, diende om met haar punt het vuurschip in het


vijandelijk schip te enteren. Zooals de heeren Renaud en Favé opmerken, is deze schikking zeer kunstig berekend voor het doel, dat men wenschte te bereiken. Een ontvlambaar bestanddeel boven de oppervlakte van het water verheven en aldus beschermd tegen den invloed der golven, terwijl een lichte wind voldoende was om het naar de schepen te sturen, werd onwederlegbaar een der gevaarlijkste ontploffingsmiddelen, vooral wanneer de vijand op zulk een aanval niet was bedacht.

Het gebruik van grieksch vuur had zich in de zee-oorlogen zeer ontwikkeld, zooals blijkt uit een namelooze kroniek, door Lalanne aangehaald, volgens welke het getal schepen met grieksch vuur gewapend, in een tocht door Romain de jonge, tegen de Saraceenen van het eiland Creta ondernomen, tot 2.000 opklimt. Om goed de waarde van dit nieuwe strijdmiddel te begrijpen , moet men niet uit het oog verliezen, dat te dien tijde, de schepen elkander slechts van nabij konden aanvallen, en de strijders terstond tot entering overgingen. Eveneens werd het grieksch vuur, zooals wij gezegd hebben, bij veldslagen en tot aanvallen van sterkten(5) gebezigd. Het arabische manuscript uit de Leidsche Bibliotheek, door Reinaud en Favé aangehaald en waarvan wij reeds hierboven gesproken hebben, leert ons nog de volgende bijzonderheden omtrent het gebruik van ontvlambare mengsels bij het aanvallen van sterkten of ter vernieling van de werken der belegeraars. “Hoofdstuk over de krijgslisten en de middelen om het vuur met voordeel aan te wenden. - Neem, met Gods gunst en hulp, een zekere hoeveelheid gele, fijn gemaakte zwavel, doe die in aarde vazen, en voeg er dezelfde hoeveelheid blauwe


naphta bij ; bedek de vazen met oud linnen en begraaf ze in versche paardevijgen; verversch het drek, zoodra het verkoelt, en ga zoo gedurenden 14 dagen voort, totdat de werking voltooid is. Neem dan stampsel van geel marcassita-steen, doe dit eveneens in aarden vazen en voeg er dezelfde hoeveelheid van kinderurine bij: bedek dan de watervazen met oud linnen en begraaf ze op dezelfde wijze. Hierna neemt men de naphta, die met de zwavel verbonden is en een zwarte naar het groen hellende massa vormt, terwijl de marcassita-steen zwart geworden en gedeeltelijk verteerd is; giet het water èn de naphta elk afzonderlijk af, filtreer door een paardenharen zeef, vermeng ze in gelijke hoeveelheden en voeg er dezelfde hoeveelheid azijn bij, van een ouden scherp zuren wijn vervaardigd. Berg dan dit mengsel totdat men er behoefte aan heeft, zoo het God behaagt. “Indien men een kasteel wil verwoesten, een gebouw van steen of van eenig ander materiaal, beveel dan de vuurwerkers een gedeelte van dat vocht uit de vazen af te zonderen en laten zij dan dit mengsel op het voorwerp, dat men verwoesten wil, werpen. Draag echter zorg, een oogenblik te kiezen dat de wind naar den vijand gekeerd is; daardoor zullen de vuurwerkers de wind niet vlak in het gezicht hebben en aldus niet blootgesteld zijn aan de kans zich zelven te dooden. Vervolgens laat men andere vuurwerkers naderen met vuur en met naphta. Inderdaad is de brand van naphta, zoodra de dampen van het vocht aangestoken zijn, verschrikkelijk; het vuur verspreidt en vergroot zich en veroorzaakt een groot gedruisch met een verschrikkelijk geblaas. Het schouwspel dat zich dan aan uw oogen vertoont is afschuwelijk; men ziet het kasteel, zoo het van hardsteen gebouwd is, schudden en van-een splijten; blokken steen vallen met een geratel als van den donder naar beneden. Zoo het kasteel van steen en kalk gebouwd is, zal men het na verloop van een uur geheel vernield en verteerd zien, zoo er eenige puinhoopen overblijven die niet verbrand zijn, laat dan de vuurwerkers weder naderen met het vervaardigde vocht en naphta; de naphta zal onmiddellijk vlam vatten, ontbranden en al wat er nog staat zal verteerd worden. Er zal dan een zwarte, dikke rook opstijgen en de vijand zal evenzoo door den brand als door de stank omkomen: alleen degenen die de verpeste lucht nog niet ingeademd hebben, zouden zich door de vlucht kunnen redden. Niemand zou het wagen de eerste drie dagen de plaats van den brand te genaken, wegens de dikke duistere rook en ook de afschuwelijke stank. Zoo men de verdedigers van het kasteel op de vlucht wil jagen, verzamel dan zeer veel hout voor de poort en wacht totdat de wind tegen het gebouw waait; beveel dan de vuurwerkers het bereide vocht op het verzamelde hout te werpen en vervolgens vuur te maken. Als de verdedigers de dampen van dit vocht inademen, zullen zij sterven. Men kan onmogelijk in die duisternis, en bij de besmettelijke lucht en ondragelijke hitte die zich door het kasteel verspreiden, in leven blijven. Zoo de poorten van het kasteel van ijzer zijn en men er binnendringen wil, laat er dan van dit vocht tegenwerpen en steek het met vuur en naphta in den brand; de poorten zullen geheel verbrijzeld openbersten en spoedig neervallen, zoo het God behaagt. Fig. 589, ontleend aan de Pyrotechnie van Hanselet Lorrain, geeft een voorbeeld van ontvlambare kogels, die men van een vaartuig of van de wallen eener stad, met een diepe gracht omringd, naar beneden wierp. Deze ontvlambare kogels werden brandend in het water geworpen, zonken zonder uit te dooven, stegen weder naar de oppervlakte, verbrandden de houten belegeringswerken of verontrustten de belegeraars op andere wijzen.


Enz....

Smaakmaker voor het Digitaal boek · 2020. 10. 6. · Prijsboek provincie Brabant 1888 3 Inhoud...

Documents

Transcript of Smaakmaker voor het Digitaal boek · 2020. 10. 6. · Prijsboek provincie Brabant 1888 3 Inhoud...