Les 1 Geschiedenis van de psychologie13 februariProf Filip Geerardyn INTRODUCTIE Thomas Szasz --> Hongaar, Jood -->geboren 1920 --> gestorven 2012 --> geëmigreerd naar de VS --> studie in Geneeskunde Vandaag? Anti-autoritaire positie-inname meer bepaald in de psychologie.  Gekend om zijn provocatieve stellinginnames. Vb: 'het is een dwaasheid ervan uit te gaan dat er zo iets bestaat als een objectieveerbare mentale stoornis.' Anti-psychiatrie --> normale mensen? --> Oxfam winkels: 'Heb je ooit een normaal mens ontmoet?' (slogan)   'En beviel het?' Dit gedachtengoed is direct ontleend aan de anti-psychiaters.  Anti-psychiatrie is een reactie op de enorme reductie op bvb. Een afwijking ih. Lichaam.  STOP met anderen te etiquetteren als 'abnormaal' en ze op te sluiten.   Thomas Szasz beschreef het onderwijs.  Hij zei: 'Vroeger in het avondland (Europa) was het onderwijs zo dat als je klein was (lagere schoolleeftijd, middelbare schoolleeftijd) het onderwijs heel sterk gereguleerd was. Men zei: 'Nu wil ik dat je dit instudeert en nu dit enz.  Maar! Later zul je kunnen kiezen voor wat je interesseert' --> Vanaf je volwassen bent, dat als je univ. Studies deed, je vrij bent om dat te kiezen wat je interesseerde.  We spreken wel, die mensen die gingen studeren dat die een heel kleine elite waren. Die waren al klaargestoomd voor univ. Studies. Maar altijd met het idee 'later kan je studeren wat je wil.'  --> Je kiest je prof of je vak omdat je denkt dat het je interesseert. Niet alles was overgereguleerd op de univ.  Er was geen klimaat van verifiëren, sanctioneren… Er was een situatie waarin je iets kan leren.  Thomas Szasz: De kinderen werden niet verplicht om dit in te studeren om dat in te studeren, maar vanaf het hoger onderwijs was alles overgereguleerd. --> Alle interesse werd in de kiem gesmoord. Het verlangen om te weten werd gedood.  Als je het verlangen om te weten wilt stoppen, verplicht dan!   Vooruitblikking: 'Iemand als psychiater' Het eerste wat je moet behandelen is je instelling. En dan kan je denken aan de mensenlijke behandeling van je patiënt. 1e blikpunt dat hij meegeeft is het perspectief van waaruit de geschiedenis geschreven is.

Mnemosyne, godin van het geheugen 

AFSPRAKEN • Op tijd komen 

• Nota's nemen • Capita selecta: Hij heeft een aantal hfstken geselecteerd uit het boek

van Brennan (History and systems of psychology).   Thomas Kuhn --> fysicus --> interesse in de geschiedenis vd. Fysica --> hield zich bezig met wetenschapsfilosofische vragen.  Readings in the history and systems of psychology (Brennan, Ed.) Oorspronkelijke bronnen van geschiedenis: Primaire literatuur  Studies that changed psychology (Hock, Ed.) Pavlov --> fysioloog --> geïnteresseerd id. spijsvertering van de mens --> zo onderzocht bij dieren Watson --> Little Albert  Blikpunt van de lesgever --> 'History boys' • Jongens worden klaargestoomd voor toegangsexamen van geneeskunde  'Wat is geschiedenis?' --> gevraagd aan Leen --> kan je niet observeren als een object die fysisch aanwezig is --> 'kan je het verleden meebrengen?' --> Geschiedenis is een beschrijving van het verleden geobserveerd vanuit het nu Geschiedenis ~ Psychologie: het is geen exacte wetenschap   2e DEEL VAN DE LES  Casus Freuds psychologie van het oordeel Kwantitatief vs. Kwalitatief --> collega's hebben verscheidene standpunten  Edwin Boring --> 1e historicus van de psychologie met een beetje 'renown' --> publiceerde 'On the history of experimental psychology'  • Toegespitst op de 1e 100 jaar vd. Experimentele psychologie • Je kan je geen goed beeld vormen vd. Exp. Psychologie als je het beeld van de

onderzoekers er niet bijneemt. --> Basisprincipes • 'In dit veld kom je er niet zonder de biografie' • Belangrijk verschil tussen de Psychologie en de wiskunde/fysica • Wat motiveerde die auteur om die vraagstukken te beantwoorden, om

die methodologiën te beantwoorden? • 'Men have mattered much' --> Werk/bijdrage en biografie 

• Heel veel valt onder casusstudies  • Organisaties (geschiedenis ervan) • Je kan heel veel leren over de drijfveren van de mens, door de studie van de

drijfveren van één mens. 

• Door casusstudies komen we trager, maar wel grondiger naar een universeel weten  1879 --> Wilhelm Wundt • Officieël opgericht psychologisch laboratorium  • Was geïnteresseerd om psychofysiologische instrumenten te gebruiken voor onderzoek

op mensen • We weten op sommige vraagstukken nog geen antwoord en zijn de moeite om te

onderzoeken. • Psychofysiologie/ experimentele psychologie is begonnen met de gewaarwording,

waarneming enz.   Allan Turing --> Heeft de Turingmachine uitgevonden • Computer is een voortvloeisel van de Turingmachine --> Heeft de Duitse code (Enigmacode) gekraakt tijdens de Wereldoorlog --> Deze bijdragen nodigen uit om de biografie van Allan Turing op te zoeken.   Waarom Freud? --> Geerardyn is ook een psychoanalist en Freud is de grondlegger van de psychoanalyse • Moest zelf in zijn 2e jaar twee boeken lezen over Freud (Psychologie is toch een

wetenschap? Psychologie is toch over wat we nu leren? En wij leren over een theorie van begin 20e eeuw?) 

• 'Compagnon de route' --> Ondanks alle kritiek, kon hij expliciet aangeven: 'Daarover heb ik niets te zeggen. Hier ben ik absoluut niet zeker wat ik zeg.'  • Schreef in dialoog --> Er is geen psycholoog die zo'n grote invloed heeft gehad op onze cultuur • Veel films zijn doordrongen van het Freudiaanse mensbeeld • Alsook wij die begonnen aan de universiteit zijn 'doordesemd' van Freud --> Hetgene wat hij onderbrengt in de les is beperkt. Daarom casusstudie. --> Als Boring zegt, je moet de biografie erbij nemen of je snapt de bijdragen niet. Als je de bijdragen wilt begrijpen, dan moet je over grondige bronnen/biografieën beschikken.  • Ongelooflijk groot oeuvre geschreven en ook ongelooflijk veel briefwisseling. Waar hij

ons een inkijk geeft in zijn worsteling met de psychoanalyse.   Van velen is er niet zo'n groot oeuvre. Vb: Van Wundt zijn er niet velen die zijn oeuvre hebben bestudeerd.  Bij Wundt is er na 20 jaar exp. Psych. 20 jaar 'Volkerpsychologie' (sagen, literatuur…) gevolgd. Maar! Niemand leest dat nog! Want het is saai! --> Voor tientallen collega's van hem is het werk van Freud een referentiekader om te bestuderen. Om zo onderzoek mee te doen.   'Freuds psychologie van het oordeel' --> Bedien je van de oorspronkelijke bronnen SigmundFreud (1856 - 1939) • De ontmoetingen met andere mensen zijn nog oorspronkelijke bronnen.  • 1885-1895: parcours van 10 jaar die hem bracht tot de voordeur van de psychologie • 1885 

• Freud kon niet aan de universiteit van Wenen blijven om zijn onderzoek daar verder te zetten. En moest zich voor bepaalde redenen vestigen in een praktijk. Hij noemde zich een 'nervenarts'. Hedendaags zouden we hem een neuroloog noemen.  

• Het is in zijn periode dat hij de psychoanalytische methode op punt heeft gezet. Hij heeft dan een serieuze 'zwenking' gemaakt tussen neurowetenschappelijk onderzoek naar de psychologie. Want hij was oorspronkelijk een neuroloog. Hij zei: 'Degene die mij de weg heeft gewezen naar een behandeling, maar ook naar het begrijpen van de psychische mechanismen die in ons werken, is Charcot. Daar heeft hij stage bij gelopen. Alsook 2 boeken over aandoeningen van het zenuwstelsel gelezen van Charcot. En is beginnen vertalen met de boeken van Charcot. 

• Heeft ook een werk van Bernheim vertaald. Om te zien wat zijn therapeutische techniek was. 

• 3e belangrijkste 'spiegelfiguur' is Breuer. Collega van Freud in Wenen. Ietsje ouder (ca. 12 j.). 

 Gemeenschappelijk punt tussen Charcot, Bernheim en Breuer. Bedachten allen op hun manier een manier om mensen te behandelen. Door te praten (belangrijkste behandelingsinstrument). --> is het belangrijkste component van het oordeel.  --> 'Urteilen': De psychologie van het spreken. Vertrekkende van de vraag: 'Wat is het spreken?'   Gemeenschappelijk studieobject van de 3 mannen is de taalfunctie.  In zijn parcours (Freud) word er beschreven wat hem motiveerde om een ommezwaai te maken van een neurologisch onderzoek naar onderzoek bij de mens.   INLEIDING VAN DE READER (Brennan) GRONDIG LEZEN. 

Enkele vragen met betrekking tot het eerste college:• Wie was Thomas Szasz (1920-2012), waarom herinnert men zich hem doorgaans en

waarom herinneren wij ons hem?

• Wat is een casus?

• Wat betekent de uitspraak “Men have mattered much”, uitspraak die Edwin Boring hanteert in zijn klassieke geschiedschrijving van de experimentele psychologie?

• Vraag van student: waarom precies Freud gekozen als casus?

• Wat is de focus van het eerste deel van het boek Freuds psychologie van het oordeel?

• Waarop slaat het woord “oordeel” in de titel van Freuds psychologie van het oordeel?

Les 2 Geschiedenis van de Psychologie   20 februari

Jongeman kwam aankondiging doen.  HELMUT SCHMIDT Fascisme is voelbaar tot op de dag van vandaag. --> Joods, hield het geheim 

'und was ist die Gegenwart der Vergangenheit?' (= wat is het heden van het verleden?) Moeten wij Duitsers nog wakker liggen van het verleden? Volgens Helmut Schmidt kon je beter vragen: 'Was ist die Zukunft der Vergangenheit?' (= wat is de toekomst van het verleden?) Het is niet omdat het in het verleden gebeurde, dat het niet de toekomst kan tekenen.  'Nog een anekdote' Sprak met een gepensioneerd directeur secundair onderwijs --> volgde cursus Filosofie • Veel gerenommeerde lezers gehoord 'We proberen wereldoorlog I te herinneren'. Directeur zegt: 'Dat is geen geschiedenis dat je aantreft in de geschiedenisboekjes.' Hij maakt dat op uit de reactie van het publiek tijdens de lezing.  Wat er gebeurd is in 1918, daarvan is nog niet alles gemeesterd. Er gaan enige generaties over, voor iets geschiedenis is.  De oorsprong van de psychologie was een Duitse aangelegenheid. Het was niet enkel de Joden die vluchtten naar het buitenland. Ook mensen van niet-Joodse afkomst vertrokken, omdat ze wisten wat hen te wachten stond. WO II heeft een enorme impact gehad op een proces dat momenteel nog altijd bezig is.  Het centrum van het weten werd verlegd van Europa naar 'de nieuwe wereld'. De psychologie die wij krijgen is vooral een Angelsaksische psychologie.    EXAMENVRAGEN • 1 vraag uit lijst mbt Freuds psychologie van het oordeel • 3 gelede vragen mbt de rest van de stof    Structuur van de collegesDe geschiedenis is een beschrijving van het verleden, verteld vanuit het heden.  Moesten we Henri Pirenne vragen over de geschiedenis, zou hij dat vertellen vanuit zijn blikpunt, idem voor Nationalisten.  Blikpunt Brennan: 'Past for present' (dia 4)• Verwijst terug naar oorspronkelijke bronnen

• Maakt een onderscheid tussen 'the past' and 'the history'• Edwin Boring is een psycholoog geweest, heeft niet veel bijgedragen ad. Psychologie,

maar wel aan de geschiedenis van de psychologie. • 'Great man model' uit de opvatting 'men have mattered much' (je moet iets afweten

van de levensloop van die mensen zelf, afkomstig van Boring).• 'Zeitgeist model': Je kan niets vatten van de geschiedenis als je geen oog hebt voor

de context waarin bepaalde dingen zijn gebeurd. 

Vragen mbt dia 4:

• Wat is het Great Man model? (cf. p 4)• Wat is het Zeitgeist model? (cf. p 4)

• Hoe beargumenteert Brennan dat de fysicus & wetenschapsfilosoof Thomas Kuhn een aanhanger is van het Zeitgeist model?

• Wat betekent de uitspraak “Psychology has a long past, but only a short history” voor Ebbinghaus/Boring/Brennan?

 Ebbinghaus (1850-1909) (dia 5)'psychology has a long past, but only a short history' --> 19e E --> doctoraat over de notie van het onbewuste van Hartmann --> Filosoof (Hartmann)--> na doctoraat gaan 'zwerven'  

• Engeland • Parijs 

 Vond in Parijs een boek van Fechner: 'Elemente der Psychophysik' (1860)Las de resultaten van het onderzoek van Fechner. Het aanwenden van de experimentele methode voor psychologische vraagstukken.  Wat ik mis in het werk van Fechner en Wundt, is datgene wat Wundt uitsloot als domein van psychologisch onderzoek en dat is de hogere complexe psychische functies (vb. het geheugen).Daarom ging Ebbinghaus het geheugen gaan bestuderen.  • De vergeetcurve: geeft ons weer dat naarmate de tijd verder loopt, we minder

onthouden. • Herhalen is veel beter voor de retentie, voor het onthouden. (de wet van de herhaling) Ging mbv. de experimentele methode het geheugen gaan bestuderen, door zichzelf als proefkonijn te nemen, net zoals Wundt.Wundt was professor in de filosofie Ebbinghaus was van basisopleiding historicus en taalkundig filoloog.

Opdracht: bestudeer aandachtig de paragrafen gewijd aan Ebbinghaus, op p. 105 van de reader.Vragen:

• Hoe kwam Ebbinghaus ertoe om het geheugen te bestuderen?

• En hoe deed hij dat?

• Wat hebben we met betrekking tot het geheugen o.m. te danken aan Ebbinghaus?Wat betekent 'psychology has a long past, but only a short history'? (dia 6)Abriss der Psychologie (1908) (schets van de psychologie in de moderne zin van het woord) 2e helft 19e E, daar is de moderne psychologie begonnen. 800 v.C.Homeros (8e E v.C.) Ilias en de Odyssee kunnen we nog altijd lezen. Dit is het oudste dat we hebben aan geschreven bronnen in onze westerse cultuur. Er zit heel veel psychologie in ook al zijn het zogenaamde heldendichten (Trojaanse oorlog). • Wraaklust (in de Illias)• Passies We zouden het niet kunnen lezen, we zouden niet de nodige empathie kunnen opbrengen indien het inderdaad een ver van ons bed show zou zijn. Odyssee gaat over de rondzwervingen van de held Odysseus. Aristoteles (5e-4e E v.C.) --> leerkracht was Plato (5e E v.C.) 'Phaedo': Socratische dialogen, geschreven door Plato--> krijgt als ondertitel vaak mee 'over de ziel'  

--> Dialoog waarin Socrates zich aan de vooravond van zijn eigen dood bevindt. Ze hebben Socrates 'veroordeeld'. Socrates 'verzoedelde' de jeugd. Zijn leerlingen hadden het moeilijk met de verdediging van Socrates. Socrates was degene die de kunst van de dialectiek als geen ander beheerste. Ze hadden hem een proces aangedaan en hij kon zich verdedigen tegen de aanklacht. Hij heeft zich volgens de legende zo slecht verdedigd dat ze hem wel moesten doden. Zijn leerlingen mochten hem ondervragen. En ze vroegen waarom hij zich zo slecht verdedigde. En in zijn antwoord, de Platoonse opvatting. Een ware filosoof die zoekt ware volmaakte kennis en die kennis kan ik toch niet bereiken via waarneming. Dus had ik er geen probleem mee om te kiezen voor de dood. Want het is voorbij de dood, wanneer ik bevrijd ben van mijn bedriegende zintuigen, dat ik een kans maak om de ware volmaakte kennis te bereiken.  Hij maakte daarin een notie over geheugen.  2e DEEL VAN DE LESAristoteles'Platgetreden verhaal is dat hij de vader is van alle wetenschappen' 1e die begon met een systematische classificatie van alle levende wezens (vader van de biologie) Psychologie? Heeft een geschrift nagelaten over de ziel ('de anima') Grote afstand tussen hoe Aristoteles de werking van de zintuigen beschrijft  en de huidige functieleer. Maar ook nabijheid met de huidige functieleer.Toch is de afstand tussen Aristoteles en de huidige functieleer relatief. En vinden we een kiem van de huidige psychologie in 'de anima'.'De memoria et reminiscentia' = 'Het geheugen en herinneren'  Hierin vind je de opvattingen terug van Aristoteles.   Jaar 1000  Midden-Oosten was 'the place to be'.Maar ook Bologna en Parijs.Daar waren er debatten tussen 'Thomas Van Akino' en 'Averoez'. Voor Thomas Van Akino had Aristoteles gelijk, had hij de wijsgeer in handen. 396 n.C. Vlak voor de val van het West-Romeinse rijk Augustinus 'Confessiones' = Belijdenissen/bekentenissenHeeft een grote invloed gehad op de latere theologie.  Confessiones zijn 13 boekdelen.Augustinus blikt terug en vertelt ons zijn verhaal over zijn leven.Herinneringen uit het 1e levensjaar zijn heel onbetrouwbaar.Denk aan de anekdote die Geerardyn vertelde over hoe hij op de wasmachine zat als baby.• De anekdotes die verteld worden erna, herhaaldelijk• De visuele scene zelf die hij nu voor hem ziet is verschillend van de visuele scene die hij

voor hem zal zien na de lesIn zijn confessiones zijn er veel noties over het geheugen. Augustinus is in 386 bekeerd naar het Christendom.Bedacht zich wat hij neergeschreven heeft in zijn confessiones. 'Is het wel betrouwbaar wat ik schrijf?' In hoeverre is het volstrekt vernieuwende kennis in Ebbinghaus zijn über das Gedachtnis? Homeros zijn geschrift is zowat het oudste. Dit geschrift impliceert een hele geschiedenis van geheugen maar ook van weten.  Dan was er al een hele cultuur van 'mnemotechnieken', natuurlijk voor de elite. 

 Verhaal over zijn vader in de Congo. (vader van Filip) 'Histoire, histoire et alors, et alors.'Willen ze zeggen, vertel ons een verhaal.Ook de mensen in de Congo hadden hun weten en dus ook hun 'trucs'.   EXCERPT UIT DE PHAEDO (Plato)'een zich-weer-te-binnen-brengen' --> conform de Platoonse filosofie.  Als je de juiste vragen stelt, kan je zelf een slaaf de vierkantswortel van 2 laten berekenen.  In zijn excerpt is er maar een fragment besproken over het geheugen.   EXCERPT UIT ARISTOTELES (de memoria et reminiscentia)ANDER EXCERPT UIT ARISTOTELES (de memoria et reminiscentia) Verwijst naar de wet van de herhaling van Ebbinghaus  EXCERPT UIT AUGUSTINUS (confessiones) HERMANN EBBINGHAUS --> ging naar het Gymnasium en die was dus doordrongen van klassieke stukken van klassieke schrijvers.  'Over het meest oude onderwerp zullen we het nieuwste weten produceren' = De subjecto vetustissimo novissimam promovemus scientiam

Intermezzo 1: prof zingt  Citaat uit Shakespeare (Hamlet)

Vragen:

• Wat zijn de Ilias en de Odyssee van Homeros? En waarover gaan beide werken?

• Wat is de Phaedo van Plato? Waarover gaat dit werk?

• Wat is De anima van Aristoteles? En diens De memoria et reminiscentia? En waarover gaan deze werken?

• Wat zijn de Confessiones van Augustinus? Waarover gaat dit werk?

• Waarover handelt het werk Über das Gedächtnis van Ebbinghaus?

•

Les 3 Geschiedenis van de psychologie27 februari

Vorige week blikpunt Brennan. Blikpunt kent meerdere blikpunten.Vorige week: Wat is de geschiedenisopvatting van Brennan?

Over het geheugenDescartes: 'Mijn geheugen is een zeer wankele zaak,(een beetje in de stijl van Augustinus.)  Iedereen kan zich beklagen over zijn geheugen, maar ik heb nog nooit iemand gekend die zich beklaagt van zijn verstand.In de pen van Ebbinghaus is dat een grote relativering. Augustinus kende ook wel de wet van de herhaling en de vergeetcurve.

BewustzijnWundt wist dat zijn bevindingen een variatie waren op oude problemen.  Geschiedenis van de psychologie maant ons aan tot bescheidenheid.  Daarom is hij geïndigd met een parafrasering: 'There is, indeed Brennan, more psychology in heaven and earth, than is dreamt of in our actual scientific psychology.'  Je moet ook eens gaan kijken buiten de psychologie om meer over jezelf en anderen te leren kennen.Vb: De kunst in zijn breedste zin van het woord. Je kan heel veel psychologische kennis halen uit poëzie, film … Ander blikpunt van Brennan is de opvatting van de wetenschap van Kuhn. Thomas Kuhn toont zich aanhanger van het 'Zeitgeist model'.  Thomas Kuhn heeft het concept van de wetenschappelijke paradigma ontwikkeld.  Wet. paradigma's zijn gedetermineerd door de 'zeitgeist'.

‘Wetenschappelijke paradigma’s zijn algemeen aanvaarde wetenschappelijke prestaties die een tijd lang modelproblemen en modeloplossingen verschaffen aan een gemeenschap van onderzoekers. […] Zij hebben twee essentiële kenmerken gemeen: (i) hun prestatie was uniek genoeg om een stabiele groep van aanhangers aan te trekken, weg van concurrerende wijzen van wetenschappelijke activiteit. (ii) Tegelijkertijd bleef er nog zoveel onvoltooid dat er voor de gevormde groep onderzoekers nog allerlei problemen op te lossen waren.’

Wetenschappelijke paradigma's gaan in tegen het idee, dat iets (psychologie) zich geleidelijk ontwikkeld en steeds meer kennis zal worden geaccumuleerd naarmate vordering van de tijd. (accumulatiemodel)De introductie van de exp. methode mbt. psychologische problemen beantwoordt aan wet. paradigma's.  Volgens Immanuel Kant kon psychologische processen niet kwantitatief onderzocht worden. Na Wundt veranderde dit.  Psychologische processen kunnen niet bewezen worden zoals vb. biologische processen.  Waarom neemt hij zo'n standpunt in? Volgens Wundt: Kant heeft geen ongelijk, want wat ik doe in het spoor van Fechner, toont hooguit aan dat Kant niet helemaal gelijk had. Als we een deel onderscheiden in de psychologie, dan is dat deel kwantitatief onderzoekbaar.  Hij brak gedeeltelijk met Kant alsook met Kuhn. Er zijn een hele reeks van onderzoekers die zich geschaard hebben achter de experimentele methode.  Volgens Kuhn: 'een nieuw wetenschappelijk paradigma'.  In de biologie wat/ wie heeft een nieuw wet. Paradigma geïntroduceerd? Darwin. Een nieuwe manier om fenomenen in de natuur te onderzoeken.  Het heeft een tijd geduurd voor de opvattingen van Darwin geaccepteerd werden.  Wetenschappelijke revoluties gebeuren niet iedere dag. Er zijn er niet veel van.  Watson en Crick? Bevinden zich in het spoor van Darwin.  

 In de fysica? (EX) Wat zijn drie wet. Paradigma's? Binnen de scheikunde? Newton. Maar, zelfs voor Newton stelde men zich fysische vraagstukken. Een ingenieur kan geen brug bouwen zonder rekening te houden met de Newtoniaanse fysica. Zijn bevindingen hebben ons een 'edge' gegeven om de natuur te beheersen. Wie nog binnen de fysica? Einstein. Heeft ons de tools gegeven voor het heel kleine alsook het heel grote. Er kan geen kwantumfysica plaatsvinden zonder Einstein.  De twee theoriën (Newton en Einstein) sluiten niet naadloos aan op elkaar aan.  Er is nog een wetenschapper die een verwante notie heeft ingevoerd gelijkaardig aan Kuhn Gaston BachelardEpistemologische coupure/breukvlak.

'Iedere wetenschappelijke revolutie verandert het historisch perspectief van de gemeenschap die de revolutie ondergaat.' (Kuhn) Heel ons perspectief is veranderd door hetgene wat vooraf gaat aan de 'revolutie'. (Idéal du moi = ik-ideaal) We zouden graag komen tot een psychologie die een evenknie is met de fysica. Maar we zijn daar nog mijlen vandaan. Er zijn wel pogingen. We kunnen onszelf de vraag stellen of het wel het interessantste uitgangspunt is om tot een evenknie te komen met de fysica/scheikunde.  NIEUWE DIA (Blikpunt Brennan; opbouw boek) Focus is van 1600-2000. Goede grip krijgen op de opbouw van het boek.  4 perioden die elkaar gedeeltelijk overlappen.  Filosofische bestaansvoorwaarden (17e eeuw)  2 grote filosofen die hij (Brennan) evenwaardig naast elkaar plaatst.  Wat is het verband tussen ziel en lichaam?Spinoza en Descartes. Hun opvattingen hebben de periode erna enorm beïnvloedt.Bij Descartes heb je twee fundamentele dingen (res cogitans = denkend ding) (res extensa = fysisch, uitgebreide ding) Uitgebreide ding = het lichaam. Voor Descartes was de mens een dier (res extensa).  Lichaam en geest zijn twee fundamenteel verschillende instanties. Tot op de dag van vandaag zijn we daar 'ziek' aan.  Het één voor Descartes is niet te herleiden tot het andere. Heeft een enorme impact gehad op een reeks namen na hem. Spinoza had een ander, misschien veel adequater standpunt. Het zijn geen 2 verschillende instanties, het zijn slechts 2 manifestaties van één en dezelfde substantie.

Antonio Damasio (neurowetenschapper) Één van zijn werken gaat over Spinoza. Over de 'fout' van Descartes.  Damasio en Spinoza zijn beiden van Portugese afkomst.  Zijn bevindingen/ opvattingen zijn geïnspireerd op Spinoza. Vb over affect 'Discours de la méthode'  'Les passions de l'âme' 2E DEEL VAN DE LES Filosofische voorwaarden zijn te vinden in hoofdstuk 5.In Nederland van die tijd kon je afstand nemen van de theologie.  

En je kon het je permitteren om te publiceren wat je dacht. In de Zuidelijke Nederlanden was het niet waar geweest (Inquisitie).  Filosofische tradities (2e helft 17e E - 1e helft 19e E)Er zijn drie tradities.- Franse traditie • Britse traditie• Duitse filosofische traditieDeze drie tradities verlopen naast elkaar.  Franse traditiede Condillac: In het spoor van Descartes, verdedigde hij de stelling: 'Er is niets in de geest, dat niet eerst in de zintuigen is'.  Alles wat in de geest zit, kan hij alles opbouwen met de zintuigen. Stel u voor dat je een beeldhouwer bent en dat je een menselijke figuur sculpteert. Stel u voor dat dat beeld één zintuig heeft (vb. tastzin). Hoe kunnen we ons psychisme daarvan voorstellen?Stel u voor dat dat beeld een tweede zintuig ontvangt (vb. het zicht/ de visus). Enz. Totdat het bezield is van alle zintuigen dat we bij onszelf vinden. Dit is het vertrekpunt van de psychologie. Het gebruik van de zintuigen (denk aan functieleer, Aristoteles).  Volgens Descartes interageerden de twee mechanismen met elkaar.

de La Mettrie: 'L'homme machine', waar de mens geheel denkt volgens een machine. Het volstaat om het lijf te onderzoeken. Een inkrimping van de mens tot een fysisch substraat dus. We zijn de dag van vandaag nog 'ziek' aan de receptie van Descartes.  'Wij hebben het gevonden voor schizofrenie!' Wat zou een waar geneticus zeggen? Genen vormen slechts een deel van de oorzaak.   Bij de Condillac en De La Mettrie treedt die reductie het sterkt/ sterk naar voren.  In de hoop die fout te weerhouden ('wij hebben het gevonden!').  Auguste Comte: 'Vader van de moderne sociologie' alsook 'vader van het positivisme'.Zijn opvatting over de psychologie: ‘Volstrekt overbodige discipline, want als je de psychologie van de enkeling wilt bestuderen, bestudeer dan zijn fysiologie. Wil je een individu als deel van een groep bestuderen, dan bestaat de sociologie, we hebben geentussenliggend niveau nodig.’ Of geen psychologie nodig. 

Britse traditieWat is het verschil met de Franse traditie? Rimbaud: 'J’est un autre, …' Pragmatische mensen Zij zeggen, waar De Condillac en de La Mettrie zeiden, we moeten het lijf bestuderen.  Veel praktischer is het de mens te beïnvloeden via de ander.

J.Locke: Tabula rasa: 'Iedere mens wordt geboren met een onbeschreven blad en wie je wordt, wordt bepaald door wat er op het blad geschreven wordt.’Dan is de misdadiger iemand die slecht beschreven is. We gaan het slecht beschrevene wegdoen en hem opnieuw beschrijven.Controleren, verifiëren, sanctioneren.'Outward back', misdadigers brengen we naar Australië.Dat was de oude opvatting. De nieuwe ging uit van J. Locke door hen 'opnieuw op te voeden', 'resocialiseren'.

Jeremy Bentham --> iets weten over hem, is beïnvloed door Descartes.Gevangenis van Gent geïnspireerd op zijn opvattingen. (Bentham) Panopticum: iedereen in één oogopslag zien.  Je kan een gevangenis zo bouwen dat je een minimum aan bewakers nodig hebt. Controleren, verifiëren en sanctioneren. Met de opvatting dat straffen iets leerzaam zou bijbrengen.James Mill (kende J. Bentham) en zijn zoon John Stuart Mill. 

Duitse traditie (hfst 8) Inleiding en summary goed bestuderen EN Herbart goed bestuderen.

Herbart brengt ons aan de voordeur van de psychologie in de moderne zin van het woord.  De Duitsers zijn doordrongen van Spinoza.  Duitse traditie is genuanceerder --> het lijf en de 'psyche'.Immanuel Kant (in deel 4 lezen van de Verlichting).Loslaten van de theologie.  'sapere aude' = 'durf denken'Vraag: 'Wat is Verlichting?' kunnen beantwoorden. Kant vroeg zich dat ook af.  Vraag: 'Leefde Kant in een verlicht tijdperk?' 

HOOFDSTUK 9 NIET TE KENNEN Weber, Fechner, Wundt en Helmholtz  

Sciëntisme (1800-1900)Er is niet zo iets als één psychologie. Je wordt geconfronteerd met een enorme diversiteit die soms tegenstrijdig. Het is illusoir te denken dat we kunnen komen tot één psychologie. Er is geen eenheid in de psychologie.In de 19e eeuw ligt de kiem van heel veel goeds, maar ook van veel 'fantasma's'. Dit is de eeuw van de voorborgte, van al die diversiteit. Ontstaan van de psychologie in de moderne zin van het woord (Evolutieleer, fysiologie, psychofysica, psychiatrie).

Actuele diversiteit (eind 19e E - eind 20e E)Het eerste 'systeem' was het Amerikaans functionalisme. 

BESTUDEER DE INLEIDING EN DE SUMMARY VAN W.JAMES. BESTUDEER OOK AANDACHTIG TICHTENER BESTUDEER AANDACHTIG INLEIDING EN SUMMARY VAN PAVLOV,SKINNER Tweede systeem: behaviorisme Derde systeem: gestaltpsychologie BESTUDEER AANDACHTIG WERTHEIMER,KOFFKA,  Vierde systeem: psychoanalyse  PSYCHOANALYSE NIET TE KENNEN  Vijfde systeem: de humanistische psychologie 

Er zijn eigenlijk maar drie systemen: gestaltpsychologie ,psychoanalyse en behaviorisme Aan ontwikkelingspsychologie moet er ook aandacht besteed worden. Maar daar heeft Brennan geen kaas van gegeten.Neuropsychologie daar moet ook aandacht aan worden besteed.En met de laatste decennia daar houdt Brennan geen rekening mee.

NIEUWE DIA (Blikpunt)Rekening houden met publicatiejaar. De tijd waarin hij zich bevond. Het actuele blikpunt waarin hij zich bevindt.  Brennan is nogal een 'fetisjist' op het jaartal van het ontstaan van de experimentele methode.

Les 4 Geschiedenis van de psychologie6 maart dynamisch blikpunt

Vandaag bespreken we de dynamische opvatting van de geschiedenis van de Prof. Elke geschiedenis is dynamisch ook als de auteur van de geschiedenis dit ontkent.  Jacques Lacan (1901-1981) (dia 3)--> psychoanalyticus De hedendaagse psychoanalyse is ondenkbaar zonder de retour à Freud die Jacques Lacan heeft gemaakt.  De analytici zelf, niet alleen het grote publiek kent Freud niet. Ze verloochenen Freud's oeuvre. In de jaren '50 begon hij met zijn retour à Freud. Men laat links liggen wat Freud gezegd heeft. 

De retour à Freud was een vernieuwende retour, daar waar Freud pertinent de mist ingegaan was. Proberen die psychoanalyse een stap verder te krijgen. Hij voert Jacques Lacan ten tonele omwille van zijn uitspraak: 'L'histoire n'est pas le passé. L'histoire est le passé pour autant qu'il est historisé dans le présent.'

Vraag: Waarom is een analyticus een logische aanhanger van een dynamische opvatting van de geschiedenis? Antwoord: Hij luistert naar wat de mensen hem komen vertellen. Zij komen niet de geschiedenis vertellen, maar komen hun eigen geschiedenis vertellen. En het is die geschiedenis die hij beluistert en die analyseert hij. Maar wat is analyseren?

• Vooral niet interpreteren. Hij probeert eerst alles te vergeten wat hij weet, hij probeert zich zo ontvankelijk mogelijk op te stellen, ten aanzien wat hem verteld wordt.

• Genoeg geduld aan de dag leggen.

Wat stelt de analyticus vast? Als je iemand de vrijheid geeft alles te vertellen wat in zijn hoofd zit. Heel snel komen dan flarden van de eigen geschiedenis naar voren. Het verhaal over een gebeuren, dat soms herhaaldelijk naar voren komt. Heeft verschillende versies. Het is daarvan dat elke analyticus doordrongen is. Het is hoe je er nu tegen aan kijkt, dat verandert. Uw beleving ervan, dat verandert. Het is datgene waar je het moeilijk mee hebt in een verhaal te gieten, zodat je er mee kan omgaan. Freud zegt: 'Hysteria's zijn ziek aan hun reminiscenties.'  (= herinnering)Lacan gaat een stap verder. Je kan zeggen geschiedenis is datgene wat gebeurd is.  Bij Lacan's: Mensen zijn ziek aan hun verleden. Wat ze nog nooit hebben kunnen zeggen, symboliseren.  Het enige wat je kan meebrengen is een verhaal over de feiten. Als je een verhaal kunt meebrengen is het goed, want dan historiseer je. Het probleem is datgene waar je geen verhaal over kunt vertellen.Het verleden is geschiedenis als je een verhaal hebt voor datgene wat gepasseerd is, dat is het eerste deel van zijn uitspraak. Augustinus (354-430) (dia 4)Waarom is Augustinus een logische aanhanger van een dynamische opvatting van de geschiedenis, vertrekkende van zijn Confessiones?Confessiones is een soort van autobiografie. Hij probeert zijn lezers uit te leggen, welk parcours hij heeft afgelegd. In zijn eerste 10 boekdelen heeft hij hetgeen verteld wat zich achter hem heeft afgelegd, vanaf zijn allereerste herinnering tot het heden. Maar hij beseft maar al te goed hoe precair het is, dat hetgene wat hij verteld, de waarheid is.En in zijn laatste 4 boekdelen krijg je zijn filosofie van de tijd. En hij stelt zich steeds de vraag: 'Wat is de tijd?' De subjectieve gewaarwording van de tijd is dynamisch. We kennen enkel onze subjectieve gewaarwording van tijd. Als we ons amuseren/ als we ons vervelen.  We gaan ervan uit dat er drie tijden zijn. Er is iets als een verleden, een heden en een toekomst. Maar we zijn niet tevreden met die drie dingen. Hoe heb ik toegang tot het verleden/heden en de toekomst?De toekomst bestaat niet want dat is hetgeen dat nog moet komen. Het verleden bestaat niet want dat is hetgeen dat voorbij is.  Het centrale punt is het heden. Het verleden is hoe je er nu tegenaan kijkt, idem voor de toekomst. Patrick Geary (1948- heden) (dia 5)--> historicus  CasestudiesHet boek van hem (Phantoms of remembrance) is geschreven door iemand die gespecialiseerd is in de ME.  Er is al verteld hoe belangrijk casestudies zijn. Hetgene wat wij ons nu herinneren over de ME, hoe betrouwbaar is hetgene wat we ons herinneren over de ME? Geschiedenisboeken zijn heel vaak, overschrijven wat er al gezegd is.  

Vb. Sinds Boring schrijft men over, dat het labo van Wundt kapitaal was in de oprichting van de exp. methode.  

En zo behoort het tot 'les idées reçus'.  Daarom werpt hij zijn licht op 'les idées reçus' over de ME.  Na de val van het West-Romeinse Rijk weten we heel weinig over de 'dark ages'. Het is wachten tot de late ME dat we iets weten over die tijd. Hij zegt dat we allemaal de dupe zijn van…

Geschiedschrijving als legitimering van de machtHet zijn de opvattingen van de monniken die overgeschreven zijn van de één op de ander dat we nu als waar aannemen. Tenzij dat we luisteren naar de fluisteringen van de eeuwen daarvoor. Dan ziet die geschiedschrijving er helemaal anders uit. Dan zijn de 'dark ages' niet zo duister meer. Hij toont aan in zijn casestudies dat de geschiedschrijvers uit de late ME geschiedenis geschreven hebben op de 'memorabilia'. Een historicus heeft ook een schoendoos met daarin zijn memorabilia met daarin objecten enz.  Eigenlijk zouden alle memorabilia een plaats moeten krijgen in jouw geschiedschrijving.  PROBLEEM: Welke betekenis moeten we toekennen aan een object, uitspraak? Elke historicus kan nauwelijks recht doen aan alles wat zich in zijn schoendoos bevindt. Hij schrijft zijn geschiedenis op een deelverzameling van zijn memorabilia, datgene wat hij op dat moment de moeite waard vindt om te onthouden. Een selectie = memoranda.  En hij is zich bewust van wat hij zich niet wil herinneren. Het is datgene wat Geary heeft aangetoond, de geschiedenis van de vroege ME, waar we nu achter staan, zijn we de dupe van de monniken die de geschiedenis hebben geschreven. Van de monniken die de macht willen legitimeren. We zijn de dupe van die grote selectie die de monniken gemaakt hebben in de vroege ME.   

Jacob Burckhardt (1818-1897) --> Cultuur- en kunsthistoricus  ‘De geschiedenis is dat wat het ene tijdperk de moeite waard acht in het andere.’Hij zegt: 'Geschiedenis is de meest onwet. discipline, omdat er geen objectief criterium is voor die selectie. Elisabeth Loftus (1944- heden) --> Cognitief psychologe  Heeft een enorme weerklank gehad in de VS. Terecht in de context van de VS. De VS verschilt van de Europese context. In de VS heeft zij maatschappelijk een serieuze impact gehad, specifiek tot het gerecht. Mensen die iets hebben meegemaakt, moeten in een proces, onder ede de waarheid vertellen.  VRAAG: 'Wat is de accuraatheid van een ooggetuigeverslag?'  Sinds de Oude Grieken weten we dat er een groot verschil is tussen wat we ons herinneren en wat we meegemaakt hebben.  En zij heeft daarop experimenten opgezet. Mensen zijn heel beïnvloedbaar tussen wanneer ze het hebben meegemaakt en wanneer ze moeten getuigen. En wat er zich tijdens het proces voordoet. Er zijn meerdere mogelijkheden om invloed uit te oefenen op getuigen. En met haar experimenten toonde ze aan dat getuigen beïnvloedbaar zijn. Dat ze hun herinnering van wat er gebeurd is herschrijven onder invloed van wat er tijdens het proces aan bod is gekomen. Er was een enorme heisa in de jaren '80, '90 van de VS. Van mensen die slachtoffer waren geweest in hun jeugd …  Loftus heeft aangetoond, hoe jong we ook zijn. Het is onbestaande dat je het misbruik vergeet, om je dan plots 20 jaar later het misbruik te ‘herinneren’. Zij heeft aangetoond dat heel wat processen het effect waren van een soort suggestibiliteit. Mensen gaan naar de therapeut en die therapeut zegt dat er zich iets ergs moet voor hebben gedaan in de jeugd.   Cheryl Mulhern (‘cowboy’)

--> antropologe --> bestudeerde bijzondere primitieve stam van de psychiaters, 'believers' met inbegrip van hun patiënten --> mensen waren niet blij met haar onderzoek --> heeft de VS ontvlucht, want het werk werd haar onmogelijk gemaakt. Want wat zij onderzocht, had enorme repercussies op de medische wereld. Die patiënten kregen ook heel veel medicatie. Er stond dus heel veel geld op het spel. Tegenover elke klinische diagnose volgens de DSM stond er een uitgebreide medicatie.  2E DEEL VAN DE LES  De blik in Akiro Kurosawa Rashomon • Oscar voor best buitenlandse film  • Kurosawa slaagde erin een heel groot publiek aan te spreken. Deze film raakt een vraagstuk aan, dat ons allen aanbelangt als psychologen.  Film is een heel gelaagd medium. Uit de film kan je heel veel psychologie halen.  Een aantal lagen zullen we de revue laten passeren. 

Dia 2Er is een vrouw verkracht en een man vermoord.  'Waarom heeft die persoon dat gedaan?' 'Who done it?' Het is in de eerste plaats ook een rechtszaak, want we worden door de cineast naar een aantal scènes gebracht en we bevinden ons heel snel in de rechtszaak.

Dia 3Rashomon is één van de belangrijkste poorten van Kyoto. De grootste poort van Kyoto ligt in puin.  Links de priester, midden de cynische toehoorder, rechts de houthakker, schuilen voor de regen. Cynische toehoorder wil het verhaal horen. Priester en houthakker hebben moeten getuigen voor de rechter.  Tijdens de getuigenissen kijk je recht in de ogen van de getuige. De cineast forceert ons in de positie van rechter. We worden geappelleerd door de cineast om een oordeel te vellen.

Dia 4Houthakker vertelt aan de cynische toehoorder: Drie dagen geleden was ik in het bos op zoek naar hout en ik vond een dameshoed, herenhoed, een amulet, een stuk touw en het lichaam van diegene die gedood is, duidelijk een samurai. De rechter vraagt ook aan hem: 'Heb je de moordwapens gezien?' 'Neen geen enkel moordwapen gezien, gevonden.'  Dia 5Volgende getuige is de priester 'Ik kan u alleen bevestigen dat ik drie dagen geleden van de weg van daar naar daar, dat ik inderdaad een koppel heb gekruist. Een samoerai met een vrouw op een paard. En ik kan bevestigen dat die samoerai gewapend was met katana en pijl en boog.   Dia 6Volgende getuige: Politieman Politieman is heel trots dat hij de heel beruchte bandiet 'Tajomaru' heeft opgepakt. Tajomaru lacht de politieman uit, ik had vergiftigd water gedronken.  

Hij lag te soezen onder een boom en hij zag daar een samoerai en zijn vrouw passeren. En was er dat niet gebeurd dan was hij gewoon blijven liggen. Plotseling was er een bries die de sluier van de vrouw optilde en daarmee schoot hij wakker. En hij wou de vrouw bezitten. Het was niet zijn bedoeling de man te doden. Hij geeft toe dat hij de samoerai vermoord heeft, maar het enigste wat hij wou was de vrouw. Hij moest een trucje bedenken. En hield hen tegen. Hij daagde de samoerai uit. 'Ik heb enkele wapens gevonden in een grafheuvel, als je wilt, ik heb er nog meer verderop.' Hij bindt de samoerai vast, gaat op zoek naar de vrouw.  De vrouw stribbelt tegen en neemt haar dolk boven. De bandiet overmeestert haar en je ziet dan in zijn versie van het verhaal dat de arm van de vrouw geen weerstand meer heeft. Hij zegt dan dat hij de vrouw verleidt heeft. Haar weerstand brak. Nadat hij haar verleid heeft/ gemeenschap. De vrouw zegt dat ze zo niet verder kan met de twee mannen. De twee mannen zullen vechten en de winnaar krijgt de vrouw. De bandiet zegt: 'Chapeau dat de samoerai zoveel keer zwaarden met hem kon kruisen.' Hij heeft hem vermoord. Ondertussen was de vrouw weg. Heeft zijn zwaard verkocht, dronk van het vergiftigd water en werd dan opgepakt door de politieman. 

Dia 7Volgende getuige: Vrouw ‘Het is niet dat hij erin geslaagd is mij te verleiden, hij heeft mij verkracht.’ Ze blijft achter met haar man die gekneveld is en de vrouw voelt zich ongemakkelijk want de man verroert geen vin. Zelfs zo dat ze met haar dolk op haar man afstapt, het bewustzijn verliest en dan de dolk in haar man ziet.  Dit maakt de film interessant want de bandiet zegt dat hij de man vermoord heeft.

Dia 8Volgende getuige: de samoerai Zijn vrouw is verkracht door de bandiet, hij blijft alleen achter. Hij werd bevrijd door de bandiet, zij verdwijnen van de scène. Pakt de dolk die achtergebleven is en pleegt zelfmoord.   Dia 9Tot zover…  

• Trouwe adaptatie • Ryonosuke Akutagawa (1922) In a grove  

--> 20e eeuwse variatie op een oud Japans verhaal • Script: Hashimoto Shinobu  

--> verhaal van de filmauteur in een script gegoten. Dit brengt ons terug op een selectieprobleem. Je ziet een handtekening van de cineast en dat is in de toevoeging van de cineast aan het filmscript en dus ook aan het oorspronkelijke verhaal.

Dia 10: De lapsus van de houthakkerHouthakker springt recht en zegt: 'Gelogen, het was geen dolk, het was een zwaard.' Cynische toehoorder: 'Je hebt gezegd aan de rechter, dat je niets gezien hebt van moordwapens. Neen heb je gezegd! Nu spring je plots recht met de stellige bewering, het was geen dolk, het was een zwaard. Je bent een leugenaar. Vertel me nu wat je werkelijk gezien hebt.’Lapsus= Man reageert op het laatste wat er gebeurd is en verraad zichzelf.  Wanneer iemand iets stellig ontkent, dan tintelen onze oren. We voelen aan dat er meer achter zit en dat die persoon mogelijk dik liegt.

Dia 11: Samenvattend• Tajomaru: Ik verleidde de vrouw en doodde de samoerai met mijn zwaard. • Vrouw: Ik doodde mijn man met mijn dolk nadat Tajomaru mij had verkracht. • Samurai: Ik doodde mezelf met de dolk van mijn vrouw nadat Tajomaru haar had

aangerand. • Houthakker: Tajomaru verkrachtte de vrouw en doodde de samoerai met zijn

zwaard. De mannen hebben een soort schijngevecht, waardat de bandiet dan de samoerai vermoordt. Je bent rechter en moet oordelen wie schuldig is.  Uitgaande van die vier versies.  David Lynch zijn films zijn gelijkaardig aan de films van Kurosawa.   

Dia 12Wat betekent deze film? Op het oppervlakkigste niveau is het een variatie op een thema. Een filmische vertaling dat alles wat we waarnemen subjectief ervaren.  Rashomon-effect vinden we terug in de antropologische, psychologische, juridische literatuur.  Rashomon wou niet meer antwoorden op de vraag wat de betekenis van de film was. De film leert ons iets over de blik. Verwar perceptie niet met de blik. Wanneer we enkel zouden percipiëren dan zouden wij bijna functioneren als een elektronisch oog, maar zo werkt het subject niet. De blik dat is de subjectieve waarneming.  Dia 13 +14: De blik als object van verlangenVanuit het blikpunt van de bandiet zie je de camera focussen op haar enkels en haar gezicht. De camera gaat van de voetjes naar het gezicht. Vanaf dan de bries. En toen wist de bandiet het. De bandiet is heel eerlijk over zijn motief.  De vrouw verschijnt daar dan als object van verlangen. En hij is de enigste van de vier getuigen die expliciet weet wat hem gemotiveerd heeft, die aan de rechter kan zeggen waarom hij het gedaan heeft.  Dia 15: De minachtende blik van de samoeraiDe vrouw zegt: 'Ik heb de man vermoord met mijn dolk.'  Voor haar subjectief was de blik van haar man die niets zei, die met misprijzen naar haar zat te staren, dat deed haar iets. Ze viel flauw en zag dan de dolk in haar man.   Dia 16: De begerige blik/De blik van de AnderVolgens de erecode van de samoerai was je het niet waard nog te leven doordat je overmeesterd bent door de bandiet. Dit zie je nog terugkomen in de WO II. Ze hadden nog liever te sterven/ zichzelf te vermoorden dan dat ze zich overgaven aan de Amerikanen. De blik van de ander is geïmpliceerd in dit verhaal. Hij kan in deze cultuur in de ogen van de ander niet meer blijven bestaan als je op deze wijze het onderspit hebt moeten delven. Een soort Über-ich van de samoerai die hem aanzet tot zelfmoord. En ook de anderen die hem veroordelen dat je het niet waard bent te leven. Dit is de eerste manier dat de blik aanwezig is in de versie van de samoerai.  Zijn eigen bezitsdrang heeft hem bewogen. Hij had op de hoofdweg moeten blijven. Hij had hem niet mogen laten verleiden tot een goed/zeldzaam zwaard. Het was het zwaard dat hem verleidde.  Juridisch gezien is hij niet schuldig. Aan de verkrachting of juridisch aan moord. Maar zijn verbloeming van wat er gebeurd is, toont dat hij wel een aandeel heeft. Ook was hij op een

gegeven moment een aandeel. En dat hij zich schuldig voelt en zelfmoord pleegt is psychologisch gezien correct. Dia 17: De begerige blik/De kijklustDe houthakker is na zijn lapsus moeten terugkeren op zijn eerste getuigenis.In zijn lapsus verspreekt hij zich en bekent hij zich dat hij die dolk gestolen heeft.  Herinner je wat de samoerai via het medium vertelt. Iemand trok de dolk uit de samoerai zijn lichaam. De houthakker was begerig naar die dolk. De houthakker heeft alles zien gebeuren. Hoe die vrouw verkracht werd, hoe zich een gevecht ontspon. En hij keek toe, kijklust.  De paradox is dat als je denkt ‘ik ben enkel toeschouwer’. Uw kijken naar iets, engageert je als subject. Wat u psychologisch medeplichtig maakt.

Dia 18: Betekenis van de film?De film is meer dan subjectief waarnemen. De vier versies zijn soort schuldbekentenissen. De anderen bekennen wel hun subjectief aandeel. De houthakker had het anders kunnen doen. De houthakker had kunnen tussenkomen. Hij is niet juridisch schuldig aan verkrachting of aan de dood. Maar wel verantwoordelijk voor zijn keuze. Als subject heb je deel aan het gebeuren. Psychologisch gezien is dat onze verantwoordelijkheid, ons aandeel. De bandiet is juridisch schuldig, want hij was het meest actief.  De  vrouw, de samoerai en de houthakker zijn passief.   Dia 19   Tijdstip van de release: 1950  Veel mensen die de link legden tussen Kyoto die in puin ligt en Japan die in puin ligt. In Europa stonden de Duitse Nazi's terecht. Wij stonden in de positie van de houthakker. We weten wat er gebeurt, maar we komen niet tussen. Wat er gebeurt met de zigeuners, homo's enz.  En we steken ons weg achter de woorden: 'Wir haben es nicht gewusst.' Passief uit angst. Die terreur betekent niet dat je anders had kunnen doen. Je had je kunnen verzetten.  Kurosawa blikt terug op zijn carrière als cineast. Blikt terug op zijn houding.

Les 5 Geschiedenis van de psychologie13 maart René Descartes

Vandaag bespreken we de filosofie van Descartes, die ons als psychologen interesseren.  En ook, dat we van vandaag de dupe zijn van de receptie van Descartes. Hoe men hem gelezen, geïnterpreteerd en vooral gereduceerd heeft.

Mopje over President Bush (vliegtuig) Mopje over J. Luc Dehaene 

Wij zetten ons soms in de schoenen van de Amerikaanse president, over vb. Oekraïne.  Wij vellen soms een oordeel zonder dat we de middelen hebben over het welbepaalde onderwerp.  --> verkeersongeluk in Limburg, uitleg gevraagd aan psycholoog, suggestie wordt aangeboden dat gedrag te reduceren valt tot iets in de hersenen. --> één van de reducties die ook bij Descartes gedaan is.  

Dia 2: OverzichtMet thema van vandaag bevinden we ons in het eerste blok.--> filosofische bestaansvoorwaarden voor een filosofie (17e E).  De visie van Brennan die hij ons voorhoudt: 'Wat Descartes voorhield tussen lichaam en geest. Is verfijnd geweest door anderen. En dat heeft zo iets mogelijk gemaakt als een experimentele methode.  Sommige aspecten werken door tot vandaag. Vb. Je kan gedrag reduceren tot iets in de hersenen. (l'histoire se repète.) 

Dia 3: Discours de la méthode (1637)Waarom 'discours de la méthode?'  Niet voor 'les passions de l'âme.'Discours de la méthode is het eerste oeuvre. Daar zegt hij eerst helder zijn cogito. Daar heeft hij eerst zijn verhaal gedaan. Descartes heeft zijn verhaal in het Frans gedaan, al niet meer in het Latijn. Velen tijdens zijn leven en ook velen erna gebruikten Latijn als uitdrukkingsmiddel. Dit leert ons iets over Descartes zijn houding tegenover de wereld. Toch ervaren wij een moeilijkheid om tot die tekst door te dringen.  Handige regel: Stel je de vraag. Welke woorden kan ik niet weglaten uit deze tekst? Dit zijn de sleutelwoorden.  • Verlangen • Verstand • Fabel • Act • Ander  VERLANGEN Descartes wil weten, dat is zijn kernmotief 'En nog steeds had ik een sterk verlangen om het ware van het onware te onderscheiden.' Plato legde dat ook in de mond van Socrates in de phaedo.  Als zijn leerlingen hem vragen waarom hij hem de dood inpraatte.  Ik zoek de waarheid en hier op de aarde kan ik de waarheid niet vinden.   VERSTAND/ de REDE Vooral in dit geschrift, de methode. Hoe je je verstand kan gebruiken om te komen tot kennis.p. 89 ‘Het gezond verstand is het best verdeelde goed ter wereld: immers iedereen meent dat hij er zo goed van voorzien is, dat zelfs zij die het moeilijkst te bevredigen zijn op ieder ander gebied, er niet meer van plegen te begeren dan ze bezitten.’ p. 90 ‘Het gezond verstand of de rede is het vermogen om juist te oordelen en het ware van het onware te onderscheiden; (…) is van nature gelijk in alle mensen; (…) is het enige dat ons tot mensen maakt en ons van de dieren onderscheidt.’Blaize Pascal is een tijdgenoot van Descartes. Die had een heel andere opvatting over het menselijk verstand: 'De menselijke dwaasheid geeft ons een idee van God's oneindigheid.'  Misschien is dit dichter tegen de waarheid.En hoe het verstand te gebruiken…:p. 91 ‘Beschouwingen en stelregels waaruit ik een methode opgebouwd heb, volgens welke ik meen in staat te zijn mijn kennis geleidelijk uit te breiden en ze langzamerhand tot het hoogste punt op te voeren.’ FABELDenken we aan La Fontaine. Interacties tussen dieren, opdat wij daaruit zouden leren.  Er is een zekere morele boodschap. Verwant aan fabels zijn sprookjes. Niet alleen om ons te entertainen, maar er zit vaak ook een moraal in. En de pedagogen wijzen daarop. Wij hopen dat die kinderen die moraal opnemen.Sprookje van de drie biggetjes.

Descartes vertelde zijn methode, maar het is een fabel.'Het is niet mijn bedoeling om te zeggen hoe elk één te werk moet gaan in de zoektocht naar de volmaakte kennis, ik vertel enkel hoe ik tewerk ben gegaan.' Hij springt niet op de kansel en zegt dit moet je doen. Iedereen krijgt de opdracht te interpreteren. Denk aan de mythes. Het orakel bij de oude Grieken. Degene die de boodschap kreeg van Apollo, moest de boodschap interpreteren. Hetzelfde bij fabels, sprookjes, mythes, met het verhaal dat Descartes ons vertelt.   DE ANDER Hij schetst ook het parcours van zijn opleiding. Inderdaad heb ik veel opgestoken van mijn leermeesters.  'Ik zat op het beste college, dat je op dat ogenblik maar kon indenken. La flèche. Als er iets was waar je iets kon opsteken, was het wel la flèche.' Dus zijn directe leermeesters, en diegene die via die leermeesters tot hem spraken.  # opleidingsonderdelen/disciplines • Taal • Letteren • Theologie • Filosofie • Recht • Geneeskunde • Geschiedenis • Fabels  Je kan daar de vrije kunsten in ontwaren, waarin de elite in de ME en daarna werden in opgeleid.  • Trivium (grammatica, dialectiek, retoriek) Je kan zeggen taal. • Rekenen (aritmetica, geometrie, astronomie, muziek) --> quadrivium • Ethiek • Metafysica • Fysica • Wiskunde in de vorm van de meetkunde en de algebra  Als je in dat milieu 10, 15 jaar wordt ondergedompeld, dan wordt je intellectueel wel gevormd. 'Als ik bekijk wat ik geleerd heb van mijn leermeesters, dan moet ik zeggen fabels, geschiedenis. Dan zit daar altijd iets als selectie. Ook bij rekenen, de ene maakt een som en de ander komt iets anders uit. Wijsbegeerte idem.  Wie kan ik dan nog betrouwen? Niemand ACTEen act, geen besluit. Laat een subject niet onveranderd.  p. 98 ‘Ik nam het besluit naar geen andere kennis meer te streven dan die welke ik in mijzelf of in het grote boek der wereld kon vinden’p. 100 ‘Nadat ik zo echter enige jaren lang in het boek der wereld gestudeerd had en getracht had enige ervaring op te doen, besloot ik op zekeren dag ook in mijzelf te gaan onderzoeken en al de krachten van mijn geest aan te wenden tot het kiezen van de wegen die ik zou volgen.’ Hij mikt kennis te zoeken in zichzelf, daar vind je Descartes als rationalist. Via rationeel denken tot kennis komen. Het grote boek der wereld is ervaring opdoen. Dit is Descartes als empirist. De wereld intrekken, ervaring opdoen. Er is nog een ander groot boek, de Bijbel. Zeggen de Bijbel opzij schuiven en gaan voor de empirie. Dit leert hij ons in het 1e deel.  2E DEEL 

Hij vertrekt van een overpeinzing met betrekking tot zijn volkomenheid. Zijn methode bestaat uit het opschorten van het eigen weten en hij legitimeert zich, hij verantwoordt zich, hij geeft ons een aantal handvaten, voorschriften. Plus een beschouwing over de tijd. OVERPEINZING Iets wat gemaakt is door velen, is minder volmaakt, dan iets wat uitgedokterd is door één.  Analogieën geven ons het gevoel thuis te zijn. Analogie over een huis. Kijk naar onze ME steden. Het is veel mooier om een modelvestiging te hebben, dan een ME organische stad.  Versailles ontworpen met de meetkunde en de geometrie en de symmetrie. Er waren steden die zo werden ontworpen.  De wetgeving is nog een analogie. De rechtspraak wordt uitgebouwd naar de noodzaak. Vergelijk dit met de staat Sparta. Waar de hele wetgeving gereguleerd werd door één persoon is uitgedacht. Dat functioneert toch veel beter dan het behelpen in onze samenleving.De godsdienst, de ene ware godsdienst, de geopenbaarde godsdienst ziet er toch veel beter uit dan alle andere godsdiensten?

METHODE  Moraal: Soort legitimering van alles waar meerderen hebben aan gewerkt, laat ons dat opzij zetten en laat ik zelf aan iets bouwen. Als ik van 0 iets opbouw.  Strikt genomen zijn er 2 soorten geesten, mensen die denken dat ze veel verstand hebben, maar geen geduld hebben, die niet systematisch en met voldoende geduld hun kennis opbouwen, maar die denken het direct te weten en die blijven steken in hun vooroordelen. De andere soort geest. Zijn mensen die niet genoeg verstand hebben, maar ze hebben wel genoeg verstand om in te zien dat ze minder verstand hebben. Aan die mensen wordt aangeraden, de mensen die meer verstand hebben te volgen. Dit is een andere nuance dan dat verstand gelijk verdeeld is. Maar ik heb het ongeluk gehad dat ik door vele verstandigen omringd ben.Daarom moet ik hun kennis opzijschuiven, tussen haakjes zetten, voorlopig toch.Om na mijn onderzoek, te kijken wat overblijft. Descartes was ook niet een man van de barricades. Bij elke revolutie moet je de vraag stellen: ‘wie zal de Robespierre zijn?’ Descartes predikte geen revolutie. Niet iemand die zei, laat ons alles omverwerpen. Net zomin dat iemand het in het in zijn hoofd haalde om een stad te vernielen om hem dan opnieuw op te bouwen. Daar was Descartes geen voorstander van.  Hij weet wat zijn project impliceert. Methodisch komen tot kennis impliceert veel werk. Ik moet toch leven tijdens mijn werk. HANDVATEN & VOORSCHRIFTENEr zijn een paar instrumenten, handvaten waar hij zich van zal bedienen.  Als hij terugblikt op zijn verblijf op het college 'la Flèche'.  Geometrie, de meetkunde en de algebra waren de vakken die hem het meeste aanspraken. Ook al zijn deze drie disciplines niet volmaakt, daar vond hij het meeste steun. Ik zal die onvolkomenheden volkomen maken, corrigeren. Die drie vakken zal hij als handvaten gebruiken om zijn methode te gebruiken.

Hij heeft nog een aantal voorschriften:• Duidelijkheid: Alleen datgene aanvaarden wat direct voor mijzelf duidelijk is. • Verdeeldheid: Elk probleem onderverdelen in kleinere problemen. Analyseren.• Ordelijkheid: Eerst de meest eenvoudige problemen aanpakken. • Volledigheid en overzichtelijkheid: Overal zo volledige opsommingen te maken en

zo algemene overzichten dat ik er zeker van was niets over te slaan.

TIJD

Vier principes die hij ook gebruikt mbt. de tijd. Hij was op dat moment 23 jaar. Hij beseft op dat moment. Ik heb veel tijd nodig om kennis te realiseren. 

• Maturiteit• Ervaring

Denk aan het grote boek der werld. De wereld intrekken. Hij is inderdaad de wereld ingetrokken. Hij heeft dienst gedaan in het leger. En ging mee op veldtocht. De legende zegt dat hij op één van die veldtochten, in de winter. In één van die winterkampen, opgesloten in een warme kamer, hij het visioen van het 'cogito ergo sum' kreeg.   PAUZE  Deel 3: ETHIEK We hebben al proberen antwoorden op de vraag wat een tragedie is, een fabel maar wat is ethiek? Deontologie/plichtenleer. Nadruk op het onderscheid tussen ethiek en moraal, die zijn wel verwant maar ze zijn niet helemaal hetzelfde.  Voor het woord ethiek vindt hij een goede houvast bij de filosoof Kant.  Één van zijn kritieken luidt, een kritiek van de praktische rede: ‘Wat moet ik doen in het leven?’Een ethiek is een antwoord op de vraag 'wat moet ik doen?'Descartes is niet direct vertrokken van zijn cogito ergo sum. In de tussentijd is hij bezig geweest met de vraag 'wat moet ik doen?'

GEHOORZAAMHEIDGehoorzaamheid tav. de wetten van de Staat.  Hij was Fransman en hij zei, ik voeg mij naar de wetten van de staat. Zonder een oordeel te vellen of die wetten goed zijn of niet. De geopenbaarde godsdienst, de godsdienst zoals die id. Bijbel is geopenbaard. Er was al een heel debat, welke god kies je? De god van de openbaring of de god van de filosofie? Enkel de geopenbaarde godsdienst was het volgens Blaize Pascal.In deel 4 ontmoet je de beredeneerde god van Descartes. In afwachting van zijn cogito en zijn openbaring, ben ik gehoorzaam aan de geopenbaarde.  Hij schept de mogelijkheidsvoorwaarden, waarin hij zijn oeuvre kan realiseren.

STANDVASTIGHEID/ ONWRIKBAARHEID Denk aan een persoon die zich in een woud bevindt en die niet weet hoe hij uit dat woud moet geraken. Hij kiest een richting zonder dat hij op voorhand weet dat hij er zo gaat uitgeraken. Ook al kies je een richting zonder te weten waar je gaat uitkomen, blijf er dan bij. Nu zouden we zeggen doe niet te hysterisch, doe niet dit dan dit en dat om dan te zeggen: 'ik weet niet wat ik wil.'

GERICHTHEID OP HET MOGELIJKE p. 118 'Mijn derde stelregel was steeds te trachten eer mijzelf te overwinnen dan het lot; en eer mijn eigen wensen te veranderen dan de wereldorde; en in het algemeen mij te wennen aan de gedachte dat er niets is dat we geheel in onze macht hebben dan onze gedachten.' Hij neemt zichzelf als uitgangspunt, hij ging er niet van uit dat hij de wereld of de ander kan veranderen. Je kan niets veranderen in de wereld, zeker niet de wereldorde, maar ook niet uw ouders, ook niet uw kinderen.  Er is heel veel psychische arbeid nodig om een klein beetje aan uzelf te veranderen. Mensen veranderen niet, zelfs niet na jaren van therapie of analyse. Ze worden hooguit meer zichzelf. Het enige wat je kan bereiken is dat diegene die bij u komt een kwartdraai neemt tav. de mensen en de dingen. Dat is het maximum. Maar dit is niet weinig voor de

mens, dat het beest is. Dit, klinkt misschien weinig, maar het maakt een groot verschil voor een individu. Dus ik moet beginnen bij mezelf om iets te veranderen.  Voor Descartes is het psychisme gelijk met de ratio. Maar er is meer dan dat, dan de ratio. 'Larvatus prodeo' = gemaskerd schrijd ik voort Waarom gemaskerd?Als ik mijzelf nog in Frankrijk rondliep, liep ik te veel in het vizier. Mensen begonnen hem aan te spreken op zijn project. Ze bemoeiden zich met zijn project. Hoe kan ik er van dromen dat ik dat realiseer, als men zich er te veel met bemoeit? Dus heb ik de wijk genomen naar Nederland, naar de naasten lieden. De intellegentsia heeft de wijk genomen naar Nederland, daar was de cultuur hoogstaander.Zelf in Frankrijk kan ik niet zeggen wat ik zeg. In Nederland ga ik incognito filosoferen, mijn project ten uitvoer brengen. Daar heeft hij zijn geschriften gepubliceerd. Waarom schrijden? Vindt maar iemand die voortschrijdt. Iemand die zijn tijd neemt om na te denken, we willen altijd direct effect.  Deel 4 • De twijfel • Het cogito • Het ik • godsbewijs  TWIJFEL Descartes twijfelt. Waarom neemt hij de twijfel als uitgangspunt van zijn filosofie? De zintuigen waarvan wij ons bedienen, om tot kennis te komen, bedriegen mij. Daar vervoegt hij Plato in de Phaedo. 'Mijn lijf is een last voor mij als filosoof.' Mijn lijf bedriegt, belet mij om te komen tot kennis. Niet enkel zijn zintuigen via de waarneming.Maar ook mijn verstand wat mij oplevert aan kennis, kan ik niet vertrouwen. Als je zegt redeneren, zeg je ook redeneerfouten. Zelfs in de rekenkunde maken we redeneerfouten. Dus redeneren is ook geen uitgangspunt, misschien later kan dat er bij komen, maar niet als eerste uitgangspunt. De gedachten, daar kan je ook niet op verder bouwen. We kennen allemaal wel de nachtelijke droom. Wat we ons dan voorstellen, kunnen we net zo goed voor de geest halen als de gedachten die we hebben als we wakker zijn.  Ik kan niet anders als uitgangspunt nemen dat ik twijfel. COGITO ERGO SUMDan breidt hij daar direct zijn cogito aan.   Enkel aanvaarden hetgene wat direct voor zijn geest komt. Aangezien dat hij denkt, dus ik besta. Existentie.  Waarom zo'n weerklank in de geschiedenis? Met Descartes vind je de geboorte van het denkende subject. Coïto ergo sum --> ik neuk dus ik ben. Waar word je het geconfronteerd met jezelf?  In je denken of als je bezig bent met heel je lijf?  

HET IK De notie van het ik.p. 126 ‘Voorts onderzocht ik met aandacht wat ik was en zag in dat ik kon aannemen dat ik geen lichaam had en er geen wereld of plaats was waar ik mij bevond; (…)’‘begreep ik dat ik een substantie was welker gehele wezen of natuur niets is dan denken, en die om te bestaan geen plaats nodig heeft noch ook afhangt van enige stoffelijke zaak. Zodat dat ik, dat is de ziel, waardoor ik ben wat ik ben, geheel onderscheiden is van het lichaam en

zelfs gemakkelijker te kennen is dan dit en zelfs als dit er niet was toch zou blijken te zijn al wat ze is.’Als we hebben over het geboorte van het subject. Dan is dat denkende ik, dan is het dat ik die samenvalt met ons bewuste rationele ik. Descartes vertelt ons voor het eerst wat de ziel is.  Dit ik is een substantie die radicaal verschilt van het 'res extensa'. Het 'res cogito' is immaterieel.   GODSBEWIJSHij knoopt daar nog een godsbeeld aan vast. Aangezien ik twijfel ben ik een onvolmaakt wezen. Waar heb ik dan het idee dat er dan iets zou zijn als een volmaakter wezen dan ikzelf? Dat idee moet mij wel overgemaakt zijn door een volmaakt wezen. VERDERE LOTGEVALLEN  1663: Al zijn werken werden op de index geplaatst, de lijst van verboden boeken.  Hij zei nochtans dat je moet gehoorzamen aan de godsdienst, aan de wetten van de staat. Vanuit hun standpunt terecht. Ze voelden dat ze hier niet met een garnaal te maken hadden.  Die zei dat als je met mij mee stapt, zullen we de aanvaarde kennis af breken in de hoop dat we vertrekkende van de kracht van het ratio, in interactie met het empirisme, kunnen komen tot volmaaktere kennis. Ze voelden welke bedreiging Descartes vormde. Men had redenen te over om bang te zijn van hem. En Descartes wist het. Er waren er die voor minder geliquideerd werden. Men verweet Descartes dat hij de mechanica van de astronomie enz. wou toepassen op de mens. Over het lichaam van de mens kunnen we toch iets zeggen? Datgene wat we delen met de dieren. Descartes was gebiologeerd door iets wat hij in zijn onmiddellijke omgeving zag in Frankrijk: Automata, primitieve machines. In de tuinen van Versailles stapten ze op een tegel en daardoor kwam een pop in actie. Er was een heel vernuftig systeem van buizen. Door die bewegende pop had je de indruk dat je te maken had met een artificiële mens. De idee dat de mens als een automaat was. In die tijd was het uurwerk een automaat. Wat je daarmee deed was een gedachte-experiment. Een levend wezen is geen automaat, het is nochtans heel verleidelijk om het zo te zien. Je vervangt dit door dat en dan werkt het terug. De geneeskunde heeft daar iets van weg. Maar heel vlug keert men daarvan terug. Een menselijk lichaam is niet als automaat. Niet alleen omwille van de vele radertjes, maar ook omdat het een levend organisme is.

1942 Tot dan heeft het geduurd. In het werk van Maurice Merleau Ponty. In zijn werk 'la structure de la comportement'. De structuur van het gedrag. Dan is de illusie doorprikt.  Er zijn nog altijd mensen die nog altijd denken dat de mens een machine is. En dat het helemaal te verklaren valt met een reflex. Stimulus-respons. Weet dat we de dupe zijn van de receptie van Descartes. 400 jaar maken we die fout nog altijd. Behaviorisme.

Les 6 Geschiedenis van de psychologie20 maart EPISTEMOLOGIE, Kritische beschouwing van de verdere lotgevallen van Descartes’ dualisme

We gaan een kritische beschouwing maken van de verdere lotgevallen van Descartes' dualisme (ondanks hemzelf). Ook over de epistemologie. Hij ziet iets terugkomen over Descartes als legitimering. Met wat we actueel aanvaarden als wetenschappelijke psychologie door terug te grijpen. Want ons avontuur is reeds begonnen

bij Descartes, om aan te tonen dat we goed bezig zijn. Je vindt de echo's van Descartes terug tot op de dag van vandaag. Vb. we zijn goed bezig nu. Het denken van Descartes vormt het filosofisch referentiekader waarbinnen een experimentele psychologie mogelijk werd.  STEEN DES AANSTOOTS We hebben al gezien bij 'discours de la méthode'. LICHAAM • Res extensa • Materieel  ZIEL • Res cogitans • Immaterieel  • Interageren • Fysisch substraat (pijnappelklier) • Verwerping van 'l'homme machine'  Gedachte-experiment Reflex (stimulus-respons)  Verwerping van l'homme machine Descartes heeft het gedachte-experiment gedaan van mensen zijn een machine. Maar mensen kun je niet verklaren zoals je machines kunt verklaren. Het zou een zeer grote troost zijn, moest de mens inderdaad een machine zijn. Helaas is een levend wezen geen machine. Je vindt zelfs de ratio terug van het behaviorisme in het gedachte-experiment. Men heeft nog eens Descartes' reflex notie opgenomen. We kunnen de mensen manipuleren als een machine. We dromen er zelfs van dat we de mens kunnen maken als een machine. Als je de maakbare, manipuleerbare mens neemt, dat er genoeg klaar staan om met de mens om te gaan op die manier. Als men Descartes inroept om te legitimeren. Dan toont men 1 ding, niet dat de mens maakbaar is of manipuleerbaar. Maar je kunt hem niet exhaustief manipuleren als een machine. Men toont aan dat men Descartes niet begrepen heeft, dat men Descartes geweld aandoet. Om zijn eigen opvatting te verantwoorden, te legitimeren.  Aanvaard niet zomaar 'les idées reçus'. Daar is Descartes een zeer 'vroege' exponent van de verlichting. Denk aan het devies van de unief Gent. Durf zelf denken. Sapere aude.   DE DÉMARCHE VAN DE PSYCHOLOGIE IS CARTESIAANS Als men zegt dat de démarche van de psychologie cartesiaans is. Wat zijn dan de herkenningspunten?  (démarche van de psychologie = poging tot de psychologie)Opschorting van het weten.Als we zeggen verlichting. Niet alleen opschorting van het eigen weten, maar ook het weten dat men via anderen heeft binnengekregen. In zijn geval opschorting van hetgeen hij via de theologen enz. heeft meegekregen.ErvaringJe moet je opnieuw ontvankelijk openstellen. Descartes had maar één boek, 'het grote boek der wereld'. Ervaring opgedaan. En wat is het herkenningspunt dan? Wat is de ervaring? Dat is de empirie. In dat opzicht is de démarche van de hedendaagse psychologie cartesiaans.MethodeDe empirie is een veelkoppig monster. Denk aan de praktische regel. Je moet een standvastige methode toepassen. Er is niet één methode cf. methodologie. Als Descartes al het weten opschort, dan is er één discipline die boven water komt, de wiskunde. Hij maakt daarvoor een buiging. Hij weet dat ze onvolkomen is, het is geen zaligmakend instrument die zonder fouten wordt gehanteerd. Maar als ik oog heb voor de onvolkomenheden, dat ik ze toch kan gebruiken als hulpinstrument. Het is een handig instrument in de hedendaagse

psychologie. Toch een vraagteken. Het is vandaag praktisch geheel gereduceerd tot statistiek. Een wiskundige zou zeggen, stel wiskunde niet gelijk aan statistiek. Toch is dat quasi het enige aspect dat aanbod komt.  

SubjectWat rijkt Descartes is in al zijn vaagheid van beschrijvingen nog aan?  Wat ‘not done’ was volgens vele theologen.Hij dient ons op een presenteerblad het studieobject van de psychologie aan, de ziel. Bij Descartes is er de geboorte van de moderne psychologie met geboorte van het subject als studieobject. Hoe zit het nu met de hedendaagse psychologie van het subject?   SED CONTRA 'Meneer, Hoe komt het dat , hoewel ik zowat bedolven word onder de meest wetenschappelijke psychologie, ik zo zelden het gevoel krijg daarmee ook maar iets echt te kunnen vatten van mezelf of van anderen? X' Wie heeft het gevoel dat hij zichzelf kan vatten met de hedendaagse psychologie?  De juffrouw peilt naar het 'verstehen', het begrijpen, wat epistemologisch niet gelijk staat aan 'erklaren', verklaren. Het is een fundamenteel onderscheid, het is niet omdat je iets kan verklaren, dat je iets begrijpt. Als je dat begrijpt, hoe staat het dan met de hedendaagse psychologie? Er zijn heel veel partiële verklaringen. Vb. over fysiologische mechanismen, hormonale mechanismen, over hoe een groep marcheert. Maar er is niet iets als een verklaring van het subject. Als we erin zouden slagen door alle stukjes van de puzzel bij elkaar zouden leggen, dat we daarom het subject zouden vatten.  ERKLÄREN Laten we een heel simpel vb. nemen om te tonen wat 'erklären' is.  Het fysisch verschijnsel van waar je een bal raakt en waar hij uitkomt op een biljarttafel.  Stootkracht, zwaartekracht, wrijfkracht. Dit fenomeen is volledig fysisch verklaard.  KEN UZELF We moeten vaststellen dat we na Descartes nog geen moer verder staan. We hebben misschien stappen gezet in het deelaspect van het lijf, in wat we hier aanduiden als de ziel.  Boven het orakel van Delphi zei men 'Ken uzelf.' Het is misschien niet slecht te mikken op het 'verstehen'. Wat is bij Descartes bij de opdracht van ken uzelf, terugdenkende aan zijn 'discours de la méthôde'? Hoe ben ik geworden degene die ik ben?  Je bent niet als een subject geboren, je bent zo geworden. Je bent nog continu bezig met jezelf te worden. Die gedachte steekt letterlijk in de 'discours de la méthôde'. Het is iets dynamisch, niet iets statisch. Het is van de orde van het worden, niet van de orde van het zijn. Dat is al één aangrijpingspunt voor degene die zich herkent in de verzuchting van de student.

HOE WERD/WORD IK DIEGENE DIE IK BEN? Vanaf mijn geboorte, hebben anderen zich met mij (Descartes) beziggehouden. Mijn opvoeders, mijn leermeesters en via mijn leermeesters ook de doden. En mede door die anderen, ben ik geworden diegene die ik ben.  De anderen hebben zich niet beziggehouden met subject als het cogito. Maar met zijn lijf. De eerste interactie tussen mij en de ander, is een interactie van anderen die zich met uw lijf bezighouden, niet een interactie met u als subject.  Er groeit iets lichamelijk in de buik van de zwangere vrouw, waar is het subject daar? Ze houdt zich bezig met het lijf dat in wording is.  

Er is ook een omgekeerde beweging. Hij hield zich ook bezig met de andere, van meet af aan. Hetgeen wat in de buik van de moeder groeit, dat is niet iets dat passief is, het is iets dat reageert op invloeden van anderen. Het is niet iets dat reageert, maar ook iets dat actief gericht is naar de fysische omgeving, inclusief de ander. En nog spreken we niet over een subject. Je kan zeggen de ander is bezig met ons en wij richten ons op de ander. En waar verschijnt het subject, het is op de interactie met de ander. Hoe  ben ik geworden die ik ben? Het is een continue circulaire causaliteit. Het is niet dat het cogito gedetermineerd is door het lijf. Het geeft de illusie verklaard door het lijf. Het is niet dat het cogito gedetermineerd is door de ander. Het geeft de illusie dat de ander jou als subject maakt. Het is een continu proces. Het subject is het effect van een continue circulaire causaliteit.    Een psychisch fenomeen. Een fenomeen waar Christina van Zweden, de koningin van Zweden hem om een verklaring had gevraagd. Zijn antwoord is helemaal geen verklaring. Zijn antwoord laat het wel toe het te begrijpen voor Descartes. Het fenomeen van de verliefdheid. Christina had hem gevraagd om te verklaren hoe je verliefd wordt op mensen die je niet kent, waarvan je de kwaliteiten niet kent.  LIEFDESLEVEN Descartes begint over zijn eigen liefdesverhaal. Descartes wist niet waarom hij verliefd werd. Hij stelde vast als er een 'crush' was, dat het iemand was met schele ogen. DIA 11 Er heeft zich een hartstocht voorgedaan. Vanaf uw puberteit ben je erg seksueel gericht op de ander. Die seksuele gerichtheid op de ander. Daar was nu toevallig die schele juffrouw. Was het een Freudiaan geweest, kon je vragen was zijn moeder ook scheel? Er was die schele juffrouw en die hartstocht en dat associeerde zich.  Hij zegt wel, tot dat ik besefte wat mij telkens opnieuw voordeed bij mij, dat dat ingeschreven was bij mijn ervaring.  Hier hebben we de dynamiek mbt. een psychisch fenomeen.  Je kan zeggen is dit een verklaring van verliefdheid? Dit is wel datgene wat begrijpelijk maakt, waarom Descartes telkens opnieuw verliefd werd op schele meisjes. Hier hebben we het 'verstehen'. Het is niet enkel wat Descartes kon begrijpen van zijn eigen liefdesleven.   DIA 12 Gegeven wat Descartes zegt in 'discours de la methode', gegeven dat mini-fenomeen van verliefdheid.Epistemologisch, wat hebben wij geërfd van Descartes? Ons studieobject met als effect de interactie het lijf en de ander. Vertaald naar hedendaagse taal. Het organisatieniveau van het psychologische, is het effect van een interactie tussen het biologische en het sociale. Je kan een mens niet verklaren via zijn biologie en via zijn sociale.  Biologie (fysiologie, genetica) en sociale (sociologie, sociale psychologie) is niet onze core business. De ziel, het subject is dat. Het subject is als een schep zand, je probeert het te vatten en het glijdt langs alle kanten van je vingers weg. Het is de manier waarop we het studieobject proberen te grijpen, dat het ons doet verliezen. Hoe proberen we het te grijpen? We proberen het te verklaren. Dat is veel te complex. We gaan hem beschrijven via de biologie. En de rest is een epifenomeen. We zullen opbouwen in de hoop te verklaren, illusie. OF we kunnen zeggen, nee, we gaan de groep bestuderen. Men zal mikken op de kwantiteit. Je kan het subject reduceren tot het lijf of je kan het subject reduceren tot de ander. Reductie dat is actueel het meest gebruikt. Maar of je het verder brengt in het verklaren van het subject, je kan het betrachten. 

Het goede nieuws is dat als je je richt op de casestudy. In het verhaal van telkens één, het verhaal over het dynamische proces van 'hoe ben ik geworden degene die ik ben?' Dat is geen verklaring, het is een particulier verhaal, dat je toelaat iets te verklaren van jezelf en de ander. THE FRENCH TRADITION We nemen de verdere lotgevallen van Descartes onder de loep. Bestudeer enkel degene die ih. Rood staan.   THE BRITISH TRADITION Idem.  De auteurs geven ons een goede illustratie van hoe men getrancheerd heeft. Als je iets wil zeggen over de geest, dan moet je de zintuigen bestuderen. (Decandillac) De la Mettrie zei: De mens is ultiem te verklaren als een machine, als iets materieel. Waarom Comte?  De mens is volstrekt materialistisch te verklaren. Als je echt verklaren wil, dan heb je zelf geen psychologie nodig, letterlijk het standpunt van Comte. Dan is psychologie een volledig overbodige discipline. Als je de mens wilt verklaren neem dan de fysiologie. Als lid van een groep, neem dan de sociologie.Het studieobject in de psychologie wordt in de ene richting weg gekwantificeerd als ook in de andere richting.  DEEL 2 Victor de l'Aveyron (1788-1828) Verlichting. De wijze waarop de cineast speelt is continu het onderscheid tussen het duister (woud) en het licht (binnenshuis). Je hoort ook het licht, bij het verdwijnen van het licht of de muziek. Zo kan je de film lezen. 'L'enfant sauvage', het wilde kind gevonden in de bossen van Zuid-Frankrijk.

INLEIDINGDe film is gebaseerd op een historisch evenement. Het jongetje heeft bestaan, want er zijn daar gepubliceerde rapporten over verschenen. 1e 1801, 2e 1807. Heel interessant rapport. De mens tijdens de verlichting die zich ontdaan had van de dogmatiek, was heel enthousiast bij de vondst van zo'n wolvenkind. Want de universele vraag leefde, van wat maakt de mens tot mens? Is het eerder de natuur (biologie). Of is het eerder de cultuur (beïnvloeding door anderen). Of is er misschien nog een ander antwoord mogelijk? (Nature-nurture debat).

François Truffaut is een 20e eeuwse cineast. Hij brak radicaal met wat je toen de 'crap' uit Hollywood kon noemen. De Fransen waren verzadigd met hetgeen de Nazi's hadden toegelaten in de cinema's. En dan verzadigd door hetgeen wat de Amerikanen aanboden. En François Truffaut zei: 'Met heel Antwerpen maar niet met mij'. Zijn eerste langspeelfilm waarmee hij succes had, dateert van omstreeks 1950. En toen hij 'Victor de l'Aveyron' uitbracht waren we tien jaar verder. Hij had al naam gemaakt als ‘enfant terrible’. Hij had een onverbiddelijke pen voor de bestaande cinema. Hij was nog niet zo oud, toen hij discutant was in man van de film. Truffaut, een man van formaat.  Toen hij die film uitbracht, spaarde men hem niet.  VERTREKPUNT Wat was de kritiek? Van Truffeau verwachten we toch iets anders. Als we dit naast de andere producties leggen. Deze film is niet revolutionair. Je hoort niet de 'nouvelle vague', de nieuwe stroom.  Het is een quasi documentaire. Want je hebt een rapport genomen over de lotgevallen van die jongen en je hebt dat filmisch vertaald. En wat was het antwoord van Truffeau? 

‘J’ai réussie à faire de l’anti-documentaire avec une chose extrêmement vraie.’ Ik ben er in geslaagd een anti-documentaire te maken. Het is helemaal geen documentaire. Een anti-documentaire over iets dat extreem waar is. Het is die uitspraak van Truffeau die ons interesseert. Want het gaat over hoe een wolvenkind mens wordt. Wat Geerardyn opviel in het meubilair was een klein tafeltje. Identiek hetzelfde tafeltje dat hij in zijn 'Götezimmer' staan heeft. Aangekleed in de stijl van de Verlichting. Voor de eerste keer zag hij dat dat voorkwam in de film.  Waarom de film Geerardyn blijft intrigeren. Is de centrale vraag, hoe word ik degene die ik ben? Hoe wordt de mens degene die hij is? Dezelfde vraag die de dokter Itard zich stelde. Om het kind naar Parijs te laten halen. Hij was zo geïnteresseerd omdat hij zo'n verlichte denker was. Wat bepaalt nu de mens, is het de biologie of is het de opvoeding?  Heel interessant om de rapporten en de film met elkaar te vergelijken. Al is het om een antwoord te geven op de vraag of het een documentaire is of een anti-documentaire over iets wat extreem waar is.  De reductie van het subject tot het lijf (Franse traditie) of het subject tot de ander (Britse traditie). Die twee visies vindt je indrukwekkend weergegeven in deze film. Itard verwijst zijn opvoeding terug naar deze twee visies. Dat was zijn expliciet referentiekader dat zijn manier van opvoeden legitimeerde.   RAPPORT 1801 Casestudie Als je wolvenkinderen zegt. Vanuit de Oudheid heeft men al wolvenkinderen beschreven. Je kent het verhaal van Rommulus en Remus. Los van dat mythische verhaal, zijn er in vele culturen verscheidene kinderen beschreven.  Itard doet zijn filosofisch uitgangspunt uit de doeken. En ook wat men weet over de voorgeschiedenis van het kind, tot op het ogenblik dat het kind bij hem toekomt in Parijs. Hij geeft een gedetailleerde beschrijving.

RAPPORT 1801: UITGANGSPUNTItard wou meer onderzoek en wou de minister ervan overtuigen het kind naar hem te laten overbrengen.1e raport: Hij beschrijft de eindtoestand. In hoeverre is hij geslaagd in het kind op te voeden?

VOORGESCHIEDENISMen wou het kind te pakken krijgen, maar men kon het niet vangen. Itard las erover in de krant en liet het dan overhalen naar Parijs. Het wolvenkind kijkt, maar ziet niet. Truffaut geeft geweldig weer dat het kind verwilderd is. Klopt met het rapport (KMHR).

BEGINTOESTANDVictor hoort niet dat er een inktpot valt. Men doet een experiment met de deur. Pinel besloot dat hij doof was. Maar de oude man merkte op dat het kind een noot kon horen kraken. Maar in het rapport staat er dat een pistool werd afgevuurd, in de geest is dit trouw aan het rapport. Dia 9Het wolvenkind slaat de kom voedsel weg en voedt zich op dierlijke wijze. KMHR.

Dia 10Het kindje stak zich weg onder een hoop bladeren, KMHR.

Dia 11Het kindje kan niet overleven in de instelling. Victor zit in een groepje doofstomme kinderen. Maar de kinderen zijn opgegroeid in de cultuur wat het voor de kinderen makkelijker maakt.

Dia 12Slapen, eten, drinken of rusteloos bewegen waren de activiteiten die hij ondernam, je ziet dat ook in hedendaagse instellingen met autistische kinderen. Het kind wil op de grond slapen, KMHR.

Dia 13Men stelde het kind ten toon, KMHR. Pinel zei dat het wolvenkind niet thuishoorde in de doofstomme instelling en men wilde het verplaatsen naar het ‘bicêtre’. Pinel verklaarde dat het kind geïsoleerd van de ander heeft geleefd, dat het nu zo is. En Itard wou het niet opgeven en er een mens van maken. KHMR.

Dia 14Itard wou het kind leren lopen op 2 voeten. Opvoeden ≠ trainen. Het proces om van een biologisch wezen een mens te worden is geen training. Toch heeft de opvoeding van Victor veel weg van een traininng.

Dia 15Victor is in staat extreme warmte/koude te verdragen. We zullen het kind moeten leren om in te boeten op kracht en te vorderen aan sensitiviteit.

Dia 16Waarom wordt Victor geblinddoekt? Zodat hij niet afgeleid is. Zo moet hij, zal hij betere auditieve capaciteiten krijgen. KMHR.

Dia 17Itard probeert Victor het licht te doen zien. Je ziet grote moeite om het kind een mens te maken.

Dia 18Is Victor goed met zijn geheugen? Heeft Victor het onthouden? Itard stelde vast dat hij niet kon beginnen met soldaatjes, wel met noten.

Dia 19Als Victor iets gedaan heeft wat Itard wou, dan werd Victor beloond. Als hij iets deed wat Itard niet wou, onthield Itard hem de beloning of strafte hem.

Dia 20Victor gaat voor hetgeen wat hem lust verschaft. Zeer goed beschreven in het rapport. Wij zitten in de aula omwille van het realiteitsprincipe, niet omwille van het lustprincipe.

Dia 21Intelligentie, in dit geval motorisch, KMHR.

Dia 22Itard had de ambitie Victor meester van de taal te maken. Hem leren spellen enz. Victor bedacht een trucje om het alfabet te onthouden. Maar uiteindelijk vergat Victor toch het

alfabet.

Dia 23Itard lukt het niet om Victor te doen spreken. Voor Itard was het een goed teken om een woord te gebruiken als een vraag, maar het lukte Victor niet. Denk aan ontwikkelingsΨ, de kritische periode.

Dia 24Itard zegt dat hij Victor een moreel wezen kan maken, ook kan hij niet spreken. KMHR.Victor moet kwaad worden als Victor hem onterecht bestraft, als hij besef heeft van rechtvaardigheid. En Victor wordt inderdaad kwaad. KMHR.

EINDTOESTAND: ENERZIJDSEr zijn stapjes gezet, maar hij is nog verknocht aan zijn toestand in het bos. KMHR, dat hij minieme stapjes voorwaarts heeft gezet.

Dia 27: MENSBEELDWe moeten inspelen op de zintuigen van de mens om hem te krijgen tot wat hij wil (Decandillac). Watson behandelde zijn kinderen behavioristisch. Itard was van het mensbeeld: als we kinderen behavioristisch opvoeden, dat we ze zo kunnen krijgen tot wat we willen.

Dia 28 + 29: ANDERZIJDSKlopt niet met het rapport. Victor keert terug in de film. In het echt ging hij weg en bleef hij ook weg. Men moest hem vangen om hem terug te krijgen.

Er zijn ook cruciale weglatingen, want je kan niet alles verfilmen. Had Truffaut een documentaire willen maken, dan had hij dat niet weggelaten. Alles samen geeft ons het idee, dat het wel goed komt met Victor. Laatste zin van Itard: Morgen gaan we verder met de les.

Dia 30Als Victor driftbuien krijgt, hangt Itard hem uit het raam.

Dia 31Wat niet terugkomt in het rapport is de scene van het gezin aan de tafel. Het is heel herkenbaar voor ons, maar niet voor Victor. Truffaut zette Itard neer als vader, moeder Piren als moeder en Victor als kind. Victor is altijd in de instelling gebleven.

Dia 32Je ziet hoe Itard hem naar een buurman brengt, die dan speelt met Victor. Dit klopt niet met het rapport. Tuffaut zegt ons: Je bent geworden degene die je bent door de liefhebbende ander.

Dia 33Klopt niet met het rapport. In de keuken van de instelling zag men dat Victor reageerde op de ‘O’, vandaar een naam met de ‘O’ erin.

Dia 34Victor had geen speelkameraadje.

Dia 35Scene die niet voorkomt in het rapport. Victor begint te spelen met zijn fouten, Victor steekt zijn ‘shit finger’ op. Dat we lachen, toont dat we doorhebben wat een mens tot mens maakt.

Les 7 Geschiedenis van de psychologie27 maart Spinoza, Duitse ‘traditie’, 19de eeuwse voorgeborchte van de psychologie

August Comte vorige les: 19e eeuwse illusie De mens als individu is volledig te reduceren tot de biologie. De meest fundamentele is de fysiologie, dit is is genoeg om de mens te verklaren. De mens als lid van een groep kan uitputtend verklaard worden door de sociologie. Als je er vanuit gaat dat de psychologie een natuurwetenschap is als de fysica, dan heeft hij gelijk. Daar moeten we eens over nadenken.   EMERGENTIESCHEMA (dia 3)  <-----> Al de puzzelstukjes staan ons niet toe het subject te verstehen. Wundt heeft langs twee kanten gemikt.Hij zei: ‘De psychologie is niet te reduceren tot een natuurwetenschap en tot een 'Völkerpsychologie'. Wundt wist dat hij het subject vastpakte bij een klein tentakel, om dat tentakel te onderzoeken. Om een klein stukje van de mens te kunnen verklaren. Dat is de psychologie van de natuurwetenschap. De laatste 20 jaar heeft hij de psychologie bestudeerd als 'geistenswissenschaft'. Hij had geen kaas gegeten van verstehen.  Via de casus (N=1, één individu) gaat het met de nodige traagheid over de studie van het individu.

Waar zit het emergeren? (dia 4) Wanneer je geboren wordt, ben je er als lijf. Als je geboren wordt, de ander houdt zich met u bezig en jij houdt je met de ander bezig. Het psychologisch organisatieniveau verschijnt. Uw biologische geboorte is er al. Uw psychologische geboorte moet nog komen.  

Experiment opnieuw gedaan, om te betrachten wat het subject bepaalt. Biologie of invloeden van anderen? Werd uitgevoerd door Duitse filologen. Ze hadden een 'Vorurteil': waren ervan overtuigd dat de oorspronkelijke taal het Duits was. Wanneer je een kind niet beïnvloedt (talig), dat het uit zichzelf de taal zou verwerven. Stelden de hypothese voorop: Als het zou spreken, zal het Duits zijn. De kinderen werden verzorgd, maar ze spraken er niet mee. Het was een ernstig wetenschappelijk onderzoek. Resultaat: Ze spraken niet, maar ze stierven.

De mens is in vergelijking met de primaten onvoorstelbaar prematuur. Wij zijn de dierensoort die het langst afhankelijk is voor het overleven van de andere. Als je die fragiele wezentjes, die nochtans de drive hebben om te leven. Het kindje reageert op de stem van de vader, op de muziek van de moeder. De vader zette muziek op en de baby reikte uit naar de muziek. Hoe kan dat dat de baby zo reageerde? Wel Filip: ‘Wij zetten die muziek op tijdens de zwangerschap.’ De baby hoorde heel duidelijk wat er buiten de moeder gebeurde. De baby had zich al gehecht aan de ander. Waaronder de muziek.  Ook de manier waarop ze aanwezig zijn, sprekende. Dat is interactie. Ook de muziek. De baby heeft een enorme drang om te leven. De actieve gerichtheid naar buiten is er. Het grijpt naar alles wat zich aanbiedt in de omgeving van dat kind. Het kind wordt gegrepen en het grijpt. Het is het product van die interactie die continu is, dat ervoor zorgt dat er tussen die twee organisatieniveaus, het psychologische organisatieniveau emergeert. In de biologie zit de lineairiteit vaak in de causaliteit. Het hogere wordt verklaard door het lagere. Jij als biologisch wezen staat voor een continue, circulaire, causaliteit. Als je je daar op richt, kan je iets van het particuliere wezen verstaan.KRACHT VAN DE NOTIE EMERGENTIE (dia 5)Lloyd Morgan (Emergent evolution 1923) --> etholoog (hield zich erg nauwgezet bezig met het dierlijk gedrag) Als hij enkel de dieren bestudeert als biologisch wezen, komt hij er niet dat je van daaruit kan opstijgen naar een dier als lid van een groep. Er verschijnt een soort tussenniveau, bij de fysiologie. Het gaat niet om de fysiologie ‘an sich’, we hebben het over de mens. Je bent niet te verklaren via de biologie.

Wat is de kracht van de notie emergentie? Voor Filip, als Descartes. Verschaft de notie van de emergentie om het te specifiëren. Het studieobject van de psychologie is alles van fenomen die emergeren van het product van de interactie tussen het biologische en het sociologische. Dat klinkt al veel minder vaag.Het laat ons ook toe om het onderscheid van ‘Dilti’ tussen verklaren en verstaan een plaats te geven. Er is een alternatief en dat is zeggen, neen ik wil er iets over verstaan.  Dit impliceert dat je je niet meer bezighoudt als démarche, met een kwantificerende benadering. Dan valt dat onder de noemer van de kwalitatieve benadering.   ACTUEEL DEBAT (dia 6) Debat in Nederland. Dick Swaab haalde het nieuws met het boek 'we zijn ons brein'. Hij haalt alles uit de kast om ons ervan te overtuigen hoezeer we te reduceren zijn tot ons brein. Je kan zeggen, dat is een navolging van Comte. Hij zegt ook erbij dat het overgrote deel wat hij zegt, speculatief is. Maar hij gebruikt wel bepaalde argumenten. Enkel wij zijn ons brein haalt het brein.Jan Derksen 'Bevrijd de psychologie uit de greep van de hersenmythe'. Geen nood meer aan een psychologie als je dit doet. We springen van Comte naar nu. De geschiedenis herhaalt zich. Het is een mythe dat je het subject kan verklaren vanuit de hersenen. Laat staan dat je iets kan begrijpen van het subject. Het is niet zomaar geschiedenis, het gaat over nu.   BARUCH SPINOZA (1632-1677)  Kapstok van Brennan. In de 17e eeuw heb je Descartes, maar je hebt niet alleen Descartes, je hebt ook Spinoza. Wat plaatst Spinoza tegenover dat dualisme van Descartes?  Dat is het monisme. Het geloof in het bestaan van een God is noodwendig, volgens Descartes.Filip zegt dat Descartes zijn cogito eerst formuleerde in zijn Discours de la méthode. Spinoza heeft veel geschreven over ethiek en over zijn antwoord op de vraag tussen mind en body.   

Dia 8 'Ziel en lichaam zijn twee verschillende aspecten van dezelfde substantie'.  Er zijn verschillende benaderingswijzen voor het subject. Spinoza zegt dat de ziel, de interne keuken is, dat is het innerlijke. Het lichaam heeft ook zijn aandeel in het verstehen. Als Freud even aandacht gaf voor seksualiteit stond heel Wenen op zijn achterpoten. Wij zijn er al voorbij denken we. Maar je moest het maar durven zeggen. Dat je de mens niet kunt ‘verstehen’ als je geen aandacht hebt voor zijn seksleven. De burgerij was hypocriet, de klasse waar Freud toe behoorde. Als je toen als jongen zo geboren werd in een gezin van de burgerij. Was het heel gebruikelijk om de zoon seksueel te instrueren. Mee te nemen naar de hoeren. Volgens het principe, op een oude fiets kan je het best leren rijden. Wat men ook deed, was een dienstmeisje extra aannemen. Dat dienstmeisje seksueel instrueren. Voor de meisjes was er geen seksuele instruering. Ze werden niet voorgelicht, ze werden zelfs voorgenomen maagdelijk in het huwelijk te treden. Het (Freud’s theorie) paste niet binnen de hypocrisie van de Weense burgerij.

Dia 10 Als je Descartes slecht leest, kan de mens gereduceerd worden tot iets dat passief is. Je bent het ‘lijdend voorwerp’ van de ander. Langs de andere kant, ben je puur het effect van je biologisch materiaal, je hebt daar niet in tussen te komen. Spinoza maakt een centrale plaats van die activiteit mogelijk. De verdere lotgevallen van de opvatting van Spinoza als actief naar buitengericht wezen, heeft heel veel repercussies gehad op het ontstaan van de Duitse psychologie. We hebben de psychologie veeleer te danken aan degene die ons het gedachteapparaat mogelijk maakte, dan hebben we het te denken aan Spinoza. De psychologie van de moderne psychologie is Duits. Cartesiaanse opvattingen is de luiheid van Descartes waarmee men Descartes leest.  ECHO’s VAN SPINOZA 19e eeuw  Halverwege de 19e eeuw, de mens zou wel eens het product kunnen zijn van een ontzettend langdurige evolutie. Één van de noties die Darwin beschrijft. De drang om te beginnen, als individu om te leven en te overleven, hij schrijft dat in als een dispositie. Dat behoort tot ons overgeërfd materiaal, om het leven te grijpen. We kennen dat allemaal onder de term van het instinct. Er is die actieve gerichtheid op het leven. Dat is de aard van het beestje dat we zijn. We willen overleven. Daar vind je die gedachte, de gedachte van Spinoza in Darwin. Dia 1317e-18e-19e EDe filosoof van de wil. Het gaat niet over de bewuste, cognitieve wil. Schopenhauer.  De drift, welke filosoof. De man die zo opkeek naar Schopenhauer. Fréderich Nietzsche. De mens is geen passief ding, het is dynamisch. Wat wij het subject noemen, het is iets wat continu wordt. Je mag niet zeggen dat je bent. Hou je daar eens mee bezig het worden met hetgene wat je bent. Wanneer jij je adresseert aan de ander, wordt je degene die je bent.Gestaltpsychologie, wij organiseren actief de wereld die we percipiëren.   Dia 14: Echo's van Spinoza in de psychologie 19e-20e-21e EFiguur : William James

William James is broer van de schrijver Henry James. Het waren eigenlijk Ieren. De James's hadden een opleiding om u tegen te zeggen. James wist nog altijd niet wat hij ging doen met zijn leven en ging naar Zuid-Afrika. Doceerde dan fysica en kwam daarmee in contact met wat er in Europa gebeurde qua psychofysica. James had ook een wetenschappelijk laboratorium. Schreef ook het boek 'principles of psychology', in 1890. De James-Lange theorie over de emotie. Die man heeft iets gedaan. Ook al zei hij zelf over zijn principles of psychology. Alles wat je ooit wil weten, vind je niet in dit boek. Hij bleef op zijn honger met een psychologie tot poging tot erklären. Je kan zeggen James die zo doordrongen was door de Duitse psychologie. Je vindt die opvattingen (van de Duitse psychologie) terug bij James.  Iets actueler die wat meer invulling geeft aan dat lijf. Is Antonio Damasio. Spinoziaans. Doet fundamenteel onderzoek, maar weet het ook te vertalen zodat wij het allemaal kunnen lezen.

2E DEEL VAN DE LES 

Wat is de Verlichting? Immanuel Kant is de eerste die ons binnenvalt.  Tussen Discours de la méthode en Kant is er een overeenkomst. We mogen niet arbitrair zijn en zeggen daar begint het. Vanaf de Renaissance installeert zich heel die beweging waarbij men zegt: ‘laat ons nu eens de dogma's en theologische stellingen die de Kerk ons inpepert, laat ons dat nu even tussen haakjes plaatsen.’ Laten we even naar de empirie kijken (het grote boek der wereld). Kant is een exponent die zich expliciet bevraagd heeft, over wat Verlichting is, maar hij zegt ook hoe we daartoe kunnen komen. Dia 16Onmondigheid is zelf verschuldigd = jij bent zelf verantwoordelijk voor je eigen onmondigheid. Denk aan Descartes, het verstand is hetgeen wat het meest gelijk verdeeld is. We weten natuurlijk allemaal dat het soms kan tegenzitten. Je kan geboren worden met een ernstig tekort. Heb de moed je van je eigen verstand te bedienen. Dat is het devies van de Verlichting. Dat is de lijfspreuk van de Verlichting. Sapere aude! Dia 17 Vragen kunnen terugkomen in juni.  

1.Wat zijn de oorzaken van de zelf verschuldigde onmondigheid?2.Is het mogelijk om uit de onmondigheid te treden?3.Wat zijn de vijanden van de Verlichting?4.Voorwaarde van elke mogelijke Verlichting?5.Wat in verband met de begrenzing van de Verlichting?6.”Leven we al in een verlicht tijdperk?” 7.Waarom zoveel sprake over religie?

8.Wat ligt er voorbij het in vrijheid denken?9.Leven wij, in 2014, in een verlicht tijdperk?

• Luiheid, het is gemakkelijk om na te zeggen wat een ander zegt, dan hoef je zelf niet te denken. Besluiteloosheid en angst. Heel je subjectivering is waarbij je je probeert los te maken van de ander. Wij zijn in zeker opzicht, verslaafd aan de ander. De Verlichting is hetgeen wat je aanzet om je los te maken van de ander. Het is natuurlijk de wet van de minste inspanning dat zich doet gelden. Het is makkelijker zich te verslaven, dan zijn eigen weg te gaan. Bovendien maakt de ander het ons altijd moeilijk. Diegenen stellen alles in het werk om te beletten dat we zelf zouden denken. En ze boezemen ons angst in. Dat is hetgeen wat ons tegenhoudt.Laf, luiheid en angst. Dat behoort tot het 'beestje'.

• Retorische vraag. Het is mogelijk, maar het is niet gemakkelijk.De overgrote massa was niet geletterd. De massa is dwaas. En Kant heeft gelijk wanneer hij zegt dat het er op aan komt de massa de vrijheid te geven en dan te rekenen op het verschijnen van de Verlichting. Op dat ogenblik zitten Kant en Göthe te kijken over de grens wat er aan het gebeuren is in Frankrijk, de Franse revolutie. De val van de Bastille. Men ziet daar dat de massa door enkele half Verlichten, bevrijdt worden. En van de regen in de drup komt. Ze decapiteren Louis Seize en krijgen Robespierre in de plaats. Verlichting heeft daarmee niet te maken. Descartes zegt dat ook. Evolutie en revolutie (terug evolueren). Kijk naar vandaag, dat heeft niets te maken met Verlichting.

•

• Dat zijn de half Verlichten, die omwille van hun eigen doeleinden de massa de vrijheid schenken.

• Dat is dat je beperkt. Dat is dat je in het openbaar denkt. Het is contraintuïtief, het is hetgeen wat je publiekelijk kan doen. In geschrifte, communicerende met andere geleerden. Met mensen die hebben gedacht en die hun gedachten durven uit te drukken, in geschrifte. Nog een overeenkomst, als Descartes zegt in Discours de la méthode, het andere weten tussen haakjes zetten. Maar hij weet van de stellinginnames van de anderen. Hij kent zijn pappenheimers. Het is wanneer je via de ander passeert.

• Die absolute vrijheid om van je eigen weten gebruik te maken is begrenst tot het openbare domein. In het private domein heb je niet die vrijheid. Het private domein is wanneer ik mijn functie opneem, die door anderen zijn toebedeeld. De maatschappelijke functie. Als politicus, als docent, als dominee. Je hebt een opdracht gekregen van de maatschappij en je hebt je te houden aan de krijtlijnen.

• In 1784. Neen we zijn op weg. Er zijn een paar condities geschept die het mogelijk maken. We hebben ons onderwijs aan de massa te danken aan Napoleon. Het lichtpuntje aan het einde van de tunnel. Kant weet dat we niet verlicht zijn in 1784. Hij weet in het beste geval dat we op weg zijn naar de Verlichting. Je kan zeggen, het is eerder een project. Je kan zeggen, elke generatie opnieuw moet dat project waarmaken. Iedere keer opnieuw moet Filip proberen er een paar op weg zetten naar Verlichting (in zijn lessen). Wat niet vanzelfsprekend is. De universiteit als instelling is geen garantie op Verlichting. Zijn antwoord is dus neen.

• Kant spreekt over een dominee in zijn geschriften. Een dominee die in zijn private functie de richtlijnen van de Kerk dient te volgen. Op dat ogenblik is heel het maatschappelijk debat doordrongen van het religieus discours. Er was kunst, maar in functie van de religie. Er was wetenschap, heel vaak in functie van de theologie. Je kan zeggen, de grote emancipatie van de wetenschappen moest nog komen. Je kan zeggen vandaag, het wetenschappelijk discours heeft het overgenomen van het religieus discours.

• Voor het betrachten van de Verlichting moet er iets voorbij liggen. Kant debatteerde graag aan de tafel met geleerden. Kant schepte de condities om met geleerden te debatteren over iets. Maar daar mag het niet bij ophouden. Het moet ook consequenties hebben voor het handelen. Het gaat erom wat dat denken mogelijk maakt. Geen l'art pour l'art wat het denken betreft.

• Denk aan wat recent in het wereldnieuws gebeurt. Wat in Oeganda geïnstalleerd is voor homoseksueel gedrag. Degene die de homoseksueel niet verklikt, kan veroordeeld worden. Het hangt er van af waar je gaat kijken. Daartegenover kan je zeggen. Het is makkelijk om een voorbeeldje te nemen uit Zwart-Afrika en dan te zeggen dat zij niet verlicht zijn en wij niet. Oudere dame die ervaring heeft in het secundair onderwijs. ‘In het middelbaar onderwijs, kan je je niet voorstellen hoe racistisch men is in de leraarskamer.’ Hoe er een racistisch discours is over leerlingen die niet Vlaams zijn. Wanneer leerkrachten de deur dicht doen, worden de leerlingen gebrandmerkt en gaan ze zich er naar gedragen (selfullfilling prophecy). Verlichting hangt af waar je kijkt, hoe je kijkt en hoe goed je kijkt. Filip kan zich niet verzoenen met het idee dat de ‘niet-Vlaamsen’ mensen zijn, die minder kunnen. Laat ons ook kijken naar de geschiedenis. Het is onbegrijpelijk dat het land van de Verlichting, van Göthe, Schiller… Dat daar iemand als Adolf Hitler democratisch werd verkozen. In 1933 democratisch aan de macht gekomen is. Waren de mensen dan Verlicht? Met heel het discours over übermenschen en untermenschen. Verlicht? ‘Mon oeil.’ Het is genoeg dat de maatschappij een beetje verandert en we zitten terug in het barbarendom. Nationalisme, fascisme en nazisme zijn bewegingen die de massa exploiteren. De dwaasheid exploiteren. Filip is West-Vlaming, maar houdt wel van Antwerpen. Je moet altijd een vinger op de pols houden. Je kan dat door de kunst. Als je ziet hoe Antwerpenaren hun stad ontvluchten, die verzuring laat geen creativiteit toe. Filip fronst dan zijn wenkbrauwen. Hij houdt zijn hart vast. Hij is dan nog zeer genereus. 

 Dia 18 Immanuel Kant is vooral beroemd om zijn kritieken. Zijn drie kritieken: van de zuivere rede, de praktische rede en van de oordeelskracht. Dat is het zware werk dat Kant heeft geleverd op weg naar zijn antropologie. Niet in de hedendaagse betekenis van het woord. Zijn antropologie is een logos van de mens. Je kan zeggen, het grote preliminaire labeur was erop gericht te komen tot een psychologie. Zijn grote doel was te komen tot de leer van een mens. Dia 19 Kant is rationalist. De wereld op zich is onkenbaar. Er schuilt zich altijd een hele wereld tussen de wereld dat we willen leren kennen. De wereld van de perceptie. Wij hebben een aandeel in hoe we de wereld kennen. Ons kennen zelf heeft een invloed op de wereld die we denken te kennen. We vormen de wereld.

Kant is ook empirist.Hij zegt ook dat 'die welt an sich' er is. Zintuigen geven aanleiding tot ‘vorstellungen’. Hij heeft ervaring dat er een bepaalde connectie is tussen zijn lijf en die wereld. Daar hoeft hij niet aan te twijfelen. Oosterse dichter zegt daar ook iets over. Lao Tze, over vlinder. Dia 20Als we de fysica nemen als ideaalbeeld van de wetenschap. Dan is het duidelijk dat de psychologie nooit natuurwetenschap kan worden. Je kan het niet wiskundig onderbouwen, zoals fysische fenomenen. Hij zal de wetmatigheden proberen wiskundig te onderbouwen. In de psychologie kan je het niet wiskundig onderbouwen. Je kan het ook geen experimentele discipline maken. Jezelf en zeker wat er zich binnen voordoet. Je kan dat niet experimenteel voorstellen. Als je een klein beetje rekenkunde gaat toepassen op een psychisch fenomeen, moet je genoeg dimensies hebben. Neem nu een psychisch fenomeen, wat kan je er van zeggen? Wat kun je er van meten? Een gedachtegang heeft een uitgebreidheid in de tijd. Je kan het meten, maar daarmee kan je weinig kwantificeren. Je kan een gedachteproces een tijd toekennen, maar waar bevindt dat gedachteproces zich? Je kon daar niet op antwoorden. Om te kunnen rekenen ontbreek je een dimensie.Je kan de innerlijke ervaring niet onderwerpen aan een experimenteel onderzoek. Wundt heeft hem daar een beetje gestraft. Want hij heeft het psychisch proces op een bepaalde manie vastgepakt. We gaan de invloed van een externe stimulus meten op een innerlijke ervaring. Als we dit genoeg herhalen, kunnen we dit wiskundig onderbouwen. Kant had ongelijk op een heel klein segment. Wundt is eigenlijk een commentator op Kant. Op die fundamentele stellinginnames. Wundt was van opleiding een filosoof. Hij kende Kant zeer goed. En wanneer je de werken van Wundt bestudeerd, zie je dat hij zich adresseert aan Kant. Maar Wundt zegt dat Kant niet helemaal gelijk heeft gehad. Wundt zou nooit gezegd hebben dat met hem de wetenschappelijke psychologie is begonnen.  Wat was het verwijt ten aanzien van de experimenten van Wundt? Hij nam zichzelf als proefpersoon. Hij is observator en ook proefpersoon. Kort na Wundt heeft men gezegd dat men dat niet als verdere leidraad kan nemen. Het is veel te subjectief. Wundt was een beetje een kneusje. Hij dacht, hij gaat eens een onderzoek doen. Als ik de klok een beetje manipuleer, zal ik misschien een antwoord krijgen op een vraag die ik mij stel. Hij zei: hij heeft vijf zintuigen, maar ik zal mij beperken tot twee zintuigen. Als ik op een herhaalbare manier twee stimuli op mij loslaat, welk van die twee stimuli zal ik mij eerst bewust worden? Niet alleen gewaarworden, maar bewust worden. Hij nam die staande klok, paste de klok aan en zei: ‘de twee stimuli waarop ik mij bewust focus is enerzijds de fractie van tijd, waarbij de slinger maximaal uitwijkt om dan terug te slingeren, is de ene stimulus. Je kan dat zien. Tweede stimulus auditief, hij had de klok zodanig aangepast dat bij de maximale uitwijking, de klok een geluid maakte.’Waarvan word ik mijzelf het eerst bewust? Hij trainde zich en ook zijn leerlingen werden getraind. Er wordt gezegd dat we naïef moeten zijn en na het experiment wordt pas gezegd waarover het ging. Maar hij vond een antwoord. Ga maar zoeken bij Wundt of we het auditief eerst gewaarworden of visueel. Dia 21 Dit zijn de thematieken die hij ons aanreikt.

Les 8 Geschiedenis van de psychologie

3 domeinen: Evolutieleer, fysiologie en de psychofysica.1 groot domein ontbreekt en dat van een ontzettend belang is voor de psychologie vandaag: Psychiatrie Moderne psychiatrie ontstaan 2e helft 19e E. Gregory Bistoen Voert op zijn vakgroep (psychoanalyse) een doctoraat uit. Over de posttraumatische stresstoornis.  BEGIN Één casus, psychisch trauma. 100 jaar na WO I worden er tal van initiatieven ondernomen om WO I te herdenken.  Museum dokter Guislain, thema 'oorlog en trauma'.

Trauma voor ons nu is een ‘betekenaar’ van onze tijd geworden. Iedereen kent het begrip, iedereen denkt intuïtief wat er mee bedoeld wordt. Het is evident om daar (rampen) de taal van de trauma aan te wenden.  20e en 21e eeuw. Vroeger de religie om plotse gebeurtenissen van een betekenis te voorzien. WO I is iets wat op niets nog leek wat er aan vooraf gaat. Nieuwe destructietechnologieën, nieuwe slachtofferaantallen die nog nooit gezien waren.  PTSD is een soort eindpunt van waaruit we kunnen terug kijken op de geschiedenis en een soort interpretatie kunnen maken. PTSD verschijnt in de psychiatrie als een nieuw woord, een nieuwe betekenis. Psychologie en de geneeskunde zijn onderdeel geworden van ons geloofsysteem. CONTEXT PTSD is voor het eerst opgenomen in 1980, vrij jonge diagnose. In 1980 verschijnt de beruchte 3e editie, die een breuk maakte met de voorafgaande edities. Waarom breuk? Wetenschappers, anti-psychiaters stelden de psychiatrie in vraag. Psychiatrische diagnoses kunnen geen aanspraken maken op wetenschappelijke diagnoses, soort arbitraire diagnoses. Diagnoses werden gezien als een soort instrument waarmee je mensen kon stigmatiseren, neutraliseren enz.  Men wou aantonen dat er iets schortte aan de psychodiagnostiek.

Diagnose homoseksualiteit was opgenomen in de DSM, het was opgenomen onder de noemer van de perversies.  Homo's in 1980 waren niet meer pervers en dus gewoon. Onder politieke druk heeft men dat weggedaan. Dat was koren op de molen van de anti-psychiaters. Het bleek te zeggen dat maatschappelijke tendensen zeiden wie ziek was/ gestoord. En wie niet. 

Men besliste een ‘turn’ te nemen. Een soort strategie. Kirk and Kutchons hebben daar veel over geschreven. De strategie richt zich op 2 punten. Komaf maken met ethiologische redeneringen ( = oorzakelijke redeneringen). De verschillende stoornissen werden beschreven vanuit de oorzaken. Hoe een dergelijke stoornis tot stand komt. Er waren ook veel psychoanalytische redeneringen. Te weinig consensus, enkel kijken naar de uiterlijk observeerbare kenmerken. Enkel hoe uit zich dat? Met het idee dat elke neutrale observator dingen kan opmerken. 

2e: Enkel nog diagnoses opnemen waarvoor reeds empirische evidentie beschikbaar was. Arbitraliteit tot een minimum proberen reduceren. PTSD voldoet niet aan deze 2 kenmerken. Er is geen specifiek argument om een nieuwe categorie op te bouwen. Met de huidige stoornissen kon je PTSD al vatten. Op het moment van inclusie van de PTSD was er nog geen empirische evidentie. Toch is PTSD opgenomen in de DSM. De feministische en de vereniging van Vietnamveteranen hebben druk uitgeoefend en zo PTSD laten opnemen.   Criterium Traumatische herbelevingen: flashbacks of nachtmerries --> traumatische ervaring wordt herhaald. De PTSD'er kan het moeilijk bewust oproepen en tegelijkertijd kan hij het moeilijk herinneren. De PTSD'er wordt vanuit het 1e persoonsperspectief herinnerd aan de gebeurtenis, alsof het in het nu is. Een soort dissociatie. De PTSD'er kan zich na het voorvallen van de gebeurtenis het niet herinneren. 2e symptoom hangt hieraan vast. De PTSD'er zal constant het gevoel hebben dat de gebeurtenis elk moment terug kan voorvallen. Men is constant gericht op de buitenwereld. Externe prikkels komen erg rauw en intens binnen. --> Mensen gaan zich gaan afzonderen om de prikkels gaan vermijden.3e symptoom: Momenten waarop de persoon volledig naar binnen gericht is. Waarbij hij heel moeilijk betrokken is met het hier en nu. Het verleden geraakt maar niet afgesloten. Dat maakt dat de verbinding met het hier en nu moeilijk is.Daarbovenop neemt men angstremmers en dat maakt dat de toestand van afwezigheid of verdoofdheid nog versterkt lijkt. 

Het is een chronische aandoening (PTSD). De symptomen kunnen 10tallen jaren blijven aanhouden. Toont aan dat het verstrijken van de tijd niet alle wonden heelt. Het herbeleven verdunt niet de intensiteit van de gebeurtenis. Opvallende statistiek: Meer soldaten die sterven door zichzelf (zelfmoord) dan door de vijand.  Er moet voldaan worden aan criterium A: De persoon moet als slachtoffer of als getuige in een situatie geweest zijn die gewelddadig was of waar de fysieke integriteit op het spel stond.

Criterium A niet voldaan --> ‘aanpassingstoornis’. Hier is een persoonspecifieke factor in het spel. Als je die symptomen ontwikkelt ten gevolge van een auto-ongeluk, dan krijg je PTSD. Krijg je de symptomen na een pijnlijke relatiebreuk, vertoon je een particuliere stoornis in aanpassing.  De finale oorzaak staat daar op het spel. De DSM maakt daar een beslissing.   Criterium A  Nogal arbitrair. Het roept debatten en controverses op. Bij elke nieuwe edities wordt dat criterium ook telkens aangepast. Dat komt ook door wetenschappelijke bevindingen na dat PTSD als stoornis erkend was.  Wetenschappelijk Onderzoek  • Zo'n gebeurtenis was niet zo uitzonderlijk 90% van de totale populatie zal iets meemaken

dat voldoet aan criterium A • Slechts 10% reageerde met langdurige pathologieën, heel het klinisch tableau deden zich

voor die niet met het criterium voldeden.

Als we dit samennemen moeten we zeggen dat het niet voldoende en niet noodzakelijk is.  Er is geen voorspelbaar verband tussen de aard van de gebeurtenis en de reactie erop. Onderzoekers suggereren nu dat een traumatische ervaring steeds te maken heeft met een noodlottige ontmoeting. Het gaat in tegen de kernassumptie van de PTSD.

Één van de 1e debatten van PTSD vond plaats tussen Janet en Freud. Janet: Traumatische pathologieën vinden plaats door bewustzijnsvernauwing --> herinnering aan de gebeurtenis zou afgesneden zijn van het gewone geheugen. Deze theorie kunnen we terugvinden in neurobiologische theorieën. 2 soorten geheugensystemen. Toont aan dat Janet gewonnen heeft.Freud: Een gebeurtenis kon zijn destructieve kracht… Een gebeurtenis moet ingeschreven worden in de rest van het psychische materiaal. Het pleit is nog niet beslecht. GESCHIEDENIS TRAUMA Discontinu verloop. Veel studies, ook periodes waarin er weinig aandacht voor is.  De momenten waarin de interesse toeneemt, hebben steeds te maken met een confrontatie tussen de mens en de machine. Spoorwegongevallen (19e E) WO I WO II  Holocaust Vietnamoorlog  Spoorwegongevallen, waarbij het denken gevormd wordt erna. Het lijden van de soldaat zal geïnterpreteerd worden vanuit de spoorwegongevallen.  Discontinue beweging wordt verklaard, de studie van trauma zorgt ervoor dat het van tijd tot tijd taboe worden. (zegt een soort Judy). SPOORWEGONGEVALLEN Vanaf 1830: reizen met de trein wordt heel populair in GB. Men ging ervan uit dat de staat niet te veel regels moest opleggen van bovenaf. Er waren verschillende spoorwegmaatschappijen. Er werd kosten bespaard op onderhoud, personeel… Reizen met de trein was een zeer hachelijke onderneming. Botsingen en ontsporingen waren frequent. 1e rampen behoorden tot grote gebeurtenissen van die eeuw. In de opkomende populaire pers werden die gebeurtenissen uitgesmoord.

Vanaf 1846: Wettelijke verplichting om letselschade te vergoeden. Er kon geen fysieke schade gevonden worden bij de schadeclaims. Spoorwegmaatschappij verworp dat. Rechtszaak werd gewonnen door het 'slachtoffer'. Jury was beïnvloedt door de horrorverhalen.  

John Erichsen (chirurg) Diagnose stellen voor de patiënten. 3 categorieën: • Gevallen met zichtbare neurologische schade • Gevallen met (veronderstelde) onzichtbare neurologische schade. Er was iets maar de

dokter kon het niet vinden. • Simulanten met oog op financiële winst (oplichters)  Recht op geld als: • Symptomen echt waren • Symptomen rechtstreeks het gevolg waren van het spoorwegongeval  

Raadsel van vandaag: We hebben een ongeval --> ??? --> symptomen  Niet voldoende om te zeggen dat het door het ongeval is dat je de symptomen komen. Je moet kunnen 'stipuleren' hoe de buitenwereld invloed heeft op de binnenwereld. Het symptomatisch beeld was heel divers. Spasmen, melancholie, plotse blindheid. --> we moeten kijken in het zenuwstelsel. Het zenuwstelsel kan enkel verbonden zijn met zoveel dingen.  

Erichsen stelde de meest voor de hand liggende verklaring voor: ‘Railway spine’. Term duidt oorzaak en substraat aan. De mensen hebben microscopische schade aan het ruggenmerg opgelopen. De verklaring sluit aan bij disciplines die sterk aan het ontwikkelen waren, de neuroanatomie en de fysiologie Onderscheid tussen groep 1 en 2 vervaagt en beide groepen hebben recht op vergoeding.Page: Railway spine moest psychologisch begrepen worden. Het verlangen naar compensatie riep de symptomen in het leven. ‘Claim neurosis’: mensen werden ziek om vergoeding te krijgen.  Psychiater Oppenheim. Heeft railway spine laten vervangen door ‘railway neurose’. Werking van het zenuwstelsel was beschadigd. Charcot was ook bijzonder geïnteresseerd in de verslagen van Erichsen en Page. Hysterie kon ook bij mannen voorkomen, was zijn hypothese. Traumatische neurose was hysterie volgens Charcot.  Als we alles samennemen, zien we dat de theorieën het onderscheid tussen groep 1 en 2 werden weggenomen.   Psychologische theorieën veronderstelden een voorbestaande zwakte bij de patiënt. De finale oorzaak van het lijden is terug te voeren tot een constitutie (= hoe je lichaam in elkaar zit en functioneert). Dus het spoorwegongeval is niet de predeterminerende factor. WERELDOORLOG I Terug hetzelfde geval. Er kon weer geen organische oorzaak worden vastgesteld.  1st organische theorieën worden ontwikkeld. ‘Shell shock’: soldaten werden blootgesteld aan ontploffingen, die schokken zorgden voor trillingen in de hersenen dat voor schade zorgde.  

WO I was ingesloten met langs één kant de onzichtbare vijand en langs de andere kant de oorlogspolitie. Dus de enige uitweg was met mentale stoornissen op de proppen te komen.  De taak van de psychiater was de echte patiënten te onderscheiden van de bedriegers. Al snel werden de grootmachten geconfronteerd, dat de benodigde strijdkrachten om de oorlog uit te vechten in het gedrang kwam.  

Aandoening ‘shell shock’ werd al vastgesteld bij soldaten in opleiding. En Shell shock kon zich verspreiden door hele bataljons.  Andere theorieën. Gingen ervan uit dat ‘shell shock’ een aandoening van de wil was. Betekent dat de soldaten behandeld en genezen konden worden, met persuasieve behandelsvormen. We moesten de wil sterken. Door elektrische schokken. Werd de soldaat niet beter, verhoogde men de voltage. De praktijken interesseerden zich niet voor het lijden, ze richtten zich op zijn wil.  

Ook hier terug dezelfde vraag , waarom reageerden sommige soldaten wel 'hysterisch' reageerden en andere niet?Degeneratie terug, men ging er vanuit dat een vooraf bestaande erfelijke constitutie ervoor zorgde dat de soldaten zo reageerden. De oorlog bracht de 'zwakte' naar voor. Niet willen behandeld worden stond gelijk aan desertie.   

Psychoanalyse zei dat het te maken heeft men een onbewuste motivatie. Positieve, de brutale therapieën vielen weg, het blijft wel stigmatiserend. Er is iets dat de soldaten onderscheidt van de rest van de soldaten.   WO II Psychoanalyse niet bruikbaar aan het front, want het nam te veel tijd in beslag.  ‘Combat fatigue’: suggereert een soort oorlogsmoeheid. Na een paar dagen op je gemak te zitten, was je terug beter. HOLOCAUST Zet het denken rond trauma volledig op zijn kop. Al de ideeën van ziektewinst, financiële winsten, narcisistische opvattingen enz. Was niet meer te verklaren hieruit. De horreur van het concentratiekamp bracht het idee naar voor dat het de omstandigheden op zich, oorzaak kon zijn van de symptomen. De attitude tegenover die slachtoffers werd niet gegeneraliseerd naar andere mensen toe.  ‘Concentration camp syndrome’, de toestanden in de concentratiekampen was niet te vergelijken met iets anders.   VERVOLG Men moest besluiten dat het lijden, het directe gevolg was van de oorlog. Men moest een nieuw soort diagnose uitvinden, die natuurlijk aansluit bij vroegere theorieën. 

Criterium A is een breekpunt met de voorafgaande diagnoses. Om een soort onderscheid te maken met de externe gebeurtenissen en de persoon. De personen, die PTSD opgenomen wilden laten worden in de DSM, hadden geen tijd of geld om wetenschappelijke evidentie te vinden. Men wou hun symptomen aantonen bij Holocauststudies. Men wou aantonen dat hun lijden gelijk was aan het lijden van de mensen die de Holocaust hadden meegemaakt. Om zo hun theorieën kracht bij te zetten.  Elke gebeurtenis gaf aanleiding tot een eigen diagnose. In het PTSD-model wordt de specifiteit ontdaan. Een hele reeks gebeurtenissen worden in dit model samengesteld. Moeilijke zwangerschaparbeid, natuurrampen …  Voordelen: de patiënten worden gezien als slachtoffers en niet als 'winstzoekers'. Nadeel: de context van de gebeurtenis wordt weggevaagd. Sociale en politieke aspecten worden aan het zicht onttrokken en worden niet meegenomen in het herstel van PTSD. BESLUIT Theorieën worden gekleurd door heersende maatschappelijke opvattingen.  Politieke, sociale en economische gegevenheden hebben invloed op de diagnose. --> huidig begrip van PTSD valt niet zomaar af te lezen op een objectieve manier. Theorievorming is nooit onveranderd. Hoe men nadenkt heeft gevolgen met de manier waarop de therapeut nadenkt over de patiënt. De theorie ‘matcht’ goed met de intuïtie. Elke discussie over de validiteit vh. PTSD-model roept erge reacties op.  Onderzoek rond PTSD blijkt steeds een puzzelstukje te veel op te leveren.  2E DEEL  

VRAGENRONDE 

Vraag van meisje centraal links die vroeg: Zijn er mensen die de symptomen van PTSS vertonen maar toch niet denken het te hebben? 

Denk aan Elisabeth Loftus Vrouw die naar aanleiding van overlijden van haar vader, het zeer moeilijk krijgt. Het is begrijpelijk dat je reageert. Ze ontwikkelt een hele reeks neurotische dingen. Gaat in therapie. Herinnert zich dat ze door haar vader (die een dominee is) zovelen jaren terug misbruikt is geweest. Men heeft de FBI ingezet om al die gevallen van ‘alien abduction’ enz. te onderzoeken. En voor je het weet, heb je een ‘believer’. En je ziet dat er massaal meer gevallen opduiken. Men heeft daarbij de specialist van het geheugen erop gezet, Elisabeth Loftus.  

In elke oorlogssituatie keert 20% van de soldaten terug met een neurose.  Mensen die de Holocaust overleefd hadden, toen de kampen bevrijd werden, waren er mensen die direct zelfmoord pleegden, maar je hebt ook mensen die tientallen jaren erna zelfmoord pleegden.

Primot Levi is een bekend voorval ervan, een men van de pen. Hij was in staat het onzegbare te zeggen. Heeft zelfs 3 boeken geschreven. Één ervan die vertaald is met de titel: 'is dit een mens?' Die man zei op een ogenblik dat hij het gevoel dat als ik het wou vertellen niet gehoord te worden. Kon er niet meer mee leven en heeft zich van kant gemaakt.  

Brunno Bedelheim, tot 1936 in een concentratiekamp gezeten, is vrijgelaten. Naar aanleiding van de Olympische Spelen in Berlijn. Er was even een mildering in het regime. Omdat heel de wereld keek naar Duitsland. Is uitgeweken naar de VS, heeft instellingen opgericht voor psychisch 'gestoorden'. Heeft zich dan gezelfmoord. 

Sara KoffmanJoods Was kind toen in 1942, haar vader die een rabbi was, afgevoerd werd naar Auschwitz.  Moeder en kinderen hebben kunnen vluchten. Het meisje heeft zich op haar 65e gezelfmoord, door de angst om opgepakt te worden. Nadat ze in een zeer haastig geschreven herinnering aan de oorlog, het nog eens probeerde zeggen. Je kan niet voorspellen hoe iemand zal reageren, wanneer zich de spreekwoordelijke druppel aanbied. Vraag van meisje links in de hoekWaar men vooral op rekent is de gewone militaire training. Jongens van 18 waarvan men moordmachines wil maken. Denk maar aan films 'full metal jacket'. Op een zeer agressieve wijze worden doodgewone jongens gekneed, in enkele maanden tijd, tot moordmachines, die verondersteld worden er tegen te kunnen.

Filip adviseert de Amerikaanse film 'the dear hunter'. Een industriestad waar arbeidersjongens, vrienden onder elkaar, opgeroepen worden voor de Vietnamoorlog. Die drie jongens krijgen dezelfde militaire opleiding. En komen terecht in dezelfde traumatische situatie. Alle drie worden ze samen gevangen gezet door de Vietcong. En de Vietcong amuseert zich met wedenschappen. De Vietcong speelt Russische roulette. Er wordt gedraaid aan de kogeltrommel. En dan wordt er ingezet. Een Amerikaanse soldaat speelt Russische roulette met een vriend van hem, tot dat hij zich voor het hoofd schiet. Door een ‘wonder’ kunnen ze ontsnappen. Één van de vrienden verliest zijn been. Zijn been wordt geamputeerd.

Tweede, Robert De Niro, die zich ontpopt als de held. Hij heeft zijn plicht gedaan en zelfs heel goed gedaan. De derde blijft achter in 'Sai Gon'. In een opiumbar zit hij het trauma te herhalen. Hij herhaalt de Russische roulette in zijn hoofd. Mathematisch weet hij dat hij zich voor de kop schiet. Soort van filmische vertaling van het PTSD waar Gregory over vertelde. Dat mensen het voorval herhalen in hun hoofd. Je kan op #wijzen uit de oorlog komen.  De 3e zou Filip daaronder steken. Je kan niet voorspellen hoe je zal reageren op een bepaald voorval. Het enige wat je kan zeggen is dat 20% van de mensen die het overleeft, voor een lange tijd psychische symptomen zal vertonen. Het is dezelfde kwestie als je vader overlijdt, je kan het niet voorspellen.   Gregory valt in. Ze gaan de soldaten psychologisch screenen. Men heeft 100duizenden soldaten geweigerd en men kwam dezelfde percentages uit. Filip valt in. 'Unsere Vater unsere Mutter'. Al de Duitse vrienden die terecht komen in de Duitse greep. Ene broer, pacifist. Andere broer, de hakenkruisdrager. Zachtaardige broer ontpopt zich tot massamoordenaar. Hakenkruisdrager ontpopt zich tot de meest menselijke. Je kan het eenvoudigweg niet voorspellen. Het is heel tekenend dat Duitsland nu, bepaalde taboes begint te verwerken. Denk bijvoorbeeld aan de Duitse mythe. Dat de SS'ers ‘de slechten’ waren. Maar ook de Wehrmacht heeft slechte dingen gedaan. Het is niet voor niets dat mensen die getraumatiseerd geworden zijn, dat die op een bepaald ogenblik passief slachtoffer zijn en dat die later actief dader zijn. Wat in geenszins een excuus is om dader te worden.  Vrouw rechts in de hoek: Hoe zijn de verschillen tussen mannen en vrouwen?# tussen man en vrouw niet zo groot.   Vraag van centraal vooraan, van een jongen.Filip valt in. Slachtoffers van een incident, bijvoorbeeld de grote hotelbrand in Antwerpen. Mensen die net ontsnapt zijn aan de verbrandingsdood. Één van oud-studenten aan onze universiteit, is daar werkzaam. Er zijn verschillende strategieën om hen te behandelen. Je kan de vergelijking maken met de analyse van kinderen. Met kinderen werkt men anders, via speltherapie, tekenen, boesteren… Je kan analytisch beginnen werken als er reeds een verhaal is dat je kunt bewerken en herwerken. De mensen in de film 'let there be light' moesten zo snel mogelijk geresocialiseerd worden. Dus psychoanalyse kon men zich niet permitteren. Langs beide kanten van het front (Duitsers als Amerikanen) werden er hospitaals opgericht om de mensen zo snel mogelijk terug aan het front te krijgen. Weet dat er veldslagen zijn geweest waar er honderdduizenden mensen stierven, in één veldslag. Vraag van jongen rechts achteraan. Filip valt in.  Bij de oude Grieken vindt je twee opvattingen over geestesziekten.  Een opvatting die lijkt op de westerse Angelsaksische visie. Visie van de DSM is dat JIJ geestesziek bent. Op een bepaald ogenblik bij Plato wordt zo iets gezegd. Het is eigen aan jou. Terwijl er een veel genuanceerder visie is, het is iets dat emergeert tussen mensen, in de interactie tussen mensen.

Telkens als de westerse visie in de eigen beweging botst op haar eigen opvatting, zet dat de deur open voor de veel pertinentere opvatting. Het klinisch beeld van die psychisch getraumatiseerden, is cultureel bepaald.

De soldaat produceert zijn oorlogsneurose. Zijn lichaam weigert te vechten.  Soldaten werden verlamd midden in dat niemandsland, psychisch verlamd. Men wist dat als het fluitsignaal ging, dat men moest lopen naar de overkant. Indien men niet liep, werd men neergeschoten in de rug door de oorlogspolitie.  ‘Golfsyndroom’: Soldaten die in de eerste oorlog van Bush Senior, in de tijd van de inval in Koeweit. Soldaten keerden terug met symptomen die men eerder niet hadden gezien. Dat noemde men het golfsyndroom. Er zat zogezegd nucleair materiaal in de kogels van de tanks enz. ‘larie’ zegt Filip.  Bij Freuds psychologie van het oordeel ziet men oorlogsvignetten naar de Frans-Pruisische oorlog in 1870.   Als je geen rekening houdt met de cultuur waarin de ander geworden is degene die hij is, zal je een nuloperatie ondergaan. Bijvoorbeeld ook in een dokterspraktijk. De huisartsen zeggen dat de symptomen die ze vinden bij allochtonen, anders is dan de symptomen bij de Vlaamse mensen.Vroeger meer duivelssymptomen, het huidig discours is het medisch discours. Dat bepaalt het klimaat van totstandkoming. Het religieuze is van de voorgrond verdwenen. Vraag van juffrouw centraal  Kunnen de symptomen zich ook voordoen bij de dader? Er zijn mensen die een heel dorp onschuldige mensen hebben vermoord omdat ze vechten tegen een onzichtbare vijand. Diezelfde mensen zijn er 20 jaar later heel slecht aan toe. Klinisch kan je zeggen dat mensen getraumatiseerd kunnen zijn door hun eigen daden. Filip valt in.  Filip zag een mooie film over de situatie in Noord-Ierland. Iemand van de IRA vermoordt een katholiek persoon. De broer (katholiek) van de vermoordde heeft de moord op zijn broer zien gebeuren. De jongeman van de IRA die het pistoolschot lost en de broer van de vermoordde zijn er beiden slecht aan toe.