Alle rechten voorbehouden -...

S a m e n v a t t i n g T h e o r i e v a n e r v a r i n g s o r d e n i n g D r . D . T i m m e r s - H u i g e n s ®

P a g i n a | 1

Alle rechten voorbehouden . Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd,

gekopieerd of gepubliceerd in enige vorm of wijze zonder voorafgaande schrifte l i jke

toestemming van TEO.


P a g i n a | 2

ERVARINGSORDENING EN VERSTANDELIJKE BEPERKING

BETEKENIS GEVEN OP BASIS VAN ERVARINGSORDENING

Mensen, of ze nu pas geboren baby‘s zi jn of volwassen mensen, leven midden in een

werkel i jkheid waarin van a l les voortdurend verandert. Al lerle i indrukken komen op

mensen af , en via onze z intuigen en ons neurologis ch systeem worden al d ie prikkels

omgezet in informatie waarmee we de werkeli jkheid zo kunnen beleven dat we niet

omkomen in de chaos. Zo zi jn we in staat om orde te scheppen. De mens, ieder mens,

is een betekenisgevend wezen. We kennen vanaf het al lereers te begin betekenis toe aan

al les wat we ervaren. En we ervaren niet al les. We laten al lerle i geluiden of dat wat we

ruiken, voelen of z ien gewoon l inks l iggen. Op die manier komt er orde in de chaos die

de buitenwereld e igenl i jk is. Ook van binnen, in onsz elf , gebeurt er van al les, we voelen,

beleven, maken mee en daardoor wensen we iets of we voelen ons goed in de

werkel i jkheid zoals die is . De betekenis kan soms heel k lein of heel eenvoudig zi jn. Ik

voel nu iets , kan al zo’n betekenis z i jn . Onderzoek heef t inmiddels aangetoond dat d it

ook geldt voor pasgeboren baby’s en dat het zelfs in de baarmoeder al gebeurt.

De betekenis vormt de grond van ieders unieke beleving van de actuele werkeli jkheid

en wordt gevoed door de eigen menseli jke mogeli jkheden en er varingen. Daarin is ieder

mens dus uniek. Maar we zi jn ook medemens en dat geeft behoefte om ervaring

(samenhangende informatie) te delen. Om dit inzichtel i jk te maken is de Theorie van

Ervaringsordening ontwikkeld. Ervaringsordening heeft in de eerste pl aats betrekking op

het proces van betekenis geven. Ervaringsordening kent v ier delen die in voortdurende

samenwerking betekenis geven aan de voortdurende stroom van informatie die op ons

afkomt. Het l ichaamsgebonden deel , het associat ieve deel, het structu rerende deel en

het vormgevende deel . We ervaren al les met ons l ichaam als instrument, koppelen dat

aan associat ieve verwachtingen van onze omgeving, plaatsen dat in een structuur of

samenhang en wi l len weten dat we dat op onze eigen manier mogen vormgeven .

OPMERKINGEN VOORAF

De theorie van Ervaringsordening stelt een aantal uitgangspunten vooraf centraal :

- Alles wat uit mensen geboren wordt is mens, en heeft derhalve mensel i jke

mogeli jkheden, dat geldt onverkort voor verstandeli jk gehandicapte mensen. He t z i jn

geen mensen met ‘andere’ mogel i jkheden dan ‘normale’ mensen, maar gewoon mensen.

Het zi jn ook geen ‘mensen met mogel i jkheden’ zoals wel eens gesuggereerd wordt, want

elke mens heeft mogel i jkheden. Het zi jn mensen.

- Het meest indringende kenmerk van de mens is dat mens-zi jn betekent: p luraal-z i jn .

Elke mens is uniek, ook elke gehandicapte mens. Recht doen aan mens -zi jn betekent

dus: recht doen aan plural ite it .

- Wat ten aanzien van ervaringsordening geldt voor mensen met een verstandeli jke

handicap, geldt al lereerst en onverkort voor elke mens. Daarom geeft ervaringsordening

een handvat dat herkenbaar is, het betreft ook jezelf en je eigen functioneren.

- Ervaringsordening is een theorie die niet uitgaat van niveau denken, of van

ontwikkeling in onomkeerbare fasen; maar van: ontwikkeling en hulpverlening als een

dynamisch proces met voortdurende intermenseli jke invloed (co -regulat ie) .


P a g i n a | 3

ERVARINGSORDENING WETENSCHAPPELIJK BENADERD

FENOMENOLGIE, EEN ANDER PARADIGMA

Wetenschap kent verschi l lende stromingen , zienswijzen en paradigma’s. Dit bepaalt in

veel geval len de bri l of het zoeklicht waarmee naar de werkel i jkheid wordt gekeken. Dat

heeft zi jn uitwerking in de manier waarop methoden en benaderingswijzen vorm kri jgen

en worden beoordeeld, maar ook hoe hie rover met e lkaar wordt gesproken.

Momenteel staat ook in de zorg aan mensen met een beperking het empir isch denken

centraal . Dat betekent dat meningen, theorieën en handel ingswijzen onderbouwd

moeten worden met meetbare en waarneembare doelen en omschri jv ingen. Daardoor is

gedeeld begrip over de werkel i jkheid tussen verschi l lende personen goed te bereiken,

zodat je het eens kunt worden over wat je doet en waarom je het doet. Maar de

werkel i jkheid van zorg en het werken met mensen in het algemeen laat zich moeil i jk

volledig in meetbare termen beschri jven.

De theorie van Ervaringsordening bestaat grotendeels uit een beschri jving van

fenomenen in de werkeli jkheid. Zaken die wel waargenomen worden, maar (nog)

moeil i jk empirisch aangetoond kunnen worden. Het i s een fenomenologische methode

om te beschri jven wat wordt waargenomen, dit verklaarbaar en hanteerbaar te maken

om vervolgens een kader van termen en begrippen als werkkapstok te gebruiken om

over te kunnen gaan tot professioneel handelen.

De theorie van Ervaringsordening is gericht op het kunnen beschri jven en verklaren van

de manier waarop iemand de werkeli jkheid tegemoet treedt , waarbi j d ie werkel i jkheid

meer is dan al leen de ‘object ieve’ feiten . Hiermee vormt ervaringsordening een

aanvul l ing op empir ische gegevens vanuit methoden en tests d ie informatie verschaffen

over de fysieke of cognit ieve mogeli jkheden en beperkingen. Empir ische data en kennis

van Ervaringsordening helpen de professional de werkeli jkheid beter te begri jpen en

tegemoet te treden. Niet al leen die van de c l iënt, maar ook de beleving van col lega’s.

THEORETISCHE UITGANGSPUNTEN

Ervaringsordening is ontwikkeld en beschreven door de Nederlandse psycholoog en

theoloog Dr. D. Timmers-Huigens. Zi j real iseerde z ich eind jaren zest ig van de vorige

eeuw, toen z i j werkzaam was in een instel l ing voor mensen met een verstandeli jke

beperking, dat er een groot verschi l was in de beleving van de pat iënten (c l iënten) en de

manier waarop medewerkers hen behandelden. Ze raakte ervan overtuigd dat er e en

betere aanpak moest zi jn, waarmee zowel cl iënten als zorgverleners vreugde kunnen

beleven aan hun mens-zi jn . Omdat ze de antwoorden niet vond in de bestaande

theorieën en methoden, is ze cognit ieve schema’s gaan beschri jven waren die bepaalden

hoe cl iënten en medewerkers z ich gedroegen. Op basis hiervan begon ze col lega’s en

staf te adviseren hoe zi j het welbevinden van zowel de cl iënten als z ichzel f konden

verbeteren. Het resultaat was verbluffend.

In 1997 promoveerde Dorothea Timmers-Huigens als theoloog op de wetenschappel i jke

onderbouwing van de theorie van Ervaringsordening als een verklar ingsmodel voor

intergenerationele geloofsoverdracht . De wetenschappel i jke onderbouwing is van

toepassing op elke vorm van intermenseli jk contact dat gebaseerd is op

machtsongeli jkheid , zoals de relat ie tussen ouders en kinderen, de zorg voor mensen


P a g i n a | 4

met een verstandeli jke beperking of n iet aangeboren hersenletsel , en is een

veelgebruikte methode voor het verklaren en oplossen van probleemgedrag.

Belangri jkste kenmerk hierbi j i s dat Ervaringsordening n iet uitgaat van trapsgewi jze

ontwikkeling, waarbi j we steeds meer kunnen, maar ontwikkel ing a ls een dynamisch

proces van gebruik en groei van mogel i jkheden die al voor de geboorte aanwezig z i jn .

De wetenschappeli jke achtergronden om dit te onderbouwen zi jn :

1. Chaos theorie1

De chaostheorie leert dat kinderen zich niet in afgebakende fasen sprongsgewi js

ontwikkelen, maar dat elk aspect van mens -zi jn z ich ontwikkelt in een eigen tempo.

Ontwikkeling op één gebied kan t i jdel i jke terugval of uitval op andere reeds goed

beheerste gebieden veroorzaken. Dit geldt voor kleine kinderen, maar ook voor

volwassenen. Daardoor vormt ontwikkel ing een chaotisch proces, waarbi j de schi jn van

grote stappen betekent dat subtiele , maar belan gri jke stappen vooruit of terug kunnen

worden gemist . Ervaringsordening doet recht aan deze subt iele processen en hun

invloed.

2. Theory of Mind 1

De Theory of Mind leert ons dat ieder mens is toegerust met psychische basale noties

die het mogeli jk maken dat wij ons voor kunnen stel len hoe de ander denkt . In elk geval

maakt e lke mens vanaf de geboorte gebruik van de twee antagonist ische (tegengesteld

verbonden) noties :

- verwachtingen/overtuigingen (bel iefs) aangaande de werkeli jkheid. Deze notie geeft

stabi l ite it aan de werkeli jkheid. Deze bl i j ft in de regel zoals eerder is waargenomen .

- wensen/verlangens (desires) die aanreikt dat de werkeli jkheid veranderbaar is,

aangepast kan worden aan de behoeften .

3. Relational Frame Theory 2

De Relat ional Frame Theory wordt va ak verbonden aan de Theory of Mind en gaat over

de manier waarop mensen verbanden leggen tussen al lerle i ervaringen en processen.

Deze onderl inge verbanden beïnvloeden onder meer de manier waarop we waarnemen,

communiceren en gedragen. Deze verbanden worden gedurende het gehele menseli jk

leven uitgebreid , waardoor we verschi l lende vormen van informatie aan elkaar koppelen.

4. Systeem theorie1

De systeemtheorie , met name de epigenetische psychologie (kennis van de

nieuwvorming) of babywetenschap (Nossent/ Fogel) leert dat de mens geen zelf -

regulerend systeem (reactief aan de omgeving en werkeli jkheid aanpassend) is, maar dat

elke mens een co-regulerend systeem is (pro-act ief innoverend, init iërend, reagerend)

in relat ie tot de ander. Ontwikkeling is afhankel i j k van de kwal iteit van de relat ie .

1 D. Timmers-Huigens – Meer dan Luisteren [ISBN 9789035235328, 2012]

2N. Tőrneke, MD – Learning RFT [ISBN 9781572249066, 2010]


P a g i n a | 5

DE VIER DELEN VAN ERVARINGSORDENING

Ervaringsordening leert dat de mens door middel van de beweegl i jke psyche in staat is

de ervaringen (tot in format ie verwerkte prikke ls) op vier wi jzen te ordenen. Deze

wijzen werken tegel i jkert i jd en zolang iemand bewust is . Dat betekent dat ze al le v ier

nonstop act ief z i jn voor de geboorte en act ief bl i jven tot aan de dood. De delen kunnen

nooit worden uitgeschakeld of worden (onder)ontwikkeld. Ze zi jn er a lt i jd .

HET LICHAAMSGEBONDEN DEEL VAN ERVARINGSORDENING geeft

informatie over de VEILIGHEID van het fys ieke bestaan. Hierbi j hoort de basisvraag:

Is mi jn l ichaam vei l ig?

HET ASSOCIATIEVE DEEL VAN ERVARINGSORDENING geeft informat ie over

de BETROUWBAARHEID van de concrete en actuele werkeli jkheid (hier en nu) .

Hierbi j hoort de basisvraag: Is mijn omgeving betrouwbaar?

HET STRUCTURERENDE DEEL VAN DE ERVARINGSORDENING geeft

informatie over de SAMENHANG van gebeurtenissen en episodes. Hierbi j hoort de

basisvraag: Ken ik de samenhang?

HET VORMGEVENDE DEEL VAN ERVARINGSORDENING geeft informatie over

de EIGENHEID van het ik en de mate waarin men zichzelf mag zi jn. Hierbi j hoort de

basisvraag: Mag ik mezelf z i jn?

Zolang de delen van de ervaringsordening voldoende

bevredigende informatie geven, werken de delen van

ervaringsordening harmonieus samen en heeft iemand de

mogeli jkheid maximaal gebruik te maken van zi jn of haar

mogeli jkheden. De delen van ervaringsordening werken dan

als innerl i jke kracht . Maar de zich ontwikkelende mens leert

ook om ervaringsordening act ief te gebruiken om de

werkel i jkheid beheersbaar te houden. Maar indien de

informatie u it één van de delen van e rvaringsordening te

wensen overlaat , ontbreekt of de basisvei l igheid aantast ,

wordt dat deel van ervaringsordening dominant . Dat betekent dat de mogeli jkheden

beperkt worden tot het oplossen van dat probleem. Dit beperkt ook de kwalite it van

leven. Het is niet mogeli jk kwalite it van leven te ervaren en optimaal gebruik te maken

van de menseli jke mogeli jkheden a ls al les i ngezet moet worden om de balans in de

momentane werkeli jkheid te herstel len. Dominant ie kan optreden, veranderen of

opgelost worden in een fract ie van een seconde. Meesta l zonder dat iemand zich er

bewust van is . Deze bewustwording tot stand brengen is de kern van de theorie van

Ervaringsordening.

DE THEORIE VAN ERVARINGSORDENING

Tijdens het toepassen van de inzichten van ervaringsordening ontdekte Dr. Timmers-

Huigens dat de adviezen erg waardevol waren voor c l iënten, verzorgers, ouders en

anderen. De principes en schema’s d ie beschreven zi jn in de Theorie van

Ervaringsordening ® zi jn van toepassing op al le situat ies waar sprake is van

intermenseli jk contact . Daarom zi jn ze door haar beschreven in een methodiek voor het

omgaan met mensen met een verstandeli jke beperking. “ Vreugde beleven aan je mens -


P a g i n a | 6

zi jn” is uitgegeven in 1980. Sindsdien heeft Dr. T immers -Huigens de volgende dertig jaar

besteed aan het verder ontwikkelen en beschri jven van de theorie en aan het scholen

van professionals en organisat ies voor mensen met een verstandel i jke beperking,

ouderenzorg, kinderen jeugdzorg in Nederland en Belg ië.

De Theorie van ervaringsordening gaat niet over de object ieve werkel i jkheid a ls

zodanig, maar over de subject ieve werkeli jkheid d ie het individu dagel i jks ervaart . De

vier delen zi jn a l lemaal aanwezig b i j ieder menseli jk wezen, ongeacht de beperking.

Alles dat de mogeli jkheid heeft om te ervaren, heeft ook een manier nodig om deze

ervaringen te ordenen en te waarderen voor dagel i jks gebruik .

De vier delen zi jn gebaseerd op diverse psychologische theorieën en vormen een

zoekl icht op de werkeli jkheid dat zeer bruikbaar is in het omgaan met minder

communicat ieve vaardigheden, zoals bi j mensen met een (ernst ige) verstandeli jke

beperking, k leine kinderen, ouderen of mensen met Niet Aangeboren Hersenletsel .

ORDE IN DE CHAOS: NOTIES VAN DE WERKELIJKHEID

Mensen, of ze nu pas geboren baby‘s zi jn of volwassen mensen , leven midden in een

werkel i jkheid waarin van a l les voortdurend verandert. Al lerle i indrukken komen op

mensen af . En via onze z intuigen en ons neurologisch systeem worden al die prikkels

omgezet in informatie waarmee we de werkeli jkheid zo kunnen beleven dat we niet

omkomen in de chaos. Op de een of andere manier z i jn we erop ingesteld om orde te

scheppen. Veel wat op ons mensen afkomt gebruiken we niet . We laten a l lerlei ge luiden

of dat wat we ruiken, voelen of zien gewoon l inks l iggen. We gaan met het

al lerbelangri jkste verder. Want al leen dan komt er een beetje orde in de chaos die de

buitenwereld e igenl i jk is. Ook van binnen, in onszelf , gebeurt er van al les . We voelen,

beleven, maken mee en daardoor wensen we iets of we voelen ons goed in de

werkel i jkheid zoals die is . Andere mensen in onze omgeving zi jn belangri jk om ons te

laten z ien wat dat al lemaal betekent , maar zi j z i jn n iet de enigen die ons leren hoe we

orde brengen in a l d ie informat ie over de werkel i jkheid . Vroeger dachten mensen dat

baby‘s d ie orde a l leen leerden doordat de volwassenen in hun omgeving hun aanleerden

hoe je de orde schept . Nu weten we dat mensen zi jn u itgerust met ordenende krachten

die a l van voor de geboorte prikkels verwerken tot informat ie d ie orde schept . Je kent

bi jvoorbeeld bi j de geboorte de stem van je moeder a l . De ordenende krachten w erken

spontaan, ze horen bi j mensen .

Zij organiseren de werkeli jkheid die anders als een grote chaos op ons over zou komen.

Zulke krachten maken dat we als mens greep hebben op de werkeli jkheid om ons heen.

Michiel loopt met zi jn ouders in een bos in Frankri jk, waarom is Michie l niet

bang voor dat bos? Omdat hi j erop vertrouwt dat de bomen zich net zo zul len

gedragen als de bomen in het bos vlak bi j zi jn huis. Omdat hi j aan zi jn ouders

ziet dat d ie ook niet bang z i jn en dat z i jn vertrouwen dus wel goed zal zi jn.


P a g i n a | 7

De belangri jkste twee ordenende krachten z i jn deze:

De overtuiging hebben dat de werkelijkheid stabiel blijft . Een boom bli j ft een

boom, je moeder bl i j ft je moeder en een beker bl i j ft zich alt i jd a ls beker gedragen.

Een pasgeboren baby die een keer is aangekleed werkt bi j de tw eede keer aankleden al

een beetje mee door de spieren te spannen. Zo snel werkt die overtuig ing. Dankzi j die

overtuig ing leer je als kind heel veel in de eerste twee jaar. Nooit meer leer je meer

over de werkel i jkheid dan in die twee jaren.

Myrthe is pas twee jaar maar ze vindt het heel gewoon dat ze u it een rode, of

een gele beker kan drinken. Ze weet ook dat ze uit een kopje kan drinken dat

een oor heeft , maar er heel anders uit z iet dan de bekers. Vroeger wi lde Myrthe

al leen uit haar e igen beker drinken , nu v indt ze het leuk om al ler lei bekers u it te

proberen. Myrthe kl imt op elke stoel die ze ziet , het maakt niet welke vorm die

stoel heeft . Alles is om op te zitten of om uit te drinken. Niemand heeft Myrthe

dat geleerd, ze ontdekte het doordat ze ervan uitgaat dat de werkeli jkheid zich

bl i j ft gedragen zoals ze die eerder heeft meegemaakt . Daardoor vertrouwt ze

erop dat iets wat veel op die eerste ervaring l i jkt zich net zo zal gedragen.

Een mens voelt aan dat hij of zij de werkelijkheid ook kan verander en . Soms

kan je dat helemaal al leen ( ik wil die stoel niet h ier maar daar zetten), soms heb je er

een ander voor nodig (wi l j i j mi jn rits even dichtmaken?) . Je kunt als mens de

werkel i jkheid veranderen zodat deze aan je wensen tegemoet komt, zodat je behoe ften

bevredigd worden. Soms kan je het a l leen, soms heb je een medemens nodig . Maar je

kunt de werkel i jkheid binnen bepaalde grenzen veranderen.

Ik heb honger, ik pak een boterham! Ik heb pi jn , ik heb een dokter nodig .

CO-REGULATIE

Een mens is a lt i jd medemens. Voor iedereen zi jn er ook medemensen die heel belangri jk

zi jn. Voor kinderen zi jn dat de ouders, de oppas, de begeleider en anderen, je broers en

zussen en al d ie mensen die bi j je dagel i jkse bestaan horen.

Met medemensen hebben we als mens een rela t ie. Je stelt je op elkaar in, je reageert, je

lokt de ander uit , er is een sterke wisselwerking. Die wisselwerking is niet , zoals wel

gedacht is , een voortdurende keten van act ie (volwassenen) en reactie (k ind), maar het

is een voortdurend uitwisselen van informatie. Lichaamstaal is daarbi j de belangri jkste

informatiebron. Dat u itwissel ingsproces gebeurt spontaan en het geeft a lt i jd informatie

aan elkaar door. De informat ie kan zo zi jn dat je elkaar bevest igt in je overtuigingen

over de werkel i jkheid (pas maar op dat is prikkeldraad; en ki jk ik lach naar je : het is

goed dat je je hand terugtrekt ) , Je kunt ook door dat proces iets meer te weten komen

over de manier waarop je wensen vervuld kunnen worden. Dat proces noemen we co -

regulat ie. Soms is d ie van hoge kwal iteit (dan kom je samen verder in het beheersen van

de werkeli jkheid) en soms van lage kwalite it (de informatie past n iet b i j je situat ie) . Er

is a lt i jd co-regulat ie, e lk contact tussen mensen brengt co -regulat ie met zich mee.


P a g i n a | 8

Kevin heeft buiten ruz ie met Kars. Kars heeft Kevin geschopt, maar de

begeleider heeft het n iet gezien. Ze ziet nu wel dat Kevin heel boos is op Kars

en hem stompt. Ze loopt naar Kevin en zegt : “ Stoute jongen, je mag niet

stompen. Dat doet p i jn, kom j i j maar even bi j mij dan m ag j i j even niet meer

spelen”. Kevin is heel verdriet ig. De begeleider heeft er n iets van begrepen. Hi j

loopt mokkend naast de begeleider. De co -regulat ie is van een lage kwalite it .

Niet al leen van Kevin, maar ook van de begeleider, want die heeft inderd aad

geen oog gehad voor de belangen van Kevin .

ERVARINGSORDENING

Wanneer mag iets b l i jven zoals het is en wanneer moet het veranderen?

Mensen voelen zich lekker in situat ies waar een posit ief antwoord komt op vier vragen

die z i j a ls het ware alt i jd aan z ichzelf ste l len.

De vragen zi jn:

- Is mi jn l ichaam vei l ig van pi jn of ongemak?

- Is de werkel i jkheid zoals ik die beleef betrouwbaar. Kan ik erop vertrouwen dat

mijn omgeving z ich bl i j ft gedragen zoals ik het verwacht?

- Begri jp ik de samenhang in een complexe s ituat ie , beschri jv ing of gebeurtenis?

- Mag ik mijzelf zi jn? Maak ik verschi l?

Door middel van deze vragen orden je de werkel i jkheid , zodat het in formatie wordt

over wat je meemaakt . Daarna wordt die in format ie opgeslagen in het geheugen en kan

gebruikt worden om toekomstige situat ies snel ler te ordenen. Daarom zi jn dit de vragen

van ervaringsordening. Elke vraag hoort bi j een bepaalde ordening:

- De vraag: Is mi jn l ichaam veilig? Heeft betrekking op het l i chaamsgebonden deel van

ervar ingsordening

- De vraag: Is mijn omgeving hier en nu betrouwbaar? Heeft betrekking op het

assoc iat ieve dee l van ervar ingsordening

- De vraag: Ken ik de samenhang van de gebeurtenis? Heeft te maken met het

structurerend dee l van ervar ingsordening

- De vraag: Mag ik er zi jn zoals ik ben? Heeft betrekking op het vormgevend dee l van

ervar ingsordening

Die vragen stel je aan jezel f zonder dat je het weet . Je stelt die vragen zelf , maar je

merkt het niet . Elke mens stelt d ie vragen, zolang je leeft gebeurt dat . Alle vragen

worden tegel i j k gesteld. Dat doe je n iet hardop, dat doe je in jezelf zonder dat je het

merkt. En zo geef je ook zelf antwoord op die vraag .

Zolang al de vragen met ja beantwoord worden , voel je je prima, er hoeft eigenl i jk n iets

te veranderen. Als je dan wél wat verandert doe je het intent ioneel, omdat je het wi lt .

Margriet zit buiten in de zon. Heerl i jk. Drankje erbi j , muziekje op haar

koptelefoon. Er is geen reden om te veranderen. Maar toch denkt ze opeens: ik

ga een eindje wandelen. Ze staat op en loopt het pad af , nog steeds zeer op haar

gemak.


P a g i n a | 9

Of er is iemand anders die iets met je doet waardoor de situat ie verandert .

Margriet z it heerl i jk in de zon, ze voelt z ich op haar gemak, er hoeft niets te

veranderen. Maar haar moeder komt naar bu i ten en zegt; “Wil je ook een i jsje

Margriet?” Ja dat wil ze wel . ”Dan moet je meekomen, we zitten aan de

voorkant in de tuin en daar hebben we i js” . Margriet gaat mee. Ze voelt z ich

prima.

Maar er kunnen ook redenen z i jn waarom Margriet veranderen moet! Dan is er een

‘nee’ als antwoord op een van de vragen .

-Haar l ichaam is niet langer vei l ig .

Margriet z it heerl i jk in de zon, a l les is prima, tot ze voelt dat ze naar de wc .

moet. Ze staat op en gaat naar de wc. De drang om naar de wc. te gaan kan ze

misschien een poosje negeren, maar niet al te lang, ze za l moeten veranderen

- De omgeving is onbetrouwbaar.

Margriet z it heerl i jk in de zon, al les is prima. Maar opeens gaat het regenen. De

omgeving is niet langer betrouwbaar voor deze act iv iteit . Margriet moet naar

binnen.

- De samenhang van de gebeurtenis is n iet duidel i jk .

Margriet z it buiten. Ze is daar even gaan zitten om te wachten tot haar ouders

haar komen halen om naar de stad te gaan. Maar ze komen niet opdagen. ‘Waar

bl i jven ze toch? ’ Margriet wordt onrust ig. ‘ Ik bel ze even op denkt ze. . . . ’

- Margriet voelt dat ze niet mag zi jn wie ze is.

Margriet zit buiten, in de zon, met haar koptelefoon op. Heerl i jk . Maar ze weet

dat haar moeder een enorme hekel heeft aan niets doen in de zon. Straks zal ze

komen en zeggen dat Margrie t weer eens n iets doet . . . . het wordt vast een scene.

‘Waarom begri jpt moeder niet dat je ook tussen je huiswerk maken in even

buiten wi lt zitten. Alt i jd moet al les van haar eerst af zi jn ’ . –“Heb je niks anders

te doen?” zal ze zeggen.- ‘Ze begri jpt het niet ’ , denkt Margriet . Ze wil graag

bl i jven z itten, maar ze voelt z ich onrust ig . –‘Laat ik maar weer naar binnen gaan

en mijn huiswerk afmaken ’- denkt ze, en toch voelt ze zich boos op zichzelf .

HET ZOEKLICHT VAN ERVARINGSORDENING

IK Lichaamsgebonden deel

Associatieve deel

Structurerend deel

Vormgevend deel omgeving


P a g i n a | 10

ONBEWUST EN BEWUST GEBRUIK VAN DE DELEN VAN

ERVARINGSORDENING

Ervaringsordening is een psychische kracht die spontaan werkt. Daarvan is men zich niet

cognit ief bewust . Het is het beweegli jke lerende brein dat ingezet wordt. De werking

van de v ier delen is niet a ls aparte functie van het brein te analyseren. Het is een

theoretisch model (werkkapstok) om ingewikkelde processen te begri jpen zodat daarbi j

aangesloten kan worden.

De in de theorie beschreven noties en verbanden worden vanaf de geboorte (en

daarvoor al) gebruikt . Gaandeweg is er meer bewustwording van de informatie d ie

verwerkt is . Door ontwikkeling wordt steeds meer bewust gebruik gemaakt van de

werkwi jze van ervaringsordening , al hebben we daar geen spontane woorden voor. Het

zi jn geen aangeleerde handel ingen die maken dat we ervaringsordening gebruiken. Een

pasgeboren baby maakt gebruik van al le delen van ervaringsordening zonder het te

beseffen, maar de werkeli jkheid wordt er wel hanteerbaar door. Op al lerlei subtie le

manieren laat het kind merken dat het van ervaringsordening gebruik maakt, zonder de

in de theorie gebruikte terminologie te kennen . Want die terminologie is uitslu itend

bedoeld voor professionele inzichten in het proces. Ervaringsordening wordt n iet

bewust gehanteerd, maar speelt een grote rol in de manier waarop een mens de wereld

beleeft en interpreteert . Zo voedt ervaringsordening het cognit ieve en emot ionele

functioneren.

Baby Luna ruikt , voelt , proeft haar moeder. De l ichamel i jke nabi jheid is zeer

vertrouwd, daardoor is haar e igen l ichaam ook vei l ig. Maar a ls het l ichaam onvei l ig

wordt omdat Luna honger heeft , wordt het l ichaamsgebonden deel van

ervaringsordening dominant . Ze zet nu de andere delen in om de vei l igheid van haar

l ichaam terug te kri jgen. Luna zoekt d ie specia le plek bi j moeder die de

betrouwbaarheid vertegenwoordigt van de omgeving b i j de nood van de honger ,

namel i jk de moederborst . Luna kent na een enkele keer drinken die borst zo goed

dat ze haar l ippen anticiperend precies kan vormen in de vorm van de tepel . Zo

werkt het associat ieve deel in dienst van het l ichaamsgebonden deel . Maar Luna

kent ook het hele ritueel van uit de wieg pakken, knuffe len even op schoot l iggen

voordat het drinken begint . Ze ste lt z ich daarop in . Wanneer een vreemde haar u it

de wieg pakt en dat kleine ritueel dat aan het drinken voorafgaat , totaal anders

verloopt wordt Luna onrust ig . Misschien wordt haar l ichaam nu nog onvei l iger en

geeft ze l ichaamsgebonden signalen af : Luna gaat hui len. Als a l les goed gaat heeft

Luna ook behoefte aan oogcontact , aan gekend worden en erkenning van haar e igen

manier om te drinken, even te stoppen, te gl imlachen en dan verder te gaan. Dat

subtie le samenspel tussen mens en medemens bl i j ft ook na de babyti jd essent ieel .

LEIDENDE ROL OF DOMINANTIE

De vier delen van Ervaringsordening z i jn vergel i jkbaar met een vierl ing . De vierl ing is

alt i jd samen en treedt met elkaar de werkeli jkheid tegemoet. Ze ki jken elk op hun

eigen manier naar de werkel i jkheid en stel len voortdurend hun eigen vraag.

De delen van ervaringsordening worden niet al leen passief aangesproken of

gest imuleerd maar kunnen ook onbewust (pre-cognit ief) of bewust( intentioneel) worden

ingezet. Dat gebeurt omdat de mogeli jkheid om via ervaringsordening informatie te


P a g i n a | 11

verzamelen en daarnaar te gedragen steeds meer wordt gekend, gewaardeerd en

gebruikt in een proces van leren. De medemens kan helpen, st imuleren, ondersteunen,

en tra inen bi j het op een wensel i jke manier inzetten van de delen en mogel i jkheden .

Soms zie je de werking van een deel overduidel i jk terug in gedrag Er zi jn twee

verschi l lende manieren waarop één van de delen wordt ingezet in een uitgesproken rol.

Een deel kan een leidende rol kri jgen of er kan dominantie optreden van een van de

delen. Het is zaak deze le idende of dom inante rol te herkennen, erkennen en er in de

reactie of intervent ie op aan te s luiten.

LEIDENDE ROL VAN EEN VAN DE DELEN VAN ERVARINGSORDENIG

In de meeste geval len kunnen de vier delen van

ervaringsordening het prima samen vinden. Ze

gaan samen op pad en beki jken al les op hun

eigen manier. Daarbi j gebeurt het vaak dat één

van de vier de leid ing neemt en de andere delen

het leidende deel ondersteunen. Dat gaat

meesta l heel subtie l en ongemerkt , soms heel

zichtbaar en duidel i jk . Wanneer je trek hebt in

een boterham is het l ichaamsgebonden deel vaak

leidend en lopen de andere delen er braaf

achteraan ( ik weet waar ik het brood vind, ik

eet er maar één want straks gaan we eten, ik

houd van jam dus dat doe ik erop). Dan is er

geen probleem. In de begele iding en jouw

ondersteuning moet dan wel aangesloten

worden bi j dit le idende deel, anders is de kans op miscommunicat ie en frustrat ie groot.

Als de begeleider niet wil dat er brood gegeten wordt zo kort voor het avond eten,

moet deze ook wat doen met het hongergevoel . Soms helpt het om al leen het ‘straks’

(structurerend, deze t i jdseenheid is n iet tastbaar) om te zetten in over een half uur

(associat ie f , d it kan je zien aan de klok) . Zo doet de begele iding een beroep op de

ondersteunende delen van ervaringsordening, zodat j i j in staat bent de aanslu it ing te

maken bi j z i jn of haar bedoel ing. Er is gedeeld begrip.

Een le idende rol van een van de delen behoeft niet alt i jd gewenst gedrag op te leveren

of effect ief te z i jn in de ogen van de begeleider, ouders of hulp- zorg en steunverleners.

Als het maar ef fect ief l i jkt te zi jn voor die persoon op dat moment, in die situat ie .

Kateli jne komt elke avond een keer of zes uit bed. Haar moeder zegt dan dat ze

moet slapen, maar vraagt ook alti jd wat er is . Kate li jne zegt dan dat ze naar de

wc moet, dorst heeft of bang is. Alle drie deze antwoorden geven een bepaalde

structuur aan het uit bed komen. Die samenhang (structurerend deel) is leidend.

Moeder is er niet bl i j mee. Maar Kateli jne heeft allang geleerd dat moeder er

alt i jd intrapt, dat ze alti jd ingaat op deze samenhang en dus kan Kateli jne dan

nog even opblijven. Voor moeder niet functioneel, voor Kateli jne wel. 3

3 D. Timmers-Huigens - Observeren en rapporteren [ISBN 97890077822494, 2011]


P a g i n a | 12

Elk deel van Ervaringsordening kan in het hanteren van de werkeli jkheid een leidende

rol spelen. Dit deel neemt als het ware de touwtjes in handen, terwij l de andere delen

volgen, maar e lk sterk hun eigen specif ieke functie vri j kunnen uitoefenen. Deze funct ies

ondersteunen het le idende deel, maar d it beperkt die delen niet zoals dat wel het geval

is b i j een dominantie. Het leidend inzetten van een deel van Ervaringsordening gebeurt

vaak pre-cognit ie f op basis van eerdere ervaring. Wissel ing van leidende rol kan zeer

snel p laatshebben a ls de delen harmonieus worden ingezet .

DOMINANTIE VAN EEN DEEL VAN ERVARINGSORDENING

Bij dominantie raakt één deel van

Ervaringsordening verward. Dat deel kan de

situat ionele ervaring niet ordenen tot informatie

die helpt om de werkeli jkheid te hanteren. Alle

andere delen zetten hun krachten in om dat ene

dominante deel te steunen. Daardoor worden a l le

krachten gebundeld voor dat ene doel.

Dominant ie van een deel van Ervaringsordening is

een overlevingsstrategie , die wordt ingezet om

een ‘nee’ a ls antwoord op de bi jbehorende vraag

op te heffen. Dat gaat niet a lt i jd op de h andigste

manier, maar op de manier d ie dan binnen

handbereik is . Als het niet anders kan met

ongewenst gedrag. Vooral in geval van dominant ie

kan het zi jn dat de oplossingsmogel i jkheden van de persoon zelf tekortschieten en dat

medemensen moeten zorgen, he lpen, ondersteunen. Die hulp kan uits luitend gegeven

worden door steun, zorg of hulp te b ieden binnen het gebied waar de dominant ie

optreedt om zo de andere krachten te versterken. Wie een hartaanval kr i jgt heeft er

niets aan wanneer de hulpverlener een co l lege over hartklachten gaat geven. Later, in

het ziekenhuis , kan dat weer anders z i jn . Een gesprek met de hulpverlener over hoe je

een hartaanval voorkomt, kan dan juist wel interessant z i jn .

Kateli jne en haar moeder gaan wandelen. Hoewel het geen zomer m eer is , wil

Kateli jne per se haar zomerjurk aan. Het kan de laatste keer zijn, want ze is al

uit het bijpassende shirt gegroeid. Als Kateli jne een hell ing afrent en struikelt,

valt ze leli jk op haar knie. Haar moeder rent erheen en begint te mopperen. ‘ Ik

zei toch al dat je deze jurk niet aan moest doen. Kijk nou, nu is je knie kapot en

je schoen zit onder het bloed. Zal je nu wel naar me luisteren? Kateli jne begint

nog harder te huilen, totdat haar moeder haar in haar armen neemt en troost.

Het l ichaamsgebonden deel (de knie) beperkt het vermogen van Kateli jne om

naar moeder te luisteren. Pas als aan de fysieke pijn recht is gedaan, kan ze

informatie verwerken die haar moeder haar vertelt.

Het herkennen van dominantie is van groot belang in het voorkomen o f beperken van

probleemgedrag. Vaak wordt door verzorgers of begele iders een beroep gedaan op de

andere delen, terwi j l de persoon dit niet kan verwerken. Dat hee ft tot gevolg dat

beiden een negat ieve ervaring hebben en zich niet b i j machte voelen dit te ve randeren.

Uiteraard speelt hierbi j n iet al leen de beleving en ervar ingsordening van kind of c l iënt


P a g i n a | 13

maar ook van de begeleider een grote rol. De afstemming hierin is bepalend voor de

kwal iteit van co-regulat ie.

KENMERKEN VAN DE LEIDENDE ROL EN DOMINANTIE

Het le idend inzetten van een deel van ervaringsordening is een act ie van de persoon.

Deze act ie wordt zelden bewust uitgevoerd, ervaringsordening is een pre -cognit ief

proces.

Wanneer één van de delen le idend wordt , worden de andere delen ingezet om het

leidend deel te ondersteunen . Dit bepaalt onder meer de mate van

probleemoplossend vermogen.

Leidende inzet van een van de delen van ervaringsordening hangt nauw samen met de

harmonieuze samenwerking tussen de delen van ervaringsordening. De vier vragen

worden met ja beantwoord.

Bij het inspelen op de leidende rol van een van de delen kan ook aangesloten worden

bi j een ander deel, mits de harmonie h ier n iet door wordt aangetast doordat de ja

een nee wordt . Bi j twi j fel d ient te worden aangesloten bi j het lei dend deel .

Wanneer één van de delen dominant wordt, is d it iets dat de persoon overkomt.

Dominant ie van een deel van ervaringsordening is een overlevingsstrategie in een

bedreigende s ituat ie. Ten minste één van de vier vragen van ervaringsordening wordt

met nee beantwoord.

De mogeli jkheden van al le delen van ervaringsordening worden uits luitend ingezet

om de dominantie op te heffen. Hierbi j wordt gebruik gemaakt van de ervaringen uit

het verleden, de mogeli jkheden tot het vinden van nieuwe oplossingen is beperkt. De

kans op inadequaat of ongewenst gedrag is h ierdoor groter dan bi j de leidende rol.

Wanneer een van de delen dominant wordt , moet in de reactie of interventie

aangesloten worden bi j het dominante deel .

Bi j le idende inzet worden de andere de len dienstbaar , b i j dominant ie worden de andere

delen beperkt . In be ide s i tuat ies kan de persoon voor de ander ongewenst of inadequaat

gedrag vertonen. Dit gedrag heeft een doel dat te her le iden is tot een van de v ier de len

van ervar ingsordening .

LUISTEREN NAAR HET LEIDEND OF DOMINANTE DEEL

Wanneer een deel van ervaringsordening leidend of dominant wordt, worden de

psychische krachten van al le andere delen van ervaringsordening ingezet om dat ene

dominante deel van ervaringsordening te ondersteunen. Vaak heb je dat als mens niet in

de gaten, soms maak je bewust gebruik van de krachten binnen ervaringsordening om

al les weer zo op orde te kri jgen, dat ermee te leven valt . Ervaringsordening bepaalt

voor een belangri jk deel hoe iemand de werkeli jkheid ervaart .

Wanneer één deel dominant wordt, worden de andere delen in dienst gesteld van dat

ene dominante deel van ervaringsordening om zo de werkeli jkheid weer te kunnen

beheersen. Daarbi j worden de andere delen beperkt, dus aanslu iten bi j het dominante

deel is noodzakeli jk. Dat betekent aanslu iten in communicat ie , gedrag én in beleving.

Ti jdens het kof f iedrinken is Floris naar de keuken gestuurd om een lepelt je te halen. De

begeleider is vergeten te zeggen dat de laden van de keuken anders zi jn ingedeeld dan

voorheen. F loris doet de besteklade open en daar l iggen nu theedoeken. De


P a g i n a | 14

betrouwbaarheid van de keukenlade laat te wensen over, deze bevat niet wat Floris

verwacht had . Het associat ieve deel wordt leidend en Floris moet al le delen inzetten

om dit op te lossen. F loris maakt de samenhang kle iner, de samenhang van koff iedrinken

doet er even niet meer tyoe, het gaat nu om de lade en de lepelt jes. F loris zet zi jn

l ichameli jke mogel i jkheden in om te zoeken. Ook zi jn vormgevend deel zoekt mee naar

de oplossing. Lukt d it niet , dan moet de begeleider hem helpen. Die moet dan goed

ki jken naar wat er aan de hand is, maar vooral hoe Floris dit beleeft . Als de begele ider

vertelt dat de lepelt jes in de grote kast z itten en Floris daar kan ki jken, gaat dit over

een te grote samenhang. F loris kan op dit moment niets met die in formatie . De

begeleider zal het hem moeten wijzen.

Beperking van verstandeli jke vermogens maakt bepaalde dominantie in bepaalde s ituat ies

waarschi jn l i jker. Wanneer men mensen (kinderen) met een verstandel i jke handicap goed

kent kan die voorspelbaarheid in kaart worden gebracht. De vaardigheid in het

herkennen van een dominant deel van de ervaringsordening kan de kwalite it van de co -

regulat ie zeer verhogen.

Van Floris is bekend dat hi j snel onzeker wordt o ver z i jn e igen handelen. Floris wijt

ook nu het niet v inden van het lepelt je aan zichzelf , hi j wordt verdriet ig en zegt tegen

de begele ider dat hi j het niet v inden kan. Zo wijt hi j het mislukken van zi jn opdracht

uits luitend aan z ichzelf . Zi jn vormgevende deel is dominant, z i jn zel fvertrouwen is

verstoord. Dat heeft even niets meer te maken met het lepelt je, het gaat nu om

Floris . F loris zet het l ichaamsgebonden deel in om dat duidel i jk te maken, hi j gaat

huilen: “Floris kan het niet” hui lt hi j .

De begeleider troost Floris en stelt hem gerust . ”J i j kan het wel, maar het lepelt je l igt

ergens anders”. Zi j herstelt eer st z i jn e igenwaarde en vraagt samen met hem zi jn

vormgevende deel van ervaringsordening te gebruiken om het lepelt je te vinden. De

dominant ie is daarmee opgeheven. Nu het herstel len van de betrouwbaarheid nog. Ze

zet zichzelf daarbi j in als associat ie f anker, zodat haar betrouwbaarheid Floris genoeg

handvat biedt de onbetrouwbaarheid van de keukenla te hanteren. “ Zul len we samen

zoeken? Dan vind je de lepels wel.” Dit i s co-regulat ie van een hoge kwalite it .

Wanneer een mens met een verstandel i jke beperking s lechter presteert dan anders of

duidel i jk niet gedijt kunnen de volgende vragen gesteld worden:

- IS HET LICHAAM VEILIG?

- IS DE BETROUWBAARHEID VAN DE OMGEVING VOLDOENDE?

- IS DE SAMENHANG DUIDE LIJK?

- KRIJGT DE EIGENHEID RESPONS?

In a l le s ituat ies waar het antwoord op deze vragen ( één of meerdere) met nee moet

worden beantwoord, worden de volgende vragen gesteld:

- Is er sprake van tekorten of stoorzenderwerking waardoor de vraag met nee

beantwoord moet worden.

- Bi j wie l igt het probleem : Bi j de cl iënt, de leerl ing, het kind, de bewoner of b i j de

benadering van de groepsleider. Of is er sprake van medebewoners, groepsgenoten, die

de dominant ie van een deel van ervaringsordening van deze persoon oproepen.


P a g i n a | 15

Let op! Niet alt i jd a ls een bepaald deel van ervaringsordening zichtbare signalen geeft ,

is dat deel dominant. Er kan sprake zi jn van een le idende rol, waarvoor de andere

delen worden ingezet . Voor kinderen (en mensen) met een verstandeli jke handicap

kunnen delen van ervaringsordening heel snel , soms langdurig en vaak le idend z i jn . Het

l i jkt dan alsof dit kind , of deze c l iënt uitslu itend van dat bepaalde deel van

ervaringsordening gebruik maakt. In veel gedrag is in ieder geval de inzet van het

l ichaam te herkennen of het zoeken naar associat ieve betrouwbaarheid . Deze inzet kan

worden verward met een dominantie of in het ergste geval met het al leen of

hoofdzakel i jk aanwezig zi jn van deze delen. Dat hoeft ( in het laatste geval kan) niet waar

te zi jn . Zo ontstaat snel een vertekend beeld van de s ituat ie en een minder effect ieve of

soms zelfs contra-productieve interventie . Ieder mens beschikt over a l le vier de delen

van Ervaringsordening. Daarom moeten alt i jd a l le v ier de vragen beantwoord worden,

en moet bi j nee op meerdere vragen achterhaald worden waar oorzaak en waar gevolg

l igt . Daarvoor ki jk je naar specif ieke situat ies (klein k i jken volgens de TIKA-methode) ,

maar a lt i jd ook naar de context. Om effect ief gebruik te maken van Ervaringsordening is

deze combinat ie van klein en breed ki jken alt i jd nodig . Hetzelfde geldt voor methoden

die op ervaringsordening gebaseerd zi jn.

ERVARINGSORDENING EN TOTALE COMMUNICATIE

De Theorie van Ervaringsordening is een verklar ingsmodel voor hoe mensen de wereld

om zich heen hanteren. Het is al langere t i jd bekend dat tenminste 85% van de

communicat ie bestaat uit non-verbale communicat ie, waarbi j ook cultureel en

maatschappeli jk bepaalde aannames een grote rol spelen. In profess ionele communicat ie

wordt de meeste aandacht besteedt aan de 15% verbale communicat ie, omdat dit deel

aanzienl i jk eenvoudiger te duiden en te verklaren is . Dat is voor veel mensen een

zodanige vanzel fsprekendheid , dat ze zich er nauwel i jks van bewust zi jn.

Voor mensen met een verstandeli jke beperking gaat dit echter niet op. Zij zi jn meer

afhankel i jk van en ingesteld op non -verbale communicat ie en gedrag. De Theorie van

Ervaringsordening maakt het mogel i jk deze communicat ie en gedrag te duiden, te

verklaren én erop te antic iperen. Dat maakt het tot een zeer waardevol le basis voor á l

het intermenseli jk handelen binnen een team of inste l l ing. Momenteel maken

verschi l lende instel l ingen gebruik van ervaringsordening als grondlegger voor a l h et

interpersoonl i jk handelen op een menswaardige en professionele wijze. TEO zoekt met

partners naar aanslu it ing en integrat ie tussen verschi l lende inzichten en methoden.

T.C. 2.0

Totale Communicat ie 4 is een bekend begrip en ruim 15 jaar niet meer weg te denken

binnen gehandicaptenzorg, speciaa l onderwijs en gezinnen. Vele profess ionals hebben

reeds jarenlang ervaring met het afstemmen van communicat ie met een persoon met een

beperking. Veelal v indt dit plaats door het maken van een (communicat ie) profie l van de

persoon met een beperking én van hun omgeving. Totale Communicat ie is een visie

waarbi j het recht hebben op een eigen wijze van communiceren en eigenheid centraal

staat . Totale Communicat ie b iedt daarbi j handvatten in de vorm van verschi l lende

communicat ieniveaus met ieder een eigen functie en betekenis :

4 C. De Rijdt - Ondersteunend communiceren: werken met visualisaties [ISBN 9789044130621, 2013]


P a g i n a | 16

- Situat ieniveau, communicat ie (woorden, gebaren, uit ingen , gedrag, etc . ) met

betekenis b innen al leen in de huid ige situat ie.

- Signaalniveau, communicat ie kan plaatsvinden buiten de huid ige situat ie , v ia vaste

( individuele) codes.

- Symboolniveau, communicat ie v ia codes waarbi j verschi l lende begrippen en

contexten verbonden kunnen worden. Ook situat ies verder weg in afstand of t i jd .

T.C. 2 .0 is een verregaande integrat ie tussen Totale Communicat ie en Er varingsordening

waarbi j de situat ionele dynamiek tussen communicat ie en beleving in beeld kan worden

gebracht. Begeleiders en verzorgers zoeken aanslu it ing b i j de wi jze van communiceren

en bi j de beleving op basis van ervaringsordening. T.C. 2.0 b iedt concrete handvatten

voor geslaagde communicat ie , ongeacht de verstandel i jke of l ichamel i jke beperkingen.

Op deze manier ontstaat een toepasbare leidraad die gebruikt kan worden door ouders,

profess ionals en andere sleutelpersonen om samen met de cl iënt te kome n tot gedeeld

begrip en co-regulat ie van een hoge kwal iteit .

VOORDELEN VAN HET AANSLUITEN BIJ ERVARINGSORDENING

Aanslu iten bi j ervaringsordening betekent recht doen aan mogeli jkheden van en de

beleving door de c l iënt. Hierdoor zi jn medewerkers snel ler in staat gedrag van

cl iënten te verklaren en hierop te anticiperen.

Doordat gedrag t i jd ig kan worden herkend en geduid wordt probleemgedrag

voorkomen en de kwaliteit van leven verhoogd.

De kwaliteit van zorg en welbevinden van zowel medewerkers a ls c l iënte n kan

aantoonbaar worden verbeterd. Hierbi j kunnen ook de s ignif icante partners (ouders,

zorginstel l ingen, special isten) op een voor hen herkenbare manier part iciperen .

Schol ing in Ervaringsordening slu it aan bi j de competentiebox van de VGN.

Vanuit Ervaringsordening weten medewerkers zich bekwaam en gesteund waardoor

het gevoel van vei l igheid voor begele ider én cl iënt verbetert .

De Theorie van Ervaringsordening is te gebruiken in combinat ie met e lke andere

methode of theorie die gedeeld begrip centraal ste lt . Het rendement u it deze

methoden wordt eveneens verhoogd.

De Theorie van Ervaringsordening is een verklaringsmodel, dat betekent dat de

complexe werkel i jkheid opgedeeld kan worden in hanteerbare delen (vooral de v ier

vragen: is mi jn l ichaam vei l ig; is de omgeving betrouwbaar; ken ik de samenhang; mag

ik mijze lf z i jn) . Daardoor is het snel bruikbaar te maken.

De Theorie van Ervaringsordening is wetenschappeli jk onderbouwd, maar l igt a ls

prakti jktheorie d icht bi j de common sense. Hierdoor kan vertaald worden naar de

zorg voor en door iedereen, van de groepsbegeleider tot fysiotherapeut of direct ie .

Al ruim 30 jaar wordt Ervaringsordening gerekend tot de meest prakt ische en

effect ieve methodes voor de zorg aan mensen met een verstandel i jke beperking .

Ervaringsordening implementeren in de dagel i jkse zorg kost geen extra middelen.

Wel moeten medewerkers bereid z i jn en getraind worden om de att itude toe te

passen a ls grondhouding in profess ionele zorg en het benutten van de mensel i jke

mogeli jkheden van de ander, met of zonder verstandel i jke beperking.

Ervaringsordening beleven is een leuke uitdaging voor studiedagen, teams etc. Laat u

daarvoor inspireren door TEO in een BLITZ-bijeenkomst , ople iding of interventie .


P a g i n a | 17

TEO: SAMEN BOUWEN AAN GEDEELD BEGRIP

Uitgaande van de principes van ervaringsordening wordt door een groeiende groep van

professionals en inste l l ingen samen gebouwd aan een nieuwe manier van het begri jpen

van mensen. Hierbi j vormt de eigen beleving van de persoon het uitgangspunt. Zoals de

naam al aangeeft kan ervaringsordening het best geleerd worden door het te ervaren.

Sinds 2010 wordt Training, Expert ise en Ondersteuning in de breedste zin geboden

vanuit het kenniscentrum Timmers Ervaringsordening (TEO). TEO is opgericht door

twee zoons van Dr. Timmers-Huigens. Met haar medewerking wordt kennis en inzicht

op gebied van Ervaringsordening gedeeld, uitgebreid en hanteerbaar gemaakt in

methodische vertal ing en prakt ische handvatten. TEO is graag partner in het proces van

ontwikkeling en implementat ie van Ervaringsordening binnen organisat ies, ople idingen

en methodieken. Al leen erover lezen levert nu eenmaal n iet de informatie en het inzicht

van herkenbare voorbeelden . De paradox van ervaringsordening is dat het zo eenvoudig

werkt , dat het ingewikkeld l i jkt . TEO houdt mensen scherp, inz icht toepasbaar en draagt

daarmee bi j aan kwalite it van leven voor cl iënten én begeleiders. TEO is a ls

ontwikkelpartner betrokken bi j organisat ies en methodes in heel het land.

Ervaringsordening methodisch toepas sen in uw eigen werk vraagt om handvatten. In de

afgelopen jaren z i jn bruikbare handvatten door Teo ontwikkeld. In de opleid ingen leert

u deze en andere handvatten en inzichten kennen, waarderen en gebruiken!

TEO kan u onder andere de volgende handvatten l eren gebruiken:

De Theorie

van ervarings-

ordening

Uitleg van de theorie van ervaringsordening met een inleiding met

betrekking tot de achtergronden en praktische toepassing door middel

van oefencasuïstiek. Met inbegrip van het aanleren van begrippenkader

om zo te komen tot gedeeld begrip aangaande de te gebruiken

terminologie.

Co-regulatie en communicatie

Co-regulatie is een onlosmakelijke factor in het juist handelen op basis

van Ervaringsordening. Het begrip co-regulatie heeft betrekking op de

manier waarop mensen met elkaar samenwerken om de werkelijkheid te

kunnen duiden en beïnvloeden (reguleren). Voor een hoge kwaliteit co-

regulatie is kennis van Ervaringsordening in relatie tot communicatie een

belangrijk hulpmiddel. Verschillende taalhandelingen doen een beroep op

de verschillende delen van ervaringsordening. Als de aansluiting gemist

wordt, komt de boodschap zelden over.

Observeren en

interpreteren van

gedrag.

Observatie valkuilen en interpretatie valkuilen. Met gebruikmaking eigen

van casuïstiek en de door Teo ontwikkelde Tika-methode om klein te

leren kijken.

Maken en

gebruiken

van de

profielschets

De profielschets ervaringsordening is een leidraad waarbij aan de hand

van gedragsindicatoren de functionele inzet van de delen van

ervaringsordening kan worden verklaard en voorspeld. De

mogelijkheden voor handelen op basis van de profielschets worden aan

de hand van de uitkomsten toegelicht.


P a g i n a | 18

Wie is…….

Iemand leren kennen op basis

van ervaringsordening

Wanneer is het antwoord op de vier vragen Ja en wanneer Nee. Wie is

deze persoon in de beleving van alle betrokken professionals.

Belangrijke vragen en vormen van informatie die nauw samenhangen met

het gebruik van de profielschets en het adequaat handelen, voorkomen

van probleemgedrag en verbeteren van de kwaliteit van bestaan.

Analyse van

de actuele

hulpvraag

Toepassen van het schema ‘van vraag tot nood’ waarin de consequenties

voor de professionele insteek binnen de ervaringsordening handvaten

bieden voor een effectieve vorm van hulp, ondersteuning of persoonlijk

plan van aanpak etc.

Praktisch

professioneel

handelen in de

eigen

werkkring

Het Huis van Teo helpt professionals om te reflecteren op eigen

standpunten en argumenten en hier in neutrale termen over te

discussiëren. De verschillende lagen geven inzicht in de balans tussen

eigen intuïtieve kennis en gevoelens, collectieve vuistregels en mores en

de wetenschappelijke inzichten en het beleid van de organisatie.

De kennis van de training wordt ook toegepast op de persoonlijke

ervaringsordening van de werkers en de consequenties met betrekking

tot handelen en beleid; de effectiviteit van het werk;

Voor informatie en opleid ingen ki jkt u op de website: WWW .ERVARINGSORDENING .NL , of

kunt u een e-mail sturen naar TEO: TIMMERS@ERVARINGSORDENING .NL .

MEER LEZEN OVER ERVARINGSORDENING:

Ervaringsordening: Mogelijkheden voor mensen met een verstandelijke

handicap; 5e geheel herziene druk van Mogeli jkheden voor verstandeli jk gehandicapten;

daarvoor werken met geestel i jk gehandicapten en Vreugde beleven aan je mens -zi jn, je

kunt er iets aan doen (4delen) . Uitgave Elsevier (2005) ISBN: 9035227557 nur.897.

Meer dan luisteren ; over het empathisch moment van communicat ie . Elsevier

Maarssen (2001, 2012) ISBN 9035224094 NUGI 757,758.

Observeren en rapporteren in de zorgen hulpverlening ; 3e geheel herziene

edit ie . Van Tricht Uitgeveri j , Deventer (2011) ISBN 97890077822494.


P a g i n a | 19

Voor informatie en opleid ingen ki jk t u op de website: WWW .ERVARINGSORDENING .NL , of

kunt u een e-mail sturen naar TEO: TIMMERS@ERVARINGSORDENING .NL .

Alle rechten voorbehouden -...

Documents

Transcript of Alle rechten voorbehouden -...