Begaafdheid, Zingeving en MindfulnessStudiedag 21 november 2015

“Ik zie individuen, subjecten, incluis mezelf, niet als constant, maar als constant-in-wording. Per definitie, is elke ‘ik’ een moment, of het nu een woordelijke verwijzing naar dit ik is, of een gevoelservaring bij een muziekstuk. Deze visie kan nihilistisch aandoen, maar signaleert gelijktijdig een ruimte vol analogieën en metaforen, vol betekenisgeving, een ruimte die je het worden tot een flexibel, veelzijdig en zelfs onvoorspelbaar geheel maakt.

Enerzijds betekent dit de onmogelijkheid om allerlei factoren die van invloed zijn op de gevoelswereld en beschrijving van een ik te herkennen of zelfs te sturen, anderzijds geeft juist deze constante ‘stroming’ ten opzichte van een rigide ‘dit ben ik’ een zekere speelruimte. Het is die speelruimte die ik probeer te belichten, en daarmee te vergroten. Essenties worden daarbij gevonden, zonder het bewustzijn tot die inzichten te vernauwen.”

IntroductieIn dit studiemateriaal vind je onder andere een artikel over de thematiek ‘Begaafdheid, Zingeving en Mindfulness’, links naar relevante artikelen en beeldmateriaal, oefeningen en tips. Het is niet noodzakelijk om het studiemateriaal volledig doorgenomen te hebben alvorens deel te nemen aan de studiedag op 21 november. Het lezen van het bijgevoegde artikel is wel aan te raden, voorafgaande studie kan de ‘doorwerking’ van de studiedag wel positief bevorderen. We gaan op de dag zelf echter ook actief aan de slag met de vraagstukken.

Misschien is de beste tip; ga ‘mindful’ om met het studiemateriaal, neem het door wanneer je daar zin in hebt c.q. de omstandigheid er naar is (ook in innerlijke zin..). Schrijf, kras, en teken waar het je uitkomt! Wanneer je graag een deel van de tekst voor eigen werk overneemt, en dit wilt publiceren, dan graag met verwijzing naar dit document.

En mocht je graag feedback geven, of vragen en/of suggesties hebben, dan kun je deze ‘in real life’ delen of sturen naar lotvanlith@gmail.com of 06 12 22 42 45. Ik denk graag mee!

Warme groet, Lotte

1

Grote vragen & alledaagse zakenBegaafd en op zoek naar richtingsgevoel..

N.B. nog een leeswaarschuwing vooraf ook; Onderstaande toelichting is geen veralgemenisering van de ervaring van iedere begaafde, gevoelige persoon, en staat dus ook niet garant voor de (h)erkenning. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst…

N.B. het Nu!

Lotte van Lith - Dit artikel richt zich op drie thema’s, die min of meer in de hierop volgende volgorde worden behandeld. Het thema gevoeligheid en begaafdheid, waarbij de ervaring (of niet) van aansluiting en herkenning tevens centraal staat. De onderwerpen begaafdheid en zingeving (dat nauw in verband met gevoeligheid, hoge intelligentie en de behoefte tot acceptatie en relaties wordt besproken). Daarna(ast) wordt ‘mindfulness’ besproken als omgang met conflicten, conflicten die zich gepaard gaande met de zoektocht naar zingeving kunnen voordoen. Conflicten die zich in het alledaagse leven voorkomen, en over de tijd, binnen je ontwikkeling, plaatsvinden. De toon van de drie ‘delen’ verschilt, met de intentie uiteindelijk vanuit het meer algemeen inleidende stuk zelf aan de slag te gaan. Onderstaand tref je tevens enkele oefeningen en tips aan, die aansluiten bij ‘mindfulness’. Wil je je verder verdiepen in de materie, is naast een bezoek aan de studiedag, een verkenning van de meegestuurde links een goed vervolg.

Het verschil maken

Van begaafde en gevoelige kinderen wordt nogal eens gezegd en geschreven dat ze van vroeg af aan zeer, en daarmee opvallend, alert zijn. Ze kijken met een ontvankelijke blik de wereld in, en absorberen als een spons wat er aan stimuli geboden wordt. Soms doen zij dit met name en naar onze waarneming op een beschouwende manier, een andere keer of bij een ander kind staat zichtbare interactie met de omgeving voorop. Dit kind laat op vroege leeftijd een dadendrang zien waar je vervroegd u tegen zegt, volwassenen zijn getroffen door de zelfstandigheid waarmee het kind verkiest waar wel en waar niet aandacht aan te besteden. Een mate van zelfstandig denken en doen die confronterend kan zijn, of op zijn minst verassend dan wel verwarrend. Het begaafde kind roept haar of zijn omgeving op tot het versneld en verhelderd (h)erkennen van de grenzen, wensen, gevaren en mogelijkheden. De rekbaarheid van het ouderlijk perspectief wordt vanwege potentiële rolverwisselingen bevraagd. Zo ook van leraren, die gedurende een heel jaar een veeltal aan vakken doceren, onderwijl het begaafde kind zich verwondert over het waarom van deze vakken, de verbanden die deze vakken onderling laten zien, en in ieder geval zichzelf vragen stelt die in de ‘crash cursus’ cultuur en kennis geenszins aan bod komen. Erg diep in het glaasje turend, raakt het begaafde kind onderwijl beneveld van al het dagdromen, of staart zichzelf hyperactief dan wel diep bedroefd op een voor ander aangenomen feit. Het begaafde kind zwemt als enige of als een van de weinige een andere kant uit, maar het voor geprepareerde leermenu laat geen

2

plotselinge wendingen op groepsniveau toe. Moeilijk voor de leraar, mogelijk ook lastig voor de opvoeders, en hoe voelt het voor dit kind? Het is geen gegeven dat de intensiteit een probleem is, maar zodra het als intensiteit wordt benoemd, rijst de vraag op welke wijze dit de omgang met de intense uitingen weerspiegelt. In essentie is intensiteit van zichzelf noch positief noch negatief. In eerste instantie lijkt van belang hoe het begaafde kind, en de begaafde, gevoelige volwassene hier zelf mee omgaan. Hoe hij of zij zorg draagt voor de eigen intensiteit, voor zover bewust ervaren als zodanig, en voortkomend uit interactie met d omgeving.

Het is de intensiteit of prikkelontvankelijkheid zelf die wellicht ook een reeds intense binnenwereld suggereert. Een innerlijk landschap dat openstaat voor het contact met die ‘buitenwereld’, waar het kind, zoals het in gezelschap en in zijn omgeving doet, exploreert en exploiteert. Het kind verzamelt prikkels en gaat actief met deze prikkels aan de slag, herhaalt dit en dit hele proces kennen we als leren, als evolutie, en als persoonlijke ontwikkeling. Waar we bij evolutie vaak aan een lichamelijk proces denken, aan de evolutie van de mens als soort, aan het verschil tussen dier en mens, kun je deze evolutie ook intern voorstellen door zowel een innerlijk landschap in het lichaam als in het hoofd te verbeelden. Op dit landschap probeert het kind allerlei probleem oplossingen uit. Ook speelt het kind, en ontmoet het kind imaginaire vriendjes en gaandeweg diens innerlijke verbeelding van daadwerkelijke vrienden. En ook, al groeiende, ontmoet het kind op zijn eigen, innerlijke landschap iets-en en iemand-en die hij waarneemt als zichzelf. In ieder geval deels, waarin hij zich herkent, en waar hij identiteit, zeggenschap, bestaansrecht en rechtvaardiging voor zijn zin aan ontleent.

Naarmate de sociale cirkels waarin het kind zich begeeft groter worden, toenemen,

nemen de mogelijkheden toe. Er zijn meer rollen, meer disciplines, meer beroepen, meer vriendjes en vriendinnetjes, meer herinneringen, meer films, meer boeken, meer tentamens, meer, meer, meer. Voor het begaafde en gevoelige kind is dit ‘meer’ zo nodig nóg meer, of in ieder geval kwalitatief anders, als in opvallend, intens, veelzijdig en gelaagd. De complexiteit

3

Stel dat’ de leerling die inhoudelijk en analytisch bijzonder veel verbanden legt, en blijk geeft van een eigenzinnig, creatief begrip van zijn wereld, zich ook

emotioneel sterk bindt met hetgeen hij opvallend anders waarneemt en duidt? Waar trekt hij persoonlijke grenzen, en hoe maakt deze leerling een keuze uit de

intensiteit en complexiteit van de verbindingen die hij voor mogelijk houdt? Onderscheidt het begaafde kind een sociaal aangepaste reactie van zijn buitengewone, sociale vindingrijkheid of onconventionele interesse en

leergierigheid? Welke invloed hebben zijn bevindingen op dit gebied op zijn zelfbeeld, welke gevoeligheden zullen hierbij een centrale rol innemen en hoe

gaat de leerling binnen de schoolsetting of binnenshuis om met de uitingsvormen en beleving van zijn gevoeligheden? En met name: hoe oog te houden voor zijn individuele kenmerken en belevingswereld, én gedeelde behoeften en plaats te

midden van de groep? Hoe ontwikkelt het begaafde kind zijn focus op persoonlijke doelen, en past hij de verwezenlijking hiervan aan op zijn eigen bevindingen, en de uitdagingen die hij in wisselwerking met zijn omgeving

ondergaat en uitkiest?

neemt toe, en hoe meer dit gebeurt, hoe meer dit een beroep doet op de autonomie en besluitvaardigheid, naast basale zekerheid op onder ander het sociale vlak. Voor de begaafde adolescent en volwassene kan het een uitdaging zijn om met vertrouwen nieuwe prikkels tegemoet te gaan. Maar deze toename betekent niet per definitie dat de chaos ook op ervaringsniveau toeneemt. Het impliceert niet onvermijdelijk dat zoveel voelen, en zoveel denken, uitmondt in een ervaring van verscheurende nietigheid en machteloosheid. Maar dat kan wél, en als dat gebeurt, is dit tevens kenmerkend voor de begaafdheid. De rol van begaafdheid betrekken bij het begrip van en voor de ontwikkeling van ervaren zinloosheid, kan een kernfactor blijken in het succesvol ombuigen van aanhoudend negatieve stemmingen naar weerbaarheid en positieve uitingsvormen van zelfactualisatie. Welke rol speelt de herkenning van hoge intelligentie - en gepaard gaande intensiteit - bij het realiseren van nader begrig? Nader begrip voor het zingevingsproces dat een begaafd, gevoelig kind vanaf dag één aangaat.

Contouren van eigenheid

In die intense wisselwerking tussen prikkels van buitenaf en van binnenin, ontstaan er gaandeweg voor anderen en voor het kind zelf lees, voel, en zichtbare contouren van haar of zijn onderscheidend vermogen. De autonome generatie van innerlijke prikkels, waar een begaafd en gevoelig kind meer toe neigt of hem zelfs karakteriseert, straalt aan de buitenkant een sterke wil of eigenheid uit. Vraag is wel; hoe wordt deze wil gekanaliseerd, ofwel, hoe leert het kind omgaan met deze wil. Deze wil is ook te lezen als een prikkel tot zin-geving. Zijn de uiterlijke omstandigheden er dan zó aan toe, dat ze deze wil stimuleren, en op een positieve manier te voeden? Het is welhaast niet mogelijk om een begin of eind van deze wil te lokaliseren, hoewel de autonomie bij begaafde kinderen en volwassenen dit soms wel suggereert. Of de oorzaak bij óf de aangeboren natuur óf de socialisatie te leggen. Systemisch bekeken, betreft dit alles een voortdurende wisselwerking tussen kind en zijn omgeving, en ligt het ook bij het kind én de omgeving om uitingsvormen te leren (h)erkennen als begaafdheid en gevoeligheid. En als zinvol.. Ofwel: te leren herkennen – middels woorden, waarden, testen, vragen, liefde,.. - op een wijze die vrijheid van verdere ontwikkeling (die in essentie onzeker is) aan te moedigen.

Dit onderscheidend vermogen is voor de omgeving soms leesbaar als vervroegde capaciteiten tot taalgebruik, een vroeg inzicht in symboliek, handigheid met cijfers of een spontane interesse in muziek en andere vormen van creativiteit. Het begaafde kind doet dit eerder, anders, of later maar dan ook intenser. Niet altijd pikt de omgeving dit op, en misschien is het ook niet altijd zo dat dit onderscheidend vermogen in interactie met de omgeving op vroege leeftijd herkenbaar is als zodanig. Als onderscheidend.

Het onderscheidend vermogen wijst in een groeiende en tot bloei komende persoonlijkheid, de mate waarin het kind herkenbaar anders-is dan de individuen in de directe en verdere omgeving. Hoe groter dit onderscheidend vermogen, hoe breder de omgeving waarin dit zichtbaar is, al blijft de ontwikkeling van dit vermogen een emergent proces, waarbij de interactie met dezelfde omgeving evenzo van belang lijkt. Het vraagt soms en ook redelijk vaak begaafdheid om begaafdheid op te merken.

En het onderscheidend vermogen is nog geen zin-geving.

4

Voor een begaafd kind kan deze ervaring van anders-zijn sterker de essentie van zijn zelfervaringen bepalen, dan dit voor andere kinderen zo lijkt te zijn. Niet alleen merkt dit kind vanwege zijn naar binnen en naar buiten toe gerichte alertheid meer verschil op, dit opmerken wordt ook vaak gekoppeld aan de essentie van wie het kind is. Ofwel, hij of zij máákt het verschil, en niet zelden wordt dit als verklaring gezien voor ongemakken van derden, zoals deze van de leraar of de opvoeder al even benoemd werden. Verschil, iets anders, kan ervaren worden als ongemak of als onrust. Als verstoring, en bemoeilijking van de ‘alledaagse gang van zaken’.

Intensiteit : jij bent meer anders dan anders

Intensiteit van beleving, een veel besproken thema rondom begaafdheid, net als hoge intelligentie en creativiteit, zou je kunnen begrijpen als ‘het opmerken van veel verschil’. Daar waar je partner de ruis van de koelkast niet opmerkt laat staan storend vindt, kan jij (bijvoorbeeld) voor geen meter meer concentreren. Voor jou maakt deze ruis wél een significant verschil uit, en deze constatering kan er onder andere aan bijdragen dat je door jezelf en/of door anderen als ‘intens’ wordt bestempeld. Je identificeert je met dit ervaren verschil, en anderen doen dit wellicht ook. Je wordt als het ware zelf deze ruis. Omdat je alert bent, en open staat voor input uit de omgeving.

Deze vorm van onderscheidend vermogen heeft niet zonder meer een prettige gevolg. Ruis-zijn, hoe dit ook verwoord wordt (als ADHD of als te gevoelig), is geen prettige, sociale identiteit.

Daarnaast bén je niet altijd dit verschil. Dat wil zeggen: soms hoor jij ook geen koelkastruis, en soms laat een onderwerp jou ook koud. Soms (en misschien wel heel vaak of zelfs vaker) ben je even kwetsbaar als je medemens, en soms ben je krachtiger, juist vanwege deze ruis (je hebt bijvoorbeeld eerder in de gaten dat de zaken op de werkvloer niet lekker lopen). Dit verschil kan vanwege opgeroepen ongemakken verdoezeld worden, jouw onderscheidend vermogen kan je ook een ongevraagde podiumplek opleveren, en de daarbij gesuggereerde immuniteit voor falen en twijfels.

Het kind of je bent (te) gevoelig, bent (te) intens, bent (te) aanwezig.

Het kind weet zich naadloos aan te passen, en de omgeving vindt dit (vaak onbewust) naast aangenaam ook zeer vanzelfsprekend.

Deze (als te groot ervaren aanwezigheid), zou je ook als bewustzijn kunnen omschrijven, en het bewustzijn van het ondertussen volwassen geworden begaafde kind schijnt misschien op vanzelfsprekende wijze licht op plekken waar de ander zich met eigen, vaak niet doorvoelde, maar wel ‘goede’ motivatie onbewust van was. Dit kan tot conflicten leiden die voor de begaafde, gevoelige volwassene verwarrend zijn; in de wens en beweging tot verbinding met diens zelven en diens omgeving, stuit hij of zij op weerstand.

Het kind of de volwassene identificeert zich niet altijd met ‘het verschil’, vindt de ene ruisrol in die ene context te kortschieten, voelt zich meerdere rollen tegelijkertijd, wilt aan meerdere verwachtingen tegelijkertijd voldoen. De begaafde persoon heeft daar de energie en mentale lenigheid ook voor, maar ervaart op den duur niet per se de zin hiervan. Voor wie van deze rollen doet het kind of de volwassene het allemaal?

5

Dit ervaren gebrek aan zin ontstaat wellicht met name dáár waar deze persoon niet bewust gespiegeld wordt, en het bewustzijn van de ander dus geen stimulans is voor het bewustzijn van de een. Niet zelden ervaren begaafde adolescenten, jongvolwassenen en volwassenen dit gebrek aan spiegeling. Zo worden ze zich niet positief bewust van hun onderscheidend vermogen, het gemis aan aansluiting vertaalt zich naar een zelfkritische stem die uitblinkt in doorzettingsvermogen. De immens menselijke en spontane behoefte tot ‘erbij horen’ (in essentie; acceptatie) en gespiegeld worden, en het uitblijven van afdoende realisatie hiervan omdat actieve zelfacceptatie wordt ontmoedigd in de niet voedende sociale interacties, mondt uit in op zichzelf geprojecteerde gebreken en tekorten. De wisselwerking met de omgeving wordt begrepen als bewijs van persoonlijk falen.

De persoon die het verschil maakt, ervaart dit verschil als een kloof in het zíjn; van wat zou moeten, horen, en wat ís. Hoorbaar als de zelfkritische stem, of zichtbaar als ageren tegen een externe manifestatie van innerlijk lijden dat ontworteld is in verlangen tot begrip en herkenning. Die zelfkritische stem voedt zichzelf met eigenschappen als hechting, creativiteit, doorzettingsvermogen, rechtvaardigheidsgevoelens; hij is gegrondvest op hun flexibiliteit, inlevingsvermogen en gedrevenheid, hij exploiteert wat zij verzamelen. Zowel op het uiterlijke als het innerlijke landschap vindt deze stem als maar weer argumenten vóór de zelfafwijzing. Wat de wereld letterlijk en figuurlijk bekleed, kan worden aangegrepen als bevestiging van persoonlijk falen. En laat een begaafd en gevoelig persoon daar ook heel goed in zijn. Cognitie, tot de vriendschappelijke afhankelijkheid tot emotie bewust ervaren is, leent zich heel goed voor destructie. Wanneer jij als persoon dat ene verschil maakt, bent, dan is er onmetelijk veel ruimte van binnen en van buiten te vinden waar jij niet bij past, niet bij hoort. Dit idee van ‘ik hoor ‘er’ toch niet bij’ biedt misschien tijdelijk of voor echte volharders toch ook langdurig een stukje eigenheid, een thuisbasis, een bestaansrecht. Het is voor velen een voedingsbron voor een voortgaand conflict tussen de normaal menselijke wens en spontane tendens tot verbinding, en het paradoxale axioma je te verbinden door er niet bij te horen. Dit laatste is echter niet per se een bewust gegeven; niet zelden wordt het conflict ervaren als ‘er wel of niet bij horen’.

Haperend, briljant aanpassingsvermogen

De kritische stem probeert niet verwonderlijk met evenveel overtuiging zichzelf te doen zwijgen. Bewust van de zelfafwijzing maar onbewust van diens diepte, wijst de begaafde persoon deze zelfafwijzing alsnog af, wat resulteert in een versterkte ervaring van niet-goed. Met de kracht en macht die de begaafdheid en gevoeligheid kenmerkt, vecht de persoon tegen de bierkaai. De innerlijke blessure wordt groter, de honger naar herkenning niet gestild, de frustratie loopt op. In de wens tot een-zijn met de omgeving, en de spontane, onbekommerde verkenning van des levens mogelijkheden zoals die het vroege kind-zijn mogelijk kenmerkte te herwinnen, doet de begaafde persoon soms concessies. De concessies bestaan er uit, vaker dan de persoon naar eigen ervaring en zeker op den duur goed doet, nee te zeggen tegen spontane wensen, en ja te zeggen dáár waar persoonlijke grenzen eigenlijk bereikt zijn.

Omdat het aanpassingsvermogen van het kind, en de begaafde volwassenen vaak ontzettend groot is, en de niet duidelijk bestaande ervaring van een omlijnd zelf ondanks en dankzij het onderscheidend vermogen resulteert in een gefragmenteerd zelfbeeld (de ervaring van chaos op gevoelsniveau), vraagt het misschien wel vele formeel gesproken volwassen jaren, soms tot in de tijd dat het aanpassingsvermogen zienderogen afneemt, om bewust te worden van

6

deze concessies en de relatie tot negatieve emoties, relatieconflicten of werk gerelateerde knelpunten.

Een verinnerlijkte kritische stem wordt dan een te grote beperking, of het aanpassingsvermogen hapert, en iets van binnen vraagt om vrijheid die niet alleen imaginair of bedacht is, maar ook gedeeld, herkend en verzorgd. Het wordt misschien wel noodzakelijk dat anderen de behoeften van de begaafde persoon zien (vanwege afnemende zelfstandigheid), en de wens tot heldere verbinding wordt een zichtbare nood. Juist omdat het aanpassingsvermogen zo groot is, kan het ook lang duren voordat de concessies als negatief worden ervaren. Misschien ervaart de persoon wel conflicten, maar wordt de oorzaak hiervan niet geattribueerd aan gebrek aan spiegeling of begrip. Of misschien was er wel begrip, maar vallen belangrijke personen weg in het leven, die de functie van spiegeling tot een zeker punt boden. Daarnaast is hoogbegaafdheid lange tijd taboe geweest of in het geheel geen thema van belang bij het begrip van sociaal-emotionele uitdagingen. Geen thema, en dus ook nog geen probleem. Op oudere leeftijd kan de vraag rijzen; ‘Met al deze concessies, en het inwilligen van andermans wil, wat had het dan allemaal voor zin?’

Of; na elke twee of drie jaar ervaart de begaafde persoon een onweerstaanbare drang van baan te wisselen. De omgeving zegt misschien eens ‘Ben je dan nooit tevreden?’. Of het adagium ‘doe maar gewoon, dan…’ beheerst het denken en voelen. De spontane zin om iets op te pakken, wordt geremd door overtuigingen die de ruimte waarbinnen de persoon kan bewegen beperken, onderwijl de groeiwens en doewens een vanzelfsprekend kenmerk is van de begaafdheid. De zin kan geen kant op, slaat wellicht naar binnen, dolt rond op het innerlijk landschap. Weerstand vraagt heel veel inzet.

Zin dolt rond op het landschap, op zoek naar dé bevestiging toch echt gewoon of normaal te zijn, overtuigd gebreken te vinden die het ronddollen verklaren. Zichzelf op afstand plaatsende van de op afstand zo gemakkelijk levende anderen. Geïsoleerd er achter komend dat ook voor die anderen het leven met ups en downs gaat, maar tijdens het letterlijk en figuurlijk afstruinen van het landschap geen gelijkgestemde tegenkomen die dit ook zélf delen. Geen gelijkstemde die van die ups en downs spreekt, ze deelt, er dusdanig licht op straalt dat de begaafde persoon zichzelf in andermans zoektocht herkent. Of…de begaafde persoon heeft nog niet geleerd andermans licht op te merken.

Relationeel-emotioneel bekeken - zingeving

Wanneer mensen op late leeftijd wordt gevraagd wat hun leven nu daadwerkelijk zin gaf, komt het antwoord er vaak op neer dat het relaties met dierbaren zijn die de zin bevatten. En wanneer je meer dan gemiddeld in staat bent om relaties te zien (zoals begaafden), zoek je deze zin wellicht in relaties die niet voor iedereen de eerste of überhaupt een keuze zouden zijn. Of dit nu dieren zijn, voorliefde voor wiskunde, of een passie voor koken. Het zijn allemaal verhoudingen tót, en de begaafde persoon kenmerkt zich vaak door de multi-vormen waarin hij of zij zicht verhoudt tot ‘de wereld’.

We zoemen nu in op sociale relaties om het verband zin (emotie/motivatie) en relaties te onderzoeken.

Relaties waarborgen deze zin-geving mogelijkerwijs omdat de zin in zingeving welhaast letterlijk verwijst naar de zin van zin-in. Zingeving ervaren is ervaren dat je in beweging bent,

7

geexternaliseerd bekeken houdt dit de ervaring in dat er iets is in je leven waar aan je zin ontleent. Of anders gezegd waar je zin in hebt, wat je ertoe aan zet ermee bezig te zijn, ofwel ‘er te zijn’. En wat zet je in beweging? Emotie, letterlijk en figuurlijk.

Wanneer je aan emoties binnen sociale relaties denkt, zou je emoties ook kunnen zien als de ‘reden’ waarom je jezelf zowel uniek als verbonden voelt.

Ben je boos, dan voel je je ten opzichte van de ander staan, en toch ook sterk in verbinding. Je valt dan expliciet niet samen. Ben je verliefd, dan lijk je gedurende een bepaalde periode één te zijn met deze persoon. Op een gegeven moment begint vaak een

periode van onthechting, waarbij partners uit elkaar gaan of een zekere ‘push en pull’ tussen elkaar onderhouden. Sommige emoties, als boosheid, worden misschien niet ‘getolereerd’ binnen de relatie, en als inbreuk op de band ervaren.

Het kan echter ook zo zijn dat je met elkaar een groei doormaakt, en ontdekt dat boosheid die afgewezen wordt ook weer geïntensiveerd wordt, omdat de afwijzing zelf onderdeel uitmaakt van boosheid en deze voedt. En daarmee de afstand in stand houdt. Op den duur kan dit de relatie dermate gaan bepalen dat partners uit elkaar gaan. Verwerking van de relatie gaat in dit geval wellicht gepaard met – in eerste instantie – ontkenning van verdriet, omdat de geïntensiveerde boosheid alsnog een sterke afhankelijkheid suggereert. Het leven zou aan zin worden ontdaan, wanneer deze afhankelijkheid wordt herkend, lijkt de onbewuste redenatie.

Wanneer de partners echter met elkaar interpersoonlijke en intrapersoonlijke groei doormaken, dan worden ze steeds bewuster van het systeem dat ze zowel binnenin zichzelf, als met elkaar ‘zijn’ en onderhouden. En de verbintenis tussen hen, die in brede zin onder de noemer liefde gaat, is meestal 1) een heel belangrijke factor in de ervaring van zingeving (zo kan boosheid richting je partner je ook gedurende een tijd motiveren tot, aanzetten tot een focus op de relatie, maar is deze ervaring op den duur niet meer aangenaam of wordt het schadelijk) en 2) een reflectie van de innerlijke emotionele beleving.

De ander wordt ervaren als die ene speciale (unieke), en jij voelt je speciaal binnen de verbintenis (zowel door de ogen van de ander, als vanwege de ervaren liefde, die hand-in-hand gaan). Echter, de uniciteit van elkaar, valt en staat met jullie verbinding. Niet alleen maar met elkaar, maar ook de verbindingen met anderen. Een relatie is in die zin altijd ‘open’; als er een ‘flow’ binnen de relatie gaande is, dan wordt de relatie ook gevoed door andere relaties.

Output – input : zingeving in beweging

De output van de ene partner, is input voor de ander. Omdat je op relationeel niveau, zowel verbaal als non-verbaal, via emoties communiceert (je aanpast aan elkaar), zijn het met name emoties – gereflecteerd in woorden, intonaties, gebaren, handelingen – die als input en output gelden. Je kunt elkaars zin-geving en zin-beleving daarmee sterk beinvloeden. Als de ene partner veel negativiteit deelt, en onbewust uitstraalt, dan kan de andere partner dit oppikken, en wellicht als eigen ervaren, waarop deze partner de negativiteit in eigen verpakte vorm ook weer deelt en uitstraalt.

8

De tegenzin wordt dan alsmaar groter en zwaarder, totdat een of beide partners zich bewust(er) worden van dit gezamenlijke zingevingsproces. Dit is als het ware een stapje terug nemen en zien wat je ziet. Weten dat je met een bepaalde bril reageert en interacteert. Op relationeel niveau kan dit zingevingsproces ook vrij direct gekoppeld worden aan de werking van emoties, op lichamelijk en mentaal niveau, d.w.z. via gevoelens en gedachten. Begaafde personen binnen een relatie pikken signalen van emoties meestal sneller op, en ook tegenstrijdige signalen tegelijkertijd. Zegt de partner het ene, maar straalt het iets anders uit (zegt de partner niet boos te zijn, maar verheft de partner wel de stem en fronst hij zijn wenkbrauwen), dan zal de begaafde, gevoelige persoon dit vaak opmerken. Het zingevingsproces wordt dan ook complexer, verwarring kan optreden, en ruis binnen de communicatie en ervaren stress kunnen de kans krijgen toe te nemen. Je merkt dan als partner op dat de ander tegelijkertijd samenvalt en niet samenvalt met de eigen emotie; je merkt een verschil op tussen gebruik van verstand en de non-verbale boodschap van emoties. Op een lager niveau komt dit wellicht wel voort uit ‘één’; in die zin dat de boosheid ook angst bij de partner kan impliceren, of over hoe er op de boosheid gereageerd zal worden. Er is een verbintenis tussen de ogenschijnlijke tegenstrijdigheid, maar deze vraagt secure, directe en mentaal-emotionele waarneming.

Spiegelen van elkaars uitingen (verbaal, non-verbaal, subliminaal) is er dan ook op gericht om onderlinge emoties te (h)erkennen, en binnenin jezelf waar te leren nemen. Zodoende jouw emotie ook te onderscheiden van die van de ander, om zo mogelijk het liefst bewust iets met deze informatie te doen. Namelijk, een besluit te kunnen nemen, richting te ervaren, autonomie in verbinding te kunnen verwezenlijken. Je kunt elkaar daarbij ondersteunen in het ervaren van de eigen ‘zin’. Door innerlijk op te merken wat de output van de ander bij jou oproept, en dit te onderscheiden van de gegeven output (zoals jij deze registreert). Wanneer je dit niet bewust opmerkt, dan is er een kans dat je de zin van de ander relatief vaak opvolgt, met als gevolg een mate van aanpassing die je op den duur als lijden kan ervaren.

Bij gebrek aan spiegeling, en een op zichzelf geprojecteerd onderscheidend vermogen als zijnde een tekortkoming of gebrek, kan de energie die spontane vorming van persoonlijkheid stuwt omvormen tot innerlijk opgebouwde en onderhouden weerstand om het zelf te actualiseren. Op relationeel niveau; de energie van de ander/partner, waar je je dan toe gaat verhouden en die je als het ware hebt verinnerlijkt, vanwege je geautomatiseerde maar niet opgemerkte tendens tot spiegelen, wordt een externe bron waaraan je zin-geving ontleent.

De ander zijn of haar zin, wordt jouw zingeving. Dat is niet verkeerd op zichzelf staand. Wel vraagt het mogelijk de bewuste waarneming; is dit wat ik wil?

Daar waar je de relatie eerder als voedend ervoer, je werd er samen blij van en dit proces versterkte jullie ook met elkaar, wordt het dan een zekere negatieve spiraal. Je versterkt bijvoorbeeld elkaars boosheid. Dit proces speelt zowel binnenin als tussen elkaar af; ook binnenin jezelf is de afwijzing van jouw boosheid voeding voor de boosheid om groter te worden. Hoewel boosheid soms heel impulsief en spontaan kan ontstaan, vraagt het ook veel energie en focus op hetgeen je boos over bent (en denkt te ‘zijn’). Je aandacht gaat dan hier naar uit, en je verliest mogelijk oog voor andere mogelijkheden. Je hebt wellicht steeds minder zin in elkaar, want voortdurende boosheid die jullie samen onderhouden, daar heb je geen zin in! Zo zie je ook hoe grote levensvragen ook connectie behouden met zo mogelijk kleine, alledaagse interacties. Of dit nu je partner, je werkgever, je huisdier of een vriend

9

betreft. Op relationeel niveau is letterlijk en figuurlijk zichtbaar dat we qua zingeving met elkaar verbonden zijn. Dat ís de zingeving, en de werking van emoties – die het aanpassen aan de innerlijke en uiterlijke omgeving reguleren - laat dit helder zien. Al vraagt het wel bewustwording hiervan, en een zogezegd pre-veroordelingsfase, waarbij je de emotionele kleuring opmerkt, en het daardoor niet als output (via een directe reactie richting je omgeving) ook hoogstwaarschijnlijk versterkt wordt (jouw boosheid roept boosheid of andere negativiteit en verwijdering bij en van de partner op, wanneer deze zich niet bewust is van deze wisselwerking). Zingeving vindt plaats in die interacties, en om de Grote vraag naar het waarom op alledaags niveau te herkennen, is aandacht en zorg voor de manifestatie van zin op dit ‘kleine’ niveau heel zin-vol. Het onderhouden van goede zin op dit alledaagse niveau bied je namelijk de kans om zin in ‘Grote zaken’ te hebben.

(Innerlijke) relaties en emotionele hygiëne

Remming van spontaniteit zoals dat plaatsvindt binnen relaties waar angst voor andermans of eigen boosheid prevaleert, vraagt veel energie. Weerstand vraagt veel inzet. Op de oppervlakte kan dit manifesteren als een langzaamaan groeiende ervaring van alomvattende zinloosheid,

10

10. You tremble to admit that you have considered what it would be like to have a less intense, but cool-enough partner or child.

9. For perhaps the first time in your life, you can talk to somebody for hours and hours and never get bored.

8. Words expressed in anger have a ringing poetry that simultaneously infuriates and compels you.

7. You are right, and you care, but for the first time in your life you are contemplating letting go.

6. You are wrong, and you know it, and for the first time in your life you are contemplating letting go.

5. You can foresee this person’s place in your life and household as incredibly joyous, if you don’t lock them out beforehand.

4. After a ridiculously challenging fight, you want to talk and vent to somebody who really gets you… and the only one for the task is the

person with whom you just fought.

3. You are having new thoughts with increased depth, clarity, and simplicity.

2. You have a renewed perspective on your developmental potential, and you feel more driven than ever to pursue your passions.

1. This person brings out the best in you and the worst in you, and you have no idea how to reconcile that complexity.

vermoeidheid en wellicht zelfs apathie, of het einde van een relatie in de actuele vorm. Dit kan ook gebeuren binnen de relatie docent-leerling, leerling-onderwijs, werkgever-baas, enzovoort. Wanneer de begaafde volwassen (of kind) zijn spontane ideeën maar al te vaak afremt, uit angst voor afwijzing (en dus zichzelf afwijst), zich schaamt (en dus zichzelf afremt en afwijst), dan heeft de volwassene hoogstwaarschijnlijk en op den duur geen zin meer om naar het werk te gaan. De eens zo creatieve, misschien wel extraverte werknemer, wordt een norse, ontevreden, sceptische en vermoeide werknemer. Dat is niet per se een karaktertrek (introvert – extravert), dat is óók de reflectie van de systemische werking die binnen zijn of haar relaties gaande is. En de zelfversterkende werking van intelligentie; klopt er iets niet, is er onrust, dan zal een gedreven begaafde, gevoelige persoon dit ook binnen relaties onderzoeken. De onrust wordt dan mogelijkerwijs zo groot, dat het voor anderen voelbaar wordt, en als dit afgeweerd wordt, kan de begaafde persoon (de klokkenluider) als dreiging en oorzaak worden gezien van persoonlijk ongemak.

De intensivering van zowel positieve als negatieve emoties, uiten zich op de oppervlakte van de relaties, binnen je emotionele beleving en met name pogingen tot verstandelijk begrijpen, wellicht als reflectie; ‘dat is complex, lastig, moeilijk, zo’n liefdesrelatie!’

En je vraagt je af of je hier wel voldoende zin in hebt…Het komt er dan op aan om dit vraagstuk ook als emotionele aangelegenheid te zien. Er is binnen de relatie dus ook sprake van emotionele hygiëne, die de zin-geving van de relatie onderhoudt en reflecteert. Dwarsverbanden spelen hierbij ook een rol; moeilijke perioden van de ene partner doen ook een beroep op de ander. En tezamen op het systeem – de relatie – die jullie vormen. Wanneer een van de partners bijvoorbeeld een dierbare verliest, dan kan de verliesverwerking hiervan ook uitstralen op de relatie. Misschien wordt de partner bewuster van het verlies dat al plaats heeft gevonden binnen de relatie of wordt het verlies van de dierbare op een dusdanige manier verwerkt binnen de relatie, dat de relatie hierdoor verandert en de vorm van de relatie dermate anders is dat er voor beide partners geen sprake meer is van een liefdesrelatie. Niet zelden ervaren partners ook toegenomen aantrekkingskracht richting anderen ten tijde van verlies. Dit alles ter illustratie van de systemische werking van relaties, waarbij emoties van groot belang zijn, en het zingevingsproces welhaast letterlijk reflecteren.

Zoals een relatie kan stranden, kan een individu ook ervaren vast te lopen. In zekere zin wordt de relatie met het zelf dan bemoeilijkt. Zeker wanneer de persoon zichzelf identificeert met de pijn en het lijden, geen onderscheid tussen het zelf en het lijden ziet, en het lijden en/of de pijn chronisch van karakter is of zo ervaren en voorspeld wordt. Soms lijden mensen zoveel, dat de zinloosheid dermate sterk ervaren wordt, en er zo weinig mogelijkheden tot verlichting worden ervaren, dat zelfmoord de keuze tot verlichting van de pijn en het lijden is. Voorafgaand aan deze keuze vinden er waarschijnlijk al vele veranderingen plaats (en niet altijd is het individu of de omgeving in staat deze veranderingen bewust op te merken, laat staan een adequate reactie te realiseren, met een verlichtend effect). Zoals partners dit binnen een relatie niet altijd lukt, kan het een individu ook ontbreken aan deze mogelijkheden. Mentale, ook fysieke, factoren spelen hierbij een rol, en ook de omstandigheden waarin iemand zich begeeft kunnen dit sterk beïnvloeden.

Het begaafde kind dat al dan niet opviel vanwege alertheid, of juist vanwege de observerende kijk, verandert in deze situatie gaandeweg in een begaafde volwassenen die weinig response op minieme en relatief grote prikkels laat zien. Of hij of zij reageert woedend op kleine

11

prikkels die in het grotere geheel der dingen geen dusdanig groot gewicht lijken te hebben dat de overleving van de persoon eraan verbonden is. Althans, dit ondervindt de omgeving wellicht. Voor de persoon voelt dit wellicht wel zo, is zo het dus ook; de woede laat de geconcentreerde versie van emotionele verdediging van het zelf zien. Als de woede naar binnen slaat, en zoals reeds besproken de zelfafwijzing wordt afgewezen, wordt de creativiteit van de begaafde persoon ingezet om het zelf af te breken. Daar kan een nieuw zelf – vaak relatief zelfloos – voor in de plaats komen, maar dit proces biedt geen zekere uitkomst, en is meestal niet moeiteloos.

Het onderscheidend vermogen krijgt soms geen stem. Dit door de continue verdoving van de kritische innerlijke stem die alle innerlijke ondernemingen tot heropleving platlegt, of het onderscheidend vermogen begint langzaamaan te bestaan bij de gratie van andermans leefruimte. De zin van de ander, de emotie van de ander, en de afwijzing van de eigen zin, wordt in dit laatste geval een voedingsbron voor kortdurende ervaringen van er zijn, er bij horen, gezien worden. Van zingeving.

Vaak zie je bij begaafde volwassenen inderdaad dat zij ‘naar binnen klappen’, en de energie die anderszins en afwisselend gebruikt wordt om de omgeving te onderzoeken en in interactie daarmee te ontdekken en te ontwikkelen, te creëren en te produceren, wordt ingezet om het innerlijke landschap af te struinen naar labels, gedachten, gevoelens, en beelden die verklaren waarom hij of zij er niet bij hoort. Dit kan ook een zeker spreekwoordelijk zelfmoord zijn. Er moet iets mis zijn met de persoon zelf, en al het lerend-kennende, conceptueel-symbolische vermogen stelt de begaafde persoon er toe in staat dit ‘iets’ altijd wel te vinden, resulterend in een opvallend goed lerend-afbrekend vermogen. Nogmaals, dit is ook een creatief proces, het is echter ook intelligentie die zich in zekere zin tegen zichzelf keert. Het innerlijke milieu wordt belast met negativiteit. Mogelijk focust de persoon zich heel sterk op een bepaalde eigenschap, raakt haar of zijn blik hierop gefixeerd (uit angst niet goed genoeg te zijn, te falen, ofwel perfect te moeten zijn), en raakt de innerlijke energiebalans (zingeving) dermate beinvloedt, dat het zelfs moeilijk wordt om ’s ochtends uit bed te komen. Dit vermindert de fysieke energie (een dwarsverband), wat op zichzelf weer een negatieve invloed op de zin-in andere activiteiten heeft. Dit is overigens een zekere extremiteit, om de negatieve spiraal te duiden; af en toe een dag in je bed blijven liggen is geen negatieve spiraal op zichzelf zijnde. Soms biedt een dag weggezonken zijn onder de dekens juist de mogelijkheid om je innerlijke milieu scherper waar te nemen.

Grip op complexiteit middels causaliteit : schaamte voor het bestaan, schuldig aan tekortschieten, gebrek aan zingeving

In een wereld die causaliteiten predikt als stelregel van hoe we; en hoe niet te leven, een wereldbeeld waarbinnen dwarsverbanden meestal en vaak ook angstvallig vermeden worden, en emotie meestal niet wordt herkend dan wel als boosdoener wordt gezien, leent de rijke en complexe binnenwereld van de begaafde en gevoelige persoon zich er prima voor om tot kortdurende, werkzame verklaringen te komen. Verklaringen waarom het zelf niet deugt. De wetenschap levert elke dag tientallen mogelijkheden tot het negatief problematiseren van jezelf.

Dat maakt de wetenschap op zichzelf niet slecht of fout. Het roept wel de vraag op ‘hoe ga je om met deze informatie?’ Er is binnenin jezelf veel ruimte om feiten toe te laten en te ervaren als hetgeen je leven zin geeft; het is echter de zin die zich vastkleeft aan feiten. Misschien is

12

daarom deze vraag wel heel belangrijk; hoe ga ik om met de informatie die ik van mijn lichaam en geest ontvang, die mijn lichaam en geest genereert?

Feiten kunnen de kortdurende ervaring intensiveren dat de persoon grip heeft op de situatie ( in essentie: grip te hebben op de onrust van emotionele fluctuaties en van uiterlijke invloeden die als emoties voelbaar zijn).

Het zelf tot een puzzelstukje reducerend en het idee te hebben wederom grip en controle te hebben over een onmetelijk complexe ruimte; een moment van zingeving, al is het vaak kort van duur, en daarmee zo mogelijk ook frustrerend.

Waar als kind een avontuur tot begrip werd gestart, wordt nu grip nagestreefd. Dit maakt de flexibiliteit vaak niet groter maar kleiner, en de kortstondige opluchting verandert al gauw in drammerige vermoeidheid. Het kost veel energie om jezelf af te wijzen. Binnen de reeds genoemde sociale relaties is het daarnaast niet goed mogelijk een duidelijk oorzaak-gevolg te onderscheiden. Al heb je als begaafd-gevoelig persoon veel onderscheidend vermogen, wanneer je jouw emotionele beleving niet bewust ervaart als verbonden met die van de ander, en tegelijkertijd verschillende emoties weet te differentiëren, dan is de kans waarschijnlijker dat je de ander als oorzaak voor het gebrek aan je eigen zingeving ziet. Er is gerede kans dat dit gepingpong oplevert binnen de gegeven relaties, waarbij twee of meerdere personen elkaar proberen te controleren en te beïnvloeden, vanuit zelfafwijzing (vanuit het afwijzen van de eigen pijnen en het eigen lijden, het niet (h)erkennen van de innerlijke, emotionele hygiene). Om de systemische werking die hierboven benoemd is bewust te ervaren, is het belangrijk om naar binnen te kijken, maar wel op een bewuste, uiteindelijk óók ‘positiverende’ manier. Want hoewel een begaafd gevoelig persoon veel tegelijkertijd kan, en met ogenschijnlijk, uiterlijk succes zichzelf alsnog tot nietsnut kan vergoelijken, trekt deze negatieve benadering alsnog zijn sporen. Van buiten of van binnen, en dit is sterk met elkaar verbonden, al hoeft de dimensie waarop deze sporen zichtbaar worden niet als relevant of nabij worden beschouwd.

De begaafde persoon knutselt een eind weg, aan een persoonlijkheid die gekenmerkt wordt door wat het allemaal niet goed doet. Een personage dat niemand graag langdurig speelt, tenzij je dermate veel met deze gebreken kan dat je niet eens zou opvallen wat voor kansen je met deze rol laat schieten. Ondertussen reflecteert deze behendige omgang met en vondsten van gebreken de eigenlijke potentie.

De omgeving spreekt wellicht van een ongeleid projectiel, een jantje lacht en jantje huilt, een chaotisch typetje, die van de hak op de tak; zoals eerder in dit artikel al eens benoemd. ‘Ja, ontzettend slim, maar was hij maar wat minder onzeker!’ En de persoon denkt slechts op duizend-en-een verschillende manieren ‘ja, was ik maar wat minder onzeker, dan zou álles perfect zijn’. Zekerheid als de ‘missing piece’ voor het kunstwerk. Wanneer de vraag rijst hoe dit proces tot stilstand te brengen, of alleszins de zelfafbreuk te stoppen, wordt het antwoord evenzo vaak in de omgeving gezocht, en de omgeving predikt in veel gevallen juist ‘heb zelf-vertrouwen!’. Dit wordt een soort imperatief als ‘wees spontaan!’Het geweten dat de gevoelswereld rechtvaardigt wordt buiten zichzelf gezocht.

Zoals beschreven is zingeving een relationeel gebeuren, het is in de wisselwerking tussen persoon en omgeving dat er een beweeglijke balans (fluctuatie) bestaat die als zingevend of als zinloos wordt aangeduid. Als oplossing voor de niet goed geformuleerde probleemstelling ‘ik word niet herkend en daarom voel ik mij zo’ , wordt verwezen naar de buitenwereld. Werd

13

ik maar door hen gezien, waargenomen voor wie ik ben, wat ik doe. Of, ‘had ik maar zelfvertrouwen’.

Omdat de begaafde gevoelige persoon zichzelf gebrekkig waarneemt, ziet hij of zij niet dat de omgeving mogelijk niet ziet wat hij ziet (het spiegelen wordt zodoende bemoeilijkt, en het vraagt meer creativiteit van de begaafde persoon om zichzelf wel gespiegeld te zien in de natuur en omgeving). Soms volgt een periode waarin de persoon poogt middels controle over de ander alsnog de gemiste herkenning te vangen, zoals aangestipt. Met de potentie van de begaafdheid slaagt hij of zij hier wellicht in, maar zodra het toenemende zelfvertrouwen de persoon in contact brengt met andere begaafden, komt deze buitensporige wens tot invloed aan de oppervlakte, en wordt zichtbaar als relatieconflict. Of de persoon blijft zijn inauthentieke houding ten opzichte van anderen bewust ervaren als ongenoegen, en de gegeven herkenning kan geenszins opgenomen worden, omdat elke acceptatie van een positief zelfgevoel stuit op verafschuwing van diens bron. Compassie voor de eigen inauthenticiteit zou bevrijdend zijn, maar hoe kun je compassie opbrengen voor iemand die je jezelf niet laat zijn?‘Wat een sukkel, ik die zo zuchtig is naar wat ik helemaal niet wil zijn!’

De gevoeligheid van de begaafde persoon houdt de onverdraaglijkheid van deze paradox levendig. De negatieve emoties, wanneer deze prevalent zijn, hebben een hondenleven. De ratio werkt als een malle om ze te onderhouden, en zoals het een zeer goed werkend rationeel vermogen typeert, zijn de mogelijkheden eindeloos. Het onderscheidend vermogen, de kunst van categoriseren en in delen opdelen. Het kunnen concentreren op een probleemstelling, ook als deze slecht geformuleerd is, blijft gedurende lange tijd onverbeterd en verbitterend goed aanwezig. De golflengten zijn dusdanig dat de persoon zich in dusdanig veel delen kan opdelen, alvorens deze fragmentatie van het zelf in delen als storend te ervaren. Soms wordt deze fragmentatie zichtbaar door rusteloosheid, door het nergens echt thuis-zijn, door de al benoemde relatieconflicten. Door een ervaren gebrek aan zingeving.

Als deze fragmentatie doorzet, en de persoon voelt van binnen geen vorm van continuïteit (vertrouwen in de eigen vaardigheid om te gaan met uitdagingen, of een onbewust versteend vertrouwen in de aanpassingsmogelijkheden als overlevingsmechanisme, het grip hebben op het ene buiten jezelf lost echter niets duurzaams op), dan loert zinloosheid. Het geniale relativeringsvermogen van de ratio, de subjectiviteit der dingen, wordt een duivelse constatering eerste klas. De persoon ervaart wellicht te weinig zin bij elk van de activiteiten die ondernomen worden, omdat dat deel dat geïnvesteerd is in de onderneming, te miniem is om de persoon er holistisch gezien van te overtuigen dat het in het grotere geheel der persoonlijkheid en interactie met de omgeving toedoet. Besluitvorming hangt dermate veel samen met oppervlakkig bevonden, gesocialiseerde, vaak onbesproken doch voelbare verwachtingen. Geautomatiseerde normeringen, steeds bewuster bekwame socialisatie eet laatste restjes gefingeerde autonomie weg. ‘Wat doet het er toe wat ik wil, mocht ik dit al kunnen onderscheiden van andermans wensen? ‘Het heeft geen zin’ wordt de vertaling van ‘ik heb geen zin meer’.

Zoals gezegd kan de omgeving als bedreiging en oorzaak worden ervaren; het is dan de capaciteit tot het herkennen van diens wensen en grenzen die de verdonkeremaning van de eigen behoeften lijkt te impliceren. De persoonlijke gevoeligheid is daarbij op den duur de stille moordenaar van de persoonlijkheid. Dat terwijl het juist de gevoeligheid zelve is die de

14

persoonlijkheid maakt. En dat is de sleutel tot het omkeren van het proces; de bewustwording van de gevoeligheid als de intelligentie en de kracht zelve.

Intelligentie kan iets willekeurig ontzettend goed oplichten, versterken, op een voetstuk plaatsen en tot eigen entiteit maken. Zolang je probleemstelling niet goed geformuleerd is en zich op lagen laat duiden die je zelfacceptatie er niet bij laat horen (zoals sterke vormen van schaamte en schuld), blijft de intelligentie ingezet voor de afwijzing. De zingeving, ook letterlijk, wordt dan gezocht op een wijze die een zelfondermijnende woordenstroom impliceert. Wanneer de begaafde persoon bijvoorbeeld zenuwachtig is voor een tentamen, dan wordt de probleemstelling wellicht als de volgende conditie-actie regel begrepen; ‘als ik de gehele stof uit mijn hoofd ken, dan ben ik niet zenuwachtig, want dan weet ik zeker dat het goed zal gaan.’ Maar hoe weet je of je de stof goed kent? Door het tentamen te doen. Misschien wordt het tentamen dan vermeden. Het hebben van zenuwen wordt een zenuwoproepende ervaring. De persoon raakt opgewonden van het idee alleen, en bereidt zich vreselijk goed voor, zo goed dat het maken van het tentamen geen kunst meer is, maar een onderprestatie. Het tentamen of het onderwijssysteem wordt als probleem ervaren, en is dit deels ook, en tegelijkertijd neemt de autonomie van de persoon het meeste toe wanneer ten eerste de zenuwen bewust en zonder veroordeling waargenomen worden. Zodat ze zichzelf niet voeden met de creativiteit van de begaafde, gevoelige persoon.

Voor een zekere periode kan de wens tot verbinding (en in essentie zelfacceptatie) zich beantwoord zien in de conditionering van schaamte en schuld. De reeds eerder benoemde sociaalmenselijke, onderlinge controle, die voor korte duur het dichtbij houden van de ander bewerkstelligt. Door schuld en boete, en het wegnemen van andermans ruimte om deze vervolgens met superioriteit te bewonen (schaamtewerking); dit kan de relatie in stand houden, het verlies van de verbinding gevoelsmatig tegengaan, maar aangenaam is het niet. Waarop je je misschien schaamt of schuldig voelt voor die verhouding, en de cirkel rond is . Ook schaamte en schuld richting het zelf kunnen op den duur versterkt worden. Dit kan enerzijds stimulerend zijn, je aanzetten tot verandering (‘als ik het nu niet doe, doe ik het nooit, ik kan dit niet langer verkopen aan mezelf’), anderzijds kan (vanwege het nog niet bestaan van alternatieve omgangsvormen met het zelf) de knoop die er al was strakker worden getrokken, en het gevoel ook richting jezelf te kort schieten een in essentie soortgelijke werking hebben als de ervaring richting anderen niet aan verwachtingen te voldoen.

Dwarsverbanden alom, verbintenissen alom, maar wat is de zin hiervan?

Al het bovenstaande verwijst naar de uitdaging van een begaafd, gevoelige persoon om;

Om te leren gaan met de innerlijke intensiteit van beleving en complexiteit van betekenisgeving

Dit binnen sociale relaties te doen, waar de afhankelijkheid in directe zin voelbaar en zichtbaar is, en de complexiteit als ruis, als verstoring en als lastig kan worden ervaren

Bewust te zijn van de versterking van emotie die juist middels hoge intelligentie kan plaatsvinden

Bewust te zijn van de neiging tot het verinnerlijken van problemen, het oorzakelijk attribueren van andermans emotie aan het zelf, dan wel problemen van welk aard dan ook als bewijs van persoonlijk falen te zien

Zingeving leren (h)erkennen op de vele lagen waarop zin zich afspeelt, ten eerste binnenin jezelf

15

En misschien wel met name; bewustwording van de innerlijke, emotionele hygiëne. Daar waar de zin letterlijk gevoeld en ervaren voelt.

De grote vragen koppelen aan het zogenaamd ‘kleine’, de alledaagse momenten, en de voortdurende fluctuatie van emoties, sensaties, ups en downs in beleving en ervaring.

De ontwikkeling van deze zingeving ‘over de tijd heen’ te leren lezen en bewust te zijn van hetgeen de persoon ondersteunt en stimuleert tot het positief voeden van de eigen zin, en het delen van deze zin met de omgeving.

Vloeibaar, voelbaar zelf

Omgaan met onderscheidend vermogen : de jij in de begaafde persoon

Hoe om te gaan met dit enerzijds grote onderscheidende vermogen én de wens en nood tot het in verbinding staan met de omgeving? Het is in essentie geen paradox, het gebeurt al, maar de vraag is hoe je hiermee omgaat.

Het kan reeds een relatief belangrijke, op de voorgrond staande uitdaging zijn voor het begaafde kind, het kan een levensvraag worden voor de volwassene die terug kijkt op jaren vol van schaduwzelven, die ook nog eens verdonkeremaand werden.

Het openstaan en ontvankelijk zijn voor prikkels, de openheid die het kind en ook vaak de volwassene kenmerkt (al is dit niet altijd zichtbaar aan de buitenkant), is tegelijk een vorm van kwetsbaarheid. Daarin schuilt dan weer de kracht. Er kan alleen geleerd worden wanneer je je niet volledig afsluit voor onzekerheden, voor vragen.

Wanneer je al van jongs af aan een sterke wens tot verbinding kent, je zowel op emotioneel als intellectueel vlak, zowel lichamelijk als mentaal, met snelheid, passie en gedrevenheid,op het maken van verbinding richt (zingeving), dan kun je ‘paradoxaal genoeg’ op enig moment de vraag hebben; wat heeft dit alles voor zin? Zelfs het niet retourneren van je spontane glimlach richting een in de volksmond volledig onbekende kan je als bewijs zien van het lukraak driften in een onmetelijk diepe ruimte waarin je geen grip hebt, waarin je overgeleverd bent aan andermans keuzes.

Zo’n vraag kan opkomen na of tijdens de confrontatie met verlies, de ervaring dat een geliefde er niet altijd zal zijn. Ook kan deze vraag samen gaan met de bewustwording van relativiteit; dat ieder zijn eigen subjectieve ervaring kent, die onderhevig is aan verandering, en zowel van jezelf als van de ander nooit helemaal kenbaar zal zijn. Wanneer je deze relativiteit intellectueel ‘doorvoert’ stuit je gevoelsmatig wellicht op cynisme. Wat weet je nu zeker, en je bent als mens een erg nietig iets in een onmetelijke hoeveelheid niets. Hoe meer ruimte je buiten ontdekt, hoe kleiner je je voelt. Wellicht zie je in allerlei politieke aangelegenheden structuren terug die doemscenario’s impliceren. Je ziet de historische ontwikkeling met treurige ogen aan, en denkt bij jezelf ‘als dit zo doorgaat, vernietigen we de gehele planeet’. Wat hebben we nu echt nodig? De vragen en analyses die in je opkomen, je visie over de achteruitgaande milieu omstandigheden, zijn misschien wel een weerspiegeling van een ondervoed innerlijk milieu, afhankelijk van de vraag of deze vragen een bewuste omgang of niet zijn met bewust ervaren en doorvoelde emoties.

16

Je zoekt naar gelijkgestemden, bij hen ervaar je troost in de gedeelde boosheid en ontzetting, of misschien wel heel mooi; jullie herkennen onderling de empathie, en deze wordt versterkt! Maar het hoeft je nog niet aan te zetten tot die ene zin die je zoekt.

Zingeving is voor de begaafde persoon die ver kan denken, diep voelen, zo mogelijk ook een intensieve zoektocht. Om het grotere plaatje kloppend te maken (en houden), vraagt het intellectueel om verstoringen of verbrekingen van een wereldbeeld te herstellen. In te vullen met nieuwe axioma’s die het theorema funderen. Tegelijkertijd wordt een wereldbeeld potentieel snel verstoord, omdat de begaafde persoon meer verschil opmerkt.

Je kunt je ook afvragen waarom zo’n kloppend wereldbeeld belangrijk is. Of, wellicht is het beter te stellen, harmonieus wereldbeeld. Want in deze woordkeuze klinkt de emotionele lading door. Zoals boven benoemd staat dat een wereldbeeld verstoord kan worden, wordt deze verstoring als emotie ervaren (emotie betekent tevens verstoren). Je wereldbeeld is ook gestoeld op de doelen en motivaties die je hebt, en de niet-kloppendheid wordt als een onrust ervaren die het behalen van je doel (in brede zin misschien als tevredenheid te duiden) onderschept. Een kloppend wereldbeeld is emotioneel belangrijk (een pleonasme..).

Van een te kloppend wereldbeeld krijg je hartkloppingen, en niet zelden anderen in je omgeving ook.

Wanneer er aanleidingen zijn tot bewustere ervaring van onrust en negatieve emoties, dan kun je rationeel proberen na te gaan wat er toch aan de hand is. Paradoxaal genoeg, wanneer je hoog intelligent bent, dan stuit je geregeld op meer twijfels dan antwoorden. De onrust neemt toe. In reactie hierop kun je zoals reeds besproken complexiteit rationeel reduceren (‘ik ben gewoon zo, aan god mag je niet twijfelen, dit gebeurt mij altijd, geluk is mij niet gegeven’); meestal herkenbaar aan een plotselinge generalisatie. Omdat je wens tot rust ondertussen toeneemt, en je geen ander alternatief hebt dan deze te rationeel te rechtvaardigen, kan het gebeuren dat al je gedachten zich er nu op spitsen tot een standpunt te komen, een standpunt dat a priori al ingegeven is (de emotie die als onrust werd gekenmerkt), en nu slechts bewaarheid hoeft te worden door een hoog intelligent systeem. Op dit punt zal je wellicht overal bevestiging zien van je hervonden wereldbeeld, van het argument dat je weer trefzeker maakt. Ga je echter weer de wijde wereld in met die nieuw, hervonden zekerheid, stuit je op enig moment weer op een verstoring. Is het niet uiterlijk, dan is het wel innerlijk omdat je via emotie aan elkaar verbonden bent, en je aanpast aan elkaar. De emotionele onzekerheid wint het van de kortstondige intellectuele zekerheid, de richting die je dacht te hebben staat wederom op losse schroeven.

De kosmische grap (paradox) in deze is dat je wel degelijk beweegt, sterker nog, je doet niets anders. Maar het is die beweging (onzekerheid) waar je je tegen verzet. Het is de emotie die een verzet is en waar tegen je je verzet. Je verzet je in dit geval tegen de verbinding met de buitenwereld, tegen het eigenlijke niet bestaan van een onderscheiding tussen jij en je omgeving, en zodra je je actief(er) verbindt, is dit samenvallen dermate voelbaar dat je als de wiederweer wilt ontkomen eraan. Het vormt een bedreiging voor je hervonden eenheid (vaak geduid als ‘ego’).

Onder begaafde personen zou je dit proces als geïntensiveerd kunnen omschrijven, juist vanwege hun prikkelontvankelijkheid, hun onderscheidend vermogen, hen opmerkzaamheid van anders-zijn en van verschillen, en hun normaal menselijke streven naar een-heid.

17

Hoe nu verder? Wat heeft het leven voor zin wanneer jouw zin er niet toedoet of het slechts jouw in is die er toe lijk te doen?

Het leren omgaan met emotionele en intellectuele onzekerheid op innerlijk niveau is hierbij van groot belang. Wanneer de onzekerheid niet bewust en zonder veroordeling wordt waargenomen, dan wordt deze voelbaar en zichtbaar als voortdurende twijfel, gebrek aan zin of als de benoemde relatieconflicten. Het waarnemen van emotionele onzekerheid is belangrijk om bewust te worden van het risicodenken dat veel begaafde volwassenen en kinderen herkennen. Het focussen op wat er fout kan gaan (vraagt ook veel creativiteit!). Om dit risicodenken weer als potentieeldenken te ervaren, is het doorvoelen van emoties belangrijk. Soms vraagt dit ook traumaverwerking en aandacht voor herinneringen en opgeslagen pijnen die het lijden in het heden voeden, zolang ze niet bewust ervaren zijn. Het afwijzen van deze opgeslagen pijnen is ook deel van een ervaren gebrek aan zingeving.

Het gebeurt geregeld dat er iets plaatsvindt in het leven van de begaafde, gevoelige persoon dat de opgeslagen pijnen ophaalt, ofwel dermate veel impact heeft, dat de kritische innerlijke stem ook overstemd wordt. Er is aandacht noodzakelijk, voor het hier en nu, ook voor de pijnen en ook het lijden.

De kritische stem resoneert in dit geval niet meer met de realiteit die er ook is, deze realiteit verdraagt deze stem niet goed, en deze kritische stem verwijdert zich stilletjes aan van zijn schaduw, de realiteit van het potentieel of van de opgeslagen pijnen, en uiteindelijk van wederzijdse compassie. Of anders gezegd: het hier en nu schijnt dermate veel licht op de stem, dat deze begint te schreeuwen, en kernachtig herkenbaar wordt. De stem kan zich niet meer verhullen achter feiten, achter het gelijk, achter een label.

Het potentieel baant zich een weg naar de oppervlakte, maar door de poortwachter die de stem “van moeten en van horen” is, wordt deze her en der teruggefloten. Maar dat potentieel staat soms zo te popelen om te ontpoppen dat er geen houden meer aan is. Zoveel dat er in het geloven van die zelfkritische stem geïnvesteerd wordt, zo vervreemdend voelt op enig moment de intonatie, de woordkeuze, de labels en de momenten waarop die stem zich laat horen, de conflicten die het aanzwengelt. Ergens bekruipt een gevoel dat er meer is, en hoe meer dit toeneemt, hoe harder die zelfafwijzende stem probeert de andere, de avonturier, te overstemmen. Rusteloosheid, gebrek aan richting, geen idee hoe nu verder. De stem begint te schreeuwen, verdraagt het licht niet dat de situatie en het moment erop schijnt.

En toch, de moed is er, en is er in een niet houdbare vorm altijd geweest.

Ik verbaas mij er gelukkig telkens weer over: hoe koppig, vastberaden en eenstemmig de persoonlijkheden zijn in wie dit zich afspeelt, ieder op een eigen wijze en daar vanaf dag een geen seconde vanaf te brengen. De koppigheid zelf is ook dit licht, de aanwezigheid, ofwel; de prikkelgevoeligheid.

Hier komt mindfulness om de hoek kijken. Mindfulness biedt de mogelijkheid tot bewustwording in micromomenten, zoals ook een marcomoment (als een trauma) dit kan betekenen, bewustwording van pijn en lijden, zonder deze te veroordelen. Het licht dat je erop leert schijnen, biedt de mogelijkheid tot bewuste keuzen. Het bewust kiezen en afwijzen van mogelijkheden. En actieve acceptatie van je beleving, de fluctuaties en veelzijdigheid van je emoties, en de creativiteit waarmee je jezelf kan afbreken, dit kan onderhouden, maar ook

18

door kan zetten tot je bewust wordt van de volledige verbinding tussen jou en de omgeving, en de zelfafbreuk zich omvormt tot liefde voor zowel jezelf als de ander, tegelijkertijd. Het is niet per se of absoluut nodig om jezelf letterlijk en figuurlijk hiervoor af te breken (voortdurend lijden), dit bewustzijn kan ook in het hier en nu spontaan waargenomen worden. In het hier en nu vinden er conflicten binnenin en om je heen plaats, wanneer je deze waarneemt en niet veroordeelt, leer je hiermee omgaan. Dit bewust worden wordt soms versneld door de verwerking van trauma’s, het kan ook tot stand komen door bewustwording van verbinding met de natuur om je heen, en te zien dat er een constante flux van afbreken en opbouwen gaande is. Op moleculair niveau vinden er continu conflicten plaats!

Mindfulness – in het hier en nu zin

Ben je weleens boos geweest met je handen in de lucht en je kin gericht naar de lucht boven je?

In het licht van bovenstaande is ‘mindfulness’ voor begaafde personen een filosofie (‘if you will’) of ‘omgang met het zelf’, die eraan bij kan dragen om een toename van gradaties van vrijheid te ervaren in je doen en laten. Daar waar je ervaart vast te lopen, en intelligentie en intensiteit je eerder ‘in de weg’ lijken te zitten of ‘tegen je werken’, kan bewustwording middels mindfulness je ondersteunen in het vrijwaren van de energie die je er tot dan toe gevoelsmatig voor inzet om tegen je eigen stroom in te gaan.

Aandachtig zijn

Mindfulness gaat over aandachtig zijn, over aanwezig zijn. Het zou niet verwonderend zijn wanneer je als hoogbegaafde op dit punt denkt ‘maar ben ik juist niet veel té aanwezig? Ik heb óveral zoveel aandacht voor!’ Een sleutelelement hierbij, is het (voor) waar(aan)nemen van deze aandacht. Wat mindfulness laat zien, is dat bewust waarnemen van je aandacht – het bewust waarnemen van niet alleen hetgeen waar je aandacht naar uitgaat, maar ook van de manifestatie van aandacht op mentaal, lichaams-, en gedragsniveau – een afname van geconcentreerde spanning en een toename van bewust in te zetten concentratie stimuleert. Dit (voor)waar(aan)nemen betekent ook dat er geen veroordeling plaatsvindt, het is een ‘okee, dit is het’, zonder je er tegen te verzetten.

Het verzet is aan de buitenkant vaak herkenbaar als een veroordeling.

Het woord veroordeling is hier toepasselijker dan oordeel, omdat oordeel qua basale structuur hetzelfde is als een emotie, emotie die een validatie (oordeel) betekent. Een veroordeling is een ‘toestand’ waarbij het oordeel of de emotionele reactie met je op de loop gaat; er is een aanleiding die een bepaalde lichamelijke toestand aanwakkert, een emotionele toestand, en – wanneer dit deels of geheel onbewust gebeurt – vervolgens je gedachten en gevoelens kleurt. Wanneer dit een prettige (‘positieve’)emotie is, is dit versterkende effect van de onbewuste kleuring van je gedachten en gevoelens mogelijk heel plezierig. Van een beetje blij, word je erg blij.

Bij hoge intelligentie kan dit proces extra versterkt worden en tot uitingen leiden die we doorgaans intens noemen. Ziet een begaafde persoon bijvoorbeeld een mooi schilderij, staat hij of zij hier eventjes bij stil en laat het schilderij op hem of haar inwerken, dan wordt alle

19

aandacht hierop gericht. De ervaring van schoonheid intensiveert ; gedachten en gevoelens worden door de eerste indruk gekleurd, en omdat je (de begaafde persoon) ook veel potentie tot het genereren van gedachten en mentale reflectie van emoties hebt, intensiveert de eerste indruk al gauw. Er is meer, meer, meer dat bevestigt dat je dit schilderij mooi vindt. Ter illustratie; het schilderij doet je denken aan een meesterwerk in ’t Louvre, de kleuren kenmerken ook jouw interieur, de symboliek is verfijnd en doordacht, je wist niet dat deze kunstenaar ook zulke expressieve werken kende en bent prettig verrast... Dit proces hoeft niet bewust plaats te vinden; je kan enorm van genieten zonder hier verdere verklaringen bewust van op te merken, zeker wanneer dit geen verdere conflicten oplevert. Al zal een sterke intensivering van dit mooi vinden ook meestal gepaard gaan met meer bewustwording ervan, deze gaan in zekere zin hand-in-hand.

Het kan wel zo zijn dat een geïntensiveerde, positieve emotie een conflict oplevert, bijvoorbeeld op relationeel gebied, wanneer jouw intensiteit bij de ander de ervaring oproept dat er geen ruimte is voor haar of zijn beleving. Althans, zo wordt het begrepen, wellicht omdat de ander zich ongemakkelijk voelt, en dit attribueert aan een algemene tendens ‘zich niet gehoord te voelen’. In dit geval is het niet zozeer de ander die een oorzaak is van het tot conflict maken van jouw intens genieten, als wel de (bijvoorbeeld) ontstane schaamte die je ervaart en die de spontaniteit van het genieten remt. Het verinnerlijken van het conflict.

Op een ander niveau is schaamte een laag bovenop je automatische spiegelen van de ander zijn ongemak, waarbij deze gevoelens onderdeel worden van jouw beleving en ‘in conflict komen’ met het spontane genieten. Mocht je je nu sterk gaan focussen op dit ongemakkelijke gevoel dat ongemak wordt genoemd, dan kan ook deze dankzij je intelligentie aan intensiteit toenemen, en voor je het weet….benader je jezelf als zijnde ‘jantje lacht, jantje huilt’. Je kunt juist vanwege je aanpassingsvermogen, je creativiteit in het vinden van gepaste symboliek, metaforen, analogieën, je scherpe analytische vermogen die argumenten vóór ongemak vindt, je razendsnel intens ongemakkelijk voelen. Je identificeert je met het ongemak. Jij maakt het verschil. En daar baal je dan van.

Zo kun je dus in korte tijdsbestek van ‘ontzettend genieten’ naar ‘vreselijk ongemakkelijk’ gaan. Van het opleven in een onverwacht gesprek, tot het herleven van een vroeger opgedane ervaring ‘niet jezelf te kunnen of mogen zijn’. Uiteindelijk remt dit niet zelden je persoonlijke mogelijkheden tot het jezelf laten zijn, omdat je je dan identificeert met iemand die je niet volledig bent. Met die ene die nooit begrepen wordt, of afgewezen vanwege je intensiteit, en zo begrijp je jezelf mogelijkerwijs volledig naar deze stelregel. Het kan ook een bedreiging worden wanneer de vertrouwdheid met deze identificatie ondermijnd wordt. De bedreiging kan ontstaan wanneer iemand anders je wél aandacht biedt en licht op jouw aanwezigheid schijnt, en middels de aanwezige waarneming en belichting, op jouw ervaren onbegrip. Wanneer er dan méér zin blijkt te zijn dan waar je ondertussen aan gewend was, is deze toename van zingeving mogelijk ook bedreigend (emotioneel verstorend).

Mogelijk leidt het in het gegeven voorbeeld ertoe dat je denkt ‘ik ga niet meer met iemand naar een museum want dan kan ik er niet van genieten, en daar houd ik een rotgevoel aan over.’ Voor je het bewust waarneemt heb je dan een kersverse overtuiging te pakken, en een zichzelf onderhoudend rottig, gevoel (uiteraard is het soms ook aanmoedigend om actief te accepteren dat je sommige ondernemingen graag zelf en solidair uitvoert).

20

Wanneer je in de toekomst een relatie aangaat met iemand die bijzonder geïnteresseerd is in kunst, en je keer op keer vraagt om eens mee te gaan naar een museum, stuit je op deze overtuiging en diens beperkende werking. In deze gesuggereerde toekomst zie je hoe een overtuiging de doorwerking is van het verleden in de toekomst, en je aandacht voor de mogelijkheden van het nu onderschept. Het zou namelijk 1. mogelijk kunnen zijn dat je samen met deze persoon niet tot een interactie komt die beperkend aanvoelt voor het ervaren en uiten van je intensiteit, en 2. Zowel deze mogelijkheid, en eigenlijk nog meer ‘het aangaan van deze uitdaging’ maakt dat je niet meegaat in de herhaling van dit verleden (jezelf blootstellen aan onzekerheid), de emotionele kleuring niet verder aansterkt, en je mogelijkheden tot bewust kiezen en afwijzen toenemen. Wanneer je echter volhardt in je overtuiging, dan wordt het een sterke generalisatie, die mogelijk ook andere gebieden en relaties zal beïnvloeden.

De generalisatie kan eraan bijdragen dat je jezelf ervaart als iemand waarbij het ‘alles of niets’ is; dit alles of niets is, zoals eerder benoemd, een reflectie van de zelfversterkende werking van een emotie die op zich zelf weer refereert naar de zelfversterkende werking van hoge

intelligentie. De alles of niet is in essentie ook een grove reductie van complexiteit (en reductie van nuances, zoals het generalisaties betaamt). Je probeert jezelf te vangen in normaliteiten, daar waar nuances mogelijk zijn, die aan je ervaren keuzevrijheid bijdragen. Tegelijkertijd is het zo dat het actief accepteren van sommige bevindingen ook belangrijk kan zijn voor een ervaren vrijheid; sleutel is de zelfbewuste waarneming van de toegenomen vrijheid.

Wanneer je echter een ervaring hebt waar nét even een ander licht wordt geschenen op jouw motivaties en persoonlijkheid, dan is dit bewuster worden een bedreiging voor het in stand houden van je zelfbeeld gebaseerd op generalisaties. Je kunt dan ook sterk gaan twijfelen aan jezelf. Wat voorafgaande aan het gedeelte mindfulness is besproken, de toename van complexiteit en de omgang hiermee door de begaafde, gevoelige persoon, wordt hierbij cruciaal. Het potentieel van complexiteit koesteren, is dan de uitdaging. Dit koestert dan weer in het moment de mogelijkheid zelf de bewuste keuze te maken tot behalen van je persoonlijke doelen; daar kan mindfulness aan bijdragen. Bijdragen aan de ervaring van richtingsgevoel. Ofwel, aan zingeving!

Mindfulness, systemisch begrip en complexiteit

Bij mindfulness gaat er in zekere zin ook om, naar mijn persoonlijke omschrijving, om deze complexiteit tevens te reduceren. Niet zozeer door stereotyperingen, door labels of door zelfafwijzing, vaak samengaande met generalisaties (‘ik ben niet goed in het onderhouden van relaties’); dit zou op den duur de ervaren complexiteit ( innerlijke ervaring van chaos) vergroten. Voorbeeld: Daar waar het label hoogbegaafdheid je in den beginne gevoelsmatig en naar ervaring een toename van vrijheid biedt, bijvoorbeeld vanwege zelfvertrouwen en herkenning, kan het op den duur tot een toename van twijfels leiden; wat kan ik hiermee? Zou ik meer kunnen? Wat heb ik al die jaren laten liggen? Met andere woorden, ook het label hoogbegaafd is een generalisatie, en wellicht ervaar je plotsklaps dat je ‘niet altijd’ 120

21

kilometer per uur kan rennen, waardoor je twijfels hebt over je potentieel of het waar en wanneer je wél die 120 kilometer haalt.

De complexiteit wordt middels mindfulness op een complexiteitsvriendelijke wijze gereduceerd. Ervaringsgericht, met oog voor de allerkleinste vormen van innerlijke, emotionele ontwikkeling. Dat wil zeggen, met behoud van de nuances en veelzijdigheid, met de fluctuaties, en met de donkere en lichte emoties, met de negatieve en positieve emoties. Door bewustwording van innerlijk ervaren chaos, voel je je er niet één mee, maar verbonden.

De zelfversterkende werking van de eerder benoemde blijdschap, kan zoals omschreven ook plaatsvinden ten aanzien van negatieve emoties. Een irritatie over een niet opgeruimd aanrecht kan uitmonden in een volledige gevoel van falen en mislukking.

Het is dan zo dat je ‘op intelligente wijze’ het aanrecht tot symbool maakt van andere momenten en gebeurtenissen waarin je ervoer te falen, en nog meer is het zo dat de emotionele kleuring ‘irritatie’ met je gedachten – en gevoelswereld aan de wandel gaat. Voor je het weet….zie je overal in je innerlijke landschap bewijzen van dit falen (lees: van irritatie), dat al het falen bij elkaar opgeteld (lees: alle irritatie bij elkaar) uitmondt in een gevoel van algehele mislukking (lees: dermate veel spanning – opgetelde irritatie – dat je gevoelsmatig uitelkaar knapt, en begint te huilen, bijvoorbeeld). Mogelijk was de irritatie al latent aanwezig (misschien in de vorm van zenuwen over een toekomstige presentatie; zie daar de dwarsverbanden en de volledig verbintenis van alles met alles..), en is het niet opgeruimde aanrecht de ‘plek’ waar het aan de oppervlakte komt.

Anders gezegd, de nu gemanifesteerde irritatie (die eerder onbewust was, je omgang met de zenuwen vanwege de presentatie was niet bewust), is nu zichtbaar als ‘rotzooi’!

In essentie is dit een kans, mocht je het voor waar kunnen aannemen dat de uiterlijke manifestatie van de innerlijke irritatie (in brede zin ‘spanning’ of ‘angst’) een signaal is van wat er binnenin gaande is. Dit betekent niet dat iedereen met rotzooi in huis ook van binnen zich ‘rotzooierig’ voelt (want als de persoon helemaal zen tussen de rotzooi leeft, zou die stereotypering in duigen vallen..). Het betekent dus ook niet dat een opgeruimd huis een

22

verzekering van innerlijke rust is, al draagt het er voor veel mensen wellicht aan bij bewust te zijn van het innerlijke milieu. Waar het hier om gaat is dat een spanning die van binnen speelt, en welke niet bewust wordt waargenomen, geaccepteerd en meegenomen als ‘informatie’ die deel wordt van het bijsturen van gedrag en keuzes (dit kan ook onbewust gebeuren, bijvoorbeeld tijdens creativiteit, dan transformeert de spanning zogezegd tot iets ‘onschuldigs’), uiteindelijk zichtbaar wordt op een ander niveau. En soms ook als andere emotie.

Zoals de besproken relatieconflicten of een gevoel van algeheel, persoonlijk falen, en een ervaren gebrek aan zingeving. Of de angst dat je nú iets aan de ondergang van de wereld móet doen, voor het te laat is.

Dit niveau, waarop de spanning voor jou en/of anderen zichtbaar wordt, kan dus een relationeel niveau zijn binnen familierelaties of romantische relaties, op de werkvloer afspelen, of zich bijvoorbeeld als lichamelijke pijn uiten. Het kan ook zichtbaar worden op politiek niveau.

Om deze uitingsvormen van emoties te controleren en af te remmen, zijn schuld en schaamtegevoelens zeer effectief. Zoals eerder verwoord, hoeven deze de mentale en lichamelijke bewustwording van je ervaring niet te vergroten. In de meeste gevallen werken deze als extra ‘controle board’, en zijn ze herkenbaar als wel of niet letterlijk uitgesproken sociale afspraken, gesocialiseerde normen en genormaliseerde of stille verwachtingen. De schaamte bij het niet opgeruimde aanrecht, intensiveert mogelijkerwijs de al aanwezige spanning (zenuwen over de presentatie) waardoor het er ineens uitkomt. Zo zie je dat schaamte niet per se effectief is in het remmen van intense emoties. Het is een andere vorm waarmee deze emoties alsnog hun doorwerking laten zien. Op den duur kan schaamte dan ook de werking van de ‘primaire’ emotie versterken. Je voelt je dan genoodzaakt de emotie te doorvoelen, omdat je geen weerstand meer kan bieden via de schaamte en schuld, deze hebben de primaire emotie uiteindelijk dermate gevoed, dat de verstandelijke controle doorbroken wordt.

Hetzelfde geldt voor schuld en schaamte richting het zelf (het niet nakomen van je waarden, bijvoorbeeld). Dit kan er zoals aangegeven toe leiden dat emoties als het ware naar binnen slaan en de afwijzing van deze intensiteit uiteindelijk voelbaar wordt als tekortkomingen van het zelf (zoals eerder beschreven). Echter, het kan er ook aan bijdragen om naar manieren te zoeken om bewuster te worden van de eigen wensen en grenzen. Deze te leren waarnemen.

Terug naar mindfulness…. Voorts, voorts

Goed, de complexiteit is nu nog niet gereduceerd. Wat doet mindfulness hier nu voor, op complexiteitsvriendelijke wijze (ofwel, met behoud of zelfs aanmoediging van je creativiteit)?

De vriendelijke reductie zit ‘m in het – in het micromomentje zelf – als waarnemer van jezelf, jezelf ook als waargenomene te ervaren (waar te nemen, of voor waar aan te nemen). Die drie a vier seconden dat je wacht met reageren op een uiting van een vriend (de output als input), en waarneemt wat je innerlijk voelt, kan reactiviteit ombuigen tot sensitiviteit, en je verstandelijk bekeken de mogelijkheid tot overzicht en inzicht bieden. Echter, deze drie à vier seconden kunnen als een eeuwigheid aanvoelen (je hele verleden kan zich in deze psychologische tijd voor je ogen afspelen..). Het vraagt daarom training en oefening om die

23

drie a vier seconden ook als zo kort te kunnen ervaren, daarvoor is bewustzijn van wat er allemaal kan plaatsvinden, zonder dit te veroordelen, van doorslaggevend belang.

Mindfulness ten aanzien van zelfafwijzing

De bril die je bekijkt van jezelf (die staat me belachelijk!), is ook de bril die je ophebt.

Dát is tevens de essentie bij de versterking van zelfafwijzing wanneer je stelt ‘dat je jezelf niet zou moeten afwijzen’.

Dit is wederom gekleurd door de bril van zelfafwijzing. Je spiegelt jezelf, en de zelfafwijzing wordt gevoed met zijn eigen echo, die in je gedachten en gevoelens zichtbaar en voelbaar is. Nogmaals, dit is intelligentie aan het werk, je bent ‘gekscherend’ bezig om je eerste bevinding opnieuw te bevinden. Er is dus een ontzettende‘bias’ gaande in je zelfonderzoek… Dit leidt ook tot reductie van keuzemogelijkheden, omdat je (zoals het een bias betaamt) de bevestiging ziet van wat je al ‘wist’. In essentie zie je in de wereld om je heen wat je er op projecteert, wat binnenin je onbewust is, en je in de ogen van de gevreesde ander terugleest als een tekortkoming van jezelf en/of de ander.

Welnu, mindfulness betekent dat je dit gaat waarnemen, dit proces. Dat hoeft niet in deze woorden of deze structuur te gebeuren. Belangrijk is dat je aanwezig bent in het moment; dat

is het beste antidotum tegen onbewustheid, en daarmee de uitvergroting van een spanning die klein begon (een spanning die onbewust blijft kan je bril dermate beïnvloeden – voeden- dat je op enig moment overal deze spanning gaat zien, maar hem niet binnenin jezelf herkent). Het ‘nu’ is vele malen krachtiger dan de spanning en de veroordeling. Ook het verstand kan de kracht van het nu niet aan. Wanneer je het nu actief waarneemt, je er niet tegen verzet, ga je mee in de

fluctuaties die inherent zijn aan de eindeloze verbindingen binnenin jezelf, en tussen jou en ‘de omgeving’. Dit procesmatige, het systemische begrip, zoals eerder ten aanzien van liefdesrelaties beschreven, is ook voor je innerlijke beleving en persoonlijke ontwikkeling stimulerend. Het kan je de ruimte bieden om innerlijk te exploreren wat jou zin geeft, en wat zin ontneemt. Welke gedragingen van jezelf, en welke omgang met jezelf, welk effect op jou en je ervaren zingeving hebben.

Het waarnemen, accepteren in de eerste plaats (en dit actieve accepteren vraagt veel inzet!), van wat er gaande is, is een bezigheid die mogelijk in eerste instantie lijkt samen te gaan met

24

sterke, negatieve emoties. Wanneer je de controle over anderen en jezelf loslaat, kunnen er gevoelens loskomen, die je wellicht met heel goede motivatie tot die tijd niet losliet. Waar je je tegen verzet hebt, middels (ten minste delen) van dezelfde energie die je afweerde.

Tegelijkertijd, deze emoties hebben geen eindeloze kracht. Ze kunnen redelijk volhardend zijn, maar wanneer je ze echt doorleeft, bewust doormaakt, neemt de (neurale) energie af. Intens boos worden en zelfs actief agressief zijn, gaat niet goed samen met het bewust waarnemen en ervaren. Dit gaat wel samen met liefde, omdat liefde voor een groot deel het loslaten van controle betekent.

Wanneer je lichaamsbewust en mentaal bewust stelt ‘okee ik ben boos’ dan heeft de actieve waarneming van dit nu je tevens de mogelijkheid geboden om geen psychologische tijd (het toen en daar, het dan en daar) actief tussenbeide te laten, en met die boosheid aan de slag te gaan. Gebeurt dit wel, dan is wat er nu niet lekker zit (en spanning oproept), uiteindelijk een brandpunt in de toekomst; je ziet jezelf misschien bloot voor een publiek staan presenteren, schaamt je, en wordt woedend! In dit laatste geval identificeer je jezelf – op dat moment – met die gedachten en beelden, wordt de spanning geïntensiveerd en gevoed met je creativiteit, en voel je je wellicht vastlopen of word je boos richting omstanders. Voor je het weet projecteer je dermate veel op de toekomst, op je omgeving, dat er blinde vlekken ontstaan. En de creativiteit die je wel degelijk in je hebt, draagt er dan gaandeweg aan bij om een gebrek aan zingeving te ervaren. De bril, de zin, is zogezegd kapot. Je mist wellicht iets, je ziet iets niet.

Wanneer je echter aandacht hebt voor de lichamelijke signalen van spanning, en de mentale reflecties hiervan, deze spanning dus voor waar aan neemt en niet zozeer veroordeelt, dan ben je zorgzaam voor de signalen, en kun je er zorgzaam mee omgaan.

Je krijgt dan waardevolle informatie binnen. Mindfulness is het leren van aandachtig aanwezig zijn, en wanneer je dit meer oefent, dan kan dit ook op momenten van mogelijke, verhitte conflicten nét die twee seconden rust en aandacht bieden die je behoed voor het niet goed voor jezelf of anderen zorgen (het doel realiseren, de waarde naleven). Juist het niets-doen en het waarnemen van het zijn, ondersteunt het doen en het behalen van de doelen!

Angst voor de toekomst komt niet tussenbeide, en als het wel gebeurt, neem je dit wederom waar. Dit blijf je doen. Dit is niet gemakkelijk, en in alle instructievideo’s die je online kunt

25

vinden over mindfulness, wordt dit lastige aspect ook benoemd. Het is heel verleidelijk (want een emotioneel imperatief!) om alsnog mee te gaan in de zorgen, twijfels, zelfafwijzingen….

Daar heb je ook een heel intelligent (en) emotioneel systeem voor!

Wanneer je de inzet waarmee je jezelf afwijst, hetzelfde soort doorzettingsvermogen dat uiteindelijk kan uitmonden in gevoelens van zinloosheid, telkens weer aanspreekt om bij ‘de les’ te blijven, dan kan je jezelf en interne spieren dusdanig trainen dat je ook op momenten van hevige conflicten bewust bent. Hierbij neemt, nogmaals, je keuzevrijheid toe. Je kunt bewust ‘nee’ leren zeggen, en je richten op activiteiten die je zin-geving voeden.

Daar waar je wellicht in eerste instantie conflicten rationeel aanvloog en daarbij bleef vastlopen op de eindeloze hoeveelheid mogelijkheden, of je voornamelijk aandacht richtte op het invoelen en doorvoelen (en nu mag ik eens mijn emotie uiten!) en je realiteit vaak overstroomde van intense emoties, vindt er gaandeweg integratie tussen emotie en cognitie plaats. Integratie doordat je in het moment zelf, het micromoment zelf, aandacht en oog hebt voor de emotionele ontwikkeling die er plaatsvindt.

Want ook binnen drie a vier seconden vindt er emotionele ontwikkeling plaats, en is er sprake van zin-geving.

Deze neem je waar, voor waar aan, accepteer je actief, en met deze informatie kun je gaandeweg steeds bewuster kiezen en afwijzen. Je verzet je niet, je omarmt jouw zingeving.

In een notendop is dit tevens de ontwikkeling die in de theorie van positieve desintegratie wordt geschetst (zie verderop voor het schema van de theorie), zij het met andere termen. Mediteren wordt wel binnen de theorie benoemd als mogelijke, belangrijke bijdrage aan verdere groei (tijdens de studiedag zullen we nog aandacht hebben voor de theorie).

Dit is geen statisch eindpunt. En geen zekerheid tot conflictloos leven.

Conflicten kunnen zich wel voordoen, maar vanuit compassie voor jezelf en voor anderen, neem je de ervaring van conflicten waar. Je hebt dan geen conflicten óver de conflicten zelf, en kunt omgaan met de conflicten op het niveau dat deze afspelen. Je verinnerlijkt een praktisch probleem bijvoorbeeld niet meer als tekortkoming van jezelf, en je bent na een periode van zelfonderzoek en bezinning over jouw zingeving in staat je blik weer naar buiten te richten, en je licht op anderen te schijnen.

26

Je ervaart dat jouw bril je fantastisch staat, dat zijn wie je bent en wordt, wie je was en niet bent, mooi is! Energie komt er vrij voor zingeving middels activiteiten die op de een of andere manier ook een verlichtend effect op anderen hebben. Dit impliceert, nogmaals, niet dat je geen conflicten meer zal meemaken. In de wisselwerking tussen jou en je omgeving, en de innerlijke veranderingen die gaande blijven, doen zich conflicten voor. Maar je omgang met conflicten zal veranderd zijn.

Je vindt aansluiting en begrip, ook daar waar je bewust ervaart als ‘er niet zijn’. Bewustzijn ís je aansluiting en begrip. Je begaafdheid en gevoeligheid (in essentie op dit punt gelijk) intensiveren dit bewustzijn, en dat is verlichtend.

Mindfulness Oefeningen

Welke aanleidingen (triggers) kun je benoemen tot onbewust gedrag, gedachten en gevoelens (projectie, zelfafwijzing, generalisaties,..)?

N.B ‘onbewust’ betekent niet (per se) dat je ze niet opmerkt. Het betekent dat je gedragingen binnen dezelfde kleuring veroordeelt of afweert (onbewust maakt), als de emotie c.q. zin die je er toe aan zet.

Een persoonlijk voorbeeld: ik kon over veel onderwerpen vrij openlijk spreken, wanneer het echter over financiën ging, dan raakte dit ‘pijn’ van vroeger die ik eerder nog afwees en niet herkende als zodanig, en daardoor tot het ‘op slot gaan’ van het gesprek leidde. Ik raakt stress-vol en ging op slot, stelde mij daarbij soms ook voor dat ik in de gevangenis opgesloten zou worden met een gigantische boete (stress die aan de slag gaat met creativiteit), en vroeger kon ik daar niet om lachen. Een automatische neiging qua gedrag was om alles voor mijn vrienden te betalen. Nu was dit óók uit genegenheid, maar ik hield op deze wijze ook mijn herinnering uit mijn bewuste ervaring, en de angst voedde ik. Ik ervaar deze stress alsnog, hoewel in steeds afnemende mate. Dit is een voorbeeld van een aanleiding – financiën – tot onbewust gedrag, gedachten, etc. Nu dat ik dit weet, probeer ik dit bewuster te ervaren, en neemt mijn spanning omtrent dit thema af.

Je kunt er ook voor kiezen om bepaalde woorden, termen of beelden die je in relatie tot jezelf gebruikt op te schrijven. En in te voelen welke aanleidingen er bestaan tot het actief gebruik (in gedrag, gedachten en/of gevoel) van deze termen.

Mocht het lastig zijn om triggers of aanleidingen te onderscheiden, dan kun je dit ook aan personen uit je directe omgeving vragen (partners, vrienden, familieleden, leraren). Mogelijk is het vragen zelf al een trigger (als zijnde; moeite met hulp vragen), dan zou dit een voorbeeld kunnen zijn.

Een andere mogelijkheid kan zijn; een film kijken of een boek lezen en proberen waar te nemen of er onderwerpen, thema’s of verwoordingen zijn die als triggers tot onbewustheid (afweren) leiden. Aanleidingen tot spanningen, en hoe ga je hiermee om?

27

Deze oefening en verdieping kan heel effectief zijn in het kennismaken met jezelf, en het vervolgens niet afwijzen van die reacties, waarop ze een mogelijk minder bepalende rol gaan spelen in je bevindingen en gedrag.

1. Probeer reactieve patronen in gedrag en gedachten te onderscheiden. Dit vraagt om een onderzoekende houding, en een dergelijke onderzoek kan pijnpunten naar boven brengen. Soms is dit belangrijk, alvorens aandachtig en aanwezig te kunnen zijn. Bij hoge intelligentie kan daarbij spelen dat reeds gedane onderzoeken, in samenwerking met een therapeut of coach, gevoelsmatig niet tot de kern kwamen. Wellicht ervaar je dan flarden aan inzichten en fragmenten van patronen te hebben ontdekt, maar is het grotere plaatje niet helder en ervaar je alsnog een gebrek aan richtingsgevoel (zin-geving, emotie en motivatie).

Al het ‘voorwerk’ is dan echter niet voor niets. Het kan je proces op een ander moment juist versnellen! Het signaal dat je niet tot de kern komt, betekent wellicht dat je enerzijds nog verbanden zoekt tussen de verschillende deelgebieden (dit kan cognitief-mentaal zijn, en emotioneel..) en anderzijds door het gebrek aan die verbanden ook de zin-geving (emoties zijn in essentie vaak deze gezochte verbanden) nog niet ervaart. Ben je lichamelijk bewust van wat er in je omgaat, en heb je een overzicht van en inzicht in terugkerende gedrags – en gedachtepatronen?

2. Aandachtsoefeningen – er bestaan op internet vele tips en adviezen, en video’s, die je ondersteunen bij aandachtstraining (zoek op ‘mindfulness’). Ten aanzien van hoge intelligentie kun je het oefenen van je aandacht ook aanvliegen als het ervaren van sensitiviteit in plaats van het in gedrag en mentale beleving bepaald worden door reactiviteit. Zijn er activiteiten die ruimte bieden voor je sensitiviteit? Personen bij wie je dit ervaart?

Er worden veel workshops en trainingen rondom mindfulness georganiseerd, misschien bieden deze aansluiting bij je wensen.

Enkele links met oefeningen;

http://www.pocketmindfulness.com/6-mindfulness-exercises-you-can-try-today/

https://www.youtube.com/watch?v=t61viO_H-qw

http://www.mindful.org/category/meditation/mindfulness-practice/

https://www.psychologytoday.com/blog/the-courage-be-present/201001/how-practice-mindfulness-meditation

http://www.mindful.org/meditation/mindfulness-getting-started/

Een bekend boek over mindfulness is o.a. Eckhart Tolle’s “De kracht van het nu”. Sommige termen die Tolle gebruikt in zijn boek, stonden ook in mijn artikel (zoals ‘psychologische tijd’).

N.B. Je kunt al beginnen met aandachtig je tanden poetsen, of voor het opstaan en tijdens het ontwaken bewust na te gaan wat je voelt en waarnemen dát je denkt (dan identificeer je je niet volledig met dit denken of voelen). Je kunt ook rustgevende muziek aanzetten, een prettige sfeer in je slaap of woonkamer creëren, en de muziek ervaren en beluisteren.

28

Oefeningen in het luisteren naar anderen, en het aandachtig samenvatten, kan ook bijdragen aan verdere bewustwording en persoonlijke groei. Zie voor oefeningen in deze categorie ook de website van Ilona Kuis;

http://www.ilonakuis.nl/blogs/luister-in-overvloed-5-tips/

3. Spreek met een vriend of vriendin af dat hij of zij een gezamenlijke activiteit inroostert waarvan je van tevoren niet weet wat het precies zal worden. Essentie hiervan is de bewuste keuze voor onzekerheid. Dit kun je op veel andere manieren doen. Probeer wel aan te voelen waar jouw grenzen en wensen liggen. Het hoeven geen drastische ingrepen te zijn (je hoeft geen parachutesprong in te plannen…). Houd rekening met je intensiteiten, en probeer tegelijkertijd wat speels uit. Een goede optie om om te gaan met onzekerheid, is theatersport. Hierbij improviseer je, in gezelschap. Dit draagt ook bij aan je samenwerkingscapaciteiten, geen onbelangrijk aandachtspunt voor veel begaafden.

4. Creativiteit – creatieve bezigheden - bieden je de mogelijkheid om zogezegd ‘bekwaam onbewust’ te zijn. Wanneer je creatief bezig bent, denk je wel, maar merk je dit niet op als verstorend. Hetzelfde geldt voor emoties; deze zijn essentieel-stimulerend bij creativiteit! Creativiteit (een flow) zou je kunnen zien als het omgekeerde van een negatieve spiraal. De negatieve spiraal vindt plaats wanneer je jezelf vast denkt, welllicht uiteindelijk uitmondend in een abrupte conclusie, wrede zelf – of ander afwijzing, of het algeheel opgeven van een doel. Wanneer je in een flow zit, dan stuur je (middels emoties, uitend in gedachten, gevoelens en gedrag, ofwel aanpassingen tussen jou en de omgeving) je gedrag zó bij dat je telkens weer ervaart een stukje dichterbij een (bijgesteld) doel te komen. Dat geeft een algeheel tevreden en stimulerend gevoel, en je ervaart geen opdringerig tijdsgevoel (de psychologische tijd, de toekomst en het verleden zijn niet dominant aanwezig). Tijdens creatieve activiteit krijg je tevens de mogelijkheid om onbewustheid te transformeren tot ‘onschuldige’ uitingen. Het proces zelf, en soms ook de reflectie op het proces en de creatie, kan je tevens inzichten bieden in de thema’s die onbewust spelen en zich herhalen in je leven. Spanningen en fascinaties worden zichtbaar in je creatieve uitingen, en je kan op een complexiteitsvriendelijke manier ervaren en misschien ook zien of begrijpen wat er binnenin je speelt, wat je wilt en wat je niet wilt. Daarnaast is voor creativiteit een mate van onzekerheid nodig (anders was het niet creatief), vraagt het om het uitstellen van een veroordeling en leren omgaan met spanningen en onzekerheden. Middels creativiteit kun je onzekerheid (nuances) juist leren waarderen, juist omdat het ook de waarachtigheden en patronen van zekerheden bevestigt! Uiteindelijk kan dit eraan bijdragen dat je de ‘verschillen’ die jou kenmerken ook gaat waarderen als creatief. Ofwel, de inherente creativiteit van natuur, accepteer je liefdevol. Wie graag experimenteert met creativiteit, zou eens te raden kunnen gaan bij Jessica van Deursen. Zie http://www.jessicavandeursen.com/.

5. Omgaan met stress: maak een lijst met activiteiten die je kunt oppakken om zorgzaam met stress om te gaan. Met de voorwaarde dat je opmerkt met spanningen rond te

29

lopen die je als conflicterend ervaart, zou je activiteiten kunnen oppakken die je (naast mindfulness) ook ondersteunen om zorgzaam om te gaan met de spanningen. Vaak betreft dit repetitieve handelingen, deze hebben een soort meditatieve werking, waardoor de spanningen uiteindelijk wegstromen ( je loopt letterlijk minder het risico je met jouw verstand te identificeren, en vast te lopen op een gezocht gelijk). Denk aan wandelen, huishouden doen, tekenen of een mantra zingen. Je aandacht verleggen naar liefdevolle omgang met een dier, kan dit effect ook hebben. Mocht je opmerken dat stress of spanning in een moment heel sterk toeneemt, en de wellicht gebruikelijke neiging tot rationeel begrijpen je niet bijstaat in het zorgzaam omgaan met de spanning, geef jezelf dan letterlijk de ruimte om de spanning waar te nemen, zonder te veroordelen of middels gedachten te intensiveren. Dit kan soms het beste door letterlijk even afstand te nemen van een situatie of omgeving waarbinnen de spanning voelbaar is, als dit niet letterlijk kan, kun je dit ook mentaal doen. Een mogelijkheid is ook om jezelf als transparant voor te stellen, dat de interactie met je omgeving en wat dit oproept als het ware óók door je heen gaat. Dat hoeft niet te betekenen dat je vervolgens geen aandacht meer hebt voor anderen of voor jouw persoonlijke spanningen; het kan je in het moment zelf de ruimte bieden niet door de emotie gekaapt te worden, in de vorm van ‘identificatie met het verstand’ of als hulpeloos ervaren overgave aan een emotie.

30

De theorie van positieve desintegratie & zingeving / mindfulnessOnderstaand vind je de theorie van positieve desintegratie, en dan met name de ontwikkeling (soms met andere woorden) die Dabrowski uitgebreid beschrijft in zijn werk, beknopt weergegeven. Dit wordt tijdens de studiedag tevens behandeld, de toevoeging in het studiemateriaal kun je gebruiken als naslagwerk en/of tijdens de studiedag hanteren als in – en overzicht biedende bijlage. In laag 3 wordt een behoefte tot mindfulness vaak heel persoonlijk voelbaar, in laag 4 wordt dit beoefend (op onderling verschillende manieren).

31

In essentie gaat het erom dat mindfulness je aanmoedigt om waar te nemen, en zodoende te accepteren, wat er gaande is. Daar waar je geneigd bent om te veroordelen, als zijnde een overtreffende trap van een eerste oordeel (ofwel emotie) waarmee je je tot je omgeving verbindt, biedt mindfulness de kans om niet zozeer reactief als wel sensitief in het leven te staan. Dit is voor de Dabrowskiaanse ontwikkeling zowel op microniveau als op macroniveau van belang voor het kunnen leven, uitdragen en delen van jouw waarden. En een waarde en zin-geving op zichzelf!

Links (reeds doorgestuurd via mail):

1. Begaafdheid en gevoeligheid (daar waar het over kinderen gaat, is de tekst vaak toepasbaar binnen de volwassen context)

http://sengifted.org/archives/articles/overexcitability-and-the-gifted

https://christinefonseca.wordpress.com/2011/07/20/tips-for-working-with-emotional-intensity/

http://crushingtallpoppies.com/2014/06/16/3-gifted-students-often-have-emotional-intensities/

http://www.amazon.com/Living-Intensity-Understanding-Sensitivity-Excitability/dp/0910707898/ref=sr_1_1?s=books&ie=UTF8&qid=1361550189&sr=1-1&keywords=living+with+intensity

2. Begaafdheid en zingeving

http://www.undoingdepression.com/about-depression/undoing-depression/giftedness-depression/

32

http://highability.org/36/existential-depression/

http://giftedadultnetwork.com/2013/12/24/special-needs/

http://giftedresource.com/for-adults/

http://www.greatpotentialpress.com/searching-for-meaning

http://sengifted.org/archives/articles/existential-depression-in-gifted-individual

http://www.counselingthegifted.com/articles/insearchofID.html

3. Begaafdheid en mindfulness

https://www.cde.state.co.us/gt/giftedness_and_stress_presentation

http://anxietyreliefsolutions.com/gifted-and-stressed/

http://www.undoingdepression.com/about-depression/undoing-depression/giftedness-depression/

http://sengifted.org/archives/articles/28-acts-of-kindness-for-the-gifted

http://www.educationaladvancement.org/mindfulness-and-the-gifted/

https://raisingsmartgirls.wordpress.com/2010/02/17/understanding-psychomotor-overexcitabilities-in-the-gifted-child/

http://www.educationworld.com/blog/was-buddha-gifted-because-he-meditated

http://www.mindful.org/the-science-of-mindfulness

Bijlagen

Naar aanleiding van de aanslagen die er gepleegd zijn in Parijs, heb ik twee stukken geschreven. Deze stonden mede in het licht van de thematiek van de studiedag en deel ik daarom hier.

Parijs 13-11

Wanneer er wordt geschreven dat het om een aanval op humaniteit en op universele waarden gaat denk ik; wat er plaatsvindt en zichtbaar wordt, zijn pijn en lijden. Op alle fronten. Als we dát niet zien, doorvoelen, actief accepteren…dan wordt verbinden met elkaar en in vrede leven, ondermijnd. De waarden, de ideologieën, de categorieën,..dat zijn zichtbare en

leesbare manifestaties van de omgang met pijn en met lijden. En díe wijzen van omgang met pijn en lijden die er op gericht zijn het individuele bewustzijn ervan af

33

te weren, zullen leiden tot alsnog zichtbare, voelbare manifestaties van pijn en van lijden, manifestaties waar we van terug schrikken, die we geweld noemen en waar we ons tegen uitspreken. Waar we ons, bijna letterlijk geautomatiseerd, tegen willen verzetten. Maar waar verzetten we ons tegen? Wat zet ons aan tot verzet? Eigen verdriet, eigen angsten, de persoonlijke pijn, die geen tegenhanger hoeft te zijn van gedeelde pijn. Wanneer er staat: “We are not afraid” dan denk ik; wél, ik ben wél bang. En dat is okee, ík moet omgaan met deze angst, hij maakt deel uit van mijn realiteiten, waar delen ook onderdeel van is. Angst regeert daar waar je angst afweert. Ja, ik ben bang, ja, ik ben geschrokken, en ja het vraagt ontzettend veel helderheid van geest en tegelijkertijd doorvoelen van emoties om angst middels innerlijk en uiteindelijk uiterlijk zichtbaar verzet niet te voeden tot het agressie is.

Deze helderheid is liefde, bewustzijn, vriendschap en verzoening tussen lichaam en geest, die nooit vijanden waren. Liefde is het licht dat angst met zorg tegemoet komt, de onbewuste angst aan de oppervlakte brengt, en zich dermate weinig verzet dat de angst het voortdurende nu niet meer verdraagt. En ook liefde kan aansterken, kan groter worden, kan méér aanwezig zijn, zoals angst, pijn en lijden kunnen ontwikkelen tot haat. Liefde kan aanwezig zijn, waargenomen worden. Dit groeien van liefde en van bewustzijn middels de bewuste waarneming kan (en gebeurt) ook via verbinding, via het delen, via afhankelijkheden.

Ja, ik ben bang, en ja, dat is okee.

Dán laten we ons niet regeren door de angst die met man en macht zijn ruimte eist dáár waar we behoefte hebben aan een omarming, aan zwijgen, aan herkenning, aan stilte, aan een dans, aan helemaal niets. Aan innerlijke ruimte.

 

14-11-2015

Boodschap aan mezelf

 

Boodschap aan mezelf die – door ‘m hier te delen – verstevigt, indaalt, doorstraalt tot punten die ik geneigd ben in een schaduw van ‘horen en moeten’ en van ‘zwijgen en onderdrukken’ te plaatsen, te verdonkeremanen onder het mom van persoonlijke tekortkomingen.Een boodschap aan mezelf die ik deel zodat diens intensiteit (lees licht) tot mijn schaamte raakt, tot het idee naïef te zijn, niks van politiek te snappen, en hypocriet te zijn omdat een aanslag in Frankrijk mij hier nu toe aanzet, onderwijl er al duizenden jaren geweld plaatsvindt. Tot die gevoelens, tot die punten raak ik, door deze boodschap aan mezelf hier te delen. De schaamte voorbij, hardop denkend en voelend. De dwarsverbanden toelatend, wetende dat mijn eigen verhaal hier raakt aan andermans levens, en aan toestanden waar ik mij machteloos over voel, wetende dat ik toch niets meer of minder dan voor mezelf kan spreken. En dat daar de kracht ligt. Wetende en voelende voor mezelf, waar delen ook echt

34

mogelijk wordt, omdat ik het gevoel los laat dat ik met elke uiting toch onmetelijk te kort schiet. Door het te delen, kom ik verder dan ik nu kan overzien, en spreek ik voort zonder daarvoor mijn interne kritische stem achter de kar te spannen.

“Lot, A.U.B zet al je verbindingen in (van digitale media tot innerlijke bedrading) om LIEFDE te delen, te versterken, AANwezig te laten zijn. Als het zo is dat er mensen zijn die ervan overtuigd zijn dat ze gehaat worden, laat het tegendeel dan zegevieren. Deel je liefde, heb empathie, wees zorgzaam. Naar je naasten, naar je omgeving, wees bewust over de woorden die je kiest, koester genegenheid, reduceer de complexiteit niet tot stereotyperingen. Geef negativiteit geen kans, juist door deze te (h)erkennen, er liefdevol over en tegen te zijn, binnenin jezelf.

Lot, heeft iemand een Franse vlag als profielfoto, vraag je dan af of dit zijn of haar beweging uit en naar liefde zou kunnen zijn. Noem ik dit hypocriet dan licht ik de negativiteit op en komt de liefde in diens schaduw te staan; is dit met het volle besef van de betekenis van die vlag voor deze persoon? Waar begint deze persoon met het uiten van liefde en het ervaren van empathie en van medeleven?

Heb ik zorgen hierover, uit je zorgen dan ook zorgzaam. Met liefde, zodat de ander misschien ook herkent waar de liefde voor hem of haar zichtbaar en voelbaar wordt. Gevoed wordt. Het is niet mogelijk om met álles wat er gebeurt tegelijkertijd rekening te houden én dit te uiten, om jezelf over de gehele wereld te projecteren en niet te eindigen als een fragmentatie die dermate zinloos aanvoelt dat het leven aan bestaansmotivatie verliest, tenzij je in het hier en nu volop en liefdevol aanwezig bent. Volop verbonden.

Dan kan ik in het moment de liefde leven, en dan nog vraagt het moed, doorzettingsvermogen, doorvoelen en geduld. Gebeurt dit, dan straal ik vanzelf alle kleuren, alle kleuren van vlaggen, van bloemen, van fruit, van huidskleur, van het spectrum.

Blijf bij jezelf en wees open en positief, misschien over wat of wie je liefhebt, die of dat ‘anders’ is, en misschien wel ver weg van je staat, maar toch dichtbij is, omdat je liefde voelt. Begin bij jezelf, bij je naasten. Straal samen, en die golven verspreiden zich.

We hebben tal van mogelijkheden om met elkaar in verbinding te staan, gebruik die mogelijkheden wijs en met aandacht. Deel liefde op Twitter, op Facebook, onderling, op beeld en in schrift. En deel die liefde zo direct mogelijk, laat het zien zoals het is, als liefde. Omarm elkaar, geef een schouderklopje, heb oog voor de nuances hierbij, voor culturele verschillen. Liefde heeft geduld en is, omdat deze gedeeld is, onuitputtelijk.

Niemand heeft de liefde, samen delen we de liefde.

Deel liefde; zorg goed voor jezelf, leer hoe je goed voor jezelf zorgt, en uit die zorg. Positiviteit, liefde, aanwezigheid in het hier en nu; al dit licht, laat het stralen. Het is een oproep, geen bevel, een oproep uit liefde.

Heb zoveel lief dat het door de blokkade van haat heen straalt, dat het de energie van haat absorbeert en uitstraalt als liefde. Geef, geef, geef en neem genoeg(en).

Ja, dit is een spreekwoordelijk zelfmoord, van het soort dat je het leven in volle overtuiging terug geeft in het hier en het nú. En nee, dit is niet vaag. Liefde is hartstikke concreet, en overal te zien en overal te voelen. Wees lief, voor jezelf en voor de ander. Onderwijs jezelf;

35

wat is liefzijn, wat is liefde. En zie in de creativiteit van de natuur deze liefde terug. Je hebt misschien geen rechtvaardiging in woord en geschrift nodig om liefde te delen en te voelen, maar als dit voor jou wel stimulerend is om liefdevol te zijn en te handelen, so be it

Het is heel wezenlijk, het is de creativiteit van de natuur die spreekt wanneer liefde straalt.

Ah, PS: dank voor het luisteren…;-)”

Een prachtig gedicht en een mail van Mariëlle Stokdijk, over haar zingevingsproces

Gedicht

(Samen) Zijn

april 2014

Laat me je getuige zijn, getuigend van jouw groei.

Jouw lichaam toont me kwetsbaarheid, de worstelingen en de pijn,

en dag-na-dag verklaren we dat alles er móet zijn.

Toon je leven in zijn grootsheid, aspecten van je ziel.

Die zich uiten in een schoonheid, gelezen in stille ogen,

waarin ik me spiegel en mijn bestaansrecht verover.

Geef me kennis van jouw wijsheid, geheimen en aha's.

Op een golf tot in mijn lichaam, tot in het diepste van mijn brein,

veranderend tot in detail, nooit meer dezelfde zijn.

Sta me toe je te gezellen, als jouw warmte overstroomt.

Resonerend op jouw liefde, op die grote gulle gift,

word ik méér dan ik ooit zijn kon, sta je in mijn hart gegrift.

Zonder de getuige af, en heel en al verdwijnt.

Ons gezamenlijk levenslot - veroveren van het levensvlot -

vereist van ons de reiziger én de getuige zijn.

36

37

Mail

Deze mail schreef Mariëlle na het bekijken van de documentaire “Mission Blue”. In deze documentaire wordt uitgebeeld hoe oceanologe Sylvia Earle zich inzet om de vervuiling en beroving van de oceanen tegen te gaan, primair door de resultaten van haar levenswerk, haar onderzoek naar de oceanen en de gevolgen van onze omgang hiermee, te delen. Haar zingeving, met de conflicten die dit op persoonlijk vlak geeft.

Bewustwording over de gevolgen van menselijk handelen is haar doel, en in deze documentaire wordt zowel haar levenswerk op inspirerende en intrigerende wijze gedeeld als dat op directe en confronterende wijze wordt verbeeld hoe het handelen van mensen het evenwicht van de oceanen dermate verstoren dat het voortbestaan van het leven in de oceaan ernstig bedreigd wordt. In deze mail deelt Mariëlle het proces dat in haar werd aangewakkerd tijdens het kijken van en reflecteren op de documentaire. Dit proces laat in essentie haar vragen naar zingeving zien, haar worsteling met zinloosheid, en haar moedige besluit dit alles heel dicht naar zichzelf toe te trekken. Je zou het als een Dabrowskiaans zingevingsproces kunnen lezen.

De mail

“Dat maakt wel wat los zo'n documentaire.In het kader van 'I'll let you know' zal ik je nu het half uurtje 'fases in mijn hoofd' uiteenzetten, dat volgde na het zien van de film*.

Uiteraard startte het tijdens de film bij de emotie. Het overspoelende verdriet als de film bij me binnenkomt via mijn ogen en oren en de onstopbare beoordeling van al wat voorbij komt.Ontroostbare stille tranen stromen bij het aanschouwen van nog levende ontvinde vissen die hulpeloos en ongetwijfeld met pijn ronddobberen in wat voorheen hun thuis was, terwijl de 'vinvissers' lachend op het dek staan. De tranen nemen toe bij de beelden van als uit een brandweerslang spuitende vissen, die zweven tussen de oceaan en de dodelijke lucht op de bodem van het schip. Al spartelend komt al dat leven uiteindelijk tot stilstand.

Vergankelijkheid, wreedheid en enorme afstanden tussen individu en de wereld...

Ik start met onbegrip. Hoe kan het dat er mensen zijn die dit doen? Hoe kan het dat we dit toestaan?

En al snel begrip…. Heb ik ook niet twee blikjes tonijn in de kast staan? Toch wel lekker die sushi op zijn tijd….Ook ik doe hier aan mee en de machteloosheid begint zich in mijn gemoed te vestigen. Een opmerking als 'het is een zichzelf regulerend probleem, de mensheid sterft gelukkig vast op korte termijn uit' komt uit mijn mond.

Verzet…. Verzet welt in me op. Wat nu? Wat te doen? Actie!Nog maar minder vis eten. Leven alsof je je groenten zelf moet verbouwen, je vee zelf moet slachten en je vis zelf moet vangen. Matigheid en daarmee een reële footprint op deze aarde achterlaten. Mensen leren wat er aan de hand is, bewustzijn vergroten! Wat was die website

38

ook alweer waar je haar kan steunen?Ik moet…. ik zal…. ik ga…. Niets doen is niet goed! Het is niet goed met mij, want ik zit hier maar te niksen op de bank, ik moet impact hebben met goede dingen!

Bezinning: het verzet klopt niet. Zij biedt geen oplossing. Zij biedt nooit een oplossing. Het is als vrede nastreven door middel van geweld, dat lukt nooit. Al het lijden komt voort uit onbegrip van de werkelijkheid, afkeer of begeerte...

Verzet vergroot de afstand tussen de wereld en mijzelf, waardoor een bron van nieuw lijden wordt gecreëerd. Het is immers een verkeerde beeld van de werkelijkheid (het doet alsof 'daar' een probleem is waar 'hier' iets aan moet doen. Het vergroot de afstand tussen de visser, de vis en mij. Terwijl we niet anders zijn; die visser, die vis en ik) en het is een uiting van afkeer. De interne roep tot actie is een duidelijke uiting van begeerte 'ik wil dat het anders wordt!'. Toename van mijn lijden - die ontstaat uit deze drie-eenheid van misperceptie, afkeer en begeerte - levert niets anders op dan een bron voor nog groter lijden.

Als ik vrede zoek voor al dat leeft, is in opstand komen tegen wat dan ook niet de oplossing.

Dus ik slaak een diepe zucht en ga door met de weg die ik ben ingeslagen in mijn leven.Wat was dat ook alweer?Oh ja, aanschouwen van de verdeeldheid die op mijn pad komt en heelheid nastreven waar ik dat kan. Daarmee lijden verminderend en vreugde vergrotend. In iedere microkeuze een kans zien om de heelheid te bevestigen in plaats van te verbreken. Op ieder moment bewust trachten 'includerend' te handelen vanuit de liefde voor álles dat er is. Bewust aanschouwen van ieder gebeuren zonder daar een oordeel aan te hangen. Meer hoeft niet. Dat geeft vrede in mij. Deze film laat me zien dat er een grote scheuring is op een gebied waar ik me dat niet gerealiseerd had. Dat bewust aanschouwen zal me leiden naar de juiste beslissingen in zaken die relevant zijn voor de verdeeldheid op dit gebied als deze op mijn pad komen.

En zo is er weer vrede in mij met alles en is het 'bewust-zijn' weer een stukje gegroeid.

Dank voor de tip, volgende keer weer een feestje ;-)

Veel liefs en dankbaarheid**

Mariëlle”

Op aanvraag deel ik graag andere lees –en kijktips, die ik zelf heb ervaren als bijdragend aan mijn persoonlijke zingeving, dan wel heb opgemerkt dat anderen dit bronnen tot inspiratie (inademen..) vonden!

Tot 21 november aanstaande, en voor NU (wanneer dit ook is); veel moois!

Lotte

39