Verslag Regiolab 1 · 2017-12-08 · Regionaal samenwerken en kennisdelen Het is nodig om buiten de...

1

Verslag Regiolab 1 Gent, Leopoldskazerne, 24 november 2016

1. DEEL 1 –UITDAGINGEN DETECTEREN

Tafel 1 & 2 – Ruimtelijke uitdagingen Tafel 3 & 4 – Economische uitdagingen Tafel 5 & 6 – Ecologische uitdagingen Tafel 7 & 8 – Maatschappelijke uitdagingen

2. DEEL 2 – SLIM VERBINDEN Tafel 1 – Cluster ‘analyse & strategie’, ‘verdichten & ontpitten’, ‘onderwijs & economie’,

‘mobiliteit’ en ‘klimaat’ Tafel 2 – Cluster ‘verdichten & ontpitten’, ‘mobiliteit’ en ‘menselijke insteek’ Tafel 3 – Cluster ‘analyse & strategie’, ‘iedereen mee’, ‘ruimte’, ‘duurzaamheid’ Tafel 4 – Cluster ‘kernversterking, ‘nieuwkomers’, ‘deeleconomié & energie’, ‘mobiliteit’ Tafel 5 - Cluster ‘know-how & samenwerken’, ‘open ruimte & veerkracht’, ‘verdichting’,

‘mobiliteit’ Tafel 6 – Cluster ‘verdichting’, ‘sociaal kapitaal’, ‘kernversterking’, ‘samenwerken’ Tafel 7 - Cluster ‘methodiek’, ‘identiteit’, ‘open ruimte’, ‘mobiliteit’, ‘samenwerken’ Tafel 8 – Cluster ‘analyse & strategie’, ‘slim bewegen’, ‘kernversterking’, ‘open ruimte’,

‘levenslang leren en doen’

3. BIJLAGE 1 – KEYNOTES OF INLEIDINGEN Tafel 1 – Nadenken over ruimtelijke uitdagingen (Patrick Wohlmutter) Tafel 2 – Mogelijke ruimtelijke ontwikkeling van de ruime regio rond Gent (Bart Verbeke) Tafel 3 –Zorg en zorgeconomie (Pascal De Meyer) Tafel 4 – Dagelijkse goederen: alternatieven voor kernversterking (Lieven Tusschans) Tafel 5 – Het goeie leven in 2050 (Eva Naessens) Tafel 6 – Groenblauwe netwerken als geïntegreerde oplossing (Ward Deschildere) Tafel 7 & 8 –Wereld in transitie (Martine Brackeleire en Erik Tjampens)

4. AANWEZIGHEIDSLIJST

2

DEEL 1 –UITDAGINGEN FORMULEREN Tafel 1 – Ruimtelijke uitdagingen

Demografische analyse De deelnemers stellen zich vragen bij de cijfers en prognoses over de demografische groei. Het is noodzakelijk dit goed in kaart te brengen. Volgende vragen moeten onderzocht worden:

- Hoe zal deze groep eruit zien? Op welke manier is ze samen gesteld? Welke woonnoden zal deze groep hebben?

- Het is belangrijk ook te kijken naar het aantal huishoudens, , o.m. in relatie tot het woonaanbod en de woonbehoefte.

- We moeten ons aanbod aanpassen aan de mensen die hier inwijken: welke woonvormen kennen zij en welke verwachtingen/noden hebben zij?

- Waar is de demografische groei te situeren? Verdichting Het is noodzakelijk te verdichten. Dit is nodig voor alle functies, maar we moeten nog duidelijk maken op welke manier we wensen te verdichten. Dit moet op een duurzame manier gebeuren en met aandacht voor de eigen identiteit. Woondichtheid en hoogbouw kunnen een antwoord of methodiek zijn om stadsvlucht tegen te gaan. Maar het is dan belangrijk een antwoord te bieden op de stigmatisering die hiermee samen gaat. Bij verdichting moeten we aandacht hebben voor volgende vragen:

- Hoe gaan we om met andere woonvormen? - Hoe gaan we om met de tegenstelling tussen het identificeren met de stad en de anonimiteit

van de stad? - Wat is verdichting eigenlijk? Welke vorm streven we na? - Gaan we hier naar ruimtelijke pariteit? - Waar gaan we verdichten? - Waar gaan we niet verdichten en op welke manier gaan we om met deze ruimte? Het wordt

ook een uitdaging om te ‘ontdichten’. - Welke zones laten we uitdoven?

We moeten streven naar een kwaliteitsvolle verdichting (met groenruimtes, vlotte verbinding en toegang tot openbaar vervoer, toegang tot scholen, enz). We moeten ook aandacht blijven hebben voor levenskwaliteit. Niet alleen bij verdichting of hoog-bouw, maar ook in de randgebieden van de stad. Mensen moeten overal toegang hebben tot basisfuncties. Een deelnemer haalt aan dat we de rol van het gewestplan dringend moeten bekijken. Hoe gaan we om met ‘oude’ woonuitbreidingszones ? Er werden rechten gecreëerd en we zullen moeten bekijken hoe we hier juridisch mee om gaan. Er is aangepast instrumentarium nodig. Nabijheid en bereikbaarheid Het is belangrijk aandacht te hebben voor mobiliteit in de ruime zin van het woord. We moeten weten hoe mensen zich verplaatsen (o.a. in kaart brengen van de verhuisbewegingen tussen stad, rand en platteland). Woon-werkverkeer speelt hierin een grote rol.

3

Heel wat mensen wonen niet in de buurt van hun werk en maken dagelijks verplaatsingen buiten hun gemeente. Het zou interessant zijn om ‘hubs’ te creëren waar men kan telewerken. We moeten de verschillende mogelijkheden om beroepsactiviteiten te laten samen gaan met wonen onderzoeken. Is dit wel steeds wenselijk? Is het verantwoord om vrachtwagens dagelijks in woongebieden te laten rijden? Conflictsituaties moeten apart bekeken worden. Welk type economie/bedrijf past waar? De verschillende bedrijvenzones in onze regio zouden elk een eigen identiteit moeten ontwikkelen. Op deze manier tegemoet komen aan specifieke noden. Steden moeten elkaar versterken met verschillende bedrijventerreinen en niet beconcurreren. Bedrijven worden verweven waar kan, gescheiden waar moet. Regionaal samenwerken en kennisdelen Het is nodig om buiten de bestaande kaders te denken om in de toekomst onze ruimte vorm te geven. Hiervoor hebben we best practices en inspirerende voorbeelden nodig. Het is belangrijk deze uit te wisselen en te delen. Het is interessant te werken met inspirerende voorbeelden.

POST-ITS TAFEL 1 Kwaliteit

− Link openbaar domein − Flexibel werk: aangepaste/meer mobiliteit, werkhubs lokaal (v.s.) − Diverse aanbod, interne verschuiving naargelang de noden

Stedelijk leven

− Identiteit, DNA − Demografische ordening vs. seggregatie in de stad (nationaliteit, leeftijd, inkomsten) − Meerekenen omliggende ‘open-loze’ ruimte om ’leefruimte te bekijken’ (verschillende aantallen m²

vloeroppervlakte in de woning) => komen tot andere normen − Demografie: profiel ? waar ? gezicht!

Internationale profilering

− DNA van de regio is nu grijs − Mobiliteit goederen in webshopeconomie: impact lokale ondernemers, lokale mobiliteit − Gemeenschappelijk uitgiftebeleid binnen OVK (bedrijven) − Kennis heel snel inzetten om onze provincie volledig circulair te doen ondernemen = voorsprong

nemen: van spin-off naar productieruimte − Economische streekprofilering: welke nog ?

Functionele verweving

− Functionele verweving op vlak van wonen: levensloop lang in de wijk − Basisvoorzieningen in elke wijk: microcentraliteit − Geen twee snelheden; geen verschil tussen wie heeft en niet heeft − Lokale autoriteit, beslissingsbevoegdheid laten sporen met bovenlokale oplossingen

Woondichtheid

− Aandacht voor kwaliteit; randvoorwaarden − Kwaliteit is belangrijker dan dichtheid als norm − Eigenlijk de ruimte verdelen + ook betaalbaar aanbod van gezinnen met lage inkomens − Link: mobiliteit: gebied inrichten i.f.v. communicatiekringen − Duurzame verplaatsingen sturend voor de ontwikkelingen

4

Tafel 2 – Uitdagingen op vlak van ruimte en mobiliteit

Verdichting Inbreidingsprojecten hebben voor- en nadelen: het zorgt enerzijds voor een betere benutting van de ruimte, maar anderzijds kan het de identiteit van een dorp sterk wijzigen. We moeten hier gepast mee omgaan. In De Pinte is verdichting een belangrijk thema. Het autobezit vermindert niet persé door te werken met meergezinswoningen. Parkeerdruk is nu al erg hoog.. hoe gaan we hier mee om ? De bundeling van functies is echt noodzakelijk. Stedelijke functies wijken nu uit naar rand omwille van moeilijke bereikbaarheid, bijv. restaurantbezoeken met de wagen i.p.v. in centrum Gent. Mensen hebben nood aan groen, maar er is er nog weinig beschikbaar. De suburbanisatie gaat steeds verder. Jonge gezinnen blijven vooralsnog geïnteresseerd in wonen ‘op den buiten’ in Vlaanderen Verkavelingsland. Het is belangrijk te verdichten met ruimtelijke kwaliteit en verweving van functies na te streven: wonen, werken en recreatie/groen. Sint-Martens-Latem is vragende partij om woonuitbreidingsgebieden niet te ontwikkelen, o.a. 50 ha in voornamelijk waterzieke gronden. Deputatie geeft vergunningen tegen wil van gemeente in! Nabijheid en bereikbaarheid Het belang van het dynamisch bloemmodel wordt onderlijnd. Het bestaat al tijd, maar er wordt niet van uitgegaan. Het is logisch om Gent te zien als het hart van de bloem, o.a. omwille van de econo-mische en culturele activiteiten. De wegenstructuur is gericht op Gent via de steenwegen. Men vindt dat er weinig aandacht is voor de knooppunten. De Lijn past zijn vervoersbeleid aan. Men gaat van basismobiliteit naar basisbereikbaarheid. Dit betekent een versterking van het aanbod in de kernen, maar in de rand wordt er minder bediening voorzien. In Oost-Vlaanderen is men gestart met een proefproject in Aalst. Dit gebeurt o.l.v. een vervoersregioraad met verschillende stakeholders. Dit zal op een bepaald moment ook in de regio van Gent aan de orde zijn. Men hoopt door deze evolutie meer te kunnen sturen op ruimtelijke ordening. Immers, ruimtelijke ontwikkelingen hebben de efficiëntie van het openbaar vervoer niet bevorderd. We moeten durven disruptief denken en meer differentiëren in bevolkingsgroepen. Oudere mensen verplaatsen zich anders dan de ‘actieve bevolking’. Kernversterking en baanwinkels Baanwinkels moeten tegengegaan worden. Het zorgt voor hoog autogebruik. Dat vraagt wel een cultuuromslag, minder individueel denken, andere gewoontes... In Nederland zijn baanwinkels niet populair. Er moeten incentives komen voor werknemers om zich duurzaam te verplaatsen, cf. de actie ‘Met belgerinkel naar de winkel’. Misschien moeten we werken met een ‘mobiliteitsbudget’, als oplossing om doelbewuster keuzes te maken ? Iemand stelt dat de lage frequentie van trein en bus ertoe leidt dat te vaak naar de auto wordt gegrepen. Goed uitgebouwde en veilige fietsinfrastructuur is ook een goed alternatief. Het provinciaal project ‘Fietssnelwegen’ wordt positief onthaald. Ook schoolverkeer heeft een belangrijke impact. Er zijn nog teveel woonontwikkelingen die niet gekoppeld zijn aan scholen, kinderopvang, basisvoorzieningen. Buurtschooltjes zorgen voor belangrijke vermindering van het verkeer. Voorzieningen moeten doordachter gepland worden.

5

Economisch beleid Het beleid is momenteel te versnipperd: iedere gemeente wil van alles iets, veel inkomsten door bedrijven en economische activiteit. De gemeenten die kiezen om economisch niet te ontwikkelen, maar wel natuurdoelstellingen willen realiseren, worden niet beloond. Op regiovlak moet er meer economische solidariteit zijn om meer gewicht in de schaal te kunnen werpen. Lochristi geeft inzicht over fiscaliteit: er zijn veel bedrijven, maar rechtstreekse inkomsten zijn er niet, er wordt geen belasting geheven. De bedrijven zorgen wel voor werkgelegenheid voor kansen-groepen uit de eigen gemeente (b.v. deeltijdse jobs aan laaggeschoolden). In het beleid wordt nog te veel geremedieerd, waardoor het probleem steeds erger wordt. We moeten een pro-actief beleid voeren. Landbouw en voedselproductie Er moet ruimte zijn voor natuur en voor landbouw. Echter de ruimte is schaars. Landbouwers staan overal onder druk, cf. specifieke richtlijnen in habitatgebieden, enz. De vraag wordt gesteld of de landbouw in Vlaanderen nog een toekomst heeft. Misschien moeten de beschikbare landbouw-gronden ingezet worden voor lokale (voedsel)voorzieningen, bijv. groententeelt voor de stadsbewoners in de buurt. Er zijn ook vragen bij het verbouwen van maïs voor export (rechtstreeks of via veeteelt). POST-ITS TAFEL 2 Ruimtelijke kwaliteit

− Stopzetten van ontwikkelingen, ruilen van bouwrechten i.f.v. groen, gemeente slaagt er niet in. − Ook aandacht voor groen in de knooppunten − Optimaal ruimtegebruik (elk gezin 2 autos?!)

Verdichting

− Nieuwe woonvormen: cohousing, kangoeroewonen, zorgwonen, levensloopbestendigheid, enz) − Vlaams Woonwens − Schaalbreuken, locatiegebonden verdichten − Levensloopbestendige wijken − Hoger bouwen ? − Stadsvlucht gaat nog steeds verder dor => men komt tot verschillende woongebieden. − Verdichting is noodzakelijk − Verdichting op specifieke locaties

Multimodale bereikbaarheid

− Tramlijnen doortrekken naar multimodale knooppunten − Performant OV-systeem − Fietssnelwegen − Mobiliteit sturen voor RO, RO sturend voor ruimtelijke ontwikkelingen − Slimste vervoersoplossing op een bepaald moment, communicatie, switchen moet mogelijk zijn,

mobiliteitsbudget − Basisbereikbaarheid

Nabijheid van voorzieningen

− Woonontwikkelingen koppelen aan basisvoorzieningen − Knooppunten ruimtelijk bepalen − Slimme verweving van functies

6

Leefbaarheid − Open ruimte vrijwaren => waar niet verdichten ? − Landschap valoriseren: is nu niets waard, groen voller in de stad − Open ruimte kwaliteit is even essentieel: hoe beter valoriseren ? landbouwers => ruimtebeheer

(natuur, bos, water, voedsel, energie)

Proces/regio − Schaal: onderzoek naar schaalgrootte (regio/stad) − Organisatie van economische activiteit: overkoepelende keuzes, meer solidariteit nodig,

schaalvergroting mogelijk maken, geïntegreerd benaderen − Geïntegreerde overkoepelende benadering over ruimtelijk ontwikkelingen − Toekomstige ontwikkelingen baseren op correcte cijfers − Meer analyse van de demografische prognose: totaal, huishoudens, wie, enz − Structuur moet sturend worden in plaats van volgend. − Maatwerk en sturen − Pleidooi om pro-actief te sturen, desruptief denken, transitiedenken − Alle partners moeten een gelijkwaardige stem hebben in het debat; compensatie, herverdeling

inkomsten − Cultuuromslag nodig

Tafel 3 – Uitdagingen op vlak van economie Kernversterking en baanwinkels Vanuit de gemeente Assenede komt de opmerking dat in de kleinere dorpen de bewoners vooral ook pendelaars zijn en zo het dorp overdag leegstaat. Het is een uitdaging voor die kleinere gemeenten om bedrijvigheid terug naar het centrum te halen. De centrumfunctie is tegenwoordig verdwenen en men zoekt een plek om te wonen, werken en recreëren langs het ‘lint’. In deze situatie wordt een mogelijkheid gezien voor jonge mensen, die daar betaalbaar en bereikbaar kunnen ondernemen. Een startersbeleid dat ook daarop inzet is één van de uitdagingen. Misschien komen tot een kenniscentrum voor starters ? De ruimtelijke inplanting van grote baanwinkels speelt uiteraard ook een belangrijke rol in de leefbaarheid van dergelijke uitdagingen. Mobiliteit Mobiliteit is een economische uitdaging en zal mee de nieuwe economische strategie bepalen. Het mobiliteitsvraagstuk wordt voor een stuk door de consument al beantwoord met de internet-economie. Het lost het probleem echter maar ten dele op en zorgt ook voor andere problemen, zoals leefbaarheid lokale handelaars, sociale misbruiken, … Hoe gaan we hier als regio mee om ? Een goed openbaar vervoer is cruciaal voor een goede ruimtelijke ordening van bedrijvigheid. Het voorstedelijk openbaar vervoersnetwerk wordt daarbij als uitdaging voor de regio geformuleerd. Jobs en vaardigheden De sterkste economieën zijn de meest diverse. We bekijken diversiteit nog te veel vanachter een problematiserende bril. Opleiding, taal en vaardigheden, zijn cruciaal. Maar men merkt dat het wel kan in bepaalde sectoren (zorg met Poolse en Spaanse werknemers), waar het niet lukt in andere. Diversiteit biedt een pluspunt om tentakels te hebben in een globale economie en zorgt voor

7

economische innovatie. De uitdaging is niet begrensd tot hoe we nieuwkomers kunnen inzetten, maar ook bijvoorbeeld kunnen zorgen dat de laaggeschoolden mee kunnen in de veranderende economie. Hoe kunnen de nieuwkomers, laaggeschoolden, enz aansluiting laten vinden bij de nieuwe economie? Eén van de voorbeelden is de deeleconomie, die zeker voordelen heeft voor het milieu, goedkoper is, zorgt voor sociale cohesie. Maar ze houdt ook risico’s in als we daar ook AirBnb bij rekenen, die de het toerisme en de woningmarkt bedreigt. Veel mensen zijn ook aan de slag in deze ‘onzichtbare economie’. Het is de uitdaging voor de regio om hier op tijd vat op te krijgen zodat deze bedreiging niet zo groot wordt dat ze niet meer kan worden beheerst. En dus om deze bewegingen als opportuniteit te zien en in te zetten. Hiervoor is een regulerend kader nodig en misschien een kenniscentrum deeleconomie? Economisch beleid Er is een vraag van de gemeenten om op het vlak van ruimtelijke ordening en economie te komen tot een stimulerend i.p.v. een beperkend kader te maken (aangepast instrumentarium). De voorschriften van RUP’s of verkavelingen zijn nu te beperkend, bijv. het beperkte percentage aan oppervlakte voor handel/bedrijvigheid dat toegelaten is in een verkaveling, het herbestemmen van oude boerderijen, de beperkingen van een KMO-zone tot 5ha, … De visie op economische ontwikkeling is volledig achterhaald. In de kernen en de steden is er nood aan kleinschalige economie, en dit botst met de geldende visie. Dit kan ook een manier zijn om met de hoge leegstandspercentages om te gaan. Hiervoor kan op zoek worden gegaan naar verweefbare activiteiten, zoals de nieuwe maakindustrie. Dit biedt mogelijkheden voor groei. De transitie naar een duurzame economie is al merkbaar bij de bedrijven. Het beleid van subsidies is te vermijden, bijv. beleid rond zonnepanelen en rond elektrische auto’s. Het economisch beleid staat niet op zich. Het hangt samen met o.a. sociale zekerheid, economie, ecologie, ruimtelijke planning, … We moeten integrale oplossingen bedenken. POST-ITS TAFEL 3 Jobs en skills

− Inzetbaarheid van nieuwkomers: hoe ervoor zorgen dat ze ingezet worden − Multiculturaliteit is een troef: taalopleidingen, inzetbaar maken − Hoe ervoor zorgen dat iedereen in aanmerking komt ? − Kenniscentra voor studenten, ondernemers − Startersbeleid=> starters informeren en ondersteunen − Ecologische uitdagingen aanpakken met economische innovatie

Duurzame economie

− Ruimtelijk ordening moet doordacht zijn: cf. ruimtelijk structuurplan! − Ruimtelijk inplanten van winkelcomplexen/bedrijven − Goed gestructureerd openbaar vervoer, voorstedelijk netwerk − Functioneel clusteren (wonen, werken, enz) − Bereikbaarheid ? − Mobiliteit: files, congestie => economie vertraagt => bereikbaarheid => mobiliteit is economische

uitdaging Nieuwe economie

− Deeleconomie: opportuniteit voor bedrijven (mensen samenbrengen) maar ook bedreiging (Air B&B)

8

− Nieuwe economie is er al ? − Digitale economie stimuleren ? e-commerce

Kernversterking

− Stimuleren van lokale economie ifv. kernversterking − Ambachtelijkheid in de kernen: welke ? alle niet milieubelastende! − Lokale ondernemers ondersteunen in ruimtevraag

Tafel 4 – Uitdagingen op vlak van economie Kernversterking en baanwinkels Veel buurtwinkels met dagelijkse goederen zoals bakkers, slagers, enz verdwijnen uit de dorpskern. Winkels verhuizen naar de steenwegen die soms moeilijk bereikbaar zijn voor bepaalde groepen (bijv. ouderen). Er is niet alleen verschil in ruimte, maar ook in tijd. Op weekdagen wordt er gewinkeld in de werkomgeving. Maar in het weekend en verlofdagen hebben ook de werkenden geen buurtwinkel in de onmiddellijke omgeving. We moeten nadenken over hoe we onze kernen multifunctioneel bedienen: niet alleen handel, maar ook andere, zoals zorg, diensten, …Alles komt neer op verwevenheid: diensten dichter bij de woon-kernen. We moeten ook werken in eigen buurt meer mogelijk maken. Naast werken in eigen streek, zelfs gaan naar werken in eigen straat! Je moet daarom je gemeente voldoende aantrekkelijk maken, voldoende diensten voorzien. Het locatiebeleid voor de diensten (kinderopvang, rusthuizen, zwembad, scholen) moet meer regionaal aangepakt worden, zodat die (vb. zwembad) meer open gesteld worden voor iedereen en niet alleen voor de inwoners van die specifieke gemeente. Het ganse e-commerceconcept is niet volledig efficiënt. Er wordt vooral ingezet op het zo snel mogelijk leveren van pakjes. Maar bij de levering zijn we niet thuis en het postkantoor is er niet meer in de Kerkstraat. Er is nood aan postafhaalpunten in de kernen. De vraag die zich dan stelt is: Hoe kunnen we iedereen bedienen? Er wordt voorgesteld om te werken met een concept van ‘openbare bezorging’, naar analogie van openbaar vervoer. Dit kan zorgen voor meer duurzame tewerkstelling en betere organisatie, o.a. (pakjes bundelen). Het probleem van kernversterking hangt samen met het gegeven van de baanwinkels. Baanwinkels liggen langs de steenwegen in de randgemeenten. Zoeken naar een oplossing vraagt samenwerking tussen stad en (rand)gemeente, maar dit is niet altijd even gemakkelijk. Stedelijke distributie moet bekeken worden een op hoger niveau, niet enkel op stads- maar ook op regioniveau. In buitengebiedgemeenten wordt een verlies aan landbouwzetels vastgesteld (komen leeg te staan). Anderzijds is er nood aan ruimte voor de kleine ondernemer en ambacht (vb. ateliers voor de bouw). Is hier een oplossing voor ? Mobiliteit De uitdaging i.f.v. modal shift blijft zeer groot. Er moet meer naar vervoer via het water overgegaan worden, maar dit is moeilijk zolang vervoer via vrachtwagen goedkoper blijft. De Seine-Schelde-verbinding kan een belangrijk element worden voor de toekomst van de regio. Jobs en skills

9

Kan er een betere match komen tussen competenties van de werknemers en de vraag van de ondernemingen. De opleidingen moeten specifiek hierop afgestemd worden. Er is samenwerking nodig tussen bedrijven, scholen en VDAB. Er moet ook betere ondersteuning zijn voor starters. Een andere vraag is: hoe zorgen we ervoor dat iedereen inzetbaar is ? We moeten rekening houden met de competenties van de nieuwkomers. Multiculturaliteit kan een troef zijn voor de economie! We moeten incentives geven aan de niet-actieve bevolking (gepensioneerden) om toch actief te blijven, bijv. voor opvang van kinderen. Gepensioneerden willen nog iets betekenen, maar stellen bij hun pensioen vast dat ze hun leefomgeving niet voldoende kennen. Economisch beleid De vraag wordt gesteld op welk soort economie we gaan inzetten. Er moeten keuzes gemaakt worden op bovenlokaal niveau. We moeten voorkomen dat iedereen inzet op hetzelfde soort economie (vb. Gent zet in op biotech). Hoe kan dit ook voor de omliggende gemeenten een meerwaarde betekenen? Een gemeente kan niet inzetten op alles: bedrijvigheid, handel, ontspanning, ... Maar tegelijk moet de gemeente ervoor zorgen dat er voldoende economische zuurstof en leven in de gemeente blijft. Dit is een belangrijk uitdaging! De mogelijkheden op vlak van toerisme dienen verder onderzocht te worden, best op bovenlokaal niveau. Een andere mogelijkheid is de zorgeconomie. Iemand merkt op dat er ook in de zorgeconomie een winststreven moet zijn. De winst kan gebruikt worden om te herinvesteren. Voor goede zorg is een goede en efficiënte besteding van de belastingen noodzakelijk. Moet je als gemeente meegaan in elk bedrijf dat winst wil maken, of ga je vooral mee in bedrijven die de beste bedoelingen hebben. We moeten daarbij wel zo goed mogelijk omgaan met de beperkte overheidsmiddelen. Niet alle private bedrijven gaan alleen voor winst, veel bedrijven zijn bezig met maatschappelijk verantwoord ondernemen. Rusthuizen staan soms op historische plaatsen, maar is dat de juiste plek? Moeten we eventueel herlokaliseren? Sommige buitengemeenten hebben te veel rusthuisbedden in verhouding met het aantal inwoners. In de haven is er goede samenwerking i.f.v. de uitdagingen. De Antwerpse haven groeit meer richting linkeroever. De as tussen linkeroever en de haven van Gent krijgt meer belang. Dit zal ook invloed hebben op gemeenten die in de omgeving van deze as liggen. Wat kunnen we doen om de maakindustrie hier te houden. Bijv. zal Volvo hier blijven? Bovendien veranderen concepten voortdurend (vb. er werd enorm ingezet in het concept ‘just in time’ maar dit is nu al achterhaald) Kunnen we daar als regio iets aan doen? POST-ITS TAFEL 4 Handel en horeca

− Baanwinkels op invalswegen, samenwerking niet evident − Postafhaalpunten : kernen hoeven geen winkels te zijn!

Zorgeconomie

− Regio: niet elke dienst in elke gemeente − Waar: Kinderopvang? Rusthuizen ? Zwembad ? Scholen ? − Goeie zorg = goede en efficiënte besteding van belastingen

10

Haven en logistiek − Logistiek via het water, binnenvaart, Schelde-Seine-verbinding − Heroriënteren: faciliteiten voor bedrijven, competenties vestigen − Clusterbeleid bovenlokaal: bv. Gent: biotech, specifieke expertise opbouwen, uitdeinen naar

buurgemeenten Jobs en vaardigheden

− Startersbeleid: kenniscentrum, make-up (?) ondersteunen − Goede aanbestedingen, afspraken op het niveau van de regio (kinderopvang ?)

Kernversterking, bereikbaarheid, toerisme

− Dagelijkse goederen vallen weg − Kernversterking: kern is multifunctioneel, multifunctinaliteit stimuleren ; lokale economie gebruiken

om de kern te doen bruisen, nieuwe maakindustrie − Werken mogelijk maken in de buurt − Slaapgemeente, dorp vs. economie als zuurstof voor het dorp − Mobiliteit is economische uitdaging. Openbaar vervoer (voorstedelijk netwer); bereikbaarheid − Mobiliteit woonwerk: rustige wonen versus werken in de stad; − Hoe bedienen we iedereen: openbare verzorging ? Cf. openbaar vervoer. + duurzame tewerkstelling − Nieuwe economie: − deeleconomie: opportuniteit en bedreiging, regulerend kader nodig! − e-commerce − economische uitdagingen: innovatie stimuleren ? − Ruimte voor nieuwe activiteiten: atelier/bouw, minder grote handelaars, afname landbouw − Toerisme: ontwikkelbaar op bovenlokaal niveau

Nieuwe verdienmodellen

− Matchen van competenties werkzoekenden, werkgevers, scholen − Inzetbaarheid: aansluting van iedereen, multiculturaliteit = ‘troef’ − Winststreven mogelijk maken evenwicht tussen subsidie en economische benadering

Tafel 5 – Ecologische uitdagingen Mobiliteit Voor Wachtebeke is de industrie in de Kanaalzone belangrijk voor de werkgelegenheid. 60 % werkt in de Kanaalzone. Dat is dus zeer belangrijk! De gemeente heeft het charter “Klimaatgezond 2020” ondertekend. Met een ganse regio heb je meer kansen om de doelstelling te halen. Er wordt opgemerkt dat het absoluut nodig is dat bepaalde zaken effectief worden uitgevoerd. Wachtebeke heeft last van de uitstoot van de Kennedybaan! Sidmar (Arcelor Mittal) heeft veel minder uitstoot dan vroeger. De grootste uitdaging is het verkeer. Het is belangrijk om in de regio het verkeer op elkaar af te stemmen. Verbindingen tussen het openbaar vervoer (treinen) en industrieterreinen is op vele plaatsen onbestaande. Dat is zo op industrieterreinen in Eeklo, Aalter en Maldegem. Er liggen sporen, maar er is geen verbinding. Openbaar vervoer en industrieterreinen moeten gekoppeld worden. Naar Gent komen met het openbaar vervoer vanuit het platteland is nagenoeg onmogelijk. Een station in Wachtebeke zou een mooie doelstelling zijn. Lijn Wachtebeke, Zelzate, Moerbeke, Dampoort,… Intergraal waterbeleid

11

De Schelde: sluizen in Melle en Destelbergen, laten dichtslibben of niet? Als dat niet gebaggerd wordt, zitten wij in de miserie. Afvoer komt in de Schelde uit. Integraal waterbeheer: in plaats van te voorzien in ruimte voor water, zetten we stuw of pomp. We moeten het probleem in eerste instantie voorkomen, in plaats van technische oplossingen te voorzien om te remediëren. In Wachtebeke wordt gecontroleerd of de grachten open gehouden worden, want het water moet weg kunnen. Dit kan in iedere gemeente, en het werkt! In het Meetjesland is men daar ook mee bezig aan de hand van sensibilisering, beschikbaar stellen van materialen om de grachten uit te kuisen,… Een waterloop kan meer zijn dan enkel een afloop. Het kan ook andere kwaliteiten hebben, bijv. om langs te wandelen, fietsen,... Als de mensen dat zien, krijg je ze meer mee. Om bedrijven mee te krijgen is dat moeilijker. Ze zien daar vooral problemen, i.p.v. kansen. Je moet dat dus breder bekijken. Er lopen veel projecten, maar die zijn meestal klein. We moeten vanuit de regio proberen afstemmen en opschalen. De kleintjes moeten het samen doen. Er wordt het voorbeeld van de Leie aangehaald. Als je overal enkel centimeters kan winnen, is dat heel wat als je dat bekijkt van in Frankrijk tot in Gent. Dan maken die centimeters wel een verschil. Je kan een landbouwer moeilijk bewust maken van het nut van een beek tussen 2 akkers. De landbouwer ziet enkel het verlies aan grond. Als je hen met de neus op de feiten kan duwen, als er een probleem is, dan kan pas kan je hen bewustmaken van de oorzaak van het probleem. Er moet een strategie ontwikkeld worden om het bewustzijn te doen toenemen, en evt. ook de druk. Daar is politieke moed voor nodig! Landbouw en voedselproductie Er zijn in en rond de stad veel initiatieven rond korte keten, maar ook in het Meetjesland zijn er veel lokale initiatieven. Er is nood aan samenwerking tussen de stad en het platteland. We moeten opschalen en de link met klassieke landbouw moet nauwer zijn Het moet ook interessant zijn voor landbouwer! Distributie is een uitdaging en knelpunt! Samenwerking is wel een uitdaging. Een restaurant gaat niet bij X voor prei en bij Y voor iets anders: er moet een concentratie zijn om dingen samen te brengen, met een kwaliteitslabel. Dat geldt ook voor de burger, bijvoorbeeld een lokale markt! Grote instellingen zoals ziekenhuizen en scholen zouden het goede voorbeeld kunnen geven. Dit is echter niet zo vanzelfsprekend. Scholen zijn verplicht om maaltijden voor 3 euro aanbieden. En eigenlijk is er maar 1 bedrijf die dat doet, maar dat is een Limburgs bedrijf. Het is moeilijk om dan met lokale dingen af te komen die veel duurder zijn. Daarvoor is er eerst en vooral een mentaliteits-wijziging nodig. De wet op de overheidsopdrachten is een groot struikelblok. Als teler is het niet zo simpel om zomaar te verkopen wat je teelt. Daar is veel wetgeving over. Het kost veel geld en vooral veel administratie om wekelijks op de markt te staan. De gemeente kan geen maandelijks initiatief doen zoals een lokale markt. Landbouwers denken vooral aan een eerlijkere prijs. Anderzijds zijn er landbouwers die daar op inzetten. Bij de gemeente Wachtebeke wordt bij de aankoop van dranken bij de toekenning voor 20% rekening gehouden met fairtradeproducten.

12

Landbouwers moeten middelen krijgen om de open ruimte op te houden en om zorg te dragen voor het ecosysteem. Klimaatmitigatie We moeten stoppen met het aansnijden van woonuitbreidingsgebieden. Er is nood aan kern-versterking, ook in de gemeenten! Er zijn te veel klassieke verkavelingen en grote woningen. Er moet een mogelijkheid zijn om woningen op te splitsen, maar de verkavelingsvoorschriften zijn vaak problematisch. Er moet op een deftige manier worden opgesplitst. Connectiviteit is hierin wel belangrijk! We moeten kavels kunnen ruilen, ook in de randgemeenten. Er moet worden gedacht aan verdichten in verkavelingen, maar ook aan warmtenetten. Er moeten oplossingen komen in wijken. Maar vaak is de eigendomssituatie problematisch. Bijvoorbeeld Stora Enzo – Volvo. In Lochristi zou een warmtekoppeling kunnen tussen het crematorium, en de omliggende landbouwbedrijven. Vraag is wel: wie gaat dat betalen? Sommige projectontwikkelaars zetten daar op in. Het is een grotere uitdaging voor de bestaande wijken om bijvoorbeeld een gemeenschappelijk energiesysteem te voorzien. Je moet mensen een incentive geven om samen te werken! De voorschriften van de jaren 60 zijn nefast, we moeten deze proberen te wijzigen. Bestaande woningen moeten worden opgesplitst. Er zijn geen wettelijke instrumenten! Mogelijkheid maken om die zaken toe te laten. Wettelijk kader aanpakken! Regionaal samenwerken en kennisdelen Samenwerking is een uitdaging op zich. We moeten samen dingen uitvoeren, en niet concurreren. Er moet een gemeenschappelijke wil zijn om voorzieningen in centra leggen, maar niet in functie van autobereikbaarheid. Dan moeten alle omliggende gemeenten en steden meewerken. Je moet een globale visie hebben en vanuit dezelfde visie een beleid voeren! Hoe dan ook is er een cultuuromslag nodig. De mensen moeten betrokken zijn. Wanneer we dit kunnen bewerkstelligen, zal dat veel meer resultaten opbrengen. Dat kan geografisch, ‘wijksgewijs’, maar ook via belangengroepen. POST-ITS TAFEL 5 Milieukwaliteit

− Uitstoot Kennedylaan − OV: trein door de Kanaalzone − Mobiliteit: OV en industrie en toerisme koppelen − Projecten afstemmen en opschalen (bijv. klein lokaal initiatief rond autodelen)

Voedselvoorziening

− Distributie aanpakken ; verdeelsystemen − Lokale catering: Sodexo met lokale producten ? − Kwaliteitslabel − Landbouw: sector onder druk − Korte keten: samenwerking tussen stad en platteland − Opschaling van het korte ketensysteem versus kleinschaligheid

Ecosystemen onder druk

− Druk op de open ruimte − Overheidsopdrachten: regio mag niet beschermd worden, de totale voetafdruk, veiligheid

Klimaatadaptatie

− Integraal waterbeheer: problemen voorkomen i.p.v. achteraf te moeten remediëren

13

− Sluizen/uitbaggeren van de schelde om problemen te voorkomen, afvoer garanderen − Grachten openhouden; belangrijk voor waterhuishouding − In dichtbebouwd gebied waterlopen meer kwaliteit geven als leuke plek

Klimaatmitigatie

− Incentive voor samenwerking − Uitdaging: bestaande wijken, bestaande woonblokken/appartementen − Ruimte= verkavelingen gebruiken voor bv. Warmtenetten − Verkavelingen verdichten, meer huizen op dezelfde locatie, huizen opsplitsen, − Linken aan connectiviteit: anders steeds meer auto’s op verkeerde plaats − Kostprijs: koppelen warmtevragen en leveranciers − Kernversterking ipv. woonuitbreidingsgebieden − Voorschriften en bestemmngen aanpakken; wettelijk kader aanpakken

Proces

− Politiek beleid, politieke moed − Individu versus belangengroepen − Lokale kennis exploreren en middelen geven − Bewustmaking, druk, draagvlak − Betrokkenheid, participatie, samen met burgers ontwikkelen − Samenwerking is uitdaging op zich. − Globale visie, netwerkvisie − Vele kleine initiatieven beter dan één groot idee

Tafel 6 – Ecologische uitdagingen Stad - platteland Mobiliteit is het sturend principe bij uitstek waar alle ontwikkelingen aan dienen getoetst te worden. Niet alle deelnemers zijn het hier over eens. Zo heeft het buitengebied zijn eigen dynamiek en zou de herbestemming van bepaalde infrastructuren (bijv. landbouwbedrijven) mogelijk moeten blijven. Er is een spanningsveld stad versus platteland. Vooral vanuit landbouwsector wordt gewezen op het feit dat het platteland niet steeds moet instaan voor de oplossingen die door stedelijke omgevingen worden gecreëerd. Zoals het zoeken naar ruimte voor wonen, mobiliteit, recreatie,…. Het platteland heeft haar eigen karakter en problematiek. Nochtans zal de demografische ontwikkeling niet alleen meer effecten hebben op het stedelijke gebied. Het platteland zal sowieso betrokken worden. De problemen zijn verschillend maar er dient gezocht te worden naar gemeenschappelijke oplossingen. Er is een regionaal evenwicht nodig met specifieke taakverdelingen. Biodiversiteit Belangrijk is het de vergroening van openbare plaatsen (parken, speelplaatsen, ontmoetingsruimtes) met ecologische doelstellingen in functie van biodiversiteit en recreatie (speelnatuur en speelgroen). In dit verband is het ontharden van verharde oppervlakten en het terug open maken van ingebuisde watersystemen van groot belang. Een betonstop is noodzakelijk om de infiltratie van regenwater te behouden en ontharden om het herstel van de grondwatervoorraden te bevorderen. Het rationeel aanboren van de grondwaterlagen vormt een blijvend aandachtspunt. Ook in de industriezones liggen ongekende mogelijkheden voor biodiversiteit zonder de hoofdfunctie te hypothekeren. Ook tijdelijke natuur heeft een waarde! Ook tuinen van private woningen hebben

14

een groot potentieel voor meer biodiversiteit. Dit potentieel wordt echter niet benut, het wordt niet aangestuurd. Er wordt gepleit voor omvorming van woonuitbreidingsgebied naar andere open ruimte bestem-mingen zoals natuurgebied. Klimaatmitigatie en -adaptatie Klimaat moet een belangrijk aandachtspunt zijn in de regio. Belangrijk is de robuuste en fijnmazige groenblauwe dooradering van de open ruimte. Vooral de waterlopen komen hier in beeld, zowel de onbevaarbare als de bevaarbare. Hier kunnen vele klimaatthema’s samen gebracht worden zoals de waterproblematiek (integraal waterbeleid), houtige biomassa (hernieuwbare energie), biodiversiteit, mobiliteit (cf. trage wegen), recreatie,… De slimme bundeling van meerdere functies schept ruimte voor de overige gebruiksvormen. Voor de landbouwsector is het belangrijk dat er ook een economisch voordeel aan gekoppeld kan worden. Bos- en groenaanleg is belangrijk in functie van hittestressbestrijding. Bosuitbreiding kan hieraan worden gekoppeld. Het vergroten van bestaande natuurkernen is van belang voor het behoud van de biodiversiteit. Vanuit landbouw wordt hier op gereageerd. Men is van mening dat er nog veel ruimte is voor natuurontwikkeling zonder dat het agrarisch gebied wordt aangetast. Het is belangrijk (als regio) in te zetten op fijn stof als parameter voor luchtkwaliteit. Er is nood aan meetgegevens op gemeentelijk niveau. Samenwerken en kennisdelen We hebben nood aan een regionale visie op slimme netwerken. Misschien moeten we ook differentiëren in energiezones. Bedrijven en landbouwers moeten hierin betrokken worden. We moeten komen tot ‘solidariteitssystemen op regionaal niveau’. Vanuit die optiek is er nood aan een goede sturing. Landbouw en voedselproductie Aandacht is nodig voor het principe van de korte keten landbouw en voor stadslandbouw. Uitgesproken intensieve industriële landbouw dient in vraag te worden gesteld (seizoenspacht in functie van grote bedrijven). De familiale landbouw primeert, alhoewel er ook enige verwevenheid is met deze grootschalige landbouw (dixit landbouworganisaties) en korte keten heeft ook zijn beperkingen. Landbouw en natuur moeten samen streven voor een maximaal behoud van de open ruimte gaan. POST-ITS TAFEL 6 Private tuinen en parken

− Vergroening van de stad Luchtkwaliteit

− Metingen voor kleine gemeenten Biodiversiteit

− Lokale voedingsstrategie (korte keten) − Lokaal voedselnetwerk, strategie − Lichtrustzones − Natuurverbinding; groenblauwe dooradering landschap

15

− Landbouw en natuur samen voor behoud van open ruimte − Biodiversiteit op publieke terreinen en bedrijventerreinen − Biodiversiteit vereist: reglementering beheer van private tuinen

Klimaat

− Energiesolidariteit: slim netwerk, concentratiezones differentiëren − Visie: energielandschap

Water

− Ondersteunen: heropenen, herstellen, uitbreiden van grachten Open ruimte

− Ruimteneutraliteit (betonstop) − Multifunctioneel gebruik van de ruimte: natuur in bedrijvenzone − Inbreiding van bestaande verkavelingen en bedrijventerreinen + op die gebieden ecologisch beleid

voeren − Natuur bij woonuitbreiding

Tafel 7 – Maatschappelijke uitdagingen Identiteit en sociale cohesie We moeten omgaan met uitdagingen rond identiteit (cf. het heimatgevoel). De maatschappij verandert zo snel, dat mensen zich niet meer thuis voelen in hun eigen omgeving. De vraag is: Hoe kunnen we onze eigenheid bewaren en tegelijkertijd uitbreiding mogelijk maken ? Hoe zorgen we er voor dat – ondanks de snel wijzigende omgeving – mensen zich thuis blijven voelen in de woon-omgeving. We moeten er voor zorgen dat mensen zich niet verdrongen voelen. Deze uitdaging is des te belangrijker wanneer men omgevingen gaat verdichten. Er is nood aan voldoende niet-georganiseerde, aantrekkelijke, open, openbare ontmoetingsruimte. We moeten ervoor zorgen dat mensen omringd worden, zodat ze actief kunnen participeren. Op die manier kan je proberen hun angst weg te nemen. Wonen Wonen: we moeten betaalbaar en kwalitatief wonen door slim te verdichten op de juiste plaatsen. Mobiliteit (mobilitijd en nabijheid) vormt een specifieke uitdaging wanneer je het bekijkt vanuit de vergrijzing. Het heeft ook te maken met (basis)bereikbaarheid en bedrijvige kernen. We moeten woonontwikkelingen regionaal plannen, en het ‘Beoogd Sociaal Objectief’ regionaal formuleren. Oudere mensen willen vaak onder de kerktoren blijven wonen. Dat vereist woon-aanpassing en organisatie van de zorg op bovenlokaal, regionaal niveau (bijv. dagverzorgingscentra). Onderwijs Onderwijs: het moet gaan over levenslang leren en over leren met een brug naar werken. Het is belangrijk om te leren door maatschappelijk te participeren, d.w.z. buiten de klassieke structuren om. Onderwijs is nu vaak een kwestie van specialisatie, maar je zou ook moeten kunnen verbreden. We moeten ook inzetten op de digital skills. Levenslang leren is ruimer dan studeren. Talentdetectie en beter inzetten van talenten (mede in relatie met diversiteit, minder accent op diploma, meer op talent). Onderwijs moet ook de brug maken naar diversiteit.

16

Samenwerken en kennisdelen Er is nood aan sensibilisering en transitiemanagement: we moeten mensen en organisaties ondersteunen in transities. Belangrijk daarbij is de bottom-up beweging: we mogen dingen niet top-down opleggen. We moeten kennis- en ervaring delen tussen besturen en instellingen in de regio (netwerkvorming). Niet iedere gemeente heeft bijv. een schepen van wonen. De stad staat administratief veel sterker, maar in kleinere gemeenten staat het bestuur soms dichter bij de burger. Bepaalde thematieken zijn voor een gemeente alleen moeilijk te beheersen en vragen om bespreking in netwerken. POST-ITS TAFEL 7 Vorming, studeren

− In onderwijs opleiden tot filosofie: “De ander is anders en evenwaardig” − Levenslang leren: wat ?

Wonen

− Woonontwikkelingen regionaal aanpakken − Aangepaste woningen voor ouderen − Aantrekkelijke plekken voor ontmoeting, ook in landelijke kernen − Nood aan niet bepaalde open ruimte − Sociale cohesie open ruimte

Vergrijzing en verzilvering

− Vereenzaming is probleem Superdiversiteit

− Kennisdeling inzake diversiteit Identiteit

− Regio verandert: hoe het identiteitsgevoel van de ‘eigen woonplaats’ behouden ? − Heimatgevoel − Mobiliteit belangrijk!

Proces

− Kennisdeling − Transitiemanagement

Tafel 8 – Maatschappelijke uitdagingen Onderwijs De vraag werd gesteld of iedere school wel steeds hetzelfde aanbod moet voorzien en hoe de afstemming met de bedrijven die bepaalde profielen zoeken kan georganiseerd worden. Er is afstemming en specialisatie nodig. Dit wordt best regionaal aangepakt. Specialisatie vereist o.a. inzetten op talen. Dit is belangrijk voor management, ploegleiders, enz. (bijv. mensen moeten kunnen communiceren met bouwbedrijven uit het Oostblok).

17

Alles evolueert zo snel dat levenslang leren een must is. Na het behalen van een diploma verliest men zeer snel de kennis, zelfstudie is essentieel. Een diploma is relatief in meerwaarde voor een job. Veel sociale groepen hebben geen digital skills, en vallen zo uit de boot. Mobiliteit Een hogere graad van specialisatie of diversifiëring van het onderwijs heeft veel voordelen maar brengt terzelfder tijd weer heel wat extra mobiliteit met zich mee. Met dat aspect moeten rekening houden. Soms zijn scholen nog onvoldoende doordacht ingeplant wat betreft mobiliteitaspecten. Het is belangrijk om de mobiliteitsaspecten bij inplanting van nieuwe scholen in beeld te brengen. Nu gebeurt dit te weinig, hoger onderwijs werft regionaal/provinciaal/interprovinciaal. De bereik-baarheid met openbaar vervoer is vaak veel te traag. De vraag wordt ook gesteld of het wel nodig is om altijd fysiek op school aanwezig te zijn. De algemene vorming zou in de school dichtbij kunnen worden gegeven, voor de specifieke vakken kan men dan tijdelijk naar de gespecialiseerde school reizen. Vergrijzing Het is belangrijk te voorzien in het juiste zorgniveau voor de specifieke doelgroepen. Een mogelijkheid is de inclusiviteitstest, bijv. woningen voor ouderen koppelen aan voorzieningen voor jonge kinderen. Ouderen krijgen op die manier een (bijkomende) rol en meerwaarde. Digitale skills zijn ook voor heel wat ouderen een groot probleem. Ouderen kunnen niet met hun smartphone bankieren, parkeerticket kopen… Superdiversiteit We moeten nieuwe vaardigheden detecteren en hierop inspelen. Inwijkelingen (vluchtelingen) hebben misschien geen diploma maar wel de ondernemerskunst om te vluchten en tot hier te geraken is al heel wat! Overheid en diploma’s, in veel jobs is diploma die men ooit in zijn jeugdjaren behaald heeft bepalend om in aanmerking te komen terwijl de kennis ondertussen volledig is vergaan of gedateerd. Veel kennis wordt opgedaan door zelfstudie en ervaring. Wanneer dit zou kunnen worden gewaardeerd zou dit een groot verschil kunnen maken (bvb regionaal ‘zelfstudie-diploma-centrum’) Wonen Energiebesparing zal leiden tot meer draagvlak om anders te willen wonen. Bijv. stel dat de dieselprijs fors hoger wordt hoe gaan we dan willen wonen ?! We moeten zorgen voor een (divers) aanbod aan betaalbare en kwalitatieve woningen. Niet betaalbare woningen, en/of te weinig speelruimte voor kinderen, enz. stuurt vaak nog heel wat inwoners weg van de stad met alle ruimtelijke problemen van dien. We wonen ver omdat we mooi en kwalitatief willen wonen. Slim verdichten op de juiste plaatsen is de oplossing maar dit blijkt zeer moeilijk te realiseren. Een aangepast instrumentarium – gebaseerd op inzicht in de grondwaarde en herstructureringskosten - is essentieel. Er is nood aan voldoende, groene, open publieke ruimte, dit hangt samen met leefkwaliteit.

18

Samenwerken en kennisdelen De vraag werd gesteld of iedere school wel steeds hetzelfde aanbod moet voorzien en hoe de afstemming met de bedrijven die bepaalde profielen zoeken kan georganiseerd worden. Er is afstemming en differentiatie nodig. Dit wordt best regionaal aangepakt. Er wordt opgemerkt dat het aspect vrije tijd te weinig aan bod komt. Recreatie brengt heel wat mobiliteit met zich mee. Hier liggen mogelijkheden voor het regionale niveau. POST-ITS TAFEL 8 Onderwijs

− Digital skills − Onderwijs afstemming specialisatie − Specialisatie vereist o.a. talen voor management − Levenslang leren − In beeld brengen van mobiliteitsaspecten bij inplanting van nieuwe scholen. Nu gebeurt dit te weinig,

hoger onderwijs werft regionaal/provinciaal/interprovinciaal. De bereikbaarheid met openbaar vervoer is vaak veel te traag.

Wonen

− Energiebesparing − Betaalbaarheid en kwaliteit − Slims verdichten, juiste plaatsen − Open publieke ruimte

Vergrijzing en verzilvering

− Juiste zorgniveau voor de juiste doelgroepen! − Inclusiviteitstest!

Superdiversiteit

− Detecteren van vaardigheden − Overheid en diploma’s

19

DEEL 2 – CLUSTEREN EN VERBINDEN Tafel 1 – Slim verbinden

Cluster Verdichten & ontpitten

− Nieuwe woonvormen en/of-gebieden, hoger bouwen, levensloopbestendige woonwijken − Belang van open ruimte, groen, zowel in stad en verdichtingsknooppunten − Verdichting is noodzakelijk, ook durven ontpitten (uitdoven?), de cultuuromslag betreft het

ruimtegebruik − Reconversie van bestaande verkavelingswijken en gebouwen (vergroenen, gemeen-

schappelijke infrastructuur, verdichten, open ruimte niet aansnijden, blauw-groene netwerken)

− Open ruimtebeleid: geen bijkomende open ruimte aansnijden, betonstop, woonuitbreidings-gebieden niet meer aansnijden)

− Onthardingsstrategie (minder ‘beton’) − Identiteit, omgaan met het heimatgevoel (bv in relatie met diversiteit en verdichting), thuis

blijven voelen in de woonomgeving (men mag zich niet verdrongen voelen) − Betaalbaar en kwalitatief wonen door slim verdichten op juiste plaatsen (aandacht voor

energieconsumptie) − Niet-georganiseerde openbare ruimtes voorzien, sociale cohesie ondersteunen, meer

‘vrijplaatsen’

20

Cluster Onderwijs & economie − Levenslang leren: afstemming economie-onderwijs, leren in maatschappelijk participeren

(digital skills), leren buiten de klassieke structuren − Talentdetectie en beter inzetten van talenten (mede in relatie met diversiteit, minder accent

op diploma meer op talent) − Zorgeconomie: afspraken, Waar: moet elke gemeente elke dienst leveren? Innovatie − Nieuwe economie: deeleconomie: opportuniteit & bedreiging, hoe bedienen we iedereen?

duurzame tewerkstelling genereren − Inzetbaarheid: iedereen mee in nieuwe economie? matchen van competenties vraag en

aanbod Cluster Analyse & visievorming

− Meer analyse i.v.m. demografische prognoses => keuzes baseren op cijfers, ook analyse naar verhuismotieven en locatiekeuze (wonen, bedrijven, profiel nieuwe inwoners, enz).

− Geïntegreerde overkoepelende benaderingen voor toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen (sturend, pro-actief, cultuuromslag)

− Zoeken naar DNA van de regio: werken aan sterktes i.p.v. concurrentieel te zijn (cf. bedrijventerreinen)

− naderingen voor toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen (sturend, pro-actief, cultuuromslag) − Mensen en organisaties ondersteunen in transities

Cluster mobiliteit

− Basisbereikbaarheid garanderen+ slimme vervoersoplossingen (switclen moet mogelijk zin), openbaar vervoersysteem performant maken

− Mobiliteit als sturend principe voor ruimtelijke ontwikkelingen − Duurzame mobiliteit: koppeling industrieterreinen en openbaar vervoer, heropenen spoorlijn

Zelzate-Gent in Kanaalzone − Mobiliteit: economische uitdaging/bereikbaarheid, openbaar vervoer, woon-werkverkeer,

mobiliteitsbehoeften daalt − Ruimte voor nieuwe activiteiten (ook in kernen): clusterbeleid, expertise intergemeentelijk

delen, startersbeleid − Voedsel: korte keten opschalen, distributie organiseren

Cluster Ecosystemen

− Strategisch omgaan met natuurverbindingen − Integraal waterbeheer: kleinere waterlopen – heropenen, herstellen en uitbreiden van

grachten − Energielandschap: regionale visie op energietransitie

Bespreking: Het zou interessant zijn per bloemblad te concentreren op een bepaalde bedrijvigheid en de andere bedrijven af te stoten. Hierrond kunnen we ook scholen met afstudeerrichtingen in deze materie concentreren. Dit hangt wel samen met een goed uitgewerkte mobiliteit. Leerlingen en studenten moeten hier vlot geraken.

21

Er wordt opgemerkt dat we duurzaam moeten zijn voor de toekomst. We moeten voldoende op de lange termijn kunnen denken en opletten voor scenario’s waarbij alles rond een bepaald bedrijf werd opgebouwd en dit bedrijf dan vertrekt of een andere economische activiteit gaat aanboren. Het is nodig verder in kaart te brengen hoe de demografische groei zal samengesteld zijn. Hoe gaan we om met voorzien evoluties? We kunnen sturen, inspelen of laten gebeuren. Hierbij moeten we ook rekening houden met de toekomstige generaties. Wat kunnen wij voor hen bepalen? We moeten duurzame beslissingen nemen. Momenteel wordt onze woonkeuze individueel bepaald. Onze woning is een identiteitsbepalende factor. Op welke manier kunnen we dit ‘sturen’. Ook bouwondernemingen en ontwikkelaars spelen hierin een belangrijke rol. We moeten komen tot een gemeenschappelijke/ gedeelde visie. De organen die er zijn moeten hun rol spelen. We moeten opletten dat we geen onnodige organen gaan creëren. Op dit hogere niveau moet overlegd worden waarop gemeenten gaan inzetten en hoe ze zich wensen te specialiseren en profileren. We moeten elkaar versterken en niet beconcurreren. Kernversterking moet complementair zijn aan open ruimte (op welke manier gaan we om met deze open ruimte). DNA is niet hetzelfde als ‘heimatgevoel’: we moeten het gevoelsmatige koppelen aan verdichting. Het thuisgevoel is zeer belangrijk. We moeten op zoek naar een andere manier om landbouw te organiseren. Mobiliteit is hierbij ook belangrijk. Ook bij ‘korte-keten-voedselproductie’ kan het niet de bedoeling zijn dat consumenten met hun auto naar verschillende lokale producenten rijden om de producten op te halen. We moeten de verschillende ‘sturende’ uitdagingen koppelen om op deze manier een globaal beleid te kunnen uittekenen en uitvoeren.

Tafel 2 –Slim verbinden

S

22

Cluster Verdichting & open ruimte − Betaalbaar en kwalitatief wonen door slim verdichten op juiste plaatsen (aandacht voor

energieconsumptie) − Niet-georganiseerde openbare ruimtes voorzien, sociale cohesie ondersteunen, meer

‘vrijplaatsen’ − Belang van open ruimte, groen, zowel in stad & verdichtingsknooppunten − Verdichting is noodzakelijk, ook durven ontpitten (uitdoven ?), cultuuromslag betreft

ruimtegebruik − Open ruimtebeleid: geen bijkomende open ruimte aansnijden, betonstop, woonuitbreidings-

gebieden niet meer aansnijden) − Reconversie van bestaande verkavelingswijken en gebouwen (vergroenen, gemeen-


− Strategisch omgaan met natuurverbindingen − Onthardingsstrategie (minder ‘beton’) − Kernversterking: multifunctionaliteit stijgt, lokale economie als zuurstof voor kern,

maakindustrie − Ruimte voor nieuwe activiteiten (ook in kernen): clusterbeleid, expertise intergemeentelijk

delen, startersbeleid Cluster Mobiliteit

− Mobiliteit: economische uitdaging/bereikbaarheid, openbaar vervoer, woon-werkverkeer, mobiliteitsbehoeften daalt


− Mobiliteit als sturend principe voor ruimtelijke ontwikkelingen − Duurzame mobiliteit: koppeling industrieterreinen en openbaar vervoer, heropenen spoorlijn

Zelzate-Gent in Kanaalzone Cluster Menselijke insteek

− Levenslang leren: afstemming economie-onderwijs, leren in maatschappelijk participeren (digital skills), leren buiten de klassieke structuren

− Identiteit, omgaan met het heimatgevoel (bv in relatie met diversiteit en verdichting), thuis blijven voelen in de woonomgeving (men mag zich niet verdrongen voelen)

− Talentdetectie en beter inzetten van talenten (mede in relatie met diversiteit, minder accent op diploma meer op talent)

− Mensen en organisaties ondersteunen in transities − Zoeken naar DNA van de regio: werken aan sterktes i.p.v. concurrentieel te zijn (cf.

bedrijventerreinen) − Meer analyse i.v.m. demografische prognoses => keuzes baseren op cijfers, ook analyse naar

verhuismotieven en locatiekeuze (wonen, bedrijven, profiel nieuwe inwoners, enz). − Inzetbaarheid: iedereen mee in nieuwe economie? matchen van competenties vraag en

aanbod − Zorgeconomie: afspraken, Waar: moet elke gemeente elke dienst leveren? Innovatie

23

Bespreking: Het aspect mobiliteit verbindt alle thema’s! Mobiliteit is een belangrijk factor in de CO2-uitstoot. We moeten een beslissing nemen om de keuze voor individuele wagen om te slaan naar collectieve vervoersmiddelen. Alle nieuwe ontwikkelingen zijn hierop geënt. We moeten duidelijke keuzes maken voor (snel)tramlijnen, kwalitatieve stationsomgevingen, etc. Kunnen we komen tot een voorstadsnet als hubs voor omringende, minder bediende gemeenten ? Fiscaliteit kan zorgen voor differentiatie: wie verder van voorzieningen wil wonen moet in feite meer betalen: duurdere investeringen voor gemeenten voor de aanleg van nutsvoorzieningen, wegen, etc. We moeten naar een meer sturend openbaar vervoerbeleid. Een ‘volgend’ openbaar vervoer is onbetaalbaar! Er is een switch nodig. Fietssnelwegen zijn een goed alternatief voor de wagen. Dit vraagt wel een (versnelde) aanpassing van de infrastructuur, maar investeringen in fietssnelwegen verdienen zich meermaals terug! Minder verplaatsingen zorgen voor een leefbare omgeving. Er is een cluster verdichting/open ruimte. Moeten alle woonuitbreidingsgebieden volledig ontwikkeld worden? Moeten overal dezelfde diensten beschikbaar zijn ? Bijv. Friesland heeft niet alle zelfde voorzieningen als rest van Nederland… Moeten we evolueren naar een regio met enerzijds ‘sterke kernen met veel voorzieningen’ en anderzijds ‘buitengebiedkernen met minder voorzieningen’… ? Kernversterking is belangrijk, niet enkel in steden, ook in dorpen! Niet alle gebieden zullen evenwel eenzelfde mate van verdichting kennen. We moeten slim verdichten. Woonuitbreidingsgebieden zouden enkel aansnijdbaar mogen zijn indien dicht bij het station gelegen. De vraag wordt gesteld of verkavelingen heringericht zullen worden, zullen percelen van 1000m² opgesplitst worden ? Het lijkt niet realistisch. Er wordt voorgesteld om de open ruimte als gemeengoed, verantwoordelijkheid van de omwonen-den in te schakelen om de kwaliteit te verhogen. Dan krijg je: ‘ Het is van ons i.p.v. het is van de gemeente. De derde cluster heeft te maken met identiteit en menselijke aspecten. De bottom-up beweging is belangrijk. Mensen moeten zelf kunnen nadenken over hun wijk, en afkomen met voorstellen. Dit werkt, cf. Masterplan Moerbeke suikerfabriek. Ruimtelijke planning moet er zijn voor de mensen: de mens moet er zich goed in voelen. Verandering kan, maar de mensen moeten het als vooruitgang zien, niet als besparing, wij doen het met minder om de toekomst van onze kinderen te verzekeren blijft vaak een lege doos. We moeten minder individueel en meer collectief denken. We hebben veel behoeften en omwille van tijdswinst nemen we vaak de auto. Is er bereidheid tot verandering? Hoe groot is de groep enthousiastelingen? Heeft iedereen een groen hart? Is groen de topprioriteit voor de mensen? Bij verkiezingen haalt de op en top groene partij max. 15%. Welke thema’s zijn de andere kiezers dan belangrijker dan de toekomst van onze aarde? Je identificeren met je woning is belangrijk: thuis voelen. Mensen wensen graag hun omgeving aan te passen aan voorkeuren. De publieke ruimte heeft hierin een belangrijk rol: het kan ervoor zorgen dan jonge gezinnen weer in de stad gaan wonen. Jammer genoeg is dit vaak onbetaalbaar.

24

Tafel 3 – Slim verbinden

Doelstelling is: Ruimte voor mensen maken Cluster Analyse & strategie



− Kennisdeling tussen besturen en instellingen in de regio, netwerkvorming Cluster Iedereen mee

− Mensen en organisaties ondersteunen in transities − Levenslang leren: afstemming economie-onderwijs, leren in maatschappelijk participeren


op diploma meer op talent) − Identiteit, omgaan met het heimatgevoel (bv in relatie met diversiteit en verdichting), thuis

blijven voelen in de woonomgeving (men mag zich niet verdrongen voelen) − Inzetbaarheid: iedereen mee in nieuwe economie? matchen van competenties vraag en

aanbod − Nieuwe economie: deeleconomie: opportuniteit & bedreiging, hoe bedienen we iedereen?

duurzame tewerkstelling genereren − Zorgeconomie: afspraken, Waar: moet elke gemeente elke dienst leveren? Innovatie

25

Cluster Ruimte − Mobiliteit als sturend principe voor ruimtelijke ontwikkelingen − Verdichting is noodzakelijk, ook durven ontpitten (uitdoven ?), cultuuromslag betreft

ruimtegebruik − Nieuwe woonvormen en/of-gebieden, hoger bouwen, Levensloopbestendige woonwijken − Belang van open ruimte, groen, zowel in stad & verdichtingsknooppunten − Kernversterking: multifunctionaliteit stijgt, lokale economie als zuurstof voor kern,

maakindustrie − Mobiliteit: economische uitdaging/bereikbaarheid, openbaar vervoer, woon-werkverkeer,

mobiliteitsbehoeften daalt − Onthardingsstrategie (minder ‘beton’) − Open ruimtebeleid: geen bijkomende open ruimte aansnijden, betonstop, woonuitbreidings-

gebieden niet meer aansnijden) − Reconversie van bestaande verkavelingswijken en gebouwen (vergroenen, gemeen-


Cluster Duurzaamheid

− Voedsel: korte keten opschalen, distributie organiseren − Strategisch omgaan met natuurverbindingen − Energielandschap: regionale visie op energietransitie − Integraal waterbeheer: kleinere waterlopen – heropenen, herstellen en uitbreiden van

grachten − Basisbereikbaarheid garanderen+ slimme vervoersoplossingen (switclen moet mogelijk zin),

openbaar vervoersysteem performant maken

Tafel 4 – Slim verbinden

26

Cluster Kernversterking − Kernversterking: multifunctionaliteit stijgt, lokale economie als zuurstof voor kern,

maakindustrie − Nieuwe woonvormen en/of-gebieden, hoger bouwen, Levensloopbestendige woonwijken − Betaalbaar en kwalitatief wonen door slim verdichten op juiste plaatsen (aandacht voor

energieconsumptie) − Zorgeconomie: afspraken, Waar: moet elke gemeente elke dienst leveren? Innovatie − Niet-georganiseerde openbare ruimtes voorzien, sociale cohesie ondersteunen, meer

‘vrijplaatsen’ − Belang van open ruimte, groen, zowel in stad & verdichtingsknooppunten − Open ruimtebeleid: geen bijkomende open ruimte aansnijden, betonstop, woonuitbreidings-

gebieden niet meer aansnijden) − Onthardingsstrategie (minder ‘beton’) − Integraal waterbeheer: kleinere waterlopen – heropenen, herstellen en uitbreiden van

grachten − Reconversie van bestaande verkavelingswijken en gebouwen (vergroenen, gemeen-


− Ruimte voor nieuwe activiteiten (ook in kernen): clusterbeleid, expertise intergemeentelijk delen, startersbeleid

− Verdichting is noodzakelijk, ook durven ontpitten (uitdoven ?), cultuuromslag betreft ruimtegebruik


Cluster Nieuwkomers



− Inzetbaarheid: iedereen mee in nieuwe economie? matchen van competenties vraag en aanbod

Cluster: Deeleconomie & energie

− Mensen en organisaties ondersteunen in transities − Levenslang leren: afstemming economie-onderwijs, leren in maatschappelijk participeren

(digital skills), leren buiten de klassieke structuren − Nieuwe economie: deeleconomie: opportuniteit & bedreiging, hoe bedienen we iedereen?

duurzame tewerkstelling genereren − Voedsel: korte keten opschalen, distributie organiseren − Energielandschap: regionale visie op energietransitie

Cluster Mobiliteit

− Mobiliteit als sturend principe voor ruimtelijke ontwikkelingen − Basisbereikbaarheid garanderen+ slimme vervoersoplossingen (switclen moet mogelijk zin),

openbaar vervoersysteem performant maken − Mobiliteit: economische uitdaging/bereikbaarheid, openbaar vervoer, woon-werkverkeer,

mobiliteitsbehoeften daalt

27

− Duurzame mobiliteit: koppeling industrieterreinen en openbaar vervoer, heropenen spoorlijn Zelzate-Gent in Kanaalzone

− Strategisch omgaan met natuurverbindingen Bespreking: Kernversterking houdt verband met ruimte voor nieuwe activiteiten (ruimte voor kleine ondernemingen en ondernemingen clusteren i.f.v. kruisbestuiving), inzetbaarheid (iedereen meenemen in de economie en elkaar daarbij helpen en matchen vraag en aanbod). Mobiliteit is de grootste economische uitdaging: hoe kan mobiliteit dalen ? Zorgeconomie zit in lift: Hoe met winst omgaan en moet er overal dezelfde zorg zijn ? Zijn dat de juiste plekken ? Nieuwe economie: deeleconomie: hoe bedienen we iedereen en hoe kan het efficiënter? De uitdaging is kernversterking combineren met betaalbaar wonen en energie. Hoe moet die kern eruit zien? Er moet vooral gewoond worden in de kern en ook gewerkt worden in de kernen. Maar is werken in een kern niet conflicterend ? Momenteel zit de groei vooral in de economie die niet op een bedrijventerrein terecht kan. De opbrengst van vastgoed is afhankelijk van locatie: in de stad is er meer opbrengst voor wonen, in andere (kleinere) kernen meer voor bedrijven, kantoren. Mensen willen handel in kern maar toch verdwijnen de handelszaken (zoals bakker), is dit omwille van rendabiliteit? Iedereen die bakker wil, zou daar dan ook moeten gaan winkelen. In de stad zie je stilaan de trend van grote winkels, naar aantal kleinere winkels. Sommige kleinere kernen willen winkels vooral lokaal houden, maar hebben druk van bovenlokale winkels. Er komen mensen van de stad naar de randgemeenten om te winkelen of op restaurant te gaan(bijv. Sint-Martens-Latem). Dat geeft overlast aan de kleinere gemeente (zoals parkeeroverlast) en drijft ook de vastgoedprijzen op. Hoe mensen bedienen? Kan dit niet beter afgestemd worden, kan dit op een bovenlokale manier? Kan dit duurzame tewerkstelling genereren? We moeten deze uitdaging als een kans zien! We moeten opletten dat oudere bevolking nog mee bediend wordt, ook de mensen die niet digitaal mee zijn! Ecologie: energietransitie: er is een duidelijke link tussen energie en deeleconomie. De stad is enorm verhard, de rand veel minder. Water moet meer in grond dringen en minder afgevoerd worden. Kan je dit uitwerken in een integraal concept? Je moet regionaal werken, op niveau van de regio beslissen. Het belang van open ruimte moet gecombineerd worden met een betonstop en met integraal waterbeheer. Vlaanderen moet mee zijn. Ruimtelijke harde bestemmingen worden niet steeds benut. We moeten ook durven om de bestemming te wijzigen. Vraag: gaan we functies scheiden of bundelen? Leidt dit tot conflicten? Als we niet sturen zal de meest winstgevende functie zal het halen, maar dit is niet steeds de juiste locatie.

28

Misschien moeten we in een expertisecentrum zoeken naar het DNA van regio. We moeten de regio ruimtelijke en economische identiteit geven. Er is aan kennisplatformen, kennisdeling. Een studie van de stad kan ook nuttig zijn voor een kleinere gemeente. Inzetbaarheid: we moeten beter inzetten op talenten, stilstaan bij de competenties je nodig hebt. Hooggeschoolde studenten worden ingezet op jobs die ook door laaggeschoolde mensen kunnen uitgevoerd worden. Ook bij de vluchtelingen moeten we talenten detecteren en bekijken hoe we deze mensen kunnen inzetten in de economie. De connectie met het bedrijfsleven is belangrijk. Je kan dit koppelen aan de regio via regionale arbeidsmarkt: waar zetten we op in met opleiding? Matchmaking van vraag en aanbod. 100 000 nieuwe inwoners is veel, maar wat zit daarachter? Het demografische probleem is algemeen gesteld, maar dit is eigenlijk heel complex. Het gaat niet enkel over vluchtelingen en migranten, maar bijv. ook over West-Vlamingen die in Gent gestudeerd hebben, en eerst in de stad wonen, en later naar de rand verhuizen. Je kan volgen en je kan sturen. We hebben te veel de neiging om te volgen. We moeten zaken zelfs uitlokken om te gaan sturen en remediëren te voorkomen. Mobiliteit: Uitdaging is om te bepalen welke kernen we nog willen verdichten? Deze moeten dan de nodige basisvoorzieningen hebben. Er is een dus link met kernversterking. Wat is de regionale visie? We onderzoeken wat waar nog nodig is. Een sterke visie hebben is van cruciaal belang om een standpunt in te nemen tegenover de openbare vervoersmaatschappijen. Je kan clusters uitbouwen en deze koppelen aan goed vervoer (niet enkel openbaar vervoer, maar ook gedeeld vervoer). Er is nood aan geïntegreerde een visie van mobiliteit. Autodelen functioneert ook beter in kernen die voldoende groot zijn. Er wordt door scholen ook eigen vervoer georganiseerd. Zorgeconomie: Moeten de ouderen op een bepaalde plaats samen gezet worden, of moeten ze mee opgenomen worden in de kernen? Iedereen bekijkt diensten in zijn eigen gemeente, daarin wordt niet voldoende samengewerkt. Zwembad in 1 gemeente is veel duurder voor de inwoners van aanpalende gemeente.

Tafel 5 – Verbinden en clusteren

29

Cluster Open ruimte & veerkracht − Strategisch omgaan met natuurverbindingen − Onthardingsstrategie (minder ‘beton’) − Integraal waterbeheer: kleinere waterlopen – heropenen, herstellen en uitbreiden van

grachten − Open ruimtebeleid: geen bijkomende open ruimte aansnijden, betonstop, woonuitbreidings-

gebieden niet meer aansnijden) − Belang van open ruimte, groen, zowel in stad & verdichtingsknooppunten − Niet-georganiseerde openbare ruimtes voorzien, sociale cohesie ondersteunen, meer

‘vrijplaatsen’ Cluster Verdichting

− Kernversterking: multifunctionaliteit stijgt, lokale economie als zuurstof voor kern, maakindustrie

− Nieuwe economie: deeleconomie: opportuniteit & bedreiging, hoe bedienen we iedereen? duurzame tewerkstelling genereren

− Nieuwe woonvormen en/of-gebieden, hoger bouwen, Levensloopbestendige woonwijken − Verdichting is noodzakelijk, ook durven ontpitten (uitdoven ?), cultuuromslag betreft

ruimtegebruik − Betaalbaar en kwalitatief wonen door slim verdichten op juiste plaatsen (aandacht voor

energieconsumptie) − Identiteit, omgaan met het heimatgevoel (bv in relatie met diversiteit en verdichting), thuis

blijven voelen in de woonomgeving (men mag zich niet verdrongen voelen) − Meer analyse i.v.m. demografische prognoses => keuzes baseren op cijfers, ook analyse naar

verhuismotieven en locatiekeuze (wonen, bedrijven, profiel nieuwe inwoners, enz). − Reconversie van bestaande verkavelingswijken en gebouwen (vergroenen, gemeen-


Cluster Mobilteit

− Mobiliteit als sturend principe voor ruimtelijke ontwikkelingen − Basisbereikbaarheid garanderen+ slimme vervoersoplossingen (switclen moet mogelijk zin),

openbaar vervoersysteem performant maken − Duurzame mobiliteit: koppeling industrieterreinen en openbaar vervoer, heropenen spoorlijn

Zelzate-Gent in Kanaalzone − Mobiliteit: economische uitdaging/bereikbaarheid, openbaar vervoer, woon-werkverkeer,

mobiliteitsbehoeften daalt Cluster Samenwerken


− Kennisdeling tussen besturen en instellingen in de regio, netwerkvorming − Zorgeconomie: afspraken, Waar: moet elke gemeente elke dienst leveren? Innovatie − Ruimte voor nieuwe activiteiten (ook in kernen): clusterbeleid, expertise intergemeentelijk

delen, startersbeleid − Geïntegreerde overkoepelende benaderingen voor toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen

(sturend, pro-actief, cultuuromslag)

30

Cluster Knowhow − Levenslang leren: afstemming economie-onderwijs, leren in maatschappelijk participeren


op diploma meer op talent) − Inzetbaarheid: iedereen mee in nieuwe economie? matchen van competenties vraag en

aanbod − Mensen en organisaties ondersteunen in transities

Bespreking: Mobiliteit heeft een link met alles, het is een cruciale voorwaarde. Verdichting: te veel mensen op kleine ruimte is een gevaar voor de maatschappij. Maar er zijn nog veel stappen vooraleer we hier aan komen. Basisgedachte is verdichting: we moeten aan de slag binnen de bestaande woonwijken. Demografische groei mag niet ten koste gaan van open ruimte. Woonuitbreidingsgebieden mogen niet aangesneden worden. Mensen zijn niet allemaal gezinnen, het kunnen ook alleenstaanden zijn. Momenteel kan je in een verkaveling op een perceel van 700 meter met 1 gezinswoning, geen 2 woningen zetten. Dit is wettelijk niet mogelijk. Indien dat toch zou kunnen heb je met dat principe alleen al een verdubbeling. Maar dan zijn we er nog niet. We kunnen niet alles volplanten met hoogbouwtorens!

Tafel 6 : Verbinden en clusteren

31

We vertrekken van: − Zoeken naar DNA van de regio: werken aan sterktes i.p.v. concurrentieel te zijn. − Voedsel: korte keten opschalen, distributie organiseren − Energielandschap: regionale visie op energietransitie

Cluster Verdichting

− Reconversie van bestaande verkavelingswijken en gebouwen (vergroenen, gemeen-schappelijke infrastructuur, verdichten, open ruimte niet aansnijden, blauw-groene netwerken)

− Nieuwe woonvormen en/of-gebieden, hoger bouwen, Levensloopbestendige woonwijken − Identiteit, omgaan met het heimatgevoel (bv in relatie met diversiteit en verdichting), thuis

blijven voelen in de woonomgeving (men mag zich niet verdrongen voelen) − Verdichting is noodzakelijk, ook durven ontpitten (uitdoven ?), cultuuromslag betreft

ruimtegebruik Cluster Sociaal kapitaal




Cluster Kernversterking

− Mobiliteit als sturend principe voor ruimtelijke ontwikkelingen − Kernversterking: multifunctionaliteit stijgt, lokale economie als zuurstof voor kern,

maakindustrie − Basisbereikbaarheid garanderen+ slimme vervoersoplossingen (switclen moet mogelijk zin),

openbaar vervoersysteem performant maken − Niet-georganiseerde openbare ruimtes voorzien, sociale cohesie ondersteunen, meer

‘vrijplaatsen’ − Duurzame mobiliteit: koppeling industrieterreinen en openbaar vervoer, heropenen spoorlijn

Zelzate-Gent in Kanaalzone − Belang van open ruimte, groen, zowel in stad & verdichtingsknooppunten − Strategisch omgaan met natuurverbindingen − Betaalbaar en kwalitatief wonen door slim verdichten op juiste plaatsen (aandacht voor

energieconsumptie) − Integraal waterbeheer: kleinere waterlopen – heropenen, herstellen en uitbreiden van

grachten − Onthardingsstrategie (minder ‘beton’) − Open ruimtebeleid: geen bijkomende open ruimte aansnijden, betonstop, woonuitbreidings-

gebieden niet meer aansnijden) − Mobiliteit: economische uitdaging/bereikbaarheid, openbaar vervoer, woon-werkverkeer,

mobiliteitsbehoeften daalt − Ruimte voor nieuwe activiteiten (ook in kernen): clusterbeleid, expertise intergemeentelijk

delen, startersbeleid − Nieuwe economie: deeleconomie: opportuniteit & bedreiging, hoe bedienen we iedereen?

duurzame tewerkstelling genereren

32

− Zorgeconomie: afspraken, Waar: moet elke gemeente elke dienst leveren? Innovatie Cluster Samenwerken


− Mensen en organisaties ondersteunen in transities − Kennisdeling tussen besturen en instellingen in de regio, netwerkvorming


Cluster Analyse en strategie



− Energielandschap: regionale visie op energietransitie − Ruimte voor nieuwe activiteiten (ook in kernen): clusterbeleid, expertise intergemeentelijk

delen, startersbeleid Cluster Methodiek

− Kennisdeling tussen besturen en instellingen in de regio, netwerkvorming

33




Cluster Identiteit

− Identiteit, omgaan met het heimatgevoel (bv in relatie met diversiteit en verdichting), thuis blijven voelen in de woonomgeving (men mag zich niet verdrongen voelen)

− Reconversie van bestaande verkavelingswijken en gebouwen (vergroenen, gemeen-schappelijke infrastructuur, verdichten, open ruimte niet aansnijden, blauw-groene netwerken)


− Voedsel: korte keten opschalen, distributie organiseren − Betaalbaar en kwalitatief wonen door slim verdichten op juiste plaatsen (aandacht voor

energieconsumptie) − Zoeken naar DNA van de regio: werken aan sterktes i.p.v. concurrentieel te zijn (cf.

bedrijventerreinen) − Zorgeconomie: afspraken, Waar: moet elke gemeente elke dienst leveren? Innovatie − Nieuwe economie: deeleconomie: opportuniteit & bedreiging, hoe bedienen we iedereen?

duurzame tewerkstelling genereren − Verdichting is noodzakelijk, ook durven ontpitten (uitdoven ?), cultuuromslag betreft

ruimtegebruik − Nieuwe woonvormen en/of-gebieden, hoger bouwen, Levensloopbestendige woonwijken − Mensen en organisaties ondersteunen in transities

Cluster Open ruimte

− Niet-georganiseerde openbare ruimtes voorzien, sociale cohesie ondersteunen, meer ‘vrijplaatsen’

− Strategisch omgaan met natuurverbindingen − Belang van open ruimte, groen, zowel in stad & verdichtingsknooppunten − Integraal waterbeheer: kleinere waterlopen – heropenen, herstellen en uitbreiden van

grachten − Open ruimtebeleid: geen bijkomende open ruimte aansnijden, betonstop, woonuitbreidings-

gebieden niet meer aansnijden) − Onthardingsstrategie (minder ‘beton’)

Cluster mobiliteit


− Mobiliteit als sturend principe voor ruimtelijke ontwikkelingen − Mobiliteit: economische uitdaging/bereikbaarheid, openbaar vervoer, woon-werkverkeer,

mobiliteitsbehoeften daalt − Duurzame mobiliteit: koppeling industrieterreinen en openbaar vervoer, heropenen spoorlijn

Zelzate-Gent in Kanaalzone

34


Cluster Analyse & samenwerken



Cluster Slim bewegen


− Mobiliteit: economische uitdaging/bereikbaarheid, openbaar vervoer, woon-werkverkeer, mobiliteitsbehoeften daalt

− Duurzame mobiliteit: koppeling industrieterreinen en openbaar vervoer, heropenen spoorlijn Zelzate-Gent in Kanaalzone

− Mobiliteit als sturend principe voor ruimtelijke ontwikkelingen Cluster Kernversterking


− Verdichting is noodzakelijk, ook durven ontpitten (uitdoven ?), cultuuromslag betreft ruimtegebruik

− Betaalbaar en kwalitatief wonen door slim verdichten op juiste plaatsen (aandacht voor energieconsumptie)

35

− Nieuwe economie: deeleconomie: opportuniteit & bedreiging, hoe bedienen we iedereen? duurzame tewerkstelling genereren

− Nieuwe woonvormen en/of-gebieden, hoger bouwen, Levensloopbestendige woonwijken − Zorgeconomie: afspraken, Waar: moet elke gemeente elke dienst leveren? Innovatie

Cluster Open ruimte

− Energielandschap: regionale visie op energietransitie − Reconversie van bestaande verkavelingswijken en gebouwen (vergroenen, gemeen-


− Open ruimtebeleid: geen bijkomende open ruimte aansnijden, betonstop, woonuitbreidings-gebieden niet meer aansnijden)

− Onthardingsstrategie (minder ‘beton’) − Integraal waterbeheer: kleinere waterlopen – heropenen, herstellen en uitbreiden van

grachten − Belang van open ruimte, groen, zowel in stad & verdichtingsknooppunten − Strategisch omgaan met natuurverbindingen

Cluster Levenslang denken en doen





36

DEEL 3 – KEYNOTES EN INLEIDINGEN Inleiding tafel 1 – Patrick Wohlmutter Ruimtelijke uitdagingen

Woondichtheid

• Moet er verdicht worden? • Kan er overal verdicht worden? • Waar wel en waar niet? • Hoe wordt de ideale dichtheid bepaald? Tot welke dichtheid verdichten we? • Waarom? • Moet de dichtheid omlaag, waar en waarom? • Welke vorm (stedenbouwkundig en architecturaal) moet verdichting hebben?

Functionele verweving

• Moeten functies verweven worden of juist gescheiden worden? • Welke functies moeten verweven of gescheiden worden? • Hoe kan verweven worden, welke voorwaarden moeten vervuld worden? • Waar kan verweven worden en waar niet?

Stedelijk leven

• Wat betekent stedelijk leven? • Welke kwaliteiten houdt stedelijk leven in? • Welke rol speelt identiteit (als ‘stedeling’, ‘kerngebieder’, …) hierin? • Hoe bereiken we dat iedereen graag woont in het OVL kerngebied? • Moet er een aanbod zijn aan verschillende vormen van stedelijk leven? Welke? • Hoe kan dat ruimtelijk ondersteund worden?

Internationaal profiel

• Welk profiel kan het OVL kerngebied het best aannemen? • Welke identiteit kan het gebied aannemen, hoe moet het heten? • Hoe kunnen we dat ruimtelijk ondersteunen?

Rol kernstad – periferie kerngebied

• Wordt aan de verschillende geografische gebieden binnen het OVL kerngebied verschillende rollen/functies toegemeten?

• Krijgen de functies een andere stedenbouwkundige, planologische en architercurale vorm naargelang de ligging binnen het OVL kerngebied?

37

Keynote tafel 2 – Bart Verbeke Mogelijke ruimtelijke ontwikkeling van de ruime regio rond Gent

Volgens de demografische prognoses komen er in de ruime regio rond Gent tegen 2050 ongeveer 100.000 inwoners bij. De vraag stelt zich waar we binnen de regio deze bevolkingsgroei opvangen. Deze ruimtelijke uitdaging kan ook een hefboom zijn om de bestaande ruimtelijke situatie te optimaliseren. Uitgangsprincipes

Het gewenste ruimtelijk beleid op provinciaal niveau gaat uit van 4 ruimtelijke principes: ‘nabijheid en bereikbaarheid’, ‘meervoudig ruimtegebruik en intensivering van de ruimte’, ‘ecosysteemdiensten versterken’ en ‘maatschappelijke betaalbaarheid’. Deze ruimtelijke principes kunnen ook een uitgangspunt vormen voor de ruimtelijke ontwikkeling van de ruime regio rond Gent. We focussen op de principes ‘nabijheid en bereikbaarheid’ en ‘meervoudig ruimtegebruik en intensivering van de ruimte’. Nabijheid betekent dat de verschillende functies (wonen, werken, recreatie, …) in elkaars onmiddellijke omgeving liggen. Als dat zo is, worden verplaatsingen vermeden. Om dat te kunnen bewerkstelligen is er voor de verschillende voorzieningen voldoende draagkracht nodig. Zo heeft een buurtwinkel een minimum aantal bewoners in de onmiddellijke omgeving nodig om economisch rendabel te zijn. Draagkracht voor de verschillende voorzieningen krijg je als je de voorzieningen op één locatie bundelt, gekoppeld aan een voldoende dichte bewoning. Functies bundelen heeft ook het enorme voordeel dat alles efficiënter wordt, wat de maatschappelijke betaalbaarheid ten goede komt. De volgende vraag die zich stelt is waar je die bundeling van woningen en andere functies juist voorziet. Hierbij is de bereikbaarheid van de betreffende locatie van groot belang. Het is interessant om groei te concentreren op multimodaal goed bereikbare locaties. Die zijn dan te beschouwen als knooppunten in een netwerk. De verplaatsingen tussen de knooppunten van een multimodaal netwerk kunnen efficiënt gebeuren via hoogwaardig openbaar vervoer. Niet elk knooppunt kent hetzelfde voorzieningenniveau. Er is dus sprake van een hiërarchie van knooppunten. Binnen alle knooppunten kan je terecht voor de meeste dagdagelijkse behoeften. Voor andere behoeften kan je dan terecht in andere goed bereikbare knooppunten. Het goed bereikbare centrale knooppunt in het netwerk biedt zowat alle voorzieningen aan. Bundelen en verweven van functies op multimodale knooppuntlocaties kent een aantal gevolgen. Zo is er de noodzaak om te verdichten op deze locaties. Dat brengt ons bij het principe van het meervoudig ruimtegebruik en de intensivering van de ruimte. Verdichting moet zorgvuldig gebeuren en de ruimtelijke kwaliteit ten goede komen. Het is namelijk de bedoeling om aantrekkelijke buurten te creëren. Ook een belangrijk aandachtspunt bij verdichting is de leefbaarheid. Verdichten, bundelen en verweven van diverse functies (bijvoorbeeld wonen en werken) zou namelijk tot ruimtelijke conflicten kunnen leiden. Het is zaak om slimme strategieën te bedenken om de verschillende functies te doen co-existeren.

38

Wat zou dit alles nu kunnen betekenen voor de ruime regio rond Gent?

Vertrekkende vanuit het voorgestelde dynamische bloemmodel zouden er vanuit de bloemknop Gent binnen de bloembladen ontwikkelingsassen met hoogwaardig openbaar vervoer kunnen worden gedefinieerd. Het kan gaan over bestaande hoogwaardige assen, te optimaliseren bestaande assen of over nieuwe hoogwaardige assen. Aangezien het gaat om hoogwaardige assen voor openbaar vervoer denken we in de eerste plaats aan een systeem van (voorstads)treinen. De stopplaatsen vormen dan de knooppunten van het netwerk. Concreet zouden we kunnen denken aan volgende assen met volgende knooppunten:

- Gent-Sint-Pieters – Gentbrugge – Gent-Dampoort – Beervelde – Lokeren (bestaande hoogwaardige as, frequentie te optimaliseren)

- Gent-Sint-Pieters – Merelbeke – Melle – Kwatrecht – Wetteren (bestaande hoogwaardige as, frequentie te optimaliseren)

- Gent-Sint-Pieters – De Pinte – Eke-Nazareth – Gavere-Asper – Zingem – Eine – Oudenaarde (te optimaliseren bestaande as)

- Gent-Sint-Pieters – De Pinte – Deinze (bestaande hoogwaardige as, frequentie te optimaliseren)

- Gent-Sint-Pieters – Drongen – Landegem – Hansbeke – Bellem – Aalter (bestaande hoogwaardige as, frequentie te optimaliseren)

- Gent-Sint-Pieters – Gentbrugge – Gent-Dampoort – Wondelgem – Evergem – Sleidinge – Waarschoot – Eeklo (te optimaliseren bestaande as)

- Gent-Sint-Pieters – Gentbrugge – Gent-Dampoort – Zelzate – Terneuzen (nieuwe hoogwaardige as)

Op bovenstaande assen kunnen eventueel knooppunten worden toegevoegd. Assen zouden ook kunnen worden verlengd. Mogelijk zijn er ook andere (secundaire) assen te definiëren. De vraag is ook welke rol (toekomstige) fietssnelwegen kunnen spelen binnen het netwerk. Door de opkomst van de elektrische fiets zijn namelijk grotere afstanden overbrugbaar. De knooppunten zijn dan de uitgelezen plaatsen voor de bouw van nieuwe woningen en het bundelen en verweven van andere functies (werken, handel, recreatie, …). Voor elk van deze knooppunten zouden, vanuit de gewenste hiërarchie in het netwerk, de ontwikkelingspotenties in kaart kunnen worden gebracht. Best wordt ook onderzocht hoe bestaande hoogdynamische activiteiten die op vandaag geen aansluiting hebben op het netwerk, toch aansluiting kunnen krijgen (bv. provinciaal domein Puyenbroeck). Toch zou het in de toekomst de bedoeling moeten zijn dat de hoogwaardige openbaar vervoersstructuur sturend is voor de ruimtelijke ontwikkeling en dus niet dat openbaar vervoer de ruimtelijke ontwikkelingen tracht te volgen.

39

Keynote tafel 3 - Pascal De Meyer

Zorg en zorgeconomie

Uit de demografische projecties blijkt niet enkel een globale toename van de bevolking maar ook een veroudering. De veroudering wordt bovendien gecompliceerd door een interne verschuiving binnen de 65+’ers. Er is niet enkel een vergrijzing maar ook een ‘verwitting’: een toename van het aandeel 80+’ers in de oudere populatie. Het aandeel van de 80+’ers in de totale bevolking stijgt van zowat 6% naar meer dan 8% in 2035 en 11% in 2060. En het zijn net de 80+’ers die de grootste zorgvraag hebben. De andere kant van het verhaal is het zorgaanbod. In Oost-Vlaanderen is de sector van de gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening met 100.000 jobs (meer dan een zesde van het totaal) de grootste werkgever. Het economisch belang van deze sector kan niet onderschat worden, zeker niet in het Oost-Vlaams kerngebied. Door de toenemende zorgvraag ten gevolge van de verouderende bevolking zal ook het zorgaanbod moeten volgen. In de benodigde skills zie je een verregaande divergentie. Enerzijds heb je de laaggeschoolde jobs zoals bejaardenhelpster. Dit is nu al een knelpunt-beroep. Anderzijds heb je de hogerschoolde jobs, zoals (hoofd)verpleegkundige, die snelle technologische evoluties moeten bijbenen. Ook dit is trouwens een knelpuntberoep. Tot slot is er een tekort aan kinesitherapeuten en geriaters. De accommodatie zal eveneens de zorgvraag moeten volgen. Daarbij zal het niet volstaan om alsmaar nieuwe woonzorgcentra bij te bouwen. De accommodatie voor zorgaanbod moet meer geïntegreerd worden in de woon- en leefomgeving, zowel intra- als extramuraal. Meer dan nu moet er geëxperimenteerd worden met ‘nieuwe’ woon- en zorgvormen, zoals kangoeroe- en generatiewoningen. Bij ontwikkeling van bijkomende woongelegenheden, toch een zorg van vele gemeenten, moet hieraan aandacht besteed worden. Er is ook nood aan een basisaanbod van detailhandel en diensten in de meer geïsoleerde woonkernen, zodat ouder worden in eigen omgeving mogelijk is zonder de noodzaak van verplaatsingen voor dagelijkse boodschappen.

40

Keynote tafel 4 – Lieven Tusschans

Dagelijkse goederen: alternatieven voor kernversterking

De bereikbaarheid van detailhandel is een zeer relevant thema binnen het detailhandelsbeleid. Bereikbaarheid is zeker fundamenteel voor goederen die op zeer regelmatige basis moeten worden aangekocht, zoals voeding. Slechte bereikbaarheid van voedselwinkels leidt tot een slecht dieet en gerelateerde ziektes, zoals obesitas en ondervoeding. Vroeger waren voedselwinkels steeds gelegen in de stads- en gemeentekernen. Vanaf 70er jaren verhuist de voedseldistributie echter naar de rand van de centra door schaalvergrotingen en veranderende winkelgewoontes. Ruimtelijke ordening lijkt de bepalende parameter van de bereikbaarheid van voedselwinkels te zijn. Woonwijken buiten de kernen werden gebouwd vanuit de gedachtegang dat inwoners voor het gros van hun verplaatsingen gebruik zouden maken van de auto. Dit stelde de bewoners in staat op grote afstand te winkelen, vaak bij supermarkten langs gewestwegen met voldoende parkeerfaciliteiten. Deze buurten zijn vaak ook gekenmerkt door lage bevolkingsdichtheden waardoor investeringen in lokale voedselwinkels oninteressant lijken. Zeker ook omdat de beschikbare gronden en panden vaak duur zijn. Indien de mobiliteitsniveaus in deze wijken echter dalen, door bijvoorbeeld veroudering, zal het gebrek aan goed bereikbare winkels problematisch worden. Onderzoek van het Steunpunt Ondernemen en Regionale Economie verwacht met name problemen in de randgemeenten van Gent. Deze gemeenten kennen een veroudering van de bevolking voornamelijk in buurten met zeer weinig voedselwinkels. Een aanbodbeleid aansluitend bij de afbakening van kleinhandelskernen zal niet voldoende zijn. Tot nu toe bleek de aantrekkingskracht van deze buurten op voedingswinkels (zowel supermarkten als kleine voedingswinkels) gering en dit zal problematisch blijven. Om een bereikbaar aanbod voor consumenten te garanderen, zullen innovatieve detailhandelsvormen moeten worden uitgebouwd. E-commerce wordt reeds in beperkte mate toegepast door supermarktketens, maar ook door kleine voedselwinkels die hun producten als additionele dienst aan huis leveren. Men kan ook coalities smeden met bedrijven die reeds huis aan huis diensten aanbieden. Een andere mogelijkheid bestaat er in gedecentraliseerde afhaalpunten te creëren, wat een vereenvoudiging van de logistieke keten inhoudt ten opzichte van leveringen aan huis. Tevens kan men door samenwerkingsverbanden met andere partners, zoals de lokale overheden, zorginstellingen, sociale economie bedrijven, … vernieuwende distributiemethodes bedenken. Literatuur Jeroen CANT, Thomas VANOUTRIVE & Ann VERHETSEL (2014). De bereikbaarheid van voedingswinkels in het Vlaams Gewest. Leuven: Steunpunt Ondernemen en Regionale Economie. Beleidsrapport STORE-B-13-015. Jeroen CANT, Thomas VANOUTRIVE & Ann VERHETSEL (2014), Verklarend model voor het ruimtelijke patroon van toegang tot detailhandel in het Vlaams Gewest. Leuven: Steunpunt Ondernemen en Regionale Economie. Beleidsrapport STORE-B-14-018

41

Jeroen CANT & Ann VERHETSEL (2015). Verklarend model voor het ruimtelijke patroon van toegang tot voedingswinkels in het Vlaams Gewest. Scenarioanalyse. Leuven: Steunpunt Ondernemen en Regionale Economie. Beleidsrapport STORE-B-15-016. Bijlage: Waarschijnlijke evolutie van het voedselwinkellandschap in het stadsgewest Gent De gemiddelde wandelafstanden zijn laag in de centrale stad, maar stijgen snel buiten de stadsgrenzen. Zelzate is de enige opvallende uitzondering, met korte wandelafstanden voor een meerderheid van de bevolking. Bevolking Verregaande verstedelijking heeft voor een belangrijke druk op het winkellandschap gezorgd. Er is een negatieve correlatie tussen bevolking en supermarktwinkelvloeroppervlakte in alle gemeenten van het stadsgewest, met de uitzondering van Nazareth, Wachtebeke en Zelzate. De gevolgen van de bevolkingsgroei op de verdere ontwikkeling van het voedselwinkellandschap zijn evenwel beperkt. Voor de meeste gemeenten is de voorziene bevolkingsgroei namelijk klein, en in de meer gevestigde voorstedelijke gemeenten zelfs negatief. Evergem, Lochristi en Melle zijn uitzonderingen met een relatief grote groei van de bevolking. Deze groei zal zorgen voor nog een grotere druk op de supermarkt winkelvloeroppervlakte waardoor toekomstige investeringen in grote supermarkten in de kernen zeer onzeker worden. Gemiddelde wandelafstanden zijn hier reeds zeer hoog waardoor deze evolutie extra problematisch wordt. Een zekere compensatie door een groei van het aantal buurtwinkels kan wel worden verwacht om deze negatieve evolutie ietwat tegen te gaan. Ten slotte wordt in één gemeente, namelijk Sint-Martens-Latem een relatief grote daling van de bevolking verwacht. Net zoals in de gemeenten in de rand van Antwerpen mag men niet verwachten dat deze daling van de bevolking noodzakelijk zal leiden tot een daling van de verstedelijking en dus een mogelijke groei van de lokale supermarktvloeroppervlakte. Dit kan wel een negatieve invloed hebben op de lokale buurtwinkels. Omdat de lokale wandelafstanden reeds hoog zijn in de gemeente, zou dit additionele bereikbaarheidsproblemen kunnen veroorzaken. Vergrijzing In het stadsgewest rond Gent bestaat er vooral een negatieve correlatie tussen vergrijzing en de lokale winkelvloeroppervlakte van kleine voedselwinkels. Buurten met veel ouderen beschikken dus over relatief weinig buurtwinkels. De enige uitzonderingen zijn Destelbergen, Nazareth, Wachtebeke en Zelzate waar oudere buurten net wel meer buurtwinkels hebben. Waar er een negatieve relatie bestaat neemt de vergrijzing slechts in relatief beperkte mate toe, alhoewel in beperkte mate hier betekent tussen 30% tot 40% extra 65-plussers. Men dient ook in rekening te brengen dat het aantal 65-plussers al hoog is. In Gavere en Lochristi wordt er zelfs een toename van meer dan 65% verwacht. Dit is een grote toename van het aantal mensen met een lage mobiliteit en die niet op wandelafstand wonen van hun lokale buurtwinkel (wandelafstanden zijn gemiddeld hoog in de streek). De vergrijzing zal dus leiden tot een belangrijke bereikbaarheidsproblemen in de Gentse rand. Ook hier kan weer opgemerkt worden dat er een algemene positieve relatie bestaat tussen vergrijzing en supermarktvloeroppervlakte. Deze oppervlakte wordt evenwel voornamelijk gecreëerd buiten de dichtbevolkte kernen waardoor een groot deel van de bereikbaarheidsvoordelen vervallen. Allochtonen

42

In het stadsgewest is er voornamelijk een positieve relatie tussen allochtonen en buurtwinkels. Ook hier was de groei van het aantal niet-Europese vreemdelingen over het algemeen zeer laag en in Gent zelfs licht negatief. Er worden dus geen grote veranderingen verwacht voor de lokale detailhandel. Inkomen De Gentse rand heeft reeds enkele decennia een zeer hoog mediaan inkomen. Dit geld ook voor de rand van andere stadsgewesten in de Vlaamse ruit. Waar de rand van Gent verschilt van deze andere stadsgewesten is dat tot vandaag een grote, bovengemiddelde, groei van het mediaan inkomen kan worden waargenomen. Dit is dan vooral het geval in de zuidrand. Buurtwinkels vestigen zich traditioneel niet in rijkere buurten, zoals is gebleken uit vorig onderzoek. Het gaat dan voornamelijk om monofunctionele verkavelingswijken met weinig of geen ruimte voor detailhandel. Een versterking van dit type wijken betekent dat de aantrekkingskracht van de gemeenten hier dan ook niet zal toenemen in de toekomst. Het gaat om gemeenten met reeds relatief hoge gemiddelde wandelafstanden. Werkgelegenheid De werkgelegenheid in en rond Gent heeft een opmerkelijke groei gekend het afgelopen decennium. In absolute cijfers doet voornamelijk Gent het nog goed, maar men merkt ook dat in de rand, voornamelijk in het zuiden en oosten, er een opmerkelijke groei van de werkgelegenheid aan de gang is. Ook hier lijkt er weinig op te wijzen dat deze evolutie niet kan worden verdergezet in de toekomst. Zo wordt in verscheidene van de randgemeenten nog gewerkt aan verdere bedrijventerreinen. Men kan dus een verdere positieve groei op de lokale winkelvloeroppervlakte (supermarkten en buurtwinkels) verwachten. Evolutie In Gent zelf lijken er zich slechts weinig evoluties in het winkellandschap te zullen voordoen. Er is een algemeen relatief kleine bevolkingsgroei, het aantal 65-plussers stijgt er slechts traag, het aantal allochtonen neemt er in zeer beperkte mate af, al is dit meer een stabilisatie, en ook de groei van het inkomen is niet bovengemiddeld. De werkgelegenheid in de stad zal waarschijnlijk wel significant groeien wat een positief effect zal hebben op de lokale winkelvloeroppervlakte. In de rand van Gent, daarentegen, kan men wel een belangrijke achteruitgang van de bereikbaarheid verwachten. De bevolkingsgroei is er in het algemeen laag, waardoor er geen additionele druk op de supermarktwinkelvloeroppervlakte ontstaat, maar ook slechts weinig kleine voedingswinkels zullen worden gecreëerd. Daarnaast stijgt het inkomen snel (in de rand neemt dit vaak de vorm aan van een versterking van de verkavelingswijken die er niet in slagen buurtwinkels aan te trekken) en wordt er een significante groei van het aantal ouderen verwacht. Deze ouderen wonen ook voornamelijk in buurten met reeds weinig buurtwinkels. De gemiddelde wandelafstanden tot voedingswinkels zijn in de rand in het algemeen al relatief hoog. Men kan dus besluiten dat er ernstige bereikbaarheidsproblemen mogelijk zijn in de Gentse rand. Dit wordt mogelijk verzacht door de grote groei van de werkgelegenheid. Anderzijds vindt deze groei voornamelijk plaats op perifere locaties waardoor een groei van de lokale winkelvloeroppervlakte in de kernen en woonwijken onwaarschijnlijk wordt.

43

Keynote tafel 5 – Eva Naessens

Het goeie leven in 2050 … U bent een actieve Oost-Vlaming, verknocht aan uw buurt, de rust in uw eigen regentuin en de gezelligheid van de feestjes en de babbels met de buren. Op een doordeweekse dag neemt u rustig ontbijt, versgebakken brood van bij de bakker, een frisse yoghurt, een handjevol kersen, een dag eerder geplukt van een boom in een park, frambozen van eigen kweek, kruidige kazen van een van de kaasmakers uit de omgeving en lekkere honing van bij de stadsimker. Smakelijk! Uw partner is al vroeg de deur uit voor wat werk in de gezamenlijke groentetuin voor de buurt en ze heeft beloofd nog wat verse spinazie en doperwtjes mee te brengen. U trekt wat later naar op de fiets naar uw werk. Het bedrijfsgebouw staat precies in bloei in deze tijd van het jaar dankzij de aantrekkelijke groene gevel. De werkruimtes kijken uit op een groen plein met aangename zitjes in de schaduw , waar u straks uw pauze kan doorbrengen. Op de terugweg naar huis, passeert u de avondmarkt, waar groepjes producenten zélf hun waar aanbieden en u dus ook haarfijn kunnen uitleggen welke tomaten vandaag het beste smaken, welk stukje van het varken u deze avond het beste aanbraadt en welke kaas erbij past als nagerecht. Elke stadswijk heeft zijn eigen tempel van de smaak. En elke markt heeft zo z’n eigen specialiteiten en in dat grote warenhuis, daar komt u nog maar zelden. Het directe contact met de lokale boer is zoveel interessanter en u wil best wat meer betalen voor kwaliteit en smaak. Het grootste deel van het aanbod wordt aangevoerd uit de onmiddellijke omgeving; maar het lokale gamma wordt verrijkt met het beste wat de wereld te bieden heeft. De markt waaiert uit in straten met gezellige café’s en restaurantjes waar u samen met de collega’s al eens geniet van een Oost-Vlaams biertje. U spreekt er samen af om er dit weekend met de fiets op uit te trekken. Van zodra u de stadsrand verlaat, voert de groenas langs De Lieve u naar weidse landschappen, een lappendeken van akkers met houtkanten, holle wegen, weilanden met poelen en boomgaarden met picknickplaatsen. De landbouwers dragen mee zorg voor de natuur en ze geven u graag een woordje uitleg zowel over de eigen producten als over de plaatselijke fauna en flora , u kan bij hen logeren en een smakelijk souvenir meebrengen van het zelfoogstveld of misschien toch eens paddenstoelen plukken in het wild ?. Langs de trage wegen kan u ook andere steden ontdekken of toch maar bessen plukken op de terugweg naar huis.?

44

Inleiding tafel 6 – Ward Deschildere Ecologische uitdagingen De regionale uitdagingen voor het urbaan, peri-urbaan en open ruimte gebied in en rond Gent, vertrekken vanuit de logica dat een demografische groei in deze regio vanzelfsprekend een sterke (exponentieel groeiende) impact zal hebben op de ecologische uitdagingen die vandaag al sterk aangevoeld worden. Deze uitdagingen zijn niet regio-specifiek, de oplossingen ervoor moeten dat wel zijn. Deze uitdagingen lijken mogelijk containerbegrippen die vaak grote raakvlakken hebben op inhoudelijk en/of territoriaal vlak. De uitdagingen worden niet prioritair opgesomd, de regionale geïntegreerde oplossingsmethodieken kunnen wel geprioriteerd worden. De eerste uitdaging is een sterker regionaal beleid op het vlak van water. Zowel het regionale beleid op het vlak van grondwaterniveaus, als een beleid rond waterkwaliteit in niet bevaarbare waterlopen vallen daaronder. Ook erosiebestrijding valt onder deze thematiek. De thematiek van water heeft meteen een groot raakvlak met de volgende uitdaging: klimaat. Bevolkingsgroei zal (zonder beleidsingrepen) onmiskenbaar leiden tot een grotere CO2-uitstoot die zal bijdragen tot een snellere opwarming van de aarde. Dit zal leiden tot periodes van langdurige droogte, maar evenzeer tot hevigere regenval. Daarnaast zal het hittestress – vooral in urbaan gebied – een groter en vaker weerkerend probleem zijn. hiervoor dienen op regionaal vlak klimaat¬adaptieve maatregelen uitgerold worden. Maar ook klimaatmitigatie zal noodzakelijk zijn, een regionaal plan voor de opwekking van verschillende vormen van duurzame energie lijkt een evidentie, maar dit moet gekoppeld worden aan inspanningen die leiden tot een ambitieuze energiebesparing op regionaal vlak. Inspanningen van burgers, bedrijven en overheden zullen hier onontbeerlijk zijn. De derde uitdaging is een regionaal beleid rond biodiversiteit. Er is nood aan kwalitatieve natuurverbinding, buffering van bestaande natuurgebieden en aan strategische keuzes voor nieuwe robuuste natuurinfrastructuur. Genetische mobiliteit is een must in een duurzaam biodiversiteits-netwerk en dus moet de regio in een robuust netwerk voorzien van verschillende habitats. Een gecoördineerde fijn-stof-bestrijding op regionaal niveau is de vierde uitdaging. Lokale inspanningen op dit vlak renderen te weinig zonder regionale strategie en uitvoering. De vijfde uitdaging is het ontwikkelen van een beleid voor private tuinen en parken en open ruimte in industriezones. Natuurbeleid richt zich te vaak op publiek domein, terwijl er evenzeer potentie zit in het natuurlijk ontwikkelen van private domeinen. Bovendien is de kwaliteit van het huidig beheer van private domeinen te afhankelijk van het voluntarisme van de eigenaar. Overmatig gebruik van pesticiden, sterke aanwezigheid van exoten, het verdwijnen van waardevolle natuur, verpaarding en vertuining zijn hier het kwalijke gevolg van. Een strategie op regionaal niveau kan lokale besturen ondersteunen in de ontwikkeling van beleid op dit vlak (sensibilisering en instrumentarium) en voor een positieve kentering zorgen in deze thematiek. Tot slot is er nood aan een strategisch open ruimte beleid op regionaal vlak. Dit moet ervoor zorgen dat de historische functies in de open ruimte (natuur en landbouw) niet onder een zodanige druk komen te staan dat ze concurrentieel worden aan elkaar. Nieuwe bewoning en industrie, maar evenzeer vertuining en verpaarding of onwenselijke inname van landbouwoppervlakte door industriële landbouw verdringen de mogelijkheden voor familiale landbouw en natuurontwikkeling. De ontwikkeling van robuuste groen-blauwe regionale netwerken bieden een geïntegreerd, duurzaam antwoord op vele van deze uitdagingen, maar lossen niet alle problemen op. Sommige problemen (bvb fijn stof beleid) vergen immers gebiedsdekkende antwoorden.

45

Inleiding tafel 7 & 8 – Martine Brackeleire en Erik Tjampens Wereld in transitie Demografen verwachten tegen 2050 nog 150 000 inwoners extra in een regio die nu al behoort tot de meest dichtbevolkte van Europa. Het gaat niet alleen om méér mensen die de nu al schaarse ruimte zullen innemen, maar ook om mensen die anders lijken, met een andere culturele background en andere manieren van denken en leven. Van een vrij homogene westerse samenleving in de laatste decennia van de vorige eeuw zijn we geëvolueerd naar een heterogene en zeer diverse samenleving. Diversiteit en superdiversiteit Het aantal mensen in deze regio neemt toe. Vooral de stad groeit, hoofdzakelijk door de instroom van nieuwkomers. Gent bijvoorbeeld telt 160 verschillende nationaliteiten en kent vooral een instroom van Bulgaren, Turken, Slovaken, Polen en Nederlanders. In sommige Gentse wijken heeft de helft van de wijkbewoners een migratieachtergrond. Niet alleen de stad, maar ook kleinstedelijke gebieden en kleinere gemeenten verkleuren. Een gemeente als Zelzate telt 68 verschillende nationaliteiten; meer dan 1 op 3 jonge kinderen (0 tot 5 jaar) heeft een migratieachtergrond. Kleinstedelijke regio’s zoals Aalst en Ninove, maar ook een kleine gemeente als Denderleeuw kennen vandaag samenlevingsproblemen die zich voor tien jaar enkel in de grootstad voordeden. De nieuwkomers zelf zijn zeer divers: van amper geschoolde vluchtelingen tot hoogopgeleide academici en kaderpersoneel van multinationale ondernemingen. Deze smeltkroes wordt ondersteund door de wereldwijde mobiele en digitale communicatie. Haar superdiversiteit doet de sociale cohesie afbrokkelen. Verkleuring, vergrijzing, verzilvering en sociale ongelijkheid Daarenboven telt de bevolking steeds meer ouderen en steeds minder traditionele gezinnen. Steden lijken wel een caleidoscoop van uiteenlopende gezinstypes: veel alleenstaanden, eenoudergezinnen en gezinnen met variabele samenlevingsvormen. De vergrijzing en de verzilvering zorgen voor grote uitdagingen in de zorg, het wonen en het publieke domein. In de stedelijke rand en in het buitengebied verkommeren oudere alleenstaanden in veel te grote huizen. Een stad als Gent heeft een relatief jonge bevolking in vergelijking met het Vlaamse gemiddelde, maar 1 op 5 kinderen wordt er geboren in een kansarm gezin (1 op 10 in Vlaanderen). De kansarmoede in Vlaanderen neemt toe: ze verdubbelde in 10 jaar tijd. Meer dan de helft van de Gentse huishoudens leeft van één inkomen. Wonen, werken en studeren: de hefbomen tegen armoede Betaalbaar wonen, betaalde arbeid en kwaliteitsvol onderwijs werken als buffers tegen de armoede. Dat weten we. Maar deze levensdomeinen bieden voor minder en minder mensen een reddingsboei. Wonen: een stad als Gent biedt dubbel zoveel sociale huurwoningen aan dan het Vlaamse gemiddelde (12,5 % versus ongeveer 6 %) en toch staan mensen tot 8 jaar op de wachtlijst. Meer dan de helft van de Gentse huishoudens huurt op de private huurmarkt. Bijna de helft van de private huurwoningen voldoet niet aan de minimale kwaliteitsnormen en is toch duur (woonquote = meer dan een derde inkomen). In een studentenstad als Gent (72 000 studenten) zitten meer studenten op kot dan de inwoners van Sint-Martens-Latem, De Pinte en Nazareth samen (ongeveer 30 000). De

46

verhuur van panden aan studenten is lucratiever dan die aan Gentse gezinnen en alleenstaanden. Zal AirBNB een nog lucratiever business blijken? Werk: de economische globalisering en de verregaande auto- en digitalisering van productie- en werkprocessen initiëren de transitie naar een samenleving waarin betaalde arbeid niet voor iedereen is weggelegd. Het aantal Vlaamse leefloners piekt: een stijging van meer dan 13 % in 2015. Een stad als Eeklo kampt met een torenhoge jongerenwerkloosheid. Onderwijs: grote groepen jongeren, met en zonder migratieachtergrond, stromen uit zonder kwalificatie of met een kwalificatie die weinig kansen biedt op de arbeidsmarkt. Mensen met een migratieachtergrond hebben daarenboven te lijden onder discriminatie, niet in het minst op de woon- en arbeidsmarkt. En de toekomst? De Europese, federale en Vlaamse overheden opereren binnen een strak budgettair keurslijf. Overheden lijken nu op private bedrijven, die een meetbaar rendement moeten opleveren met een minimum aan investeringen en personeel. Rationalisering, schaalvergroting en digitalisering grijpen om zich heen. Vooral buiten de stedelijke kernen verschraalt de openbare dienstverlening (belbus, postkantoor, ziekenfonds, zorgen nutsvoorzieningen, …). Dit gijzelt er de mensen die minder mobiel, minder zelfredzaam, minder omringd en/of minder bemiddeld zijn. Ook lokale overheden zoeken naar oplossingen in de richting van schaalvergroting, de inzet van vrijwilligers, privatisering, crowd funding, enzovoort. Zijn ze voldoende gewapend om de uitdagingen aan te gaan? Over welke instrumenten beschikken ze? Welke instrumenten ontbreken? En wat is het potentieel van een krachtiger en meer coherente regionale samenwerking? Bronnen cijfermateriaal: Vlaamse Regionale Indicatoren 2016, https://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/vrind-2016-vlaamse-regionale-indicatoren, (geraadpleegd 21 11 2016) https://ookmijn.stad.gent/jongenwijs/wat-doet-stad-gent/strijd-tegen-kinderarmoede (geraadpleegd 22 11 2016) Wonen in cijfers. Lunchgesprek 22 maart 2016 Schepen Tom Balthazar en Dienst Wonen (2016) Gent in cijfers 2014. Tijl De Witte en Peter Dewit, Buurtwerk Gent zet prioritair actieterrein uit binnen de krijtlijnen van de Leefbaarheidsmonitor (2015) Gent in cijfers 2014. Trends in verhuisbewegingen (2014)

47

DEEL 4 – AANWEZIGHEIDSLIJST

# Naam Voornaam Organisatie E-mail Sessie 1 Sessie 2 1 Ballegeer Klaas Stad Gent [email protected] tafel 8 tafel 12 Bertin Freddy Gemeentebestuur Nevele [email protected] tafel 5 tafel 63 Boonen Jo Hogeschool Gent [email protected] tafel 1 tafel 24 Brackeleire Martine Stad Gent [email protected] tafel 7 tafel 75 Bruggeman Frank Gemeentebestuur Zelzate [email protected] tafel 7 tafel 86 Claeys Danny Gemeente Nazareth [email protected] tafel 1 tafel 27 Cromheecke Mark provinciebestuur OVL [email protected] tafel 7 tafel 78 De Laet Jenny ABLLOvzw/Groep TerecUgent [email protected] tafel 6 tafel 79 De Meyer Pascal Provincie [email protected] tafel 3 tafel 310 De Palmenaer Davina Provincie [email protected] coördinatie coördinatie11 De Pauw Marie-Jeanne ACV Oost-Vlaanderen [email protected] tafel 1 tafel 312 De Pauw Hedwig Provincie [email protected] tafel 1 tafel 413 Depraetere Dieter Idea Consulting [email protected] tafel 8 tafel 814 De Rynck Filip Ugent [email protected] tafel 3 tafel 415 De Spiegeleire Debbie Stad Gent [email protected] tafel 1 tafel 516 De Vis Frank Gemeentebestuur Melle [email protected] tafel 5 tafel 717 De Wispelaere Chris Gemeente Lovendegem [email protected] tafel 3 tafel 518 De Wulf Herman Gemeente Wetteren [email protected] tafel 7 tafel 119 Debergh Reinout Provincie [email protected] tafel 5 tafel 520 Depuydt Freddy Stadsbestuur Eeklo [email protected] tafel 8 tafel 221 Derluyn Stefan Voka [email protected] tafel 4 tafel 522 Deschildre Ward Provincie [email protected] tafel 6 tafel 623 Deswaene Yves Gemeente Lochristi [email protected] tafel 2 tafel 124 D'Haeseleer Bob Stadsbestuur [email protected] tafel 6 tafel 825 Dhollander Karen Provincie Oost-Vlaanderen [email protected] coördinatie coördinatie26 Dierick Denis Gemeente Gavere [email protected] tafel 4 tafel 627 Droesbeke Frederic Gemeentebestuur Lochristi [email protected] tafel 5 tafel 828 Eeckhout Els Regionaal Landschap Vlaamse

[email protected] tafel 6 tafel 4

29 Everaerts Frank Gemeente Melle [email protected] tafel 1 tafel 630 Gellynck Rien Veneco [email protected] tafel 8 tafel 831 Grawet Jan Gemeente Evergem [email protected] tafel 1 tafel 732 Hauttekeete Laurence Stad Deinze [email protected] tafel 2 tafel 3 33 Lampaert Luc Gemeente Zomergem [email protected] tafel 6 tafel 534 Lannoo-Van

WanseeleAgnes Gemeente Sint-Martens-Latem [email protected] tafel 2 tafel 4

35 Laroy Vincent Gemeente Lovendegem [email protected] tafel 4 tafel 736 Lauwaert Iris Provincie [email protected] tafel 2 tafel 537 Maenhout Marleen Gemeente Zelzate [email protected] tafel 1 tafel 838 Maes trui VIBE(Duzawijken), Samenhuizen,

[email protected] tafel 7 tafel 2

39 Marreel Marlies Hogeschool Gent [email protected] tafel 8 tafel 340 Matthys Eddy Boerenbond - Landelijke Gilden [email protected] tafel 6 tafel 241 Meerschout Leen Provincie [email protected] tafel 8 tafel 442 Mengé Catherine KULeuven [email protected] tafel 2 tafel 643 Michels Johan UNIZO Oost-Vlaanderen [email protected] tafel 3 tafel 644 Moreau Frederik Netwerk Meetjesland [email protected] tafel 1 tafel 345 Mouton Sandrine Gemeente Sint-Laureins [email protected] tafel 6 tafel 346 Naessens Eva Stad Gent [email protected] tafel 5 tafel 547 Pillaert Louis ABVV Oost-Vlaanderen [email protected] tafel 3 tafel 748 Pillen Sis Architecture Workroom Brussels [email protected] tafel 549 Pynaert Mia Gemeente Nevele [email protected] tafel 7 tafel 350 Reyns Bart ACV Oost-Vlaanderen [email protected] tafel 4 tafel 351 Rosseel Charlotte Provincie Oost-Vlaanderen [email protected] tafel 1 tafel 152 Seys Bert SOM vzw/Woonwijzer Meetjesland [email protected] tafel 7 tafel 453 Snauwaert Boris Provincie [email protected] tafel 6 tafel 654 Taeldeman Valerie Gemeente Maldegem [email protected] tafel 2 tafel 755 Tavernier Jef Netwerk Meetjesland [email protected] tafel 5 tafel 156 Temmerman Dirk Stad Gent [email protected] tafel 1 tafel 157 Temmerman Caroline UGent [email protected] tafel 2 tafel 858 Thysebaert Marianne De Lijn [email protected] tafel 2 tafel 159 Tjampens Erik Provincie [email protected] tafel 8 tafel 860 Turpyn Linda Gemeente Sint-Laureins [email protected] tafel 8 tafel 561 Tusschans Lieven Stad Gent [email protected] tafel 4 tafel 462 Van Acker Dieter Veneco [email protected] tafel 3 tafel 363 Van Assche Ann Provincie [email protected] tafel 7 tafel 764 Van Brussel Didier Provincie [email protected] tafel 6 tafel 665 Van Brussel Suzanne UGent AMRP [email protected] tafel 4 tafel 166 Van Cronenburg Rudy Gemeente Wachtebeke [email protected] tafel 5 tafel 267 Van Daele Veerle POM Oost-Vlaanderen [email protected] tafel 4 tafel 468 Van de Velde Steven Gemeente Nazareth [email protected] tafel 4 tafel 2

48

# Naam Voornaam Organisatie E-mail Sessie 1 Sessie 2 69 Van de Voorde Veerle Stad Gent [email protected] tafel 3 tafel 870 Van de Walle Eddy Stad Gent [email protected] tafel 3 tafel 371 Van Eyghen Marieke Veneco [email protected] tafel 4 tafel 472 Van Herck Bart Idea Consulting [email protected] coördinatie coördinatie73 Van Herp Peter Gemeente Sint-Martens-Latem [email protected] tafel 5 tafel 374 Van Snick Els Provincie [email protected] tafel 2 tafel 275 Vandaele Anton Netwerk Duurzame Mobiliteit [email protected] tafel 8 tafel 676 Vandelannoote Sofie Veneco [email protected] tafel 2 tafel 277 Vansteenbrugge Joke Gemeente De Pinte [email protected] tafel 2 tafel 378 Verbeke Bart Provincie Oost-Vlaanderen [email protected] tafel 2 tafel 279 Vercauteren Manu Provincie [email protected] tafel 5 tafel 580 Vyncke Patrick Zorgnet, Icuro [email protected] tafel 7 tafel 581 Waegeman Annelies Provincie [email protected] tafel 5 tafel 482 Wezenbeek Laurent Provincie [email protected] tafel 3 tafel 183 Willems Frederik Gemeente Assenede [email protected] tafel 3 tafel 284 Wohlmutter Patrick Provincie [email protected] tafel 1 tafel 1

Verslag Regiolab 1 · 2017-12-08 · Regionaal samenwerken en kennisdelen Het is nodig om buiten de...

Documents

Transcript of Verslag Regiolab 1 · 2017-12-08 · Regionaal samenwerken en kennisdelen Het is nodig om buiten de...