2Introductie : Een bijzondere ontmoeting...

Even voorstellen: Mijn behanger

Ruud van de Berg (geb. 27-12-1942)

Rudy bennettThe Motions

(1965)

3Introductie : Oud worden, het geheim?

What's the secret ?The average Rock Star age of death:42 years (USA), 35 years (Europe)

Very successful 'Agers'

(1941) (1942)

Other 'Non Agers' How they would have looked like today

4Kernvragen

Is Vergrijzing eigenlijk wel een probleem?

Wat is vergrijzing?

Op welke maatschappelijke ontwikkelingen heeft Vergrijzing invloed?

Kunnen we de Vergrijzing beheersen en sturen?

Blijven AOW en Zorg betaalbaar?

5Agenda

Vergrijzing : Wat is dat ?

De weersverwachting: collectieve financiën

Arbeidsmarkt, Arbeidsmobiliteit, Arbeidsparticipatie

Langer leven, Raakvlakken, Levensverwachting, AOW

Vergrijzing en Zorg

Internationaal toekomstperspectief

Conclusies, Maatregelen ter overweging

Stellingen & Discussie

6Vergrijzing: Wat is dat?

Gangbaar: Demografische ontwikkeling waarbij het aantal oude mensen naar verhouding toeneemt.

Dynamische definitie; Wat is oud?; In verhouding tot wat?

Wanneer is men echt oud?Onderzoek Veldkamp (2004)

(X mln.)

Wanneer is men echt oud?Onderzoek Veldkamp (2004)

Ouderen noemen 80 jaar of oudervaker 'echt oud'. dan jongeren.

Leeftijdssamenstelling 2007 NL

7Vergrijzing : Wereldwijd

Minder geboortenLanger levenFamiliestructuur

8Vergrijzing: Bevolkingsontwikkeling Wereldwijd

Bevolkingsontwikkeling 1950-2050 ( x 1 mlrd)1950 2007 2050

Afrika 0,22 8,8% 0,96 14,5% 2,00 21,7%Azie 1,41 55,6% 4,03 60,4% 5,27 57,3%Europa 0,55 21,6% 0,73 11,0% 0,66 7,2%Zuid Amerika & Caraïben 0,17 6,6% 0,57 8,6% 0,77 8,4%Noord Amerika 0,17 6,8% 0,34 5,1% 0,45 4,8%Oceanië (Australië+) 0,01 0,5% 0,03 0,5% 0,05 0,5%Wereld (totaal) 2,54 100% 6,67 100% 9,19 100%

Bron: DESA UN (2007).

Euro pa v e rs chro m pe lt o p w e re lds cha a l!

N ie t A zië (China ).. .. . m a a r Afrik a is de m o g ra fis ch k a m pio e n 'g ro e ie n'

W a t is o ud?- EU(2 7 ): O ud = 6 5 + o f 7 5 + (b ij w e rk e lo o s he id )

- N L: 6 5 +- UN : 6 0 + = 1 0 % b e v o lk ing : O ud = 6 0 +

9Vergrijzing: Leeftijdsopbouw & Grijze druk Wereldwijd

2005 20500-15 15-60 60+ 80+ 60+Druk 0-15 15-60 60+ 80+ 60+Druk

Wereld 28 61 10,3 1,3 17 20 58 21,8 4,4 37België 17 61 22,1 4,3 36 15 52 33,2 10,7 64China 22 67 11,0 1,2 16 15 54 31,1 7,3 58Denemarken 19 60 21,2 4,1 35 16 55 29,4 9,2 54Duitsland 14 61 25,1 4,4 41 14 49 37,0 13,1 75Frankrijk 18 61 20,8 4,6 34 16 52 31,8 10,2 61Ierland 21 64 15,3 2,7 24 17 54 29,3 6,7 54India 33 60 7,5 0,7 13 18 62 20,2 3,1 33Italië 14 61 25,3 5,1 42 13 48 38,6 13,3 80Japan 14 60 26,4 4,8 44 11 45 44,0 15,5 98Luxemburg 19 63 18,7 3,2 30 18 58 24,9 6,9 43Nederland 18 62 19,3 3,6 31 16 53 30,7 10,4 58Oostenrijk 16 62 21,9 4,3 35 14 50 35,3 11,9 70Polen 16 67 17,2 2,7 26 12 48 39,6 8,9 82Rusland (fed) 15 68 17,1 2,1 25 15 53 32,4 5,8 62UK 18 61 21,2 4,5 35 16 54 30,1 9,2 56USA 21 63 16,6 3,5 27 17 56 26,8 7,6 48Spanje 14 64 21,7 4,3 34 14 47 39,0 12,2 84Zwitserland 17 62 21,1 4,3 34 16 54 30,7 11,0 57

Met 60 met pensioen gaan .... Wie zal dat betalen?

10Vergrijzing: Leeftijdsopbouw en Grijze druk Europa

Percentage 65+ Percentage 80+ Old age depen- Unem-dency ratio (%) ployed

2008 2035 2060 2008 2035 2060 2008 2060 2008

EU27

EU27 17 25 30 4 8 12 25 54 7%Belgium 17 24 27 5 7 10 26 46 7%Denmark 16 24 25 4 8 10 24 43 3%France 17 24 26 5 9 11 25 45 8%Germany 20 30 33 5 9 13 30 59 7%Ireland 11 18 25 3 5 10 16 44 6%Italy 20 29 33 6 9 15 31 59 7%Luxembourg 14 21 24 4 6 9 21 39 4%Netherlands 15 26 27 4 8 11 22 47 3%Spain 17 25 32 5 7 15 24 59 11%UK 16 22 25 5 7 9 24 42 5%

US US 13 20 4 6 19 40 6%Japan Japan 21 32 6 14 34 54 4%China China 9 22 34 1 4 11 12 63 4%

Old Age dependency ratio = Grijze (65+) druk Europa

11

De Actuaris blik ?

Vergrijzing : Hoe vergrijst Nederland?

Vergijzing 1900 - 2007 NL

0%

20%

40%

60%

80%

100%

1900

1910

1920

1930

1940

1950

1960

1970

1980

1990

2000

2007

>= 80 jaar 65 – 8045 – 6520 – 45< 20

Vergrijzing 1900 – 2007 NL

12Vergrijzing : Quo Vadis?

Relatieve leeftijdsverdeling & Absolute aantallen (x 1000)

13Vergrijzing : Grijze druk verdubbelt!

Groep > 65 jr Groep 20-65 jr

14Vergrijzing : Toenemende demografische druk

Groep 0-20 jr Groep 20-65 jr

Groep > 65 jr Groep 20-65 jr

Groep 0-20 + > 65 jr Groep 20-65 jr

15De weersverwachting....

HoofdoorzakenUitgavenstijging

Sociale ZekerheidStijging AOW uitgaven van 4,7% in 2008 naar 8,8% in 2040

ZorgUitgaven Zorg stijgen van 8,7% in 2008 tot 13,1% in 2040

Zorg = AWBZ, ZVW, WMOSZ = AOW,ANW,WW,Bijstand,AODiversen = Bestuur, Veiligheid, Defensie, rente,etc.

Bron: Ageing and the Sustainability of Dutch Public Finances (2006) & CEP 2008

16Arbeidsmarkt: Wie Werkt, Wie Niet?

Hoofdcategorie Categorie Aantal Subtot. RestTotale bevolking 16,4NWVL = Niet werkend vanwege Leeftijd 4,1 12,3

- 0-15 jaar 3,0- 75 jaar of ouder,niet werkend 1,1

W = Werkt 7,3 5,0- 15-65jr, Werkt >12 u p/w 7,2- Werkende 65+ 0,1

NWO= Niet Werkende Ouderen 65-75jr, niet werkend 1,2 1,2 3,8NWMU = Niet Werkend Met uitkering 1,3 2,5

- Arbeidsongeschikt 0,8- Bijstand 0,3- WW 0,2

NWZU = Niet Werkend, Zonder Uitkering 15-65jr, niet werkend,<1 u p/w 2,5 2,5 0,0

Bron: CBS & Enquête beroepsbevolking (EBB) onderzoek (2006)

Verklaring EBB onderzoek (2006) Wil geen betaald werk > 12 u p/w 2,8- Zorg gezin/huishouden 0,5- School/studie 1,0- VUT/Hoge leeftijd 0,4- Ziekte/Arbeidsongeschikth 0,7- Anders, incl. correctie 2006->2007 0,3 Wil wel betaald werk > 12 u p/w 1,0- Kan niet beginnen binnen 2 weken 0,2- Zoekt actief naar werk 0,4- Zoekt niet actief 0,3 Totaal 3,8

Aantallen x 1 mln

17Arbeidsmarkt: ArbeidspotentieelArbeidspotentie (x 1 mln) AantallenNWO Niet Werkende Ouderen 65-75 jaar 1,2NWMU Niet Werkend Met uitkering 1,3NWZU Niet Werkend Zonder uitkering 2,5

Totaal 5

•

•

•

% Mantelzorgers naar leeftijd, 2005

ca. 1 mln

14% (81.000);waarom geen 30%?

Overig Potentieel

Nederlanders die minder dan 12 uur per week werken :

Van de arbeidsongeschikten werkt

Mantelzorg- ca. 4,5 mln vrijwilligers, waarvan ca. 1 Mln Mantelzorgers (> 3 maanden en > 8 uur per week zorg aan een naaste)- ca. 1/3 mantelzorgers is 45+

Realisatie van dit potentieel vraagtander beleid dan tot nog toe

Hoe kunnen we dit potentieel realiseren?

18Arbeidsmarkt: Het Seniorenpotentieel

Totaal Senioren 50 tot 75 jaar (CBS 2006)Totaal Werkt Gestopt Nooit gewerkt

Totaal 4381 1965 (45%) 1336 1080Mannen 2171 1203 (55%) 805 163Vrouwen 2209 761 (34%) 532 91750-55jr 1120 895 (80%) 53 17155-60jr 1122 733 (65%) 173 21660-65jr 875 239 (27%) 393 24365-70jr 713 67 (9%) 400 24670-75jr 552 30 (5%) 317 204

19Arbeidsmarkt: Vergrijzing en werkloosheid

Werkloosheid x 10002001 2007

15-25jr 68 (27%) 80 (23%)25-45jr 121 (48%) 141 (41%)45-65jr 63 (25%) 123 (36%)Totaal 252 (100%) 344 (100%)

Werkloosheid 2007 naar leeftijd en duur

80 53 16 7 4

14164 24

2430

123 28 1529 51

0%20%40%60%80%

100%

Totaal 6-12mnd 6-12mnd 12-24mnd >24mnd

15-25jr 25-45jr 45-65jr

45+ toenemend meer en langer werkloos

20Arbeidsmarkt: Opleidingsniveau naar leeftijd

Jongere generaties hoger opgeleid!

21Arbeidsmarkt: Personen, Banen, Productiviteit

Banen Arbeidsvolume ArbeidsvolumeTotaal Totaal Totaal % Per

werkzame werkzame Waarvan werkzame werkzame Loonkosten Arbeids-personen personen Werknemers Waarvan Waarvan personen persoon Werknemers productiviteit

Jaar voltijd deeltijdX 1 Mln X 1 Mln X 1Mln X € 1000 X € 1000 X € 1000

personen Banen arbeidsjaren1988 6,3 6,7 5,6 3,5 2,1 5,3 83% 25,2 381998 7,7 8,3 7,0 4,0 3,0 6,3 81% 33,7 522005 8,3 8,8 7,5 3,8 3,7 6,5 79% 44,8 702006 8,4 8,9 7,6 3,8 3,8 6,6 79% 45,9 732007 8,6 9,2 7,8 3,9 3,9 6,8 78% 47,3 75

SpanningMeer banen

dan personen

Voltijd/DeeltijdFifty-Fifty

StijgingParttimewerken

Toenemendearbeids-

productiviteit

CPB: loonkosten stijgen dit jaar 4% , terwijl arbeidsproductiviteit slechts 1% toeneemt.AWVN: 'Dat is gevaarlijk' ( Van der Steen)

88% 97%

22Arbeidsmarkt: Uurloon naar leeftijd

Arbeidsproductiviteitsgroei

Relatie arbeidsproductiviteit en leeftijd?

We werken door tot het niet meer gaat?

Relatie loon - arbeidsproductiviteit?

Arbeidsproductiviteitsgroei neemt af

Verdiende uurloon w erknem ers (2005)

10 10 1016 17 16

20 21 1821 2318

22 241818 19

14

0

10

20

30

Totaal M an Vrouw

15-25 jr 25-35 jr 35-45 jr 45-55 jr 55-65 jr 65-75 jr

23Arbeidsmobiliteit : Arbeidsparticipatie, Introductie

Doelstellingen Lissabon-strategie 2010: • 70% Bruto arbeidsparticipatie

(2007: 66%)• 60% participatie van vrouwen

(2007: 57%) • 50% participatie oudere werknemers

(2007: 43%)

Versterkte aandacht:

Onderwijs en training, • Geïntegreerde benadering

Flexicurity-concept(Flexibility-Security)

Achtergestelde groepenDoelstelling 2016:NL voldoet aan Lissabon targets

Doelstelling AP 2016:

24Arbeidsmobiliteit : Netto arbeidsparticipatie

Miljoenennota m.b.t. arbeidsparticipatie Targets 2012 (geen 2009 targets!):- Netto arbeidsparticipatie 15-65jr : 70% (7,6 mln)- Netto arbeidsparticipatie ouderen (55-65jr): 45%- Netto arbeidsparticipatie vrouwen: 65%

Stimulering arbeidsparticipatie, versterking arbeidsmarktbeleid (Budget: € 11-15 Mln.)Gericht op: langer doorwerken, ouderen, Taskforce deeltijd+ (=meer uren werken), etc.

Tijdelijke subsidieregeling stimuleren leeftijdsbewust beleid

Actieplan terugdringen werkloosheid 45-plussers

25Arbeidsmobiliteit : Dalende mobiliteit ouderen

OverigensMobiliteitskans 35–44-jarigen > 4 x 55–64-jarigenAls een 45–64-jarige minder dan 24 uur werkt, is de kans op mobiliteit 65% hoger dan als hij/zij meer dan 36 uur werktBij een flexibel dienstverband is de kans opmobiliteit veel groter dan bij een vast dienstverband

Recent Niet recent

NietMobiel

(<1 jr) (1-4 jr) (>4jr)

15-64 jr 14% 21% 66%

45-54 jr 6% 12% 82%

55-64 jr 3% 7% 90%

Arbeidsmarktmobiliteit (2006) ActiesBind jongeren langer aan bedrijf

Stimuleer mobiliteit 45+

Flexibiliseer arbeidscontracten

Investeer in opleiding & ontwikkeling

Interne/externe job-rotation (20% mobiliteitsnorm?)

Rol dienstverlening

Arbo & Reïntegratie

?

Bron: CBS

26Arbeidsmobiliteit : De zaak zit op slot !

Diensttijd per leefijdsgroep

0

5

10

15

20

25

15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 Totaal

Man Vrouw

En verder.....Gemiddelde leeftijd van stoppen met werken = 62 jaar

65+ werkt ook :- Leeftijdsgroep 65-70jr: 9%- Leeftijdsgroep 70-74jr: 5%

Slechts 3% werkeloze 50+'ersvindt binnen 1 jaar een baan('zelfstandig ondernemer')

27Arbeidsmobiliteit: De klant spreekt.....

Bron: Onderzoek Towers Perrin en Marketresponse (2008), 660 werknemers en 75 bedrijven

De werknemers:75% wil maximaal tot zijn 65e werkenBijna 40% wil voor 65 stoppenSlechts 20% vindt doorwerken van Nederlanders na 65 noodzakelijk Ruim 80% geeft aan niet meer uren te willen werken.Krap 4% wil doorwerken na 65 Met doorwerkbonussen en belastingvoordelen wil 14% wel doorwerken na 65

De werkgevers:Pensioenleeftijd 66 jaar91% : langer werken moet mogelijk zijnWerknemer is zelf verantwoordelijk voor langer werken

28Arbeidsmobiliteit : Onderzoek NEA (2007)

Bron: Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (ca. 23000 werknemers)

Doorwerken tot 65 jaar?

2005 2007Wil Kan Wil Kan

Totaal 21% 40% 34% 41%45-55jr 19% 38% 33% 45%55-65jr 24% 45% 35% 50%

Toenemend aantal mensen wil en kan werken

Verschil tussen 'willen' en 'kunnen' wordt kleiner

29Arbeidsmobiliteit : GedragsOnderzoek (AGO).

Belangrijkste redenen om voor een werkgever te kiezen in 2005 (2003) (Bron: Arbeidsmarktonderzoek AGO)

1. Salaris 61% (55%)

2. Werksfeer 59% (58%)

3. Vast contract 45% (38%)

4. Inhoud van het werk 42% (39%)

5. Uitdaging van het werk 37% (36%)

6. Goede sec. arbeidsvoorwaarden 28% (34%)

7. Doorgroeimogelijkheden 26% (29%)

8. Flexibele werktijden 25% (27%)

9. Makkelijk te bereiken 23% (23%)

10. Mogelijkheid om parttime te werken 19% (21%)

30Arbeidsmobiliteit : De gepensioneerden spreken.......

Bron: TNO Kwaliteit van Leven (2008)

Wat drijft gepensioneerden om te blijven werken? Niet

Belangrijk Neutraal Wel BelangrijkRanking

Geld 17 39 44Sociale contacten 5 21 74 3

Nuttig bezig zijn 4 15 81 2

Verder ontwikkelen 29 46 25Leuk/aard van het werk 1 9 90 1

Kennis & vaardigheden benutten 8 26 66 4

Betrokkenheid bij onderneming 9 34 57 5

Uitdaging 16 38 46

Waardering 21 45 34

Carrière 61 36 3

Loopbaanstap 65 30 5

Pensioen geeft onvoldoende voldoening 22 39 39

Meetellen in de maatschappij 21 34 45

Verveling 50 34 17

31Arbeidsmobiliteit: Invloed Werkdruk?

Drukte huidige functie

11%

5%

27%

34%

16%

4%

3%

27%

40%

16%

5%5%

20%

39%

26%

4%

0% 10% 20% 30% 40% 50%

veel te druk

te druk

druk, maar niet tedruk

in balans

rustig, maar niet terustig

te rustig

veel te rustig

kan niet zeggen,wisselt sterk

weet niet

18 t/m 30 jaar (n=127) 31 t/m 45 jaar (n=377) 46 jaar en ouder (n=327)

Toenemende werkdruk 52% werknemers, bijna

3 mln werknemers, werkt structureel over

(7 uur per week).__________________

ter vergelijking

NEA onderzoek 2003/2006

Ca. 29% werkt over

Onderzoek Blauw / Randstad (2007)

32Arbeidsmobiliteit: Een kwestie van HR visie?

Ontwikkeling In-, Door- en Uit-stroomkosten personeel

Werkgever IGeen actief IDU beleid

Totale kosten 75% Salaris

Werkgever IIWel actief IDU beleid

Totale kosten 48% Salaris

Het rendement van 1% p/j meer investeren in je personeel

% S

alar

is

IDU-Beleid > Leeftijdsbewust Personeelsbeleid

33Langer Leven : Vergrijzing en Raakvlakken

Fina ncie e l Pensioen, Levensverzekeringen (Lang Leven risico) Zorg, Arbeidsongeschiktheid, Verzuim AOW,ANW,AWBZ,WIA,WW,etc.

S o cia a l Vrijwilligerswerk,Mantelzorg Wonen, Verkeer, Zieken-, Bejaardenhuizen, Verzorgingshuizen

Be drijfs le v e n / HR Opleiding, Training, Mobiliteit Arbo, Verzuim,Herplaatsing, Management,etc.

34Langer Leven: Ontwikkeling levensverwachting

35Langer Leven : 'Gezonde' Levensverwachting

Bron: Perenboom, R.J.M. (2002). Trends in gezonde levensverwachting: Nederland 1983-2000 . Leiden: TNO

Mannen

Sterven

Eerder

En

Vrouwen

Zijn

Meer

Ziek

Totaal Ziektevrij

0-jarigen Mannen1990 73,9 55,4 65,5 60,3 65,81995 74,6 54,7 65,1 60,5 66,52000 75,6 54,0 70,2 61,3 67,4

65-jarigen1990 79,9 73,6 75,6 75,0 77,61995 80,2 72,8 75,2 74,1 78,02000 80,8 72,8 77,6 74,8 79,5

0-jarigen Vrouwen1990 80,1 54,2 66,0 61,0 66,01995 80,4 53,7 64,6 61,1 67,52000 80,6 51,2 70,6 60,8 68,1

65-jarigen1990 84,5 73,7 75,0 75,4 80,31995 84,6 72,9 74,3 75,0 81,02000 84,7 73,1 78,3 75,4 81,9

Zonder beperkingen

Goede ervaren

gezondheid

Goede geestelijke gezondheid

De jaren die we langer leven, zijn we ziek!

36Langer Leven : Levensverwachting naar opleiding

Mannen

Levensverwachting LO LVO HVO HBO/WO

Totaal 73 76 76 78

Gezond Goede ervaren gezondheid 53 61 63 69

Zonder lichamelijke beperkingen 64 69 71 74

Goede geestelijke gezondheid 66 70 70 73

Vrouwen

Levensverwachting LO LVO HVO HBO/WO

Totaal 80 82 82 82

GezondGoede ervaren gezondheid 54 63 65 68

Zonder lichamelijke beperkingen 65 70 72 73

Goede geestelijke gezondheid 68 71 72 72Bron: CBS e.o. (2002)

Hoger Opgeleid=

Langer (Gezond)

Leven

37 AOW : Ontwikkeling

1947 Noodwet Ouderdomsvoorziening (Drees): Sociale Voorziening- Nederlandse mannen en ongehuwde vrouwen van 65 jaar of ouder- Max. Fl. 1375 p/j. Overige inkomsten: Korten op de uitkering

1957: Invoering AOW : Verzekering- Verplichte volksverzekering- Omslagsysteem; Alle werkenden betalen premie;- De uitkering is niet afhankelijk van de betaalde premie- Mannen en ongehuwde vrouwen van 65 jaar of ouder- Bodempensioen: als aanvulling op andere inkomsten

1962: Verhoging basispensioen met 15 procent1965: Bodempensioen-principe wordt verlaten; AOW naar Sociaal Minimum1974: AOW Welvaartsvast: Koppeling aan minimumloon 1985: Mannen en vrouwen krijgen zelfstandig recht op AOW1987: Gelijke behandeling van gehuwden en ongehuwd samenwonenden

1998: Aanpassing financieringsstructuur AOW- Invoering maximum premie AOW: 18,25%, (in 1999 e.v. op 17,9% gesteld)- Invoering Spaarfonds AOW: financiering vanuit de algemene middelen (fiscalisering AOW: Verzekeringskarakter onder druk: Staatspensioen?)

38AOW : Financiering, uitgangspunten

Lopende AOW Uitkeringen: Jaarlijkse financiering (omslag) d.m.v.A. Premieheffing AOW (maximaal 18,25%, voorlopig bepaald op 17,9%)B. Bijdrage in de Kosten van de Kortingen (BIKK) door SZW ter grootte van de gederfde premie over de heffingskortingen (voortvloeiend uit belastingherziening 2001)C. Eventuele aanvullende financiering door het Rijk Jaarlijks aanvulling van een eventueel begroot tekort ( C = Uitkeringen – A – B ) uit de algemene middelen (belastingen) t.l.v. SZW

Reserveren voor toekomstige vergrijzing d.m.v. Spaarfonds AOW (sinds 1998)A. Doelstelling : € 3,2 mlrd (HFL 7 mlrd) fonds in 2020 t.b.v. Vergrijzingspiek daarnaB. Dotatie SZW: Jaarlijks € 0,68 mln + minimaal € 113 mln. p/j stijging C. Jaarlijkse rentetoevoeging over het saldo van het Spaarfonds AOW (MvF)

Doelstellingen Spaarfonds AOWOver een langere periode gelden reserveren om de AOW financiering in de toekomst,in het licht van de toenemende vergrijzing zeker te stellenPas vanaf 2020 kan het Ouderdomsfonds een beroep doen op het Spaarfonds. Vanaf dat jaar zullen opnamen ten laste van Spaarfonds, ceteris paribus, leiden tot eennavenante stijging van de overheidsschuld.

39AOW : Financiering lopen de AOW uitkeringen

Let's keep things simple!

Belas tingherziening 2001Verhoging premieplichtig inkomen (van 17.695 naar 27.009 euro)

Invoering heffings kortingen (achteraf) i.p.v. belas tingvrije s ommen (vooraf)

S chommelende rijks bijdragen a.g.v. begrotings fouten (foute ins chattingen)

De Belas tingdiens t kan inkomens heffing pas na vier jaar definitief vas ts tellen

40AOW : Premieheffing, Voorbeeld jaar 2007

HeffingsperikelenHeffingstekorten = Σ Gederfde Heffingsbijdrage + Overige naverrekeningenPremiemisverstandWerknemers betalen dus geen 17,9% AOW premie maar slechts 9,5% van het premieplichtig inkomen (netto heffing)I Fiscalisering AOW4,4%, ofwel 32% van de 13,9% AOW financiering komt uit belastingheffingII Koekje van eigen AOW deegGepensioneerden met extra pensioen betalen dus al mee aan eigen AOWAOW FinancieringsmisverstandDe 'echte' AOW financiering bedraagt geen 17,9%, maar 13,9% van het premieplichtig inkomenEMU Hocus PocusOverschot wordt gebruikt voor vermindering EMU schuld

Voorbeeld AOW 2007A B C=A+B D E F=C+D+E G H I=F-G-H

Bruto Heffings- Netto BIKK Rijks- Totaal Uitkeringen Uitvoerings- OverschotHeffing tekorten Heffing bijdrage financiering AOW kosten

Bedrag (X 1 Mlrd) 34,2 -16,4 18,2 2,9 5,5 26,6 25,2 0,1 1,3In % premieplichtig 17,9% -8,6% 9,5% 1,5% 2,9% 13,9% 13,2% 0,1% 0,7%Inkomen 2007 ad: 191

(1) (2) (3) (4) (5)

41AOW : Spaarfonds, De Opzet (1997/1998)

Doelstelling Spaarfonds omvangJaar 2010: HFL 4,5 MlrdJaar 2020: HFL 7 Mlrd

42AOW : Spaarfonds AOW, Identiteit onthuld

Het aflossen van de nationale schuld is één van de mogelijke antwoorden op de uitdaging die de vergrijzing stelt voor de overheidsfinanciën. De aflossing van de schuld leidt immers tot vrijvallende rentelasten, die gebruikt kunnen worden voor de opvang van de vergrijzingkosten. Vanuit deze gedachte is in de jaren negentig het zogenoemde AOW-spaarfonds ingesteld.

Economisch gezien is er geen verschil tussen het aanhouden van vermogen in de vorm van overheidsobligaties in een fonds of het aflossen van de overheidsschuld met hetzelfde bedrag. Om onnodige administratieve rompslomp te voorkomen, is er indertijd voor gekozen om de aflossing van de overheidsschuld ten behoeve van de toekomstige betaalbaarheid van de AOW te boeken op het AOW-spaarfonds.

Het AOW-spaarfonds bevat dus geen vermogenstitels, maar is een registratie van een op specifieke titel afgeloste schuld. Sinds de oprichting van het fonds is 23 miljard euro staatsschuld afgelost uit naam van het AOW-spaarfonds.

In de huidige situatie kan ten onrechte het beeld ontstaan dat het vergrijzingsprobleem is opgelost, als er maar voldoende wordt afgedragen aan het AOW-spaarfonds. Dit is echter niet het geval. Voor de houdbaarheid van de overheidsfinanciën is namelijk de totale ontwikkeling van de uitgaven en ontvangsten van belang. Zonder extra bezuinigingen betekent een hogere afdracht aan het AOW-spaarfonds simpelweg een hoger tekort op de rijksbegroting. Op de totale houdbaarheid heeft deze storting geen effect. Het AOW spaarfonds biedt geen extra ruimte naast of bovenop normale schuldaflossing

Bron: MvF, Advies van de Studiegroep Begrotingsruimte, 22-06-2006

MvF 2006: Misverstanden rond het AOW spaarfonds

43AOW : Spaarfonds AOW, Fata Morgana

Conclusie: Het Spaarfonds AOW ..,is een papieren fonds (Flip de Kam)is een Italiaanse overheidsboekhouding (Rob ten Wolde)fictief opzij gelegde miljardenis een boekhoudtruc (ANBO)geeft een belangrijk psychologische effect (Jan van Zijl)is een Fata Morgana (Wim Boonstra)

InternationaalGeen papieren begrotingsfondsen maar 'echte' fondsen

Belgie: Zilverfonds, ca. 15,5 mlrdIerland: Irish National Pensions Reserve Fund, ca. 15,5 mlrd, (negatief rendement 17,3% eerste negen maanden 2008)Frankrijk: Fond de Réserve pour les Retraites 2007, 34,5 mlrd

44AOW : Spaarfonds Quotes

De Toekomst van de AOWVan Den Bosch, Van Eekelen, Petersen

Wil fondsvorming overigens zinvol zijn, dan is een minimale eis dat structureel gezien het rentepeil het inflatietempo overtreft, m. a. w. dat er sprake is van een positieve reële rente

Source

Aan het slot van deze beschouwingen van financiering met behulp van fondsvorming wordt opgemerkt dat ten aanzien van het al dan niet veiligstellen" van de pensioenuitkeringen bedacht moet worden dat - ongeacht via welk stelsel de ouderdomspensioenen worden gefinancierd - te allen tijde deze pensioenen ten laste komen van de lopende productie. Dit geldt niet alleen voor het omslagstelsel, maar evenzo voor stelsels die op fondsvorming zijn gebaseerd.Een en ander betekenis derhalve dal hel “veiligstellen" van pensioenuitkeringen, overigens niet alleen om deze reden, een relatief begrip blijft.

Ongelukkigerwijze isde afgelopen jaren de staatsschuld niet

gedaald en wordt de doelstelling van hetAOW-fonds niet waargemaakt.

J.B. Kuné

45AOW : De werkelijke kostenontwikkeling

Doelstelling: AOW financieren t.l.v. Staatsschuld,wordt niet gehaald!Staatsschuld zal nog zelfs verder oplopen(Krediet Crisis)AOW-Uitkeringslast (% BBP) daalt zelfsvan 5% naar 4%, dus...Het valt allemaal wel mee als we het BBP maar kunnen laten groeien

( € 1 mln) AOW-Lasten, BBP en EMU Schuld ontwikkelingJaar 1995 2000 2005 2006 2007 2008 P 2009 PBBP (Geharmoniseerd) 305.261 417.960 513.407 539.929 567.066 593.210 621.920Spaarfonds AOW 0 7.035 23.010 26.943 31.140 35.630 40.435EMU-Schuld 232.233 224.765 266.060 256.109 253.374 249.673 246.426EMU-Schuld-quote- Normaal 76% 54% 52% 47% 45% 42% 40%- Excl. AOW-Spaarfonds 76% 55% 56% 52% 50% 48% 46%

AOW-Uitkering 15.180 19.098 23.369 24.169 25.198 26.480 27.653AOW in % BBP 5% 5% 5% 4% 4% 4% 4%

46AOW : Helaas....

Jaar 2020 2040 2060 2100AOW Lasten ( % BBP ) 6,60% 8,80% 7,80% 8,20%EMU-Schuld ( % BBP ) 41,00% 74,50% 126,40% 213,30%

Het valt allemaal niet mee....bij ongewijzigd beleid

De Nederlandse overheidsfinanciën zijn – bij ongewijzigd beleid- op de langere termijn niet “houdbaar”. Structureel geven we met elkaar meer uit dan we binnenkrijgen. De Nederlandse EMU Schuld loopt op EMU Schuld (% BBP)

2005 2006 2007Belgie 92,1 87,8 83,9Duitsland 67,8 67,6 65,1Frankrijk 66,4 63,6 63,9Luxemburg 6,1 6,6 7,0Nederland 51,8 47,4 45,7Italie 105,9 106,9 104,1Spanje 43,0 39,6 36,2UK 42,3 43,4 44,2US 64,4 64,7 65,5

47AOW : Statische koopkracht ontwikkeling

Statische koopkracht De verandering van het nominaal beschikbaar inkomen van een huishouden in een jaar vergeleken met een identiek huishouden in een ander jaar, gecorrigeerd voor de prijsontwikkeling

Statische koopkracht

is sinds 1965

verdubbeld

Dynamische koopkracht (incl. periodieken, promoties e.d.) Dynamische koopkrachtverbetering periode 1990-2005- Werkenden 2,4% p/j- Gepensioneerde 0,6% p/j Bron: Paul de Beer

48AOW : Inkomensontwikkeling t.o.v. Modaal

19891990

19911992

19931994

19951996

19971998

19992000

20012002

20032004

20052006

20072008

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

AOW Gehuwden AOW Ongehuwden

Bruto Modaal Inkomen

Inkomensontwikkeling AOW/BMI 1989-2008167%

184%

194%

100%

100%

100%

AOW Welvaartsvast?

AOW-pensioen en de netto Anw-uitkering zijn gekoppeld aan het netto minimumloonSinds 2004 wordt het minimumloon (onder condities) geïndexeerd met de gewogen gemiddelde stijging van de regelingslonen “Grote CAO’s”

49

AOW : De toekomst...Uitstel AOW leeftijd - Donner: 70 jaar?; Bakker: 65 -> 67 geleidelijk; Wientjes: 65 -> 67 direct

Financiering AOW & Welvaartsvastheidsgarantie2011: premieheffing AOW bij 65-plussers met extra pensioen die eerder stoppen met werken ( Coalitieakkoord 2007)

Flexibilisering AOW- Individualisering AOW > 2015 AOW Toeslag 'jongere partner' vervalt ( AOW-gat) > Hoogleraar later met pensioen dan bouwvakker?- Bonus: 5% extra per jaar uitstel tot 70 jaar

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

65 66 67 68 69 70 71 72 73..

TraditioneelDonnerOp de Bank

Sigaren uit eigen doos, klappenBeter 1 vogel in de hand..Hoog/Laag behoefte

50

AOW : Scenario's & Keuzes IIn principe : Vier AOW basis scenario's1. Beperken AOW wordt bijstandsvoorziening op termijn Einde AOW2. Uitstellen Doet pijn, maar dwingt tot handelen/nadenken AOW blijft & niet duurder3. Financieren Lost niets op, legt onnodige belastingdruk AOW duurder4. Dynamiseren (Donner 65-70 Plan), Lost niets op, Complexer AOW duurder

Kies één duidelijk AOW toekomstscenario, geen vier !

AOW moet simpele basisvoorziening blijven- Complexiteit en kosten uitvoering laag houden- Als pijler 1,2 èn 3 flexibel worden, raakt de consument het overzicht kwijt

Individuele dynamisering of flexibilisering AOW is onnodig duur en lost het vergrijzingsprobleem niet op

Stop extra AOW financiering (Bos-Belasting van 'AOW-ers met extra pensioen')

51

AOW : Scenario's & Keuzes IIAOW Wettekst'Verplichte verzekering tegen geldelijke gevolgen van ouderdom'

Ouderdom is in de tijd gezien een relatief begripIn 1957 was iemand van 65 oud, anno 2008 is iemand van 75 pas oud1. Langer leven betekent dus op latere leeftijd pas 'oud' zijn2. 'Op later leeftijd pas oud zijn' betekent dus volgens de huidige wettekst 'op latere leeftijd met pensioen gaan'

OplossingKoppel de Pensioenleeftijd AOW aan de maatschappelijke ontwikkelingen het financieel (demografisch) draagvermogen: - Vast % aandeel ouderen in de maatschappij is 'oud' en heeft recht op AOW Alleen de X% oudsten krijgt AOW.- Trek AOW Pensioenleeftijd in fases op naar ca. 70 jaar- Schaf 'pensioenleeftijd 65' in CAO's af- Maak deeltijdpensioen vanaf leeftijd 55 werken mogelijk - Stimuleer en faciliteer werken tot 70 jaar

Hoeveel % van de bevolking kreeg AOW in

1957?

52

AOW : Nieuw scenario,Pensioenleeftijd koppelen?Jaar

1957 1988 2008 2040Aandeel 65+ : [ 65+ ] / [ Gehele bevolking ] 9% 13% 15% 26%Grijze druk : [ 65+ ] / [ 20-65 ] 16% 21% 24% 51%

Pensioenleeftijd1. Aandeel 65+ in 1956 constant ( 9% ) 652. Aandeel 65+ in 2008 constant ( 15% )3. Grijze druk * 1956 constant ( 16% ) 654. Grijze druk * 2008 constant ( 24% )

Conclusies

Huidige scenario's kabinet beteugelen vergrijzing niet

AOW is verworden tot ASW (Algemene Senioren Wet)

Pensioenleeftijd moet fors en snel omhoog ( 74 jaar) !

Koppelen aan wat?

53AOW : Een Nieuw AOW alternatief : 'AOW-Vast'

6062646668707274767880

2008 2018 2028 2038 2048

10% 15% 20% JB© Formule

Ontwikkeling AOW Pensioenleeftijd bij vast (X%) aandeel toekomstige AOW-ers

X= Advies Verhoog ieder kalenderjaar (KJ)

de AOW pensioenleeftijd (PL) met 4 maanden

PL(KJ) = 65 + (KJ-2008) x (4/12)

KJ2008 2018

10% 70,4 72,515% 64,7 68,320% 60,5 64,1

Formule 65,0 68,3

Bevries huidig relatief aandeel AOW-ersSimpel

Rechtvaardig (?)

Pensioenleeftijd in 2008/2018

54Vergrijzing en Zorg : NL internationaal vergeleken

Health expenditure ( % GDP ) selected OECD countries 2006

Bron: OECD (2008)

GDP:Gross Domestic Product

= BBP

Total health % GDP Total Public Private

US 15,3 7,0 8,3CH 11,3 6,8 4,5BE 10,4 7,2 2,7NL 9,3 7,6 1,7

Gemiddeld OECD : 8,9% Zorg uitgavenNederland : 9,3% o.b.v. 'System of Health Accounts definitie' (excl. o.a. AWBZ, Verzorgingstehuizen, thuiszorg, etc)Accent ligt in Nederland op Publieke Zorg

55Vergrijzing en Zorg : Ontwikkeling Zorguitgaven

Jaar Definitie 2004 2005 2006 Zorgrekeningen 13,4 13,5 13,6 SHA 9,1 9,3 9,4

Ontwikkeling Zorg uitgaven (%BBP)

Toelichting / Aanvulling

Periode 1994-1999: stijging zorguitgaven 5,1% per jaar

Periode: 1999-2003: 9,7% (gemiddeld)

Oorzaak vnl. prijs- en loonontwikkelingen. Daarnaast volume groei (van 2,3 naar 4,0%)

Vergrijzing: Beperkte invloed op zorgvolume, ca. 1%Toename levensverwachting leidt tot uitstel van kostenPreventie: Dalende kosten voor gedragsgerelateerde ziekten worden gecompenseerd door hoge kosten voor ouderdomskwalen.

56Vergrijzing en Zorg : Zorgkosten Leeftijdsafhankelijk

Gemiddelde zorgkosten (€) naar leeftijd (2005;RIVM)

(Bron: Poos et al., 2008.)

Zorgkosten per inwoner nemen fors toe met de leeftijd

Kosten worden met name gemaakt in het laatste levensjaar

De toenemende levensverwachting leidt tot uitstel van zorgkosten

57Vergrijzing en Zorg : Samenstelling Zorgkosten

Met de leeftijd toenemende kosten voor ziekenhuiszorg ,thuiszorg en intramurale zorgKosten vrouwen stijgen harder dan die van mannen(langere levensverwachting, alleenstaand)

Gemiddelde kosten per individuMannen Vrouwen

RIVM: Levens loop en zorgkos ten (2008)

58Vergrijzing en Zorg : Kosten laatste levensfase

Toenemende kosten in de laatste levensfase

Gemiddelde ziekenhuiszorgkosten per individu

RIVM: Levens loop en zorgkos ten (2008)

59Vergrijzing en Zorg : Daly's naar Leeftijd

Disability-Adjusted Life-Years (DALY's; spreek uit als 'dallies'). Een DALY staat voor 1 gezond of normaal levensjaar dat iemand als gevolg van een minder goede gezondheid verliest.

Ziektelast (DALY’s per 1.000 personen) naar leeftijd en aandoening

Bron: RIVM, Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2006

Overige ziekteno.a. diabetes mellitus, astma en COPD, gezichts- en gehoor-stoornissen

60Vergrijzing en Zorg : Veroorzakers & Preventie

57,5 Waarvan ziekte 47,4 100% - Psychische stoornissen 12,7 27% - Hartvaatstelsel 5,3 11% - Spijsverteringsstelsel 4,6 10% - Symptomen, onvol. Omschreven 4,2 9% - Bewegingsstelsel, bindweefsel 3,9 8% - Rest 16,7 35%

Zorgkosten 2003 (x 1 mlrd)

Gemiddelde uitgaven per inwoner naar leeftijd (2003)

Roken- Groot aantal overlijdensgevallen a.g.v. een rookgerelateerde aandoening- Is de belangrijkste oorzaak van : Longkanker;- Maar ook van: coronaire hartziekten, COPD en beroerte- En zeker: versterkt door de onder jongeren toenemende 'ongezonde leefstijl'Diabetes- Diabetes mellitus: Ruim ca. 75.000 geregistreerd; Omvang geschat: 0,6 mln- Lage sterfte aan diabetes komt door toeschrijven aan andere doodsoorzakenPreventieSlechts ca. 1,5% van de totale zorguitgaven wordt besteedaan preventie binnen de gezondheidszorg.Acties gericht op:- stoppen met of voorkomen van roken- bevorderen van lichamelijke activiteit- gezonde leefstijl, gezonde voeding

61

Bron: CBS, F. Spikmans: Voeding & Dietetiek

Oorzaken obesitas- Energie-inname hoger dan verbruik- Omgeving, leefstijl

Gevolgen obesitas- Afname levensduur: 0,8 jaar- Hartproblemen, suikerziekte, kanker e.d. (Olshansky et al., 2005)- 2% van de zorgkosten- 2x zo veel verzuimen- 10% verlies productiviteit door ziekteverzuim- € 2 miljard verlies (verzuim, arbeidsjaren, uitkeringen) (RVZ, 2002; GBW, 2001;Vischer 200; TNO, 2006)- Arbeidsongeschiktheid: 1,5 - 2x hoger

Vergrijzing en Zorg : Voorbeeld Diabetes

62Vergrijzing en Zorg : Diabetes zelfrapportage

Ernstig overwicht (BMI>30) 10% mannen 12% vrouwen

Overwicht (25<BMI<30)51% mannen40% vrouwen

Overgewicht tot 75 jaar neemt toe met de leeftijd

18-25 jr 25-35 jr 35-45 jr 45-55 jr 55-65 jr 65-75 jr >75 jr 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

2000 2006 2007Totaal Matig Ernstig Totaal Matig Ernstig Totaal Matig Ernstig

Mannen 48% 39% 9% 51% 41% 10% 51% 41% 10%Vrouwen 40% 30% 10% 42% 29% 13% 40% 28% 12%

Zelfgerapporteerd onder- en overgewicht (CBS;2008)

63Vergrijzing en Zorg : Voorbeeld Roken

Gegevens CijfersRokende medewerkers 20% - 25%

Gem. aantal sigaretten per dag per roker 10Gemiddelde rooktijd voor 1 sigaret 5 minuten

Totale rooktijd per dag 50 minutenGemiddeld aantal werkuren per jaar 1600

Aantal rookuren per jaar 195 (ofwel 12%)Gemiddeld uurloon per werknemer € 18,00

Gem. kosten per rokende werknemer p/j € 3.510,00

Jaarlijkse rookkosten bij 20 rokers € 70.200,00Jaarlijkse rookkosten bij 100 rokers € 351.000,00Gem. rookkosten per medewerker € 700 - € 878

Bron: DE GEMAKKELIJK | STOPPEN MET ROKEN | METHODE ©.

Het aantal overlijdensgevallen t.g.v roken per jaar bedraagtHet % Nederlanders ouder dan 12 jaar dat rookt, bedraagt20% accijnsverhoging vermindert het aantal rokers metDe tabaksomzet in Nederland bedraagt

Tabakontmoedigingsbeleid kost Nederland in 2007

Ca. 20.000 ruim 25%. Target 2010: 20%

€ 3,9 mlrd. Winst NL staat: € 2,1 mlrd

€ 6,8 mln. (€ 4,4 mln. overheid)

20.000 !

64Vergrijzing en Zorg : AWBZ

Bron: "Ageing and the Sustainability of Dutch Public Finances"

Zorgkosten stijgen metname door AWBZ (leeftijd, volume) Eigen bijdragen AWBZzullen stijgen

AWBZ Eigen bijdrageExtramurale zorg (verpleging en verzorging) Inkomensafhankelijk tarief bij benadering: € 1200 + (Jaarinkomen-21000)x 15%Intramurale zorgTarief: 12,5 procent van het bijdrageplichtige inkomen met een minimum van € 138,60 en een maximum van € 727,60 per maand.De maximum eigen bijdrage op jaarbasis bedraagt € 1804,60 per maand

ConclusieExtra pensioen(indexatie)van 65-plussers zal grotendeels opgaan aan(AOW)belastingen enAWBZ bijdragen

65Vergrijzing en Zorg : Conclusies

Conclus ies Vergrijzing en Zorg

De zorgkos ten zijn het hoogs t in de laats te levens jaren. We zullen tot een afweging moeten komen m.b.t. de kos ten in het laats te levens jaar

Alleens taanden gebruiken aanzienlijk meer zorg dan mens en die (nog) een partner hebben.

De mees te ouderenzorg wordt bes teed aan vrouwen Oorzaak: hogere levens verwachting

Toekoms tige s tijging van de levens verwachting van mannen en vrouwen betekent een s terke toename van kos ten op de lange termijn

E r moet nu en meer geïnves teerd worden in preventie en Health beleid om toekoms tige kos ten te beteugelen

De huidige AWBZ zorg zal s teeds meer gefinancierd worden door eigen bijdragen. E xtra pens ioen(indexatie) van 65-plus s ers zullen dus s teeds meer opgaan aan eigen bijdragen en (AOW)belas tingen.

Bron : RIVM “Levensloop en zorgkosten”(2008)

66Internationaal Perspectief : Eurobarometer

Bron: Flash Eurobarometer april 2008

Thinking about your country in, let’s say, 20 years’ time, do you 1 strongly agree, 2 agree, 3 disagree, 4 strongly disagree with the following statement

Overall, in 20 years’ time, would you say that people’s lives in The Netherlands will be better than today?

67Internationaal Perspectief : Eurobarometer I

Thinking about your country in, let’s say, 20 years’ time, do you strongly agree, agree, disagree orstrongly disagree with the following statements?

Bron: Flash Eurobarometer april 2008

68Internationaal Perspectief : Eurobarometer II

Bron: Flash Eurobarometer april 2008

69Internationaal Perspectief : Eurobarometer III

Het is andermans probleem

Bron: Flash Eurobarometer april 2008

70ConclusiesEffecten Vergrijzing

2008-2012: Beperkt, Arbeidsmarktspanning, toenemende 45+ werkloosheid2008-2040 - Sterk stijgende kosten Zorg en AOW: Prijs, Volume, beperkt door vergrijzing- Huidig Zorgstelsel leidt tot ongebreidelde vraag en zo tot forse kostenstijgingen- AOW is verworden tot ASW (Algemene Senioren Wet) AOW-leeftijd houdt geen gelijke tred met stijging levensverwachting - Verdubbeling van Grijze Druk bij ongewijzigd beleid: Stijging AOW lasten- Meer vraag dan aanbod op arbeidsmarkt (aantallen, kwaliteit, leeftijd)- Beperkte arbeidsmobiliteit en verhoogde werkloosheid van 45+ werknemers- Verouderd pensioenstelsel, Welvaartsvastheid kan niet meer gegarandeerd worden- Internationale positie van Nederland t.o.v. E27 redelijk positiefRisico's- Uiteindelijke kostenstijging AOW en Zorg is naast demografische factoren (= feit) op termijn, sterk afhankelijk van de toekomstige macro economische ontwikkeling- Belangrijke parameters als Inflatie, Rendement op aandelen & obligaties kunnen niet op lange termijn ingeschat worden en zijn uiteindelijk zeer bepalend- We zullen als samenleving moeten leren leven met risico's Maatregelen- Maatregelen baseren op verwachting middellange termijn (5 – 10 jaar)- Maatregelen moeten wel NU genomen worden. Als we afwachten is het te laat.

71Conclusies : Maatregelen ter overweging I

AOW (1e pijler)- Verhoog AOW leeftijd (65) getrapt (4 maanden per kalenderjaar) in 15 jaar naar 70 jaar- Stop flexibilisering AOW

Pensioen (2e Pijler)- Stimuleer en faciliteer deeltijdpensioen vanaf 55 jaar Criterium bijvoorbeeld: minimaal 20 uur p/w tot 65 jaar en 10 uur p/w bij 65+- Pas pensioen aan op primaire inkomensbehoefte: Hoog deeltijdpensioen tot leeftijd 75, maximaliseren op Loongrens SZ vanaf 75- Zekerheid en financiering verbeteren: Beperk inflatierisico, bijvoorbeeld: Inflatie garanderen tot maximaal Loongrens SZ

Aanvullend Pensioen (3e pijler)- Faciliteer aanvullend deeltijdpensioensparen (Levensloop)- Subsidie (overheid, werkgevers) op deeltijdpensioensparen (Zilvervlootprincipe)- Koppel deze subsidie aan 'preventief gezond gedrag' Bijv.: Participatie Gezondheidsonderzoeken, Health Checks, RI&E, Mobiliteitsplan

72Conclusies : Maatregelen ter overweging II

Voltijd '55-Plus' werknemers: Langer, maar Minder werkenFaciliteer (arbeidsvoorwaarden, diensten) waar nodig (belasting versus capaciteit) tijdig (preventief) dat voltijd werknemers vanaf 55 jaar minder en daardoor ook langer kunnen blijven werken

Deeltijd '50-Min' werknemers: Meer werken Stimuleer en faciliteer (o.a. fiscaal), voor deeltijd(<20 uur p/w) medewerkers jonger dan 50 jaar, uitbreiding van werktijd tot 20 uur per week.

Stimuleer Mobiliteit- Formuleer eisen (normen) voor Leeftijdsbewust personeelsbeleid- Stimuleer en faciliteer preventief in- en externe mobiliteit van werknemers Bijvoorbeeld d.m.v. externe begeleiding en aanvullende financiering. - Verplichte mobiliteitsscan op leeftijd 40 en 50 of na 10 jaar in dezelfde functie.

Innoveren Zorgdiensten- Stimuleer (financieel, fiscaal) arbeidsparticipatie in Mantelzorg, - Kinderopvang en Zorg door inzet van met name 55+ ers

73Conclusies : Maatregelen ter overweging III

Zorg- Stel (financiële) limieten/condities aan jaarlijkse zorgkosten in basispakket- Beperk basispakket tot absoluut minimum- Leg relatie tussen 'gezond preventief gedrag' en 'recht op vergoeding' Bijvoorbeeld: Bij niet deelname aan een nader gedefinieerd pakket preventie (bevolkings)onderzoeken, wordt het basispakket beperkt tot 'passieve behandeling'- Breidt de aanvullende verzekering uit o.b.v bonus/malus systeem

Health diensten leveranciers- Ontwikkeling van branchebrede uniforme preventie-onderzoeken, health checks,etc.- Ontwikkeling van een individuele vitaliteitsscan - Ontwikkeling van mobiliteitsscans o.b.v. Belasting versus Belastbaarheid (meten arbeidsvermogen, inzet Workability Index)- Advies in- en externe mobiliteit, deeltijdpensioen (hoeveel uur, welk werk)- Begeleiding en opvolging advies inclusief plaatsing ( “Mobiliteitsmakelaar” )- Ontwikkeling kwantitatief Mobiliteits-beslissingsmodel voor wg-ers en wn-ers - Ontwikkeling ziekte vroegsignaleringssystemen

74Conclusies : Maatregelen ter overweging IV

Werkgevers- Definieer Leefijdsbewust PersoneelsBeleid (LBP) in organisatie- Vertaal LPB in een beter rendement en gezonde hogere groei van de onderneming (roep externe hulp in als dit onmogelijk lijkt)- Schaf beloningsbeleid o.b.v. Ancieniteit of leeftijd af- Voer beloningsbeleid o.b.v. Prestatie (toegevoegde waarde) en arbeidsvermogen in- Regel In-, Door- en Uitstroom preventief en actief, o.b.v. een kostenanalyse- Regel Pro-, RE- en DE-motie in arbeidsvoorwaarden en CAO's- Geef Health diensten leveranciers een adviestaak tbv managers en HR. Reken af o.b.v. performance.- Faciliteer, beloon gezond gedrag en actieve opstelling werknemers in benefit pakket- Voer Mantelzorg vriendelijk personeelsbeleid in- Geef de OR en vakbonden een actieve committerende, rol- Voer met OR of bonden afgesproken maatregelen effectief door

Overheid- AOW leeftijd fasegewijs optrekken naar leeftijd 70 jaar- Schaf 'Pensioenleeftijd 65' in CAO's af- Marktwerking (vraag/aanbod) Zorg versnellen- Preventie stimuleren, faciliteren; Sociale partners meer betrekken in beleid

75Conclusies: Een nieuw verzekeringsmodel 2020?

76Vergrijzing: Visie vertalen in actie...

Bron foto robot: Honda

We zullen de fruitboom van Sociale Zekerheid en Zorg moeten snoeien om

een goede oogst te kunnen blijven garanderen.

Nu ferm ingrijpen,straks oogsten

Jos Berkemeijer(2009)

2040

2009