| KAMP CProvinciaal Centrum Duurzaam Bouwen en Wonen

VAN KAKI NAAR GROEN

| DE BESTENDIGE DEPUTATIE VAN DE PROVINCIERAAD VAN ANTWERPEN

Voorzitter: Camille Paulus, GouverneurLeden: Ludo Helsen

Jos GeuensFrank GeudensMartine De GraefMarc WellensCorry Masson

Provinciegriffier: Danny Toelen

D/2003/0180/25

| KAMP CProvinciaal Centrum Duurzaam Bouwen en Wonen

VAN KAKI NAAR GROEN

KA

MP

C

5

KA

MP

C

[ inhoud ]| Voorwoord: Ludo Helsen, Bestendig Afgevaardigde

1. Kamp C: van kaki naar groen

2. Den Engelsman in de Kempen

3. Het domein en het gebouw in cijfers

4. Duurzaam| Duurzaam: u verneemt er alles over in het

Provinciaal Centrum voor Duurzaam Bouwen en Wonen| Ook bedrijven zijn welkom| Ervaringswoningen: makkelijk te onderhouden en

energievriendelijk| Natuurzone

5. Duurzaam en … betaalbaar| Nieuwe technieken in een duurzame architectuur| Materiaalkeuze: duurzaam en toch betaalbaar| Hoog comfort, laag energieverbruik| Water verdient een verstandige aanpak| Daglicht krijg alle kansen| Neem de lift naar duurzaamheid

6. Politiek en administratie

7. Personalia

8. Financiering

| Colofon

6

KA

MP

C

7

KA

MP

C

In een land waarvan gezegd wordt dat elke inwoner geboren wordt met een baksteen in de maag, iseen project als Kamp C - verbazend genoeg - lange tijd geen vanzelfsprekendheid geweest. Bouwen enwonen gaat nochtans ieder van ons aan, en raakt ons zelfs tot in het wezen van onze levensinrichting.Wanneer we dus duurzaam willen leven, is het evident dat we ook duurzaam moeten bouwen enwonen.

Toen het provinciebestuur van Antwerpen de voormalige Britse legerbasis Kamp C wilde herbestem-men, koos het dan ook heel bewust voor een Centrum voor Duurzaam Bouwen en Wonen. Eenthema dat in Vlaanderen en België nog in zijn kinderschoenen staat, maar dat de volgende jaren meeren meer aandacht zal en moet krijgen.

Kamp C moet uiteindelijk een unieke combinatie worden van een kenniscentrum dat objectief infor-matie kan verstrekken, een demopark met een educatief en demonstratief luik rond de infrastructuuren gebruikte technieken voor de realisatie van de hele site, en een bedrijvenzone met een voorbeeld-functie op het gebied van duurzaam bouwen en duurzame bedrijfsontwikkeling.

De kern van dit provinciaal centrum wordt uiteraard het Infocentrum. De bedoeling is om een levenden belevend centrum uit te bouwen waar de kennis rond ecologisch en duurzaam bouwen en wonenvoor diverse doelgroepen uit onze provincie gecentraliseerd wordt, waardoor overal in onze provin-cie diverse duurzaamheidszaadjes kunnen gaan ontkiemen. En daar wordt iedereen beter van.

Deze publicatie vertelt het verhaal van de evolutie van het militaire Kamp C naar het duurzame enecologische Kamp C. Een verhaal van kaki naar groen, met oog voor een aantal specifieke details in derealisatie van het Provinciaal Centrum Duurzaam Bouwen en Wonen. Ik hoop dat Kamp C én de lec-tuur van deze publicatie iedereen veel inspiratie mag bieden voor een duurzamer leven.

Ludo Helsen Bestendig Afgevaardigde

[ voorwoord ]

8

KA

MP

C

9

KA

MP

C

[ Kamp C: van kaki naar groen ]

Het Provinciebestuur van Antwerpenheeft in de periode 1999 - 2003 Kamp C, devoormalige Britse militaire basis aan deBritselaan in Westerlo, omgevormd tot eenzone voor duurzaam bouwen. Op het bijna tienha grote domein zijn drie projecten uitgewerkt.Ten eerste is er het Provinciaal Centrum voorDuurzaam Bouwen en Wonen, dat er op 25april 2003 zijn deuren opende. Daarnaast zijn ereen bedrijvenzone voor duurzame bouwbedrij-ven en een modelproject voor ecologische enduurzame woningen. Met dit drieluik is Kamp Cvoor de provincie Antwerpen een toonaange-vend initiatief waar professionelen en burgersinspiratie kunnen vinden om milieubewust metbouwen om te gaan.

De realisatie van dit project is gebaseerdop een duidelijke visie op de ontwikkeling vangewezen militaire domeinen tot zones vooropenbaar nut enerzijds en op duurzaam bou-wen anderzijds.

| Een nieuwe bestemming voor militaire domeinen

De val van de Berlijnse muur in novem-ber 1989 betekende het einde van de koudeoorlog. De toenadering tussen Oost en Westresulteerde in een doorgedreven ontwapeningen een snelle afbouw van een aantal militairedomeinen, niet alleen door de Belgische over-heid, maar ook door de andere NAVO-partners(VS, UK, Duitsland). Na overdracht van dezemilitaire kampen of domeinen aan het Belgischleger werden ze opnieuw gebruikt of te koopgesteld. Een belangrijk aantal van hen was gele-gen in het arrondissement Turnhout.

Gelet op het verlies van zowat 700arbeidsplaatsen als gevolg van de sluiting vandeze domeinen, de overwegend groene liggingervan en de aanwezige infrastructuur, waren

zowel de politieke als de socio-economischeverantwoordelijken van de regio bekommerdom de herbestemming van de militaire domei-nen.

Om hierover een globale visie te ont-wikkelen werd in 1994 op initiatief van besten-dig afgevaardigde Ludo Helsen de stuurgroep'Herbestemming militaire domeinen Kempen'opgericht. Van deze stuurgroep maakten allebetrokken gemeenten, enkele provincieraadsle-den en socio-economische actoren van de regiodeel uit. De logistieke ondersteuning van dezestuurgroep gebeurde door de administratie vande vzw ESA, het Economisch Studiebureau vande provincie Antwerpen.

Bedoeling was om een algemeen con-cept te ontwikkelen voor de herbestemmingvan de domeinen. Daarbij moest de creatie vannieuwe tewerkstelling gepaard gaan met eenmaximaal behoud van het groene karakter ende bestaande infrastructuur van de domeinen.De vastlegging van de nieuwe bestemmingenvan de domeinen op het gewestplan heeft deontwikkeling van deze globale visie aanzienlijkbemoeilijkt. Wel werd het advies van de stuur-groep gevolgd om de bestemming van Kamp Cin Westerlo vast te leggen in 'openbare nuts- engemeenschapsvoorzieningen'.

| Duurzaam bouwen

Het doel van duurzaam bouwen isgezond wonen en werken mogelijk te maken,terwijl de natuur, het milieu en de latere generaties nog voldoende ruimte krijgen voorontplooiing. Duurzaam bouwen betekent metandere woorden dat binnenshuis een gezondeatmosfeer wordt geschapen zodanig dat erruimte geboden wordt aan de diverse woon- ofwerkbehoeften en dit zonder veel schaarsegrondstoffen te gebruiken of onomkeerbareschade aan het milieu aan te brengen.

[ 1 Kamp C: van kaki naar groen ]

Kant-en-klare oplossingen die geldenvoor alle bouwwerken bestaan niet. Elk gebouwis immers uniek qua ligging en functies. Datbetekent dat duurzaam bouwen maatwerk is.Door het gebruik van milieuvriendelijke materi-alen en dito technieken wordt al snel een goed geïsoleerde woning gecreëerd met een dege-lijke inrichting en eigentijds comfort.

Ecologische en duurzame doelstellingenzijn ook steeds meer financieel en technischhaalbaar. Het gaat niet langer om randver-schijnselen of om toepassingen die louter inzogenaamde alternatieve kringen in gebruik zijn.Meer en meer dringt in Vlaanderen ook hetbesef door dat we naast de investeringskost (deaankoopkost van materiaal of techniek) ookrekening moeten houden met de exploitatie-kost (onderhoud, energiegebruik) en met demaatschappelijke kost (transport, afvalverwijde-ring, milieu).

In de provincie Antwerpen en in deKempen zijn er inmiddels diverse voorbeeldente vinden van duurzaam wonen en van ecolo-gisch bouwen. Het is de betrachting van hetprovinciebestuur om een netwerk op te zettendat deze initiatieven, met respect voor iederseigenheid en invalshoek, samenbrengt.

10

KA

MP

C

11

KA

MP

C

[ 'Den Engelsman' in de Kempen ]

Kamp C is één van de voormalige Britsemilitaire kampen in de Kempen. Die kampenontstonden in 1952 in volle koude oorlog onderhet Belgisch-Brits akkoord "Operatie Gondola".

Dat akkoord voorzag in de oprichtingvan opslagplaatsen voor Brits legermateriaal inBoechout, Lier, Broechem, Emblem, Berlaar,Grobbendonk, Herentals, Noorderwijk, Olen,Tongerlo, Geel en Tielen.

Daarnaast werden er vier kampengebouwd om Britse militairen te huisvesten.Het ging om Kamp A in Emblem (Ranst), KampB in Grobbendonk, Kamp C in Westerlo enKamp D in Tielen. De globale operatie kostte9,3 miljoen Britse Pond aan Groot-Brittannië.

De Kempen werd uitgekozen omwillevan de gunstige ligging ten opzichte van dehaven van Antwerpen en de hoge werkloosheidin de streek. Tot 1970 was het Britse leger danook één van de belangrijkste werkgevers in deKempen. Over de hele periode hebben meerdan 12.000 Kempenaars hun boterham ver-diend bij 'den Engelsman'. Op het hoogtepuntging het om 4.000 Belgische werknemers.

Kamp C werd op 15 oktober 1952 ingebruik genomen en bood onderdak aan onge-veer 250 Britse militairen van het VehicleReserve Depot (VRD). Deze had depots inNoorderwijk en Tongerlo. Het VRD maakte opzich deel uit van de Britse Advance BaseAntwerp met hoofdkwartier in Grobbendonk.De taak van deze Advance Base bestond in hetopslaan van het legermateriaal van de BritseReservisteneenheden die het Britse Rijnleger inDuitsland in oorlogstijd moesten versterken.Op Kamp C waren een honderdtal Belgentewerkgesteld.

Bij een reorganisatie in 1970 werd hetVRD omgedoopt tot Vehicle Sub Depot (VSD).Samen met het onderdeel Base OrdnanceDepot (BOD) in Emblem werd het samenge-voegd onder de naam Ordnance DepotAntwerp (ODA). Door een inkrimping van demilitaire staf werden Grobbendonk en Tielengesloten en samen met de militairen van KampC verhuisd naar Emblem.

Kamp C was volledig uitgerust metonder meer administratieve gebouwen, slaapge-legenheid, eetzalen, een kapel, een medischeafdeling en een brandweerstation. Het werdvervolgens gebruikt als Transit Accommodationvoor Reservisteneenheden die jaarlijks naarBelgië kwamen om te oefenen met hun opge-slagen legermateriaal en voertuigen.

[ 2 Den Engelsman in de Kempen ]

12

KA

MP

C

De val van de Berlijnse muur in 1989betekende het einde van de koude oorlog envan de militaire dreiging vanuit het Oostblok.Daarom besliste de Britse regering om al hetlegermateriaal voor de Britse Reservisten terugin Engeland op te slaan. Dit ging gepaard metde sluiting van alle Britse basissen, met uitzon-dering van een klein deel in Emblem.

In 1992 werden alle kampen overdragenaan de afdeling 4KDR van het BelgischMinisterie van Landsverdediging. Deze afdelingis momenteel gevestigd in het KwartierWolfstee in Herentals.

13

KA

MP

C

[ HET DOMEIN EN HET GEBOUW IN CIJFERS ]

De totale oppervlakte van het domein bedraagt bijna 10 hectare.

Zone voor ervaringswoningen: 4 500 m²Zone voor informatiecentrum: 6 750 m²Zone voor demoplatforms: 12 000 m²Demoplatforms: 1 500 m²Zone voor bedrijven: 41 350 m²Bosgebied: 12 450 m²

En verder nog wegeninfrastructuur voor auto's, fietsen en wandelaars, bufferzones, grachten en waterpartijen.

[ 3 Het domein en het gebouw in cijfers]

Het informatiecentrum heeft ongeveer1 800 m² vloeroppervlakte, verdeeld over 3niveaus. Op de gelijkvloerse verdieping bevin-den zich het onthaal, de tentoonstellingsruim-ten, het kerkje (nu bibliotheek), de polyvalentezaal, nutsvoorzieningen en technische ruimten. .Op de eerste verdieping is er de cafetaria metbinnen-en buitenterrassen, 3 seminarielokalen,nutsvoorzieningen en kantoorruimte. Op hetdak is een terras ingericht en een tweede tech-nische ruimte.

[ Duurzaam: u verneemt er alles over inhet Provinciaal Centrum voor DuurzaamBouwen en Wonen ]

| Diverse functies

Informatie verzamelen rond duurzaam-heid en deze ter beschikking stellen aan allegeïnteresseerden is de missie van het centrum.Er zijn zowel permanente als periodieke acti-viteiten gepland om dit te bewerkstelligen.Permanente activiteiten behandelen de ecologi-sche materialen en technieken, technologischeevoluties, experimenten, over duurzaamheid enniet-duurzaamheid. Hierbij wordt steeds eenzeker interactiviteit van de bezoeker verwacht.Wanneer bezoekers effectief dingen beleven,blijft informatie immers veel langer hangen. Eeninteractieve tentoonstelling spreekt meer aandan statische informatie.Periodieke activiteiten kunnen wisselende ten-toonstellingen zijn van bijvoorbeeld kunst uitnatuurlijke materialen, specifieke technieken ofmaterialen.

Er kunnen eveneens ervaringen uitge-wisseld worden met betrekking tot energie,ecologische materialen, watergebruik en -herge-bruik.Hiervoor kunnen groepen tot 90 personen inhet centrum terecht. Er is een grote, volledig uitgeruste, conferentiezaal en drie seminarielo-kalen. Ook derden kunnen hiervan gebruikmaken voor bijeenkomsten, studiedagen of pro-ductpresentaties rond duurzaam bouwen enwonen. Het centrum biedt voldoende parkeer-gelegenheid voor fiets, auto of bus.

Het infocentrum van Kamp C is tevenshet onthaalcentrum van het domein. Het is déplek waar de bezoeker of geïnteresseerdeondernemer/onderzoeker eerst informatie overde aanwezige activiteiten en over het domeinkan bekomen. Binnenstappen in dit markantegebouw is meteen al een aparte ervaring.

14

KA

MP

C

[ 4 Duurzaam ]| Diverse thema’s

Concreet werkt het infocentrum rond volgende thema's:■ duurzame bouwmethoden, renovatie-

technieken,■ eigenschappen en gebruik van duurzame

bouwmaterialen,■ warmte: ontwikkeling, opvang, gebruik en

hergebruik,■ diverse energievormen: zon, wind, water,

energie uit productieprocessen van bedrijven,

■ watergebruik, hergebruik regenwater,kleinschalige waterzuivering, water-buffering,

■ afvalverwerkingssystemen, afvalrecuperatie,■ duurzame inrichting en onderhoud van

buitenruimten.

Kamp C mikt zowel op theoretische als prakti-sche opleidingen in diverse vormen rond the-ma's in verband met duurzaam bouwen,woninginrichting met ecologische producten,ecologische tuinen en dit zowel voor een gespe-cialiseerd als voor een breed publiek, dit zowelvoor de particulier als voor de institutionelebouwer, zowel voor de publieke als voor de pri-vate sector.

15

KA

MP

C

| Voor een divers publiek

Het vernieuwde Kamp C probeert eenzeer divers publiek aan te spreken. Zo richt hetinfocentrum zich onder andere naar professio-nals uit de bouwsector. Ook architecten, inge-nieurs, landschaps- en binnenhuisarchitecten, enproductontwikkelaars krijgen er bijkomendevorming en scholing rond duurzaamheid.Hiervoor kunnen leerpakketten, doe-lessen,congressen, seminaries of experimenten ont-wikkeld en georganiseerd worden.

Ook aan bedrijven wordt vorming entraining gegeven rond duurzaamheid. Zowel eenbasisopleiding als een voortgezette vormingrond duurzaam bouwen en duurzame ontwik-keling kan aangeboden worden. Verder is hetcentrum interessant voor bouwers en zelfbou-wers, net als voor iedereen die iets wil bijlerenover duurzaam bouwen, duurzaam onderne-men, starten met een bedrijf, energievoorzienin-gen, omgaan met afval, enz.

16

KA

MP

C

Volgende sectoren komen onder meerin aanmerking om op deze locatie een plaats tekrijgen:■ de duurzaam geïnspireerde bouwsector,■ de duurzame energiesector

(voorziening en recuperatie),■ duurzame wooninrichting en afwerking.

De werkgelegenheid die door dezeduurzame bedrijvigheid wordt bevorderd, isuiteraard een pluspunt. Ook voor starters ofjonge ondernemers worden mogelijkhedenvoorzien. Samenwerking tussen verschillendebedrijven kan administratie, onthaal, opslag,afvalverwerking en energiegebruik bundelen.

Tegelijkertijd creëert Kamp C ruimteom tewerkstellingsprojecten en/of werkerva-ringsprojecten voor risicogroepen mogelijk temaken. Het is duidelijk dat ook hier de relatiemet het centrale thema rond duurzaam bou-wen bewaard dient te blijven.

[ Ook bedrijven zijn welkom ]

Op Kamp C is ook plaats voor deinplanting van een aantal ondernemingen.Bedrijven die zich op het domein willen vesti-gen, dienen uiteraard wel in de sfeer en sectorvan de duurzaamheid actief zijn. Ze moetenimmers een versterking vormen van het geheel.

De bedrijven moeten kennis bijbrengenover duurzame ontwikkeling of deze kennisomzetten in de praktijk. Op deze manier stellenzij een engagement naar het openbaar nut vandeze omgeving en ontstaat er een interessantecombinatie tussen theoretische informatie rondduurzaamheid en de vertaling ervan in prakti-sche knowhow en uitvoering.

Bovendien verplichten de bouwvoor-schriften in het Bijzonder Plan van Aanleg vanKamp C de kandidaat-investeerders om eenduurzaam bedrijfsgebouw te realiseren metaandacht voor diverse aspecten van duurzaambouwen. Ongetwijfeld een primeur voorVlaanderen.

17

KA

MP

C

[ Ervaringswoningen: makkelijk te onder-houden en energievriendelijk ]

Duurzaam werken en duurzaam wonenin dezelfde omgeving is een interessante combi-natie. Om aan te tonen hoe dit vorm kan krijgen en hoe op een compacte manier gezon-de, onderhouds- en energievriendelijke wonin-gen gebouwd kunnen worden, is er op termijnop Kamp C plaats voor een demonstratief duur-zaam bouwproject.

Daar zal ook aangetoond worden hoewoningen op een ergonomische en ecologischemanier ingericht kunnen worden. Diverse kijk-en ervaringswoningen zitten in de pijplijn. Debedoeling is om duurzame gebouwen te reali-seren, waarbij de aandacht zal uitgaan naar :■ materiaalgebruik en constructiewijzen,■ creatief gebruik van de buitenruimte,■ ecologische aspecten toegepast in

leefkamers,■ gepaste energietechnologie

(o.a. zonne-energie),■ innovatie in watergebruik en

afvalverwerking.

De te bouwen woningen zijn niet alleendemonstratieprojecten, ze zullen ook effectiefgebruikt worden. Hiervoor wordt samenge-werkt met partners uit de sociale woningbouw.Wie deze goed geconcipieerde woningen wilervaren, kan ze huren voor een korte periodeen tegelijk een aantal technologische nieuwighe-den of energievormen uittesten.

Daarnaast kan in deze woningenbeperkt gewoond worden door deelnemersaan colloquia en studiedagen, door onderne-mers of geïnteresseerden die Kamp C bezoe-ken.

[ Natuurzone ]

De westkant van Kamp C is natuurgebied. Insamenwerking met de Bosgroep Zuiderkempenwordt dit in goede orde en conform de vige-rende wetgeving beheerd. Met de hulp van hetderde leerjaar van de gemeentelijke basisschoolvan Oevel (Westerlo), Het Lo, werd tijdens hetvoorjaar van 2003 bijna één hectare bos bijge-plant.

18

KA

MP

C

19

KA

MP

C

[ Duurzaam en … betaalbaar ]

Bij de realisatie van Kamp C werden deprincipes van duurzaam bouwen op een ergdoorgedreven manier toegepast. Het gebouwvertaalt het begrip 'duurzaam bouwen' boven-dien op een economisch haalbare manier. Erwerd dus niet gestreefd naar een soort ecolo-gisch 'Huis van de Toekomst'. Integendeel: degebruikte materialen en technieken zijn vooreen groot publiek herkenbaar, technisch haal-baar én betaalbaar.

Aandachtspunten bij de conceptvor-ming waren het ruimtelijk gebruik van de site ende inplanting en bereikbaarheid van hetgebouw, de materiaalkeuze, het watergebruik ende waterzuivering, de verwarming, de koeling enventilatie, en de verlichting.

Wat betreft de inplanting werd geop-teerd voor een oriëntatie naar het zuiden vooreen optimaal gebruik van zonne-energie.Actieve koeling wordt vermeden door deafscherming van de oostelijke en de westelijkegevels. De donkere ruimtes bevinden zich omdezelfde reden aan de noordzijde.

Bij de materiaalkeuze ging alle aandachtnaar het vermijden van eindige en/of schadelijkematerialen. Een andere factor was het waterge-bruik en de waterzuivering. Belangrijk daarbijwas het streven naar een beperkt verbruik,onder meer door het gebruik van regenwatervoor diverse doeleinden. Kamp C werd uitge-rust met een eigen waterzuivering, waarbijuiteraard een ontkoppeling is voorzien van vuilafvalwater en proper regenwater.

Hetzelfde principe werd toegepast bijde realisatie van de verwarmingsinstallatie.Gestreefd werd naar het voorkomen vanwarmteverliezen en het gebruik van natuurlijkeonuitputtelijke bronnen, zonder belasting van denatuur. Een hoog rendement was uiteraard eenvoorwaarde. Eén en ander werd gerealiseerddoor een compact gebouw met een hoog iso-latiepeil (K30) en een gecontroleerde ventilatie.Verder koos Kamp C ook voor een duurzameverlichting.

[ 5 Duurzaam en ... betaalbaar]

| Nieuwe technieken in een duurzame architectuur

Het ontwerp van het infocentrumgebeurde door een 'bouwteam' in plaats vandoor een individuele architect. Zo werden detechnieken vanaf het concept op elkaar afge-stemd.

Al te vaak worden de ontwerpaspectendie verband houden met duurzaamheid, zoalso.a. verwarming, materiaalgebruik en waterhuis-houding, pas in het ontwerpproces geïntrodu-ceerd wanneer geen fundamentele duurzamekeuzes meer kunnen gemaakt worden.

Het bouwteam kreeg de opdracht omzó te bouwen dat het gebouw een minimumaan milieuhinder veroorzaakt in alle levensfasen,dus zowel in de bouwfase als in de gebruikfaseen bij een eventuele sloop-of hergebruikfase. Indat opzicht werd gekozen voor een compactgebouw en werden er materialen gebruikt diezo weinig mogelijk energie vragen.

De inplanting van het gebouw werdmee bepaald door de aanwezigheid van dekapel van de voormalige Engelse militaire basis.Om deze herinnering te behouden werd beslistom het kerkje in het gebouw op te nemen. Hetkerkje werd daarbij -letterlijk- overbouwd.

20

KA

MP

C

Het infocentrum werd lichtjes verdraaidt.o.v. de as van het kerkje. Op die manier werdhet gebouw immers pal in de richting van hetwarme zuiden georiënteerd. Hiermee geven deontwerpers eigenlijk aan dat bij duurzaam bou-wen alles begint met de juiste oriëntatie.

Daarnaast werd gestreefd naar een zogroot mogelijke compactheid. Compactheid iseen basisvoorwaarde om tot een duurzaamgebouw te komen: minder inname van openruimte, minder verwarming, minder bouwmate-riaal en minder afval bij sloop.

21

KA

MP

C

Het infocentrum van Kamp C bestaat uit twee hoofdvolumes en drie bijvolumes:1. Aan de westzijde bevindt zich een functioneel 'balkvolume' waarin alle functies vervat zitten

die wat betreft comfort en klimaat hoge eisen stellen (kantoren, cafetaria, vormingslokalen). De'balk' is herkenbaar aan de bekleding met kleidakpannen.

2. Aan de oostzijde leunt een groot groen dakvlak tegen het balkvolume aan. Onder deze 'shelter' bevindt zich de tentoonstellingsruimte en het binnenterras. Deze ruimte biedt zowel in de zomer als in de winter minder comfort dan de ruimtes in de balk.

3. Het kerkje, dat nu dienst doet als info- en documentatieruimte.4. Technische toren 1: de grootste technische toren bevat alle sanitair, de keuken, het datalokaal,

bergingen, een leidingschacht, de stookruimte en het ventilatielokaal.5. Technische toren 2: deze toren werd in de bestaande kerktoren geschoven en bevat de lift en

de ventilatieschacht.

De 'balk' en de 'shelter' zijn niet alleen uiterlijk en functioneel verschillend, ook technisch wor-den ze afzonderlijk behandeld. Zo zijn het ventilatieconcept, de verwarming en de regenwaterbehan-deling voor de beide hoofdvolumes verschillend, waarbij voor de 'balk' telkens voor de meest hoog-waardige oplossing wordt gekozen. Omdat in de 'shelter' minder comfort nodig is, wordt opnieuw flinkbespaard op o.a. verwarmingskosten.

| Materiaalkeuze: duurzaam en toch betaalbaar

De keuze van materialen gebeurde volgens deprincipes van het 'Duurzaam Bouwen'.Voorbeelden hiervan zijn:■ vermindering van de uitstoot van CO2

en CFK's op wereldschaal,■ zo weinig mogelijk energie bij productie

en transport,■ verbod op kinderarbeid,■ verhinderen van uitputting van eindige

voorraden, zoals fossiele brandstoffen,■ lozings- en emissienormen,■ recyclage.

Omdat het gaat om een overheids-gebouw, moesten de materialen ook genor-meerd zijn.

Een derde aspect was de toepassing vanhet BATNEEC-principe. Dat staat voor 'BestAvailable Technology Not Entailing ExcessiveCosts (best beschikbare technologie die geenbuitensporige kosten met zich meebrengt). Hetis een correctie op het BAT-principe, dat staatvoor Best Available Technology. Met anderewoorden: bij de materiaalkeuze voor Kamp Cwerd altijd gekozen voor betaalbare oplossin-gen. Op die manier ontstond er een democen-trum voor duurzaam bouwen dat bruikbaretechnieken aanreikt.

22

KA

MP

C

| Hout

Hout is hét duurzame materiaal bij uit-stek, onder meer vanwege zijn hernieuwbaar-heid, lage energie-inhoud en recycleerbaarheid.Daarom werd houtgebruik in het infocentrumzoveel mogelijk toegepast, bijvoorbeeld bij detimmerwerken en afwerkingen. De voorkeurging daarbij uit naar Europese houtsoorten, diein principe altijd uit duurzaam beheerde bossenkomen.Uiteraard werd ook het buiten -en binnen-schrijnwerk van Kamp C in hout uitgevoerd. InVlaanderen is het buitenschrijnwerk van hetProvinciaal Centrum één van de eerste projec-ten dat in gelamelleerde Europese kastanje isuitgevoerd.

Verder deed het hout dienst om dedraagstructuur van het gebouw te realiseren.Hout wordt in grote gebouwen zelden als struc-tureel element toegepast. In het infocentrumvan Kamp C wordt bewezen dat hout als struc-tureel materiaal vele mogelijkheden heeft.Getuige daarvan zijn o.a. de kolommen en lig-gers in het houtvakwerk die de exporuimtesoverspannen.

23

KA

MP

C

| Recyclagebeton

Verder werd zoveel mogelijk gebruikgemaakt van recyclagebeton bij de stabiliteits-werken. Beton is als constructiemateriaal nietmeer weg te denken uit het bouwproces, maaris vanuit milieuoogpunt minder interessant. Bijde productie ervan is immers veel energienodig. Daarom werd bij de bouw van het info-centrum gestreefd naar het gebruik van recycla-gebeton.

| Kalkzandsteen

Kalkzandsteen werd gebruikt voor alledragende muren. Het is bij uitstek een natuurlijken duurzaam product. Zowel inzake de grond-stoffen, de productie, de verpakking als in hetgebruik, is respect voor het milieu gewaarborgd.Kalkzandsteen bestaat uit zand, kalk en water.Dat zijn grondstoffen waarvan de natuurlijkevoorraden quasi onuitputtelijk zijn.Kalkzandsteen is bovendien recycleerbaar envergt weinig productie-energie.

| Rioleringsbuizen en dakwaterafvoer in PE

Voor de rioleringsleidingen en demeeste putten in Kamp C werd gekozen voorPE (Polyethyleen) i.p.v. PVC (Polyvinylchloride).PE heeft volgende voordelen t.o.v. PVC: geenchloor en geen giftige stoffen in het materiaal,recycleerbaar en dikwandiger, wat een langerelevensduur garandeert. Ook voor de dakwaterafvoer werd geopteerd voor PE i.p.v.PVC.

| Pannen in plaats van bakstenen

Opmerkelijk is dat bij de bouw van hetcentrum geen gebruik werd gemaakt van bak-stenen. Voor de gevelbedekking deden pannenin gebakken aarde dienst. Deze bekleding is bijafbraak van het gebouw perfect demonteerbaaren herbruikbaar.Bovendien konden de pannen voor de gevelbe-kleding opgehangen worden aan het binnen-spouwblad van de kalkzandsteen. Zo was hetmogelijk om een extra dikke isolatielaag (17 cm)te voorzien. Voor deze isolatie werd gekozenvoor het duurzame rotswol.De bedekking van de platte daken werd uitge-voerd in EPDM, een duurzaam synthetisch rub-ber. Voor het hellend dak boven de tentoon-stellingsruimte kozen de ontwerpers voor eengolfplaat met begroeiing. Het dak is beplant metsedum en is als hellend groen dak een primeurin Vlaanderen.

24

KA

MP

C

| Glas met hoge isolatiewaarde

Beglaasde ramen zijn de zwakste scha-kels in de isolatieschil van een gebouw. Zelfs hetbeste glas isoleert nog twee keer minder daneen degelijk geïsoleerde wand. Daarom werd erzo weinig mogelijk glas voorzien aan de noord-zijde van het gebouw.Aan de zuidzijde werd welvoldoende glas voorzien om te kunnen profite-ren van passieve zonnewinsten. Er werd begla-zing met een U-waarde van 1,1 W/m²K toege-past. Dat is momenteel de best isolerendebeglazing en deze heeft een aanvaardbaremeerprijs t.o.v. gewoon dubbel glas.

| Muur- en vloerbekleding

Voor de bepleistering van de binnenmu-ren van het centrum werd gebruik gemaakt van'Rogips'. Dat is pleister op basis van rookgasont-zwavelingsgips.De vloeren werden bedekt met cementchapeen voorzien van tegels in gebakken aarde. Dezehebben een lange levensduur en scoren boven-dien goed wat betreft milieuvriendelijkheid. Ookwerd gebruik gemaakt van linoleum, bij uitstekeen duurzaam product.Voor de schilderwerken in het centrum werdvoor minerale kalkverf gekozen. Deze bevatgeen oplosmiddelen en is waterverdunbaar.

25

KA

MP

C

| Hoog comfort,laag energieverbruik

| Kamp C koestert de warmte

Om duurzaam te verwarmen, is het ineerste instantie belangrijk om warmteverliezenzoveel mogelijk te voorkomen, door compact tebouwen, goed te isoleren en gecontroleerd teventileren.

Bij het voorkomen van warmteverlies iseen goede isolatie van levensbelang. Er werdvoor isolatie met duurzame rotswol gekozen.Het centrum haalt een K-waarde van 30, watheel wat beter is dan de K55 die door de over-heid bij nieuwbouwwoningen verplicht wordt.

Voor de manier van verwarmen van hetProvinciaal Centrum werd gekozen voor eencombinatie van twee concepten. De verwar-ming van de 'shelter' gebeurt via zonne-energie(passief en actief), terwijl de 'balk' via een cen-trale verwarming op aardgas verwarmd wordt.

| Passieve zonne-energie:de 'trombewand'De zuidgevel van het centrum is

volledig opengewerkt om maximaal te kunnenprofiteren van de passieve zonnewinsten.Specifiek hierbij is de toepassing van een 'trom-bewand'.Deze trombewand bestaat van buitennaar binnen uit een beglazing, een afgeslotenluchtspouw en een massieve wand. De zonne-straling wordt gedeeltelijk door de beglazingdoorgelaten en geabsorbeerd aan het donker-gekleurde oppervlak van de massieve wand. Dewarmte wordt dan een half etmaal later via dewand aan de binnenruimte afgegeven.

| Actieve zonne-energieEen gebouw uitsluitend verwarmen met

zonne-energie is niet haalbaar. In het centrum-werd wel geopteerd om de 'shelter', waar lage-re temperaturen aanvaard worden, uitsluitendmet vloerverwarming op zonne-energie uit terusten. Het warm water voor personeelsdou-che en keuken wordt geproduceerd door eenzonneboiler met naverwarming op aardgas.

| Centrale verwarming op aardgasVoor de verwarming van de 'balk' werd

gekozen voor centrale verwarming op aardgas.De verwarmingsketel is een hoogrendements-condensatieketel met een vermogen van 60kW. Deze zorgt voor een een hoog comfort, datbovendien perfect te regelen is.

26

KA

MP

C

27

KA

MP

C

| Aangenaam toeven dankzij een uitgekiende ventilatie

De ventilatie van een gebouw is onont-beerlijk om een gezonde binnenluchtkwaliteit tegaranderen en problemen met schimmelvor-ming en condensatie te voorkomen. Daarnaastzorgt ventilatie voor verkoeling in de zomer.

| Een doordachte zonnewering

Veel beglazing geeft in de winter eenmaximale zonnewinst, maar kan in de zomerook tot overhitting leiden. Dit wordt in het cen-trum voorkomen door een doordachte zonne-wering.

De ontwerpers maakten een onder-scheid tussen een passieve zonnewering, waar-op de gebruikers van het gebouw geen vat heb-ben (zoals bijvoorbeeld de grote dakoverstekenin de zuidgevel) en actieve zonnewering, diedoor de gebruikers kan bediend worden.

| Gecontroleerde ventilatie met grondbuizen

Uniek en innoverend aan het gebouw ishet gebruik van grondbuizen voor een gecon-troleerde ventilatie. Vier betonnen buizen vancirca 50 meter lang en met een diameter van 60cm werden ongeveer 3 meter onder de grondingegraven. Aan de ene kant monden ze uit inde buitenlucht, aan de andere kant in de kruip-ruimte van het gebouw. Zo goed als alle luchtdie binnenkomt, stroomt door deze buizen. Degrondtemperatuur op 3 meter bedraagt hetganse jaar door ongeveer 8 °C. Hierdoor wordtde ventilatielucht in de winter voorverwarmden in de zomer voorgekoeld.

28

KA

MP

C

| Natuurlijke en mechanische ventilatie

Bovendien moet er nog een onderscheid gemaakt worden tussen natuurlijke en mechanischeventilatie. Natuurlijke ventilatie betekent dat de ventilatie gebeurt door natuurlijke luchtstroming enzonder bijkomende elektrische ventilatoren. De expozone en het onthaal- en documentatiecentrum inde kerk werden enkel voorzien van deze natuurlijke ventilatie.Waar natuurlijke ventilatie niet volstaat,wordt mechanisch geventileerd. Dit is het geval in de sanitaire ruimten, het kantoor, de cafetaria en depolyvalente ruimte.

29

KA

MP

C

| Water verdient een verstandige aanpak

In het informatiecentrum werd eengescheiden afvalwatersysteem geïntegreerd enoveral staan waterbesparende sanitaire toestel-len. Regenwater wordt voor toiletspoelinggebruikt. Het overtollige regenwater kan vrijinfiltreren via een grachtensysteem.

| Beperking van het watergebruik

Duurzaam waterbeheer begint met eenspaarzaam verbruik van zowel hemel- als lei-dingwater. In het infocentrum gebeurt dit ondermeer dankzij waterbesparende toiletten en urinoirs op regenwater. Verder zijn er ook auto-matische kranen op de wastafels geïnstalleerd,die niet langer dan noodzakelijk stromen.Voor het spoelen van de sanitaire installaties envoor het poetsen wordt regenwater gebruikt.Hiervoor werd een doordachte regenwaterin-stallatie ontwikkeld.

| Bufferen en infiltreren van hemelwater

Bufferen van hemelwater laat hetgebruik van dit water toe en is bovendien nuttigom piekbelastingen bij stortregens op te vangenen zo overstromingen te helpen voorkomen.Infiltreren van regenwater is dan weer belangrijkom de grondwaterstand op peil te houden.

Het bufferen gebeurt in Kamp C onder-gronds in een hemelwatertank en bovengrondsin een kunstmatige vijver. Het infiltreren gebeurtvia de open grachten. Er werd gekozen om hethemelwater van het plat dak te bufferen en hetwater van het hellend dak te laten infiltreren.

Het regenwater dat op het hellendgroen dak neervalt, sijpelt in de aanplantingenvan het groen dak en verdampt of dringt via eenoverloop terug in de bodem. Het water van hetplat dak wordt opgevangen en gebruikt als eenvervanger van leidingwater.

30

KA

MP

C

| Kleinschalige waterzuiveringsinstallatie

Omdat het terrein van Kamp C niet aangesloten kon worden op de openbare riolering, moesteen oplossing gezocht worden voor het afvalwater, wat tegelijk de kans bood om ook dit aspect van'duurzaam bouwen' te demonstreren.

Eerst dachten de ontwerpers eraan om een rietveldsysteem aan te leggen, maar dit bleek bud-gettair en functioneel niet de beste oplossing. Daarom werd gekozen voor een biorotor.

31

KA

MP

C

| Daglicht krijgt alle kansen

Het verlichtingsconcept van het infocen-trum is erop gericht om met weinig energie vol-doende te verlichten. Dit wordt bereikt doorzoveel mogelijk daglicht in het gebouw toe telaten en vervolgens de nog ontbrekende ver-lichting op een efficiënte manier te produceren.

| Daglicht

Daglicht is de meest duurzame verlich-ting. Ze is gratis en bovendien wordt ze als demeest comfortabele verlichting ervaren. In hetcentrum wordt het daglicht binnengebracht viaeen goed ontwerp van ramen en andere licht-openingen, een doordachte glaskeuze en zonne-wering, en de inrichting van het gebouw (b.v.positie van werktafels en PC's).

| Efficiënte kunstverlichting

De kunstverlichting wordt op een zoefficiënt mogelijke manier geproduceerd éngebruikt. Dat gebeurt dankzij energiezuinigelampen, efficiënte armaturen, een doordachtelichtverdeling en opstelling van de lichtpunten,een intelligente sturing van de behoefte en hetbeschikbaar daglicht, een systeem van bewe-gingsdetectie en een sturing via timers.

| Neem de lift naar duurzaamheid

Vijf tot tien jaar geleden was de keuzevoor een courant liftsysteem terug te brengentot een keuze tussen een hijslift of een hydrau-lische lift. Sinds enkele jaren is een nieuwsysteem op de markt. Het gebruikt een kleineretractieschijf dan de conventionele liften. Eendergelijke lift werd in het centrum geplaatst.

De kleinere tractieschijf en een nieuwmotorontwerp maken het mogelijk om demachine te monteren in de liftschacht zelf, zodater geen grote machinekamer meer op het dakhoeft te worden geplaatst.

Daardoor is er minder materiaal nodigen wordt er minder ruimte ingenomen.Bovendien kan gebruik gemaakt worden vaneen motor met een lager vermogen, geen olie-gebruik en een laag geluids- en vibratieniveau.Qua duurzame voordelen kan dat dus zeker tel-len.

32

KA

MP

C

[ POLITIEK EN ADMINISTRATIE ]

De omvorming van het militaire domeinKamp C tot een zone voor duurzaam bouwenheeft een lange politieke en administratievevoorgeschiedenis. Op 19 maart 1999 kreeg deprovincie de ministeriële machtiging om KampC te onteigenen. In zitting van 27 mei 1999stemde de Provincieraad in met de verwervingvan het domein tegen de schattingsprijs van 495.787 euro, die was vastgesteld door hetComité van Aankoop. Voorafgaandelijk had destuurgroep aan de vzw ESA gevraagd een door-gedreven studieopdracht uit te schrijven omeen aantal scenario's uit te werken voor de toe-komstige ontwikkeling van Kampen A en C.Deze opdracht werd toevertrouwd aanStramien (Atelier voor Stadsvernieuwing enRuimtelijke Planning), dat hiervoor een tijdelijksamenwerkingsverband aanging met de vzwVitamine W, die vooral ervaring had in de soci-ale tewerkstellingssector. Deze studie resulteer-de voor Kamp C in een scenario met betrekkingtot duurzame ontwikkeling.

Het projectmanagement voor de recon-versie van Kamp C tot centrum voor duurzaambouwen en wonen werd in zitting van 24 juni1999 door de provincieraad toevertrouwd aanhet Bureau voor Projectassistentie, dat werdopgericht in de schoot van de GOM-Antwerpen.

Dit bureau beschikte hiervoor over de nodigeknowhow, onder meer omdat het ook hetEFRO-dossier voor de bouw van het infocen-trum had geïnitieerd.Voor de nodige expertiseinzake ecologische bouwmethoden deed hetbureau op zijn beurt een beroep op de mede-werking van de bouwmaatschappij ZonnigeKempen cv, die op dit gebied reeds diverse pro-jecten had gerealiseerd.

Voor het eigenlijke beheer van hetdomein besliste de Provincieraad in zitting van26 april 2001 een gewoon provinciebedrijf opte richten. Deze nieuwe bedrijfsvorm, die voorde provincies mogelijk werd ingevolge een wijzi-ging van de provinciewet van 1997, combineertde voordelen van een stevige binding met deprovinciale overheid (het bedrijf heeft geenrechtspersoonlijkheid, de beleidsbeslissingenworden genomen door de BestendigeDeputatie en de Provincieraad) en van een soe-pel commercieel beheer met vlotte procedu-res, enveloppefinanciering en commerciëleboekhouding.

Tegelijkertijd werd een personeelskadervan zeven personen goedgekeurd.

[ 6 Politiek en administratie]

33

KA

MP

C

Opdrachtgever: Provinciebestuur Antwerpen | Koningin Elisabethlei 22 | 2018 Antwerpen

Ontwerper: Studiegroep Omgevingderoo - deruytter - van hove | Wouwstraat 1 | 2640 Mortsel

i.s.m. architect: Steven Wallays | Jan Palfijnstraat 1b/61 | 8500 Kortrijk

Ontwerper stabiliteit entechnischeinstallaties:IRS studiebureau Ir. B. Depré | Minneveldstraat 124 | 3070 Kortenberg

Advies technische installatie: Centrum voor Energie Efficiëntie | Gitschotellei 138 | 2600 Berchem

Aannemers:1. Hoofdaannemer: Algemene bouwonderneming | Frans Willems nv | Ravels1.1. Elektrische installatie: Elektro Kamiel Smet nv | Sint-Niklaas1.2. Ventilatie en verwarming: Keysers nv | Malle1.2.1. Vlakke plaatcollectoren Izen | Lille1.3. Sanitair De Kort Sanitair bvba | Oud-Turnhout1.4. EPDM dakdichting LAD | Hasselt1.5. Schilderwerken (lot 1) Statos bvba | Oud-Turnhout1.6. Staalconstructies CS Staalconstructies | Weelde1.7. Systeemplafond Debaere nv | Wilrijk1.8. Gelamelleerde spanten Korlam | Moorslede1.9. Lift Thyssen | Zwijndrecht1.10. KWZI (biorotor) Passavant | Merchtem

2 Verwijderen stookolietanks NV Smet Jet | Westerlo

3. Afbraak gebouwen en wegen BVBA A.A.G. Nys | Dessel |

Boons Danny NV | Geel4. Infrastructuur en

omgevingswerken Aannemingsbedrijf L. Janssens | Wilrijk5. Bouwkundige werken BVBA Creasan Constructies | Rumst6. Vast meubilair NV Vleugels Interieur | Geel

Vorm Interieurgroep BVBA | Lier7. Meubilair NV Mevoproject | Schoten

BVBA Kree Interieur8. Schilderwerken BVBA Bastiaens | Mol9. Inbraakbeveiliging NV Prosecco | Wilrijk10. Omheining BVBA Afilco | Oud-Turnhout11. Wateraansluiting PIDPA12. Electriciteit,

gas-en tv-distributie IVEKA

[ 7 Personalia]

34

KA

MP

C

[ 8 Financiering]Via diverse financiële vastleggingen in verschil-

lende begrotingsjaren werden door het provinciebestuurin het domein en het gebouw investeringen gerealiseerdvoor een totaal van 4.726.877 euro.

De belangrijkste aanbestedingen betroffen debouw van het informatiecentrum, de afbraak van de voor-malige militaire gebouwen, de aanleg van nieuwe nuts-voorzieningen op het domein, de aanleg van het ten-toonstellingspark, de infrastructuurvoorziening van debedrijvenzone en de erelonen voor de diverse opdrach-ten.

Het provinciebestuur voorziet bovendien jaar-lijks in de werkingsuitgaven van het centrum.

Voor de diverse investeringen van dit projectkan een beroep worden gedaan op 1.746.805 euroafkomstig van Europese subsidies :

■ Uitbouw infocentrum (EFRO doelstelling-2-programma Kempen 1997-1999) : ontvangen van 813.090,76 euro.

■ Uitbouw duurzame bedrijvenzone (EFRO doelstelling-2-programma Antwerpen,prioriteit Kempen 2000-2006) : toegezegde subsidievan 600.915,50 euro .

■ Realisatie van de permanente tentoonstelling (EFRO- doestelling-2-programma Antwerpen,prioriteit Kempen 2000-2006) : toegezegde subsidievan 145.000 euro.

■ Herbestemming Kamp C (Konver-programma) :toegezegde subsidie van 187.800 euro.

Voor de realisatie van de aarde/lucht warmte-wisselaar is door de Vlaamse Gemeenschap een ANRE-subsidie van 26.440 euro toegezegd.

Daniël VerheyenCreatieve Pers Dominique MondelaersAnnemie DruytsDaniël Verheyen, Jacques Sonck,Studiegroep OmgevingVisions NVStudiegroep Omgeving ,Cenergie

coördinatie | realisatie |

redactionele medewerking | vormgeving |

fotografie |

Luchtfotografie | schetsen en plans |

drukwerk |

[ Colofon]

V.U.: Danny Toelen, Provinciegriffier, Koningin Elisabethlei 22, 2018 Antwerpen

Project met steun van Konver enDoelstelling-2-Programma Kempen

2260 Westerlofax 014 27 96 69www.provant.be/KampC

Britselaan 20 |tel 014 27 96 50 |

info@kampc.provant.be |