1

Medicijnen onder controle.

Tips voor 65-plussers die Meerdere Medicijnen TegelijkerTijd gebruiken.

2 Medicijnen onder controleTips voor 65-plussers die Meerdere Medicijnen TegelijkerTijd gebruiken

valpartijen maken ouderen kwetsbaar. een valpartij betekent een aanslag op de zelfredzaamheid, zelfstandigheid en bewegingsvrijheid. Tijdelijk of zelfs voorgoed. een val kan daardoor de oorzaak zijn van eenzaamheid, een depressie en een versnelling van het verouderingsproces. of het kan ook psychische schade veroorzaken: het kan iemand blijvend onzeker maken waardoor de kans op herhaling alleen maar toeneemt.

vermijden dat je valt, begint met de opsporing van de oorzaken: een onveilige woonomgeving, een slecht zicht, verminderde spierkracht maar dikwijls ook een verkeerd geneesmiddelengebruik. de grote hoeveelheid medicijnen, verkeerde combinaties en het dagelijks gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen vergroten de kans op vallen.

deze brochure gaat dieper in op het veilig gebruik van geneesmiddelen. Met tips en voorbeelden proberen we je uit te leggen hoe je geneesmiddelen op een correcte manier inneemt. Als je graag meer uitleg wilt over een medicijn, ga dan zeker eens langs bij je arts of apotheker.

Mieke ramaekers,

gedepuTeerde vAn welzijn en gezondheid voorziTTer liMburgs gezondheidsoverleg vzw

3

Medicijnen onder controle.

WisselWerkingen

Dosering & bijWerkingen

geneesmiDDelen & vallen

meDicijnen juist gebruiken

De vier catergorieën van

geneesmiDDelen als kapstok

overleg met je arts of apotheker

meer info?

1

2

3

4

5

6

7

A. wat verstaan we onder wisselwerkingen?b. Tipsc. enkele voorbeelden van wisselwerkingen

A. ziektevoorkomende of preventieve geneesmiddelenb. oorzakelijke geneesmiddelenc. stabiliserende geneesmiddelend. symptomatische geneesmidelen.

3

4

wisselwerkingen1A. wAT versTAAn we

onder wissel- werkingen?

geneesmiddelen combineren is een ingewik-kelde klus. elk middel heeft zijn eigen werking en mogelijke bijwerkingen. bovendien beïn-vloeden veel medicijnen elkaar. ze kunnen elkaar goed aanvullen, maar ze kunnen ook elkaars werking en bijwerkingen versterken of verzwakken.

wanneer jouw huisarts een therapie voor-schrijft, zorgt hij voor een doordachte combi-natie. bij een hoge bloeddruk werkt het ene middel op het hart, het andere op de vochtba-lans en het derde werkt bloedvatverwijdend. elk medicijn werkt dus op een ander systeem, om een zo groot mogelijk effect te krijgen.

Maar lang niet alle combinaties zijn even door-dacht en effectief. soms komt dat omdat jouw arts niet weet welke medicijnen een andere arts al voorgeschreven heeft. het kan ook zijn dat de arts je een nieuw medicijn voorschrijft en je niet weet dat je met het oude middel moet stoppen.

je gebruikt dan onbedoeld twee geneesmiddelen voor dezelfde klacht. of je gebruikt nog medicatie voor klachten die je allang niet meer hebt.

ook geneesmiddelen die je zonder voorschrift kunt kopen bij de apotheker of kruidenwinkel kunnen ongewenste wisselwerkingen ver-oorzaken. denk aan pijnstillers, hoestsiroop, kruidenmiddelen, ...

oudere personen zijn gevoeliger voor wis-selwerkingen tussen medicijnen dan jonge mensen. daarom is het erg belangrijk dat jouw medicijnen goed op elkaar afgestemd zijn en dat je een goed overzicht hebt van de medicij-nen die je gebruikt.

b. Tips • gebruik nooit medicijnen van iemand anders.

• vertel je arts welke middelen je zelf bij de drogist of kruidenzaak koopt en vraag of ze samen ingenomen kunnen worden met de medicijnen die je al gebruikt.

• vertel het aan jouw arts als je vermoedt dat een klacht veroorzaakt wordt door een geneesmiddel.

• overleg regelmatig met je arts of je elk me-dicijn nog wel moet blijven gebruiken. (ook deze die je op eigen initiatief gekocht hebt.) bouw nooit op eigen initiatief geneesmid-delen af.

A. wat verstaan we onder wisselwerkingen?

b. Tips

c. enkele voorbeelden van wisselwerkingen

Medicijncombinaties kunnen onnodig en soms zelfs gevaarlijk zijn.

5

wisselwerkingen

• jouw apotheker kan helpen om bijwerkingen of interacties op te sporen. ga altijd naar dezelfde apotheker zodat hij/zij een volledige lijst heeft van alle geneesmiddelen die je neemt.

• vraag aan je apotheker of arts een overzicht te maken van alle geneesmiddelen die je gebruikt.

• zorg voor een recente lijst met de juiste namen, dosissen, inneemtijden van alle geneesmiddelen die je neemt. ook van niet-voorgeschreven geneesmiddelen en kruiden-middelen.

c. enkele voorbeelden vAn wisselwerkingen

pijnsTillers en bloedverdunners

veel pijnstillers werken bloedverdunnend. een combinatie van pijnstillers met bloedverdun-ners kan leiden tot bloedingen, zoals een maag- of hersenbloeding. bij de pijnstiller para-cetamol (vb. dafalgan®, perdolan®, ...) bestaat dit gevaar niet.

pijnsTillers en plAsTAbleTTen

sommige pijnstillers verminderen de werking van plastabletten. hierdoor kunnen de klachten weer terugkomen. bij de pijnstiller paracetamol bestaat dit gevaar niet.

“ik heb met mijn huisarts gepraat over de genees-

middelen die ik gebruik. eén ervan maakte me

duizelig. nu heeft hij een ander voorgeschreven.“

Melk MeT diverse Middelen

de calcium in melk en melkproducten zorgt ervoor dat ons lichaam bepaalde geneesmid-delen minder goed opneemt, waardoor ze minder goed werken. dit geldt bijvoorbeeld voor bepaalde middelen tegen botontkalking of bepaalde middelen tegen infectieziekten. neem deze middelen dus nooit samen in met melk (-producten ).

poMpelMoessAp MeT Middelen voor hArT-en bloedvATen

pompelmoessap kan de werking van calcium-antagonisten (bloeddrukverlagers en hart-middelen) verdubbelen. ook versterkt het de werking van bepaalde cholesterolverlagers. neem deze middelen dus nooit samen in met pompelmoessap.

sT-jAnskruid MeT diverse Middelen

st-janskruid (bijvoorbeeld in bepaalde soorten kruidenthee) verlaagt bij sommige medicij-nen de hoeveelheid actieve stof in het bloed, waardoor het niet meer zo goed werkt. zo wordt onder andere de werking van bloedver-dunners, digoxine (hartmiddel) en theofylline (bij astma) verlaagd. neem deze middelen dus nooit samen in met st-janskruid.

6

dosering & bijwerkingen2

bij het ouder worden, neemt ook de kans op bijwerkingen toe. Deze kunnen soms leiden tot een ziekenhuisopname.

daarnaast werken medicijnen langer bij oudere mensen dan bij jongere mensen. bij ouderen hebben de lever en nieren meer tijd nodig om het medicijn af te breken en uit het lichaam te verwijderen. Medicijnen werken dan niet alleen langer, het duurt ook langer voordat eventuele bijwerkingen verdwijnen.

daarom krijgen oudere mensen vaak een lagere dosering van een medicijn dan jongere mensen. Als je een middel al jaren gebruikt, kan het nodig zijn op een gegeven moment een lagere dosis te gebruiken.

sommige geneesmiddelen kunnen ervoor zorgen dat je je duizelig voelt of dat je niet stevig op je voeten staat. dit betekent dat je meer kans hebt je evenwicht te verliezen en te vallen. vooral met slaap- en kalmeermiddelen moet je voorzichtig zijn. vraag steeds raad aan je huisarts als je deze klachten ervaart.

hoe meer geneesmiddelen je gebruikt, hoe meer kans je hebt om te vallen.

7

geneesmiddelen & vallen3

iedereen valt wel eens, zowel jong als oud. kinderen leren lopen met vallen en opstaan. op volwassen leeftijd vinden we vallen bescha-mend, maar meestal houden we daar niets aan over. Als je veroudert, worden de spieren en gewrichten minder soepel en de botten brozer. Als je valt heb je dus een grotere kans op een ernstig letsel zoals een botbreuk.

verschillende factoren, omgevingsgebonden of eigen aan de persoon, kunnen een val veroor-zaken. denk maar aan evenwichtsproblemen, duizeligheid, slecht zicht, losliggende tegels, gladde vloer,... wanneer je slecht ziet en de tegels liggen los, is er een grote kans dat je struikelt en valt. door het (incorrect) gebruik van geneesmiddelen kan je de kans op duize-ligheid en evenwichtsproblemen vergroten.

Aan de meeste factoren kan je gelukkig iets doen: draag een bril met aangepaste sterkte, beweeg voldoende om je spierkracht te ver-beteren, leg antislipmatjes onder tapijten en gebruik medicatie voor de juiste reden en op een correcte manier. over dit laatste lees je meer in het volgende hoofdstuk.

7

8

Medicijnen juist gebruiken4

wanneer je medicijnen op een zorgvuldige ma-nier gebruikt, verklein je de kans op bijwerkin-gen. op het etiket en de bijsluiter kan je lezen hoe je het medicijn moet gebruiken. je kan bijvoorbeeld lezen hoe vaak je het middel moet innemen, wat je moet doen als je een pil bent vergeten en hoe je het medicijn moet bewaren.

je kan jouw arts of apotheker altijd om raad vragen wanneer je het moeilijk vindt om de ad-viezen op te volgen of om de bijsluiter te lezen.

Als je problemen hebt met het slikken van pil-len kan jouw apoptheker soms het medicijn in de vorm van een drankje, oplostablet of zetpil afleveren.

wist je dat jouw apotheker over heel wat hulpmiddelen beschikt om medicijnen in te ne-men? een tablettensplijter of een verdeeldoos voor jouw medicatie kunnen erg gemakkelijk zijn.

hoe meer middelen je moet innemen, hoe moeilijker het wordt je medicatie correct in te nemen.

Tips • zit rechtop als je medicijnen inneemt.

• neem je medicijnen in met een glas water.

• breek je medicijnen niet kapot, tenzij dit is voorgeschreven.

• let goed op of je het medicijn op een lege maag (= 1 of 2 uur na de maaltijd) mag of moet innemen.

• lees altijd de bijsluiter. Als de instructies niet duidelijk zijn, vraag dan raad aan je apothe-ker.

• gooi nooit de verpakking van een geneesmid-del weg als je het geneesmiddel nog aan het innemen bent.

• iedereen vergeet wel eens zijn geneesmidde-len in te nemen. je kan dit voorkomen door een pillendoos te gebruiken.

• geneesmiddelen bewaren langer als je ze koel en droog bewaart. vermijd dus warme en vochtige ruimten als badkamer en keu-ken.

9

de 4 catergorieën van geneesmid-delen als kapstok5

om het gebruik van medicatie te vergemakkelijken kan je ze indelen in vier categorieën:

A. ziektevoorkomende of preventieve geneesmiddelen

b. oorzakelijke geneesmiddelen

c. stabiliserende geneesmiddelen

d. symptomatische of geneesmiddelen die de klachten bestrijden

sTAbiliserende geneesMiddelen deze geneesmiddelen kunnen de oorzaak niet wegnemen, maar remmen de ziekte af of voorkomen verdere verwikkelingen. je geneest er dus niet door, maar ze zorgen ervoor dat de ziekte stabiel blijft/wordt. deze moet je blijven innemen. denk aan bloeddrukverlagende medicatie.

syMpToMATische geneesMiddelen deze geven meer comfort tijdens de ziekte. ze genezen niet en voorkomen geen ziekte, maar pakken de klachten aan, zoals pijn en hoest. voorbeelden hiervan zijn pijnstillers, kalmeer- en slaapmiddelen. de periode van inname houd je best zo kort mogelijk.

ziekTevoorkoMende geneesMiddelensommige geneesmiddelen voorkomen dat je ziek wordt. je gebruikt deze dus om gezond te blijven. een voorbeeld hiervan is een griepspuit.

oorzAkelijke geneesMiddelener zijn ook geneesmiddelen die de ziekte genezen doordat ze de oorzaak van de ziekte aanpakken. deze geneesmiddelen moet je tijdelijk innemen. na het gebruik er-van ben je volledig hersteld. een voorbeeld hiervan is een antibioticum. een bacterie kan door het correct gebruik van het juiste antibioticum binnen enkele dagen uit ons lichaam worden verbannen. denk hierbij aan een longontsteking.

10

overleg met je arts of apotheker.6

het is belangrijk zelf informatie te vragen aan je huisarts of apotheker, zeker als je iets niet begrijpt of meer wil weten over een medicijn. zowel de arts als de apotheker kunnen je vertellen hoe het geneesmiddel werkt, wat je ervan kunt verwachten en of er risico’s aan verbonden zijn. ze kunnen je bijvoorbeeld vertellen wat je moet doen als je last krijgt van bijwerkingen.

“het is belangrijk zelf informatie te vragen aan je huisarts of apotheker, zeker als je iets niet begrijpt of meer wil weten over een medicijn.”

11

Meer info?7voor meer info rond ‘valpreventie’ en ‘verantwoord medicatiegebruik bij senioren’ kan je terecht bij:

vzw limburgs gezondheidsoverleg universiteitslaan 1 3500 hasselt

Tel. 011 23 72 47 e-mail: valpreventie@limburg.be

www.liMburg.be/vAlprevenTie

deze folder is gebaseerd op de gelijknamige folder van dgv, nederlands instituut voor verantwoord Medicijngebruik, juni 2004

12

provincie Limburg Universiteitslaan 1 B-3500 HASSELT

limburg.be/gezondheid

v.u.

Mie

ke r

amae

kers

, voo

rzitt

er l

imbu

rgs

gezo

ndhe

idso

verle

g v

zw,

univ

ersi

teits

laan

1, 3

500

hass

elt