FYSIOPRAXISVA K B L A D V O O R D E F Y S I O T H E R A P E U T

JAARGANG 25 • NUMMER 8 • OKTOBER 2016

IN DE PRAKTIJK

Shoulder-

Community

ACHTER HET NIEUWS

Verkiezing

Fysio in Beeld

2016

WETENSCHAP

Lectorale rede

Marike van der

Schaaf

Leren van elkaarMultidisciplinair onderwijs en onderzoek

10 14 28

Tot eind 2016

E-learning Wet- en

Regelgeving

Oktober 2016

25 oktober

Interactieve lezing

Beweegstandaard chroni-

sche pijn, Amersfoort

26 oktober

Symposium Hoofdzaken,

Deventer

27 oktober

Workshop Kwetsbare

ouderen: sarcopenie,

Leiden

November 2016

1 november

Gezondheid in de wijk

– a split step, Delft

2 november

• Lezing Heup- en liespijn

bij sporters, een nieuwe

benadering, Nootdorp

• Cursus Lobbyen loont,

Leende

3 november

Interactieve lezing

Beweegstandaard

chronische pijn, Alkmaar

4 november

Dag van de

Fysiotherapeut, KNGF-

congres en NVFK-congres,

Utrecht

7 november

Lezing Heup- en liespijn

bij sporters, een nieuwe

benadering, Eindhoven

8 november

Lezing Scapulaire

dyskinesie, Amsterdam

9 november

• Lezing COPD: patho-

fysiologie en effecten van

revalidatie, Groningen

• Gezondheid in de wijk –

a split step, Ridderkerk

10 november

Workshop Kwetsbare

ouderen: sarcopenie,

Deventer

11 november

Cursus Projectfinanciering,

Amersfoort

12 november

Intervisiedagen Plus-

programma, Amersfoort

14 november

• Lezing COPD; patho-

fysiologie en effecten van

revalidatie, Arnhem

• Workshop

Blessurepreventieve

hardlooptechniek,

Leusden

15 november

• Verdiepingscursus

Blessurepreventieve

hardlooptechniek,

Leusden

• Bootcamp Bedrijfsplan,

Leusden

• Intervisiedagen

Plusprogramma, Leiden

17 november

• Lezing Neurodynamica

en wetenschap,

Amsterdam

• Lezing Scapulaire

dyskinesie, Urmond

19 november

Intervisiedagen Plus-

programma, Amersfoort

21 november

Interactieve lezing

Beweegstandaard

chronische pijn, Vught

22 november 2016

KNGF-lezing Richtlijn

beroerte, Zwolle

24 november

• Lezing SPAV (etalage-

benen), Haarlem-Zuid

• Workshop Kwetsbare

ouderen: sarcopenie,

Amersfoort

25 november

Cursus Het geheim van de

zorgsubsidie, Amersfoort

26 november

• Congres Psychoso-

matische producten,

ze zijn er al!, Utrecht

• Intervisiedagen

Plusprogramma, Zwolle

28 november

Interactieve lezing

Beweegstandaard

chronische pijn, Urmond

29 november

Lezing Oncologie; de

invloed van kanker op het

bewegend functioneren,

Vught

December 2016

1 december

Lezing SPAV (etalage-

benen), Spier-Dwingeloo

2 december

Verdiepingscursus

Blessurepreventieve hard-

looptechniek, Leusden

9 december

Cursus Projectfinanciering,

Amersfoort

12 december

Workshop Fysiotherapie

Richtlijn Parkinson, Zwolle

Informatie, inschrijven en meer scholingen, congressen, lezingen

en trainingen van het KNGF: www.kngf.nl

Het totale scholingsaanbod: www.fysionetwerken.nl – kalender

5

FysioPraxis | oktober 2016

OP DE COVERAGENDA EN MEER

Wie bent u?

Ik ben docent Fysiotherapie bij het Instituut

voor Bewegingsstudies van de Hogeschool

Utrecht (HU), Zorgtrajectontwerper en Pro-

jectleider van de ShoulderCommunity.

Waar is de foto gemaakt?

Tijdens een bijeenkomst van de Community

of Practice van de ShoulderCommunity

op de HU, terwijl er een film-based-peer-

assessment plaatsvindt.

Ik lees in FysioPraxis vooral…

…de rubrieken Nieuwe Praktijken, Weten-

schap en alles over innovatie van de be-

weegzorg.

Ik ben trots op…

…de veilige, open en interprofessionele

leeromgeving die we gezamenlijk hebben

weten te creëren binnen de Shoulder-

Community. Op de coverfoto zie je bijvoor-

beeld Jacqueline Stoel (MSc, PT) die haar

leervraag centraal stelt door middel van

een behandeling die ze op film heeft vast-

gelegd. Zij krijgt aan de hand van haar leer-

vraag feedback van de interprofessionele

ShoulderCommunity-leden. Ik begeleid dit

proces en borg de kwaliteit van de feedback

en de veilige leeromgeving.

Ik heb gekozen voor fysiotherapie omdat…

…het bewegend functioneren van de mens

mij fascineert. Fysiotherapie is een mooi,

dynamisch vak. De huidige transities in de

zorg bieden kansen om vanuit een ver-

nieuwde invalshoek naar ons functioneren

te kijken. Ik ben benieuwd hoe we in de

toekomst aandacht kunnen hebben voor

de kwaliteit van zorg en nog meer voor de

kwaliteit van leven.

Dorien Ginsel

Fo

to:

Wie

p v

an

Ap

eld

oo

rn

Op de cover, v.l.n.r.:

Staand links: Jacqueline Stoel (peerassessment);

staand rechts: Dorien Ginsel (moderator); zittend

v.l.n.r.: Maarten van der List, Stefan Janssen,

Sijmen Hacquebord, Saskia Werner, Jelle Heisen

(peers)

10

FysioPraxis | oktober 2016

I N D E P R A K T I J K

De Commissie Kaljouw stelt in haar advies

‘Naar nieuwe zorg en zorgberoepen’ (2015)1

dat de veranderende zorgvraag in combinatie

met maatschappelijke en technologische

ontwikkelingen nieuwe eisen stelt aan het

handelen van professionals. Er is daarom

behoefte aan innovatieve zorgconcepten

waarbij professionals in nauwe samenwerking

met onderwijs- en kennisinstituten worden

uitgedaagd om te anticiperen op deze

veranderingen. In dit artikel wordt een best

practice beschreven van een dergelijk

zorgconcept, de ShoulderCommunity.

Tekst: Dorien Ginsel, Henri Kiers en Cindy Veenhof

Fotogra!e: Wiep van Apeldoorn

Community of PracticeDe ShoulderCommunity richt zich primair op het verbe-

teren van de kwaliteit en de kosteneffectiviteit van de zorg

voor patiënten met schouderklachten. Schouderklachten

staan op de derde plaats in de top 10 van gezondheids-

problemen waarmee patiënten de fysiotherapeut consul-

teren. Patiënten met schouderklachten ontvangen gemid-

deld de meeste fysiotherapeutische behandelingen per

behandelepisode.2,3

De ShoulderCommunity is

in 2013 opgericht door het

Instituut voor Bewegings-

studies van de Hogeschool

Utrecht (HU) in samenwer-

king met Bergman Clinics,

kliniek voor bewegingszorg

te Naarden. Het doel is

kenniscirculatie, kennis-

creatie en communicatie

tussen zorgverleners te

stimuleren en het zorg-

traject voor de patiënt te

optimaliseren. De Shoulder-

Community richt zich op

drie domeinen: onderwijs,

onderzoek en de beroeps-

praktijk (figuur 1). Zo wordt

er op het gebied van onder-

ShoulderCommunity verenigt onderwijs, onderzoek en beroepspraktijk

Kennis opdoen en kennis delen

wijs een module ‘Klinisch redeneren bij cliënten met

schouderklachten’ aangeboden. In de onderzoeksgroep

‘Human Movement and Adaptation’ wordt onderzoek

verricht naar het vermogen van mensen om zich aan te

passen aan aandoeningen die het bewegen beïnvloeden.

Daarnaast werken zorgverleners, docenten en weten-

schappers intensief samen in de Shoulder Clinic (locatie

Bergman Clinics).

Sinds 2014 is de Community of Practice (CoP) ingericht.

Wenger et al. (2002) beschreven een CoP als een groep

mensen die een punt van zorg, een set van problemen

of een passie over een domein met elkaar delen, en die

hun kennis op dit gebied verdiepen door deze continu met

elkaar uit te wisselen.4 CoP’s zijn daarmee een middel om

kennis te creëren, kennis te delen en prestaties van een

organisatie te verbeteren.

CoP’s blijken sterk te verschillen in de manier waarop zij

zijn vormgegeven.5 Het slagen van een CoP is afhankelijk

van een aantal sleutelelementen (tabel 1). Deze elementen

zorgen gezamenlijk voor een veilige leeromgeving waarin

uitwisseling van impliciete en expliciete kennis wordt gesti-

muleerd, om tot nieuwe inzichten te komen (kenniscrea-

tie). In de CoP van de ShoulderCommunity is een aantal

van deze sleutelelementen te herkennen. Ze worden

hierna beschreven, aangevuld met quotes van deelne-

mende zorgverleners.

Tabel 1.Groepssamenstelling groepsgrootte

(max. 18 communityleden)

interprofessionele

samenstelling

geselecteerde zorg-

professionals

Veilige leeromgeving moderatie door docent/

procesbegeleider

Onderwijs community-meetings

(face-to-face en online)

peerreviewsysteem:

• klinisch of wetenschappelijk

vraagstuk

• film-based peerassessment

mastermodule ‘Klinisch

redeneren bij cliënten met

schouderklachten’

Sleutelelementen van de Community of Practice van de

ShoulderCommunity

ShoulderCommunity, onderwijs, onderzoek

en beroepspraktijk

Figuur 1.

11

FysioPraxis | oktober 2016

>>

GroepssamenstellingDe CoP van de ShoulderCommunity heeft een interpro-

fessionele samenstelling van orthopeden, fysiothera-

peuten, gezondheidswetenschappers en bewegings-

wetenschappers, allen met een primaire interesse in de

schouder. Hiermee worden de zorgprofessionals die een

groot aandeel hebben in het zorgtraject voor de patiënt

met schouderklachten, met elkaar in verbinding gebracht.

Ook de groepsgrootte is van belang voor het functioneren

van een Community. In de ShoulderCommunity CoP is

gekozen voor een maximum van 18 zorgprofessionals.

Deze samenstelling biedt voordelen, zo laten de volgende

quotes zien:

“ De aanwezigheid van twee orthopeden gaf extra spanning,

maar het was ook fijn om te horen dat ook de orthopeden

het leuk vinden om in de fysiotherapeutische wereld te

kunnen kijken.”

“ Het is een mooie nieuwe manier om jezelf door te ontwik-

kelen in het vak en om in contact te komen met de ver-

schillende ‘beroepsgroepen’ die vanuit de inhoud met

elkaar verbonden zijn.”

De selectie van zorgprofessionals is ook belangrijk om een

enthousiaste en gemotiveerde groep samen te stellen. De

deelnemers zijn (minimaal) op masterniveau opgeleid,

bereid een mastermodule te volgen en bereid een actieve

bijdrage te leveren binnen en buiten de bijeenkomsten.

Alle deelnemers streven naar een caseload (percentage

van hun patiënten met schouderklachten) van meer dan

50% en hebben ook interesse in het participeren in weten-

schappelijk onderzoek.

Veilige leeromgevingBinnen de CoP wordt door een docent/procesbegeleider

een veilige leeromgeving gecreëerd waarin de zorgver-

leners hun leervragen durven te bespreken. De wijze

waarop het proces wordt gemodereerd, zorgt ervoor dat

communityleden openstaan voor andermans meningen

en argumentatie. Leren is een sociaal proces en daarom

moet de leeromgeving vrij zijn van status of hiërarchie.6,7

“ Bij het presenteren van een casus en het feedback krijgen

van de mede-communityleden voelde ik me kwetsbaar

maar niet onveilig.”

“ De setting voelde goed en vertrouwd en bood mij de

ruimte om open te spreken over mijn handelen en

de theoretische rationale erachter.”

Onderwijs

Om kennis en expertise te delen met de beroepspraktijk

én om het expertniveau van de communityleden te borgen

danwel door te ontwikkelen, wordt de mastermodule

‘Klinisch redeneren bij cliënten met schouderklachten’

aangeboden. Dit is een door de HU aangeboden post-

initiële cursus die recente klinische en wetenschappelijke

inzichten in beweeggedrag bij cliënten met klachten aan

Op de rug v.l.n.r.: Carl Kerseboom, Michel van den Langemheen, Stefan Janssen, Peter Glashouwer, Maarten van der List en Sijmen Hacquebord

Overzijde tafel v.l.n.r.: Sander van Dijk, Saskia Werner, Anouk Fermont, Jelle Heisen, Jacqueline Stoel, Norman D’hondt en Dorien Ginsel (staand)

12

FysioPraxis | oktober 2016

I N D E P R A K T I J K

de schouder aanbiedt. De module is een unieke onder-

wijscombinatie van colleges, practica, liveoperaties

(locatie Bergman Clinics) en snijzaalbezoek (locatie

Universitair Medisch Centrum Utrecht). Daarnaast worden

de communityleden gestimuleerd gezamenlijk activiteiten

te ondernemen, zoals het bezoeken van of het spreken

op symposia.

Peerreviewsystematiek

Kennis is contextspecifiek. Zonder context is kennis niet

meer dan informatie.8 In de face-to-face-bijeenkomsten

(vijf keer per jaar) van de CoP op de HU en in een digitale

leeromgeving vormen de leervragen van de community-

leden de basis van de inhoud die besproken wordt.

Op die wijze nemen zij hun eigen context mee naar de

community. In deze face-to-face-bijeenkomsten van de

CoP wordt gebruikgemaakt van de peerreviewsystema-

tiek. Peerreview wordt door Grol en Wensing gedefinieerd

als “een continue, systematische en kritische reflectie

door een aantal zorgverleners op hun eigen prestaties

én de prestaties van hun collega’s, met als doel het tot

stand brengen van continue verbetering van de kwaliteit

van de zorg”.9 In de CoP geven we dit vorm door in de

bijeenkomst van twee uur een klinisch of wetenschappe-

lijk vraagstuk te bediscussiëren én in subgroepen een film-

based-peerassessment uit te voeren.

Het eerste uur bestaat uit het bespreken van een klinisch

of wetenschappelijk vraagstuk. Hierin deelt een zorgpro-

fessional een vraagstuk met de communityleden. Degene

die het vraagstuk inbrengt, zorgt ervoor dat de relevante

gegevens vooraf aan de groep bekend zijn gemaakt in

de digitale leeromgeving. Dit eerste uur wordt door de

communityleden als uitdagend ervaren:

“ Ik werd op een prettige manier intern gestimuleerd om

literatuur te zoeken.”

“ Het geeft handvatten in de dagelijkse praktijk voor

efficiënter en beter werk.”

Het tweede uur bestaat uit een film-based-peerassess-

ment. Een peerassessment bevat diverse elementen die

een positieve invloed hebben op de verbetering van de

klinische prestaties.10 In deze CoP hebben we een peeras-

sessment ingezet op basis van filmbeelden, opgenomen

in de eigen klinische setting. Het assessment start met

een leervraag en kent drie fases: pre-peerassessment,

peerassessment en post-peerassessment.

Pre-peerassessment – Voorafgaand aan een peerassess-

ment is er contact tussen de inbrenger en de docent/

procesbegeleider over de leervraag en het selecteren van

de juiste patiënt en beeldmateriaal. Het opstellen van de

leervraag wordt vaak als pittig ervaren:

“ De keuze van de vraagstelling/casus vond ik lastig te

maken.”

Vervolgens brengt de inbrenger zijn leervraag in beeld

door zichzelf in een praktijksituatie te (laten) filmen, gedu-

V.l.n.r.: Jacqueline Stoel, Norman D’hondt, Dorien Ginsel en Michel van den Langemheen

‘ De mij aanbevolen artikelen hebben mijn werkwijze veranderd’

>>

13

FysioPraxis | oktober 2016

rende circa tien minuten. Dit zorgt ervoor dat de profes-

sional op voorhand al een leerproces doormaakt:

“ Door het plaatsen van een camera in mijn behandelkamer

ben ik op een meer bewuste manier gaan kijken naar mijn

eigen functioneren”

“ Het opnemen van het eigen handelen op video leidt tot

een toename van het kritisch en reflectief handelen”

Peerassessment – In de face-to-face-meeting wordt in

subgroepen van maximaal 8 personen naar de film

gekeken en wordt feedback gegeven gericht op iemands

leervraag. Het proces wordt volgens een specifiek format

doorlopen. Dit wordt begeleid door een docent/proces-

begeleider waarbij sterk wordt gelet op het bewaken van

de veilige leeromgeving en de kwaliteit van de feedback.

“ Ik heb het als prettig ervaren om feedback te krijgen van

de collega’s. Vooral de sturing (van docent/procesbege-

leider) in de feedback zorgt ervoor dat je precies weet

waar je aan toe bent en dat de feedback ook de kern

raakt.”

“ Na het horen van de feedback van collega’s is het duidelijk

geworden dat ik erg gefocust ben geweest op de methode

van mijn onderzoek waardoor ik wellicht niet een optimale

communicatie met de patiënt heb gehad.”

Soms wordt het ontvangen van feedback als lastig

ervaren:

“ Tijdens het ontvangen van feedback had ik de neiging om

mezelf te verdedigen, of aan te geven dat ik dat wel elders

had gedaan, maar dat dat niet op de film stond.”

De meeting wordt afgesloten met het maken van

afspraken, zoals het bepalen van een aansluitend thema

voor de volgende keer. Er kan ook besloten worden de

verkregen inzichten te vervatten in een ‘letter to the editor’

of een casereport, afspraken te maken over het zorgtra-

ject of het behandelbeleid aan te passen.

Post-peerassessment – Na het peerassessment integreert

men het geleerde in het dagelijks handelen. In de digitale

leeromgeving worden de ervaringen gedeeld. De commu-

nityleden die een peer assessment hebben ondergaan,

geven aan dat het leerproces daadwerkelijk betekenis

heeft voor hun eigen praktijk:

“ Ik heb veel geleerd van de feedback en de tips die ik heb

gekregen”.

“ De artikelen die mij als tip werden meegegeven, waren

voor mij een eyeopener en hebben mijn werkwijze duidelijk

veranderd.”

Conclusie

De ShoulderCommunity is een innovatief concept dat

het lerend vermogen van zorgprofessionals (interprofes-

sioneel) aanspreekt, en kenniscirculatie en kenniscrea-

tie tot stand brengt. De wijze waarop de CoP van de

ShoulderCommunity is ingericht, kan naar onze mening

als inspiratie dienen voor andere CoP’s binnen de zorg.

Het is interessant om te bekijken of dezelfde systema-

tiek ook op andere locaties, settings en diagnosegroepen

bruikbaar is en van de grond komt. De effecten van de

ShoulderCommunity op de kwaliteit en kosteneffectiviteit

van de zorg zijn nog niet geobjectiveerd. Het lijkt zinvol dit

in de toekomst te onderzoeken.

Dorien Ginsel MCTD, PT, hogeschooldocent Fysiotherapie

en projectleider ShoulderCommunity bij het Instituut voor

Bewegingsstudies, Hogeschool Utrecht.

Henri Kiers PHD, PT, directeur Instituut voor Bewegings-

studies, Hogeschool Utrecht.

Cindy Veenhof PHD, PT, lector Innovatie van Beweegzorg,

Hogeschool Utrecht en hoogleraar Fysiotherapie-

wetenschap, UMC Utrecht.

Referenties1. Kaljouw M, van Vliet K. Naar nieuwe zorg en zorgberoepen: de

contouren. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 2015.2. Barten D, Koppes L. Zorg door de fysiotherapeut Jaarcijfers 2015 en

trendcijfers 2011-2015. Utrecht: NIVEL, 2016. 3. Kooijman M, Verberne L, Barten J, Leemrijse C, Veenhof C, Swinkels

I. Jaarcijfers 2012 en trendcijfers 2008-2012 fysiotherapie. Utrecht: NIVEL, 2013.

4. Wenger E, McDermott R, Snyder W. Cultivating Communities of Practice. Boston: Harvard Business School Publishing, 2002.

5. Ranmuthugala G, Plumb JJ, Cunningham FC, Georgiou A, Westbrook JI, Braithwaite J. How and why are communities of practice established in the healthcare sector? A systematic review of the literature. BMC Health Serv Res 2011;11(1):273.

6. Lave J, Wenger W. Situated Learning: Legitimate Peripheral Participation. Cambridge: Cambridge University Press, 1991.

7. Coenders M. Kenniscreatie in communities of practice: Vliegwiel voor lerende organisaties? ONGE 2005;29(4):23-26.

8. Nonaka I, Toyama R, Konno N. SECI, Ba and Leadership: a unified model of dynamic knowledge creation. Long Range Plann 2000;33(1):5-34.

9. Grol R, Wensing M. Implementatie: Effectieve verbetering van de patiën-tenzorg. Maarssen: Elseviers Gezondheidszorg, 2008.

10. Maas MJM, Sluijsmans DMA, van der Wees PJ, Heerkens YF, Nijhuis-van der Sanden MWG, van der Vleuten CPM. Why peer assessment helps to improve clinical performance in undergraduate physical therapy education: a mixed methods design. BMC Med Educ 2014;14(1):117.

Leden van de ShoulderCommunity: Tjarco Alta, Ivo

Daanen, Norman D’hondt, Sander van Dijk, Anouk

Fermont, Dorien Ginsel, Peter Glashouwer, Sijmen

Hacquebord, Wieger Heijenk, Jelle Heisen, Stefan

Janssen, Carl Kerseboom, Henri Kiers, Rutger

Klauwers, Michel van den Langemheen, Maarten van

der List, Jacqueline Stoel, Saskia Werner, Peer van

der Zwaal.

Op www.shouldercommunity.nl en www.kngf.nl kunt

u drie filmpjes bekijken: live surgery-onderwijs bij HU;

ShoulderCommunity-leden aan het woord; peerreview-

bijeenkomst bij Instituut voor Bewegingsstudies.

www.shouldercommunity.nl