Uitvoeringsaspekten

8/9/2019 Uitvoeringsaspekten

1/116


2/116

Uitvoeringsaspekten


3/116


4/116

Uitvoeringsaspektenover de relatie ontwerp en bouwplaats

Ep Huttinga


5/116

Uitgegeven en gedistribueerd door:Delftse Universitaire PersStevinweg 12628 CN DelftTelefoon: (015) 783254In opdracht van:

Vakgroep 4 Architektonische enStedebouwkundige TechnologieSector Bouwmethodiek Prof. Ir. A. van RandenTechnische Hogeschool Delftafdeling der BouwkundeBerlageweg 12628 CR DELFTTelefoon : (015) 783989Met dank aan :Ir. Y.J . Cuperus die het tekenwerk en de tekstcorrecties verzorgde,E. Dullemond die het typewerk deed, alle collega's, studenten en veleanderen die soms ongeweten hebben meegewerkt aan dit boek.


6/116

INHOUD0.1 Inleiding 41 DE UITVOERING 51.1 Het gebouwen de uitvoering 61.2 De chaos en de uitvoering 81.3 Hoezonieuw? 102 DE OPDELING 132.1 Zes facetten van de uitvoering 142.2 Materialen, produkten en elementen,

een logische volgorde 162.3 Materialen, produkten en elementen,een historische volgorde 18

2.4 Mensen en vakdisciplines 202.5 Technieken 222.6 Gereedschappen 242.7 Materieel 262.8 Bouwdelen en bouwdeelgroepen 283 DE SAMENHANG 313.1 De bouwplaats 323.2 Ruwbouw - afbouw 343.3 Drager - inbouw 363.4 De bouworganisatie 383.5 Uitvoer ingsoverwegingen 403.6 De overwegingen overwogen 423.7 Wat weegst het zwaarst? 464 DE UITVOERINGSOVER WEGINGEN 494.1 Uitvoerbaarheid 504.2 Vrijheid van inkoop 524.3 Bijzondere aanvoerwegen 544.4 Beschadigingsgevoeligheid 564.5 Weersgevoeligheid 58


7/116

/

.


8/116

VOORWOORDDe maakbaarheid van het ontwerp heeft altijdde grootst mogelijke belangstelling gehad in dekolleges, diktaten en vakoefeningen van deGroep van Randen. Dit boek is daarvan het lo gisch gevolg. Dit jaar bestaat de "Uitvoeringsoefening" 10 jaar maar is nog net zo aktueel alsde eerste in 1975, omdat iedere keer een anderin uitvoering zijnd projekt bezocht wordt.Zoals de kennis, opgedaan in deze oefening in dekolleges gebruikt wordt, zo heeft deze oefeningook in dit boek haar sporen nagelaten. De samenhang der uitvoeringsoverwegingen - wantook hier is het spaghetti-effekt nog steeds aktueel -, wordt aangetoond aan de hand van deuitvoeringsgeschiedenis van het woningbouwprojekt "De Peperklip", naar ontwerp van prof.ir.C. Weeber. Het moge duidelijk zijn, dat dezegegevens ontleend zijn aan de door Ep Huttingabegeleide uitvoeringsoefening.Dit boek onderstreept het belang van de kennisvan de uitvoeringsfacetten voor de ontwerper.Het is ook de bedoeling dat het de belangstelling hiervoor aanwakkert. Om in die opzet zogoed mogelijk te is,


9/116

0.1. INLEIDINGOver het ontwerpproces wordt veel geschrevenen gesproken, zo ook over gerealiseerde gebouwen. De hiertussen liggende fase van de ui tvoering komt er veel bekaaider af in woord engeschrift. Het is dan ook de kortst zichtbarevan de drie. Over deze belangrijke (de belangrijkste?) fase gaat dit boek . Kennis van - eninzicht in uitvoeringsproblemen is voor deontwerper essentieel, want;- Tijdens de uitvoering worden bouwmaterialenen bouwdelen bijeen gebracht en samengevoegdto t een gebouw. Dit is het moment waarop degrootste kosten gemaakt en voorkomen kunnenworden. (Ook de kosten van inrichting, exploitati e en onderhoud kunnen hoog zijn, maar datvalt buiten het bestek van di t diktaat).- De technische mogelijkheden van de uitvoering en de daaraan verbonden kosten bepalen ofeen ontwerp realiseerbaar is.- Een goede planning van het bouwproces isslechts mogelijk wanneer he t ontwerp met kennis van zaken (in dit geval de uitvoering) totstand is gekomen. Dit diktaat kan al deze kennisniet leveren, daarvoor is de praktijk de besteleerschool. Het kan echter wel een hulpmiddelzijn bij dit leerproces. Hiertoe worden zes onderdelen onderscheiden, alle met hun eigen bedoeling.1. Een algemene schets van het uitvoerings

proces, dat is in di t verband dus de probleemstelling.2. Om een inzicht in de samenhang en com


10/116


11/116

1. 1 HET GEBOUW EN DE UITVOERING"Een bouwdeel is ieder aanwijsbaar en meetbaaronderdeel van een gebouw: fundering, vloerafwerking, keukenkast, kopgevel, riolering,trap, leuning, deurslot enz. Een belangrijk kenmerk van een bouwdeel is, dat het op z'n eindbestemming "zit": het maakt altijd deel ui t vaneen gebouw". Uitvoeren is het tot stand brengenvan samenhang tussen bouwprodukten en/ofbouwdelen, al dan niet in kombinatie met hetdaartoe treffen van (tijdelijke) voorzieningenaan het bouwwerk of de bouwplaats. Het is vanbelang de bouwkosten zo goed mogelijk te beheersen, omdat bouwkosten altijd op de maatschappij verhaald worden, is het niet direkt danwel indirekt. Verspilling van tijd, energie, materiaal en materieel kan tot het minimum beperktworden door de uitvoering goed te organiseren.Hoe goed dit proces te organiseren is, hangtmede af van de mate waarin de ontwerperrekening heeft gehouden met de uitvoeringsoverwegingen, die in het spel zijn.


12/116

TRANSPORT

ORGANISATIEtI I '


13/116

1.2 DE CHAOS EN DE UITVOERINGIedere bouwplaats lijkt een chaos. Iederproduktieproces lijkt een chaos; er komt veel bijkijken om grondstoffen samen te voegen tot ee ngeordend eindprodukt. Het bouwen verschilt vanandere produktieprocessen, onder andere doordat het zich op straat afspeelt en daardoorzichtbaarder is dan alles wat er in fabriekengebeurt. Het is een reizend circus, wat zijntenten opslaat en het gebouw bouwt waar hetaltijd za l blijven staan. Vergeleken met industrile processen (denk aan de autoindustrie),heeft het bouwen altijd een incidenteel karakter, zelfs daar waar de bouw veel herhalingselementen vertoont. Als het af is verhuist hetcircus en begint het aan een ander projekt.Iedere keer opnieuw moet de samenhang tussenbouwprodukten, bouwdelen, materieel enmensen georganiseerd worden.- Met alle mogelijke transportmiddelen wordenspullen aan en afgevoerd; groot of klein,verpakt of onverpakt, af of ruw, direkt aangebracht in het werk, met alle problemen vandien, of eerst opgeslagen, met alle problemenvan dien.- Voor verschillende werkzaamheden op dezelfde plaats zijn er verschillende specialisten.- Voor verschillende werkzaamheden is er verschillend gereedschap en materieel, wisselendvan planken en steigers, handwerktuigen alshamer en zaag, tot vernuftige machines enbouwkranen.- Mensen en materieel zijn ondergebracht in


14/116


15/116

1.3 HOEZONIEUW?De snelheid waarmee nieuwe produkten ensystemen op de markt komen is toegenomen, delaatste decenia. Dat is nieuw. Nadere beschouwing leert, dat bij nieuwe produkten en systemen steeds weer gebruik gemaakt wordt vanoude vertrouwde principes, doch anders gekombineerd. De snelheid waarmee nieuwe kombinaties gemaakt kunnen worden is nieuw. Dit heefthet keuzeprobleem doen veranderen: Kon voorheen gekozen worden ui t bekende oplossingen(of-of), nu moet er gekozen worden ui t nieuwekombinaties van bekende oplossingsprincipes(en-en).

- 1928. In Engeland werd een techniek vanstapelbouw ontwikkeld, waarbinnen de betonnendraagkonstruktie gestort werd, een revolutio-naire kombinatie van oude en nieuwe technie- _ - - - - - - - - ~ ken.- 1965. De stalen wand-, tafel- en tunnel kistenwerden ontwikkeld, zoals die nog steeds ingebruik zijn. De draagkonstruktie komt bijnaafwerkingsvrij ui t de kist, de leidingen zitten alop hun plaats. De ui t grote elementen bestaandebekisting wordt verwijderd om opnieuw te


16/116

gestapelde betonpanelenlater gestorte beton

stalen prefab kist breedplaatvloer

wel stucadoor handtilbaarniet handtilbaar


17/116


18/116


19/116

2.1 ZES FACETTEN VAN DE UITVOERINGmaterialen, produkten en elementen- Onder bouwmaterialen wordt hier verstaan: al datgene wat geen vas-te bestemming heeft. Ze kunnen nog voor diverse funkties worden inge-zet: blokken, platen, profielen, specie, slabben, folies, kit, draad,enzovoort.- Onder bouwprodukten wordt hier verstaan: produkten die wordenaangevoerd om in een gebouw te worden opgenomen.- Onder bouwelementen wordt hier verstaan: bouwprodukten dieduidelijk voor n of meerdere bouwdelen of bouwdeelgroepen bestemdzijn: dakpannen, rioolbochten, trappen, gevelstenen, enzovoort.bouwdelen en bouwdeelgroepen- Een bouwdeel is ieder aanwijsbaar en meetbaar onderdeel van eengebouw: fundering, vloerafwerking, keukenkast, kopgevel, riolering,trap, leuning, deurslot, enzovoort.- Een bouwdeelgroep is een stelsel of een systeem, dat ui t bouwdelenbestaat, die in samenwerking een bepaalde werking of hoofdfunktievervullen: muren, vloeren, daken, scheidingswanden, uitrusting.

mensen en vakdisciplinesHet werk op de bouwplaats wordt uitgevoerd door mensen, al dan nietgespecialiseerd in een vak: timmerman, schilder, stucadoor, metselaar,opperman, enzovoort.

techniekenBouwtechnieken zijn er om bouwprodukten tot een gebouw te


20/116


21/116

[J.... ' . '. - - .. "i/i> ...11

2.2 MATERIALEN, PRODUKTEN EN ELEMENTEN, EEN LOGISCHE INDELINGHet is mogelijk materialen, produkten enelementen op vele manieren in een indelingonder te brengen. Een logische indeling is dievan klein naar groot, samenvallend met die vanamorf naar gevormd.

plastisch materiaalDit zijn de niet gevormde materialen die in bulk op de bouwplaatsworden aangevoerd, maar ook in kleinere verpakkingen. Tijdens hetbouwproces krijgen deze materialen hun uiteindelijke vorm.

kleine produktenDit zijn produkten in standaard vormen (konfektie). Met een beperktassortiment zijn heel veel vormen te maken door intensief stapelen ofandere manieren van samenvoegen. Voor de onderlinge verbinding vandeze elementen moet gebruik gemaakt worden van plastische materialen als mortel, ki t en lijm, of van bevestigingsmiddelen (kleineprodukten) als spijkers, schroeven, enzovoort.

grotere produkten/elementen


22/116

Van schilder tot stuca-door , tot gietbouw

Van vroeger to t nu enlater

Een karakteristiek van de verschijningsvorm vandeze materialen, produkten en elementen.

--Verf, mortel, kit,schuim, beton, enz.Per tube, per bus, perkubieke meter.

Hout, steen, metaal,kunststof.Maximaal 40 kg.

2.3. MATER lALEN, PRODUKTEN EN ELEMENTEN, EEN HISTO-


23/116

11

R ISCHE INDELINGIn onze samenleving moet voor het verrichten van arbeid betaaldworden. In een voortdurende strijd de bouwprijs zo laag mogelijk tehouden is hierop altijd bezuinigd. Uitbui ting en uitschakeling vanmensen blijft niet zonder maatschappelijk gevolgen, maar dat is niethet onderwerp van dit diktaat. De behoefte aan schaalvergroting en detoename van technische mogelijkheden hebben elkaar in de handgewerkt en daarom is er een parallel tussen de vorige indeling van kleinnaar groot en een historische indeling van materialen, produkten enelementen.kleine produktenVan oudsher is er altijd gestapeld met natuurlijke produkten, al dan nietgedroogd of gebakken; alles werd met handkracht gedaan, er warenweinig hulpmiddelen. Arbeid was goedkoop.

grotere produkten/elementenHet arbeidsloon wordt hoger en de vraag naar bouwwerken neemt toe.Renteverlies en inflatie gaan een rol spelen, bouwsnelheid wordtbelangrijker. Er ontstaat een behoefte aan weersongevoelige bouw-wijzen. Fabrikagetechnieken en transportmogelijkheden verbeteren. Deomvang der bouwprodukten neemt toe.

plastisch materiaalGezien zijn produktiemogelijkheden staat het plastische materiaal in


24/116

Basismaterialen op debouwplaats of in dewerkplaats, verwerktdoor vaklieden, die veelkonden, met weinighulpmiddelen.

Dit overzicht laat zien dat in de loop der tijd deproduktie steeds meer verschuift van debouwplaats naar de fabriek. Daar worden zowelprojekt-gebonden als ook niet projekt-gebondenprodukten gemaakt. Op deze pagina worden peronderscheiden groep de grote en kleine onderdelen gekarakteriseerd aan de hand van devragen: "Wat?", "Waar?", "Wie?", "Hoe?".

grof fijn

Grotere produkten waarin al veel arbeid zit, inde fabriek gemaakt.Welke vakman verwerktze? Er ontstaan nieuwefunkties in de bouw.

Vaste afspraken enberoepscodes (gilden,meesters, gezellen).Standaardoplossingen(profilering, materiaalkeuze enzovoort).

Ook in de afbouw meergrote en "affe" produkten: machinaal timmerwerk, lijsten, deuren,enzovoort. De timmerman leert monteren.


25/116

LE

2.4 MENSEN EN VAKDISCIPLINESAlles is te maken, maar vraag niet wat het kost. Toch draait allesdaarom. Afwijkingen van beroepsregels zijn altijd duur en daardoormoeilijk realiseerbaar. De vakman is niet gewend dingen te doen, diebuiten zijn beroep vallen. Schrijft het werk dit wel voor, dan wordt erals het ware een nieuw beroep gentroduceerd. Het aanleren vannieuwe routines kost tijd en werkt dus kostenverhogend. Toch is er veelmogelijk, wanneer dit effekt ingecalculeerd wordt. In dat geval moetende kosten weg te werken zijn op bijvoorbeeld de projektgrootte of opherhalingseffekten.De arbeidsintensieve verwerking van kleine produkten op de bouwplaatsheeft geleid tot de ontwikkeling van haar eigen vakdisciplines. Alledisciplines hebben hun eigen normen. Dat kan lastig zijn: "Het gebeurtzo en niet anders". Het heeft ook voordelen: Beroepstrots zorgt voorgarantie. Hiermee moet zorgvuldig omgesprongen worden, want inambachtelijke bouw zoals renovatie en restauratie kunnen traditionelevaardigheden niet gemist worden.

Nieuwe, zwaardere en grotere produkten en produkten met een groteremate van afheid hebben geleid tot andere beroepen. Bij het toepassenvan grotere blokken vervalt het nhandmetselen en daarmee ook deechte metselaar. Maatvaste blokken en panelen van gasbeton, kalkzandsteen en gips maken het gebruik van lijm mogelijk. Het resultaat isvlakke (bijna) behangklare wanden, waar de stucadoor nauwelijks meeraan te pas komt: Bij dit soort wanden blijft zijn werk beperkt tot bijwerken en repareren, nadat de leidingen zijn ingefreesd.

Wat betreft de plastische materialen verschuift het vakmanschap naar


26/116

TimmermanMetselaarOppermanStucadoorSchilderInstallateurOok: Allesdoener

Timmerman-stellerMetselaar in blokkenGibozetter-behangerOppermanStucadoor-bijwerkerSchilderInstallateurNog steeds:Allesdoener?

Nieuwe beroepenontstaan, oude beroepenkrijgen een nieuwewaarde.

Het bouwen van dezevilla was niet meer eenkwestie van stellen enmetselen. De metselaarwas eerder beeldhouwer.

In hoeverre zijn de vaklieden beschikbaar enbetaalbaar? Het uurloon is aanzienlijk, maar eris geen kostbaar materieel nodig. Er is eengrote vrijheid in vormgeving. Het produktietempo kan gemakkelijk aangepast worden (aande verkoop mogelijkheden, bijvoorbeeld).

Er wordt nog steeds gestapeld, maar de blokkenzijn niet meer handtilbaar Deze methode isgeschikt voor de produktie in kleine series (20-30 woningen). In stadvernieuwingsprojekten zijnook nog kleinere series mogelijk.


27/116

2.5 TECHNIEKENBouwtechnieken hangen samen met detoegepaste materialen en produkten. Op ee nbouwwerk zijn dan ook net zo veel techniekenals produkten te onderscheiden. Op deze paginawordt daar enige orde in gebracht.Bouwtechnieken beginnen boven de fundering.Funderingen worden meestal heel ambachtelijkgemaakt. Ze zijn projekten plaatsgebonden,dat wel.stapelen (klein)Kleine materialen en produkten hebben hun eigen maatsystemen: Bijhet bouwen moet rekening gehouden worden met lagenmaten, koppenmaten, pannenmaten, houtmaten, een maat voor ieder produkt. Iedermateriaal heeft zijn eigen bevestigingstechnieken. Net als de kleineprodukten zijn deze bevestigingstechnieken eenvoudig, per stuk goedkoop en universeel toepasbaar: metselmortel, spijkers, schroeven,zwaartekracht. Soms zijn er speciale (tijdelijke) hulpmiddelen nodig. Bijmetselwerk bijvoorbeeld: profielen, mallen, schenkels.stapelen (groot)Hiervoor geldt in principe hetzelfde als bij het stapelen van kleine produkten en materialen. Wel is hier meer hulpmaterieel en meer specifiekgereedschap vereist. In plaats van metselmortel worden hier vaak lijmtechnieken toegepast. De bevestigingstechnieken van de grotere produkten zijn meestal specifiek voor dat ene produkt ontwikkeld. Nadereinformatie moet gezocht worden in de fabrieksvoorschriften.


28/116

Voor de fundering gelden eigen systemen.- Paalfundering:Houten palen, opzetters, betonpalen, inde grond vervaardigde palen.- Fundering op staal:Metselwerk, stampbeton, gewapendebetonstroken, doorgaande gewapendebetonplaat.- Varianten:poeren, betonringen, enzovoort.


29/116

EB

........

2.6 GEREEDSCHAPPENDe te gebruiken gereedschappen worden bepaalddoor de toegepaste materialen en technieken.Teveel soorten gereedschappen op de bouw kanheel lastig zijn, denk aan verlengsnoeren, gasslangen, compressorslangen. In het ontwerpstadium wordt hierover al veel vastgelegd. Nietalleen over gereedschapgebruik tijdens de bouw,maar ook levenslang daarna: Teveel gereedschap is ook lastig voor de onderhoudsdiensten.Menskracht wordt in vele gevallen vervangen door machinekracht.Standaard handgereedschap, van handzaag tot metseltroffel (altijdeigendom van de gebruiker), wordt vervangen door elektrisch en pneumatisch gereedschap, van boor en zaag en schaaf tot hamer. (Dit soortgereedschap is altijd eigendom van het bedrijf.) De "auto-matisering"van de handgereedschappen heeft renovatie mede mogelijk gemaakt:Het is mogelijk gebleven veel arbeid ter plaatse te doen. Met de introduktie van nieuwe kleine bouwprodukten, zijn er ook nieuwe gereedschappen gekomen: denk hierbij aan speciale bevestigingstangen enpistolen.Grote blokken worden verwerkt met behulp van de bekende handgereedschappen, per produkt vaak aangevuld met speciaal gereedschap,dat niet zelden door de fabriek ter beschikking gesteld wordt aan debouwer. Zo is er bijvoorbeeld voor de verwerking van kalkzandsteenblokken een speciale draagtang en voor gasbetonblokken zijn er rasp,schaaf en zaag.

De gietbouw vraagt, naast de bekende, niet om bijzondere gereed


30/116

zaagschaafklemduimstokboorhakentroffelschuurblokjehamernietpistool

speciebakjeknabbelschaarschietpistoolkitspuittrilnaaldschuimkanonlasappartuurspeciaal gereedschap

Ondanks alles blijven de oude basis gereedschappen veel gebruikt bij alle bouwwijzen ensystemen, in het bijzonder in de afwerkingsfase.Het arsenaal basis gereedschappen is de laatstejaren uitgebreid met gemakkelijk hanteerbaregereedschappen uit de "Doe-Het-Zelf" hoek.


31/116

11

2.7 MATERIEELOok het te gebruiken materieel wordt bepaalddoor de toegepaste materialen en technieken.Wanneer duur materieel nodig is, moet het ookzo efficint mogelijk gebruikt worden. Wanneerer een bouwkraan op het werk nodig is, moetdeze zoveel mogelijk benut worden.

Bouwen met kleine eenheden kan zonder veel materieel, het is materieel-ongevoelig. Maar pas op! Wanneer besloten is tot materieel ongevoelig bouwen, moet voorkomen worden dat er alsnog een grote zwarepui of -erger nog- een zwaar prefab balkon, toegepast wordt, waarvoortoch nog een dure kraan nodig is.

Naarmate zwaardere bouwdelen gebruikt worden, verschijnen er meerwerktuigen en is de introduktie van materieel begonnen. Om di t hulpmaterieel op de werkplek te brengen is vaak echt materieel (een bouwkraan bijvoorbeeld) nodig. Zoals gezegd, wanneer de bouwkraan er is ,moet hij ook gebruikt worden.


32/116

Gepakketteerdeprodukten wordengrootschalig aangevoerd. Dat is goedkoop. Let op:- Begaanbaarheid vande weg.- Opslagmogelijkheid.

Idem, echter: De bouwsnelheid verdraagt geentrage aanvoer.

Dit is een overzicht van materieel op en rond debouwplaats. Oja . , voor het maken van funderingen bestaat een geheel eigen assortiment aanmaterieel.

AANVOER BOUWPLAATS- Weinig materieel en- Weinig hulpmiddelen.- Lage investeringen.- Voor opbouwen afwer-king bruikbaar.- Universeel toepasbaarbij vele bouw methodenen stadia.

Idem, echter: Met hetzwaarder worden vanJ het produkt wordt ook, het m aterieel zwaarder.


33/116

11

2.8 BOUW DELEN EN BOUW DEELGROEPENIn de inleid ing van di t hoofdstuk (2.1 Zesfacetten van de uitvoering), werden bouwdelenen bouwdeelgroepen genoemd, direkt na dematerialen, produkten en elementen, dat waseen rangschikking naar schaalniveau. Daarnazijn vijf facetten nader belicht. Het vouwbladachter in di t diktaat laat in matrixvorm derelaties tussen de in dit hoofdstuk gehanteerdeb?uwdeelindeling en de bouwdeelgroepindelingZIen.

:f!---!!I!!:: Il!ill!i5l!ll!

I \ l ! ~ E l i l ~ IHIT==== ! : 1 ! ~

----


34/116

Deze voorbeelden geven aan dat ook bij de uitvoering de bouwdelen niet eenduidig aan verschillende bouwdeelgroepen zijn toe te wijzen.De bouwdelen zijn niet los van elkaar te maken,ze zitten aan elkaar vast en door elkaar, ookwat betreft de uitvoeringsvolgorde.

leidingen en sparingenreeds in funderingopgenomen

geveloffundering?


35/116


36/116

*************************************************************KODEN U ~ 1 i 1 E R

OMSCHRYVINGHOEV EEN

010 . 00 . 000 BOUWPERSONEEL011 .10 .000 BOUWLEIDING011 .10 .002 ..... W ~ ~ IE UITVOERDER0 11.1 0 .003 ..... WKN DEEL UITVOERDERS011 .10 .004 ...... WKN ORGANISATIEDESK.011 .10 .005 ..... WKN IE W E R ~ J R G A N I S A T O R 011 .10 . 006 ... WKN WERKORGANISATOR011 .10 .007 ...... WKN PRODUKTIE-ASSISTENT011 . \0 .008 ...... WKN IE WERKADMINrSTR.0 1 1 ~ 1 0 . 0 0 9 ... WKN WERKADMINISTRATEUR011 :10 .010 .... WKN PRAKTIKANT

011.20.000 BOUWBEGELEIDING011.20.001 ...... ~ ; T VOORCALCULATIE WRK011. 2 0 . 002 ..... PST TEKENKAMER011 .20 .003 ..... PST BEDRIJFSBURO011.20.004 ..... PST PROJEKTLEIDER

019 . 10 .000 DIV.BOUWPERSONEEL019.10.001 ..... WKN KRAANMACHINIST ! ';' w 10 . 002(1 1':;'. 10.003l'i' . 10 .00401 ' ) , 10 .005019 . 10. O O ~ ,

...... WKN LIFTBEDIENING

...... WKN TRACTORMACHINIST...... WKN O N D E R ~ J U D S M O N T E U R

...... I ~ K N l'iAGAZYNBEHEERDER

...... WKN BETONLABORANT

MANURENNORM ONDERD


37/116

3.1 DE BOUWPLAATSEen kenmerk van het bouwvak is, dat hetprodukt daar gemaakt wordt waar het komt testaan. De bouwplaats stelt haar eisen aan demanier van bouwen en daarmee ook aan hetbouwwerk zelf.ligging en bereikbaarheidDit kan de keuze van de bouwwijze danig beperken. Bijvoorbeeld:- Bomen in de straat. De kist kan niet aan destraatzijde gelost worden. "Dus" gaat de kraannaar de achterkant. "Dus" kan er aan de voorzijde geen zwaar prefab betonnen balkon inworden gehesen.- Trambaan in de straat. De bovenleiding vande trambaan maakt aanvoer door deze straatonmogelijk. De achterzijde is alleen toegankelijk voor kleine auto's, betonwagens kunnen erniet komen. Is hiermee gietbouw uitgesloten?Wat zijn de alternatieven?opslagmogelijkheid voor materialen- Wanneer er in de straat geen ruimte voor opslag van materialen is, dan zal het pand in delenmoeten worden gerealiseerd. De konstruktie vanhet ene deel za l de opslag, nodig voor hetandere deel, moeten kunnen dragen. Dit stelthoge eisen aan de uitvoeringsvolgorde. Tussenopslag moet tot het minimum worden beperkt,bouwdelen moeten direkt van de vrachtautogeplaatst kunnen worden.


38/116

3.2 RUWBOUW - AFBOUW


39/116

EB

Tijdens de uitvoeringsperiode van een gebouwkunnen verschillende stadia van afheid onderscheiden worden. Zo is het moment waarop hetgebouw water- en winddicht is van groot belang,omdat hierna de afbouw weersongevoelig kanworden voortgezet. Is di t de scheiding tussenruwbouw en afbouw? Hier onder wordt ditgrensgebied nader onderzocht, aan de hand vande reeds eerder gehanteerde indeling van bouwprodukten van klein naar groot.Bij het bouwen met kleine produkten voltrekken de vorderingen zichveelal gelijkmatig over de hele linie van werkzaamheden. Het weer-regen en vorst- kan voor grote stagnatie zorgen, vooral bij metselwerk. Bij houtskeletbouw is di t minder het geval.De binnenwanden worden vaak gelijk met de buitenmuren opgetrokken,in verband met hun stabiliteitsfunktie.

Voor het bouwen met grotere produkten en elementen geldt bovenstaande, met dien verstande, dat de opbouw fase sneller verloopt en hetgebouw dus sneller dakdicht kan zijn. Ook hier hebben de binnenwandenvaak een stabiliteitsfunktie. Ook het verlijmen van elementen is vochtgevoelig, doch in mindere mate dan metselwerk.

De opbouw van in het werk gestort beton kan als de ruwbouwbeschouwd worden, de gevelinvulling wordt dan "ruwe afbouw"


40/116

In ruwbouw is vaak al flink wat afbouwopgenomen: ingestorte leidingen in wanden diegeen afwerking meer behoeven, beglaasde engeschilderde puien, enzovoorts. In het ene gevalis de bouwtechnische scheiding duidelijker danin het andere. Daar waar de scheiding niet duidelijk is, wordt ze bepaald door de invalshoekvan de beschouwing.

ruwbouw en afbouwvloeien in elkaar over.het is een maakproces.

eveneens geen duidelijkescheiding.

3.3 DRAGER - INBOUW


41/116

Ruwbouw en afbouw mogen niet verward worden met de begrippendrager en inbouw.Onder DRAGER wordt verstaan, dat deel van het gebouw (de woning),waar de gebruiker geen invloed op heeft: het onveranderbare deel meteen lange levensduur. De drager is dus meer dan de draagkonstruktie,het kan ook delen van bijvoorbeeld het leidingen en gevelsysteeembevatten.Onder INBOUW wordt verstaan, dat deel van het gebouw, wat aan dewensen en eisen van de gebruiker aangepast kan worden: het veranderbare deel met een veelal kortere levensduur.De exacte scheiding tussen drager en inbouw verschilt dus ook vanprojekt tot projekt. Heeft de keuken een vaste plaats of zijn er meerdere plaatsingsmogelijkheden? De natte cel? De trap?De scheiding tussen drager en inbouw is een antwoord op de vraag hoegebouwen tijdens hun levenscyclus aangepast kunnen worden aan deveranderende eisen des tijds. Dit is niet het onderwerp van dit diktaat,hier wordt volstaan met het belichten van enkele, hiermee samenhangende uitvoeringsoverwegingen.het bouwen van de dragerEen belangrijk onderdeel van de drager, is de draagkonstruktie. Dedrager moet zodanig ontworpen zijn (vooral plaats en maat van desparingen zijn belangrijk), dat deze later te herverkavelen is , van grotenaar kleine of van kleine naar grote woningen. In dit verband heeft hetniet instorten van leidingen twee voordelen:- De bij herverkaveling noodzakelijke veranderingen aan de leidingenzijn gemakkelijker ui t te voeren.- Door de leidingen niet in het beton op te nemen, kan er efficintergestort worden. De procesmatigheid van de gietbouw wordt hierdooroptimaal benut en in het geval van grote elementenbouw, wordt doorhet achterwege laten van instortingen het aantal verschillende elementen drastisch verminderdDe drager wordt gebouwd door specialisten: De specialist aannemer

drager inbouw


42/116


43/116

3.4 DE BOUWORGANISATIEDe logische opeenvolging van handelingen lijken gedirigeerd te wordendoor een onzichtbare hand. Het is in het belang van alle betrokken partijen dat het bouwproces zo efficint mogelijk verloopt, maar nadat hetwerk is aanbesteed is het vooral de zorg van de aannemer: Hoe voordeliger hij werkt, hoe meer hij verdient. De kosten kontrole is bij hem ingoede handen, de kwaliteitskontrole niet altijd. Wanneer de afspraak isdat de aannemer de gemaakte kosten kan declareren (bouwen onderregie) zullen ook de kosten door iemand anders gekontroleerd moetenworden.de aannemerDe procedure volgens welke de aannemer bepaald wordt is van belangvoor de ontwerper. Het is mogelijk dat de aannemerkeuze bij voorbaatvastligt omdat het een relatie is van de opdrachtgever. Het is ookmogelijk dat er met een of meer aannemers onderhandeld wordt. Indeze gevallen en bij een onderhandse aanbesteding is min of meerbekend wat de aannemer met zijn bedrijf kan en niet kan, de ontwerperkan hiermee rekening houden. Bij een openbare aanbesteding is op geenstukken na bekend wie het projekt uit zal gaan voeren en dit stelt eisenaan het ontwerp: Het plan moet door iedereen eenvoudig te maken zijn.Het toepassen van bijzondere konstrukties, die slechts door een enkelegespecialiseerde aannemer goedkoop te maken zijn, voorkomt lageinschrijvingen en zo wordt het toch nog duur.Iedere aannemer zal het werk weer anders organiseren; iedere aannemer zal op zijn beurt andere bedrijven bij de bouw betrekken, name-

PROJEO lijk de onderaannemers, ook allen met hun eigen manier van organiseren.kostenkontroleDe gecalculeerde contractprijzen worden in de uitvoeringsfase nog eensgewikt en gewogen, evenals de te hanteren bouwmethode. Inkopers


44/116

l.-J ERf A L ( , D i " : : ~ ! E B O U t J P L ' : ; A T : ; I , ) ~ , T E N il R C. HIT f C T ' ; , T ~ t W t \ ; : , R [ l V E ; ; H I 4 A l

t,:r,t.NI)::,'::::f, HOEV EENOl'lSCHRYVING,', 1 (, ('(' . 0 ')( 1 Eu)UWPER';ONECL.:' 1 j . J ,) . (, ,) .) 80UWLE r I I Nr,,)1 . ; (). (,,)2 ( . J I J ~ 1E IJ rTVOEf,r'ER' : '11. . .... U:Jt [IEEt. UI T' .. OE:R(lER ,( ! I I . ' ':' . . 1Jt;N ORC,i',tJI ';:.tlTJE(i[:;:.V.' )11.1(1 . ':;')5 .. .. .. Wf ;!'! IE l - / E f ~ f . ( : ~ O : , A : - ' j - : , A T O R ( IJ: . . . ~ ~ ; f N W f T i l ; C o R ( i A N J ~ , ; : \ r o n I) 11 . . ('JI.N F'riCI(ll):(T i E . ~ ; : ; : = . I : , T E ~ J T 011 . :(0 . (1(1'':: . , , I.') N I :: I-iERI;A[,:,:r"H;::fR.('1 1( ' . ('(j ' , ' 1 ~ i ; N I ~ E : : ; : k , - ; ( I ; ' 1 1 j \ : ; T K A T E U R (, 1 J 10 . n l (! . 1,JI .N r';:"':-,I ( T I l;NT'" I .: :0') . (,(.(0 (li)I)\WEC,EL.E: I [I 1Nu(I ! 1 . :: ') . 0(11 . .. . F':;.T v,)on( flLCUL{iT"IE WRK() l i . . . .... :':;,T T E H : : : t ~ k . : , : ' E R ( ' 11 . . . . .. P:;,T BEDRJ JF:::.EcURO( '11. "...) . 0,)4 . . .. F"':,T pr,I),JEI


45/116

3.5 UITVOERINGSOVERWEGINGENIn de voorgaande hoofdstukken zijn verschillende uitvoeringsoverwegingen genoemd om de besproken onderwerpen toe te lichten. Alle overwegingen moeten tot een beslissing leiden, maarwaaraan worden overwegingen afgewogen?Moet de kwaliteit de doorslag geven? Of deprijs? Of wegen maatschappelijke faktoren hetzwaarst? Maatschappelijk gezien kan het eennadeel zijn dat er weinig mensen nodig zijn,terwijl het gunstig is voor de bouwkosten.Meestal heeft het laatste tot nog toe de doorslag gegeven, maar blijft dat zo? Niet alleoverwegingen zijn van bouwkundige aard en dewaarde van de overwegingen verandert met detijd. Nog een paar in willekeurige volgorde.- Ontwerpvrijheid- Bouwtempo- Arbeidsintensiviteit- Vrijheid van werkvolgorde- Weersgevoeligheid- Materieelgevoeligheid- Behoefte aan bijzondere aanvoerwegen- Planningsgevoeligheid- Nawerk op de bouwplaats- Handtilbaarheid- Benodigde hulpmiddelen- Behoefte aan specialisten- Beschadigingsgevoeligheid- Hoeveelheid afval- Kans op diefstal


46/116

De behoefte aan samenspraak van ontwerp en uitvoering is groot.Een enqute bij ruim honderd projectleiders en uitvoerders van een bouwonderneming geeft als meningvan de ondervraagden:er is weinig literatuur waarin de uitvoeringstechniekwordt behandeld en er wordt in beperkte mate doorontwerpers aandacht besteed aan de volgende onderwerpen.

het ma terieel55% = wordt verwaarloosd35% =denkt er een beetje aan10%= weet het niet,.,,'... ,'wijze van montage35% = wordt verwaarloosd59% =denkt er een beetje aan

3% = egt het precies3% =weet het nietmaattoleranties17% =wordt verwaarloosd69% =denkt er een beetje aan

6% = egt het precies6% =weet het nietde terrein-inrichting73% =wordt verwaarloosd

10: '

269:'.10 17:'

J06" 6:'~ ' 0 7 J : '


47/116

produkten en elementenhebben met het oog opde uitvoering voor- ennadelen. de ontwerper~ , 0 e t de af w"g i ng" , ~ k e n , afgestemd op

on t ' -arpopdracht.bi j voor bee Id:

een doe he t zelf clubgebouw:- arbeidsintensief- erg laag bouwtempo- vrijheid van inkoop

zeer gewenst(concurrentie).

ontwerpvrijheid bcuwtempo

het bouwtempo isgestaag maar laag.al les moet pe r stuk opzijn plaats gebrachtworden.

zi jn

arbeidsintensief

\ l e e J h a n d a r ~ ~ 1 d t>i j deverwer'J


48/116

-[@@. ~ j @

vrijheid van werkvolgorde weersgevoeligheid materieelgevoel ig

we inig materieelgevoelig. denk wel aande steigers.

bijzondere aanvoerwegen nodig

geen bij zondereaanvoarwegen nodig:hoewel steenauto'ssteeds groter enzwaarder worden, kaner a It i j d nog voorkleinere auto'sgekozen worden.

hoewe I In minderemate, geldt ook hierhe t bovenstaande.


49/116

planningsgevoelig

weinig

zi jn

plannings-door de

omvang van he tmateriaal en hetmaTerieel.

nawerk

vee I nawerk:

worden getra sc.er 1S nauwe.1 Jks nog

ig :

handt i Ibaarhe I d

handT I Ibaar: , ,50 kg .

nleTh8ndt i Ibaar: 50kg.

niet handt i Ibaar, of

special isten nodig

zIJn metselaars,tilTlT\erlieden ensysteemmonteursspec ia I i sten 1

geen specialistennodig: hoewel, degasbeton of gibo ploegdoet niets anders dangasbeton of gibowandenzetten.

stortploegen.


50/116

beschadigingsgevoel ig he ld

de shade bi i j f tbe!>E!rkt to t de omvang

'valide (kleine)ondllfde Ien . ze zijnpet ' stuk welbeshad i g i ngsgevoe I ig,n i ~ ~ r omdat ze met dehand verwerkt worden,z:IJner weinigbeschadigingen.he t verwerken van de

~ ~ ~ ~ l e m e n t e n metgroterlAAter Iee I I e idtt o t ~ ~ S c h a d e en isdaatdoorminder gemak-kell JI\ te repareren.

hoeveelheid afval

ofl nder afva I dan bijode kleinere elementen,omdat er op materiaal

. fliaat , ontworpen moetworden, en omdat erzuiniger met grotereelementen wordt9mgesprongen.

GOGDOQQI]

behoefte aan geschooldpersoneel.

geschoold voor wat

en, monteren kannieuwe technieken

sl i jmen enkt I!(ken door6I\gesch,?oldengebeuren. dit leidteChter weer to t eenni euwe vorm van"geschoold" zijn:fabriekskennis.

vrijheid van inkoop

minder keus, omdat erminder leveranciersziJn. niet allemateJ a I en en matenziJn uitwisselbaar.

3.7 WAT WEEGT HET ZWAARST?


51/116

Zolang duidelijk is welke overweging hetzwaarst weegt, is het nemen van beslissingenniet moeilijk. Maar beslissingen hebben vaakonbedoelde (en onvoorziene) bijeffekten, overwegingen staan met elkaar in verbinding. Enkelevoorbeelden.De tijdwinst van een snelle g ietbouw- of 2Delementen methoden kan teniet worden gedaandoor een gevelvulling zoals metselwerk (die veellangzamer te verwerken is): de wens van deopdrachtgever, die een "stenen" huis wil.25 Woningen worden afgedekt met 2D-dakelementen, omdat ze snel gelegd zijn envanwege hun affe onderkant. De fraaie onderkant verregent echter, omdat de dakpannen nietsnel genoeg gelegd kunnen worden (eerstmoeten immers de panlatten nog gespijkerdworden). De plaat is weersgevoelig en vraagtdus eigenlijk om een afdekking met een regenkerende folie zoals ventifol, of iets dergelijks.Het metselen van dwarswanden in een gietbouwprojekt leidt tot vertraging in het bouwproces, in verband met het moeten wachten opde metselaar en de droogtijd van het metselwerk.Een snelle affe geveldichting (met een noorsepui, bijvoorbeeld) maakt het nodig dat hetinbouwpakket eerst naar binnen moet. De vloer


52/116

(jOGG( ) ( ) G ~

' ," , ." . , . ." . . . . . '. '

" . . ". ' .... :: ...... : . . . . .. . .. "

. '. :' ' . ' . .' . .o l . . .' . .., ' . ." , . .

', . " ,'.," . .


53/116


54/116

4.1 UITVOERBAARHEIDDe overweging, hoe uitvoerbaar bijvoorbeeld


55/116

metselwerk is , hangt af van de vorm waarin hetmoet worden uitgevoerd. Een lange, lage muuris eenvoudiger uit te voeren en dus goedkoperdan een smalle hoge. (Het kan in beide gevallentoch een "stenen" huis opleveren.)De metselaar en opperman moeten goed bij hunwerk kunnen komen en hebben hiervoor eenechte steiger nodig, welke tot het uiterste vande topgevel moet worden doorgezet. Ze moetengoed zicht houden op hun werk om aan de draadte kunnen werken. Bij schoon werk zullen desteigers vaker opgehoogd moeten worden dan bijvuil werk (om de 150 cm) en de profielenwaarlangs gemetseld wordt, eveneens. Het "vanbinnenuit" metselen van de buitenmuren (vanafde verdiepingsvloer, in plaats van de steiger) isdaarom ook niet mogelijk. Er mag evenmin vanworden uitgegaan, dat een halfsteens muur inschoon werk, ook aan de achterkant schoon isom aan te zien. (Ongelijke steenbreedten bijgebakken produkten.) Dit is als regel wel toelaatbaar bij het gebruik van kalkzandsteen ofbetonsteen voor scheidingswanden tussenbergingen.Veel hoeken en sprongen maken veel hulp-middelen en materieel nodig. Dit bemoeilijkthet metselen en het aan het eind van de daguitkrabben van de voegen. Om dit goed tekunnen doen, moeten veelal de profielen wordenweggehaald, hetgeen veel stelwerk met zich


56/116

goedkoop

Bij hetzelfde aantalvierkante meters

duur

De winst van een affeprefab gevel gaatteniet, omdat demetselaar steigersnodig heeft. Dit geeftbovendien veel kansop glasschade.

Het er eenvoudig bijkunnen en de steen plaatsen.

4.2 VRIJHEID VAN INKOOPIn welke mate aan de uitvoering vrijheid vaninkoop wordt geboden, hangt natuurlijk nauw


57/116

samen met het ontwerp. Materiaalkeuze, kleur,vorm aantal, afmetingen en levertijd vloeienhieruit voort.Uiteraard geldt ook hier, hoe exclusiever, hoemoeilijker te krijgen, langere levertijden,afhankelijk van specialisten, enzovoort. Dezefaktoren zijn duidelijk af te lezen van bepaaldegebouwen, hoe het met deze inkoopvrijheid isbij brand-, storm- en andere schade, laat zichraden (Beschikt men dan nog over de oorspronkelijke mallen, of neemt men, net als bij tegels,wat reserve in huis?)Een voorbeeld van hoe moeilijk inkoopvrijheidis:Om een gebouw snel weersongevoelig te maken,worden, na het aanbrengen van de noorse puienen het dak, de goten aan het dak bevestigd. Demetselaar kan daarna in eigen tempo buitendoorwerken, binnen kan men onafhankelijk hiervan ook door: goede vrijheid van plaatsingsvolgorde dus. Om het mogelijk te maken achterde goot te metselen, werd hier een rollaaggetekend, bovendien is deze goed op maat tehakken onder de "muurplaat", een goede opvangvan maatafwijkingen is hierdoor mogelijk (zeeruitvoeringsbewust). Door marktomstandighedenzijn echter op dat moment alleen stenen metgaatjes te krijgen. De zeer harde steenkwaliteitmaakt hakken moeilijk, bovendien ontstaan erveel detailIer ingsproblemen.


58/116

Drie-verdieping-hoge panelen van witte kunststof in een zeer beperkte oplage, met veeltypes. Eerder een kwestie van wie wil en kan ditmaken, dan dat er sprake is van inkoopvrijheid.

4.3 BEHOEFTE AAN BIJZONDERE AANVOERWEGEN


59/116

Niet iedere doe-het-zelf botenbouwer realiseertzich de afmetingen en het gewicht en moet zijnprodukt daarna met veel kunst en vliegwerk opzijn plaats zien te krijgen. Dit doet zich ook inde bouw voor.

Bouwelementen, die elders, minder weersgevoelig en efficinter zijn gefabriceerd, moeten welter plaatse kunnen worden aangebracht.- Het ontwerp moet zich er voor lenen. Woningbrede puien wegen veel en maken het gebruikvan een kraan nodig. De kraan vraagt ruimte.- Het inhijsen moet vlot kunnen gebeuren, tot - F r = = ~ = = # - - - - - i op de definitieve plaats. De kraan behoort nietgebruikt te worden om het element te stellen, L - _ ~ - - - = : : - - ____ -.J


60/116

Een heel gewicht endaarbij nogal onhan-delbaar.Het gebruik van eenkraan is hier echtnodig.

Hier gaat het inhijsen der elementenuitstekend.

Hier niet.

4.4 BESCHADIGINGSGEVOELIGHEID


61/116

De beschadigingsgevoeligheid van een detail ofeen onderdeel hangt af van vele faktoren, bijvoorbeeld:- Wat zijn de materiaaleigenschappen?- Moet het produkt uitharden, waardoor hetpas later zijn sterkte krijgt?- Moet het getransporteerd worden?- Moet het gebundeld worden tijdens het trans-port?- Moet het met de kraan gehesen worden?- Of is het handtilbaar?- Vraagt het speciale aandacht bij het stellen?een voorbeeldBij een prefab betonlatei komt een aantal vandeze faktoren aan de orde. Het produkt is niethandtilbaar en wordt in bundels (door middelvan ijzerdraad) met hijswerktuigen geladen engelost. Tijdens deze fase ontstaat er veelschade, temeer daar de uitharding amper isvoltooid. Dun gedetailleerde betonrandjesbreken gemakkelijk af tijdens het opslaan vande lateien op het werk. Nadat het plaatsen(kraan en strop) en het stellen (hamer enwiggen) achter de rug is en de metselaar vertrokken, vertoont de latei voorgoed de sporenvan de uitvoering.Een iets forser detaillering met minder kwetsbare randjes, zou de gebruikswaarde verhogen,immers een gave latei in het zicht is er ookvoor het oog.


62/116

beter zo

4.5 WEERSGEVOELIGHEID


63/116

Regen, wind, vorst en zon oefenen hun invloeduit op het in uitvoering zijnde bouwwerk. Hierdoor kunnen gebreken ontstaan, die later pasaan het licht komen, zoals lekkage, rot, krom':'trekken, zwellen, oplossen, enzovoort. Het isvan belang, dat het detail in alle stadia vanwording deze invloeden kan doorstaan.een voorbeeldTijdens het transport en de opslag van een in defabriek gemaakt binnenblad van een gevel, komtde regen op plaatsen, waar het niet behoort tekomen. Zolang dit binnenblad niet door hetbuitenblad van weer en wind is afgesloten, zalhet op andere wijze goed beschermd moetenzijn, om blijvende schade te voorkomen.nog een voorbeeldIn de fabriek aangebrachte folin kunnen doorkou en wind bros worden en kapot waaien. Dit ismoeilijk afdoende in het werk te herstellen enkan tot omvangrijke schade leiden, omdat juistin de winter de bescherming tegen het weer hethardst nodig is . Een goede materiaalkeuze kanveel narigheid voorkomen, evenals een goededetaillering. Ook tijdelijke maatregelen, al s hetmet een lat vastzetten van de folin kan hetstukwaaien voorkomen.Weer en wind veroorzaken niet alleen schadeaan het detail, maar kunnen ook het hele werkstilleggen, bijvoorbeeld omdat er tijdens vorst


64/116

10 mm gipskartondamprem45 mm glaswol

4.6 HANDTILBAARHEIDDe maakbaarheid van een detail hangt onderandere af van het gewicht der onderdelen. In dit


65/116

voorbeeld is sprake van een betonnen prefabluifel, die meewerkt als latei. Het geheel isbeslist niet meer handtilbaar er moeten hijswerktuigen aan te pas komen, maar wel moetdan eerst het metselwerk drogen, om hetgewicht te kunnen dragen. De metselaar kan dusniet door, bovendien zijn er voorzieningen nodigin de vorm van een ondersteuning, om kantelente voortkomen. Deze steun zal, juist voor deingang, een tijd lang een sta in de weg zijn. Omdoor te kunnen met het metselwerk moet deluifel omsteigerd worden en het lood moet aanwezig zijn om ingemetseld te worden. Pas opvoor vallende stenen! De voeger maakt hetverder maar af, hij kan er tegen die tijd - zijhet moeizaam - op zitten.De toepassing van een handtilbare prefabpolyester luifel voorkomt vele problemen. Delosse latei, die nu nodig is, kan door de metselaar "eenvoudig" worden meegenomen in zijnwerk. Geen gewacht verder, minder planning,geen kraan, geen steigerombouw, geen vallendestenen, kortom iedereen kan doorgaan met zijnwerk.De bewoner kan tot op het laatste momentwachten met de beslissing, wel of niet een luifelte nemen, hij kan de gevel eerst af zien. Het isook mogelijk, naderhand de luifel te verwijderen.Nadat het gevel werk is afgevoegd, kan de luifel


66/116

Geen kwestie van evenneerleggen enz ,Maar: plannen,wachten en stutten.Niet zo eenvoudigallemaal, een echtambachtelijk bouw-werk. Dat wel.

- r @ ) ~ 4.7 VRIJHEID VAN PLAATSINGSVOLGORDEAan de hand van twee voorbeelden worden tweeweten een


67/116

. ~ I @

~ . " " .:.':"'": . ; : ' ~ ~ . ' .. \ ..

uitersten uitgelegd, maximum eneen minimum aan plaatsingsvrijheid. In beidegevallen gaat het om een dakkapel.geen- Het dak zal pas dicht kunnen, als de dakkapelklaar is.- Het is niet mogelijk de dakkapel later aan tebrengen.-De werkplek is moeilijk bereikbaar, terwijl erdoor velen aan gewerkt moet worden.- Door de veelheid van materialen en technieken is de kans op fouten, materiaal- en tijdverlies groot.- Het is een tijdrovende konstruktie. Zolanghet dak niet dicht is kan men binnen nietverder.- Moeilijk op te nemen in de planning.- De werkzaamheden zijn zeer weersgevoelig.- Deze oplossing is erg duur.Maar wel:- GrotereGeschiktverbouw

vrijheid voor de ontwerper.voor incidentele gevallen, zoals- Volledige vrijheid van materiaalkeuze.


68/116

latmastiekribkiezelbak loodaluminium daktrimmastiek grindisola iedekenalum iniumfolieorigontriplexverf vulling beitsbevestigingsmiddelenafwerklattendraaiende delenspuitwerk behangnawerklatten plintenglas g l a s l a t t ~ n / ' R /hangen slUltwerk ;':,veel ~ e r e e d s c h a p p e n /' ,.van timmerman 'van schilder en 'dat alles op zo'nklein plekje boven ,in/op het huishet duurt wel erglang voordat het dak dicht isVeel werkzaamheden ter plaatse, door velen.

4.8 VRIJHEID VAN PLAATSINGSVOLG-ORDE (VERVOLG)


69/116

_rlBr@l i E l

In ieder detail waar veel materialen bijeenkomen doet zich het probleem van de vrijheidvan plaatsingsvolgorde voor. De gootknoop iszo'n detail.geen- Nadat de draagkonstruktie gereed is, stagneert het werk, omdat het dak op de goot wachten de goot op het maken van het buitenblad.- Het dakdicht moment schuift op, waardoormen binnen nog niet aan de slag kan.- Alles wacht op de metselaar.- Het bouwwerk staat ondertussen in weer enwind, de isolatie wordt nat.- Kwetsbare planning.- Nadat de timmerman de gootklossen heeftgesteld, moet bovendien de metselaar nog eensterug komen.- Daarna kan de goot pas afgemaakt en gedichtworden. Deze goot brengt veel soldeerwerk inde hoeken met zich mee.- Pas hierna wordt het dakdicht momentbereikt, waarop het binnenwerk wacht.- Veel oponthoud kost bouwrente.- Mede hierdoor kost deze oplossing veel gelden ergernis.


70/116

De draagkonstruktie is gereed.Het buitenspouwblad moet de gootklos dragen.De gootklossen worden gesteld en aangemetseld.De goot wordt afgetimmerd en gedicht.Als laatste wordt het dak afgemaakt.

4.9 LOGISCHE PLAATSINGSVOLGORDE,WAAR GEBEURD!geen


71/116

- ~ ~ .c: j@ Tot slot van di t plaatsingsvolgorde-drieluik eenvoorbeeld van de gevolgen van een niet doordachte beslissing. De stalen hijsbalk is rechtstreeks op het betonnen dak gemonteerd.Daarna begonnen de problemen, het resultaat:- Niet waterdicht.- Isolatie wordt nat.- Lekkage.- Nestelen van vogels.- Niet te onderhouden.- Niet te kontroleren op doorroesten.Alle hierbij betrokken vakmensen moesten erhet beste van zien te maken, allen moesten zeterugkomen om hun werk af te maken. Hetschaamtevolle resultaat levert geen voldoening.Is deze oplossing ontworpen, of "per ongeluk" inhet werk ontstaan?welBij dit geschetste alternatief is bij de plaatsbepaling de hijsbalk vrijgehouden van de dakrand en de isolatie loopt onder de balk door.Met het voorkomen van indringende verbindingen zijn niet alleen technische problemen voorkomen, maar ook de werkorganisatie isverbeterd.- De mensen kunnen hun werk in de normalevolgorde maken.- Het doorzagen en weghakken van elkaars

afwerkvloer maar regels lopen door


72/116

uitsparen

isolatie eromheen

de zaag, de beitel,he t mes erin, ook inde waterdichtheid

dakbedekkingdoorplakken

maar nu?

4.10 MATERIEELGEVOELIGHEIDWanneer er voor een bouwwerk een bouwkraannodig is, moet er tijdens het ontwerp rekening


73/116

gehouden worden met de eisen die de kraan aanhet werk stelt. Deze eisen verschillen van kraantot kraan: een grote bouwkraan bij een langgerekt bouwwerk staat op een kraanbaan enbochten in de kraanbaan vragen veel ruimte. Ditmaakt een ontwerp dus materieelgevoelig.Anderzijds vergroot de bouwkraan de vrijheid ophet gebied van de materiaalkeuze, immers: Hetgewicht speelt minder een rol, waardoor grote,zware stukken kunnen worden toegepast. Hierdoor is er op de bouwplaats minder produktieruimte nodig, de produktie kan elders gebeuren.Dit maakt de bouw minder weersgevoelig enmet grote elementen kan snel gebouwd worden.Aan de planning worden hoge eisen gesteld:Goede plaatsingsvolgordes en logische werkindeling.Het werk moet goed bereikbaar zijn, niet alleenvoor de grote elementen, maar ook voor de aanen afvoer van de bouwkraan zelf.


74/116

Bouwkraan voor het zware werk, mits goedeplaatsing mogelijk is. Maar: bij snelle 20-montage bouw is de kraanopbouw te duur en iseen zware mobiele kraan effektiever.De kraan en dus de kraanbaan moet er wel bijkunnen komen. Let op de bocht!

J ~ L 4.11 OPVANG VAN MAATAFWIJKINGENMaatafwijkingen moeten kunnen worden


75/116

Jrgg[ r------J r

opgevangen. Dit kan gebeuren in het detail(overlappen of open laten), maar ook in hetmateriaal, door af te zagen of te hakken, ofdoor het toevoegen van andere materialen (kit,schuim enzovoort).het ontstaan van maatafwijkingen- Onregelmatigheden in het fabriekageproces.(baksteenmaat).- Het werken van het materiaal (uitzetting enkrimp).- Doorzakken van de gietkist tijdens en na hetstorten.- Onnauwkeurigheden in de maatvoering op debouwplaats.- Verplaatsing van de kist onder invloed vanhet stortgeweld (scheefstand).- Seriematigheid kan tot slordigheid leiden.- Slijtage van het materieel (gietkisten).- Het niet exact in lijn staan van wanden, dooreen kombinatie van bovenstaande faktoren.


76/116

hele steen!

gibo 7 cm

hele steen!

waar worden hier demaatafwijkingenopgevangen?de onmogelijkheid vanallemaal passendedingen

achter de pijp metselen

4.12 ORGANISATIEGEVOELIGHEIDVrijheid van uitvoeringsvolgorde valt en staat


77/116

met de kennis en het voorstellingsvermogen vande ontwerper over de uitvoering heeft. Daarover gaat het volgende praktijkvoorbeeld.Bij een flatgebouw komen aan n kant balkonsen dwarswoningen. Om het gietproces niet teverstoren, wordt gekozen voor het prefabriceren van de betonnen balkons, die aan de vloerworden ingestort. De volgende overwegingengolden:- Het direkt instorten (in plaats van later) iseen eis die "De Gemeente" in verband met deverankering stelt.- De balkonplaat kan steunen op de gietkist, bijwijze van tijdelijke onderstempeling.- Onderkant balkon is onderkant vloer.- Het balkonkozijn staat op de opstaandebinnenrand van het balkon.- De opstaande binnenrand vormt de aanslagvoor de plint, die tevens de afwerking van denaad vormt.Dit weloverwogen detail heeft tot vele hoofdbrekens geleid, omdat niet was voorzien dat debekisting (een tunnelkist) er niet aa n de balkonzijde uitgereden kon worden, in verband met deopstaande binnenrand van het balkon. De produktie van de prefabbalkons was reeds in vollegang, de eerste exemplaren waren al op hetwerk, nodig bij het storten. Er werd besloten de


78/116


79/116


80/116

5.1 DE DAGCYCLUS VAN EEN TUNNELKISTHet woord gietbouw wordt gebruikt om eenspeciale manier van ter plaatse gestort betvn


81/116

Systeembekistingen,Oosterhoff, prof.ir. J.

aan te geven. Gietbouw het metbetonspecie als plastisch materiaal, infabrieksmatig vervaardigde mallen ~ k i s t e n ) . Deze kisten kunnen steeds opnieuw wordeningezet. Gietbouw mag op grond van dezedefinitie dus niet verward worden met hetstorten van beton in een eenmalig getimmerdecontramal van het gebouw.

Kist per projekt:"Timmerman enontkisten".

In de gietbouw zijnverschillende bekistingssystemen te onderscheiden:- Tunnelkisten (hele en halve).- Wandkisten.- Tafelkisten.- Glijkisten.

Deze kisten worden gemaakt van hout, of , bijveelvuldig gebruik, van staal.

Demontere n1. Isolatiekappen en -scho tt en

worden door de kraan verwijderd,lA, ln plaats van isolatieschotten 0kunnen zeilen worden gebruikt2 Vervolgens worden de center-pennen gelost en ti jdeli jk, inverband met he l transport, tussen


82/116

gordmg en bekistingshuidgestoken3 De bevestlgmgspennen van he tkopsehot kunnen nu worden uitgenomen en, evenals de centerpennen, tussen gording enbeklslmgshUid worden gestoken4 Nadat de wervelmoeren van he lkopschot ZIJn losgedraaid. komende krm-kopklemmen vrij, zodat dekrmbekistmg door de kraan kanworden losgetrokken en getransporteerd5 Nadat borgpennen en eventueleInvoegers in de randbekisling zijnuitgenomen kan deze worden losgew;rkl en omgek lap t6 Trapgatsparingenenfof anderevoorZieningen die aan de kist zijnbevestigd moeten worden gedemonteerd7 Koppelingen tussen tunnelhelftenworden gelost. ':! voetvijzels van he t uit te rijden

nnelelement worden ingedraaid.zodat dit op de loopwielen komtte staanDaarna kan di t element tot op dehelft op de uItrijvlonder c .q-steiger worden geredenDe hijstriangel wordt bevestigdHet element wordt door de kraanverder uitgereden en naar devolgende stelplaats vervoerd

10 De achtergebleven kopschottenkunnen worden 10sg'Jwrlkl en.nadat de invoegers zijn los gedraaid. op de uitrijvlonder of-steiger geplaatst11 De stalen konussen. die tevensdienst doen als afstandhouders.worden met een stalen slagpenUit de betonwand geslagen

Monte ren12 Voordat het element tegen deklm wordt geplaatst. moeten de

voorzieningen op het elementworden gemonteerd De stalenkonussen worden over de door-' stoken centerpennen geschoven1 v worden de kopscholten aan de '-""-___ ""l11I/bevestigingspennen opgehangen.

14 Het element wordt door middelvan voetvIJzels op de Juiste hoogte [J. ... 5.2 DE KONSTRUKTIE MATEN EN DETUNNELKISTVeel van de uitvoeringsoverwegingen komenvoort uit de toegepaste bekisting. Behandelingvan de tunnelkist laat dat allemaal zien.


83/116

)( . i .i maatvoering en overspanningOndanks de, bij diverse kisten steeds verdergaande schakel- en kombinatiemogelijkheden,om zoveel mogelijk maatvariaties te bereiken,zijn de toepassingen qua overspanningsmaatbeperkt. De mogelijke overspanningsmaten zijnafgeleid van de meest voorkomende maten inrepetitie-objekten, zoals woning-, hotel- enbejaardentehuizen. Afwijkende maten zijn duur,omdat hiervoor aparte aanpassingen en/ofkisten gemaakt moeten worden. Wordt dit doorprojektomvang gerechtvaardigd, of heeft deaannemer er voor een volgend projekt nog wataan, zodat de kosten over meerdere projektenafgeschreven kunnen worden?maatvoering en wanden vloerdiktenWand- en vloerdiktes zijn niet vrijblijvend.Wanddikten zijn afhankelijk van de standaardmaten van afstandhouders in de kist en destandaardreferentieblokken voor wand- envloerdikte. Deze hulpstukken bepalen, te zamenmet de hierop afgestemde centerpennen en vulklossen de wanden vloerdikte.maatvoering en hoogtenOok de hoogtematen liggen in dezelfde matevast. De standaardmaten zijn afgestemd op hetgemiddelde, zoals dat mede door wetten en


84/116

wanddikte bovenliggende wandniet nastelbaar.

5.3 DE BLOKVORM EN DE TUNNEL KISTBij de bouw van het kasko komt de procesmatigheid van de gietbouw goed tot zijn recht.


85/116

Het zou het eenvoudigst zijn het hele gebouwals een trein achter elkaar te bouwen. Variatiesin hoofdvormen zijn aan de wetmatigheid van detunnelkist ondergeschikt. Het is duidelijk dathet systeem alleen wanden kent, die parallelstaan.bloklengte en cyclusOm te storten, zijn er twee of meer kistennodig. Uit het aantal te gebruiken kisten volgenbloklengte voorkeuren. Is dit te rijmen met hetstedebouwkundig plan? Het aantal te gebruikenkisten hangt samen met die stortcyclus en debouwsnelheid. Om uithardingsverschillen binneneen blok te voorkomen, wordt bij voorkeur nahet weekend met een nieuw blok begonnen. Ookdit is van invloed op de kistinzet: wanneer eenblok tien woningen telt zal er dus gestreefdworden naar een produktie van tien woningenper week. De bouwsnelheid (het aantal tunnelsper dag) wordt aldus mede bepaald door de bloklengte.de hoekoplossingenHet ontwerp van knikken in blokken moet aangepast zijn aan de mogelijkheden en onmogelijkheden van het gebruikte systeem.Maar: Is tijdens het ontwerp de aannemer albekend? Heeft hij het systeem waarmee hetontwerp gebouwd kan worden? Wil hij het aan


86/116

\CJ(::JOW I N.B. Wel met lossewandkisten en tafel-kisten (of vloerplaten)te maken.dag 1 dag 2 da g I dag 2 dag 3 dag 4 dag 5

I I I I I I I I I

eind eindkist kist

1 1 3 1 1 1 3 1 1 3 1 1 3 1~ s ~ ~ , , ~ ~ ~ ~ / v e r p l a a t s b a a r 3 kisten en tweede - derde


87/116

[ ]

-@r@_ ,A 1I

aantal breedtes is afhankelijk van het aantalingezette kisten en dat hangt samen met degewenste bouwsnelheid. Om drie woningen perdag te maken, moeten er vier kisten gesteldworden, dus kunnen er maximaal vier verschillende woningbreedtes gerealiseerd worden. (Bijtwee woningen per dag zijn dat er drie, enzovoort.)breedtevariaties met dezelfde kistenEr bestaan bekistingssystemen met halvetunnelsegmenten, waarbij een grote breedtevariaties wordt bereikt door inpasbare vloerpanelen te gebruiken. Deze panelen zijn 30 of60 cm. Zo zijn breedtevariaties mogelijk,zonder dat er sprake is van een procesonderbreking. Doordat dit systeem bewerkelijker is,ligt de bouwsnelheid lager dan bij het gebruikvan hele tunnelkisten met een vaste maat. Bijkleinere projekten hoeft dit geen bezwaar tezijn.hoogtevariatiesDaar waar in twee lagen gebouwd wordt, kandat zonder problemen ook in een of drie lagengebeuren, hiervoor zijn geen investeringen ineen extra kist nodig. De kisten, die normaal detweede laag zouden vormen, kunnen bij eenbepaald blok weggelaten worden en op een


88/116

a b ,k;: l

\ \ ~ 1\/,' ~ , 2 halve tunnels met.\ . ongelijke vloerpaspanelen

geven 4 mogelijkheden.

a b , a b a\,ij l l-V k;: k;: IA

f--

i 7 ~ 1 [IJ tunnelbreedte + 30 cmbreedte +60breedte + 90 cmP:Sl

b , d a b ,1?--r:? k;:: '],v l j \,ijSnelheid 2 won/dag: 3 tunnels gesteld,dus 3 breedtes.

Snelheid 3 won/dag: 4 tunnels gesteld,dus 4 breedtes.

. . .[J 5.5 BLOKSPRONGEN EN DE TUNNELKISThorizontale sprongenEen sprong in de gevel kan worden gerealiseerddoor een muur te verlengen of met behulp vaneen (ankerloze) spouw, waarbij de twee muren


89/116

..i. verschoven zijn te n opzichte van elkaar. In beide gevallen zijn extra kistvoorzieningen nodig,in het tweede geval moet er zelfs een vollebetonwand extra worden gestort. Hier tegenover staat, dat de kozijnmaat gelijk blijft aandie van de andere woningen en dat de opvangvan het buitengevelblad overal is te verwezenlijken zonder al te veel kunstgrepen.Strikt genomen kan de maat der sprongen alleenovereenkomen met de horizontale hart-op-hartmaat der centerpennen (de bouten die de kistwanden stellen en op de juiste afstand vanelkaar houden. Wordt er een andere sprongmaatgekozen, dan moeten er extra centerpengaten inde kistwanden geboord (en dichtgestopt!)worden.verschillende woningdieptesOm verschillende woningdieptes te kunnenmaken zijn er behalve ongelijke wandlengtenook ongelijke vloerlengten en dus extra vloerkisten nodig. Dit verlaagt de bouwsnelheid en is ,vergeleken met het samentrekken van verschillende woningdieptes, vanzelfsprekend duurder,hetgeen ook geldt voor de verdere afwerkingvan het gebouw.verschillen in vloerniveausDaar waar niveauverschillen voorkomen, heeft


90/116

11 11 11 Ir 11 11 Ir 11 1,. voor alle sprongen extra kisten.

DDJ[]]J[IJextra wand (zie dilataties)

11 11 "wI 'M11 11

waarop draagt het metselwerk?k 6 \ \

5.6 DETAILLERING EN DE TUNNEL KISTsparingen en instortingenOm trappen, kozijnen en dergelijke op te


91/116

nemen, zijn er sparingen nodig in het beton. Hetmaken van deze sparingen is, zolang er aan dealgemene konstruktieprincipes niet getorndwordt, niet aan bepaalde plaatsen gebonden. Bijafwijkende details kunnen voorzieningen alsstempels en raamwerken vrij kostbaar worden.Het bouwproces wordt door veel (verschillende)sparingen - "Storten we wanden of gaten?" -gemakkelijk benvloed: soms kan het achterafboren van gaten efficinter zijn. Hoe het ookzij, sparingen kosten altijd tijd en geld.de stortmogelijkhedenHet beton moet aangebracht kunnen worden. Ermoeten behoorlijke stortopeningen in de kistzijn (zie 5.2, het bovendetail van de puntgevel)en het beton moet zijn uiteindelijke positiekunnen bereiken. Sparingen en andere onregelmatigheden moeten door het vallende betonkunnen worden omsloten. Vergeet niet dat veelwapeningsstaal een goede vulling ook kanbemoeilijken. Soms zijn er voor moeilijk bereikbare hoeken speciale stortluiken nodig.de onmogelijkhedenBeton heeft, om een vorm te krijgen een kistnodig en dat kan heel lastig zijn.- Waar de kist is, kan op dat moment niets

kozijn instorten


92/116

... ibevestiging doormiddel van eenplastic breekplug

je zou ook later een-voudiger het kozijnin een opening kunnen ~ - - - monteren.

stortmogelijkheden kolommen/schuif onder

5.7 MATERIEELGEVOELIGHEIDTUNNELKIST EN DE

De gietbouw is bij uitstek materieelgevoelig.Niet alleen voor het betonstorten, maar v o o r ~ l


93/116

ook voor de kist zelf (tunnelgewicht 80 kg/m )is altijd een bouwkraannodig. Bij een goedeorganisatie is de kraan tijdens de ruwbouwfasegoed bezet. Wanneer de kraan, nu hij toch ophet werk is, ook gebruikt wordt voor de dichtingvan het dak en de gevel en voor het inbrengenvan het inbouwpakket, verandert het nadeel vande materieelgevoeligheid van de zware kistenplotseling in een voordeel. Zonder dit zou dekraan er immers niet zijn. Een voorwaardehierbij is wel, dat de kraan slechts kort voorandere werkzaamheden gebruikt mag worden,zo behoort de kraan in principe niet voor stelwerkzaamheden gebruikt te worden, daar zijngoedkopere middelen voor. Kortom, hijsen enwegwezen.Zodra het gieten voorbij is, verdwijnt de durekraan, waarna het uiteraard mogelijk is, voor deafbouw een lichte mobiele kraan op het werk tehebben.


94/116

5.8 NIEUWE ONTWIKKELINGENHet is reeds eerder gezegd: Nieuwe ontwikkelingen komen sneller dan kollegediktaten. Het isook in geval niet mogelijk alles


95/116

daarom overgietbouw in het algemeen en de tunnelkist inhet bijzonder verteld te hebben. Het laatstenieuws is altijd te vinden in de vakliteratuur, deproduktdokumentaties van de leveranciers en opbeurzen en tentoonstellingen. Daarom tot slotvan dit hoofdstuk nog maar een knipsel.

GEVEL-BEKISTING INGIETBOUW

In het werk gestorte betonvloeren en woningsch eidendewanden zijn in de woningbouw gemeen goed geworden, voor de gevel echterdenkt men :niet zo snel aangietbouw . Metselwerk wordtvaak toegepast, de houten puiko mt soms weer terug of mengebruikt prefab beton-elementen . Alle systemen hebben huneigen voo rdelen en bezwaren.Preferee rt men ech ter betondan is prefabricatie niet de eni-ge oplossing, er kleven ook na-delen aan, zoals de extra trans-portwapening en het dichtenvan de naden. En , als niet mo

- - t = + ~ Vloeranker voor de bevestiging vande borstweringsbekisting op de laatstelaag.


96/116

Jw-.

- - - - ' IHel maken van de borstwering opde begane grond.

I. /\ ,I i- - - $ "

De mobiele borstweringsmaf bestaat uil:een binnenpaneel , een buitenpaneelen een paneel om de onder de vloeruitstekende balk te bekisten.Deze balkbekisting is scharnierendbevestigd aan het buitenpaneel.Speciale stempels geklemd tussen vloeren plafond vormen vaste punten tenopzichte waarvan de afstelling vande gehele mal plaatsvindt. En enkelekraanhandeling is voldoende voorhet verplaatsen van de komplete mal.Het buitenpaneel kan voorzien wordenvan een bekleding om decoratieveeffecten te verkrijgen.


97/116


98/116


99/116


100/116

4 : 0 0 0 0 0 0 0 0 0 00 ' 00 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 00 00 0 0 0 0 0 0 0 0 0

6.2 KLEINERE PRODUKTE N EN MA TERIALENbetonsteenDe wanden van de trapportalen zijn gemetseldvan betonsteen. Dit is ee n beschadigingsongevoelige en onderhoudsvrije wandafwerking. In


101/116

het geheel van gietbouw en prefabelementen ishet trappenhuis een zelfstandig traditioneelbouwwerkje, met alle hulpmiddelen en vakmensen die daarbij horen.- Steigers om bij het werk te kunnen.- De opperlieden maken voor het vertikaletransport van stenen en mortel gebruik van eenkleine bouwlift.- Gezien de eigenschappen van het gebruiktemateriaal (geen stucwerk nodig en een goedeopvang van maatafwijkingen) is de metselaartevens afwerker en aansluiter van de konstruktie.- Al tijdens de ruwbouwfase van het werk zijnde 2D-trappen en trapbordessen van prefabbeton ingehesen met de bouwkraan van degietbouw en hebben vanaf dat moment kunnendienen voor het personentransport tijdens debouw. Met het oog hierop dienen deze trappenbeschadigingsongevoelig gedetailleerd te zijn.- De trappen kunnen opzij geschoven worden inde richting van het schalmgat, zodat de metselaar er achterlangs kan metselen. Dit is mogelijk omdat hier geen indringende verbinding istoegepast.- De voeger profiteert hier ook van.dubbelhard gebakken tegels


102/116

6.3 GROTERE PRODUKTEN EN ELEMENTENbroodjesvloeren- De broodjes zijn handtilbaar en kunnen algelegd worden voordat de bouwkraan op hetwerk is .- De broodjes laten zich gemakkelijk leggen en


103/116

aanpassen in de ronde hoeken en zijn daarmeeontwerpongevoelig.- Sparingen en afmetingen hoeven niet van tevoren te worden aangegeven: planningsongevoelig.- Voor de broodjesvloeren is beton nodig, maardat is geen bezwaar, daar de facili te i ten om testorten toch al aanwezig zijn voor de draagkonstruktie.staalplaten- De in profiel geperste staalplaten, toegepastin de kopgevels hebben ee n grote mate vaninkoopvrijheid.- Ze zijn wel beschadigingsgevoelig. Daaromzijn op de begane grond de kopgevels bekleedmet betonelementen.houten gevelpuien- Dit zijn geen affe 2D-elementen: Ze moetennog beglaasd en beschilderd worden.- Hiervoor zijn extra hulpmiddelen nodig envaklieden op de bouwplaats.- Voor het afschilderen is in ee n heel laatstadium van de bouw nog een steiger nodig.- Het gebruik van houten gevelpuien beperkthet aantal types van de betonnen gevelele


104/116

6.4 PLASTISCHE PRODUKTENbeton voor de draagkonstruktieDe wanden zijn gestort met behulp van houten wandkisten en devloeren met behulp van houten tafelkisten. Dit was de keuze van deaannemer. De belangrijkste overwegingen hiervoor betreffen de organi


105/116

GOGGOQ(jl]

satie van het werk en de maatvoering.de organisatie- De wanden en vloeren worden afzonderlijk gestort. Dit is een voordeel, omdat hierdoor de hele dag gestort kan worden, dit in tegenstelling tot het gebruik van tunnelkisten, waarbij met het storten van dewanden gewacht moet worden totdat de vloer gereed gemaakt is: hierinmoeten eerst de meeste voorzieningen worden opgenomen. In dit werkzitten zelfs de cv-leidingen in de vloer, hetgeen bij tunnelkist zoubetekenen, dat er pas op het eind van de middag gestort kan worden, ofzelfs pas de volgende dag.- Het afzonderlijk storten van wanden en vloeren heeft ook eennadeel: de stortnaad tussen wand en plafond is moeilijk strak te krijgenen vereist veel nawerk.- In het beton zijn veel voorzieningen opgenomen: electra, waterleiding, afvoer, centrale verwarming, gas en natuurlijk wapening. Hierdoor zijn er iedere keer weer veel specialisten op de kistvloer: deelectricien, loodgieter, cv-monteur, vlechter en steller. Al dezemensen lopen elkaar gemakkelijk in de weg en vernielen elkaars werk.Dit stelt hoge eisen aan de werkplanning.de maatvoeringAan de maatvoering werden hoge eisen gesteld, omdat, gezien deomvang van het projekt door meerdere ploegen tegelijk gewerkt werd.Dit maakt het gebruik van tunnelkisten minder geschikt:- Bij het storten zijn maatonnauwkeurigheden niet te voorkomen:verschuiving van de kist door het stortgeweld en vuil wat het stellen


106/116

Onder: invalidewoning begane grond. type Fin ronde kopgebouwen

6.5 TWEE DIMENSIONALE ELEMENTENDe gevelinvulling bestaat ui t in de fabriek gemaakte betonnen 2Delementen, die helemaal afgewerkt op het werk aankomen.- De keuze is niet zozeer op dit systeem gevallen omdat de prijs lageris dan een gevelvulling van bijvoorbeeld metselwerk, maar vanwege de


107/116

hoge bouwsnelheid (per dag worden er 16 gevelelementen geplaatst),waardoor de kosten uiteindelijk gunstiger uitvallen.- De weersgevoeligheid van deze methode is veel geringer dan bijmetselwerk; alleen harde wind kan een spelbreker zijn.- De arbeidsintensiviteit is in beide gevallen groot, maar bij prefabrikage gebeurt het meeste werk in de fabriek en niet op de bouw.- De gevelelementen zijn uitermate materieel-gevoelig: Vacuumkistenvoor het storten, materieel voor vertikaal en horizontaal transport,zowel in de fabriek, als op de weg, als op het werk.- Het gebouw is met deze gevelpanelen snel regen- en winddicht temaken.- Voor het dichten van de gevel zijn geen steigers nodig (helaas voorandere delen wel).de fabrikageVoor de fabrikage werden el f malsoorten gebruikt, die tijdens hetproces van eenvoudig naar moeilijk werden vermaakt. Dit betekendewel dat per soort eerst alle elementen gemaakt moesten worden, voordat de mal gewijzigd kon worden. Hierdoor hebben grote aantallenelementen meer dan een half jaar op het fabrieksterrein gestaan, hetgeen nogal wat renteverlies veroorzaakt heeft. Met de plaatsing derelementen kon pas worden begonnen, nadat alle benodigde elementenvoorradig waren.de uitvoeringOm 16 zware betonelementen per dag te kunnen plaatsen, worden erhoge eisen aan de wijze van aanbrengen gesteld. De hijsogen aan debovenzijde van het element waren zodanig geplaatst, dat het element


108/116

6.6 DRIE DIMENSIONALE ELEMENTENNet als op alle andere bouwwerken, komen ookhier 3D-elementen voor, als wasbak en toiletpoten keukenblok. Sommige bouwdelen worden als3D-element geproduceerd, maar om wille van


109/116

OJ het transport pas op het werk in elkaar gezet.Dit geldt voor de spiltrappen en kasten. Zowordt voorkomen dat er hoofdzakelijk luchtvervoerd wordt. De meest in het oog lopende3D-elementen van dit projekt zijn de stalenbergingen welke op een betonnen fundering zijngeplaatst.


110/116

6.7 DE WISSEL WERKING TUSSEN OVER-WEGINGENIn het voorgaande zijn er uitvoeringsoverwegingen opgesomd, gerangschikt naar de behandeldemateriaal- en elementsoorten, van klein naargroot. Deze indeling schept wellicht orde in de


111/116

problemen, maar niet in de oplossingen. Voorhet kiezen van de juist oplossing moet vooralook bekend zijn hoe de meest uiteenlopendeoverwegingen met elkaar in verbinding staan.Hoe die verbindingen liggen kan niet gezegdworden: dat verschilt van geval tot geval, vanmoment tot moment. Dat ze er zijn kan wordenaangetoond met voorbeelden ui t de praktijk. Nuvolgen er een paar.Het bovenste gevelelement doet tevens dienstals dakrand. Dit betekent dat de dakdekker hetdak pas kan dichten, nadat de bovenste geveIelementen zijn aangebracht en tot zolang bestaater lekkage bij alle daken vloerdoorvoeren, alsschoorstenen en onluchtingskanalen. Het aanleggen van de afwerkvloeren verdraagt ditwater niet en dat terwijl het snel water- enwinddicht kunnen maken van de woningen eenbelangrijk argument was om tot de keuze van de2D-gevelelementen te komen. Het gebouw isniet water- en winddicht voordat het dakgedicht is. Had een ander dakranddetail ditopgelost?Door de aard van de gevelelementen (kleinegaten, bovendien beglaasd op het werk aan

14

1 belOnvloer2 dubbelhard gebakken tegels 100 x 100 mm


112/116

3 binnen en bUIlenspouwblad van beton


113/116

hangsteiger moeten zorgen.Voor de houten trapportaalpuien waren meerdere malen steigers nodig:voor het stellen, glaszetten, voorlakken en aflakken. Dit is strijdig metde op bouwsnelheid gerichte keuze van de grote gevelelementen. Blijkbaar hebben andere overwegingen geleid tot deze beslissing:- Voor de trapportalen konden geen standaardgevelelementen gebruiktworden. Afwijkende elementen in prefab beton zijn duur (extra malkosten), houten puien zijn snel en goedkoop te maken.- De trapportalen zijn door het afwijkende materiaalgebruik herkenbaar gemaakt in de lange gevels.De hoge bouwsnelheid is een belangrijk voordeel, maar het brengt ookproblemen met zich mee: De snelheid in de ruwbouw was 16 woningenper week, maar de snelheid in de afbouw was "slechts" 12 woningen perweek. Er ontstond dus ee n steeds groter wordende achterstand van deafbouw ten opzichte van de ruwbouw. Dit was vooral bezwaarlijk, daarin de ruwbouw de c.v.-leidingen reeds waren ingestort. Om hieraanschade te voorkomen, zou de afmontage van de c.v. zo snel mogelijkhebben moeten geschieden. De onderlinge afstemming van systemenzou op dit punt beter hebben moeten zijn, om wille van een efficinteruitvoering.De centrale verwarming wordt gevoed vanuit enkele ketelhuizen,verspreid liggend over het gebouw. De oplevering van ee n aantalwoningen moest worden uitgesteld, doordat het bijbehorende ketelhuisnog niet voltooid was.


114/116

20L - ~ P n J i l l l m l l . 2 1


115/116

verd. vloeren scheidings- enfunderingen beganegrond vloeren bouwmuren en platte daken gevels hellende daken voorzet wanden leidingen ui trustingen


116/116

grotere produkteelementen

plastischmateriaal

i. .[..J.3D0:-___________ ______________ -111-

Uitvoeringsaspekten

Documents

Transcript of Uitvoeringsaspekten