TechYourFuture - Eindrapport Vooraanvraag final2 · 2017-12-07 · verschillende programma’s...
Transcript of TechYourFuture - Eindrapport Vooraanvraag final2 · 2017-12-07 · verschillende programma’s...
Eindrapportvooraanvraag‘DeAanhouderWint!DuurzameOnderwijsvernieuwingen
rondomWetenschap&Technologie’
Auteurs:dr.M.D.Hubers&dr.M.D.Endedijk-UniversiteitTwente
Looptijdproject:juni2016–november2017
2
TableofContents
1 ManagementSummary.............................................................................................3
1.1 Aanleidingendoelstelling..............................................................................................3
1.2 Dataverzameling............................................................................................................3
1.3 Conclusiesenaanbevelingen..........................................................................................4
2 Doelstellingproject....................................................................................................6
3 Data-verzameling.......................................................................................................8
3.1 Reviewstudiesenmeta-analyses....................................................................................8
3.2 Professionaliseringsmateriaal........................................................................................8
3.3 Interviewdata................................................................................................................8
4 Resultaten.................................................................................................................9
4.1 Inzichtenuiteerderonderzoek......................................................................................9
4.2 ToepassingopbestaandeTYF-projecten......................................................................12
4.3 Opvattingenvanonderzoekers,leerkrachtenenschoolleiders.....................................13
5 Conclusies&Aanbevelingen....................................................................................17
6 Disseminatie............................................................................................................22
6.1 Publicatie.....................................................................................................................22
6.2 Bijdragenopconferenties............................................................................................22
6.3 Keynote&Gastcollege.................................................................................................22
7 Referenties..............................................................................................................23
7.1 ReferentiesW&T..........................................................................................................23
7.2 Referentiesalgemeen..................................................................................................24
3
1 ManagementSummary
Indezerapportagewordendeonderzoeksresultatenvanhetproject‘DeAanhouderWint!’
beschreven.DitprojectisgefinancierddoorTechYourFutureenuitgevoerddoorde
UniversiteitTwente.
1.1 Aanleidingendoelstelling
Eerderonderzoeklaatziendatheteengroteuitdagingisomhetgedragvanleerkrachtenop
delangetermijnteveranderen.Zijmakenvaakslechtskleineaanpassingeninhun
onderwijspraktijkofstoppenzelfshelemaalmetdenieuwaangeleerdeonderwijsvormen
wanneerdefinancieringenondersteuningwegvallen.Ditbetekentdat
onderwijsvernieuwingennognietduurzaamzijn.Eenvernieuwingisduurzaamalser
blijvendeschool-bredeveranderingenoptredeninhetbeleidénindedagelijkse
onderwijspraktijkdieblijvendaanhouden,zelfsalsbepaaldepersoneelsledendeschool
verlaten.Leerkrachtprofessionaliseringwordtalseenessentiëlestapgezienomtotdeze
blijvendeveranderingeninhetonderwijstekomen.
Hetdoelvanditonderzoekwasdanookomeenoverzichttemakenvandefactoren
enkenmerkenvaneffectieveprofessionaliseringsprogramma’s.Bovendienwerdvastgesteld
inwelkematedehuidigeprojectenbinnenTechYourFutureaandachtbestedenaandeze
factorenenkenmerken.Totslotwerdvastgesteldinwelkemateonderzoekers,leerkrachten
enschoolleidersdeverduurzamingvanW&T-onderwijsvernieuwingenalseenuitdagingzien
en,indiengewenst,opwelkemanierzijhierinondersteundzoudenwillenworden.
1.2 Dataverzameling
Indezeverkennendestudiezijndrietypendataverzameld.Eerstwerdenbestaande
reviewstudiesenmeta-analysesverzameld,omzoeenoverzichtvankenmerkenvan
effectieveleerkrachtprofessionaliseringtemaken.ZowelW&T-specifiekealsalgemene
onderwijskundigestudieswerdenhiervoorgebruikt.Vervolgenswerdvastgesteldin
hoeverredehuidigeprojectenvanTechYourFutureaandachtbestedenaandeze
kenmerken.Hiertoewerdendeprofessionaliseringsmaterialen(bijv.handleidingenen
werkbladen)vanvierverschillendeprogramma’sverzameldengeanalyseerd.Totslotwerd
vastgesteldinwelkemateonderzoekers,leerkrachtenenschoolleidersdeverduurzaming
4
vanW&T-onderwijsvernieuwingenalseenuitdagingzienen,indiengewenst,opwelke
manierzijhierinondersteundzoudenwillenworden.Ditwerdopbasisvaninterviews
vastgesteld.
1.3 Conclusiesenaanbevelingen
Erzijnnegenkenmerkengeïdentificeerdwaaraaneeneffectiefprofessionaliseringstraject
voldoet.Inhetprofessionaliseringsprogramma…
1. staatdeW&T-vakinhoudcentraal;
2. wordenconcretelesactiviteitengebruikt;
3. ontvangendeleerkrachtenondersteuning,sturingenfeedback;
4. werkenleerkrachtenactiefsamenmetcollega’s;
5. sluitendeleerdoelenenbijbehorendeleeractiviteitengoedopelkaaraan(consistentie
ininhoud);
6. wordteenminimalelooptijdvan1jaaraangehouden;
7. wordtaangeslotenopdeschoolcontext(consistentiemetschoolcontext);
8. wordtrekeninggehoudenmetorganisatiefactoren(bijv.deschoolcultuurendeervaren
werkdruk);
9. enwordtrekeninggehoudenmetindividuelefactoren(bijv.motivatieenattitude).
Opditmomentzijndezekenmerkennognietsterkverankerdinde
professionaliseringsmaterialen.Indevieronderzochteprofessionaliseringsprogramma’s
werdaanmaximaalvierenminimaaleenvandenegenkenmerkenvoldaan.
Totslotbleekuitditonderzoekduidelijkdaterbehoefteisaanmeerkennisen
aandachtvoorduurzameW&T-onderwijsvernieuwingen,waarbijzoweldeonderzoekersals
deschoolleidersenleerkrachtenbehoeftehaddenaanconcretehandvatten.Metnamede
behoefteaanschool-specifiekehulpkwamduidelijknaarvoren.
Hetonderzoekleiddetotdevolgendeaanbevelingen:
ü Teneersteishetbelangrijkomkennisteverspreidenonderschoolleidersen
leerkrachtenoverwatduurzaamheidisenhoehetgestimuleerdkanworden.Ditkan
enerzijdsgedaanwordendooreffectieveprofessionaliseringsactiviteitenteontwikkelen,
enanderzijdsdoorschoolleidersteondersteuneninhetafstemmenvande
professionaliseringsactiviteitophetschoolbeleid.Eenconcreteschool-specifieke
5
professionaliseringsstrategie(zoalshetdiagnose-instrumentvanTechYourFuture)biedt
hierbijuitkomst.
ü Tentweedeishetraadzaamomookonderdeonderzoekerskennisteverspreidenover
watduurzaamheidinhoudtenhoehetgestimuleerdkanworden.Daarnaastishet
belangrijkdatonderzoekers(deels)dezelfdemeetinstrumentengaangebruikenomde
verduurzamingvanonderwijsvernieuwingeninkaarttebrengen.Ditzorgtervoordatde
kennisbasisbinnenTechYourFuturesnelenefficiëntuitbreidt
ü Totslotishetbelangrijkomopbasisvandenegenkenmerkenvaneffectieve
leerkrachtprofessionaliseringeengemeenschappelijkdesign-kadertebiedenvoorde
onderzoekersvanTechYourFuture.Hierdoorwordtheteenvoudigomvoorde
projectaanvraagdekansrijkheidvanheteenprofessionaliseringstrajectvasttestellen.
Bovendienmaakteengemeenschappelijkdesign-kaderhetvoordeonderzoekers
makkelijkeromonderlingbest-practicesuitwisselen.
6
2 Doelstellingproject
Uiteerderonderzoekwetenwedatheteengroteuitdagingisomhetgedragvan
leerkrachtenopdelangetermijnduurzaamteveranderen(Fullan,2007;Harris&Jones,
2010;VanVeen,Zwart,Meirink,&Verloop,2010).Wesprekenpasvanduurzaamheidalser
blijvendeschool-bredeveranderingenoptredeninhetbeleidénindedagelijkse
onderwijspraktijk(e.g.,Coburn&Turner,2011;Honig,2008;Sherer&Spillane,2011).Deze
veranderingenmoetendermategoedverankerdzijnindeschooldatzeblijvenaanhouden,
zelfsalsbepaaldepersoneelsledendeschoolverlaten(Sherer&Spillane,2011).
Eerderonderzoeklaatziendatleerkrachtenvaakslechtskleineaanpassingenmaken
inhunonderwijspraktijkofzelfshelemaalstoppenmetdenieuwaangeleerde
onderwijsvormenwanneerdefinancieringenondersteuningwegvallen(Coburn,2004).Het
kanookzijndatleerkrachtenwelverderproberentegaan,maarnadeligeaanpassingen
makenwaardoordekwaliteitvanhetonderwijsinhetgedrangkomt(Hubersetal.,2017;
McLaughlin&Mitra,2001).
Opditmomentwordternogweinigonderzoekgedaannaardeduurzaamheidvan
onderwijsvernieuwingen(Crossan&Apaydin,2010;Hubers,invoorbereiding;Sleegers&
Leithwood,2010;VanDrieletal.,2012).Watwewelweten,isdat
leerkrachtprofessionaliseringeenbelangrijkestapisomtotveranderingeninhetonderwijs
tekomen(Sleegers&Leithwood,2010).Deprobleemstellingvandezevoorverkenningis
danook:Watzijndekenmerkenvaneffectieveprofessionaliseringsprogramma’senin
welkematezijndezeaanwezigindeprogramma’svanTechYourFuture?Deachterliggende
gedachtedaarbijisdateeneffectiefprofessionaliseringsprogrammaervoorzorgtdat
leerkrachtenoptimaallerenomW&T-onderwijsvormtegeven.Ditbiedtscholenvervolgens
eenvruchtbarebodemomhetW&T-onderwijsverdervormtegeven.Omde
probleemstellingtekunnenbeantwoordenmakenwegebruikvanhetmodelvoor
OnderwijskundigOntwerponderzoek,zieFiguur1.
7
Figuur1.ModelvoorontwerponderzoekzoalsgedefinieerddoorMcKenneyenReeves
(2008).
Devoorverkenningrichtzichopdefasevananalyseenexploratie.Dezefaseheeftalsdoel
omtoteenbeterbegripvanhetprobleemtekomen(McKenney&Reeves,2012).Indit
projectgaathetdaarbijomeffectievedocentprofessionalisering.Inditrapportwordende
inzichtenuitdezefasevananalyseenexploratiebesproken.Concreetlevertdit:
- Eenoverzichtvandefactorenenkenmerkenvaneffectieve
professionaliseringsprogramma’s.
- Eeneersteindicatievoordematewaarinhuidigeprojectenbinnen
TechYourFutureaandachtbestedenaandezefactorenenkenmerken.
- Eeneersteinzichtindematewaarinonderzoekers,leerkrachtenenschoolleiders
deverduurzamingvanW&T-onderwijsvernieuwingenalseenuitdagingzienen,
indiengewenst,opwelkemanierzijhierinondersteundzoudenwillenworden.
Voorverkenning
8
3 Data-verzameling
Indezeverkennendestudiezijndrietypendataverzameld.
3.1 Reviewstudiesenmeta-analyses
Eenvandedoelenvanditvooronderzoekwasominkaarttebrengenwatdekenmerken
vaneffectievedocentprofessionaliseringzijn.Omtotkenmerkentekomenwaarvanhet
belangherhaaldelijkisaangetoond,iservoorgekozenomdenadrukteleggenopbestaande
reviewstudiesenmeta-analysesnaardocentprofessionalisering.ErwerdenzowelW&T-
specifiekealsalgemeneonderwijskundigestudiesverzameld.Omeenup-to-dateoverzicht
tekrijgenwerderalleengezochtnaarstudiesrecenterdanhetjaar2000.
3.2 Professionaliseringsmateriaal
Eenanderdoelvanhetvooronderzoekwasomvasttestelleninwelkematedekenmerken
vaneffectievedocentprofessionaliseringookvertegenwoordigdzijninde
professionaliseringsprogramma’svanTechYourFuture.Hiertoezijndematerialenvanvier
verschillendeprogramma’sverzameldengeanalyseerd.Hetgaathierbijomde
handleidingen,werkbladen,enpresentatieslidesdiegebruiktwerdenomleerkrachtente
ondersteuneninhetvormgevenvanW&T-onderwijs.Tweevandezeprogramma’srichtten
zichophetPO,éénrichttezichzowelophetPOalsVO,enéénrichttezichophetVO.
3.3 Interviewdata
Hetlaatstedoelvanditprojectwasomeeneersteinzichttekrijgenindematewaarin
onderzoekers,leerkrachtenenschoolleidersdeverduurzamingvanW&T-
onderwijsvernieuwingenalseenuitdagingzienen,indiengewenst,opwelkemanierzij
hierinondersteundzoudenwillenworden.Binnenditprojectwerdenvijfonderzoekersvan
TechYourFuturegeïnterviewd.Daarnaastwerdenerdriegroepsinterviewsafgenomenbij
steedseenschoolleidereneenoftweeleerkrachtendiedeelnamenaaneen
professionaliseringsactiviteit.Ookisdebestuurdervaneengrotescholenstichting
geïnterviewd.
9
4 Resultaten
4.1 Inzichtenuiteerderonderzoek
Deliteratuuranalysehadalsdoelomeenoverzichttemakenvandekenmerkenvan
effectieveprofessionaliseringsprogramma’s.Deachterliggendegedachtedaarbijisdateen
effectiefprofessionaliseringsprogrammaervoorzorgtdatleerkrachtenoptimaallerenom
W&T-onderwijsvormtegeven.Ditbiedtscholenvervolgenseenvruchtbarebodemomhet
W&T-onderwijslangdurigeneffectiefverdervormtegeven.Daarnaastkanzo’noverzicht
concretehandvattenbiedenaanonderzoekersomviahunprofessionaliseringsprogramma
deverduurzamingvanW&T-onderwijstestimuleren.Intotaalwerdennegenkenmerken
geïdentificeerd,zieTabel2.
10
Tabel2
KenmerkenvanEffectieveW&T-Professionaliseringsprogramma’s.
Kenmerk Beschrijving(gebaseerdop:Desimone,2002;Dogan,Pringle,&Mesa,2016;Gegenfurtner,2011;Gerard,Varma,Corlis,&Linn,2017;Higgins&Spitulnik,2008;Postholm,2012;VanDriel,Beijaard,&Verloop,2001;VanDriel,Meirink,vanVeen,&Zwart,2012).
1. Focus InhetprogrammaisereenspecifiekenadrukophetvergrotenvandeW&T-vakinhoudelijkeenvakdidactischekennisvanleerkrachten(pedagogicalcontentknowledge).Onderzoeklaatziendatwanneerhiermeeraandachtaanbesteedwordt,deleerkrachtenmeerkennisopdoen,hunlespraktijkeerderzullenaanpassenendatdeleerprestatiesvandeleerlingenverhogen.
2. Activiteiten Erwordtgebruikgemaaktvanactievewerkvormenwaarbijconcretelesactiviteitenzoalsinstructie,toetsing,enreflectiecentraalstaan.Ditzorgtervoordatleerkrachtenderelevantieenhetnutvandeprofessionaliseringinzienenhetgeleerdekunnenrelaterenaanhuneigenlespraktijk.
3. Feedback Erisgelegenheidvoordeleerkrachtenomondersteuning,sturingenfeedbacktekrijgenvanbijvoorbeelddecoach/trainer,collega’s,leerlingen,ofdeleidinggevende.Dezeinformatiehelptdeleerkrachtnietalleenomtezienwatalgoedgaatenwatbeterkan,maargeeftooknieuweinputeninspiratievoorandereaanpakken.
4. Samenwerking Samenwerkingkaneenkrachtigebronvanlerenzijn.OnderzoekwijstuitdatsamenwerkingervoorzorgtdatleerkrachtenzichbetervoorbereidvoelenopW&T-onderwijsenvakergebruikmakenvantechnologieënomzohetbegripvandestudententebevorderen.Verschillendevormenvansamenwerkingzijnmogelijk,bijvoorbeeldhetbediscussiërenvanW&T-onderwijs,ofhetobserverenenbesprekenvanelkaarslessen.
11
5. Consistentieindeinhoud
Hetprogrammaisconsistentwatbetreftde(leer)doelendiegesteldwordenendebijbehorendeleeractiviteiten.Bijv.:hetleerdoelisdatdeleerkrachtcollaboratievewerkvormenkaninzetten,endeactiviteitishetoefenenmethetopzettenenbegeleidenvanditsoortwerkvormen.Deconsistentiekangestimuleerdwordendoorexpliciettemakenhoebepaaldekenmerkenvanhetprogrammagerelateerdzijnaandeleerdoelen.Deze‘theoryofimprovement’helptervoorzorgendatdeleerdoelenenactiviteitenlogischopelkaarvoortbouwenenallebelangrijkeactiviteitenaanbodkomen.
6. Tijdsduur Omdenieuwekennisenvaardighedengoedtelatenbeklijvenbijdeleerkrachtenishetbelangrijkdathetprogrammaeenlangelooptijdheeftengevolgdwordtdoorfollow-upondersteuning.Alsglobalerichtlijnwordteenminimalelooptijdvan1jaargegeven.
7. Consistentiemetcontext
Inhetprogrammawordtexplicietaangeslotenbijdedoelenenhetbeleidvandeschool/scholenwaarophetprogrammawordtaangeboden.Ditvoorkomtdatdeprofessionaliseringsactiviteitalsgeïsoleerdeactiviteitplaatsvindt.
8. Organisatie-factoren
Inhetprogrammawordtexplicietrekeninggehoudenmetdefactorenbinnendeschool/scholendieheteffectvanhetprogrammakunnenbeïnvloeden.Hetgaathierbijomderelatiestussencollega’s,faciliteitenenhulpmiddelen,deschoolcultuur,kenmerkenvanhetwerk(bijv.ervarenwerk-entijdsdruk),fysiekekenmerkenvandeschool,en/ofexternefactoren(regelgeving,beleid,etc.).Erwordtgeprobeerdomdezefactorenopeenpositievemanierintezettenzodathetleerprocesvandeleerkrachtgestimuleerdwordt.
9. Individuelefactoren
Inhetprogrammawordtexplicietrekeninggehoudenmetdefactorenbinnendeindividueleleerkrachtendiedeelnemenaanhetprogramma.Hetgaatdaarbijompersoonlijkheid(bijv.openheid),eigenschappen(bijv.attitudes,opvattingen,motivatie),en/ofcompetenties.Hierdoorisdekansgroterdatdekennisenvaardighedenbijdeindividueleleerkrachtenbeklijven.
12
4.2 ToepassingopbestaandeTYF-projecten
VervolgenshebbenwevastgesteldofdekenmerkenuitTabel2herkenbaaraanwezigzijnin
vierprofessionaliseringsprogramma’svanTechYourFuture.Deachterliggendegedachte
daarbijisdatalshetexplicietindehandleidingvermeldstaat,deonderzoekersbewust
hebbennagedachtoverhetinzettenvanditkenmerk.Bovendienisdehandleidingeen
concreetproductwatdeleerkrachtennaafloopvandeprofessionaliseringmetzich
meenemenenafentoezullenraadplegen.Alsdenegenkenmerkenhierduidelijkin
verwerktzijnzalhetvoordeleerkrachtenmakkelijkerzijnombijvoorbeeldzelfnatedenken
overhoezefeedbackwillenkrijgen.
DeeersteresultatenvandeanalysestaaninTabel3.Eenkenmerkwerdalsaanwezig
beschouwdalshetminimaal1keervoorkomtinhetprogramma(bijv:erisminimaal1keer
gelegenheidvooreenleerkrachtomindividuelefeedbacktekrijgenopzijn/haarlesontwerp,
lesuitvoeringofgespreksvoering).Voorhetkenmerktijdsduurwerdnaardeinde
handleidingbeschrevenlooptijdgekeken.Indiendelooptijdongeveer1jaaroflangerwas
werdditkenmerkalsaanwezigbeschouwd.
Tabel3
AanwezigheidvanGeïdentificeerdeKenmerkeninhetProfessionaliseringsmateriaal.
Kenmerk Progr.1 Progr.2 Progr.3 Progr.4
1. Focus
2. Activiteiten X X X X
3. Feedback X X X
4. Samenwerking
5. Consistentieindeinhoud X
6. Tijdsduur X X
7. Consistentiemetcontext X
8. Organisatie-factoren
9. Individuelefactoren
13
Uithetprofessionaliseringsmateriaalbleekdatdeleerkrachteninallevierde
programma’seenactieverolspeelden.Ditbetekentdatconcreteactiviteitenzoalshet
ontwerpenengevenvanlessen,enhetvoerenvanbepaaldegesprekkencentraalstonden.
EenspecifiekenadrukopdeW&T-vakdidactischeenpedagogischekennisvanleerkrachten,
samenwerkingtussencollega’s,enhetrekeninghoudenmetindividueleenorganisatie-
factorenbleekingeenvandeprojectenexplicietnaarvorentekomen.
4.3 Opvattingenvanonderzoekers,leerkrachtenenschoolleiders
Totslotwerdvastgesteldinwelkematedeonderzoekers,leerkrachtenenschoolleidersde
verduurzamingvanW&T-onderwijsvernieuwingenalseenuitdagingzien,welkefactoren
hieropvaninvloedzijn,en,indiengewenst,opwelkemanierzijhierinondersteundzouden
willenworden.
4.3.1 Definitieduurzaamheid
Demeesteonderzoekers,schoolleidersenleerkrachtendefinieerdenduurzaamheidalsde
matewaarinleerkrachtenW&T-onderwijsinhundagelijkselespraktijkverankerdhebben.
Deinternbegeleidervaneenschoolgafbijvoorbeeldaandateenonderwijsvernieuwing
duurzaamis:‘Ophetmomentdatleerkrachtenerachterstaanenhettoepasseninhun
dagelijkseonderwijs’.Debestuurdergafaan:‘Eenvernieuwingisduurzaamalshetgeborgen
is.Datwilzeggendatjehetcontinuterugzietindeprogramma’s,endathetnietbeperktis
toteenprojectofeenweek.Jemoethetiederedagterugkunnenzien.’Eenvande
onderzoekersdefinieerdeduurzaamheidals:‘[Het]betekentdathetblijft,datheteen
blijvendeveranderingisdiejezouwillenzienbijmeerderecollega’sindeschool.’Sommigen
geïnterviewdenvoegdenaanhundefinitietoedathetdaarbijgaatomlangdurige
veranderingendieschoolbreedgedragenworden.
Uitalleinterviewsbleekdatdegebruiktedefinitiesvanduurzaamheidsmallerzijn
dandedefinitievanditprojectwaarbijduurzaamheidwerdgedefinieerdalsdematewaarin
blijvendeschool-bredeveranderingenoptredeninhetbeleidenindedagelijkse
onderwijspraktijk.Dezeveranderingenmoetendermategoedverankerdzijnindeschool
datzeblijvenaanhouden,zelfsalsbepaaldepersoneelsledendeschoolverlaten.Wanneer
dedefinitievanhetprojectvergelekenwordtmetdedefinitiesvandegeïnterviewdenvalt
14
opdatmetnamedebeleidskantendebestendigheidvanverduurzamingbijde
geïnterviewdenonderbelichtblijven.
Zoweldeonderzoekersalsdeschoolleidersenleerkrachtengavenaandathet
belangrijkisommeeraandachttebestedenaandeduurzaamheidvan
onderwijsvernieuwingen.Zoverteldeeenonderzoeker:‘Ermoeteensoortolievlekwerking
binneneenschoolkomenzodatsteedsmeercollega’sbetrokkenraken.Maardatgebeurt
vaakniet’.TotnutoekomtdevraaghoehetW&T-onderwijsverduurzaamdkanworden
binnendescholenlaatofnietaanbod.Daarnaastgafeenvandeschoolleidersaandatzij
hetergmoeilijkvindtomeenbalanstevindentussenhetvormenvanbeleidrondomW&T-
onderwijsenhetvanuitdeleerkrachtenzelftelatenontstaan.Zezei:‘Maakjenoueen
beleidwatiedereenmoetvolgen,danzitjeergtop-downwatwenietpersewillen.Ofgaan
wehetgewoondoenenaandehandvanderesultatengaanwebeleiduitzetten?Datiselke
keerafwegen.Wantalsjebeleidsstukkenschrijft:ofjetimmertallesdicht,ofjehoudjeer
nietaan.’Ookdeonderzoekersgavenaandatzijopditmomentdeduurzaamheidvande
professionaliseringstrajectennognietmetenenooknognietgoedwetenhoezij
verduurzamingkunnenstimuleren.Eenvandeonderzoekersgafbijvoorbeeldaandathet
enigewatzijkandoenis:‘hopendatdescholenzelfeencombinatievanverschillendedingen
hebben,datculmineert,endatzijeensoortintegraalbeeldkrijgenvanwaarzijheenwillen.
Endatzedaardanaanblijvenwerkenenontwikkelen.’
4.3.2 Beïnvloedendefactoren
Volgensdegeïnterviewdeschoolleiders,leerkrachtenenonderzoekerszijndiversefactoren
vaninvloedopdematewaarinW&T-onderwijskanverduurzamen,zieTabel1.Uitdeze
tabelblijktdatzoweldeschoolleidersenleerkrachtenalsdeonderzoekersvanmeningzijn
datindividuelefactorenbinnendeleerkrachten(zoalsmotivatieenhetdurvenomnieuwe
dingenuitteproberen)eenbelangrijkerolspelen.Volgensdeleerkrachtenenschoolleiders
ishetdaarnaastbelangrijkomtijdengeldtotdebeschikkingtehebben.Onderzoekers
gevenaandatdeschoolleidingenhetaantalleerkrachtendatbinneneenschoolmeedoet
belangrijkis,maarditwerddoordeschoolleidersenleerkrachtenzelfnietbenoemd.
15
Tabel1
Aantalkeerdatschoolleiders/leerkrachtenenonderzoekersaangavendateenbepaalde
factorvaninvloedwas.
Factor
AantalkeergenoemddoorSchoolleiders/leerkrachten
(max.4)Onderzoekers
(max.5)Faciliteiten:dematewaarinvoldoendetijd/geldbeschikbaaris.
4 2
Individuelefactoren:eigenschappenalsmotivatie,flexibiliteit,creativiteit,opleidingsniveau,eigenaarschap,enmatewaarineenleerkrachtnieuwedingendurftteproberen.
4 5
Deelnamecollega’s:matewaarinmeerderecollega’svandezelfdeschooldeelnemen.
0 4
Schoolleiding:aansturingenstimuleringvandeleerkrachten.
1 5
Deorganisatievandeschool:matewaarinroostersveranderdkunnenworden,ruimtesandersingedeeldkunnenworden,etc.
1 1
Samenwerkingscultuur:kwaliteitvansamenwerkingtussenleerkrachten,bijv.ofhetspannendisomvideo-opnamesvanjeeigenlesmetelkaartedelen.
0 1
4.3.3 Toolsvoorverduurzaming
Erkwamgeeneenduidigantwoordopdevraagofereentoolkitontwikkeldmoetworden
diedeverduurzamingvanW&T-onderwijsinkaartkanbrengen.Sommigengavenaandaar
geenvertrouwenintehebbenomdatzijverwachtendathetmoeilijkisomverschillende
soortenonderwijsvernieuwingmeteenzelfdetooltestimuleren.Eenschoolleiderzei
hieroverbijvoorbeeld:‘Ikgeloofnietinhetontwikkelenofmakenvanietswatjekunt
kopiërenengaangebruiken.Hetzithemindeattitude,demindset,hetontwikkelingsgericht
bezigzijn’.Anderengavenaandattoolszoudenkunnenhelpenombijvoorbeeldeen
‘startfoto’vandeschoolvoorafgaandaandeonderwijsvernieuwingentemaken.Een
schoolleidergafdaarbijaan:‘Hetzoumijhelpeninhetbegeleidenvandeontwikkelingvan
16
deleerkrachten’.Mochtzo’ntoolkiterkomendanisdebelangrijksteontwerpeisdathet
eenschool-specifiekinstrumentis.Hetkandusnietzozijndateenstappenplanopelke
schoolopdezelfdemanierwordtuitgevoerd.Hetbelangvanrekeninghoudenmetde
school-contextkwamookduidelijknaarvorenwanneerdekwaliteitvan
professionaliseringsprogramma’swerdbesproken.Zoverteldedeinternbegeleideroverde
trainingdiezijophaarschoolvolgde:‘Hetiseenstandaardcursusdiewaarschijnlijkopelke
schoolzogegevenwordt.Datzalopheelveelscholenwelwillen,maarniethier.Danzit
iedereenerbijvan:maarikbengeenstandaardschool,wijdoenalveeldingenandersdan
anderen’.
17
5 Conclusies&Aanbevelingen
Uitditonderzoekblijktduidelijkdaterbehoefteisaanmeerkennisenaandachtvoor
duurzameW&T-onderwijsvernieuwingen,waarbijzoweldeonderzoekersalsde
schoolleidersenleerkrachtenbehoeftehaddenaanconcretehandvatten.Echter,ditbleek
(nog)nietindevormvantoolstezijn.Metnamedebehoefteaanschool-specifiekehulp
kwamduidelijknaarvoren.
Inditonderzoekwerdeeneerstestapgemaaktinhetbiedenvanconcrete
handvattenvoordeonderzoekers.Erzijnnamelijknegenkenmerkengeïdentificeerd
waaraaneeneffectiefprofessionaliseringstrajectvoldoet:focusopW&T-vakinhoud,het
gebruikvanconcreteactiviteiten,feedbackkrijgen,samenwerkenmetcollega’s,
consistentieindeinhoud,tijdsduur,consistentiemetschoolcontext,enrekeninghouden
metorganisatie-enindividuelefactoren.Degedachtehierachterisdatwanneer
onderzoekersdezenegenkenmerkenverwerkeninhunprofessionaliseringsaanpak,de
leerkrachtenzogoedmogelijkwordenvoorbereidophetverzorgenvanW&T-onderwijs.Dit
zorgtvervolgensvooreengoeduitgangspuntomhetW&T-onderwijszelfstandigbinnende
schoolteverduurzamen.Opditmomentzijndezekenmerkennognietsterkverankerdinde
professionaliseringsmaterialen.Indevieronderzochteprofessionaliseringsprogramma’s
werdaanmaximaalvierenminimaaleenvandenegenkenmerkenvoldaan.
Opbasisvanditonderzoekwordendevolgendeaanbevelingengedaan:
ü Dedefinitiesoverwatverduurzamingbetekentwarenzowelbijdeonderzoekersalsde
leerkrachtenenschoolleiderssmal,waarbijmetnamehetontwikkelenvanbeleid
rondomW&T-onderwijsontbrak.Eenbelangrijkevervolgstapisomkenniste
verspreidenoverwatduurzaamheidinhoudtenhoehetgestimuleerdeninkaart
gebrachtkanworden.Hiertoekaneenhand-outgemaaktwordenwaarineenpraktische
definitie,concretetipsenmeetinstrumentenbeschrevenworden.Daarnaastkanhet
helpenomeenaantalalgepubliceerdesleutelartikelenoverditthemavooralle
onderzoekersbeschikbaartestellen.
ü Ookdeschoolleidersenleerkrachtenblijkenbehoeftetehebbenaanondersteuningop
hetgebiedvanduurzameW&T-onderwijsvernieuwingen.Hetisraadzaamhieropinte
spelendoorhenconcretehandvattentebieden.Ditkanenerzijdsgedaanwordendoor
effectieveprofessionaliseringsactiviteitenteontwikkelen,enanderzijdsdoor
18
schoolleidersteondersteuneninhetafstemmenvandeprofessionaliseringsactiviteitop
hetschoolbeleid.Eenconcreteschool-specifiekeprofessionaliseringsstrategie(zoalshet
diagnose-instrumentvanTechYourFuture)biedthierbijuitkomst.Destappenuithet
modelvoorontwerpgerichtonderzoek(ziepagina4)kunnengevolgdwordenomeen
professionaliseringsprogrammateontwikkelenentetoetsen.
ü Denegenkenmerkenvaneffectieveleerkrachtprofessionaliseringkunnen
gecommuniceerdwordennaaronderzoekersdieeenprofessionaliseringstrajectwillen
ontwerpen.VervolgenskandeinditverslagopgenomenTabel2alschecklistgebruikt
wordenomineenvroegstadium(voordeprojectaanvraag)dekansrijkheidvaneen
professionaliseringstrajectvasttestellenenwaarnodigaanpassingentemaken.
Idealitervoldoeteenprojectaanallekenmerken.InTabel4wordenconcretesuggesties
gegevenomaandezekenmerkentevoldoen.
ü DekenmerkenuitTabel2biedeneengemeenschappelijkdesign-kadervoorde
onderzoekersvanTechYourFuture.Wellichtkunnenopditgebiedbest-practicesmet
elkaaruitgewisseldworden.Bijvoorbeeld,metwelkefeedbackinstrumentenkan
gewerktworden?Welkesamenwerkingsvormenwordendoordeleerkrachtenalsnuttig
ervaren?Dezekenniskantijdensnetwerkbijeenkomstengedeeldworden,maarkan
wellichtookonderdeelzijnvandevoortgangsgesprekkenmetTechYourFuture.Opbasis
hiervankanTechYourFutureeenoverzichtvanervaringengenereren,watonderzoekers
indeontwerpfasevanhunprofessionaliseringstrajectkunnenraadplegen.
ü Eenanderbelangrijkpuntisdatopditmomenthetprocesvanverduurzamingnogniet
inkaartgebrachtwordtdoordeonderzoekers.Eengemeenschappelijkkaderen(deels)
gemeenschappelijkinstrumentariumkanervoorzorgendatdekennisbasisbinnen
TechYourFuturesnelenefficiëntuitbreidt.Bovendienzorgteengemeenschappelijk
kaderervoordatdeonderzoekersconcretehandvattenkrijgenommetverduurzaming
aandeslagtegaanen,doordatzedandezelfde“taal”gaanspreken,eenvoudigvan
elkaarsbevindingenkunnenleren.Eenvoorbeeldhiervanishetgebruikvanhetbegrip
‘organisatieroutines’onderdeonderzoekers.Ditiseennuttigeinsteekomde
veranderingeninhetschoolbeleidendedagelijkselespraktijkinkaarttebrengen,zie
ookHubersetal.(2017),enhetwerkvanSpillane.
19
Tabel4
Concretesuggestiesomdekenmerkenvaneffectieveleerkrachtprofessionaliseringvormtegeven.
Kenmerk Suggestiesoverdewijzewaaropditkenmerktotuitingkankomeninhetprofessionaliseringsprogramma
1. Focus IneenprofessionaliseringsprogrammaligtdenadrukopW&T-vakdidactischekennisenpedagogischekennis.Dat
betekentdatexplicietwordtgemaaktwatleerkrachtenalwetenopditgebied,enwordenzeverleidomzichhierverder
inteverdiepen.Ditkangestimuleerdwordendoorbijvoorbeeldverdiepingsmateriaaloptenemenofleerkrachten
(vanuithuneigeninteresse)samenbepaaldeonderwerpentelatenuitdiepen(zieooksamenwerking).
2. Activiteiten InalleonderzochteTYF-programma’skwamenconcreteactiviteitenzoalshetgevenofvoorbereidenvanlessenof
gesprekkenenhetreflecterenopdeeigenervaringenaanbod.Eenbelangrijkevervolgstapishetvormgevenvan
activiteitenwaardoordeleerkrachtenlerenvasttestellenofdeleerlingenietsgeleerdhebbenenhoeditleerproces
eruitzag.Uitdeliteratuurblijktnamelijkdatleerkrachtenhetwaargenomeneffectophunleerlingenalseenvande
belangrijkstecriteriagebruikenomtebepalenofzijhunlessenwelofnietwillenaanpassen.Indezeleeractiviteitspeelt
reflectieeenbelangrijkerol.Hetkandaarbijhelpenomeencollegaoftrainereenlestelatenobserveren.Opdiemanier
kunnendeleerkrachtendeobservantsamenbesprekenhoehetleerprocesvandeleerlingeneruitzag.
3. Feedback Idealiterontvangendeleerkrachtenmeerderekerenconstructievefeedback,liefstzosnelmogelijknadathetonderwerp
vandefeedback(bijv.eenles)heeftplaatsgevonden.Dithoeftnietaltijddoordeonderzoeker/trainergegevente
worden,maarbijvoorbeeldookdoorcollega’s.Daarmeewordtmeteenookdesamenwerking(zievolgendepunt)
gestimuleerd.Sommigescholensprekenbijvoorbeeldafdatleerkrachtenperjaarminimaal4keerbijelkaarindeles
komenkijken.
20
4. Samenwerking Omtotduurzameonderwijsvernieuwingentekomenishetbelangrijkdatdesamenwerkinggestimuleerdwordt,
bijvoorbeelddoorbijelkaarindelestekijkenenlessenplannenofvideoopnamesmetelkaartebespreken.Deze
samenwerkingvindtidealiterinverschillendesamenstellingenplaats.Ditbetekentdatdeleerkrachtendiealergverzijn
nietautomatischgekoppeldwordenaandeleerkrachtendieminderverzijn.Voordegroepleerkrachtendiealverzijnis
hetnamelijkookergmotiverendeninspirerendommetgelijkgezindentewerken,enhiermoetdanookvoldoende
ruimtevoorzijn.
5. Consistentiein
deinhoud
OnderzoekersvanTechYourFutureschrijveneen‘theoryofimprovement’documentwaarinzijzoconcreetmogelijk
uitleggenwelkeleerdoelencentraalstaanenhoedezeleerdoelenbereiktworden.Daarnaastkunnenzijinditdocument
uitleggenopwelkemanierzijaandenegenkenmerkenvaneffectieveprofessionaliseringtegemoetkomen.Ditdocument
kanmeegenomenwordenindebeoordelingvandeaanvraagen/ofviaeenpeer-reviewsysteemvanfeedbackvoorzien
worden.
6. Tijdsduur Professionaliseringsprogramma’sdiedepilotfasedoorlopenhebbenengrootschaliggeïmplementeerdwordenhebben
eenminimalelooptijdvan1jaarmetdaarnanogenkelefollow-upbijeenkomsten.
7. Consistentie
metcontext
Voorafgaandaandeelnameaanhetprofessionaliseringsprogrammabespreektdetrainersamenmetdeschoolleiding(en
evt.ookleerkrachten)waaromdeschoolwildeelnemenaanhetprogrammaenhoehetprogrammakaninspelenopde
schoolvisiemetbetrekkingtotW&T-onderwijs.Ookwordtinkaartgebrachtwaarophetprogrammakaninhaken(bijv.
bepaaldeprojectweken,vergadermomenten).Tijdensdedeelnameaanhetprofessionaliseringsprogrammawordtde
relatiemetdeeigenschoolbesproken(bijv.weetjijwaaromdeschoolwildatjeaanditprogrammameedoet?Watisde
visievandeschool?Watverwachtenzeconcreetvanjou?).
21
8. Organisatie-
factoren
Erwordtindevoorbereidingentijdenshetdoorlopenvanhetprofessionaliseringsprogrammarekeninggehoudenmet
derelatiestussencollega’s,defaciliteitenenhulpmiddelenindeschool,deschoolcultuur,dekenmerkenvanhetwerk
(bijv.ervarenwerk-entijdsdruk),defysiekekenmerkenvandeschool,en/ofexternefactoren.Ditkanbijvoorbeeld
gedaanwordendoorleerkrachteninkaarttelatenbrengenwelkeorganisatiefactorenhenbeïnvloedeninhet
vormgevenvanW&T-onderwijs,inhoeverrezijderuimtevoelenommetW&T-onderwijsaandeslagtegaan,etc.
Eventueelkanhethelpenomdeschoolleiderbijditsoortoefeningentebetrekken.
9. Individuele
factoren
Erwordtindevoorbereidingentijdenshetdoorlopenvanhetprofessionaliseringsprogrammarekeninggehoudenmet
deverschilleninpersoonlijkheid,motivatieenvaardighedentussendeleerkrachten.Ditkanbijvoorbeeldgedaanworden
doorleerkrachteneigenleerdoelentelatenstelleneneenoplopendemoeilijkheidsgraadinbepaaldeoefeningente
maken.Ookkanhethelpenombepaaldeindividueleverschillenbespreekbaartemaken.
22
6 Disseminatie
Denieuweinzichtendieditonderzoekopleverdenzijnopverschillendemanierenverspreid.
Erzijndiversebijdragenopconferentiesgemaaktendeinhoudisverwerktineen
gastcollegeenkeynote.Daarnaastwordtergewerktaaneenwetenschappelijkartikel.
6.1 Publicatie
Hubers,M.D.&Endedijk,M.D.(Invoorbereiding).Persistenceprevails:Supporting
sustainableteacherprofessionaldevelopmentregardingSTEMeducation.
6.2 Bijdragenopconferenties
Hubers,M.D.(2017).Duurzameleerkrachtprofessionaliseringophetgebiedvan
Wetenschap&Technologie.SymposiumopdeOnderwijsResearchDagen(ORD),
Antwerpen,België.
Hubers,M.D.,&Endedijk,M.D.(2017).Duurzameleerkrachtprofessionaliseringrondom
Wetenschap&Technologie.PaperpresentatieopdeOnderwijsResearchDagen
(ORD),Antwerpen,België.
Hubers,M.D.,&Endedijk,M.D.(2017).Supportingsustainableprofessionaldevelopment
inteachersimplementingSTEMeducation.Ronde-tafelsessieopdeEuropean
AssociationforResearchonLearningandInstruction(EARLI),Tampere,
Finland.
6.3 Keynote&Gastcollege
Hubers,M.D.(2017).Succesvollestrategieënvoorduurzameschoolvernieuwing.Keynote
opTechYourFutureexpertmeeting:Opleidenenprofessionalisereninbèta
entechnologie.
Hubers,M.D.(2017)GastcollegeDuurzameonderwijsvernieuwingenvoorstudenteninde
Post-hboMasterLeren&InnoverenvanSaxion.
23
7 Referenties
7.1 ReferentiesW&T
Anderson,K.J.B.(2012).Scienceeducationandtest-basedaccountability:Reviewingtheir
relationshipandexploringimplicationsforfuturepolicy.ScienceEducation,96(1),
104–129.doi:10.1002/sce.20464
Bianchini,J.A.,Southerland,S.,Windschitl,M.,Richmond,G.,&Manokore,V.(2010).
IdentifyingElementsCriticalforFunctionalandSustainableProfessionalLearning
Communities.ScienceEducation,95(3),543-570.doi:10.1002/sce.20430
Davis,K.S.(2002).“Changeishard”:Whatscienceteachersaretellingusaboutreformand
teacherlearningofinnovativepractices.ScienceEducation,87(1),3-30doi:
10.1002/sce.10037
Dogan,S.,Pringle,R.,&Mesa,J.(2016).Professionaldevelopmentineducationtheimpacts
ofprofessionallearningcommunitiesonscienceteachers’knowledge,practiceand
studentlearning:Areview.ProfessionalDevelopmentinEducation,42(4),569-588.
doi:10.1080/19415257.2015.1065899
Driel,J.H.Van,Beijaard,D.,&Verloop,N.(2001).Professionaldevelopmentandreformin
scienceeducation:Theroleofteachers’practicalknowledge.JournalofResearchin
ScienceTeaching,38(2),137-158.doi:10.1002/1098-2736(200102)
Duzor,A.G.Van.(2011).Capitalizingonteacherexpertise:Motivationsforcontemplating
transferfromprofessionaldevelopmenttotheclassroom.JournalofScience
EducationandTechnology,20(4),363-374.doi:10.1007/s10956-010-9258-z
Fallik,O.,Rosenfeld,S.,&Eylon,B.(2013).Schoolandout-of-schoolscience:Amodelfor
bridgingthegap.StudiesinScienceEducation,49,69-91.doi:
10.1080/03057267.2013.822166
Gerard,L.F.,Varma,K.,Corliss,S.B.,Linn,M.C.,Gerard,L.F.,&Corliss,S.B.(2011).
Professionaldevelopmentfortechnologyenhancedinquiryscience.Reviewof
EducationalResearch,81(3),408-448.doi:10.3102/0034654311415121
Higgins,T.E.,&Spitulnik,M.W.(2008).Supportingteachers’useoftechnologyinscience
instructionthroughprofessionaldevelopment:Aliteraturereview.JournalofScience
EducationandTechnology,17(5),511-521.doi:10.1007/s10956-008-9118-2
Larkin,D.B.,Seyforth,S.C.,Lasky,H.J.,&Street,N.M.(2009).Implementingandsustaining
24
sciencecurriculumreform:Astudyofleadershippracticesamongteacherswithina
highschoolsciencedepartment.JournalofResearchinScienceTeaching,46(7),813-
835.doi:10.1002/tea.20291
Osborne,J.(2008).ScienceEducationinEurope:CriticalReflection.
Owston,R.(2007).Contextualfactorsthatsustaininnovativepedagogicalpracticeusing
technology:Aninternationalstudy.JournalofEducationalChange,8(1),61-77.doi:
10.1007/s10833-006-9006-6
Pringle,R.M.,Dawson,K.,&Ritzhaupt,A.D.(2015).Integratingscienceandtechnology :
Usingtechnologicalpedagogicalcontentknowledgeasaframeworktostudythe
practicesofscienceteachers.JournalofScienceEducationandTechnology,24(5),
648-662.doi:10.1007/s10956-015-9553-9
Schraw,G.,Crippen,K.J.,&Hartley,K.(2006).Promotingself-regulationinscience
education:Metacognitionaspartofabroaderperspectiveonlearning.Researchin
ScienceEducation,36(1-2),111-139.doi:10.1007/s11165-005-3917-8
vanAalderen-Smeets,S.I.,WalmavanderMolen,J.H.,&Asma,L.J.F.(2012).Primary
teachers’attitudestowardscience:Anewtheoreticalframework.ScienceEducation,
96(1),158-182.http://doi.org/10.1002/sce.20467
vanDriel,J.H.,Meirink,J.A.,vanVeen,K.,&Zwart,R.C.(2012).Currenttrendsandmissing
linksinstudiesonteacherprofessionaldevelopmentinscienceeducation:areview
ofdesignfeaturesandqualityofresearch.StudiesinScienceEducation,48,129-160.
doi:10.1080/03057267.2012.738020
7.2 Referentiesalgemeen
Bakkenes,I.,Vermunt,J.D.,&Wubbels,T.(2010).Teacherlearninginthecontextof
educationalinnovation:Learningactivitiesandlearningoutcomesofexperienced
teachers.LearningandInstruction,20(6),533-548.
doi:10.1016/j.learninstruc.2009.09.001
Coburn,C.E.(2004).Beyonddecoupling:Rethinkingtherelationshipbetweenthe
institutionalenvironmentandtheclassroom.SociologyofEducation,77(3),211-244.
doi:10.1177/003804070407700302
Datnow,A.(2005).Thesustainabilityofcomprehensiveschoolreformmodelsinchanging
districtandstatecontexts,121-153.doi:10.1177/0013161X04269578
25
Desimone,L.(2002).Howcancomprehensiveschoolreformmodelsbesuccessfully
implemented?ReviewofEducationalResearch,72(3),433-479.
doi:10.3102/00346543072003433
Fullan,M.(2016).TheNewMeaningofEducationalChange.NewYork,NY:TeachersCollege
Press.
Garet,M.S.,Porter,A.C.,Desimone,L.,&Birman,B.F.(2001).WhatMakesProfessional
DevelopmentEffective?Resultsfromanationalsampleofteachers.American
EducationalResearchJournal,38(4),915-945.doi:
Gegenfurtner,A.(2011).Motivationandtransferinprofessionaltraining:Ameta-analysisof
themoderatingeffectsofknowledgetype,instruction,andassessmentconditions.
EducationalResearchReview,6(3),153–168.doi:10.1016/j.edurev.2011.04.001
Guskey,T.R.(2002).Professionaldevelopmentandteacherchange.TeachersandTeaching:
theoryandpractice,8(3).doi:10.1080/135406002100000512
Hargreaves,A.(2002).Sustainabilityofeducationalchange:Theroleofsocialgeographies.
JournalofEducationalChange,3,189-214.
Harris,A.&Jones,M.(2010).Professionallearningcommunitiesandsystemimprovement.
ImprovingSchools,13(2),172-181.
Hubers,M.D.,Schildkamp,K.,Poortman,C.L.,&Pieters,J.M.(2017).Thequestfor
sustaineddatause:Developingorganizationalroutines.TeachingandTeacher
Education,67,509-521.doi:10.1016/j.tate.2017.07.007
McLaughlin,M.W.,&Mitra,D.(2001).Theory-basedchangeandchange-basedtheory:
Goingdeeper,goingbroader.JournalofEducationalChange,2,301-323.
doi:10.1023/A:1014616908334
Penuel,W.R.,Fishman,B.J.,HauganCheng,B.,&Sabelli,N.(2011).Organizingresearch
anddevelopmentattheintersectionoflearning,implementation,anddesign.
EducationalResearcher,40(7),331-337.doi:10.3102/0013189X11421826
Postholm,M.B.(2012).Teachers’professionaldevelopment:Atheoreticalreview.
EducationalResearch,54(4),405-429.doi:10.1080/00131881.2012.734725
Sherer,J.Z.&Spillane,J.P.(2011).Constancyandchangeinworkpracticeinschools:The
roleoforganizationalroutines.TeachersCollegeRecord,113(3),611-657.
Sleegers,P,&Leithwood,K(2010).Schooldevelopmentforteacherlearningandchange.
InP.Peterson,E.Baker,B.McGaw,(Eds.),InternationalEncyclopediaofEducation,
26
volume7(pp.557-562).Oxford:Elsevier.
Stoll,L.(2009).Capacitybuildingforschoolimprovementorcreatingcapacityforlearning?
Achanginglandscape.JournalofEducationalChange,10,115-127.
doi:10.1007/s10833-009-9104-3
Thurlings,M.,Evers,A.T.,&Vermeulen,M.(2015).Towardamodelofexplainingteachers’
innovativebehavior:Aliteraturereview.ReviewofEducationalResearch,85(3),430-
471.doi:10.3102/0034654314557949