TALKING INDUSTRY VAN LINK EN ING: CIRCULAIR ONDERNEMEN IS NIET MAKKELIJK, MAAR WEL EEN MUST

e organisatoren van ING en Link Magazi-ne hebben samen met gespreksleider Her-man van der Vegt, partner van npk designuit Leiden, een stuk of tien mooie stellin-

gen over circulair ondernemen bedacht voor dediscussie. Maar daar kijken de deelnemers nieteens naar: ze beginnen te praten en houden deeerste uren niet meer op. Over de vraag of het vijfvoor twaalf of vijf over twaalf is (‘Nou ja, voor demensheid dan, de aarde overleeft heus wel’). Overgletsjers die smelten waar je bij staat en koude enwarme golfstromen die in de war raken. Over alhet eten dat weggegooid wordt door veel te groteverpakkingen en dito koelkasten. Over de imago-schade voor Coca Cola wanneer overal plasticflesjes rondslingeren in parken en bermen. Overscheiden voor de bühne dat plastic afval oplevertdat te vuil is voor recycling en alsnog verbrandmoet worden als bedrijfsafval. Over auto’s vanvijftig jaar oud die nog steeds rondrijden en ofdat eigenlijk ook niet duurzaam is. En ja, ook over de noodzaak van een circulaireeconomie. ‘Kijk, zoals we hier bij elkaar zitten,komt het misschien wel goed met de wereld,maar lang niet iedereen denkt na over circulairondernemen’, zegt Bert Krom, directeur van NVAfvalzorg Assendelft en gastheer deze avond. Cir-

idee waar hun spullen blijven. De restwaarde aanhet eind van de levensduur is nul, is het idee.Reseller De Projectinrichter zet in op veranderingom de goederenstromen in de keten wél te slui-ten. ‘Ik heb een concrete tender van een grootbedrijf lopen. De klant wil alles circulair inkopenen een garantie op terugname en hergebruik. Debetrokken fabrikant glijdt ergens onder tafel, dieis daar helemaal niet op ingespeeld. Hij heeftgeen idee wat te doen.’ Kras zegt dat Van de Kerk-hof voor deze klant maar eens contact op moetnemen met een bedrijf als EverUse in Sneek. ‘Diemaken geluidwerende panelen van oud papier,met chips erin, want ze willen alles volgen en degrondstoffen naderhand per se terug hebben.Geweldig. Daar kom je verder mee.’

100 MILJOENWat circulair ondernemen precies is, is lastig tedefiniëren. Is het een product of machine zo langmogelijk blijven hergebruiken (en onderweggoed onderhouden en af en toe opknappen) enuiteindelijk de grondstoffen terugwinnen en her-gebruiken? Of vallen de prachtige Vitra-stoelenom de dinertafel er ook onder, filosoferen degesprekspartners. Het design is tijdloos en zegaan meer dan een mensenleven mee. Wat circu-lair is, is nog niet uitgekristalliseerd.Robbert Jan Kromkamp, directeur ING Groen-

bank, gericht op hetfinancieren vanduurzame projec-ten, is al een paarjaar aanspreekpuntvoor circulairbinnen ING: ‘Wewillen heel graaginteressante circu-laire deals binnen-halen, maar erkomt weinig vanuitde markt, afgezien

Aan het eind van de Executive Round Table (TalkING) over circulair ondernemen bij

Afvalzorg Assendelft legt Leontien de Haan, directeur Industrie ING Grootzakelijk regio

NoordWest, een stapeltje boeken op tafel met de titel ‘Waste to Wealth: The Circular

Economy Advantage’ van Peter Lacy en Jakob Rutqvist. ‘Neem maar mee. Maar let op: er

zijn er bewust niet genoeg voor iedereen om circulariteit te stimuleren, dus spreek af

met iemand om te delen.’ Geen punt, iedereen heeft zo een partner gevonden. Er zijn

sowieso wat veelbelovende vervolgafspraken gemaakt. Niet dat circulair ondernemen

zo makkelijk is, maar het is een kwestie van beginnen.

DUURZAAMHEID

DDOOR LUCY HOLL

42 september 2018

• ‘Circulair denken vraagt letterlijk om omdenken.’

• De uitdaging zit hem bij middelgrote en kleinere bedrijven waarbij het financieringsvraagstuk complexer is.

• ‘Je hebt altijd eerst luchtfietsers nodig met veel visie en ideeën.’

• ‘Of we moeten groot inzetten op circu-lair, of het zet geen zoden aan de dijk.’

culair ondernemen is geen keuze, het is een must.Dat zijn de deelnemers helemaal met elkaar eens.Alleen gebeurt het nog te weinig. In sectoren alsde automotive en de bouw is misschien van allesgaande. Maar veel ketens zijn conservatief. Fabri-kanten zien de noodzaak niet. Ze verkopen hunspullen en klaar. ‘Je eigen markt kannibaliserenklinkt ook niet logisch. Dat is voor bijna niemandweggelegd’, zegt Ben Kras, ceo van Kras Recyclingmet het hoofdkantoor in Volendam. Kras verza-melt, verwerkt en verhandelt afvalstromenpapier, karton, folies en kunststoffen voor hon-derden bedrijven in Europa. Van Waste to Worthis het motto. Kras is enorm betrokken bij de tran-sitie richting duurzaamheid.

REFURBISHINGLOCATIE‘Dit weet ik wel zeker’, zegt Ramon van de Kerk-hof, commercieel manager van De Projectinrich-ter in Purmerend, één van de grootste onafhan-kelijke aanbieders van projectinrichting in onsland. ‘De eerste fabrikant in onze branche die hetaandurft om minstens vijftig procent van zijnbedrijf om te turnen in een multibrand refur-bishinglocatie heeft de toekomst. Wie het nietdoet, krijgt het moeilijk in de toekomst omdat de vraag naar nieuw materiaal zal afnemen.’ DeProjectinrichter is intermediair tussen fabrikan-ten en eindklanten. Die fabrikanten hebben geen

Robbert Jan Kromkamp,directeur ING Groenbank(links): ‘We willen heel graaginteressante circulaire dealsbinnenhalen, maar er komtweinig vanuit de markt.’Ramon van de Kerkhof van

De Projectinrichter (links): ‘De fabrikant die het aandurftzijn bedrijf deels om te turnenin een multibrand refurbishing-locatie heeft de toekomst.’

‘TOTDAT HET JE IN DE PORTEMONNEE RAAKT; DAN DOEN WE HET WEER LEKKER NIET’

43september 2018

a message in a bottle. Zijn bedrijf npk design inLeiden helpt start-ups en bedrijven innoverendoor nieuwe product- en dienstcombinaties teontwikkelen en sessies te bieden over waarde creëren én waarde vasthouden. Van der Vegt isook CIRCO-trainer. CIRCO is een platform datondernemers en ontwikkelaars tools aanbiedt omvia één- of meerdaagse design tracks circulairestappen te zetten door (nieuwe) businessmodel-len en ontwerpstrategieën te combineren: creating business through circulair design.‘Kijk, de footprint van de returnable is vele malenzo gunstig als van een flesje dat je weggooit of inde glasbak recyclet. De investeringen om zo’n fleste realiseren zijn voor Heineken niet zo zeer eenprobleem, het lijkt meer een uitdaging om degoede bedoelingen in de praktijk te brengen.Waarom? Omdat de keten van supermarkten entoeleveranciers niet mee kan of wil werken. Sta-tiegeld en retourstromen zijn in Nederland rede-lijk goed geregeld, maar hoe gaat dat in de restvan de wereld?’Ramon van de Kerkhof noemt het voorbeeld vaneen bedrijf dat oude kleding in meubelstoffenverwerkt. Die bulken van de grondstof. ‘Je wiltgoed doen, maar te weinig bedrijven gebruikende meubelstoffen.’ Met plastic is dat precies het-zelfde, zegt Ben Kras. ‘Plastic genoeg, maar ermoeten veel meer toepassingen komen, maak ervan alles en nog wat van. Bij gemeenteaanbeste-dingen voor klikobakken is gerecycled kunststofgebruiken geen voorwaarde, terwijl dat primakan. Schandalig dat dat niet als eis wordt gesteld.Grote frisdrankproducenten recyclen voor debuitenwacht één procent van hun totale pro-ductie, terwijl veel meer mogelijk is. Een mooivoorbeeld daarvan is de 100 procent gerecyclededrinkwaterfles van Bar-le-Duc.’

OMDENKEN GEBODENCirculair denken vraagt letterlijk om omdenken,stelt Mattijs Maris, commercieel manager van

van een enkele aanvraagvan een start-up waargeen cashflow in zit. Omproactief die bedrijvenen projecten te herken-nen die met circulairbezig zijn en potentieelfinancierbaar, trainen wedit jaar al onze medewer-kers die voor de zakelijkeen grootzakelijke marktwerken. Wat is circulair,hoe herken je de projec-ten, wat kunnen weermee? We hebben zelfseen aparte pot met 100 miljoen euro voorinvesteringen in circulai-re projecten, het is eigenvermogen waarmee werisico mogen nemen.’ Het gesprek komt op deNederlandse recycling-start-up Black Bear endiens plant voor het re-cyclen van autobanden.Kromkamp: ‘Wil je dat autobandenprobleemwereldwijd echt aanpakken, dan moet je gigan-tisch opschalen. Voor de financiering daarvanben je in een lineair model al huiverig.’ Aan de andere kant wordt misschien niet allesbinnen ING gelabeld als circulair, terwijl het datwel is. Leontien de Haan: ‘Renewd met zijn refur-bished iPhones, iPads en MacBooks is een klantvan ons, maar hun leningen komen niet uit datpotje van 100 miljoen. Zij zitten in de regulierefinanciering.’In de zogeheten groenregeling van banken staatnog weinig over circulair ondernemen, volgensKromkamp: ‘Kunnen we als banken wellicht kor-ting geven op circulaire financieringen zodat hetwat sneller gaat?’ ING zit met onder meer collega ABN AMRO,Fairphone, pensioenfonds PGGM, SustainableFinance Lab en Circle Economy in een communi-ty of practice om alle valkuilen en mogelijkhedenvan circulaire bedrijfsmodellen eens goed tebekijken, met Fairphone als case study. Er ligtinmiddels een whitepaper. Stel dat Fairphone zijnspullen gaat aanbieden via PGGM? Hoe moetdat, hoe zit het met product-as-a-service? Wie isde eigenaar, is het financierbaar en hoe zit hetmet ratio’s? Lukt het als PGGM dit doet, maar ishet kansloos als een kleine retailer Fairphones viaeen circulair business model gaat leveren aan deconsument?

MESSAGE IN A BOTTLEEen goed ingerichte keten is per definitie cruciaalvoor circulair ondernemen. Herman van der Vegthaalt een strak gedesigned, extra sterk en velemalen her te gebruiken bierflesje van Heinekenuit zijn tas. Met een minimaal label en een bran-ding die alleen maar mooier wordt wanneer je defles vaker gebruikt. Om ervoor te zorgen datgebruikers het flesje ook retourneren, heeft defles een code waarmee gebruikers kunnen nagaanwie de fles waar ter wereld nog meer heeft gehad:

Aan tafel, met de klok mee: Gert Jan Braam (sector banker Industry ING), Herman van der Vegt (partner npk design), Ramon van de Kerkhof (commer-cieel manager De Projectinrichter), Mattijs Maris (commercieel manager Pharmafilter), Leontien de Haan (directeur Industrie ING Grootzakelijk), Robbert Jan Kromkamp (directeur ING Groenbank), Ben Kras (ceo van Kras Recycling), Bert Krom (directeur van NV Afvalzorg Assendelft), Lucy Holl (eindredacteur Link Magazine) en John van Ginkel (uitgever Link Magazine). Foto’s: Menno Ebbes

LEES VERDER OP PAGINA 44

Pharmafilter in Amsterdam en tot voor kortmanager bedrijfsvoering van de Arbo- en Milieu-dienst van het AMC. Ziekenhuis Reinier de Graafin Delft kwam bij Eduardo van den Berg, deoprichter van Pharmafilter, of hij wat slimmeideeën had voor de wachttijden bij de liften in hetziekenhuis. Het viel Van den Berg op dat hettransport van afvalcontainers de liften bezethield. ‘Hij bedacht het Pharmafilter-systeem: vrij-wel alle afval gaat op de afdelingen zelf in verma-lers. Via de interne riolering komt dit afval in eenwaterzuiveringsinstallatie. Hier wordt het vasteafval gescheiden van het water, gedecontami-neerd en deels omgezet in biogas.’ De zuiveringhaalt alle microverontreinigingen uit het afvalwa-ter waaronder medicijnresten, tot beneden dedetectielimiet. Het water kan het ziekenhuis her-gebruiken. ‘Het is fantastisch te zien hoe omden-ken leidt tot oplossingen voor een schoner, effi-ciënter en duurzamer ziekenhuis en meer waardeuit afval weet te halen.’

OLIEVLEKWie geeft de aanzet tot de grote omslag, vraagtLeontien de Haan zich af. Zijn het de disruptors,de slimme start-ups die iets op gang brengen datgaat werken als een olievlek? Een organisatiezoals Plastic Whale bijvoorbeeld die medewerkersvan bedrijven tijdens bedrijfsuitjes in de Amster-

TALKING INDUSTRY

Link Magazine organiseert samen met ING executiveround-tables onder de noemer TalkING Industry. Eerdere sessies gingen over het groot-Eindhovensehigh-tech ecosysteem en servitization. Een sessie over digitalisering volgt nog.

44 september 2018

damse wateren laat vissen naar plastic, waarvanVepa nu tafels en stoelen maakt: het is een spran-kelend businessmodel waarvoor overal ter wereldinteresse is. Of moet het van de grote bedrijvenkomen: neem Rolls Royce met zijn power by thehour, die de luchtvaart laat betalen voor vliegurenen stuwkracht. In het grote bedrijfsleven gebeurt

steeds meer, al gaat het langzaam, ze hebben erhet geld voor. De uitdaging zit hem bij middel-grote en kleinere bedrijven waarbij het financie-ringsvraagstuk complexer is. Precies in de weekvan het rondetafelgesprek is Leapp, B2C-verko-per van refurbished Apple-producten, failliet ver-klaard: er was groot gebrek aan financiering voorde ambitieuze groeiplannen.

VERVOLG VAN PAGINA 43

‘SCHONE-GRONDVERKLARING WAS EEN DINGETJE’

‘Op stortplaatsen kun je mooie dingen doen. Ze liggenvaak hoger dan de omgeving.’ Dat zegt directeur BertKrom van Afvalzorg Assendelft. En dus bouwde hetbedrijf zijn nieuwe hoofdkantoor dertien jaar geledenniet in hartje Zaandam, maar werd een groot stuk stort-plaats vier meter afgegraven. Er kwam een gebouw opmet hetzelfde gewicht als het afgegraven afval. Heienkon niet in de afdichting tussen stort en pand: daaromzijn er betonplaten met palen en ‘schroeven’ die ietsgesteld kunnen worden, mocht het pand hier of daarniet helemaal recht meer staan. Het gebouw is een icoon in de omgeving: kleurrijk, lichten groot. Het heeft een panoramaterras met uitzicht opde scheepvaart in het Noordzeekanaal. Het vroeg tijdvoordat Krom anderen wist te overtuigen van degeschiktheid voor de nieuwbouw, nu zijn er tal van bijeenkomsten. ‘De schone-grondverklaring was nogwel een dingetje voor de ambtenaren’, zegt Kromlachend. Hij wil op het terrein ook ruimte gaan biedenaan circulaire economie start-ups in het kader van

GO!-NH, een acceleratorprogramma van de provincieNoord-Holland.Afvalzorg Assendelft werd in 1993 verzelfstandigd van-uit de provincie. Krom: ‘Storten is natuurlijk de meestongewenste vorm van afvalverwerking. In Nederlandgaat het nu om twee miljoen ton per jaar, dat was in1990 nog 14 miljoen ton. Veel minder zal het niet kunnen worden. Afvalzorg Assendelft is marktleider induurzaam storten, en dan gaat het me niet om demeeste tonnen. We willen voorop lopen in kennis, we zijn kennisinstituut.’ Afvalzorg, HVC en BoskalisEnvironmental bouwen op het terrein een installatie ombodemas te wassen. De bodemassen van afvalenergie-centrales moeten volgens de wet vrij toepasbaar zijn, in de wegenbouw bijvoorbeeld. ‘Ook internationaal isonze kennis interessant. In veel landen is geen geld om een kostbare afvalinfrastructuur te betalen, dus die blijven gewoon storten. Als je die stortplaatsen verduurzaamt, ben je al een heel stuk verder.’

Groot of klein, ‘je hebt altijd eerst luchtfietsersnodig met veel visie en ideeën’, zegt Bert Krom.‘En daar kan de overheid op inspelen met haarbeleid. Want wetgeving is nodig. Iedereen iservan overtuigd dat we richting circulair moeten,totdat het je in de portemonnee raakt; dan doenwe het weer lekker niet.’ Ben Kras: ‘Dat zeggen weals brancheverenging NRK Recycling ook: deoverheid moet een sturende, dwingende, onder-steunende rol hebben, anders gebeurt er nietgenoeg.’ Zonder aangepaste wetgeving en financi-ële prikkels komt de circulaire economie er niet,of heel traag. Kras noemt de huidige wetgeving compleetachterhaald. Die stamt uit de jaren zeventig: hetbegrip afval bijvoorbeeld zou moeten wordenherzien nu er met recycling zo veel meer moge-lijkheden zijn. ‘Wat voor de één afval is, is voor deander een grondstof. De huidige wetgevingmaakt het echter niet altijd even gemakkelijk ditproces efficiënt te kunnen volgen.’ Hij kijkt ookmet grote nieuwsgierigheid naar ontwikkelingenals pyrolyse, het terugwinnen van olie uit plastic.Er wordt momenteel ook in Nederland geïn-vesteerd in deze methode. Kras heeft gesprokenmet enkele initiatiefnemers, maar die hebben nogwel een uitdaging: chemische recycling is nog nietecht opgenomen in de wet. ‘Zonder een erken-ning mogen wij ons plasticafval daar niet bren-gen, hoe komen ze aan hun grondstof? Maarwanneer het proces blijkt te werken zoals ze zeg-gen, zou het een heel goede aanvulling kunnenzijn op mechanische recycling. En dan met name

www.murrelektronik.nl

WOTS 2018 - HAL 11 - Stand D034AUTOMATION MEETS INNOVATION

45september 2018

voor niet te sorteren fracties van gemengde stro-men kunststof of de moeilijk recyclebare kunst-stoffen.’

GO BIG OR GO HOME‘Het is go big or go home’, zegt Robbert Jan Krom-kamp. ‘Of we moeten groot inzetten op circulair,of het zet geen zoden aan de dijk. Die hoeveel-heden mobieltjes die Fairphone verkoopt zijngeen partij voor de miljarden van Apple. MUDJeans met zijn Lease a Jeans is nog geen Levi’s.’Waarom besluiten alle grote gemeenten bijvoor-

beeld niet om samen circulair in te kopen. Elkebank voorziet bedrijven met de overheid als klantmet plezier van financiering.Ramon van de Kerkhof: ‘Dan moeten die gemeenten de keuze durven maken om te stan-daardiseren en niet per se overal hun corporateidentity willen terugzien. Of ga bijvoorbeeld alsING hetzelfde meubilair gebruiken als Rabobank.

Lekker flexibel. Wehalen waar nodighonderd overbodigewerkplekken bij deeen weg en zetten zeopgeknapt bij deander neer. Alles kan.Misschien kan ikmijn spullen nu zelfswel voor iets minderverkopen, als ik zekerweet dat ik alles overtien jaar weer terug-krijg en er dan weer iets mee kan doen, of degrondstoffen terug kan leveren aan de fabrikant.’

BLOCKCHAINLeontien de Haan wil meer weten over de rol vande banken in de circulaire economie. ‘Gaan weveel meer financieren op huur- en leasemodellenin de keten?’ Technologisch kan van alles: viablockchaintechnologie kunnen alle partijen in deketen aan elkaar geknoopt worden en onderlingexact afrekenen. Herman van der Vegt heeftineens een visioen: ‘Ik denk dat jullie als ING hetgrootste bedrijf van Nederland kunnen worden.Door partijen te verbinden, te investeren, eenketen aan de gang te krijgen. Als de bancairewereld dat blockchainverhaal goed voor elkaarkrijgt, komt daar een enorme dienstenmotorachteraan.’ Zou een bank niet meerdere business-cases in een keten willen financieren, en dus eenmandje van risico’s willen nemen via supply

Mattijs Maris van Pharmafilter: ‘Het is fantastisch te zien hoe omdenken leidt tot oplossingen voor een schoner, efficiënter en duurzamer ziekenhuis.’

chain financiering? ‘Ik voel een doorbraak aankomen: de bank in de rol van ketenfacilitator,met geld en kennis.’ Kromkamp van ING maakthet concreet: ‘Ramon, ik wil met je doorpratenover een ‘product-as-a-service’-model in de kantoorinrichtingbranche. We moeten leren,oefenen, zien.’ Gespreksleider Herman van der Vegt heeft hetlaatste woord: ‘Circulair ondernemen is een kip-of-ei-verhaal: wie steekt als eerste zijn hand uit?Geld helpt ja, maar vertrouwen hebben in elkaaren anders denken in de keten zijn onmisbaar.’

www.afvalzorg.nlwww.pharmafilter.nlwww.npk.nlwww.circonl.nlwww.deprojectinrichter.comwww.kras-recycling.comwww.ing.com

‘Ik denk dat jullie als ING hetgrootste bedrijf van Nederland kunnen worden, door partijen te verbinden’

WWW.VIRO.NLARNHEM, ECHT, GRONINGEN, HENGELO, VLAARDINGEN, AALEN, MÜNCHEN, OSNABRÜCK EN GRAZ

projectmanagement en engineering op maatAl meer dan 50 jaar helpen wij industriële klanten bij het realiseren van hun projecten en dromen. Of het nu gaat om bestaande of nieuwe producten, machines, voertuigen, lijnen of plants, wij adviseren, begeleiden en helpen graag. Van tekening tot berekening, van advies tot complete begeleiding, van conservatief tot innovatief. Altijd een exibele werkwijze op maat.