Bedrijven lopen voorop, consu-

menten volgen slechts aarzelend

en de overheid verstoort meer dan

ze stimuleert met haar zigzaggende subsidie-

beleid. Ondernemers hebben echter ook de

sleutel in handen het proces te versnellen en

verdiepen, op voorwaarde dat ze daarbij meer

samenwerken.

Sinds de Arabische olieboycot van 1973, toen

ons land kennismaakte met het fenomeen

‘autoloze zondag’, is het besef doorgedron-

gen dat we voor onze energievoorziening

niet enkel afhankelijk zijn van het gasveld

in Slochteren. “Als ik rondloop op onze

afdeling trading zie ik hoe internationaal de

energiemarkt geworden is”, zei Katja Langen,

directeur onshore wind bij Eneco. “Het sluiten

van een kerncentrale in Duitsland, onrust in

Oekraïne – elke gebeurtenis heeft direct effect

op onze prijzen voor gas en elektriciteit. De

fossiele brandstoffen raken onherroepelijk op

en onze afhankelijkheid van foute regimes is

politiek niet wenselijk. Op termijn hebben we

geen andere keuze dan verduurzamen. “

SENSE OF URGENCYKatja Langen is een van de twaalf

ondernemers en managers die Hét

Ondernemersbelang uitnodigde voor een ge-

sprek in het Carlton Oasis Hotel in Spijkenisse

om de noodzaak van snellere verduurzaming

toe te lichten. Haar collega Monique Sweep,

directeur van Coöperatie Deltawind, voegde

daaraan toe dat windenergie momenteel de

belangrijkste alternatieve bron vormt, “maar

over tien jaar zal dat naar verwachting zonne-

energie zijn. De zon is een onuitputtelijke

bron. Ze straalt in één uur tijd meer energie

op aarde dan wij in een heel jaar nodig heb-

ben. De kunst wordt om die energie te gaan

vangen. Maar ik merk ook dat veel mensen

denken: ‘de technologie lost die problemen

met energie en CO2 wel op.’ De sense of

urgency ontbreekt om nu iets te doen in plaats

van passief de ontwikkelingen af te wachten.”

DE PRIJS VASTZETTENDe energiecrisis is inderdaad veel minder

PIEKOLIE, POETIN EN PRIJSVERHOGING:

Harde argumenten voor de energietransitieWe bevinden ons midden in een energietransitie van fossiel naar duurzaam. Over zes jaar moet energie uit hernieuwbare bronnen veertien procent van het totaal uitmaken, binnen enkele decennia mogen fossiele brandstoffen geen rol van betekenis meer spelen. Het streven is mooi, de werkelijkheid is weerbarstig. De transitie verloopt trager dan zou moeten.

JOHAN ROOBOLDirecteur van sociale werkvoorziening

WHW-bedrijven in de Hoeksche

Waard: “Aan de ene kant geeft de

overheid loonkostensubsidies, aan de

andere kant verhoogt ze voortdurend

de belasting op arbeid.”

www.whw.nl

MIKE DREISCH Lanceerde met Greenhuus het eerste

volledig ecologische en verplaatsbare

strandhuis: “Holistische duurzaam-

heid betekent dat alle onderdelen van

het business model verduurzaamd zijn,

elkaar versterken en elkaar aanvullen.”

www.greenhuus.nl

KATJA LANGENVerantwoordelijk voor alle onshore

activiteiten van Eneco Wind, dus alle

windmolenparken op land en niet die

op zee: “De fossiele brandstoffen raken

onherroepelijk op en onze afhankelijk-

heid van foute regimes is politiek niet

wenselijk. Op termijn hebben we geen

andere keuze dan verduurzamen.”

www.eneco.com

MONIQUE SWEEPDirecteur van Coöperatie Deltawind,

één van de eerste en meest succesvolle

windcoöperaties van Nederland,

de Krammersluizen: “Windenergie

vormt momenteel de belangrijkste

alternatieve bron.”

www.deltawind.nl

DEELNEMERS

HÉT ONDERNEMERSBELANG // EDITIE 03 • 201430

RONDE TAFEL Tekst: Jeroen Kuypers // Fotografi e: Marco Magielse

HÉT ONDERNEMERSBELANG // EDITIE 03 • 2014 31

voelbaar dan in 1973, toen het ‘Rapport van

de Club van Rome’ voor heel wat slapeloze

nachten had gezorgd en het vooruitzicht van

benzine op de bon heel reëel leek. Anders dan

veertig jaar terug is het fenomeen piekolie nu

echter veel bedreigender. De bestaande velden

raken leeg en de nieuwe die ontdekt worden

zijn steevast veel kleiner en hebben een

steeds hogere olieprijs nodig om renderend te

kunnen worden geëxploiteerd. In de huidige

sluipende crisis hebben we enkel het prijsme-

chanisme, maar hogere kosten jagen ons niet

uit de auto, terwijl de huidige benzineprijs

twintig jaar terug nog een volksopstand

had veroorzaakt. “In feite is de ener-

gieprijs momenteel nog relatief laag”,

stelde Katja Langen, “en alle studies

wijzen erop dat ze dat de komende vijf

tot tien jaar zal blijven. De kostprijs voor

CO2 uitstoot is daarbij echter niet in-

gecalculeerd en die volgt natuurlijk

onherroepelijk.” Krijn Ratsma,

voorzitter van Stichting Energieke

Regio, voegde daaraan toe dat

overstappen op duurzame energie

de beste manier is om die huidige

lage prijs vast te houden: “Investeren in

zonnepanelen levert een stabiel rendement op

van zeven tot tien procent per jaar. Bovendien

impliceert die investering dat je de vijf cent

van nu vastzet voor de komende vijfentwintig

jaar. Denk niet dat die elektriciteitsprijs in de

toekomst zal dalen. Zodra dat gebeurt springt

de overheid in het gat met allerhande energie-

belastingen.”

SLECHTE RECLAMEPiekolie, Poetin, Prijsverhoging – alle argu-

menten pleiten voor verduurzaming. Hoe

valt dat dan te rijmen met de reeks van

faillissementen die de fabrikanten

van zonnepanelen en uitbaters van

windmolenparken heeft geteisterd?

In Limburg ging bijvoorbeeld Scheuten

Solar failliet en over de grens in

Oostende Electrawinds. Daniël

Poolman, van Navito, weet dit

vooral aan opstartmoeilijkheden. “De

marge per vierkante meter paneel is zeer

gering. Bovendien heeft zo’n fabriek een groot

marketing- en verkoopapparaat nodig om zijn

producten bekend te maken en aan de man te

brengen. Van de bedrijven die failliet ging had

maar liefst 40 mensen op kantoor en slechts

vierentwintig in de fabriek. Dat is natuurlijk

een gigantische en onmogelijke overhead om

te bekostigen. Geen wonder dat het mis

ging, al heeft het bedrijf onderhand

alles weer op orde.” Hendry

Klooster, van Enerless, wees op de

na-ijleffecten uit de jaren waarin

het installeren van zonnepanelen

zwaar gesubsidieerd werd: “Het op

de markt brengen van PV-systemen leek

toen makkelijk. Je verkocht ze bij wijze van

spreken op je blauwe ogen. Dat heeft veel

bedrijven verleid maar ook misleid. Toen

de subsidies verdwenen ging het mis.” Mike

Dreisch, van Greenhuus, was het daarmee

eens: “Een van de misvattingen was dat het

opzetten van een panelenfabriek hetzelfde

was als het managen van een energiebedrijf.

Dat is het niet. PV-systemen zijn in wezen

een soort computerchips. De failliete

ondernemers hadden zich beter aan

die sector kunnen spiegelen. Maar

hoe dan ook vormen dergelijke fail-

lissementen slechte reclame voor de

duurzame energievoorziening, tenzij we

als sector duidelijk kunnen maken waaróm

het in deze gevallen mis ging.”

BURGERINITIATIEVENVolgens Henk van den Berg, voorzit-

ter van HoekscheWaardDuurzaam,

is het uiteindelijk niet relevant

wáár de zonnepanelen gefabriceerd

worden: “In Europa of in andere

landen – zolang dat maar duurzaam

gebeurt. Overigens is het economisch

gezien jammer dat wij in Europa niet

in staat zijn om de panelen concurrerend te

kunnen produceren. De energietransitie is ook

veel meer een zaak van burgers en bedrijven

dan van de overheden. Die laatste zijn nog

steeds niet helemaal verlost van de illusie dat

de samenleving maakbaar is, terwijl het juist

burgerinitiatieven zijn die de verduurzaming

van de grond tillen. Coöperaties als Deltawind

maar ook het bekroonde Texelenergie bewijzen

dat je én op hernieuwbare energiebronnen

kunt overschakelen én daar winst mee kunt

maken. Bij dergelijke initiatieven haken, naast

particulieren, ook steeds meer bedrijven aan.

De overheden moeten deze initiatieven veel

meer faciliteren.”

Mike Dreisch vond dat de overheid

in ieder geval de plicht heeft die

transitie te faciliteren. “Ik zie

daarbij een groot verschil tussen

de energiemarkt en de telecom-

markt. De laatste is helemaal

opengebroken, wat tot een hausse aan

innovatie en decentralisatie heeft geleid, de

eerste wordt nog steeds gedomineerd door

een aantal reuzen, en dat terwijl we weten dat

de energieproductie in de toekomst

steeds decentraler en kleinschaliger

zal plaatsvinden.”

ANTILOBBYKatja Langen zei dat de transitie de

markt ook transparanter maakt en de

energiemaatschappij dichter bij haar klanten

brengt. “We zien de opkomst van een ander

business model, maar dat ontstaat niet van

vandaag op morgen en ook niet zonder vallen

of opstaan. Die fouten, zoals het faillissement

van fabrikanten van zonnepanelen, moeten we

accepteren, maar de antilobby vergroot ze uit

met de bedoeling onze afhankelijkheid van olie

en gas te blijven promoten.”

DEELNEMERS

RENÉ HUISMANDirecteur van de Regionale

Afvalstoffendienst Hoeksche Waard:

“De burger nog meer aanspreken op

zijn milieubewustzijn heeft geen zin.”

www.radhw.nl

HENK VAN DEN BERGDirecteur van stuurgroep Hoeksche

Waard Duurzaam: “Beleid heeft ook

steevast een reikwijdte van vier of vijf

jaar. We denken in zittingsperiodes en

nooit tot na de volgende verkiezingen.

Ook daar moet eens een eind aan

komen.”

www.hoekschewaardduurzaam.nl

KRIJN RATSMAArchitect en voorzitter van Stichting

Energieke Regio, een landelijk project

dat ondernemers helpt te verdienen

aan duurzaamheid: “Investeren in

zonnepanelen levert een stabiel ren-

dement op van zeven tot tien procent

per jaar.”

www.energiekeregio.nl

BERT VAN REEUWIJKBedrijfsleider bij Volkswagendealer

Ames: “Nu internet zijn intrede doet

in de auto krijgen chauffeurs maar ook

werkgevers veel meer mogelijkheden

om het rijgedrag te sturen.”

www.ames.nl

HÉT ONDERNEMERSBELANG // EDITIE 03 • 201432

RONDE TAFEL

HAAGSE FOCUSWie vormen die antilobby? Daar is geen

eenduidig antwoord op te geven. “Zijn het

Shell en Opel, die al in de jaren dertig een

zeer zuinige auto ontwikkelden maar die nooit

op de markt brachten? En is dat dezelfde

Shell dat zwaar investeert in alternatieve

energiebronnen?” vroeg Henk van den Berg

zich hardop af. Krijn Ratsma zei dat ook de

overheid verdeeld lijkt: “Wij krijgen veel

steun voor ons lokale initiatief vanuit

het ministerie van Infrastructuur

en Milieu. De typisch Haagse

focus op het centralistisch

denken is in ieder geval bij

de staatssecretaris en de

ambtenaren op dit ministerie

verdwenen.” Monique Sweep ziet nog

minder tegenstelling: “Natuurlijk moeten

we evolueren naar nieuwe verdienmodellen

maar vooralsnog kunnen we de oude niet

overboord gooien. De uitdaging is momenteel

veel meer hoe we oude en nieuwe modellen

elkaar kunnen laten versterken.”

STUREN OP RIJGEDRAGDe energietransitie staat in Duitsland een stuk

verder dan bij ons maar in sommige

opzichten is Nederland wel degelijk

het braafste jongetje van de klas.

“We moeten ervoor zorgen dat

nieuwe personenwagens in 2014

niet meer dan 113 gram CO2 per

kilometer uitstoten en we zaten in

2013 al gemiddeld op 109 in Nederland”,

zei Bert van Reeuwijk, bedrijfsleider bij

Ames Autobedrijf BV. “Dat is bijzonder

knap, in Europa ligt het gemiddelde 20 g/km

hoger! En dat voor een land dat het op drie

na dichtstbevolkte ter wereld is. Toch is dit

niet alleen door milieubewustzijn tot stand

gekomen. De consument die deze milieuvrien-

delijke auto’s koopt kijkt grotendeels naar

de bijtelling. Gelukkig verduurzamen steeds

meer bedrijven hun wagenpark en kijken ze

naast de aanschaf van het voertuig ook steeds

vaker naar het gebruik ervan. We zien ook

een indrukwekkende toename van de vraag

naar elektrische auto’s, al hoop ik altijd dat de

stroom waarop dan gereden wordt tenminste

groen is. De auto is tegenwoordig een rijdende

computer, en nu internet zijn intrede doet

in de auto krijgen chauffeurs maar ook

werkgevers veel meer mogelijkheden om

het rijgedrag te sturen. Alle ritten kunnen

namelijk uitgelezen worden. Met behulp

van die gegevens kunnen chauf-

feurs zichzelf corrigeren of

laten corrigeren door hun

managers.”

KEURMERKFRAUDE De gedifferentieerde bijtelling is een

voorbeeld van een sturende maatregel van

de overheid, maar Rob Warmerdam, directeur

van Enervatief, zag hier ook risico’s in. “We

hebben dat in het verleden gezien met de

invoering van het FSC keurmerk. De vraag in

de bouw naar duurzaam hout nam enorm toe,

explodeerde zelfs. Er was echter simpelweg

niet voldoende hout uit duurzaam beheerde

bossen, zodat het keurmerk uiteindelijk

fraude in de hand werkte in landen

als Indonesië en Maleisië. Vraag en

aanbod moeten dus wel op elkaar zijn

afgestemd als de overheid met zo’n

maatregel komt.”

FINANCIEEL PRIKKELENEn nog zo’n punt is de duur van dergelijke

maatregelen. Hoe meer aanvragen, hoe

sneller de subsidiepot leeg raakt en een open

een groter gruwel dan klimaatopwarming.

middel om consumenten tot duurzaamheid

te bewegen. “Wij bieden de burgers van de

Hoeksche Waard een uitgebreide service, met

glasbakken, textielcontainers en

ophaalrondes. Toch blijven we met

veel restafval zitten, dat grotendeels

bestaat uit materiaal dat eigenlijk gerecy-

cled had kunnen worden”, zei René Huisman,

directeur van de RAD Hoeksche Waard. “De

burger nog meer aanspreken op zijn milieu-

beloning bieden in de vorm van gedifferen-

tieerde tarieven voor optimaal scheiden van

zijn afval wel. Dat gaan we nu doen.”

KWETSBARE GROEPENBovendien wordt de rekening

toch altijd gepresenteerd, ook

als de subsidie wordt afgeschaft.

“Duurzaamheid betekent ook

de kwetsbare groepen in onze

samenleving een kans op werk bieden”,

aldus Johan Roobol, directeur van WHW

Bedrijven. “Aan de ene kant geeft de overheid

loonkostensubsidies, aan de andere kant ver-

hoogt ze voortdurend de belasting op arbeid.

Maar als dat beleid het voor bedrijven te duur

maakt werknemers uit de kwetsbare groepen

in dienst te nemen komen die mensen thuis

achter de geraniums te zitten. En linksom of

rechtsom zullen ze aan het eind van de maand

toch een inkomen moeten hebben om van

rond te komen. Ze in staat stellen daarvoor te

werken is per saldo altijd voordeliger.”

DENKEN IN ZITTINGSPERIODES ”Beleid heeft ook steevast een reikwijdte

van vier of vijf jaar”, merkte Henk van den

Berg tenslotte op. “De bestuurders denken in

zittingsperiodes en nooit tot na de volgende

verkiezingen. Ook daar moet eens een eind

kabinet bijvoorbeeld aan de woningbouw-

corporaties heeft opgelegd wordt nu gebruikt

om het tekort terug te dringen, een korte-

termijndoelstelling, terwijl het had kunnen

worden benut om duurzaamheid in de bouw

ROB WARMERDAMDirecteur van Boeter Bouwbedrijf en

onder de naam Enervatief actief op het

gebied van duurzaamheid: “Burgers

uit de lagere inkomensgroepen kunnen

geen zonnepanelen en isolering bekos-

tigen. Toch is dat voor de energietran-

sitie een belangrijke doelgroep.”

www.boeterbouw.nl

HENDRY KLOOSTER Werkzaam bij Enerless, een organisa-

tie die adviseert bij energiebesparing:

“Het leek lange tijd of je PV-systemen

bij wijze van spreken op je blauwe

ogen kon verkopen. Dat heeft veel

bedrijven verleid maar ook misleid.”

www.enerless.nl

DANIËL POOLMANWerkzaam bij Navito, gespecialiseerd

in het leveren en installeren van zon-

nepanelen: “De marge per vierkante

meter paneel is zeer gering.”

www.navito.nl

BOYD BARTELSProjectmanager bij Ecoplanet BV:

“Duurzame maatregelen nemen zon-

der strategie daarachter werkt alleen

maar kostenverhogend en uiteindelijk

teleurstellend.”

www.ecoplanet.nl

HÉT ONDERNEMERSBELANG // EDITIE 03 • 2014 33

te bevorderen.” Rob Warmerdam was het

daar volledig mee eens. “Toen Emile Roemer

voorstelde het in ieder geval bij de corporaties

te laten op voorwaarde dat die het daarvoor

zouden gebruiken was ik bijna bereid SP te

stemmen. Bijna. Het idee was om meerdere

redenen goed. Ten eerste komt een deel van

dat geld via BTW en loonbelasting toch terug

in de schatkist, ten tweede kunnen de burgers

uit de lagere inkomensgroepen geen zonne-

panelen en isolering bekostigen. Dat moeten

de corporaties waarvan ze huren voor hen

regelen. Voor de energietransitie is dat een

belangrijke doelgroep. Het gaat alles bij elkaar

snel om een vijfde van de bevolking.”

DUURZAAM OVERLEVENDe hamvraag is inmiddels: hebben bedrijven

en burgers de overheid nog nodig om de

energietransitie tot een goed einde te brengen?

Mike Dreisch leek geneigd met ‘nee’ te ant-

woorden: “Duurzaamheid is voor de meeste

ondernemers veel meer dan enkele symboli-

sche maatregelen. Je komt er niet meer door

enkel wat zonnepanelen op je dak te leggen of

met een groen stickertje te zwaaien. Klanten en

leveranciers verwachten dat je de hele bedrijfs-

voering verduurzaamt. Ik noem dit ‘holistische

duurzaamheid’, waarbij alle onderdelen

van het business model verduur-

zaamd zijn, elkaar versterken en el-

kaar aanvullen.” Boyd Bartels, van

Ecoplanet, voegde daar aan toe dat

dit ook de enige manier is om dit

geld te laten opleveren in plaats van

kosten: “Duurzame maatregelen nemen

zonder strategie daarachter werkt alleen maar

kostenverhogend en uiteindelijk teleurstellend.

Een duurzame bedrijfsvoering betekent ook –

letterlijk genomen – dat het bedrijf er morgen

en overmorgen nog is. Ondernemers kijken

heel nuchter: waar zit het verschil? Als ze die

duurzaamheid gezamenlijk kunnen bereiken,

via collectieve afspraken over bijvoorbeeld

afvalverwerking en energie-inkoop, zullen ze

dat niet laten, als ze het individueel beter voor

elkaar krijgen ook niet.”

De overheid blijft waarschijnlijk zwalken,

de consument laat zich (te) vaak sturen op

terugverdientijden, maar het bedrijfsle-

ven lijkt het point-of-no-return te zijn

gepasseerd. Waar het de komende

jaren op aankomt is al die individuele

initiatieven beter op elkaar te laten

aansluiten, zodat er via samenwerking

in de keten indrukwekkende schaalvoordelen

kunnen worden bereikt. Misschien zijn we

dan straks niet enkel meer op het vlak van

CO2 uitstoot van auto’s de beste leerling van

de Europese klas. «

RONDE TAFEL

HÉT ONDERNEMERSBELANG // EDITIE 03 • 201434

DE MYTHE VAN HET ONUITPUTTELIJKE SCHALIEGAS:EEN WINNING ZONDER WINSTJeremy Legget is een Britse geoloog en oliedeskundige die zich

al jaren grote zorgen maakt over de dreiging van piekolie. Hij

publiceerde daarover onder meer het onlangs vertaalde ‘Uit de

Olie’. In een van de hoofdstukken gaat hij in op het verschijnsel

schaliegas. De grote olie- en gasmaatschappijen ontkennen de

onafwendbaarheid van piekolie niet maar verwachten dat de

grote hoeveelheden schaliegas het dreigend tekort aan fossiele

brandstoffen tot in de afzienbare toekomst zullen kunnen

opvangen. Volgens Legget is dit een gevaarlijke illusie, in de

eerste plaats omdat de realiteit van de hoeveelheden die worden

gewonnen altijd lager is dan de schattingen, in de tweede plaats

omdat die winning geen winst oplevert. “Schaliegasproducenten

landaankopen, boringen en de afhandeling – en dat alles bij

een aanhoudend lage gasprijs… Wallstreet had hen met de

neus op de feiten moeten drukken. In plaats daarvan bleven ze

maar cheques met vijf nullen schrijven… Het is erger dan bij

een vastgoedzeepbel, want dit proces kun je niet stil leggen. De

boringen moeten niet alleen doorgaan, maar gezien het snelle

inzakken van de productie per put nog opgevoerd worden ook om

het bestaande productieniveau te handhaven.” Daarnaast komt

er zeer veel methaan vrij bij de winning van schaliegas, meer dan

bij steenkool. “Met zijn ongecontroleerde methaanuitstoot neemt

schaliegas inmiddels een verbijsterende twintig procent van de

Amerikaanse CO2 uitstoot voor zijn rekening.” Legget citeert

daarom een collega die zitting heeft in de Association for the

Study of Peak Oil in Wenen: ‘Schaliegaswinning is geen revolutie

of renaissance, maar een afscheidsfeestje.’

Jerremy Legget: ‘Uit de Olie’, vertaald door Gertjan Cobelens en

uitgegeven door Jan van Arkel. 336 bladzijden.

HÉT ONDERNEMERSBELANG // EDITIE 03 • 2014 35