T&A SURVEY B.V.

AMSTERDAM

THE NETHERLANDSe-mail: info@ta-survey.nl

Website: www.ta-survey.nl

Aardwarmte =

• Koude Warmte Opslag (KWO)

• Geothermie

KWO

• Warmte of koude uit de aarde

• Warmtepompen

Warmtepompen

• Wat is een warmtepomp?

• Verschillende soorten warmtepompen.

• Voorbeelden van warmtepompsystemen.

• Verschillende soorten bronsystemen.

• Voorbeelden van bronsystemen.

• Koude en warmte opslag.

• Belangrijkste punten voor een goed werkend systeem.

Wat is een warmtepomp ?

Een warmtepomp is een apparaat dat warmte verplaatst

door middel van arbeid.

Wat is een warmtepomp ?

De vier belangrijkste componenten zijn :

• - Verdamper• - Condensor• - Compressor• - Expansieventiel

Verschillende soorten warmtepompen.

• water (brine*) \ water warmtepompen.• lucht \ water warmtepompen.• water (brine*) \ lucht warmtepompen.• Lucht \ lucht warmtepompen.

*brine is een mengsel van glycol en water.

Voorbeelden van Water (brine)\water warmtepompsystemen.

Voor warmte en/of koude bron wordt gebruik gemaakt van de constante bodemtemperatuur (water in de bodem is circa 11°C)

Toepassingen:

• Verwarming en/of koeling van een gebouw.• De bereiding van warm tapwater.

Voorbeelden van Water(brine)\water warmtepompsystemen.

Warmte / koude afgifte

Warmtepomp

Bron

Voorbeelden van lucht \ water warmtepompsystemen.

• Als warmte of koude bron word er o.a. • Gebruik gemaakt van:

• Buiten lucht• Ventilatie lucht uit een gebouw

Deze warmte en/of koude kan o.a. worden gebruikt voor:

• Verwarming en/of koeling van een gebouw• De bereiding van tapwater

Voorbeelden van lucht \ water warmtepompsystemen.

BronWarmte afgifte

Warmtepomp

Verschillende soorten bronsystemen KWO

Voor het verwarmen en koelen van gebouwen worden de volgende soorten het meest toegepast:

• Open bronsysteem: - Mono bron systemen- Systemen met een

onttrekkingbron en een infiltratiebron

• Gesloten bronsysteem: - Verticale bodemwisselaars- Horizontale bodemwisselaars- Aardwarmtekorf systemen

Open bron systeem

Open bronsysteem

• Vergunning verplicht boven de 10 m3 per uur en/of 50 000 m3 per jaar (effectrapportage verplicht)

Gesloten bron systeem

Verticale bodemwisselaar Horizontale bodemwisselaar

Belangrijkste punten voor een goed werkend KWO systeem

• Bodemonderzoek geschikte zand pakketen, aquifers en grondwaterstromen

• Technisch ontwerpdimensioneren en keuze van materialen enappendages

• Modulering van het systeem over langere periode.

KWO

• Bespaart 30 tot 50 % van de energiekosten

• 50% reductie uitstoot CO2

• Terugverdientijd warmtepompinstallatie is 5 tot 12 jaar

KWO

Startinvestering:

• Kosten individuele huizen: 10.000-15.000 euro

• Kosten collectief systeem: 5.000-10.000 euro per huis

Geothermie

• Kern aarde is 1200 tot 6000 °C• Continu gevoed door radioactief

verval• Temperatuur gradiënt in

ondergrond is gemiddeld 30°C per km

• De eerste 6 km van de aardkorst bevat 50.000 maal meer geothermische-energie dan de wereldvoorraad aan olie en gas

Vraag?

Hoe kun je deze warmte aanwenden

Geothermie

• Door grondwater (uit de diepe ondergrond) op te pompen

• Door grondwater af te koelen

• Warmte in energie omzetten

• Gekoeld water terug te pompen

Geothermie

• Overeenkomstige diepte met boringen naar olie en gas

• Doubletten (2 boringen) overeenkomstig open KWO systeem

• Pompbron en retourbron • Boring kan variëren van 1,5 tot 4

km diep• Rond 3 km diep is grondwater ca

100 °C

Geothermie

Geologische voorwaarden

• Aanwezigheid van watervoerende lagen (aquifers)

• Zelfde reservoirs als voor de opsporing van olie en gas:

dikte verspreiding porositeit permeabiliteit

zandsteen en kalksteen maar dan zonder het voorkomen van olie en gas

Geothermie

Geothermie

Economische voorwaarden (op dit moment)

• Temperatuur grondwater > 55 °C• Vermogen > 100 m3/u

Conclusie:De geologische opbouw bodem van Nederland is geschikt voor het toepassen van diepe geothermie

Aardlagen geschikt voor geothermie

Temperatuur op ca 2000 m onder maaiveld

Geothermie

Economische haalbaarheid

• Diepe putten: grote investeringen • ( 3 miljoen euro per put)

• Grote warmte afzet voor haalbaarheid van project• Groot debiet (>100 m3/uur)• Voldoende groot aantal draaiuren• > 2000 woningen of > 5 ha

glastuinbouw

• Laag temperatuurniveau warmte behoefte (huizen, kassen)

Geothermie

Voordelen geothermie

• Duurzaam• Altijd voorradig• Onafhankelijk van

weersomstandigheden, seizoen of tijdstip

• Verwaarloosbare emissie CO2

• Terugverdientijd binnen 5 a 10 jaar (huidige energieprijs)

• Systeem vereist weinig onderhoud

Traject geothermie• Geologische quickscan • Aanvraag opsporingverguning• Opsporing fase• Uitvoering proefboring• Aanvraag winningvergunning• Winningfase

-Doorlooptijd circa 3 jaar-Kosten circa 8 miljoen

Geothermie

Voorbeeldprojecten:

• Geothermie doublet voor electriciteitscentrale in Landau in der Pfalz (Duitsland)

• Grondwater 3000 meter diep• Opgepompte water is >100 °C

• Capaciteit 2 tot 2,5 MWe (gebruik elektriciteit 5000 huizen per jaar)

• 500 We (per huishouden)

Geothermie

Bleiswijk (Nederland) glastuinbouw vleestomaten

(in gebruik oktober 2007)

• Boring tot 1,7 km diepte• Temperatuur opgepompte water is 60 °C • Bron verwarmt 10 hectare kas (20 °C)• 300 km leiding bovengronds• Bron levert 150 m3 warmwater uur • Bron beslaat ondergronds 1,5 bij 3 kilometer = 450

ha• Capaciteit bron: 6 MW • 6 MW aardwarmte komt overeen met 725 m3

aardgasequivalent per uur• Bespaart 5 miljoen m3 aardgasequivalent per jaar• Kosten geothermische bron totaal: 6 miljoen euro • Terugverdientijd: ca 5 jaar

Geothermie

Woningen in den Haag (Haaglanden)Boring start medio 2009

• Planning winter 2009 eerste woningen aangesloten op geothermie

• Boordiepte ca 2200 meter

• Temperatuur opgepompt water is 75 °C

• Verwarming 4000 woningen

• Verwachte energiebesparing t.o.v. HR ketels

• 62 % gasverbruik

• 16 % elektriciteitsverbruik

• 57 % minder CO2 uitstoot

KWO / Geothermie

Einde presentatie

Geiser op IJsland