Foto: Rogier Chang

MORE SPECIAL - RUDI TE VELDE THOMAS VAN AQUINO - PAGINA 1

Prof. dr. Rudi te Velde is per 1 mei 2016 benoemd tot bijzonder hoogleraar op de leerstoel ‘Wijsbegeerte van Thomas van Aquino in relatie tot het Hedendaagse Denken’, door Stichting Thomas More in­gesteld bij de Tilburg School of Catholic Theology.

Rudi te Velde is een internationaal ge­waardeerd expert op het gebied van de wijsbegeerte van Thomas van Aquino. Zijn

kennis en kunde sluiten nauw aan bij het Thomas Instituut van de Tilburg School of Catholic Theology.

Als hoogleraar zal Prof. dr. Rudi te Velde bijdragen aan het onderzoek van het Instituut door de wijsbegeerte van Thomas te bestuderen, de draagkracht ervan te toetsen aan hedendaags denken en de actuele relevantie ervan te ver­helderen.

Ter gelegenheid van het afscheid van prof. Te Velde aan de UvA en de aanvaarding van zijn nieuwe ambt aan de Tilburg School of Catholic Theology, vindt van 23 t/m 26 augustus te Amsterdam een aan Thomas gewijde Summerschool plaats.

Meer informatie over het thema op blz. 2-3, en het volledige program-ma op blz. 4 van deze nieuwsbrief.

Summerschool

SPECIALRUDI TE VELDEHOOGLERAAR

THOMAS VAN AQUINO

Prof. dr. Rudi te Velde

Bijzonder hoogleraar in de wijsbegeerte van

Thomas van Aquino

MORE SPECIAL - RUDI TE VELDE THOMAS VAN AQUINO - PAGINA 2

Op de eerste dag van mijn studie filoso­fie aan de Universiteit van Amsterdam, kwam ik in de lift een filosofieprofessor tegen met onder zijn arm een boek met de titel ‘Zo wijd als alle werkelijkheid’. Die titel intrigeerde mij mateloos. De ondertitel vond ik zo mogelijk nog span­nender: ‘Een inleiding in de metafysiek’. Vooral dat ‘metafysiek’ klonk als hoger honing. Het boek was geschreven door Herman Berger, een filosoof die gepokt en gemazeld was in de neothomistische filosofie, en daar op een heel vrije en oor­spronkelijke manier mee omging.

Dat boek heb ik toen onmiddellijk aangeschaft en gelezen. Het is mij dier­

baar gebleven vanwege zijn verdediging van een metafysisch mensbeeld in een kri­tische dialoog met de moderne filosofie. Het boek opent met de bekende uitspraak van Herakleitos: “De grenzen van de ziel zult ge niet vinden: zo diep is haar woord.” Later zal Aristoteles spreken van de “ziel die in zekere zin alles is”, een inzicht dat een centrale plaats inneemt in de mens­visie van Thomas van Aquino. De mens is op waarheid gericht, stelt Berger, en daar­om kan hij niet begrepen worden tenzij hem een vorm van grenzeloosheid wordt toegekend. Deze onbegrensde openheid vormt de kern van het metafysisch mens­beeld. Dat wil niet zeggen dat er geen

grenzen zijn, geen afhankelijkheden en eindigheden. Maar wel dat de mens zich verhoudt tot zijn grenzen en dus altijd al enigermate voorbij de grens is.

Onverdiende troonEr is veel wat tegen een dergelijke meta­fysisch mensbeeld spreekt. Onlangs wreef Bas Heijne, in zijn wekelijks commentaar in NRC Handelsblad, ons weer even goed in wat voor schoften mensen kunnen zijn. De aanleiding was het beschamende ge­drag van PSV­supporters, die in Madrid bedelaars vernederden. Heijne haalt Sigmund Freud weer van stal. Beschaving dient om ons te beschermen tegen onze

HOMO SAPIENS? HET MENSBEELD VAN THOMAS VAN AQUINO Wat is de mens? Een duistere verzameling aanvechtingen, zeggen veel moderne denkers. Maar waar blijft dan de ziel,

de vrijheid, waar blijven goedheid, schoonheid en waarheid? In de Summerschool van Stichting Thomas More werpt

een oude denktraditie een verrassend nieuw licht op deze vragen. Door Rudi te Velde

Foto: Rogier Chang

essay

MORE SPECIAL - RUDI TE VELDE THOMAS VAN AQUINO - PAGINA 3

natuur. Want wat is de mens? Een duistere verzameling aanvechtingen en lusten, die in toom gehouden kunnen worden door onze eigen regels. Maar nooit dus hele­maal; het verlangen om onbeschaafd te zijn steekt telkens weer de kop op. En het wordt steeds moeilijker om dat te beper­ken tot voetbalstadions.

Ook Berger verwijst naar Freud. Dat de mens grenzeloos zou zijn, gericht op het goede en het ware, lijkt ons een illu­sie. Zou Freud niet zeggen: een kwestie van narcisme waarin men zijn eigen zelf uitvergroot en in de hoogte steekt? Plaatst de metafysica de mens niet op een on­verdiende troon? Een uitzondering bin­nen het rijk van de dieren, van goddelij­ke afkomst en ook onsterfelijk? Aan die overwaardering heeft Darwin, zo zeggen velen in onze ontnuchterde wereld, een eind gemaakt.

Zoals velen ben ik opgegroeid met de verhalen over menselijke wandaden, over het kwaad van Auschwitz en de Goelag, vernietiging van mensen door mensen op massale schaal, steeds weer. Verhalen die hun intellectuele interpretatie en gewicht kregen binnen de weinig flatterende manier waarop de 19e­eeuwse filosofen over de mens dachten: Schopenhauer, Nietzsche, en weer Freud. Hoe mensen zich, vaak maar niet altijd, gedragen stemt tot pessimisme. Als de mens een project zou zijn, dan kun je er beter mee stoppen.

WaarheidsintentieMaar wie zegt dat de grenzeloosheid die de mens kenmerkt alleen maar iets moois en nobels is? Van Thomas kan men leren dat in het hart van de menselijke natuur een onbepaaldheid huist, een zekere ein­deloosheid, die de noodzaak met zich meebrengt van bepaling, ordening en dus ‘eigen regels’. Maar dan moet de mens zo gedacht worden dat hij dat ook kan. Ener­zijds is de mens in zijn natuur niet vast­gelegd en opent zich voor zijn rede een oneindige horizon van waarheid en goed­

heid. Anderzijds moet hij zichzelf en zijn bestaan bepalen, ordenen, regelen, in het licht van de objectieve ideeën van waar­heid en goedheid.

Precies om deze reden kan die zelf aan te brengen ordening op het gebied van kennis en handelingen, ontsporen in leugen en bedrog, in de perversie van de vrijheid. Alleen in het licht van het goede als normatief vrijheidsidee kan het kwade begrepen worden. Ook iets dat men van Thomas van Aquino kan leren. Wijst men vanwege de bittere realiteit van het kwaad de wezenlijke gerichtheid op het goede af onder de mom dat we onszelf geen rad voor de ogen moeten draaien, dan zou het gevolg wel eens kunnen zijn dat men de ervaring van het kwaad uitholt en onbe­grepen laat.

Metafysica is niet iets dat onmiddellijk bevestigd wordt door de ervaring. Haar

waarheid is eerder iets wat vooronder­steld moet worden, wil wat de ervaring aandraagt over mens en wereld zinvol en begrijpelijk zijn. Men kan menen dat het allemaal maar chaos en zinloos getetter is waarmee het universum zich vult, en zo proberen zich tot een soort radicale anti­metafysica te bekennen. Maar een filosofie die zichzelf serieus neemt, moet ook rekenschap afleggen van de onderlig­gende waarheidsintentie waarmee deze uitspraak wordt gedaan. Je raakt meta­fysica – er bestaat waarheid, er bestaat

goedheid – niet zo maar kwijt, je kunt niet zo gemakkelijk een ervaring absoluut stellen en dat wat die ervaring mogelijk maakt er helemaal buiten houden.

SummerschoolGoede filosofie kent geen tijd. Daarom moet men altijd weer teruggaan naar de klassiekers van de filosofie, Aristoteles, Plato, en ook die grote Thomas van Aquino. Niet om zich af te sluiten voor de problemen en twijfels van de eigen tijd; maar je moet je ook niet opsluiten in het eigen gelijk van je tijd en je neus ophalen voor het metafysisch mensbeeld van vroeger. Zeker niet in een tijd waar­in steeds meer intellectuelen en weten­schappers hun wijsheid over de mens halen uit boekjes over brein en evolutie. Het is mijn overtuiging dat dit alleen maar zal leiden tot een toenemend onbegrip over de mens.

Reden genoeg om Thomas onder de aandacht te brengen. Dat gaan we doen in de Summerschool van eind augustus, vier dagen van voordrachten, tekstlezing, discussie, en nadenken over het raadsel mens. Thomas heeft misschien de naam moeilijk te zijn, helder maar onbegrijpe­lijk. Maar dat zou weleens mee kunnen vallen. Je kunt er ook wijzer van worden.

Alleen in het licht van het goede kan het kwade begrepen worden

BIOGRAFIE

Prof. dr. R.A. te Velde (1957, Stadskanaal) studeerde filosofie aan de Universiteit van Amsterdam (UvA). In 1991 promoveerde hij in de filosofie op het proefschrift Participatie en substantialiteit. Over schepping als participatie in het denken van Thomas van Aquino. Hij werkte als docent aan de Radboud Universiteit en aan de Vrije Universiteit Amsterdam en als onderzoeker aan de Katholieke Universiteit van Leuven. Vanaf 1995 is hij verbonden aan Tilburg University als universitair docent filosofie. Van 1998 tot en met 2016 was hij vanwege Stichting Thomas More bijzonder hoogleraar op de leerstoel ‘betrekkingen tussen christendom en wijsbegeerte’ aan de Universiteit van Amsterdam.

essay

MORE SPECIAL - RUDI TE VELDE THOMAS VAN AQUINO - PAGINA 4

summerschool

Wat maakt ons mensen tot mens? Ons verstand, onze hartstocht? Onze natuur, onze vrije wil? Wellicht ons verlangen naar iets hogers? Tal van filoso-fen hebben zich over deze intrigerende vraag gebogen.

Tussen de vele grote denkers neemt Thomas van Aquino (1225-1274) een heel eigen plaats in. Enerzijds behoort hij onmiskenbaar tot de mid-deleeuwse christelijke wereld, zoals ook Franciscus van Assisi, de kruistochten en de kathedralen. Aan de andere kant is het werk van Aquino verrassend tijdloos. Door zijn frisheid en diepgang spreekt het steeds opnieuw lezers aan. Thomas lezen betekent zelf leren nadenken, in een ge-sprek met de tekst, over onderwerpen die hun relevantie behouden.

De Summerschool 2016 van Stichting Thomas More

stelt het denken van Aquino over de mens centraal. Voor hem, zo laat het programma zien, kunnen diepe filo-

sofische vragen enkel beantwoord worden in een

samenspraak tussen antro-pologie en theologie: het beeld van

de mens is tevens beeld van God.

Het programma van de Summerschool Homo sapiens biedt de geïnteresseerde deelnemer een grondige kennismaking met het denken van Thomas van Aquino. Een keur van voordrachten, verzorgd door deskundigen die vertrouwd zijn met Aquino en de thomistische traditie, wordt aangevuld met tekstlezing, discussie en debat.

colofon

DINSDAG 23 AUGUSTUS

10:00 Rudi te VeldeAlgemene inleiding in het thema van de Summerschool: de wereld en het denken van Thomas van Aquino

11.20 Jozef WissinkDe onverwachte betekenis van Aquino in het debat over dementieAansluitend: discussie

13.30 Wouter GorisOver natuur en menselijke perfectie bij Aquino

14.30Tekstlezing in groepen

16.00Plenaire afsluiting van de dag

WOENSDAG 24 AUGUSTUS

10.00 Edith BrugmansDodelijke jaloezie: de betekenis van de ‘invidia’ in de ethiek van Aquino

11.20 Andrea RobiglioAquino en Dante over liefde en hartstochtAansluitend: discussie

13.30 Harm GorisPast de ‘bijna-dood ervaring’ in de mens-visie van Aquino?

14.30Tekstlezing in groepen

16.00Plenaire afsluiting van de dag

DONDERDAG 25 AUGUSTUS

10.00 Rudi te VeldeMogelijkheden en moeilijkheden van het neothomisme

11.20 Ernst Hirsch BallinBarendse leest Aquino - hoe ook juristen aan het denken zijn gezetAansluitend: discussie

13.30 René MunnikHerman Berger over de transcendentale openheid van de mens

14.30Tekstlezing in groepen

16.00Plenaire afsluiting van de dag

VRIJDAG 26 AUGUSTUS

10.00 Henk SchootAquino over de mens als beeld Gods

11.20 Palmyre OomenWil, vrijheid, en onze oriëntatie op GodAansluitend: discussie

14.00 Rudi te VeldeHomo sapiens? Een pleidooi voor een kritische wijsheid

15.00 Afsluitende borrel

Nadere informatie en aanmelding via www.thomasmore.nl

More is een uitgave van Stichting Thomas

More en wordt toegezonden aan donateurs en

belangstellenden. Voor het aanvragen van een

gratis abonnement kunt u een bericht sturen

naar het secretariaat; info@thomasmore.nl.

Stichting Thomas More, voorheen Radboud-

stichting, vormt een netwerk van op mens

en maatschappij betrokken hoger opgeleiden:

kritisch reflecterende mannen en vrouwen die

boven de horizon van hun studie en beroep

weten uit te stijgen.

Velen in het netwerk weten zich gesteund door

de rijke en veelkleurige katholieke overlevering,

die hen helpt bij het scherp stellen van de fun-

damentele vragen waarmee zij in hun persoon-

lijk, professioneel en maatschappelijk leven

worden geconfronteerd.

Stichting Thomas More heeft de ANBI-status,

d.w.z. is een Algemeen Nut Beogende Instelling.

Voor haar activiteiten is zij geheel afhankelijk

van bijdragen en schenkingen van particulieren

en organisaties. Ook u kunt ons helpen en dat

kan op een voor u fiscaal aantrekkelijke manier.

Kijk voor meer informatie op onze website.

Adres Walpoort 10

5211 DK ’s-Hertogenbosch

Telefoon 073 – 657 90 17

Internetadres www.thomasmore.nl

E-mail info@thomasmore.nl

IBAN NL18FVLB022.51.80.634,

t.n.v. Stichting Thomas More

BIC code FVLBNL22

Redactieraad Liesbeth Eugelink,

Joan Hemels, Ben Spekman

Redactie Joost van der Net,

Anton de Wit (eindredactie)

Druk Multi Media Concepts

Ontwerp Studio Claes