De campagne Wegenwerken

Studieverslag

2

UITGAVE

1e uitgave, juni 2013

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

Carl Heyrman

Koningsstraat 132/4

1000 Brussel

CONTACT

navb-cnac Constructiv

Koningsstraat 132/4

1000 Brussel

Tel.: +32 2 552 05 00

Fax: +32 2 552 05 05

E-mail: navb@constructiv.be

Website: constructiv.be

3

De campagne Wegenwerken

Studieverslag

4

INHOUDSOPGAVE 0 Inleiding .................................................................................................................................................... 5

1 Doelstellingen en verloop van de campagne Wegenwerken ................................................................... 7

1.1 Het overlegplatform ......................................................................................................................... 7

1.2 Keuze van de doelgroep ................................................................................................................... 7

1.3 Doelstellingen ................................................................................................................................... 7

1.4 Campagneverloop ............................................................................................................................ 8

2 Acties en middelen ................................................................................................................................... 9

2.1 Acties ................................................................................................................................................ 9

2.2 Communicatie ................................................................................................................................11

3 De vastgestelde tekortkomingen tijdens de campagne (2007-2008) ....................................................14

M - Mens ....................................................................................................................................................15

U - Uitrusting ..............................................................................................................................................15

O - Omgeving ..............................................................................................................................................15

P - Product ..................................................................................................................................................15

4 De vastgestelde tekortkomingen na de campagne (2009-2011) ...........................................................16

5 De evolutie van de arbeidsongevallen tussen 2005 en 2010 .................................................................17

5.1 De bouwsector als geheel ..............................................................................................................18

5.2 De subsector Bouw van wegen en spoorwegen ............................................................................19

6 Evaluatie van de campagnedoelstellingen .............................................................................................21

6.1 Primaire doelstellingen ..................................................................................................................21

6.2 Secundaire doelstellingen ..............................................................................................................21

7 Besluiten en aanbevelingen ...................................................................................................................22

5

0 INLEIDING In 2007 en 2008 heeft het navb een campagne gevoerd om de veiligheid bij het uitvoeren van wegenwerken te bevorderen, samen met de Algemene Directie Toezicht op het Welzijn op het Werk van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (AD TWW van de FOD WASO).

Deze campagne was de tweede in de reeks van doelgroepgerichte campagnes die het navb sinds 2006 voert en volgde dezelfde strategie. Ze bestond uit twee fases: een eerste preventieve golf van april 2007 tot het bouwverlof van 2008 en een handhavingsgolf, waarvoor de AD TWW tot eind 2008 de fakkel overnam.

Alle betrokkenen werden samengebracht in een overlegplatform. Uiteraard zijn ook bij wegenwerken alle klassieke tussenkomende partijen betrokken: opdrachtgevers, architecten, aannemers, veiligheidscoördinatoren, etc. Er is echter nog een andere belangrijke partij: de weggebruiker. Niet elke chauffeur zit immers altijd geconcentreerd achter het stuur. De nabijheid van verkeer vormt een zeer belangrijk risico bij wegenwerken, zoals we verder in dit verslag zullen kunnen vaststellen.

Na het studieverslag over de doelgroepgerichte campagne Dakwerken dat het navb u vorig jaar voorstelde, is dit verslag over de campagne Wegenwerken het tweede in de reeks. Het bevat een grondige evaluatie van de campagne die vier jaar geleden werd afgesloten. We beperken ons in dit verslag niet tot de resultaten op het einde van de campagne, maar gaan ook na wat de effecten zijn op langere termijn. Zoals uit het verslag zal blijken, heeft de campagne Wegenwerken zowel bij arbeiders en werkgevers als bij de diverse overheden één en ander in beweging gezet.

6

7

1 DOELSTELLINGEN EN VERLOOP VAN DE CAMPAGNE WEGENWERKEN

De campagne Wegenwerken liep van april 2007 tot juni 2008 en was de tweede doelgroepgerichte campagne van het navb, na de campagne Dakwerken uit 2006. De primaire doelstelling was dezelfde, namelijk het aantal arbeidsongevallen en de ernst ervan doen dalen, ditmaal in de subsector van de wegenbouw. De campagne verliep in twee fases: een preventieve golf en een handhavingsgolf.

1.1 Het overlegplatform Deze campagne werd gevoerd met de medewerking van een aantal partners, die verenigd werden in een overlegplatform. Deze partners hebben een samenwerkingsovereenkomst ondertekend voor meer welzijn in de bouw, zodat de campagne een zeer ruime draagkracht zou hebben. Het ging onder andere om werkgevers- en werknemersorganisaties (de ‘sociale partners’), verzekeraars, externe diensten voor preventie en bescherming op het werk, overheidsdiensten, netbeheerders, verschillende andere beroepsverenigingen en preventieorganisaties.

1.2 Keuze van de doelgroep Deze campagne was in de eerste plaats gericht op alle werkgevers en werknemers uit de wegenbouw en aanverwante werkzaamheden, zoals riolerings-, bekabelings- en bestratingswerken. Op initiatief van het navb werden ook de weggebruikers en de wegbeheerders (de aanbestedende overheden en de toezichtsautoriteiten) erbij betrokken. De keuze voor deze doelgroep werd gemaakt in overleg met de leden van het overlegplatform en was onder andere gebaseerd op het aantal arbeidsongevallen en de ernst ervan, hoewel de graadmeters voor arbeidsongevallen in de wegenbouw beter zijn dan in de bouwsector als geheel.

Toen de campagne liep, waren er 848 bedrijven in de sector van de wegenbouw (bron: fvb 2008), die in totaal 15.263 werknemers tewerkstelden. Hiermee was wegenbouw een van de belangrijkste subsectoren van de bouw.

1.3 Doelstellingen De primaire en secundaire doelstellingen werden vastgelegd in overleg met de leden van het overlegplatform.

De primaire doelstelling bestond erin de frequentiegraad en de ernstgraad met 15% te doen dalen in een jaar tijd. Het aantal arbeidsongevallen bij wegenwerkers en de ernst ervan moesten dus drastisch verminderen.

De secundaire doelstellingen bestonden erin het aantal werkmeldingen en opleidingsuren over welzijn te doen stijgen met 15%, net als het gebruik van collectieve en persoonlijke beschermingsmiddelen. Een laatste secundaire doelstelling was een verhoging met 15% van de conformiteit van de signalisatie.

8

1.4 Campagneverloop Op 30 maart 2007 werd de campagne Wegenwerken gelanceerd tijdens een persconferentie op de beurs Secura, door de toenmalige voorzitter Joos Louage en door Carl Heyrman, directeur-generaal van het navb.

De campagne verliep in twee fases: een preventieve golf en een handhavingsgolf.

1.4.1 Preventie: de eerste campagnegolf Van april 2007 tot het bouwverlof van 2008 hebben de adviseurs van het navb tijdens de preventieve golf zo veel mogelijk werven bezocht om de veiligheidsproblematiek bij wegenbouwondernemingen zo duidelijk mogelijk in kaart te brengen.

Door het campagnecharter te ondertekenen, engageerden 90 bedrijven zich om veiligheid te promoten in hun bedrijf en van veiligheid en gezondheid vaste onderwerpen te maken tijdens alle officiële vergaderingen van het bedrijf.

Het navb heeft echter niet als enige preventieve acties gevoerd. Tijdens de vergaderingen van het overlegplatform werden de verschillende acties van de partners zo goed mogelijk op elkaar afgestemd. Zowel de Confederatie Bouw als Bouwunie hebben, samen met het navb, meerdere studiedagen en -avonden georganiseerd. De Algemene Centrale ABVV en het ACV Bouw en Industrie hebben informatiesessies op touw gezet. Ook verschillende externe preventiediensten hebben tijdens hun vele werfbezoeken een actieve bijdrage geleverd.

Er zijn ook enkele initiatieven genomen in samenwerking met de overheid, zoals het opstellen van een Witboek Wegenwerken.

Ten slotte werd er een brede mediacampagne gevoerd, samen met verschillende partners.

1.4.2 Handhaving: de tweede campagnegolf De AD TWW heeft vanaf juni 2008 de fakkel overgenomen van het navb. Ze heeft zich toegespitst op de controle van de volgende punten:

• Graafwerken: zijn er voldoende maatregelen genomen om instorting van de uitgraving te voorkomen?

• Hijstoestellen en arbeidsmiddelen: hebben de hijstoestellen een geldig keuringsverslag? Vertonen de bouwplaatsmachines (ernstige) gebreken?

• Blootstelling aan kwartsstof: worden er zaag- en slijpmachines gebruikt met stofafzuiging of watertoevoer?

• Worden er aangepaste persoonlijke beschermingsmiddelen gebruikt?

• Zijn de sociale voorzieningen conform de reglementering?

• Werd er een coördinator-ontwerp aangesteld?

• Worden er voldoende maatregelen genomen om de risico’s van het wegverkeer te beperken?

9

2 ACTIES EN MIDDELEN 2.1 Acties

2.1.1 Werfbezoeken De adviseurs van het navb gaven informatie en adviezen tijdens 3.578 werfbezoeken, goed voor 4.659 bouwplaatsverslagen met 37.099 vaststellingen. Daarnaast vonden er 660 kantoorbezoeken plaats. Samen met de adviseur van hun sector stelden 108 aannemers van wegenwerken tijdens deze bezoeken een actieplan op, wat neerkomt op ongeveer 13% van de 848 bedrijven met werknemers in de sector.

2.1.2 Campagnecharter Bedrijven die wegenwerken uitvoeren, kregen de vraag om een charter te ondertekenen waarin ze zich engageerden om initiatieven te nemen om de veiligheid en de gezondheid te bevorderen en zo het aantal arbeidsongevallen naar beneden te halen. Dit charter hield veel meer in dan enkel een handtekening: het bevatte een concreet actieplan voor 2007 en 2008. De punten in dat actieplan hadden betrekking op:

• het preventiebeleid (risicobeheer, interne en externe dienst voor preventie en bescherming op het werk, informatie en opleiding, toepassing van het KB Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen, ...);

• de algemene inrichting van de werf (sociale voorzieningen, elektrische werfinstallatie, orde en netheid, ...);

• de interactie met het verkeer (signalisatieverantwoordelijke, aangepaste signalisatie, signalisatiekledij, beveiligde doorgangen, bijkomende beschermingsmiddelen, ...);

• grondwerken (uitgravingen, kabels en leidingen, ...);

• gezondheid (lawaai en trillingen, vervuilde gronden, gevaarlijke producten, werkdruk, stof, ...);

• bouwplaatsmachines.

2.1.3 Infosessies en studiedagen Tijdens deze campagne hebben de partners van het overlegplatform en het navb meerdere activiteiten georganiseerd:

• 29/11/2006 Informatiesessie in samenwerking met het PVL (Hasselt)

• 12/12/2006 Toelichting bij de campagne Wegenwerken door Bouwunie

• 23/02/2007 Informatiesessie in de onderneming Heijmans

• 27/02/2007 Studiedag Nutsleidingen door PréVoir, Grâce-Hollogne

• 7/03/2007 Studiedag door Prévoir, Châtelineau

• 13/03/2007 Studiedag Nutsleidingen door PréVoir, Grâce-Hollogne

• 29/03/2007 Informatiesessie in samenwerking met de Confederatie Bouw West-Vlaanderen en Vlawebo

10

• 19/04/2007 Voorstellingsavond door Confederatie Bouw Namen

• 21/04/2007 Voorstellingsavond door Confederatie Bouw Luik

• 23/04/2007 Voorstelling van de campagne door Provinciaal Comité van Luxembourg

• 9/05/2007 Eerste vergadering van de werkgroep met FWEV

• 22/05/2007 Informatiesessie in de onderneming SODRAEP

• 24/05/2007 Informatiesessie in samenwerking met de Confederatie Bouw Kempen en Vlawebo

• 31/05/2007 Voorstellingsavond door Confederatie Bouw Waals-Brabant

• 5/06/2007 Informatiesessie PVL, Federale Verzekering en Vlawebo (Vlaams-Brabant)

• 6/06/2007 Tweede vergadering van de werkgroep met FWEV

• 13/06/2007 Informatiesessie in samenwerking met ACV Bouw en Industrie

• 20/06/2007 Informatiesessie PVL, Federale Verzekering en Vlawebo (Antwerpen)

• 19/10/2007 Inhuldiging van PréVoir in Namen (Prévention des Travaux de Voirie, Preventie bij Wegenwerken)

• 22/11/2007 Studiedag in samenwerking met het Provinciaal Comité voor de Bevordering van de Arbeid (Brugge)

• 15/02/2008 Studiedag Veiligheid bij wegenwerken, Châtelineau

• 21/02/2008 Studiedag Veiligheid bij wegenwerken door ACV Gent

• 22/02/2008 Studiedag Veiligheid bij wegenwerken, Grâce-Hollogne

• 27/02/2008 Studiedag Veiligheid en welzijn bij wegenwerken, Gent

• 13/03/2008 Studiedag Wegenwerken en problematiek van kabels en leidingen, Châtelineau

• 05/11/2008 Beurs en studienamiddag Signalisatie, Hasselt

• 21/01/2009 Beurs en studienamiddag Signalisatie, Kortrijk

2.1.4 Andere activiteiten Onderzoek naar de problematiek van stof, stofmeting bij het zagen van klinkers en boordstenen (in samenwerking met het laboratorium voor toxicologie van de FOD WASO).

11

2.2 Communicatie

2.2.1 Het Witboek Wegenwerken Bij wegenwerken lopen zowel de weggebruikers als de wegenwerkers veel risico's. Het navb heeft een Witboek Wegenwerken uitgebracht met acties die de verschillende tussenkomende partijen kunnen ondernemen om de risico's te beperken.

Dit zijn de meest significante knelpunten in dat Witboek:

• de gebrekkige coördinatie tussen de verschillende wegbeheerders bij de planning van wegenwerken;

• de zeer korte uitvoeringstermijnen;

• de beperkte kennis van de regelgeving bij het samenstellen en het beoordelen van een signalisatieplan;

• de beperkte veiligheidszones;

• het gebrek aan kennis bij de aanbestedende overheden over de reglementering met betrekking tot tijdelijke of mobiele bouwplaatsen;

• het gebrek aan ervaring van sommige veiligheidscoördinatoren die aangesteld worden bij wegenwerken;

• het niet naleven van de snelheidsbeperkingen en andere gebods- en verbodsbepalingen in de omgeving van wegenwerken;

• de welzijnsrisico’s die verbonden zijn aan het systeem van een publiek-private samenwerking;

• het ontbreken van een sociaal effectenrapport (bereikbaarheid met het openbaar vervoer, bereikbaarheid voor hulpdiensten, …);

• beschadiging en diefstal van de signalisatie-uitrusting.

2.2.2 Protocolwerkgroep Minder Hinder Het Witboek werd voorgesteld aan de drie bevoegde gewestministers. Zeker in het Vlaams Gewest zijn een aantal suggesties van het navb niet in dovemansoren gevallen. De bevoegde minister heeft een protocolwerkgroep Minder hinder in het leven geroepen waarin voornamelijk vertegenwoordigers van groeperingen van weggebruikers zetelen, maar waarin ook het navb vertegenwoordigd is. Op voorstel van het navb en enkele andere organisaties uit deze werkgroep werden ook provinciale werkgroepen opgericht. Deze laatste bespreken belangrijke wegenwerken die zich nog in de ontwerpfase bevinden en werken een oplossing uit die zowel voor de weggebruikers als voor de wegenwerkers aanvaardbaar is.

2.2.3 Andere initiatieven die voortvloeien uit het Witboek Verschillende voorstellen uit dit Witboek (o.a. de nood aan een betere opleiding van de ambtenaren die signalisatieplannen goedkeuren) worden gesteund door de bevoegde ministers uit de drie gewesten. Er is dan ook afgesproken dat de drie gewesten begin 2013 een charter ondertekenen waarin zij zich engageren om acties te ondernemen om de diverse voorstellen uit het Witboek concreet uit te werken.

12

2.2.4 Navb dossiers • Nr. 113 - Wegenwerken van korte duur

Na een hoofdstuk over de wettelijke bepalingen wordt er in dit navb dossier aandacht besteed aan de werfinrichting, de invloed van de weersomstandigheden en het gebruik van signalisatiekledij. Vervolgens komen de risico's aan bod die verbonden zijn aan specifieke werkzaamheden, zoals het herstellen van betonvoegen, mobiele bouwplaatsen, het uitgraven van en werken in sleuven en wegmarkeringen.

• Nr. 114 - Wegenwerken - Psychosociale arbeidsbelasting en gezondheidsklachten Na een hoofdstuk over regelgeving worden de risico's inzake arbeidsgezondheid en psychosociale belasting besproken. Vervolgens worden preventiefiches per beroep (wegenwerker, rioollegger, stratenmaker, ...) en thematische preventiefiches (signalisatie, beschoeien van sleuven, breekhamer, ...) voorgesteld.

2.2.5 De Campagnekrant In de driemaandelijkse bijlage bij navb info, de Campagnekrant, verschenen de volgende artikels:

• De wegenwerkers: de volgende doelgroep van de campagne van het NAVB – 4de trim. 2006 – Campagnekrant nr. 17

• De nieuwe campagne Wegenwerken – 1ste trim. 2007 – Campagnekrant nr. 18

• Charter van de aannemer van wegenwerken – 1ste trim. 2007 – Campagnekrant nr. 18

• Campagne Wegenwerken op gang geschoten – 2de trim. 2007 – Campagnekrant nr. 19

• De aansprakelijkheid van de signalisatieverantwoordelijke bij wegenwerken – 2de trim. 2007 – Campagnekrant nr. 19

• Signalisatie bij wegenwerken is levensnoodzakelijk! – 3de trim. 2007 – Campagnekrant nr. 20

• De campagne Wegenwerken: stap voor stap – 3de trim. 2007 – Campagnekrant nr. 20

• Veiligheid en welzijn bij wegenwerken – 3de trim. 2007 – Campagnekrant nr. 20

• De campagne Wegenwerken op het terrein: de eerste vaststellingen – 4de trim. 2007 – Campagnekrant nr. 21

• Preventie en veiligheid bij wegenwerken - Geslaagde lancering werkgroep PréVoir in Namen – 4de trim. 2007 – Campagnekrant nr. 21

• Nationale studiedag ACV voor de sector Wegenbouw – 1ste trim. 2008 – Campagnekrant nr. 22

• Zien en gezien worden is van levensbelang! Mobiele bouwplaatsen duidelijker aangegeven dankzij verhoogde signalisatie – 1ste trim. 2008 – Campagnekrant nr. 22

• De campagne Wegenwerken: een stand van zaken – 2de trim. 2008 – Campagnekrant nr. 23

• Wegenwerkers zijn dankbaar! – 2de trim. 2008 – Campagnekrant nr. 23

• PréVoir: preventie bij wegenwerken in de praktijk! – 2de trim. 2008 – Campagnekrant nr. 23

• De onderschatte risico's bij het aanbrengen van wegmarkeringen – 2de trim. 2008 – Campagnekrant nr. 23

• De campagne Wegenwerken: de vaststellingen tijdens de preventieve fase – 4de trim. 2008 – Campagnekrant nr. 25

2.2.6 De campagnewebsite De website www.navbcnac.be bevatte erg veel campagne-informatie, de data van de activiteiten, de campagneproducten, het veiligheidscharter, goede praktijkvoorbeelden enz.

13

2.2.7 Dvd Signalisatie bij wegwerkzaamheden In deze dvd, die werd ontwikkeld naar aanleiding van de campagne, komen de volgende onderwerpen aan bod:

• De classificatie van wegenwerken

• Het signalisatieplan

• Het plaatsen van de signalisatie

• De signalisatieverantwoordelijke

• Bijzondere signalisatietechnieken

• Signaalkledij

• Signalisatie op de openbare weg bij een klassieke werf

2.2.8 Promotiemateriaal Voor de campagne werden de volgende promotiemiddelen ontwikkeld:

• Tv-spots

• Radiospots

• Affiche

• Sticker

14

3 DE VASTGESTELDE TEKORTKOMINGEN TIJDENS DE CAMPAGNE (2007-2008)

Om vastgestelde tekortkomingen bij wegenwerken op te lijsten en adviezen te formuleren, gebruikte het navb de MUOP-systematiek. Dit betekent dat alle tekortkomingen en adviezen ondergebracht worden in een van de volgende categorieën: Mens, Uitrusting, Omgeving of Product.

De MUOP-systematiek

De vastgestelde tekortkomingen en de adviezen die eraan werden gekoppeld, waren als volgt verdeeld over deze vier categorieën:

Vastgestelde tekortkomingen tijdens de campagne (2007-2008)

9,5%

65,1%

22,4%

2,9%

Mens

Uitrusting

Omgeving

Product

15

M - Mens Tijdens de campagne had 90,6% van de adviezen in deze categorie betrekking op de bouwbetrokkenen tijdens de uitvoeringsfase. Hierbij ging het over:

• het niet aanstellen van een veiligheidscoördinator-verwezenlijking;

• het niet opstellen van een aangepast, specifiek veiligheids- en gezondheidsplan door de aannemers;

• het niet nakomen van administratieve verplichtingen, zoals het melden van de werf, de aanwezigheid van een lijst met noodnummers op de werf.

7,4% van de uitgebrachte adviezen had betrekking op menselijke factoren zoals:

• het ontbreken van een aangepaste gezondheidsbeoordeling voor personen met een veiligheidsfunctie;

• het ontbreken van welzijnsinstructies voor de werknemers;

• het ontbreken van een aangepaste opleiding voor de signalisatieverantwoordelijke die de werkgever moet aanstellen, conform het sectoraal akkoord van 2003-2004. (Het gaat hier niet om de ‘signalisatieverantwoordelijke’ wiens naam en telefoonnummer op het bord staan aan het einde van de werfzone.)

U - Uitrusting Deze categorie was goed voor bijna twee derden van alle uitgebrachte adviezen.

• 32,4% van de adviezen in deze categorie had betrekking op sociale voorzieningen die niet conform de cao van 10 februari 2005 waren, en op onvolledig EHBO-materiaal.

• 28,6% van de adviezen in deze categorie had te maken met werfsignalisatie die niet conform het signalisatieplan was.

• 20,8% van de adviezen in deze categorie handelde over het gebruik van ongeschikte arbeidsmiddelen (bijvoorbeeld keuring van grondverzetmachines die occasioneel gebruikt worden als heftoestel).

• 18,2% van de adviezen in deze categorie had te maken met persoonlijke beschermingsmiddelen, zoals het dragen van signalisatiekledij.

O - Omgeving Het hoeft niet te verwonderen dat in deze categorie meer dan de helft van de adviezen (55,2%) betrekking had op maatregelen in verband met de nabijheid van verkeer, m.a.w. het afsluiten van de bouwplaats en het voorzien van bufferzones om de veiligheid van de wegenwerkers te verzekeren.

25,4% van de adviezen betrof de veiligheidsvoorschriften bij uitgravingen (taludhellingen, beschoeiingen, onvoldoende of niet correct geplaatste ladders en arbeidsmiddelen of bouwmaterialen die te dicht bij de rand van de uitgraving stonden).

Een derde reeks adviezen in deze categorie (11,5%) had te maken met orde en netheid (door- of toegangen die belemmerd werden door obstakels, materieel of materiaal dat niet ordelijk werd gestapeld).

P - Product In deze categorie had de overgrote meerderheid van de uitgebrachte adviezen (92%) betrekking op het correct etiketteren van de brandstofopslag. 6,8% van de adviezen in deze categorie betrof het verschaffen van instructies over het gebruik van verfproducten en lijmen.

16

4 DE VASTGESTELDE TEKORTKOMINGEN NA DE CAMPAGNE (2009-2011)

Het is uiteraard van belang om na te gaan hoe de vastgestelde tekortkomingen bij wegenwerken geëvolueerd zijn na afloop van de campagne. Daarom hebben we ook de adviezen geanalyseerd die gegeven werden in de drie jaren erna. Volledigheidshalve moeten we hieraan toevoegen dat het navb in november 2011 overgeschakeld is op een nieuwe applicatie om vaststellingen te registreren en te rapporteren. Deze nieuwe applicatie maakt gebruik van vijf hoofdcategorieën, namelijk Mens, Uitrusting, Omgeving, Product en Organisatie (MUOPO). Om met vergelijkbare cijfers te kunnen werken, hebben we voor 2011 dan ook enkel de eerste 10 maanden in beschouwing genomen.

In de periode na de campagne is het gemiddelde aantal vastgestelde tekortkomingen en adviezen per bezoekverslag m.b.t. wegenwerken ongeveer hetzelfde gebleven als tijdens de campagne, nl. 8,5. We zien wel een lichte verschuiving tussen de vier categorieën.

De vastgestelde tekortkomingen en de adviezen die eraan werden gekoppeld, waren als volgt verdeeld over deze categorieën:

Vastgestelde tekortkomingen na de campagne (2009-2011)

Een uitsplitsing van de categorie Uitrusting levert de volgende vaststellingen op:

• 24,5% van de adviezen in deze categorie had te maken met werfsignalisatie die niet conform het signalisatieplan was.

• 24,1% van de adviezen handelde over het gebruik van ongeschikte arbeidsmiddelen (bijvoorbeeld keuring van grondverzetmachines die occasioneel gebruikt worden als heftoestel).

• 23,3% van de adviezen had betrekking op sociale voorzieningen die niet conform de cao van 10 februari 2005 waren, en op onvolledig EHBO-materiaal.

• 22,5% van de adviezen had te maken met persoonlijke beschermingsmiddelen, zoals het dragen van signalisatiekledij.

• 5,4% van de adviezen had betrekking op andere zaken.

Een verdere uitsplitsing van de categorie Omgeving leert ons het volgende:

• 53,7% van de adviezen had nog altijd betrekking op de nabijheid van verkeer;

• 22,5% van de adviezen handelde over uitgravingen.

12,1%

49,4%

35,0%

3,5%

Homme

Equipement

Environnement

Produit

17

5 DE EVOLUTIE VAN DE ARBEIDSONGEVALLEN TUSSEN 2005 EN 2010

Elk jaar publiceert het Fonds voor Arbeidsongevallen (FAO) een gedetailleerde analyse van de arbeidsongevallen in de bouwsector. De meest recente analyse, De arbeidsongevallen in de bouwsector in 2010, dateert van januari 2012. Ze bevat onder andere statistieken waarmee we de mogelijke impact van de veiligheidscampagne Wegenwerken van 2007 en 2008 kunnen becijferen.

We stellen enkele statistieken uit deze analyse aan u voor. Het is belangrijk om allereerst te vermelden dat NACE-Bel, de Europese nomenclatuur van de economische activiteiten, in 2008 gewijzigd werd. Daardoor omvatten de nieuwe NACE-codes niet noodzakelijk dezelfde subsectoren als de oude en is het moeilijk om de periode vóór 2008 te vergelijken met de jaren 2008 en volgende. Daarom stellen we de tabellen apart voor:

• enerzijds de bouwsector als geheel:

o van 2005 tot 2007: NACE-code 45 Bouwnijverheid;

o van 2008 tot 2010: NACE-codes 41 Bouw van gebouwen, ontwikkeling van bouwprojecten, 42 Weg- en waterbouw en 43 Gespecialiseerde bouwwerkzaamheden;

• anderzijds de subsector wegenwerken:

o van 2005 tot 2007: NACE-code 45.230 Bouw van autowegen en andere wegen, vliegvelden en sportfaciliteiten;

o van 2008 tot 2010: NACE-code 42.1 Bouw van wegen en spoorwegen.

De volledige analyses vindt u op de website van het FAO: www.fao.fgov.be > Statistieken en studies > Studies > Activiteitssectoren > De bouw.

In de statistieken die volgen, worden de volgende ongevallenindicatoren gebruikt:

• De frequentiegraad (FG) is een graadmeter om na te gaan hoe vaak er zich een arbeidsongeval voordoet.

• De werkelijke ernstgraad (WEG) is een graadmeter voor de ernst, gebaseerd op het aantal verloren kalenderdagen door arbeidsongeschiktheid.

• De globale ernstgraad (GEG) is een tweede graadmeter voor de ernst, die in tegenstelling tot de WEG ook rekening houdt met dodelijke ongevallen en ongevallen met blijvende ongeschiktheid.

18

5.1 De bouwsector als geheel Uit de onderstaande tabellen kunnen we een globale verbetering afleiden van de situatie in de bouwsector tussen 2005 en 2010: zowel het aantal ongevallen als de frequentiegraad en de werkelijke en globale ernstgraad zijn gedaald.

21142

6866

11688

2565 23

22382

7391

12325

2633 33

22061

7073

12324

2627 37

0

5000

10000

15000

20000

25000

Totaal Zonder gevolg Tijdelijkeongeschiktheid

Blijvendeongeschiktheid

Dodelijke ongevallen

Aantal arbeidsongevallen 2005-2007 Bouw

(= oude NACE-code 45)

2005

2006

2007

21943

6535

12475

2905

28

19959

5930

11396

2611 22

19384

5863

10994

2503 24

0

5000

10000

15000

20000

25000

Totaal Zonder gevolg Tijdelijkeongeschiktheid

Blijvendeongeschiktheid

Dodelijke ongevallen

Aantal arbeidsongevallen 2008-2010 Bouw

(= NACE-codes 41, 42, 43)

2008

2009

2010

Bouwnijverheid - NACE-code 45 2005 2006 2007

Frequentiegraad (FG) 51,07 51,26 49,41

Werkelijke ernstgraad (WEG) 1,45 1,44 1,44

Globale ernstgraad (GEG) 6,29 6,38 6,40

Bouwnijverheid - NACE-codes 41 + 42 + 43 2008 2009 2010

Frequentiegraad (FG) 55,82 52,27 49,72

Werkelijke ernstgraad (WEG) 1,62 1,49 1,42

Globale ernstgraad (GEG) 7,09 6,34 6,21

19

5.2 De subsector Bouw van wegen en spoorwegen Hierna volgen enkele vaststellingen voor de subsector Bouw van wegen en spoorwegen.

5.2.1 De periode 2005-2007 o Het aantal arbeidsongevallen is gedaald tussen 2005 en 2007, ondanks een stijging tussen

2006 en 2007.

o De frequentie- en de ernstgraden liggen lager voor de subsector 45.230 Bouw van autowegen

en andere wegen, vliegvelden en sportfaciliteiten dan voor de bouwsector als geheel. Tussen 2006 en 2007 zijn de frequentie- en de ernstgraden in de subsector 45.230 gestegen, wat onder andere geleid heeft tot de keuze voor de veiligheidscampagne van 2007-2008.

NACEBEL-code 2003 Subklasse

FG WEG GEG

2005 2006 2007 2005 2006 2007 2005 2006 2007 45 Bouw 51,07 51,26 49,41 1,45 1,44 1,44 6,29 6,38 6,4

45.230 Bouw van wegen, vliegvelden en sportfaciliteiten 44,02 41,19 44,09 1,23 1,14 1,34 5,15 4,59 4,93

1604

518

893

192 1

1644

593

872

177 2

1579

506

889

183 1

0

500

1000

1500

2000

Totaal Zonder gevolg Tijdelijkeongeschiktheid

Blijvendeongeschiktheid

Dodelijkeongevallen

Aantal arbeidsongevallen 2005-2007 Bouw van autowegen en andere wegen, vliegvelden en sportfaciliteiten

(= oude NACE-code 45.230)

2005

2006

2007

20

5.2.2 De periode 2008-2010 o Het aantal arbeidsongevallen is gedaald tussen 2008 en 2010, ondanks een (erg lichte) stijging

tussen 2009 en 2010.

o De frequentie- en de ernstgraden voor de subsector 42.1 Bouw van wegen en spoorwegen zijn

gedaald tussen 2008 en 2009. De daling van de frequentiegraad en de werkelijke ernstgraad werd helaas tenietgedaan in 2010. De globale ernstgraad daalde wel verder.

o Voor NACE-code 42.110 Bouw van autowegen en andere wegen stellen we vast dat de frequentie- en de ernstgraden lager liggen dan voor de code 42.1. Dat komt vooral door de slechte cijfers van de subsector Bouw van bruggen en tunnels (42.130) .

NACEBEL-code 2008 Subklasse

FG WEG GEG

2008 2009 2010 2008 2009 2010 2008 2009 2010 41, 42, 43 Bouw 55,82 52,27 49,72 1,62 1,49 1,42 7,09 6,34 6,21

42.1 Bouw van wegen en spoorwegen 54,59 52,95 54,96 1,61 1,54 1,61 6,66 6,19 6,01

42.110 Bouw van autowegen en andere wegen 54,04 52,29 53,79 1,59 1,48 1,59 6,52 6,21 5,92

42.120 Bouw van boven- en ondergrondse spoorwegen 69,57 76,32 51,76 2,19 2,13 1,36 6,9 5,63 2,7

42.130 Bouw van bruggen en tunnels 57,38 53,26 73,59 1,68 2,19 2 8,75 6,07 8,86

1547

467

866

212 1

1443

441

815

185 2

1454

407

845

201 1

0

500

1000

1500

2000

Totaal Zonder gevolg Tijdelijkeongeschiktheid

Blijvendeongeschiktheid

Dodelijkeongevallen

Aantal arbeidsongevallen 2008-2010 Bouw van wegen en spoorwegen

(= NACE-code 42.1)

2008

2009

2010

21

6 EVALUATIE VAN DE CAMPAGNEDOELSTELLINGEN 6.1 Primaire doelstellingen De primaire doelstellingen bestonden erin zowel de frequentiegraad als de werkelijke ernstgraad met 15% te doen dalen in een jaar tijd. Om deze doelstellingen te evalueren, moeten we rekening houden met de aanpassing van de NACE-codes op 1 januari 2008. Hierdoor wordt het moeilijk om de cijfers van 2007 en 2008 met elkaar te vergelijken, want de activiteiten die in 2007 onder NACE-code 45.230 Bouw van autowegen en andere wegen, vliegvelden en sportfaciliteiten vielen, komen niet volledig overeen met de activiteiten die in 2008 onder NACE-code 42.1 Bouw van wegen en spoorwegen vielen. Daarom beperken we de evaluatie tot de periode 2008-2010.

Als we de frequentiegraad bij wegenwerken (42.1) van 2009 vergelijken met het cijfer van 2008, merken we een daling met 3,0%. Voor de werkelijke ernstgraad merken we in dezelfde periode een daling met 4,3%.

De frequentiegraad van 2010 vertoont een lichte stijging (0,7%) ten opzichte van 2008. De werkelijke ernstgraad bleef gelijk.

6.2 Secundaire doelstellingen De secundaire doelstellingen werden als volgt geformuleerd:

• een toename met 15% van het aantal gemelde bouwplaatsen met wegenwerken;

• een daling met 15% van het aantal vastgestelde tekortkomingen in verband met het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen (helm, signalisatiekledij, …).

• een daling met 15% van het aantal vastgestelde tekortkomingen in verband met collectieve beschermingsmiddelen (bufferzones, …);

• een toename met 15% van het aantal opleidingsuren voor wegenwerkers;

• een verhoging met 15% van de conformiteit van de signalisatie.

Op drie jaar tijd is het aantal gemelde bouwplaatsen, met inbegrip van het aantal werven met wegenwerken, nagenoeg verdubbeld. Dit is vooral te danken aan de collectieve arbeidsovereenkomst met betrekking tot de verplichte elektronische melding, die sinds september 2011 van kracht is.

Procentueel gezien blijkt het aantal vastgestelde tekortkomingen met betrekking tot het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen tijdens en na de campagne nagenoeg gelijk.

Wat het gebruik van collectieve beschermingsmiddelen betreft, blijkt dat het aantal vastgestelde tekortkomingen procentueel gezien licht toegenomen is in de periode na de campagne.

Om het aantal opleidingsuren te kunnen controleren, beschikken we over onvoldoende gegevens. Wel hebben we vastgesteld dat de opleiding tot signalisatieverantwoordelijke zoals bedoeld in het sectoraal akkoord van 2003-2004, slechts sporadisch werd georganiseerd.

Het aantal vastgestelde tekortkomingen i.v.m. de conformiteit van de signalisatie daalde licht, met 5,6%.

22

7 BESLUITEN EN AANBEVELINGEN De daling van de frequentiegraad (een graadmeter voor het aantal ongevallen) en de werkelijke ernstgraad van de ongevallen bij wegenwerken van 2008 naar 2009, werd helaas tenietgedaan in 2010. Daartegenover staat dat de daling van de globale ernstgraad (waarbij ook rekening wordt gehouden met ongevallen met dodelijke afloop en ongevallen met blijvende arbeidsongeschiktheid) zich doorzette in 2010.

Deze al bij al matige resultaten kunnen verklaard worden door de stijging van het aantal ongevallen bij wegenwerken van categorie 6, dat zijn mobiele wegenwerken.

Het aantal vastgestelde tekortkomingen met betrekking tot de conformiteit van de signalisatie met het signalisatieplan neemt niet af, ook niet in de periode na de campagne. Het blijft duidelijk meer dan nodig dat de werkgever een persoon (een personeelslid) aanstelt die ervoor zorgt dat de signalisatie te allen tijde in overeenstemming blijft met het signalisatieplan. Het is essentieel dat deze persoon een aangepaste opleiding krijgt.

De aanbestedende overheden zouden werk kunnen maken van de toepassing van de reglementering van de tijdelijke of mobiele bouwplaatsen die bepaalt dat een afzonderlijke meetstaat moet worden opgesteld voor de collectieve- en de buitengewone persoonlijke beschermingsmiddelen. Het spreekt voor zich dat de signalisatie deel uit maakt van het geheel van de collectieve beschermingsmiddelen op een bouwplaats van wegenwerken. Op deze manier kan het aanbrengen van signalisatie buiten de concurrentiële sfeer worden gehouden.

Een laatste hefboom om de veiligheid bij wegenwerken naar een hoger niveau te tillen, is de verdere uitvoering van de aanbevelingen uit het Witboek Wegenwerken door de verschillende overheden.

Ter herinnering nogmaals de aandachtspunten uit het Witboek:

• Coördinatie van de door de verschillende wegbeheerders uit te voeren werken

• Te korte uitvoeringstermijnen voor wegenwerken

• Een adequate samenstelling en beoordeling van het signalisatieplan

• Verbreding van de veiligheidszones

• De gebrekkige kennis van de aanbestedende overheden over de reglementering m.b.t. Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen

• Het gebrek aan ervaring van de veiligheidscoördinator

• Niet respecteren van snelheidsbeperkingen en andere gebods- en verbodsbepalingen in de omgeving van wegenwerken

• Publiek-private samenwerking

• Sociaal effectenrapport

• Beschadiging en diefstal van de signalisatie-uitrusting

23

Koningsstraat 132/4 1000 Brussel

t +32 2 552 05 00 f +32 2 552 05 05

navb@constructiv.be navb.constructiv.be

navb-cnac Constructiv

Het preventie-instituut van de bouw