Stressbestendige tilapia's zijn ideale kweekvis Datum bericht: 21 januari 2005 Tilapiavissen krijgen verbazingwekkend hoge gehalten van het stresshormoon CRH in hun bloed als zij blootstaan aan stress. Bij andere dieren wordt CRH nauwelijks in het bloed gevonden. Tilapia´s worden veel gekweekt voor menselijke consumptie. Ze zijn beter dan andere kweekvissen beschermd tegen ziekten en kwalen. Dit heeft te maken met hun snelle stressreactie. Peter Pepels, bioloog aan de Radboud Universiteit Nijmegen, promoveert op 27 januari op onderzoek naar CRH-circulatie in deze vissen. Hoewel ook zoogdieren en mensen tijdens fysieke of psychische stress in de hersenen CRH (corticotropin releasing hormone)maken, komen daarvan nauwelijks detecteerbare hoeveelheden in het bloed. Bij de tilapia´s is dat anders. Bij een zeer milde vorm van stress (de biologen bewogen een schepnet door het aquarium) werden binnen 5 minuten hoge CRH-gehalten gemeten in het bloed van de vissen. Peter Pepels had eerder al een grote groep van CRH-bevattende cellen ontdekt in de voorhersenen van deze vissen. Het CRH in het bloed is waarschijnlijk hiervan afkomstig. Gestresste vissen De gebruikte tilapia´s (Afrikaanse cicliden) staan bekend om hun zeer snelle reactie op stressprikkels. Hierbij produceert een vis de stresshormonen cortisol en adrenaline waardoor meer energie en zuurstof beschikbaar is om actief te kunnen reageren op de stressprikkel. Deze snelle cortisolrespons draagt er waarschijnlijk toe bij dat tilapia beter dan andere vissen bestand is tegen stressvolle milieuomstandigheden. Ze zijn tolerant tegen bijvoorbeeld veel zout of zuur in het water en hoog resistent tegen ziektekiemen. Deze voordelige eigenschappen vertoont de tilapia al in het larvale stadium wanneer de vissen het meest gevoelig zijn voor ziektes en stressoren. Het tilapiavrouwtje broedt de eieren uit in haar mond en hier beschermt ze ook na het uitkomen de larven. Deze larven hebben net als de volwassen tilapia´s een snelle cortisolresponse op stressprikkels. Deze stressbestendigheid verklaart mede waarom de kweek van tilapia een hoge vlucht heeft genomen. De vis wordt in ontwikkelingslanden gekweekt, maar sinds kort ook in Nederland. Gestresste vissen zijn al twintig jaar onderwerp van onderzoek binnen de afdeling Dierfysiologie en Dierecofysiologie van de Radboud Universiteit. Er wordt veel werk gedaan aan hormonale veranderingen die bij vissen optreden na blootstelling aan verschillende stressoren zoals vangst, waterverzuring en toxicanten. Stressreacties zijn op korte termijn gunstig. Het stelt het individu in staat om te reageren op bedreigingen. Op de lange duur zorgt het bij mens en dier echter voor welzijns- en gezondheidsproblemen. Kennis van stress bij vissen is daarom van belang voor de visteelt en visserij. Wat CRH doet Het corticotropin releasing hormone coördineert de stress response bij mensen en dieren en regelt ook het gedrag tijdens stressvolle situaties. In de menselijke voorhersenen (in de amandelkern/amygdala) zijn ook CRH-cellen te vinden. Deze kern reguleert agressie en angst, en zorgt er ook voor dat bepaalde informatie over de stressprikkel makkelijker in ons geheugen wordt opgeslagen. Echter de amandelkerncellen geven bij de mens geen CRH af aan het bloed. De functie van het in het vissenbloed circulerende CRH is nog onduidelijk. Mogelijk beïnvloedt het CRH de hart- of de kieuwfunctie direct tijdens de eerste fase van de stressreactie. Zo coördineert het hormoon de stressrespons niet alleen in de hersenen maar ook in het lichaam. Pepels sluit uit dat de CRH-afgifte met de sekse of met de voortplanting te maken heeft: de hoge CRH-gehaltes komen zowel voor bij mannetjes als bij vrouwtjes. Duidelijk is wel dat het hormoon wordt afgegeven na acute stress en niet meer bij langdurige stress (enkele dagen). CRH in het bloed bij de mens Er is maar een omstandigheid bij de mens waarin vergelijkbare hoge CRH-gehaltes worden gevonden in het bloed en dat is tijdens de zwangerschap. Tijdens de zwangerschap produceert de menselijke placenta veel CRH. Deels komt dit in het bloed van de moeder en kind terecht. Vermoedelijk stimuleert dit zwangerschaps-CRH de rijping van de foetale longen en beïnvloedt het de timing van de geboorte. “Bij het eten van tilapia zul je nooit CRH opnemen,” stelt de promovendus gerust. “Het zit in het bloed en je eet het vlees. Bovendien wordt het door onze maag afgebroken. Het is namelijk een eiwit.”