FACULTEIT

RECHTSGELEERDHEID

Strafuitvoeringsdoelstellingen in wet en praktijk: analyse SURB Gent

Masterproef neergelegd tot het behalen va de graad van Master in de criminologische wetenschappen

door (01205583) Aurelia Bijnens

Academiejaar 2015-2016

Promotor : Commissaris : Prof. Dr. Tom Vander Beken Rebecca Deruiter

Verklaring inzake toegankelijkheid van de

masterproef criminologische wetenschappen

Ondergetekende,

[Naam en Voornaam + stamnummer] ...………………………………………………….

geeft hierbij aan derden,

zijnde andere personen dan de promotor (en eventuele co-promotor), de commissarissen of leden

van de examencommissie van de master in de criminologische wetenschappen,

[de toelating] [geen toelating] (schrappen wat niet past)

om deze masterproef in te zien, deze geheel of gedeeltelijk te kopiëren of er, indien beschikbaar, een

elektronische kopie van te bekomen, waarbij deze derden er uiteraard slechts zullen kunnen naar

verwijzen of uit citeren mits zij correct en volledig de bron vermelden.

Deze verklaring wordt in zoveel exemplaren opgemaakt als het aantal exemplaren waarin de

masterproef moet worden ingediend, en dient in elk van die exemplaren ingebonden onmiddellijk na

het titelblad.

Datum: ……………………………………..

Handtekening: ……………………………

I

Woord vooraf Het schrijven van een masterproef is een werk van lange adem, wat ik zeker niet alleen heb

klaargespeeld. Vandaar dat ik via deze weg verschillende personen wil bedanken die mij hebben

geholpen. Vooreerst gaat mijn dank uit naar de leden van de SURB Gent, zij slaagden erin tijd voor

mij vrij te maken ondanks hun drukke agenda. Verder wil ik ook de leden van de griffie van de SURB

Gent bedanken, die zo vriendelijk waren mij welkom te laten voelen op hun werkpost, terwijl ik mijn

vonnisanalyse uitvoerde. Daarnaast wil ik ook mijn promotor, Prof. Dr. Vander Beken, bedanken voor

de ondersteuning en begeleiding doorheen deze periode. Ook wil ik Dr. Vandeviver bedanken voor

de deskundige uitleg over de statistische aspecten van deze masterproef. Afsluitend zou ik ook graag

mijn moeder en mijn grootvader willen bedanken voor het nalezen van deze verhandeling.

II

Inhoudstabel Woord vooraf ........................................................................................................................................... I

Inhoudstabel ............................................................................................................................................ II

Lijst van gebruikte afkortingen en begrippen ....................................................................................... VII

Lijst van figuren en tabellen ................................................................................................................... IX

Inleiding ................................................................................................................................................... 1

Corpus...................................................................................................................................................... 1

Hoofdstuk 1: Probleemstelling, doelstelling, onderzoeksvragen en relevantie onderzoek ............... 1

1. Probleemstelling ...................................................................................................................... 1

2. Doelstelling .............................................................................................................................. 3

3. Onderzoeksvraag ..................................................................................................................... 4

4. Relevantie onderzoek .............................................................................................................. 4

4.1. Criminologische relevantie .............................................................................................. 4

4.2. Theoretische en praktische relevantie ............................................................................ 5

Hoofdstuk 2: Methodologie ................................................................................................................ 6

1. Methodologie .......................................................................................................................... 6

2. Steekproef ............................................................................................................................... 7

3. Ethische aspecten .................................................................................................................... 9

4. Onderzoeker als instrument .................................................................................................... 9

Hoofdstuk 3: Historische achtergrond, wettelijk kader en strafuitvoeringsdoelstellingen van de

SURB .................................................................................................................................................. 11

1. Ontstaan-historisch overzicht ............................................................................................... 11

1.1. De Wet Lejeune ............................................................................................................. 11

1.2. Oriëntatienota Strafbeleid en Gevangenisbeleid .......................................................... 12

1.3. De zaak Dutroux ............................................................................................................ 13

1.4. De Wet Voorwaardelijke Invrijheidstelling van 1998 .................................................... 14

1.5. Commissie Holsters ....................................................................................................... 15

1.6. Oprichting SURB ............................................................................................................ 17

1.7. Het standaardregime een fictie? ................................................................................... 18

1.7.1. Het standaardregime ............................................................................................. 18

1.7.2. In de praktijk .......................................................................................................... 19

2. Wettelijk kader ...................................................................................................................... 21

2.1. Inwerkingtreding ........................................................................................................... 21

2.2. Van gunst naar recht? ................................................................................................... 22

III

2.3. De WERV onder vuur ..................................................................................................... 22

2.4. Samenstelling ................................................................................................................ 24

2.5. Bevoegdheid .................................................................................................................. 25

2.5.1. Materiële bevoegdheid ......................................................................................... 25

2.5.2. Territoriale bevoegdheid ....................................................................................... 26

2.6. Beslissingsbevoegdheden van de minister en van de strafuitvoeringsrechtbank ........ 26

2.6.1. Beslissingen van de minister van Justitie .............................................................. 26

2.6.1.1. Uitgaansvergunning (art. 4 -5 en 10-14 WERV) ................................................ 26

2.6.1.2. Penitentiair verlof ( art. 6 t.e.m. 14 WERV) ....................................................... 27

2.6.1.3. Onderbreking van de strafuitvoering (art. 15 t.e.m. 20 WERV) ........................ 27

2.6.2. Beslissingen van de strafuitvoeringsrechtbank ..................................................... 28

2.6.2.1. Voorwaardelijke invrijheidstelling ..................................................................... 28

2.6.2.2. Vrijheidsstraffen van drie jaar of minder ...................................................... 28

2.6.2.3. Vrijheidsstraffen van meer dan drie jaar....................................................... 29

2.6.2.4. Voorlopige invrijheidstelling met het oog op verwijdering van het grondgebied

of met het oog op overlevering ......................................................................................... 29

2.6.2.5. Beperkte detentie (art. 21 WERV) en Elektronisch toezicht (art. 22 WERV) .... 30

2.6.2.5.1. Vrijheidsstraffen van drie jaar of minder ................................................... 30

2.6.2.5.2. vrijheidsstraffen van meer dan drie jaar .................................................... 31

2.7. Procedure ...................................................................................................................... 31

2.7.1. Procedure & tijdsvoorwaarden ............................................................................. 31

2.7.2. De tegenaanwijzingen ........................................................................................... 32

2.7.2.1. De afwezigheid van vooruitzichten op sociale reclassering .............................. 32

2.7.2.2. Risico op nieuwe ernstige strafbare feiten. ...................................................... 33

2.7.2.3. Slachtoffergerichte tegenindicaties .................................................................. 33

2.7.2.4. Oplegging van begeleiding specifiek voor seksuele delinquenten.................... 34

2.7.3. Beroep - verstek .................................................................................................... 34

2.8. opvolging en controle van de strafuitvoeringsmodaliteiten ......................................... 34

2.9. Herroeping, schorsing en de herziening van de strafuitvoeringsmodaliteiten en de

voorlopige aanhouding .............................................................................................................. 35

2.9.1. Herroeping ............................................................................................................. 35

2.9.1.1. Procedure .......................................................................................................... 36

2.9.1.2. Gevolgen ............................................................................................................ 36

2.9.2. Schorsing ............................................................................................................... 36

2.9.3. Herziening .............................................................................................................. 36

IV

2.9.4. Voorlopige aanhouding ......................................................................................... 37

2.10. Definitieve invrijheidstelling ...................................................................................... 37

3. Strafuitvoeringsdoelstellingen .............................................................................................. 37

3.1. De relatieve autonomie van de strafuitvoering ten aanzien van de straftoemeting .... 37

3.2. Wettelijk kader .............................................................................................................. 39

3.2.1. WERV ..................................................................................................................... 39

3.2.1.1. Tegenindicaties .................................................................................................. 40

3.2.1.2. Wetsomschrijving .............................................................................................. 40

3.2.2. Basiswet ................................................................................................................. 41

3.2.3. Literatuur en reflectie ............................................................................................ 42

3.2.3.1. De noodzakelijke samenhang ............................................................................ 43

3.3. Strafuitvoeringsdoelstellingen ...................................................................................... 43

3.3.1. Algemeen ............................................................................................................... 44

3.3.2. Sociale reïntegratie ................................................................................................ 44

3.3.3. Beschermen van de maatschappij ......................................................................... 46

3.3.4. Beperken van detentieschade ............................................................................... 48

3.3.5. Herstel ................................................................................................................... 50

3.3.6. Bedenking .............................................................................................................. 51

Hoofdstuk 4: Vonnissen – motiveringsverplichting .......................................................................... 52

1. Inleiding ................................................................................................................................. 52

2. Wettelijk kader motiveringsverplichting ............................................................................... 52

2.1. Artikel 149 GW. ............................................................................................................. 52

3. In de praktijk – bevindingen uit de interviews ...................................................................... 53

Hoofdstuk 5: Resultaten (kwalitatieve) vonnisanalyse ..................................................................... 55

1. Inleiding ................................................................................................................................. 55

2. Demografische gegevens....................................................................................................... 57

3. Vonnisanalyse ........................................................................................................................ 58

3.1. Opbouw vonnis .............................................................................................................. 58

3.1.1. De eigenlijke beslissing .......................................................................................... 58

3.2. Resultaten ...................................................................................................................... 59

3.2.1. Deel 1: motivering in de vonnissen ...................................................................... 59

3.2.1.1. Afwijzingen ........................................................................................................ 59

3.2.1.2. Toekenning ........................................................................................................ 60

3.2.1.3. Overige beslissingen .......................................................................................... 62

V

3.2.2. Deel 2: Strafuitvoeringsdoelstellingen .................................................................. 63

3.2.2.1. Sociale reïntegratie............................................................................................ 63

3.2.2.1.1. Werk ........................................................................................................... 64

3.2.2.1.2. Woonst ....................................................................................................... 64

3.2.2.1.3. Welzijn ........................................................................................................ 65

3.2.2.1.4. Wijf ............................................................................................................. 65

3.2.2.2. Beschermen van de maatschappij..................................................................... 66

3.2.2.2.1. Algemene voorwaarden ............................................................................. 66

3.2.2.2.2. Geïndividualiseerde bijzonere voorwaarden ............................................. 66

3.2.2.2.3. Inschatting risico ........................................................................................ 67

3.2.2.2.4. Controle en transparantie .......................................................................... 67

3.2.2.3. Beschermen door te reïntegreren ..................................................................... 68

3.2.2.4. Herstel aan het slachtoffer ................................................................................ 69

3.2.2.4.1. Herstel met de maatschappij ..................................................................... 70

3.2.2.5. Beperken van detentieschade ........................................................................... 70

3.2.2.6. Andere argumenten .......................................................................................... 71

3.2.2.6.1. Strafeinde ................................................................................................... 71

3.2.2.6.2. Weg der geleidelijkheid .............................................................................. 73

4. Tussentijdse conclusie ........................................................................................................... 74

Hoofdstuk 6: Resultaten kwalitatieve interviews en wil van de wetgever ....................................... 76

1. Strafuitvoeringsdoelen .......................................................................................................... 76

1.1. Reïntegratie ................................................................................................................... 76

1.1.1. Werk ...................................................................................................................... 76

1.1.2. Wonen-Wijf ........................................................................................................... 77

1.1.3. Welzijn ................................................................................................................... 78

1.2. Beschermen van de maatschappij ................................................................................. 78

1.3. Reïntegreren om te beschermen .................................................................................. 80

1.4. Herstel ........................................................................................................................... 80

1.5. Beperken detentieschade.............................................................................................. 81

2. Strafeinde .............................................................................................................................. 82

3. Weg der geleidelijkheid ......................................................................................................... 83

4. Tussentijdse conclusie ........................................................................................................... 84

5. ... en de wil van de wetgever? ............................................................................................... 84

Conclusie en aanbevelingen .................................................................................................................. 86

VI

Bibliografie ............................................................................................................................................ 92

Bijlagen ................................................................................................................................................ 100

1. Informed consent .................................................................................................................... 100

2. Topiclijst kwalitatieve inhoudsanalyse .................................................................................... 101

3. Topiclijst Interviews ................................................................................................................. 103

VII

Lijst van gebruikte afkortingen en begrippen Basiswet: de wet van 12 januari 2005 betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van de

gedetineerden, BS 1 februari 2005

BD1 : Beperkte detentie, laat de veroordeelde toe om op regelmatige wijze de gevangenis te verlaten

voor een bepaalde duur van maximum 12 uur per dag. Doorgaans wordt deze modaliteit toegekend

met het oog op een deelname aan therapeutische, opleidings-en beroepsactiviteiten.

ET: Elektronisch toezicht, laat toe dat de veroordeelde zijn vrijheidsstraf buiten de gevangenis

ondergaat volgens een bepaald uitvoeringsplan, waarvan de naleving onder meer door elektronische

middelen wordt gecontroleerd.

DDB: Directie Detentiebeheer

NCET: Nationaal Centrum voor Elektronisch Toezicht

OM: Openbaar Ministerie

PSD: Psychosociale Dienst

PV: Penitentiair verlof, laat de veroordeelde toe de gevangenis driemaal voor 36 uur per trimester te

verlaten om zijn familiale, affectieve en sociale contacten in stand te houden en te bevorderen en om

zijn sociale reïntegratie voor te bereiden.

Reclasseringsplan: de wet voorwaardelijke invrijheidstelling (artikel 2.2°) bepaalt dat de veroordeelde

een reclasseringsplan moet kunnen voorleggen waaruit zijn bereidheid en inspanning tot reïntegratie

in de samenleving blijkt.

SURB: Strafuitvoeringsrechtbank, de strafuitvoeringsrechtbank beslist over de uitvoering van

vrijheidsstraffen van meer dan drie jaar. De strafuitvoeringsrechtbank oordeelt of de veroordeelde

recht heeft op beperkte detentie, elektronisch toezicht of voorwaardelijke invrijheidstelling. Ze

beslist ook over voorlopige invrijheidstelling met het oog op verwijdering van het grondgebied of met

het oog op uitlevering (Federale Overheid, 2016).

TBS: Terbeschikkingstelling van de SURB

TBSwet: Wet van 26 april 2007 betreffende de terbeschikkingstelling van de

strafuitvoeringsrechtbank, BS 13 juli 2007.

UV: Uitgaansvergunning, laat de veroordeelde toe om de gevangenis voor een bepaalde duur van

maximum 16 uur te verlaten omwille van de voorbereiding van zijn sociale reïntegratie.

VI: voorwaardelijke invrijheidstelling, laat de veroordeelde toe mits naleving van welomschreven

voorwaarden, toepasbaar binnen een vastgestelde proeftijd, om in vrijheid gesteld te worden.

VCET: Vlaams Centrum voor Elektronisch Toezicht

VOT: Vrijheid Onder Toezicht

1 Uitleg BD, ET, PV, UV en VI zie de wet betreffende de externe rechtspositie van de veroordeelden tot een vrijheidsstraf en

de aan het slachtoffer toegekende rechten in het raam van de strafuitvoeringsmodaliteiten, BS, 17 mei 2006

VIII

WERV: de wet van 17 mei 2006 betreffende de externe rechtspositie van veroordeelden tot een

vrijheidsstraf en de aan het slachtoffer toegekende rechten in het raam van de

strafuitvoeringsmodaliteiten, BS 15 juni 2006

Wet Lejeune: Wet van 31 mei 1988 tot de invoering van de Voorwaardelijke Invrijheidstelling in het

strafstelsel, BS 3 juni 1888.

Wet Martin: Wet 15 december 2013 houdende diverse bepalingen met het oog op de verbetering

van de positie van het slachtoffer in het raam van de strafuitvoeringsmodaliteiten, BS 19 december

2013

Wet voorwaardelijke invrijheidstelling: Wet 5 maart 1998 betreffende de voorwaardelijke

invrijheidsstelling, BS 2 april 1998

IX

Lijst van figuren en tabellen Figuur 1: De Strafrechtsketen (De Ruyver, 2015) .................................................................................... 4

Figuur 2: Verzoeken ............................................................................................................................... 55

Figuur 3: Beslissingen ............................................................................................................................ 56

Figuur 4: Geslacht .................................................................................................................................. 57

Figuur 5: Verblijf .................................................................................................................................... 58

Figuur 6: Reden van afwijzing ................................................................................................................ 59

Figuur 7: Reden van toekenning ............................................................................................................ 61

file:///C:/Users/Gebruiker/Documents/Unief/Master/Masterproef/Masterproef.docx%23_Toc451093453file:///C:/Users/Gebruiker/Documents/Unief/Master/Masterproef/Masterproef.docx%23_Toc451093454

1

Inleiding In deze masterproef wordt gefocust op de strafuitvoeringsdoelstellingen die de SURB van Gent

hanteert in haar werking. In het eerste hoofdstuk wordt ingegaan op de probleemstelling, de

doelstelling, de onderzoeksvragen en de relevantie van dit onderzoek. Het tweede hoofdstuk

behandelt de methodologische aspecten van deze verhandeling en in het derde hoofdstuk wordt het

ontstaan van de SURB, het wettelijk kader waarin deze rechtbank functioneert en de

strafuitvoeringsdoelen ze nastreeft toegelicht. In het vierde hoofdstuk wordt dieper ingegaan op de

motiveringsverplichting in de vonnissen en in hoofdstuk 5 en 6 wordt ingegaan op de resultaten van

dit onderzoek en wordt er een terugkoppeling gemaakt naar de wil van de wetgever. Tenslotte wordt

afgesloten met een conclusie en aanbevelingen.

Corpus

Hoofdstuk 1: Probleemstelling, doelstelling, onderzoeksvragen en relevantie

onderzoek

In dit hoofdstuk worden achtereenvolgens de probleemstelling, de doelstelling, de onderzoeksvragen

en de relevantie van het onderzoek besproken.

1. Probleemstelling

Waarom een samenleving straft is al ruim onderzocht, de strafdoelen zijn bekend en bestudeerd. Zo

kunnen rechter (en samenleving) verschillende doelen nastreven als zij een straf opleggen. Men kan

door het opleggen van een straf streven naar herstel van de rechtsorde, vergelding en bevestiging

van de bestaande norm. Men kan evenzeer streven naar het vergroten van het algemeen welzijn

door vermindering van criminaliteit en preventie. Er zijn twee vormen van preventie: algemene

preventie waarbij personen zullen afzien van het plegen van crimineel gedrag uit vrees voor de

negatieve sancties, hier wordt met andere woorden afschrikking of deterrence nagestreefd, en

speciale preventie waarbij daders de negatieve gevolgen van de straf niet opnieuw willen meemaken

en daarom zullen afzien van crimineel gedrag (Beyens 2000). Verder kan de vrijheidsberoving de

veroordeelde tijdelijk onschadelijk maken door middel van bewaring met het oog op incapacitatie of

neutralisering (Dirkzwager, Nieuwbeerta & Fiselier 2009; Beyens, Dirkzwager & Korf, 2014; Beyens,

2000). Hier streeft men dus door middel van opsluiting de bescherming van de maatschappij na

(Meijers & de Bont 2013). Daarnaast kan ook resocialisatie nagestreefd worden (Beyens, 2000), hier

wordt de verbetering van de delinquent beoogd, door hem bijvoorbeeld begeleiding, training en

scholing aan te bieden om hiermee de terugkeer naar de conventionele samenleving te bevorderen

en herhaling van crimineel gedrag te voorkomen (Dirkzwager et al., 2009).

Maar waarom men net een bepaalde strafuitvoeringsmodaliteit verkiest is onderbelicht, met andere

woorden de strafuitvoeringsdoelen zijn minder onderzocht. Door de doelstelling van de

strafuitvoering te onderzoeken kan ook de functie van de strafuitvoering in de maatschappij beter

begrepen worden. Bovendien onderzoekt men bij wetenschappelijke studies over de strafuitvoering

vooral de vrijheidsberovende straf in de gevangenis (zie hiervoor o.a. Tournel & Kennes 2011;

Snacken & van Zyl Smit, 2010; Beyens et al., 2014) en in mindere mate de andere modaliteiten, of de

redenen waarom men voor andere modaliteiten kiest.

2

Aangezien sinds 1 feb. 2007 de strafuitvoeringsrechtbank (SURB) in België bevoegd is om te beslissen

over het strafuitvoeringstraject van veroordeelden die veroordeeld zijn tot een vrijheidsberoving van

meer dan 3 jaar is het interessant om de strafuitvoeringsdoelstellingen vanuit haar standpunt te

benaderen. De strafuitvoeringsdoelstellingen vanuit het oogpunt van de SURB zijn minder in de

literatuur onderzocht aangezien de SURB nog een vrij jong orgaan is in het Belgische strafrecht.

Concreet beslist deze instantie op basis van de wet van 17 mei 2006, betreffende de externe

rechtspositie van veroordeelden tot een vrijheidsstraf en de aan het slachtoffer toegekende rechten

in het raam van de strafuitvoeringsmodaliteiten (verder de WERV) over de toekenning van

verschillende strafuitvoeringsmodaliteiten: beperkte detentie (BD), elektronisch toezicht (ET),

voorwaardelijke invrijheidstelling (VI),voorlopige invrijheidstelling met het oog op verwijdering van

het grondgebied of met het oog op overlevering (Scheirs, 2014) en ook bij uitzondering over

toekenning van een uitgaansvergunning (UV) en een penitentiair verlof (PV) ( art. 59 WERV; Snacken,

2014). Het is dan ook uitermate interessant om na te gaan welke doelen de SURB nastreeft bij

beslissingen rond deze modaliteiten.

Uit de literatuur (Beyens, Daems, & Maes, 2014) blijkt dat in de WERV de sociale reïntegratie van

veroordeelden formeel wordt opgenomen als een centrale doelstelling van de strafuitvoering.

Daarnaast wordt VI geconcipieerd als een strafuitvoering die in vergelijking met een definitieve

invrijheidstelling een betere bescherming van de maatschappij garandeert (Scheirs, 2014). Ook de

Minister van Justitie wil in zijn (ambitieuze) beleidsverklaring (Scheirs, V., Beckaman, M., Beyens, K.,

De Ridder, S., Kennes, P., Roosen, M. & Vanhouche, A. 2015; Geens, 2014) werk maken van een

stiptere strafuitvoering en betere reclassering, wat volgens hem gezien moet worden als een van de

hoofddoelstellingen van de strafuitvoering, om zo recidive en overbevolking van de gevangenissen te

voorkomen en te bestrijden. Zo wil hij, in zijn strijd tegen de gevangenisoverbevolking, meer

capaciteit voorzien maar ook meer gebruik maken van andere maatregelen, o.a. van verschillende

strafuitvoeringsmodaliteiten (Geens, 2014; 2015). Hier komen al snel twee doelstellingen van de

strafuitvoering naar voor, nl. de sociale reïntegratie en de bescherming van de maatschappij. De

SURB dient dus een evenwicht te vinden tussen deze twee doelstellingen (Scheirs, 2014). Maar hier

ontstaat al snel de vraag of dit de enige strafuitvoeringsdoelstellingen zijn die de wet naar voor

schuift en waarmee de SURB rekening dient te houden. Zijn er niet nog andere

strafuitvoeringsdoelstellingen in de wet vervat? Vervolgens kunnen we ons ook afvragen hoe SURB

rekening houdt met deze doelstellingen van de wetgever in haar besluitvorming om een

veroordeelde al dan niet een strafuitvoeringsmodaliteit toe te kennen. Met andere woorden hoe

voert de SURB deze wettelijk opgelegde strafuitvoeringsdoelen uit in de praktijk?

Daarnaast hecht de Minister van Justitie Geens veel belang aan een rechtvaardig , transparant en

geloofwaardig strafrecht (Geens, K. 2015). Een belangrijk onderdeel van een transparant strafrecht is

de motivering van een rechter in een vonnis of arrest, wat verankerd ligt in de hoogste bron van het

Belgisch Recht nl. de Grondwet (art. 149 GW). De rechter dient niet alleen recht te spreken, hij dient

tevens ook aan te halen hoe hij tot de desbetreffende beslissing is gekomen (Dumon, 1979). Zo

kunnen de betrokkenen (o.a. slachtoffers en daders) nagaan waarop de beslissing is gebaseerd en zo

deze beslissing beter begrijpen/verwerken. Niet enkel wordt de beslissing via een (gemotiveerd)

vonnis gecommuniceerd naar de betrokkenen tevens wordt de beslissing ook geargumenteerd

(Scheirs, 2013), wat de kans op aanvaarding verhoogt. Met andere woorden wordt in de motivering

duidelijk gemaakt waarom de SURB iets beslist en welk doel ze wil bereiken. Daarom zal in deze

masterproef via de motivering in de vonnissen onderzocht worden hoe de SURB uitvoering geeft aan

3

de bij wet bepaalde strafuitvoeringsdoelen. Daarnaast zal ook getracht worden meer inzicht te

verkrijgen in wat de motiveringsverplichting precies inhoudt en hoe de leden van de SURB hiermee

omgaan.

Na de aanslagen in Zaventem en Brussel (op 22 maart 2016) kwam de (beslissing van een)

strafuitvoeringsrechtbank onder vuur te liggen in de media. Twee van de daders bleken namelijk

reeds gekend bij het gerecht en vrij onder voorwaarden te zijn. De media claimden dat de beide

verdachten die de aanslagen pleegde, een VI verleend hadden gekregen ondanks meermaals negatief

advies van de administratie. Doch besliste de SURB om toch een positief advies te verlenen en de

betrokkene een kans te bieden om zich te kunnen bewijzen in de samenleving (Amkreutz, 2013, 23

maart; De Broeck,Van Horenbeek, & Peeters, 2016, 24 maart). De beslissing van een onafhankelijke

rechtbank kwam onder vuur te liggen (net zoals bij de vervroegde invrijheidstelling van de Michelle

Martin in 2012 (Beyens, Daems, & Maes, 2014)). Dit gegeven benadrukt nogmaals het belang van

onderzoek naar beslissingsprocessen van de SURB in het algemeen (zie bijvoorbeeld Scheirs, 2013)

en van onderzoek naar de strafuitvoeringsdoelstellingen van de SURB in het bijzonder, zoals dit

onderzoek.

2. Doelstelling

Van de probleemstelling kan het centrale doel van dit onderzoek worden afgeleid (Verschuren &

Doorewaard, 2007), nl. meer inzicht verkrijgen in verschillende strafuitvoeringsdoelstellingen die

worden voorgeschreven in de Belgische wet en hoe hieraan uitvoering wordt gegeven in de praktijk

(hier door de SURB) door de verschillende strafuitvoeringsdoelen te benaderen vanuit de literatuur

en het voeren van een empirisch onderzoek. In het onderzoek zal de motivering in de vonnissen

centraal staan, deze wordt onderworpen aan een kwalitatieve inhoudsanalyse. Er wordt gekozen

voor de motivering aangezien de SURB een motiveringsverplichting (art. 149 GW) heeft en dus haar

besluit moet omkleden met redenen. In de motivering wordt namelijk duidelijk gemaakt waarom de

SURB iets beslist, welk doel ze wil bereiken. Wegens het beperkte tijdskader wordt enkel de SURB

van Gent betrokken zodat het onderzoek haalbaar blijft.

Daarnaast wordt getracht meer inzicht te verkrijgen in de motiveringsverplichting, hoe de leden van

de SURB hiermee omgaan, wat zij als voor- en nadelen beschouwen, etc.. door het houden van

kwalitatieve interviews. Dit gegeven zal een meer volledig beeld schetsen van de manier waarop

SUSRB de strafuitvoeringsdoelen in de praktijk toepast. Als laatste worden de bevindingen

teruggekoppeld aan de oorspronkelijke doelstellingen die de wet aangeeft. Hier wordt de toepassing

van de SURB getoetst aan de wil van de wetgever wat als een evaluatief onderdeel van deze

masterproef kan gezien worden. Met het voeren van dit onderzoek zal dus gepoogd worden om een

bijdrage te leveren aan de bestaande literatuur. Aangezien enkel de SURB Gent betrokken wordt in

dit onderzoek en er dus maar een kleine populatie wordt bereikt zijn de resultaten van dit onderzoek

niet veralgemeenbaar (Mortelmans, 2007; Verschuren & Doorewaard, 2007) voor alle SURBS van

België. Zo zal er bijvoorbeeld geen vergelijking mogelijk zijn met een andere SURB, verder onderzoek

kan hier een aanvulling betekenen.

Samenvattend zal in deze masterproef via een verkennend/exploratief onderzoek empirisch

materiaal verzameld worden. Een exploratief onderzoek wordt gebruikt om te komen tot inzichten in

een bepaald domein waar tot nu toe weinig over geweten is (Doorewaard & Verschuren, 2007).

Gevolgd door een evaluatief onderdeel.

4

3. Onderzoeksvraag

Van de probleemstelling en de daaruit volgende doelstelling kan een centrale onderzoeksvraag

worden afgeleid.

Wat zijn de strafuitvoeringsdoelen in België en hoe worden ze toegepast in de praktijk?

Van deze centrale onderzoeksvraag worden tevens deelvragen afgeleid. Het is de bedoeling dat de

deelvragen de centrale onderzoeksvraag kunnen beantwoorden (Verschuren & Doorewaard, 2007).

De subvragen worden enkel meegegeven om het beantwoorden van de deelvragen en dus ook de

centrale onderzoeksvraag mogelijk te maken.

o Wat zijn de verschillende strafuitvoeringsdoelen in België aangegeven door de wet?

Hoe wordt hieraan vorm gegeven in de literatuur?

o Wat is de motiveringsverplichting in België?

Hoe kijken de leden van de SURB naar dit concept?

Wat vinden zij belangrijk in een motivering?

Wat wordt gezien als voordeel of nadeel?

o Welke strafuitvoeringsdoelen komen aan bod in de motivering van de vonnissen van

de SURB Gent ?

Welke strafuitvoeringsdoelstellingen hebben het grootste belang?

o Hoe geeft de SURB Gent vorm aan de strafuitvoeringsdoelen in de praktijk?

o Stemt deze praktijk overeen met de wil van de wetgever?

4. Relevantie onderzoek

4.1. Criminologische relevantie

Wanneer iemand een misdrijf pleegt komt de strafrechtelijke keten op gang.

Figuur 1: De Strafrechtsketen (De Ruyver, 2015)

De politie staat in voor de opsporing en voor het handhaven van de rechtsorde via preventie en

repressie. De rechtspraak heeft als taak de daders van misdrijven en overtredingen te vervolgen en

5

te bestraffen en het gevangeniswezen dient de door de rechter uitgesproken vrijheidsstraf uit te

voeren. Als laatste staan de SURB, de minister van Justitie of Financiën in voor het verdere verloop

van de strafuitvoering. In deze masterproef zal de SURB centraal staan, de criminologische relevantie

spreekt dan ook voor zich.

4.2. Theoretische en praktische relevantie

Aangezien met dit onderzoek de theoretische bevindingen zullen worden opgebouwd a.d.h.v. de

interpretatie van de SURB Gent, zoals ze zelf verwoordt, wordt gekozen voor een gefundeerde

theoriebenadering zoals beschreven door Glaser en Strauss in The discovery of Grounded Theory

(1967). De visies worden niet vastgesteld door een bestaande theorie als uitgangspunt te nemen

maar door met een ‘open geest’ in het veld te staan. De theorie zal als het ware opborrelen uit de

verzamelde data, de praktijk zelf. Hiermee wordt getracht een bijdrage te leveren aan de

theorievorming op dit gebied.

Ten eerste is dit onderzoek dus bedoeld voor de wetenschappelijke en academische wereld. Hier

wordt getracht een (bescheiden) bijdrage te leveren aan de literatuur omtrent de

strafuitvoeringsdoelen en de motiveringsverplichting bij de strafuitvoeringsrechtbank.

Daarnaast kan deze verhandeling ook interessant zijn voor de strafuitvoeringsrechtbank van Gent zelf

en haar medewerkers. Zo kan zij meer inzicht verschaffen in de mogelijke strafuitvoeringsdoelen en

de manier waarop daaraan uiting wordt gegeven in de motivering. Verder kunnen de inzichten in het

kader van de motivering helpen een heldere kijk te verkrijgen in hun eigen beslissingen. Voor andere

SURBS dan Gent kan deze verhandeling als een soort reflectie dienen. Geven zij dezelfde

betekenissen aan bepaalde strafuitvoeringsdoelen als de SURB Gent of hechten zij meer of afwijkend

belang aan andere strafuitvoeringsdoelen?

Ondergeschikt kan deze masterproef ook relevant zijn voor gevangenissen, hun PSD en

gedetineerden. Door inzichten te verkrijgen in de strafuitvoeringsdoelen waaraan de SURB belang

hecht kunnen zij het reclasseringsplan hierop afstemmen. Zo kan de kennis van de manier van

motiveren van de SURB en haar argumentatie handig zijn voor de gedetineerden om hun

reclasseringsplan hierop af te stellen en zo de persoonlijke reïntegratie en de uitstroom in het

algemeen bevorderen.

Ook voor het wetgevend kader kan deze masterproef informatief zijn. Wanneer blijkt dat

bijvoorbeeld bepaalde strafuitvoeringsdoelen de bovenhand hebben of de voorkeur genieten in de

motivering van de SURB kan er ingegrepen worden op wetgevend vlak om andere

strafuitvoeringsdoelen meer slagkracht te geven.

6

Hoofdstuk 2: Methodologie

In dit hoofdstuk worden de methodologische aspecten van deze masterproef besproken. Hier

worden de gebruikte onderzoeksstrategieën, de steekproeftrekking en de ethische aspecten van dit

onderzoek toegelicht. Tenslotte wordt ook stilgestaan bij de onderzoeker als instrument.

1. Methodologie

Om op de onderzoeksvragen te kunnen antwoorden wordt gekozen voor een overwegend kwalitatief

onderzoeksdesign omdat de strafuitvoeringsdoelstellingen van de SURB nog niet heel veel

wetenschappelijk aandacht hebben gekregen en kwalitatieve onderzoeksmethoden zich uitstekend

lenen tot een exploratief onderzoek naar problematieken waar nog maar weinig over geweten is

(Mortelmans, 2009). Verder wordt ook uit pragmatische overwegingen voor een (overwegend)

kwalitatief onderzoek gekozen, aangezien dit dichter aanleunt bij de persoonlijke interesse van de

onderzoeker.

In kwalitatief onderzoek staan beschrijving en interpretatie van problemen in de onderzoekssituatie

voorop. Hier worden dus gedragingen, uitspraken en tekstdelen benoemd (Baarda et al., 1997). Bij

kwalitatieve methoden gaat het om verstehen: het handelen vanuit het actorperspectief leren

begrijpen. Het gaat om het inzichtelijk maken van betekenisgeving, om het leren begrijpen van de

werkeenheid vanuit het emic-perspectief (Decorte & Zaitch, 2010).

in deze masterproef worden drie onderzoeksstrategieën aangewend om te kunnen antwoorden op

de onderzoeksvragen.

Er wordt gestart met een bureauonderzoek of literatuurstudie. Een literatuurstudie kent een aantal

kenmerken. Zo wordt er gebruik gemaakt van bestaand materiaal in combinatie met reflectie. Er is

geen direct contact met het onderzoeksobject en het materiaal wordt vanuit een ander perspectief

gebruikt dan waarmee het werd geproduceerd (Verschuren & Doorewaard, 2007). Er wordt een

beroep gedaan op een brede waaier aan schriftelijke, vrij raadpleegbare bronnen, via de catalogi van

de universiteitsbibliotheek van Gent en via de beschikbare databanken. Zowel wetten,

wetsvoorstellen, koninklijke besluiten, oriëntatienota’s, ministeriële omzendbrieven en

parlementaire stukken (zowel uit de Kamer als uit de Senaat) worden geraadpleegd. Verder worden

ook boeken en wetenschappelijke artikels betrokken in het bureauonderzoek. Deze voorafgaande

studie zal duidelijk maken hoe de SURB is ontstaan, hoe ze vandaag de dag te werk gaat en welke

strafuitvoeringsdoelstellingen ze kan hanteren in haar werking. Op de verschillende mogelijke

strafuitvoeringsdoelen wordt iets grondiger ingegaan. De literatuurstudie vormt dan ook de basis

om de verschillende strafuitvoeringsdoelen te kunnen operationaliseren, en deze om te vormen tot

sensitizing concepts die gebruikt zullen worden doorheen de kwalitatieve inhoudsanalyse van de

vonnissen.

Vervolgens worden ook twee empirische onderzoeken uitgevoerd waar er zelf data worden

verzameld. Wanneer er gekozen wordt voor een empirisch onderzoek dient een keuze gemaakt te

worden tussen een kwalitatieve of kwantitatieve onderzoeksstrategie. In deze masterproef wordt

geopteerd voor een combinatie van beiden strategieën, met overwegend meer nadruk op het

kwalitatief gedeelte. Uit literatuur blijkt namelijk dat een pluralistisch onderzoek een van de betere

onderzoeksstrategieën is (Mortelmans, 2007;2009).

7

Ten eerste wordt er gekozen voor een kwalitatieve inhoudsanalyse. Aangezien de SURB een

motiveringsverplichting (art. 149 GW) heeft, en dus haar besluit dient te omkleden met redenen

wordt via de motivering in de vonnissen nagegaan hoe de SURB uitvoering geeft aan de bij wet

bepaalde strafuitvoeringsdoelen. Om na te gaan aan welke strafuitvoeringsdoelstelling de SURB van

Gent het meeste belang hecht, wordt er bij deze kwalitatieve inhoudsanalyse ook gebruik gemaakt

van beschrijvende statistiek. Bij beschrijvende statistiek wordt namelijk op een overzichtelijke en

samenvattende wijze weergegeven hoeveel kenmerken er in een onderzoekspopulatie of steekproef

voorkomen. Er worden dus gegevens van de steekproef of populatie beschreven maar er kunnen

geen causale uitspraken gedaan worden. Verder maakt de kwalitatieve inhoudsanalyse van de

vonnissen deel uit van een iteratief proces. Zo worden de gegevens geanalyseerd en wordt

vervolgens mede op basis van de analyseresultaten de volgende dataverzamelingsronde ingezet

(Baarda, De Goede & van der Meer-Middelburg 2007).

Ten tweede worden ook semi-gestructureerde face to face interviews gehouden. Deze interviews

dienen om meer inzicht te verkrijgen in de motivering van de vonnissen en de gebruikte

strafuitvoeringsdoelen. Via deze kwalitatieve interviews wordt achterhaald hoe de leden van de

SURB omgaan met hun motiveringsplicht en wat zij hieraan belangrijk vinden. In een

halfgestructureerd of semi-gestructureerd interview liggen de vragen en antwoorden niet van

tevoren vast, maar de onderwerpen wel ( Baarda et. al, 1997). Hier wordt gebruik gemaakt van een

topic-lijst (zie bijlage3), zodat geen enkel belangrijk onderwerp vergeten wordt. Verder worden de

interviews ook opgenomen om de verwerking van de gegevens te vergemakkelijken en zo een

volledig beeld van de antwoorden in de taal van de respondent te verkrijgen. Het handige aan een

halfgestructureerd interview is dat de interviewer de volgorde van de topic-lijst kan aanpassen, zo

kan hij flexibel inspelen op de antwoorden die de respondent geeft, afwijken van de orde van vragen

en zo doorgronde informatie zoeken (Baarte et. al, 1997; Baarda et al., 2007). De vragen die gesteld

worden zijn open van aard. Dit betekent dat in tegenstelling tot een kwantitatieve survey het

antwoord niet van tevoren vast staat (Evers, 2007) in een gesloten antwoordcategorie. De

respondent kan dus zijn interpretatie en persoonlijke visie weergeven (Kvale, 1996) en in zijn eigen

taal antwoorden (Decorte & Zaitch, 2010). De interviews worden opgenomen, zodat de transcriptie

vlot kan verlopen en zodat de resultaten in de taal van de respondenten kunnen worden

weergegeven. Ook hier gebeurt het verder analyseren en coderen van de gegevens op een

inductieve wijze. De codes worden ontwikkeld op basis van de verzamelde gegevens ( Decorte &

Zaitch, 2010).

2. Steekproef

In deze masterproef staan de vonnissen van de SURB van Gent uit 2014 centraal. Deze vormen dan

ook de populatie waarover uitspraken wordt gedaan. De keuze om de vonnissen van het jaar 2014 te

analyseren heeft zowel een pragmatische als een inhoudelijke reden. Deze masterproef vatte aan in

2015, de onderzoeker wou graag de recentste vonnissen, uit een volledig afgerond jaar betrekken in

het onderzoek, dit gegeven kan als de pragmatische reden worden gezien. Daarnaast kan een

inhoudelijke reden worden meegegeven. In 2013 wijzigde de wet op de externe rechtspositie (zie

hfdst.3, punt 2.) hierdoor werd onder andere een nieuwe contra-indicatie in het leven geroepen (BS,

19 december 2013). De SURB dient vanaf dan ook rekening te houden met inspanningen van de

veroordeelden t.a.v. de burgerlijke partij. Dit heeft logischerwijze invloed op de motivering. Vandaar

dat vonnissen van 2014 de onderzoekspopulatie vormen.

8

In totaal werden er in 2014, 1700 vonnissen geveld. Deze allemaal betrekken in de vonnisanalyse zou

een onmogelijke en tijdrovende opdracht zijn. Hier dient dus een steekproef getrokken te worden.

Een steekproef moet zo goed mogelijk de relevante kenmerken van een populatie

vertegenwoordigen, ze moet met andere woorden representatief of een goede afspiegeling van de

populatie zijn. Om vertekeningen in de steekproef te voorkomen dienen de vonnissen aselect uit de

populatie geselecteerd te worden. Elk vonnis heeft dus evenveel kans om opgenomen te worden in

de steekproef.

Maar hoe groot moet deze steekproef nu precies zijn om een goede afspiegeling van de populatie te

vormen? De grootte van een representatieve steekproef wordt veelal bepaald door de grootte van

de populatie, de gewenste betrouwbaarheid, de nauwkeurigheid en de foutmarge waarmee

uitspraken kunnen worden gedaan die een zo goed mogelijk beeld geven van de werkelijkheid

(Piquero & Weisburd, 2010).

Daarom wordt de steekproef bepaald volgens volgende formule2:

𝑛 = 𝑍𝛼2 (

𝑃(1 − 𝑃)

𝑒2)

Waarbij:

𝑛 gelijk is aan de steekproefgrootte

𝑍𝛼 gelijk is aan de standaardafwijking bij een bepaald betrouwbaarheidspercentage. Dus in

deze masterproef, 1.96 bij 95% betrouwbaarheid. Dit is de conventionele waarde die in

wetenschappelijk (criminologisch) onderzoek wordt gebruikt (Piquero & Weisburd, 2010).

𝑃 gelijk is aan de omvang van de te verwachte proportie van het effect in een populatie. In

deze masterproef werd dit op 0.5 gehouden. Dit werd afgeleid uit voorafgaande informele

gesprekken met de leden van de SURB en voorafgaande literatuurstudie alvorens de

eigenlijke vonnisanalyse van start ging.

𝑒 gelijk is aan de gewilde precisie of de foutmarge die wordt gehanteerd in een onderzoek.

Deze werd op 0.1 gebracht (Piuero & Weisburd, 2010).

Voor deze masterproef werd dit dus:

𝑛 = 1.96𝛼2 (

0.5(1 − 0.5)

0.12)

Hieruit blijkt dat 96 vonnissen geanalyseerd moeten worden. Deze 96 vonnissen worden vervolgens

aselect geselecteerd uit de populatie van 1700 vonnissen. Aangezien deze vonnissen genummerd (1-

1700) worden bewaard kan de aselecte steekproef makkelijk getrokken worden

Naast een vonnisanalyse worden er ook kwalitatieve diepte-interviews gehouden met de leden van

de SURB. De SURB van Gent bestaat uit twee kamers (de 36e en de 37e kamer) die beiden bezet

worden door drie leden, nl. de voorzitter en twee assessoren. Alle leden werden uitgenodigd tot een

interview. Van de in totaal zes leden stemden vier toe tot een interview. De twee overige leden

2 Deze formule werd op aanraden van Dr. Vandeviver, en Prof. Dr. Vander Beken gehanteerd (Vandeviver &

Vander Beken, 2015)

9

weigerden wegens familiale redenen en overbevraging. De SURB werd in de periode dat de

masterproef werd uitgevoerd namelijk overstelpt door aanvragen van leergierige studenten.

Hierdoor werd er bij de SURB wegens pragmatische redenen beslist om de interviews te verdelen.

Afsluitend moet nog vermeld worden dat deze masterproef niet de intentie heeft om representatief

te zijn voor alle SURBS in België. Er werd maar één van de vijf SURBs beterokken in dit onderzoek

wat te weinig is om representatieve uitspraken te kunnen doen over de SURBS van België.

3. Ethische aspecten

Eerst en vooral dient er vertrouwelijk om te gaan met de informatie verkregen uit de vonnissen die

onderworpen worden aan de kwalitatieve inhoudsanalyse. Door deze vonnissen krijgt de

onderzoeker namelijk toegang tot persoonlijke en gevoelige informatie van veroordeelden. Om te

verzekeren dat de onderzoeker vertrouwelijk omspringt met deze informatie moest de onderzoeker

een verbintenis ondertekenen afgeleverd door het Parket-Generaal bij het Hof van Beroep van Gent,

waaruit blijkt dat hij vertrouwelijk zou omspringen met de verkregen informatie.

Vervolgens wordt, aangezien er interviews worden afgenomen met de leden van de SURB, in dit

onderzoek het principe van de geïnformeerde toestemming (informed consent) hoog in het vandaal

gedragen. In het begin van het interview werd deze steeds overlopen (zie bijlage 1). Dit formulier

verschaft informatie over de aard en het doel van het onderzoek, de rol van de respondent in het

onderzoek, de verspreiding en het gebruik van de resultaten, de vertrouwelijkheid en het (recht op)

anonimiteit. Daarnaast werd meegedeeld dat het interview auditief werd opgenomen. Ten slotte

werd ook vermeld dat de respondent zich ten alle tijde kon terugtrekken uit het onderzoek (Decorte

& Zaitch, 2010; Evers, 2007; Baarda et al., 2007). Zodat de vrijwilligheid van de deelname

gegarandeerd werd. Er werd de respondenten de keuze gelaten om het formulier te ondertekenen of

om een (opgenomen) mondelinge toestemming te geven. Alle respondenten opteerden voor de

laatste keuze. Enkel na een formeel akkoord over al deze aspecten werd het interview uitgevoerd.

Daarnaast werden alle data geanonimiseerd. Dit wil zeggen dat de data geen informatie bevatten die

de respondenten of de gedetineerden uit de vonnissen zouden kunnen identificeren. Bovendien

wordt deze data onder geen enkele omstandigheid met derden gedeeld (O’Gorman & Vander

Laenen, 2009). Aangezien er maar vier leden toestemden om deel te nemen aan het onderzoek is er

bewust voor geopteerd om ook hun functie (voorzitter of assessor) te anonimiseren. Anders zouden

de uitspraken veel te makkelijk terug te leiden zijn naar de respondent in kwestie, en kan de

anonimiteit niet gegarandeerd worden. Ten slotte zullen alle ruwe data, zoals bandopnames van de

interviews, na enige tijd vernietigd worden.

4. Onderzoeker als instrument

Elke wetenschapper die de sociale werkelijkheid onderzoekt vertrekt vanuit een bepaalde visie op

wetenschap. Elke visie heeft een eigen logica, consistentie en leidende principes (Nuytiens & Scheirs

2011). In dit onderdeel wordt besproken hoe de onderzoeker, ikzelf, ten aanzien van onderzoeken

staat.

In deze masterproef zal vertrokken worden vanuit een interpretatieve benadering, er zal getracht

worden de strafuitvoeringsdoelen te begrijpen vanuit het perspectief van de respondent, (Tijmstra &

Boeije 2011) hier de SURB. Er wordt vertrokken vanuit een constructivistisch standpunt, er wordt

uitgegaan van het idee dat dé waarheid of dé werkelijkheid niet bestaat. Er zal gezocht worden naar

10

de constructie van de werkelijkheid, de uitvoering van de mogelijke strafuitvoeringsdoelen door de

respondent. Vanuit dit constructivistisch standpunt geldt dat wat als ‘realiteit ‘ geldt, zoals

bijvoorbeeld het fenomeen criminaliteit maar ook een strafuitvoeringsdoel, kan verschillen doorheen

tijd, ruimte en culturen (Henry, 2009).

Daarenboven mag er niet vergeten worden dat de onderzoeker zelf als het ware een

onderzoeksinstrument is, waardoor een zekere mate van subjectiviteit niet valt uit te sluiten

(Nuytiens & Scheirs 2011). Zo heeft de onderzoeker als persoon een aantal kenmerken die een

invloed kunnen hebben op de resultaten. Zo is de onderzoeker hier jong, vrouw en ideologisch

(geloof in resocialisatie). Ook kunnen persoonlijke ervaringen en politieke voorkeuren de

waarnemingen kleuren wat niet kan leiden tot objectieve waarnemingen. Dit in tegenstelling tot de

empirische-analytische benadering die verwacht dat de onderzoeker zijn eigen persoonlijke

voorkeuren, normen en waarden zo min mogelijk een rol laat spelen in zijn studies en die

waardevrije waarnemingen prefereert (Tijmstra & Boeije 2011). Voor de onderzoeker is dit streven

naar waardevrije waarnemingen dan ook een utopie en niet mogelijk.

Ter illustratie van persoonlijke invloeden op het onderzoek door persoonlijke ervaringen kan het

vorig onderzoek(je) van de onderzoeker vermeld worden. Zo heeft deze zich vorig jaar tijdens zijn

stage in de gevangenis van Gent verdiept in de werking van de PSD en de reïntegratie van

gedetineerden. Via diepte-interviews met zowel gedetineerden als leden van de PSD werd hun visie

over het reclasseringsplan en reclassering in het algemeen achterhaald. Als snel werd duidelijk dat

het zeer moeilijk is om als gedetineerde aan je reïntegratie te werken. Er wordt veel van de

betrokkene verwacht. Zo moet hij een dagbesteding, woonst en begeleiding trachten te vinden

vanuit detentie en dit bleek zeer moeilijk te zijn. Enerzijds omdat het zeer moeilijk is om vanuit de

gevangenis kort op de bal te spelen en anderzijds omdat je vanuit detentie een label opgeplakt krijgt

(Bijnens, 2015). Deze voorkennis van de visie van de gedetineerde en een eerste aftasting van de

werking van de SURB zullen mogelijks van invloed zijn op het onderzoek in deze masterproef. Zo zou

het kunnen dat de onderzoeker gevoeliger is om reïntegratie-argumenten te herkennen in de

motivering. Er werd dus voor de start van de empirische dataverzameling een grondige

literatuurstudie gemaakt over de overige strafuitvoeringsdoelen zodat de invloed tot het minimum

wordt beperkt en anderzijds werd er tijdens de analyse gewaakt over de gevoeligheid/voorkennis

ten aanzien van reclassering en reïntegratie.

Samengevat kan gesteld worden dat de onderzoeker net als Becker (1967) ervan uitgaat dat men

sowieso een bepaalde positie inneemt en dat daarom het nastreven naar een volledig waardenvrij

onderzoek een utopie is. De waarnemingen kunnen niet leiden tot het vinden van dé waarheid en dé

werkelijkheid. Niet enkel zal de persoon van de onderzoeker de waarnemingen beïnvloeden, ook zal

de analyse persoonlijk gekleurd worden (Nuytiens & Scheirs, 2011). Daarom werd er tijdens het

verzamelen van gegevens en de analyse ervan steeds gepoogd om te reflecteren over de mogelijke

invloeden die de onderzoeker kan hebben op het onderzoek.

11

Hoofdstuk 3: Historische achtergrond, wettelijk kader en

strafuitvoeringsdoelstellingen van de SURB

In dit hoofdstuk worden drie items benaderd vanuit de literatuur. Vooreerst wordt de

ontstaansgeschiedenis toegelicht, vervolgens het wettelijke kader en de mogelijke beslissingen die

de SURB kan nemen en ten slotte wordt er dieper ingegaan op de mogelijke

strafuitvoeringsdoelstellingen die de SURB kan hanteren in haar vonnissen, om haar beslissing te

motiveren.

1. Ontstaan-historisch overzicht

1.1. De Wet Lejeune

Doorheen de geschiedenis heeft opsluiten overwegend gediend om tijdens het onderzoek de vlucht

van verdachten tegen te gaan en om die verdachten te ondervragen (al dan niet gepaard met

folteren). Pas op het einde van 18de eeuw begin 19de eeuw brak de opsluiting door als straf, als

alternatief voor traditionele lijfstraffen, vermogensstraffen of straffen die de veroordeelden raakten

in hun eer of maatschappelijke positie (Van Den Berge, 2007).

Vanaf de eerste helft van de negentiende eeuw ontstond een echt gevangeniswezen waarin de

straffen werden uitgevoerd onder het strenge Ducpétiaux-regime waarin morele inkeer en cellulaire

afzondering centraal stonden. Hier diende de opgelegde termijn volledig uitgezeten te worden (Neys

& Peters, 1994). Het eerste systeem van voorwaardelijke invrijheidstelling (VI) de zogenaamde

‘voorwaardelijke genade’ vindt zijn oorsprong in 1831, vlak na de Belgische onafhankelijkheid. Hierbij

kon men pas genade verkrijgen mits goed gedrag tijdens de detentieperiode en na het uitzitten van

één derde van de opgelegde straf (en bij een levenslang veroordeelde na minimaal 7 jaar

vrijheidsberoving). Deze voorwaarde was voor Lejeune echter niet voldoende, deze eerste vorm van

VI kende immers geen toezicht of begeleiding na vrijlating (Scheirs, 2013).

Minister Jules Lejeune voerde vervolgens op 31 mei 1888 het systeem van voorwaardelijke

invrijheidstelling in België in (BS, 3 juni 1888) (de wet Lejeune), met als doel goed detentiegedrag te

stimuleren en de veroordeelden te disciplineren (Scheirs, 2013). Het individualiseren van de

strafuitvoering en het mogelijk maken van een effectieve controle na de strafuitvoering waren

eveneens belangrijke doelstellingen van deze wet. Men kon namelijk via een systeem van patronage

de voorwaardelijk invrijheidgestelde disciplineren en controleren (Christiaensen, 2004; Scheirs,

2013).

Wetgeving, regelgeving en evoluties in het strafrechtelijk beleid komen meestal niet onverwacht en

zijn steeds het resultaat van allerlei sociale, politieke en economische factoren die op dat moment

meespelen (De Ruyver, 2004) en zo is ook de wet Lejeune een kind van zijn tijd (Christiaensen, 2004).

De wet Lejeune van 31 mei 1888 kende een opmerkelijke ontstaansgeschiedenis. De politieke inzet

van de VI was bijzonder groot deze was nl. om bepaalde veroordeelden sneller terug in de vrije

samenleving te krijgen en niet, zoals dat nu eerder het geval is (zie hfdst.3, punt 2.), om bepaalde

veroordeelden langer achter de tralies te houden (Deams, 2014).

Het ontstaan van deze wet moet gekaderd worden in de explosieve sociaal-politieke context van dat

moment, in nasleep worden van de (te) strenge straffen die uitgesproken werden ten aanzien van

arbeiders (en hun leiders) die betrokken waren bij sociale onlusten, waaronder staking in de mijnen,

massale vernielingen en harde repressie met verscheidene doden tot gevolg in maart 1886

12

(Chrisitansens, 1997). Deze gebeurtenis is de geschiedenis ingegaan als de zaak Falleur. De twee

leiders van het glasblazerssyndicaat, Oscar Falleur en Xavier Schmidt, werden beiden voor het Hof

van Assisen veroordeel voor maar liefst 20 jaar dwangarbeid en werden door de staat (lees vooral

door Koning Leopold II) beschouwd als staatsvijanden. Deze extreem zware straf was volgens de

publieke opinie niet in proportie tot de feiten (Christiaensen, 1997; Maes, 2009) en de toenmalige

Minister van Justitie Lejeune kwam onder enorme druk te staan om strafvermindering te verlenen.

Door het feit dat de Koning weinig voelde voor een gratieverlening, ( in combinatie met de

campagnes en commoties rond de zaak Falleur) bracht Lejeune ertoe de eerste wet op de VI te

concipiëren (Christiaensen, 1997; Deams, 2014).

Met de wet op de VI kreeg België aansluiting bij verschillende andere westerse landen die reeds

eerder een dergelijk systeem van invrijheidstelling hadden ingevoerd (Christiaensen, 2004; Van Den

Berge, 2007; Deams, 2014). De eerste Belgische wet op de VI ontstond zeer snel en zou bijzonder

lang meegaan, zij werd pas vervangen in 1998. Dat de wet Lejeune zolang de tand des tijds heeft

doorstaan, heeft meer te maken met desinteresse voor het gevangeniswezen (voor justitie in het

algemeen) en met pragmatische voordelen die de wet de ministers van Justitie bood, dan met de

grote kwaliteiten van de wet zelf (Van Den Berge, 2007). In haar lange bestaansgeschiedenis kreeg

deze wet dan ook meermaals kritiek te verduren omwille van onduidelijke criteria die gehanteerd

werden bij de besluitvorming; een gebrek aan motivering van beslissingen; uitholling van beslissingen

van de rechterlijke macht; een zwakke rechtspositie van de veroordeelden enzovoort ( Dupont, 1998;

Maes, 2000, Van Den Berge, 2007; Deams, 2014). Vanaf de kritische jaren zeventig klonk deze kritiek

almaar luider maar door een politieke desinteresse voor justitie zou ze nog enige tijd standhouden.

In de jaren negentig komt er schot in de zaak, toen in het regeerakkoord van 1995 werd voorgesteld

om een Commissie van Magistraten te belasten met de toepassing van de wet Lejeune (Kamer van

Volksvertegenwoordigers, 1995, 46) en met de uitwerking van de Oriëntatienota Strafbeleid en

Gevangenisbeleid ingediend door toenmalig minister van Justitie Stefaan De Clerck (Deams, 2014).

1.2. Oriëntatienota Strafbeleid en Gevangenisbeleid

De Oriëntatienota Strafbeleid en Gevangenisbeleid vormde de basis voor de hervorming van de

strafuitvoering. Niet alleen werden problemen aangestipt, ook werd een korte en lange termijnvisie

ontwikkeld (Scheirs, 2013). Op korte termijn voorzag de minister de oprichting van een penitentiaire

adviescommissie, bestaande uit twee magistraten en twee deskundigen met kennis over en ervaring

met strafuitvoering en reclassering. Daarenboven moest het gevormde advies van de commissie het

resultaat zijn van een tegensprekelijk debat. In geval van unanimiteit werd het advies bindend, bij

een verdeeld advies zou de minister de knoop doorhakken. Bovendien zouden dossiers met

betrekking tot bijzonder ernstige misdrijven verplicht aan de commissie worden voorgelegd en een

voorwaardelijke invrijheidstelling zou enkel in geval van unaniem positief advies mogelijk zijn (De

Clerck, 1996; Scheirs, 2013; Deams, 2014). Op middellange termijn moest de regeling uit het

regeerakkoord van Dehaene II van juni 1995, nl. een ‘Commissie van Magistraten’ die zou beslissen

over de toepassing van de wet Lejeune ingang vinden. De nota stelde ook dat het

strafuitvoeringsrecht moest worden uitgebouwd en de minister gaf de opdracht aan professor Lieven

Dupont om een voorontwerp van beginselenwet gevangeniswezen en tenuitvoerlegging van

vrijheidsbenemende sancties voor te bereiden, waarin zowel de interne als de externe rechtspositie

uitgewerkt zou worden (Scheirs, 2013; Deams, 2014).

13

In september 1997 wordt een “proeve van voorontwerp” afgerond, waarna de uitwerking wordt

toevertrouwd aan de “Commissie Dupont” ook wel gekend als de Commissie basiswet en

gevangeniswezen en rechtspositie van gedetineerden. In de loop van de werkzaamheden van de

Commissie werd beslist het luik rond de externe rechtspositie toe te vertrouwen aan Dennis Holsters

binnen de zogenaamde “Commissie Holsters” (zie hfdst. 3, punt 1.5.). Evenwel omvat het Eindverslag

van de Commissie Dupont een conceptnota over de externe rechtspositie van veroordeelden en de

invoering van multidisciplinaire penitentiaire rechtbanken. Deze nota geldt als vertrekpunt voor de

werkzaamheden van de Commissie Holsters, waardoor in beide regelingen dezelfde basisprincipes

vervat zitten (Scheirs, 2013).

Maar de zaak Dutroux en de daarmee gepaard gaande crisis zou de weg der geleidelijkheid, zoals

uitgestippeld in de oriëntatienota van juni 1996 doorkruisen (Deams, 2014).

1.3. De zaak Dutroux

De zaak Dutroux bracht de hervormingen in een stroomversnelling, de toenmalige

beslissingsbevoegdheid van de Minister van Justitie over de voorwaardelijke invrijheidstelling was

immers door deze gebeurtenissen zwaar onder druk komen te staan (Scheirs, 2013). Marc Dutroux

stond per slot van rekening onder toezicht van justitie toen hij de feiten pleegde, die in de zomer van

1996 aan het licht kwamen. Hierdoor kwam ook de toenmalige Minister van Justitie Wathelet onder

vuur te liggen. In april 1992 had hij namelijk nog een positief antwoord gegeven voor de VI van Marc

Dutroux (Deams, 2014).

In het licht van deze gebeurtenissen werd dan ook beslist tot het oprichten van een parlementaire

onderzoekscommissie - De parlementaire onderzoekscommissie ‘Dutroux-Nihoul en consorten’- en

deze formuleerde in haar verslag een aantal knelpunten met betrekking tot de voorwaardelijke

invrijheidstelling en stelde verschillende aanpassingen voor (Kamer van Volksvertegenwoordigers,

1997; Scheirs, 2014; Deams, 2014). Verder bekritiseerden zij in haar rapport het

strafuitvoeringstraject van Dutroux, met name de besluitvorming, de sociale en psychologische

begeleiding en het toezicht op de voorwaarden (Kamer van Volksvertegenwoordigers, 1997, 143-

146). Ze kwam tot het besluit dat de wet Lejeune had gefaald en herdacht moest worden. De

commissie pleitte in haar besluit voor de oprichting van strafuitvoeringsrechtbanken (Kamer van

Volksvertegenwoordigers, 1997, 183) die zouden oordelen over alle modaliteiten en aspecten van de

strafuitvoering. Ook de erkenning van het recht van het slachtoffer om geconsulteerd te worden

kwam aanbod (Scheirs, 2013).

Ondertussen had de regering ook niet stilgezeten, zo werden op het Sinterklaasconclaaf van 6

december 1996 twee voorontwerpen van de wet inzake de VI goedgekeurd, wat resulteerde in de

wetten van 5 en 18 maart 1998 (zie hfdst. 3, punt 1.4.). Ook in het Octopusakkoord van 1998, dat tot

stand kwam na de boswandeling van Dutroux werd geargumenteerd voor de oprichting van een

strafuitvoeringsrechtbank. Hierin werd vermeld dat: ‘De strafuitvoering dient uit de hand van de

uitvoerende macht te worden genomen en toevertrouwd te worden aan de rechterlijke macht. De

strafuitvoeringsrechtbanken zijn hiervoor het geëigende middel.’ (Kamer van

Volksvertegenwoordigers, 1998, 43). Verder werd er ook gesteld dat de commissies voor de

voorwaardelijke invrijheidstelling, de probatiecommissies en de commissies ter bescherming van de

maatschappij moesten worden omgevormd tot strafuitvoeringsrechtbanken. Hierbij kon, volgens het

14

akkoord, ‘nuttig’ rekening gehouden worden met de onderzoeksopdracht van professor Dupont

(Kamer van Volksvertegenwoordigers, 1998, 43; Deams, 2014).

Maar omdat de oprichting van multidisciplinaire samengestelde strafuitvoeringsrechtbanken een

grondwetswijziging impliceerde doch de politieke druk om tot een snelle oplossing te komen groot

was werd geopteerd voor een commissiemodel als tussenstap (Maes, 2000; Van Den Berge, 2007;

Scheirs, 2013). Op 1 maart 1999 zien de multidisciplinaire commissies voor de toekenning van de

voorwaardelijke invrijheidstelling het licht (Scheirs, 2013).

1.4. De Wet Voorwaardelijke Invrijheidstelling van 1998

Op 5 maart 1998 wordt de Wet op de Voorwaardelijke Invrijheidstelling goedgekeurd (BS, 2 april

1998)en op 18 maart 1998 volgt de Wet tot instelling van Commissies voor Voorwaardelijke

Invrijheidstelling (BS, 7 augustus 1998). Deze commissies zouden een tussenstap zijn naar de SURBs

(Deams, 2014).

Deze wet betekende ook het formele einde van de wet Lejeune. De minimumdrempels van het uit te

zitten gedeelte van de straf bleven ongewijzigd en de V.I. bleef een gunst, eerder dan een

afdwingbaar recht (Van Den Berge, 2007). In principe was deze nieuwe regeling en procedure van

toepassing voor alle gedetineerden veroordeeld tot een vrijheidsstraf, maar in de praktijk was de

Commissie voor Voorwaardelijke Invrijheidstelling enkel bevoegd beslissingen tot voorwaardelijke

invrijheidstelling te nemen voor gedetineerden (met verblijfsrecht in België) veroordeeld tot een

gevangenisstraf van meer dan drie jaar. Bij de procedure voor veroordeelden met straffen tot drie

jaar viel men terug op de procedure van “voorlopige vlijlating” door de minister van Justitie. wat op

dat ogenblik nog steeds ambtshalve, via Ministeriële Omzendbrief, werd geregeld (Van Den Berge,

2007; Scheirs, 2013).

De wet bepaalt dat een voorwaardelijke invrijheidstelling slechts kan worden toegekend voor zover

aan de in de wet bepaalde voorwaarden is voldaan (Scheirs, 2013). Vooreerst dienen de

tijdsvoorwaarden te zijn vervuld (art. 2, §2, 1° Wet Voorwaardelijke Invrijheidstelling), die dezelfde

bleven als deze in de Wet Lejeune. Daarnaast dienen de veroordeelden eveneens een

reclasseringsplan voor te leggen waaruit hun bereidheid en inspanningen tot reïntegratie in de

samenleving blijken (art. 2, §2, 2° Wet Voorwaardelijke Invrijheidstelling) en mogen er geen contra-

indicaties bestaan (art. 2, §2, 3° Wet Voorwaardelijke Invrijheidstelling). De tegenindicaties hebben

betrekking op de mogelijkheden tot reclassering van de veroordeelde, de persoonlijkheid van de

veroordeelde, het detentiegedrag van de veroordeelde, het risico op het plegen van nieuwe

strafbare feiten en de houding van de veroordeelde tegenover de slachtoffers van de strafbare feiten

waarvoor hij is veroordeeld. Wel dient opgemerkt dat deze opsomming van tegenindicaties niet

limitatief was, zo bleek uit rechtspraak dat de V.I.-commissies nog andere redenen konden bedenken

om de vrijlating te weigeren (Van Den Berge, 2007).

De gedetineerde kreeg voor de eerste maal erkenning als hoofdrolspeler in een tegensprekelijke

procedure, mocht zijn dossier inkijken en kreeg bijstand van een advocaat. Verder bekommerde de

wet zich ook om het slachtoffer, door de tegenindicatie ‘de houding ten aanzien van het slachtoffer’

op te nemen zo werd de betrokkenheid van het slachtoffer groter en bovendien werd het ook

mogelijk om slachtoffergerichte voorwaarden op te leggen. Daarnaast had de wetgever zijn lesje wel

geleerd uit de zaak Dutroux, de justitieassistenten en politiediensten moesten de effectieve naleving

van de voorwaarden beter controleren en er kwamen extra strenge voorwaarden voor seksuele

15

delinquenten (Van Den Berge, 2007; Scheirs, 2013). Bovendien nam een multidisciplinaire Commissie

voor Voorwaardelijke Invrijheidstelling de eindbeslissing en niet langer de minister van Justitie. Er

werd bewust geopteerd voor een multidisciplinair samengestelde commissie die werd voorgezeten

door een voorzitter (magistraat) en twee assessoren, waarvan één gespecialiseerd in sociale

reïntegratie en de andere in strafuitvoering (Scheirs, 2013).

Maar op deze wet was ook kritiek te formuleren. Ten eerste regelde de wet enkel de VI en repte ze

verder geen woord over alle andere manieren om de gevangenis (tijdelijk) te verlaten, zoals

bijvoorbeeld met een PV, strafonderbreking of ET. Ook werd de VI-procedure als te zwaar, te

arbeidsintensief en te duur aangezien voor kortgestraften. Haar focus op reïntegratie in de Belgische

samenleving maakte haar ook ongeschikt voor vreemdelingen die geen band met België hadden (Van

Den Berge, 2007), vandaar dat de commissie in de praktijk enkel bevoegd was voor beslissingen

voorwaardelijke invrijheidstelling voor gedetineerden, met verblijfsrecht in België, veroordeeld tot

een gevangenisstraf van meer dan drie jaar. Ook dient vermeld dat het personeelscollege een te

grote rol bleef spelen in het beslissingsproces tot een VI. Het personeelscollege startte namelijk als

adviesorgaan de procedure tot een VI op en onderzocht of de veroordeelde aan de voorwaarden

voor voorwaardelijke invrijheidstelling voldeed (art. 3 Wet Voorwaardelijke Invrijheidstelling).

Wanneer ze van oordeel was dat de betrokkene niet aan de juiste voorwaarden voldeed, bepaalde ze

de datum waarop het dossier nogmaals onderzocht kon worden (dit mocht wel niet langer dan zes

maanden duren). Bovendien had dit college de mogelijkheid om het onderzoek van een dossier tot

driemaal toe uit te stellen. Wanneer het college dan nog steeds van oordeel was dat niet aan de

voorwaarden was voldaan, kwam de Commissie voor Voorwaardelijke Invrijheidstelling aanbod.

Hierdoor kon dit adviescolleges eerder als een beslissingsorgaan gezien worden. Daarenboven valt

het personeelscollege hiërarchisch onder de bevoegdheid van de minister van Justitie, wat een

onafhankelijke beoordeling van het dossier uit sloot. Ook kwam in de literatuur aan bod dat de rol

van het slachtoffer nog onvoldoende uitgewerkt was (Sheirs, 2013).

1.5. Commissie Holsters

Zoals eerder aangehaald werd de Commissie ‘basiswet gevangeniswezen en rechtspositie van

gedetineerden’ opgericht in november 1997 en kreeg de taak om de mogelijkheid tot instelling van

SURBs verder te exploreren. Die opdracht werd echter later aan een andere commissie

toevertrouwd, nl. de commissie ‘strafuitvoeringsrechtbanken, externe rechtspositie van

gedetineerden en straftoemeting, de zogenaamde commissie Holsters. De Commissie Basiswet

schreef wel nog een conceptnota over de externe rechtspositie (Deams, 2014).

Van maart 2000 tot midden 2003 boog dus de commissie Holsters zich over de externe rechtspositie

en de oprichting van de SURBs (Deams, 2014). In mei 2003 legde ze haar bevindingen neer in een

eindrapport (Scheirs, 2013).

De Commissie had tot taak een voorontwerp van wet met memorie van toelichting uit te werken.

Deze bestond uit drie delen, het eerste deel had betrekking op de instelling van

strafuitvoeringsrechtbanken en de bevoegdheid, procedure en samenstelling daarvan; het tweede

deel had betrekking op de straftoemeting, de motiveringsplicht en de reactie- en sanctiemodaliteiten

voor de strafrechter; en het derde en laatste deel had betrekking tot de externe rechtspositie van

veroordeelde gedetineerden, zijnde de regels met betrekking tot de vervroegde invrijheidstelling, de

onderbreking van de strafuitvoering en de modaliteiten van strafuitvoering (Art. 2 Koninklijk Besluit

16

van 27 juni 2000). Bij uitwerking van de externe rechtspositie diende de VI-wet van 1998 te worden

geëvalueerd en eventueel hervormd. In de loop van de werkzaamheden kwamen er nog enkele

opdrachten bij zoals een advies vormen in het kader van de gepaste grondwetsherziening (art. 157

GW) met het oog op de oprichting van de SURBS, de hervorming van de genade, etc. (Snacken,

2004).

In het eindrapport werd een voorontwerp van wet neergelegd. Hierin vertrok de commissie van de

noodzakelijke samenhang tussen de interne en de externe rechtspositie van gedetineerden. De

coherentie tussen beide rechtsposities werd gerealiseerd door te streven naar dezelfde

basisprincipes. De voorgestelde externe rechtspositieregeling sluit dus conceptueel aan bij de

basisbeginselen van de interne rechtspositieregeling waarin concepten zoals rehabilitatie,

reïntegratie en de beperking van de detentieschade centraal staan (Snacken, 2004; Scheirs, 2013).

Daarnaast staan de legaliteit, de bescherming van de fundamentele rechten en het waarborgen van

de rechtspositie van de gedetineerden, participatie en responsabiliteit van de gedetineerden ook

centraal. Door het feit dat de uitvoering van de vrijheidsbenemende straf wettelijk werd geregeld

betekende dat de principes, doelstellingen, criteria en contra-indicaties ook wettelijk worden

vastgelegd. Dit verhoogt niet alleen de rechtszekerheid voor de gedetineerde maar schept ook meer

duidelijkheid voor al de betrokken partijen, dus ook voor het slachtoffer (Snacken, 2004).

De commissie schaarde zich ook achter het concept van de relatieve autonomie van de

strafuitvoering ten aanzien van de straftoemeting. Deze stelde dat door het verschillend

tijdsperspectief tussen de straftoemeting en de strafuitvoering en door het dynamisch karakter van

de strafuitvoering, de beslissingen over de uitvoering van de straf niet kunnen overgelaten worden

aan de vonnisrechter, die op het ogenblik van de straftoemeting onmogelijk op de hoogt kan zijn van

de toekomstige evoluties van de gedetineerden (Snacken, 2004). De idee achter de relatieve

autonomie wordt verder in punt 3.1. van dit hoofdstuk toegelicht.

Zoals hierboven aangegeven schoof de commissie Holsters expliciet de doelstellingen van de

strafuitvoering naar voor, nl. beperken van de detentieschade, voorbereiden van de reïntegratie in

de samenleving en kansen tot rehabilitatie én herstel aan de slachtoffers. Verder werd eveneens

toegelicht hoe men deze strafuitvoeringsdoelen moest trachten te realiseren.

Zo kan men, volgens de commissie, de beperking van de detentieschade zowel intern als extern

nastreven. Intern door het gevangenisregime te normaliseren. Extern door het behouden en

stimuleren van de banden met de samenleving, de sociale netwerken en de familie én door

vrijheidsberoving niet langer dan noodzakelijk te laten duren ter bescherming van de maatschappij

(Snacken, 2004). Hier is het duidelijk dat beperken van de detentieschade ook kan verwezenlijkt

worden door de externe rechtspositie, en dus ook door de SURB. Daarnaast moet ook de

voorbereiding van de reïntegratie in de samenleving en de kansen tot rehabilitatie van de

gedetineerde nagestreefd worden, responsabilisering van de gedetineerde hierin is volgens de

commissie slechts mogelijk wanneer de externe rechtspositie en de samenleving ook kansen tot

reïntegratie en rehabilitatie bieden (Snacken, 2004). Hier wordt dus niet enkel de gedetineerde

geresponsabiliseerd, maar wordt ook de samenleving herinnerd aan haar verantwoordelijkheden.

Tenslotte zal herstel aan het slachtoffer dienen nagestreefd worden door aandacht te hebben voor

de schadevergoedingen en andere herstelgerichte activiteiten (Snacken, 2004).

17

De commissie heeft het vrijwillig karakter van de voorbereiding tot reïntegratie en herstel willen

bekrachtigen, dit betekent dat deze doelstelling, onder de vorm van herstel- en reïntegratiegerichte

activiteiten, niet aan de veroordeelden kunnen worden opgelegd. Daarnaast werd er geopteerd om

deze doelstellingen na te streven door het creëren van een ‘penitentiair standaardregime’. In dit

standaardregime werden bepaalde uitvoeringsmodaliteiten opgenomen en werd het principieel

gekozen om de toepassing van de VI te stimuleren (Snacken, 2004). De keuze om de VI te stimuleren

was een bewuste keuze, internationaal onderzoek toont immers aan dat de vervroegde

invrijheidstelling onder voorwaarden een betere bescherming van de maatschappij inhoudt tegen

recidive dan wanneer de veroordeelde zijn straf uitzit tot strafeinde, daarnaast draagt de VI ook bij

tot een betere reïntegratie(Snacken, 2004; 2014).

Tot slot kan gesteld worden dat het voorontwerp van de wet voorziet in de keuze voor een

rechtbankmodel, waar de commissie voorstander is van de oprichting van multidisciplinaire

strafuitvoeringsrechtbanken die bevoegd zullen worden voor alle beslissingen die de aard of de duur

van de straf wijzigen. Beslissingen die de aard en duur van de straf niet wijzigen zullen deel uitmaken

van het standaardregime van de gevangenis en behoren tot de bevoegdheid van de minister van

Justitie. Opvallend was dat waar in het verleden de voorwaardelijke invrijheidstelling kon gezien

worden als een gunst, de commissie er voor opteerde om de voorwaardelijke invrijheidstelling te

verankeren als een recht (wettelijk systeem) (zie hfdst. 3, punt 2.2). De strafuitvoeringsrechtbank zal

dus de VI moeten toekennen indien er geen tegenaanwijzingen kunnen worden weerhouden

(Scheirs, 2013).

Ondertussen was de nodige grondwetswijziging (art. 157 GW) doorgevoerd eind 2002, een feit.

Hierdoor werd de weg tot de oprichting van de strafuitvoeringsrechtbanken en de wettelijke

verankering van de externe rechtspositie van veroordeelden helemaal open gelegd (Scheirs, 2013).

Het rapport van de commissie leidde uiteindelijk tot twee wetsontwerpen, ingediend door de

toenmalige minister van Justitie Laurette Onkelinx: het eerste ontwerp betrof de oprichting van

strafuitvoeringsrechtbanken en het tweede de externe rechtspositie van de veroordeelden tot een

vrijheidsstraf en de aan de slachtoffer toegekende rechten in het raam van de

strafuitvoeringsmodaliteiten. De wetten kwamen er op 17 mei 2006 en op 1 februari 2007 gingen de

SURBS van start (Van Den Berge & Verbruggen, 2014).

1.6. Oprichting SURB

Door de grondwetswijziging luidt artikel 157, vierde lid van de Grondwet nu: ‘er zijn

strafuitvoeringsrechtbanken in de plaatsen die de wet aanwijst. Zij regelt hun organisatie, hun

bevoegdheid, alsmede de wijze van benoeming en duur van het ambt van hun leven’.

De SURB maakt deel uit van de rechtbank van eerste aanleg (art. 76 Ger. W.) en doet als rechtbank

uitspraak over de haar voorgelegde betwistingen. De wetgever koos voor de oprichting van SURBS

per rechtsgebied van het hof van beroep, bij de rechtbanken van eerste aanleg . Dus zijn er SURBS

terug te vinden te Antwerpen (twee kamers), Gent (twee kamers), Bergen, Luik (twee kamers) en

Brussel, waar deze laatste bestaat uit één Nederlandstalige en twee Franstalige kamers (Van Den

Berge, 2007).

De WERV betekende een grote stap voorwaarts in de verwettelijking van de Belgische

strafuitvoering. Voorheen werden immers alle modaliteiten van de strafuitvoering, behalve de

18

voorwaardelijke invrijheidstelling, gereld door ministeriële omzendbrieven die veelal ad-hoc en

zonder duidelijke en/of eenduidige beleidsvisie tot stand kwamen. Dit betekende dat de minister van

Justitie de beslissingsbevoegdheid en controle inzake de intra en extramurale facetten van de

strafuitvoering in handen had. De strafuitvoering werd dan ook gekenmerkt door een gebrek aan

transparantie, coherentie