THEMANUMMER BACH GOULD GOLDBERG

Beatrice RANARISING STAR

MUSIKMESSEFRANKFURT

OP BEZOEK BIJ SCHIMMEL

FEBRUA

RI 2018 - JAA

RGA

NG

5 - NR.1

I N T E R V I E W S | C D ’ S | B L A D M U Z I E K | P I A N O M E R K E N | D E TA I L H A N D E L N P M B | S T E M M E R S | D O C E N T E N | C O N C O U R S E N

FEBRUARI 2018 - JAARGANG 5 - NR. 1 - € 6,95

SPECIALE BIJLAGE

8719189232172

00118

AP

� e new world standard in concert grand pianos.

www.yamaha.comfacebook.com / YamahaPianosOfficial .PIANIST 3

V O O R W O O R D / C O L U M N

Nieuw!Sofie is een begaafde jazz-zangeres uit Vlaanderen,

met wie ik, als klassiek geschoold pianist, samen-

werk. Voor ons beiden niet altijd even voor de

hand liggend of evident, maar waarom niet, zoals

pianolegende Artur Schnabel het noemde, die ‘line

of most resistance’ opgezocht?

Sofie vroeg me of ik meewilde naar Pelléas et

Mélisande bij Opera Vlaanderen, want ook daar

kleurt Marina Abramovic met haar decors voor die

productie buiten in starheid bedachte lijntjes.

Sofie en ik zijn beiden fan van Abramovic én van

Debussy en zijn Pelléas wordt mijn eerste

Debussy-avondje-uit, in dit herdenkingsjaar voor

de Franse grootmeester.

U zult hem nog vaker tegenkomen in PIANIST, al

focussen we in dit nummer toch vooral op een

merkwaardige synchroniciteit rondom de Goldberg-variaties van Bach. Opeens lijkt iedereen dat stuk te

spelen waarop Glenn Gould in 1955 een onuitwis-

baar stempel drukte, nu zo schitterend herdacht

door Sony.

Mijn avondje Antwerpen voelt ook synchroon met

meer aandacht voor Vlaanderen in PIANIST. Al is

ons nieuwe concert- en recensiekatern Pianorama

nog in ontwikkeling en nog veel Nederland, met

Julien Libeer, Madhvani Sharmila, Chris Maene, Bart

Stouten, Thomas Vanderveken, Eliane Rodrigues

in dit nummer vergeten we het zuiden zeker niet.

Ondertussen vergeten we ook de Oosterburen niet,

want het Klavier-Festival Ruhr staat alweer in de

startblokken, en dit grootste piano-evenement ter

wereld is wel een tripje Duitsland waard.

Net voordat ik de kaartjes bestelde voor de opera

zag ik trouwens Nelson Goerner in Eindhoven, een

witte raaf onder de pianisten. Hij vertelde dat hij

wel wat Debussy gaat spelen dit jaar, maar ook

weer niet te veel. En met de Goldbergs, al lang op

zijn to-do-lijstje, wacht hij nu nog maar even, zei hij

lachend. Dat is wel de vinger op de zere plek, want

na zo’n herdenkingsoverdosis volgt vaak de stilte.

Daarom nemen we in het volgende nummer alvast

een voorschotje op 2020, u weet wel, een andere

beroemde Vlaming… inderdaad: Beethoven.

Nelson wilde trouwens graag de etudes van Debussy

spelen, maar organisatoren zijn vaak te bevreesd

voor half lege zalen iets wat Severin von Eckardstein

ook al signaleerde in ons interview. Gelukkig heeft

Amsterdam het Muziekgebouw aan ’t IJ.

Al met al veel nieuws in dit eerste nummer dat ik

als hoofdredacteur voor u mocht samenstellen,

u komt het wel tegen. Vaste waarde blijft alles

rondom de piano, het instrument. We gaan op

bezoek bij Schimmel en we blikken vooruit op nóg

een mega-evenement in Duitsland, de Musik-

messe in Frankfurt en natuurlijk vergeten we al die

geëngageerde pianobouwers, handelaren, technici,

stemmers en docenten niet.

Tenslotte: www.pianistmagazine.nl de vernieuwde

(excuus, ik val in herhaling…) website van dit

tijdschrift, waarop u met één muisklik terechtkomt

bij ons Duitstalige zusterblad.

Ik wens u mede namens eigenaar/uitgever Henk

Brüger en alle medewerkers veel pianoplezier!

ERIC SCHOONES

6. BEATRICE RANA Altijd al close met Bach geweest

50. THEMABach Gould Goldberg

Pianist is een uitgave van Forte Media Esp 101 5633 AA Eindhoven Tel.: 040-8447644 Pianist verschijnt in Nederland, België, Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, Luxemburg en Liechtenstein www.pianistmagazine.nl www.pianist-magazin.de

Uitgever/eigenaarH. Brüger, Sr. (Founder BCM) h.bruger@pianistmagazine.nl

HoofdredacteurEric Schoonese.schoones@pianistmagazine.nl

EindredacteurArlette BeijerEsther van Helvoort (recensiekatern)

VormgevingBCM Media bv

PubliciteitPeter SchrijverTel.: 040-8447632Mobile: +31 653 21 15 35E-mail: p.schrijver@bcm.nl

Aanlevering AdvertentiesBCM, sales supportSia EltinkTel.: 040- 8447667E-mail: Support@bcm.nl

RedactieadresPianistPostbus 13925602 BJ EindhovenTel.: 040- 8447644E-mail: redactie@pianistmagazine.nl Marketing / PRAnouk Leendersa.leenders@bcm.nl

Samenwerkende instanties NPMB, EPTA

Aan dit nummer werkten mee: Cornélie Hoendervanger, Olga de Kort, Christo Lelie, Sharmila Madhvani, Ruud Meijer, Eric Schoones, Stephan Schwarz, Mario Vogt, Ton Petiet, Thiemo Wind.

Abonnementen Nederland & BelgiëPianist verschijnt 4x per jaar, elk nummer inclusief partituur.Een jaarabonnement kost € 22,70 incl. BTW BCM Abonnementenservice Mirjam Schoenmakers tel.: +31(0) 85-7600237e-mail: abonnement@bcm.nlEen abonnement kan op ieder gewenst moment ingaan en dient twee maanden vóór de vervaldatum schriftelijk te  worden opgezegd.

Copyright 2018Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of open-baar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

COLOFONorte media

4 PIANIST

Inhoud

25. KLAVIER-FESTIVAL RUHR Het grootste evenement ter wereld rondom de piano

14. SCHIMMEL People’s Business

50-68 THEMA BACH GOULD GOLDBERG

INTERVIEWS

6 Beatrice Rana | Close met Bach

20 Severin von Eckardstein | Ik ben zoals ik ben

42 Zlata Chochieva | Jezelf durven zijn

79 Neerlands Hoop: Nicolas van Poucke

DE PIANO

14 Schimmel Reportage

70-77 Musikmesse Frankfurt Vooruitblik

82 Ypma Piano’s 150 jaar

87 De pianostemmer vertelt

89 Machiel Spiering

PIANORAMA

90 Concertagenda

92 Vooruitblik

95 Concertrecensies

108 Concertzaal

25-40 Bijlage 30 jaar Klavier-Festival Ruhr

108 Terugblik Lisztconcours

81 Tigran Hamasyan & Armeense traditie

110 Reportage Nieuw Festival Leif-Ove Andsnes

11, 46-47, 85 Nieuws NPMB

13 Column De menselijke pianist

64, 119 Nieuwe bladmuziek

122 CD recensies

57 Boekbespreking

PIANIST 5

Paterskerk wordt Pianokerk ! Opening nieuwe vestiging

PIANO’S MAENE LIMBURG in de Paterskerk van OUD-REKEM !

Oud-Rekem ligt in de buurt van de grote steden HASSELT, LUIK, MAASTRICHT, AKENAdres : Paterskerk, Patersstraat 36 - B3621 Oud-Rekem (Lanaken) - +32 89 21 52 72

gebrevetteerd hofleverancier van

België

www.maene.be www.facebook.com/pianosmaene

Ontdek onze nieuwe locatieop slechts 15 min. van Maastricht

Ook open op zondag !

In 1707 bouwden de minderbroeders een eigen klooster en kerk ten westen van de dorpskern van Oud-Rekem. Dit pittoreske dorp bij Lanaken werd enkele jaren geleden nog verkozen tot “mooiste dorp van Vlaanderen”. De laatste paters verlieten Rekem in 2004, en kort daarop werd het

klooster afgebroken. Enkel de sinds 1994 beschermde Paterskerk bleef bestaan. Piano’s Maene kocht deze kerk in 2016 en verbouwde ze binnenin tot pianocentrum. Er werd een extra verdieping gecreëerd, die een concertruimte bevat. Je kijkt er uit op het monumentale Clerinx-orgel , de

kers op de taart in dit prachtige historische pand. Uiteraard gebeurde de hele verbouwing met respect voor het gebouw en zijn verleden.

Kom deze prachtige locatie bewonderen en ontdek ons ruim aanbod aan akoestische en digitale piano’s. Net als in onze andere vestigingen vind je er de merken Steinway&Sons, Boston, Essex, Doutreligne, Yamaha, Kawai, Roland en Nord.

Deze worden uitgebreid met een uitgelezen selectie aan tweedehandspiano’s in alle prijsklassen.

Luister Okt 2017 - Oud Rekem.indd 1 15/09/17 15:07

Riaskoff Concert Managementpresenteert

23 september 2018 • SEONG-JIN CHO

7 oktober 2018 • ALEXANDER ROMANOVSKY

4 november 2018 • ROBERTO COMINATI

25 november 2018 • DENIS MATSUEV

16 december 2018 • ARCADI VOLODOS

27 januari 2019 • ALEXANDER GAVRYLYUK

10 februari 2019 • HÉLÈNE GRIMAUD

10 maart 2019 • DAVID FRAY

7 april 2019 • HANNES MINNAAR

12 mei 2019 • GRIGORY SOKOLOV

2 juni 2019 • KRYSTIAN ZIMERMAN

16 juni 2019 • EMANUEL AX

EXTRA CONCERT24 maart 2019 • MARTHA ARGERICH & STEPHEN KOVACEVICH

Bespaar tot € 200,-

Seizoen 2018-2019

serie Meesterpianisten

serie meesterpianisten

Bestel nu uw abonnement!

www.meesterpianisten.nl • 0900 671 83 45€ 1 pg | 10-17 uur

Het Concertgebouw • Grote Zaal • AmsterdamPIANIST 13

C O L U M N

De menselijke pianistMijn vingers op de toetsen: een onverstoorbare glad-heid tegen de gevoelige huid van mijn vingertoppen. Wachtend. Het is alsof de piano in zichzelf glim-lacht. Alsof hij dingen over me weet die ik zelf niet kan bevatten. Ik, met mijn kleine, door woorden besmette hoofd. Ik bijt op mijn lip en kijk naar mijn menselijke handen. Een piano ontmoeten maakt me bang. Altijd weer.Want dit is wat ik weet. De taal waarin ik via een piano kan spreken, valt samen met de verborgen, ware werkelijkheid. Met de echte zoete, vurige, grijnzende, bittere, stille, wakkere binnenkant van de binnenkant van het geheim van de wereld. Deze taal ontstijgt me. En dat lucht me op. Ik vond einde-lijk een taal die volstaat. Een taal die dieper is dan ikzelf en alle mensen die ik ken. Een middel om de stilte van dingen, het geheime zingen in hun buik, te vertellen.

Maar wat ik eerst moet doen, is het leren. En dat is moeilijk. Echt.Ik had altijd al een aan verering grenzend, diep ont-zag voor pianisten. Een grandioos ontzag. En ik dacht steeds dat dat te maken had met wat ze kon-den. Maar zo is het niet. Neen.Ik zwoeg doorheen de eerste pianoboekjes. Ik baken maten af met viltstiften, vloek op de beperkingen van mijn rechts en links, die steeds weer aan elkaar vast lijken te plakken, ik verwar sleutels met elkaar. Ik kan een stukje. Ik kan het niet meer. Ik kan het weer. En dan komt het volgende. En ik weet dat ik nog nergens sta. En ik ga verder.Dat is het. Daarvoor heb ik ontzag. Voor hoe een pianist zwoegt voordat hij iets kan. Het is een erken-

ning van zijn beperkingen, een ode aan zijn kleine menselijkheid. Dat hij zo dicht bij een essentiële, bovenmenselijke taal woont en zo hard moet werken om ze te kunnen spreken. En dat hij dat doet. Dat hij het doet.

Ik kijk weer naar mijn handen op de toetsen en frons. Er is iets aan het beeld van jolig, rechtlijnig zwart met wit dat een herinnering in me oproept. Ik kan deze herinnering niet te pakken krijgen. Ik pro-beerde het al vaker, maar het lukte mij niet. Ik weet alleen dat het een oude, oude herinnering is. Iets uit een ander leven haast. Ik weet nochtans zeker dat ik nooit eerder speelde. Dat weet ik zeker. Wat ik eerlijk gezegd denk is dat de taal van de piano herinneringen in me wakker maakt aan eer-der. Aan voordat ik woorden had en ik nog in de wereld woonde als een magisch, nieuw wezen. Toen alles wat ik aanraakte goud was en fonkelde van mogelijkheden. Toen ik een ziel had die nog niet helemaal met mijn menselijkheid was vergroeid. Zoals ieder jong kind. Ja, dat is het. Deze taal herin-nert me aan de tijd waarin ik nog over woordeloze toverkracht beschikte. Dat is wat iedere volwassene verliest en opnieuw moet vinden. Dus draai ik het blad om, en zwoeg dankbaar verder.

SHARMILA MADHVANI

Sharmila Madhvani is auteur van diverse kortverha-len. Haar debuutroman “Adem” won de Lavita Publishing Debuutprijs. Momenteel werkt zij aan een tweede roman. Haar beschouwende blogs zijn te lezen op www.sharmilamadhvani.be

Hannes Schimmel-Vogel kwam als vierde generatie aan het roer van Schimmel toen hij in 2003 samen met zijn vrouw Viola, die pianobouw studeerde, het bedrijf overnam van zijn schoonvader Nikolaus Wilhelm Schimmel. Hij leerde zijn vrouw kennen bij een gezamenlijke studie internationale handel in Hamburg en hij werkte voorheen als econoom vooral in de export van consumentengoederen. Kennis en ervaring die hem bij Schimmel wel van pas komt, al wist hij toen nog niets over piano’s: ‘Ik had toen ik haar ontmoette, zoals denk ik wel meer mensen, geen idee van de complexiteit van wat zich achter de muren van een pianofabriek afspeelt.

Op bezoek bij Schimmel

People’s BusinessPIANIST reisde naar Braunschweig en

sprak bij Schimmel, het uit 1885 daterende familiebedrijf, met Hannes Schimmel-Vogel en Lothar Kiesche over geschiedenis en toekomst, over meebewegen in een veranderende wereld. Begin 2016 ging Schimmel, net zoals andere

Duitse topmerken, een alliantie aan met een Aziatisch bedrijf. De toekomst

ziet er zonnig uit.

KLAVIERBOUW | REPORTAGE

14 PIANIST

Naast de fascinatie over hoe je uit een stuk hout een instrument kunt maken, zo fantastisch en rijk aan variatie, is de omgang met mensen voor mij het mooiste in de branche. Dat klinkt als een cliché, maar in de muziek ontmoet je bijzondere mensen met een hoge ethische standaard. Wereldwijd zijn daaronder veel christe-nen, ook in landen waar je het niet verwacht, en het feit dat je niet voor alles uitputtende contracten met veel kleine lettertjes nodig hebt, maakt het werk heel aangenaam.’

Internationale dwergLothar Kiesche is opgeleid als pianobouwer en bekwaamde zich later in de marketing. Hij is al twintig jaar werkzaam bij Schimmel en nu verantwoordelijk voor marketing en verkoop. ‘Superspannend’ noemt hij zijn baan. ‘Tegenover grote concerns zijn we als internationale dwerg desondanks wereldwijd vertegen-woordigd en met een productie van 2500 piano’s en vleugels per jaar is dat zonder meer een uitdaging. Door de samenwerking met het Chinese megaconcern Pearl River Piano Group, dat al zestig jaar bestaat, zijn er sinds januari 2016 vele deuren, in het bijzonder in China, voor ons open gegaan.’ Die samenwerking bleek een gouden greep. Hannes Schimmel-Vogel: ‘Ja, de situatie in ogenschouw nemend dat er in Europa en Amerika ten gevolge van talrijke demografische en maatschap- pelijke veranderingen minder piano’s worden verkocht, terwijl we in Azië een grote nieuwe opkomende markt zien, deed ons al wat langer uitzien naar nieuwe mogelijkheden. De Chinese markt is echter moeilijk toegankelijk, er zijn grote culturele verschillen en

KLAVIERBOUW | REPORTAGE

PIANIST 15

Severin von Eckardstein

IK BEN ZOALS IK BENSinds hij in 2003 bij het Koningin Elisabeth

Concours met overmacht de eerste prijs won, is

Severin von Eckardstein, bijna 40 jaar geleden

geboren in Düsseldorf in een oude adellijke

familie, een begrip onder kenners van de hoge-

school van het klavierspel. ‘Uiterlijk onbewo-

gen, maar van binnen brandt het vuur’, zei een

impresario. Von Eckardstein hecht niet aan

ego en triviale zaken, en bedachtzaam

filosofeert hij over muziek en het leven.

FOTO

’S: IRÈNE ZAN

DEL

INTERVIEW

PIANIST 21

Dealer

CONCERTVERHUUR - VERKOOP

Kwaadham 52 - 9000 Gent

201819 April - 13 juliprogrammabijlage

KFR PROGRAMMA

Nu dertig jaar later kan gezegd worden dat intendant Prof. Franz Xaver Ohnesorg bijzonder goed geslaagd is in het bij elkaar brengen van pianisten aan de wereld-top. Een mooi voorbeeld is het zogenaamde Stiftungs-konzert, al op 9 maart in het prachtige decor van de historische Stadthalle in Wuppertal. Daar zullen 14 internationaal gevierde artiesten optreden en allemaal zijn ze nauw met het festival verbonden: Martha Arge-rich, Anne-Sophie Mutter, Sir András Schiff, Elena Bashkirova, Khatia Buniatishvili, Joseph Moog, Olli Mustonen, Maki Namekawa & Dennis Russell Davies, maar ook zangers als Juliane Banse, Matthias Goerne, Thomas Quasthoff en vele anderen. Alfred Brendel maakt in dialoog met zijn zoon, cellist Adrian Brendel, het feest compleet.

Maar ook pianolegende Maurizio Pollini is later in het festival van de partij, net zoals Arcadi Volodos, Yuja Wang, Marc-André Hamelin, Dame Mitsuko Uchida, Rafał Blechacz en Kit Armstrong, de laatste met zijn trio, met violist Andrej Bielow en cellist Adrian Brendel. Daniil Trifonov speelt in Essen, samen met Gidon Kre-mer en de Kremerata Baltica in een speciaal programma zijn dubbelconcert voor piano, viool en orkest, een opdracht van het festival. Trifonov is ook een begaafd componist en onlangs hield hij in New York zijn piano-concert ten doop. Nog meer nieuwe muziek van André Previn en Krzysztof Penderecki zal klinken op 7 juni in het Konzerthaus Dortmund gespeeld door Anne-Sophie Mutter en haar vaste pianist, Lambert Orkis. Ook Daniel Barenboim is met grote regelmaat te vinden bij het festival en dit jaar komt hij op 20 april naar Düsseldorf voor een speciale avond. Met zijn zoon, vio-list Michael en cellist Kian Soltani speelt hij drie piano trio’s van Beethoven. Al achter ons ligt het Nieuwjaars-concert dat Evgeny Kissin dit jaar samen met het Emerson String Quartet op 23 januari gaf in Essen. Tenslotte zijn er ook in de JazzLine grote namen: het Jacky Terrasson Trio, trompettist Till Brönner, Chick Corea en Jerry Lu.

Nieuwe podiaDit jaar worden weer nieuwe podia in Hagen en Dort-mund toegevoegd aan een al indrukwekkende rij van fes-tivalsteden: Bochum, Bochum-Wattenscheid, Bottrop, Dortmund, Duisburg, Düsseldorf, Essen, Essen-Werden, Gelsenkirchen, Hagen, Hamm, Hattingen, Herten, Holzwickede, Hünxe, Moers, Mülheim an der Ruhr, Münster, Rheda-Wiedenbrück, Rheinberg, Schwelm en Wuppertal.

30 JAAR PIANO!Dit jaar staat in het festival - met van 19

april tot 13 juli 66 voorstellingen, op 33

podia in 21 steden - de Franse pianomuziek

centraal en wordt Debussy herdacht, naast

het einde van de Eerste Wereldoorlog.

Maar bovendien herinnert deze jubileumedi-

tie van het festival, aan de dertigste verjaar-

dag van het besluit van de oprichters van de

Initiativkreis Ruhr, om een festival van lan-

delijke betekenis als cultureel vlaggenschip

voor de regio in het leven te roepen.

II Klavier-Festival Ruhr bijlage

KFR PROGRAMMA

Jubileum De Engelse liedbegeleider Graham Johnson viert een bijzonder jubileum. Hij keert dit jaar voor zijn vijf-tigste concert terug naar het festival en in Herten presenteert hij samen met een aantal vocalisten - de sopranen Soraya Mafi en Sarah Fox, Sophie Ren-nert, mezzosopraan, François Le Roux, bariton en Ben Johnson, tenor - drie gevarieerde liederenavon-den met Franse liederen en muziek van Franz Schu-bert, Robert Schumann en Benjamin Britten. Gra-ham Johnson is opgegroeid in de beste Engelse lied-traditie. Als leerling van Gerald Moore en Geoffrey Parsons, triggerde in 1972 een recital van Peter Pears en Benjamin Britten met Schuberts Winterreise zijn interesse in het liedrepertoire. Graham Johnson her-innerde zich hoe Pears door een nieuwe zangcoach een indrukwekkend laag register had toegevoegd aan zijn tenorstem en dat hij met 62 jaar over een groter scala aan vocale kleuren beschikte dan als jonge-man. Graham Johnson studeerde toen nog aan de Royal Academy of Music en hij was een groot

bewonderaar van de muziek van Britten, die ook als pianist een onuitwisbare indruk op Johnson maakte. Britten opende voor hem de deur naar de muziek van Schubert, die Johnson als ‘geheimzinnig en ongrijpbaar’ voorkwam, niet helemaal klassiek en ook niet openlijk romantisch. ‘Met Beethoven en Mozart wist je waar je aan toe was’, zei Johnson.Voor Hyperion nam hij de complete liederen van Schubert en Schumann op en met het Franse repertoire is even vertrouwd. In het festival brengt hij naast twee avonden met respectieve-lijk liederen van Camille Saint-Saëns en Claude Debussy, een derde avond met Schubert, Schumann, Britten en de schitte-rende Cinq Mélodies de Venise van Gabriel Fauré.

PrijswinnaarsElena Bashkirova, die sinds haar debuut in 1992 nauw ver-bonden is geweest met het festival, zal dit jaar de prijs van het Klavier-Festival Ruhr in ontvangst nemen, na een van haar zeldzame solo-avonden, op 19 juni in Schloss Gartrop in Hünxe. Ze prefereert de kamermuziek ook omdat alleen op reis zijn voor soloconcerten haar minder trok. Bovendien houdt ze van de dialoog met collega’s en met een orkest.

Stadthalle Wuppertal

Klavier-Festival Ruhr bijlage III

Omdat ze nog te klein was om alleen thuis te blijven nam haar moeder haar mee naar de pianolessen van haar oudste broer, Vadim. Ze wilde ook pianospelen en de lerares van haar broer, Nina Dolenko raakte geïnteresseerd, al had ze nog nooit eerder met een kind van vier jaar gewerkt. Een jaar later speelde Zlata al op concertjes in de klas van Dolenko en acht jaar oud speelde ze voor het eerst met orkest, Mozarts zeven-tiende pianoconcert in de grote zaal van het conservatorium in Moskou. Een recital van de twaalfjarige pianiste werd uit-gezonden op de Russische televisie en geprezen in de pers om het volwassen programma. Als ik zeg dat dat toch wel heel bijzonder moet zijn geweest, lacht ze: ‘Ach Rusland is vol talenten, het is daar heel gewoon.’ En wat ze speelde kan ze nog voor me opzoeken, ze heeft er nog een opname van, maar ze denkt in ieder geval iets van Tchaikovsky, Mazurka’s van Skrjabin, en de Vocalise van Rachmaninoff.’

VrijZlata Chochieva nam deel aan veel concoursen, vooral om podiumervaring op te doen. ‘De studeerkamer en het concert-podium zijn twee totaal verschillende werelden. Op het con-servatorium in Moskou had ik weinig kansen om te spelen voor publiek en dat is zo belangrijk. Concoursen geven je die podiumervaring, ook om met orkest te spelen. Concoursen helpen verder om je een groot repertoire eigen te maken. Dat was de eerste reden voor mij om mee te doen, maar later was ik er niet zo gelukkig mee en kon ik de motivatie om deel te nemen niet meer vinden. Als artiest moet je uniek zijn, je moet

je eigen gezicht tonen, je eigen weg vinden, risico’s durven nemen, anders durven zijn, niet gemiddeld en voorspelbaar zoals op concoursen verwacht wordt.’Daarin werd ze zeker gestimuleerd door Mikhail Pletnev, haar mentor gedurende drie jaar. ‘Ik was veertien en het was een ongelooflijk geluk voor mij. Voor mij waren het drie onvergetelijke studiejaren met hem. Het is zo geweldig de kans te hebben te spreken met zo’n groot artiest en uitzonderlijk persoon. We waren maar met twee studenten in zijn klas en hij stelde zeer hoge eisen, zoals kennis van alle muziek bijvoor-beeld, van orkest en opera. Hij vroeg ons dapper en kunste-naars met onze eigen ideeën te zijn. Dat was voor mij een keerpunt, hij behandelde ons niet als studenten maar als kun-stenaars. Zo voelde ik mezelf ook, ik voelde me vrij.’

Verbonden Later studeerde ze bij Pavel Nersessian aan het Conservato-rium in Moskou, en deed ze masterclasses o.a. bij Jacques Rouvier die haar na twee jaar in zijn klas aan het Mozarteum vroeg daar zijn assistent te worden. Ze woont nu in Salzburg, maar is ook veel onderweg. Ze voelt zich nog altijd zeer ver-bonden met Moskou, ze is er geboren en getogen, ze studeerde daar en er wonen veel vrienden, maar evenzeer voelt ze zich verbonden met Ossetië in de Kaukasus, waar haar ouders vandaan komen. ‘Ik houd ervan, met heel mijn hart. Het is klein, interessant en heel mooi. Het heeft niets van de Slavische cultuur, het is meer oosters. We hebben onze eigen wortels, cultuur, geschiedenis en taal, afkomstig van de

Zlata Chochieva

Jezelf durven zijnZlata Chochieva is een unieke pianiste van het allerhoogste niveau. Vanuit Salz-burg, waar ze woont en les geeft aan het Mozarteum, betovert ze muziekliefhebbers wereldwijd met haar zeldzame kunstenaarschap, waarin een natuurlijke muzikale zeggingskracht wordt gedragen door een schitterende en vanzelfsprekende techniek.

INTERVIEW

42 PIANIST

‘Het concertpodium is opwindend.’

MARIE STAG

GAT

INTERVIEW

PIANIST 43

©B

CM

Groningen

Hahn Piano’s B.V., Alb. Groningen 050-3128858 www.pianogroningen.nlKuipers Muziekhuis Piano’s & Orgels Leens 0595-571531 www.kuipersmuziekhuis.nlRiemeijer, Pianohandel M.A. Stadskanaal 0599-614868 Steenhuis, Piano’s & Vleugels, H.P. Glimmen 050-4062646 www.steenhuispiano.nl

Overijssel

Graaf Muziek B.V., de Zwolle 038-4535587 www.degraafmuziek.nlHuigens Piano’s Orgels Muziekinstrumenten B.V Hengelo (Ov) 074-2916058 www.huigens.nlSchumer B.V., Muziekhandel, J. Ph. Hengelo (Ov) 074-2455490 www.piano.nl

Gelderland

Bender, Piano’s en Vleugels Arnhem 026-4453541 www.bender-piano-hifi.nlHet Klavier, J.A. van Dodewaard (stemmen en reparatie) Vorden 0575-552794 www.het-klavier.nlOostendorp Muziek Wezep 038-3762954 www.oostendorp-muziek.nlSouman, Muziekhuis G. Hattemerbroek 038-3765004 www.souman.nlVerhoog Muziek Nijkerk Nijkerk 033-2460444 www.verhoogmuziek.nlWaal, Piano’s & Vleugels, Leendert van der Randwijk 0488-491317 www.leendertvanderwaal.nlWestera Piano’s & Vleugels Winterswijk 0543-513049 www.westera-pianos.nlWijnen en van Oosterom, Piano’s & Vleugels Nijmegen 024-3229992 www.wijnenvanoosterom.nlZuid-Nederland Piano’s Wijchen 024-6416382 www.zuidnederlandpianos.nl

Utrecht

Clavis Piano’s Nieuwegein 030-2314212 www.clavis.nlGroep, Muziekhandel van de Bunschoten 033-2984376 www.piano-groep.nlSlijderink, Piano’s & Vleugels, Jef Houten 030-6378919 www.slijderink.nlSnel Piano’s-Vleugels B.V., Evert Werkhoven 0343-551577 www.evertsnel.nlTol, Pianohandel van Soest 035-6012968 www.pianohandelvantol.nl

Noord-Holland

Alphenaar, Muziekhandel Haarlem 023-5320244 www.alphenaar.comAndriessen Piano’s & Vleugels Haarlem 023-5322922 www.andriessenpiano.nlBockting, F. Piano’s en Vleugels Amsterdam 020-6239157 www.bocktingpianos.nlClavis Amsterdam 020-6221404 www.clavis.nlGerh. Steinberg VOF Eemnes 0355-330967 www.gsteinberg.nlKerkwijk B.V., van Amstelveen 020-6413187 www.vankerkwijk.nlMoeskops Piano’s - Vleugels Hoorn 0229-219991 www.moeskopspianos.nlYpma Piano’s Alkmaar 072-5414400 www.ypmapianos.nlSpanjaard B.V. Alkmaar 072-5154344 www.spanjaardmuziek.nlSteinway Center Nederland Alkmaar 072-5414400 www.steinway.nlWit en Zn. V.O.F, Firma S. de Nieuw Vennep (NH) 0252-672805 www.sdewit.nl

Zuid-Holland

Barning Piano’s en Vleugels Sassenheim 071-5122858 www.barning.comBuytene, Muziekhandel C.A. van Delft 015-2123853 www.cd-klassiek.nlClavis Delft 015-2139939 www.clavis.nlCox Pianoservice Gouda 0182-524528 www.coxpiano.nlHeer Muziekinstrumenten, Joh. De Sliedrecht 0184-419611 www.johdeheer.nlKeijzer, Pianobedrijf Arie Oud-Beijerland 0186-617998 www.keijzerpianos.nl/Leenen Piano’s, Emile van Leiden 071-5891426 www.emilevanleenenpianos.nlLiefde & Zn Piano’s & Vleugels, W.P. Joh. de, Den Haag/Scheveningen 070-3555904 www.pianohandeldeliefde.nlMos en Spetter Pianohandel Waddinxveen 0182-611697 www.mosenspetterpiano.nlPiano Select Zwijndrecht 078-6127088 www.pianoselect.nlPiano Workshop Nieuwerkerk aan den Ijssel 0180-316313 www.depianoworkshop.nlPianometropool B.V. Rijswijk 070-4159800 www.pianometropool.nlPianoservice Octaaf BV Rotterdam 010-4361838 www.pianoserviceoctaaf.nl

Zeeland

Hamernoot Piano’s & Vleugels Middelburg 0118-633310 www.hamernoot.nlMuziekcentrum Middelburg Middelburg 0118-635252 www.mcmiddelburg.nl

Noord-Brabant

Acustica b.v. Piano’s & Vleugels Breda 076-5602423 www.acustica.nlDerksen, Pianohandel Jan Schaijk 0486-462738 www.pianohandelderksen.nlGorp, Muziekcentrum van Roosendaal 0165-545824 www.vangorp.nlHoorn, Piano’s & Vleugels van Son 0499-474545 www.vanhoorn.nlSande Piano’s en Vleugels, van de Tilburg 013-5367010 www.vandesandepianos.nlSimons Piano- en Orgelhandel B.V., Jos W. Tilburg 013-5425374 www.simonspiano.nlWillems B.V., Muziekhandel Arie Helmond 0492-523801 www.willemsmuziek.nl

Limburg

Kollee Muziek Weert 0495-532081 www.kolleemuziek.nlPiano Technica - Jan Huijbers Beegden 0475-582622 www.piano-technica.nlReijnen Muziek Roermond 0475-319600 www.reijnenmuziek.nl

NEDERLANDSE PIANO- EN MUZIEKINSTRUMENTENBOND www.npmb.nl

De NPMB-erkende pianozaken altijd binnen bereik!

Erkendekennis.Veilig kopen

NPMB_2_1_PN01-CC.indd Alle pagina's 10-02-17 09:41

©B

CM

Groningen

Hahn Piano’s B.V., Alb. Groningen 050-3128858 www.pianogroningen.nlKuipers Muziekhuis Piano’s & Orgels Leens 0595-571531 www.kuipersmuziekhuis.nlRiemeijer, Pianohandel M.A. Stadskanaal 0599-614868 Steenhuis, Piano’s & Vleugels, H.P. Glimmen 050-4062646 www.steenhuispiano.nl

Overijssel

Graaf Muziek B.V., de Zwolle 038-4535587 www.degraafmuziek.nlHuigens Piano’s Orgels Muziekinstrumenten B.V Hengelo (Ov) 074-2916058 www.huigens.nlSchumer B.V., Muziekhandel, J. Ph. Hengelo (Ov) 074-2455490 www.piano.nl

Gelderland

Bender, Piano’s en Vleugels Arnhem 026-4453541 www.bender-piano-hifi.nlHet Klavier, J.A. van Dodewaard (stemmen en reparatie) Vorden 0575-552794 www.het-klavier.nlOostendorp Muziek Wezep 038-3762954 www.oostendorp-muziek.nlSouman, Muziekhuis G. Hattemerbroek 038-3765004 www.souman.nlVerhoog Muziek Nijkerk Nijkerk 033-2460444 www.verhoogmuziek.nlWaal, Piano’s & Vleugels, Leendert van der Randwijk 0488-491317 www.leendertvanderwaal.nlWestera Piano’s & Vleugels Winterswijk 0543-513049 www.westera-pianos.nlWijnen en van Oosterom, Piano’s & Vleugels Nijmegen 024-3229992 www.wijnenvanoosterom.nlZuid-Nederland Piano’s Wijchen 024-6416382 www.zuidnederlandpianos.nl

Utrecht

Clavis Piano’s Nieuwegein 030-2314212 www.clavis.nlGroep, Muziekhandel van de Bunschoten 033-2984376 www.piano-groep.nlSlijderink, Piano’s & Vleugels, Jef Houten 030-6378919 www.slijderink.nlSnel Piano’s-Vleugels B.V., Evert Werkhoven 0343-551577 www.evertsnel.nlTol, Pianohandel van Soest 035-6012968 www.pianohandelvantol.nl

Noord-Holland

Alphenaar, Muziekhandel Haarlem 023-5320244 www.alphenaar.comAndriessen Piano’s & Vleugels Haarlem 023-5322922 www.andriessenpiano.nlBockting, F. Piano’s en Vleugels Amsterdam 020-6239157 www.bocktingpianos.nlClavis Amsterdam 020-6221404 www.clavis.nlGerh. Steinberg VOF Eemnes 0355-330967 www.gsteinberg.nlKerkwijk B.V., van Amstelveen 020-6413187 www.vankerkwijk.nlMoeskops Piano’s - Vleugels Hoorn 0229-219991 www.moeskopspianos.nlYpma Piano’s Alkmaar 072-5414400 www.ypmapianos.nlSpanjaard B.V. Alkmaar 072-5154344 www.spanjaardmuziek.nlSteinway Center Nederland Alkmaar 072-5414400 www.steinway.nlWit en Zn. V.O.F, Firma S. de Nieuw Vennep (NH) 0252-672805 www.sdewit.nl

Zuid-Holland

Barning Piano’s en Vleugels Sassenheim 071-5122858 www.barning.comBuytene, Muziekhandel C.A. van Delft 015-2123853 www.cd-klassiek.nlClavis Delft 015-2139939 www.clavis.nlCox Pianoservice Gouda 0182-524528 www.coxpiano.nlHeer Muziekinstrumenten, Joh. De Sliedrecht 0184-419611 www.johdeheer.nlKeijzer, Pianobedrijf Arie Oud-Beijerland 0186-617998 www.keijzerpianos.nl/Leenen Piano’s, Emile van Leiden 071-5891426 www.emilevanleenenpianos.nlLiefde & Zn Piano’s & Vleugels, W.P. Joh. de, Den Haag/Scheveningen 070-3555904 www.pianohandeldeliefde.nlMos en Spetter Pianohandel Waddinxveen 0182-611697 www.mosenspetterpiano.nlPiano Select Zwijndrecht 078-6127088 www.pianoselect.nlPiano Workshop Nieuwerkerk aan den Ijssel 0180-316313 www.depianoworkshop.nlPianometropool B.V. Rijswijk 070-4159800 www.pianometropool.nlPianoservice Octaaf BV Rotterdam 010-4361838 www.pianoserviceoctaaf.nl

Zeeland

Hamernoot Piano’s & Vleugels Middelburg 0118-633310 www.hamernoot.nlMuziekcentrum Middelburg Middelburg 0118-635252 www.mcmiddelburg.nl

Noord-Brabant

Acustica b.v. Piano’s & Vleugels Breda 076-5602423 www.acustica.nlDerksen, Pianohandel Jan Schaijk 0486-462738 www.pianohandelderksen.nlGorp, Muziekcentrum van Roosendaal 0165-545824 www.vangorp.nlHoorn, Piano’s & Vleugels van Son 0499-474545 www.vanhoorn.nlSande Piano’s en Vleugels, van de Tilburg 013-5367010 www.vandesandepianos.nlSimons Piano- en Orgelhandel B.V., Jos W. Tilburg 013-5425374 www.simonspiano.nlWillems B.V., Muziekhandel Arie Helmond 0492-523801 www.willemsmuziek.nl

Limburg

Kollee Muziek Weert 0495-532081 www.kolleemuziek.nlPiano Technica - Jan Huijbers Beegden 0475-582622 www.piano-technica.nlReijnen Muziek Roermond 0475-319600 www.reijnenmuziek.nl

NEDERLANDSE PIANO- EN MUZIEKINSTRUMENTENBOND www.npmb.nl

De NPMB-erkende pianozaken altijd binnen bereik!

Erkendekennis.Veilig kopen

NPMB_2_1_PN01-CC.indd Alle pagina's 10-02-17 09:41

‘Laten we proberen nog zo iemand te vinden’, dat zei David Oppen-heim, directeur van Columbia Masterworks, tegen violist Alexander Schneider, de dag voor het debuut van Glenn Gould in New York in 1955. Oppenheim sprak over Dinu Lipatti, wiens platen in de Verenigde Staten collector’s item waren geworden, na de voortijdige dood van de pianist, vijf jaar eerder. De volgende dag, tijdens het concert van Gould, ‘betoverd door de religieuze atmosfeer’, besloot Oppenheim Glenn Gould een contract aan te bieden. Gould als opvolger van Lipatti, het lijkt misschien wat vergezocht. Lipatti geldt nog steeds als de hogepriester van puur en sereen musi-ceren waar Gould, ook al omschreef hij zichzelf graag als de laatste puritein, onorthodox was op elke manier denkbaar, een cultfiguur.Voor Lipatti was de partituur een heilige tekst, en hij zou waar-schijnlijk niet hebben geapplaudisseerd voor de interpretatie van Glenn Gould van het eerste deel van Mozarts Sonate met de Turkse Mars, waarbij hij de tempo aanduidingen van Mozart in de wind sloeg en elke volgende variatie een beetje sneller speelde, waarmee het adagio veranderde in een ondeugend allegretto. Goulds hedonistische extase stond in sterk contrast met Lipatti’s dienstbaarheid, en toch, toen Gould in 1962, zijn kunst samenvatte in de woorden: ‘The purpose of art is not the release of a momen-tary ejection of adrenaline but is, rather, the gradual, lifelong construction of a state of wonder and serenity’, verwoordde hij toen niet precies waar Lipatti een levenlang naar zocht?

De ‘methode’ van Glenn GouldIn 1955 werd Glenn Gould op slag beroemd met zijn opname van de Goldbergvariaties van Bach. Critici roemden zijn

ongewone en intense spel, maar niet alleen zijn interpretatie, ook de voorbereiding was opzienbarend.

MASTERCLASS Vraag een willekeurige concertpianist naar inspire-rende voorbeelden, en je krijgt onveranderlijk: Rach-maninoff, Hofmann, Lipatti, Schnabel, Rubinstein, Horowitz, Michelangeli… Hun meesterschap is ook na decennia niet verbleekt en naast de schatkamer aan historische opnamen is er een even rijke bibliotheek aan geschriften en getuigenissen waarin de sleutel naar dit meesterschap verborgen ligt. Een les voor zowel professional als amateur.

Alberto GuerreroBekend zijn de getuigenissen over Lipatti die aan de tertsenetude van Chopin elke ochtend een uur lang werkte gedurende zes maanden. Glenn Gould werkte volgens eigen zeggen op een ‘suici-dal’ manier, waarbij hij pas zeer kort voor een concert zijn programma doorspeelde op de piano. En in latere jaren studeerde hij naar verluidt nau-welijks, en hij voelde waarschijnlijk de noodzaak minder, zonder drukke concertagenda en alleen nog spelend voor microfoons. Maar hij kon het

BACH GOLDBERG | MASTERCLASS

52 PIANIST

zich waarschijnlijk ook veroorloven mede door de zeer grondige technische opleiding die hij in zijn jeugd kreeg van zijn leraar, Alberto Guerrero, een Chileens-Canadees pianist die tien jaar lang een grote invloed op hem had. De lage stoel, de gewoonte om zijn onderarmen langdurig in warm water onder te dompelen, maar ook een voorkeur voor meer staccato dan legato, gearticuleerd en transparant, maar wel met een grote aandacht voor klankschoonheid, weg van het percussieve pia-nospel, dat alles kwam uit de koker van Guerrero.De focus van Guerrero lag op een actieve vingertech-niek, met ontspannen armen wel gesteund vanuit de rug, maar niet gericht op de kracht die nodig is voor pianoconcerten van Tchaikovsky of Rachmaninoff. Zijn aandacht, en die van Gould, lag bij meer ver-fijnde controle met grote onafhankelijkheid van vin-gers, gericht op het spelen van polyfone muziek.

Circus De meest opvallende, maar ook meest productieve manier om het volmaakte, ontspannen en moeiteloos vingerspel te ontwikkelen was ‘finger tapping’. Richard Beauchamp geeft een beschrijving en wie op YouTube zoekt naar ‘Glenn Gould’s Finger Tapping Piano Technique crea-ted by Alberto Guerrero’, krijgt een demonstratie te zien. De vingers van één hand rusten ontspannen en licht gebogen op de toetsen en met de andere hand geef je een licht tikje op het topje van de passieve vingers, waardoor de toets omlaag gaat. De ont-spannen vingers veren door het opgewicht van de toets vervolgens terug naar boven. De vingers bewegen dus zelf niet, maar worden bewogen en dit heeft een grote mate van ontspanning tot gevolg. Ook wanneer de vingers later zonder hulp van de andere hand zelf bewegen, blijft het gevoel van spelen zonder de minste inspanning.’Het idee voor deze techniek kreeg Guerrero toen hij een Chinees circus bezocht. Daar zag hij hoe een jongen van drie jaar oud heel behendig en lenig een intrigerende dans opvoerde. Verbaasd ging

SON

Y MUSIC EN

TERTAINM

ENT

PIANIST 53

NOTEN NOTEN

64 PIANIST

‘Leonhardt was voor al zijn studenten iemand op een enorm voetstuk. Ook al waren we bevriend - en hij was altijd heel belangstellend en ook heel trouw als hij in iemand geloofde -hij stond toch een paar treden hoger dan wij. Vlak voor zijn dood heb ik hem nog bezocht en iedereen wist dat hij, in zijn mooie handschrift dat zo leek op dat van Bach, heel veel muziek had overgeschreven. Er waren in de jaren 50 immers nog geen fotokopieën. Alles waar zijn aantekeningen bij stonden wilde hij vernietigd hebben, met uitzondering van zijn transcripties, die je geen reconstructies kunt noemen, maar eerder reflecties van zijn persoonlijke interpretatie. Leonhardt zei dat hij veel had geleerd door die bewerkingen te maken en dat kon ik beamen toen ik zijn bewerkingen ging uitgeven. Van Bach is bekend dat hij de vioolstukken zelf waarschijn-lijk op clavichord speelde met toegevoegde harmonieën, en Leonhardt wilde een bewerking zoals Bach het zelf vermoe-delijk gedaan zou kunnen hebben.Hij vond wel dat je nooit in je eigen keuken moest laten kijken, dan ging de magie er een beetje af.’

Bijbel‘De allemande uit de zesde cellosuite [hier als bijlage] is echt heel bijzonder, een creatie van hem waar hij veel aan heeft toegevoegd, alleen de bovenstem is van Bach, en zo ontstond een heel rijk kla-vierstuk. Veel stukken zijn getransponeerd om de omvang van het klavecimbel beter te benutten en het hele project is eigenlijk begonnen toen Frans Brüggen een LP maakte met bewerkingen en reconstructies, en hij aan Leonhardt vroeg om voor die gele-genheid de allemande uit de fluitpartita te bewerken. Die heeft Leonhardt ook opgenomen op die LP en dat was vermoedelijk zijn eerste transcriptie.Natuurlijk kende hij het vioolrepertoire door zijn vrouw Marie heel goed, maar hij is zelf ook cellist geweest, al is hij daar nooit zo ver mee gekomen. De vierde, vijfde en zesde cellosuite kon hij zelf op de cello niet spelen, maar op het klavecimbel kon hij het wèl. Ik geloof zeker dat dat een extra motivatie voor hem was om die bewerkingen te maken. De eerste druk was in vijf weken tijd uitverkocht en ik heb veel reacties gehad van ook violisten en cellisten die zeer onder de indruk waren van zijn vertolkingen en nu met deze bewerkingen een ruimere blik krijgen op Bachs muziek. Voor strijkers zijn deze stukken toch een bijbel op zich en dan raak je misschien een beetje los van de context van het gehele oeuvre van Bach. In dat licht geeft deze uitgave een nieuw inzicht en natuurlijk is het vooral ook voor klavecinisten en pianisten een verrijking van het repertoire.’

ERIC SCHOONES

Een ruime kijk op BachBij Bärenreiter verschenen Suites, Partitas en Sonates van Johann Sebasitian Bach, oorspronkelijk geschreven voor viool,

cello of fluit in de versie voor klavecimbel van Gustav Leonhardt (1928-2012), een waardevolle aanvulling op het Bach-

repertoire voor klavier. Siebe Henstra, leerling en vriend van Leonhardt, die de uitgave bezorgde, vertelt.

J.S.Bach - Suiten, Partiten, Sonaten bearbeitet für Cembalo von Gustav Leonhardt uitgegeven door Siebe Henstra, Bären-reiter Kassel, BA 11820

Siebe Henstra en Gustav Leonhardt 2011 Nederlandse Bach Vereniging

PAUL JOO

STEN

NOTEN NOTEN

PIANIST 65

BA

118

Suite D-Dur nach Suite für Violoncello D-Dur BWV , Allem(ande) (Autograph im Privatbesitz)

Frankfurt is hét evenement voor Europa, zoals de NAMM show in Californië dat is voor de Verenigde Staten en Music China, de beurs in Shanghai, voor Azië. Overigens wordt Music China mede wordt georganiseerd door Frankfurt. Talrijke fabrikanten van akoestische piano’s en vleugels, maar ook van keyboards, digitale piano’s nemen deel: Alfred Jahn, August Förster, August Laukhuff, Casio, Grotrian Steinweg, Heller Klavierbau, Helmut Abel, J.C. Neupert, Julius Blüthner Pianoforte, Kawai, Kluge Klaviaturen, Louis Renner, Nien-dorf Flügel- und Klavierfabrik, Petrof, Schimmel, Seiler Piano-fortefabrik, Steingraeber und Söhne, Yamaha, enzovoort.

Piano Salon EuropeDe Piano Salon wordt in nauwe samenwerking met het Bundes-verband Klavier e.V. (BVK) georganiseerd. In hal 11.0 staan de Europese topfabrikanten, de Duitse merken plus Fazioli en Petrof. Nieuw is Piano Stage, een podium waarop dagelijks shows, workshops en productdemonstraties plaatsvinden.

InspiratieTot de hoogtepunten van het programma hoort ook de uitrei-king van de prijs: „Klavierspieler des Jahres“. Johannes Weber

MusikmesseFrankfurt

is er voor u!Sinds 1980 is de Musikmesse in Frankfurt een begrip in de

muziekwereld. Vorige jaar trok de belangrijkste show voor muziek-

instrumenten, bladmuziek, muziekproductie, marketing etc. etc.

in Europa 100.000 bezoekers. Van 11 tot 14 april aanstaande is

Frankfurt daarom weer the place to be voor elke muziekliefhebber

en dit jaar in het bijzonder voor pianisten want nu wordt ook weer

de tweejaarlijkse Piano Salon gehouden.

MUSIKMESSE FRANKFURT

70 PIANIST

van Messe Frankfurt vertelt: ‘Een onderscheiding speciaal voor een prominent uit Duitsland, niet per se een musicus, soms is het een acteur, maar altijd wel een markante persoonlijkheid en iemand die in zijn vrije tijd muziek maakt en daarmee anderen kan inspireren zelf ook een instrument ter hand te nemen. Het afgelopen jaar was dat Konstantin Wecker, een Duits zanger, bui-ten Duitsland misschien niet zo bekend, maar wel iemand die met een klassiek geschoolde stem en zijn geëngageerde teksten mensen weet te raken: “Ich singe, weil ich ein Lied habe. Nicht, weil es euch gefällt.”

AkoestiekWie weleens op een muziekbeurs is geweest kent het fenomeen, maar ook voor wie er nog nooit is geweest, is er weinig fantasie voor nodig om je het geluid van een grote hal voor te stellen met daarin tientallen piano’s en vleugels en even verderop stands met synthesizers en producten voor dj’s. Johannes Weber: ‘Daar is nu iets aan gedaan. De Piano Salon Europa wordt nu georganiseerd in een akoestisch afgeschei-den deel. We zorgen daar voor een business-vriende-lijke sfeer. In die ruimte is ook de Piano Stage.’

PerformanceOpnieuw is er de Blüthner Performance Cube 2018 met dagelijks live-shows waar de bezoekers een mix kunnen beleven van verschillende stijlen: klassiek, jazz en pop, met optreden van o.a. Susann Kobus, Michael Bixler en Christian Schöbel. Er zijn dagelijks workshops rond de technische innovaties van de digi-tale piano’s. Bezoekers kunnen zelf ook spelen op het podium van de Blüthner Performance Cube en maken daarmee kans een hoogwaardige digitale piano te winnen!

Musikmesse Festival Voor de derde maal is er het Musikmesse Festival, met een veel-heid aan concerten in de Frankfurter binnenstad, maar ook op het terrein van de Messe en op de Piano Stage in Hal 11.0. Speciaal voor professionals is er Business Academy inspired by SOMM met een diepgaand conferentieprogramma, op het gebied van o.a. marketing, juridische zaken en handel.

Boek uw ticket op: www.musikmesse.com

MUSIKMESSE FRANKFURT

PIANIST 71

Nieuws uit depianowereld

Ook al is de piano al meer dan honderd jaar een volmaakt instrument waaraan niet veel meer

te verbeteren valt, toch zijn er altijd nog inventieve geesten die nieuwe mogelijkheden zien.

Frankfurt is dan een uitgelezen podium. Hier alvast een klein voorproefje.

Bechstein Resonanzen De Hamburgse filmmaker Tom Nitsch is vooral bekend om zijn jacht-films, waarvoor hij vele prijzen op internationale festivals heeft ontvan-gen. Nu volgt hij voor zijn documentaire Resonanzen het spoor van Bechstein. In de een half uur durende film laat Nitsch beroemde kunste-naars uit de wereld van klassiek en jazz aan het woord over de instrumen-ten van Bechstein. We zien de bossen van de Val di Fiemme in de Dolo-mieten, waar het hout voor de klankbodems van de Bechsteins vandaan komt en hij gunt ons ook een blik in de fabriek, waar duidelijk wordt dat de moderne pianobouw een synthese is van state of the art computer tech-nologie en het ouderwetse traditionele handwerk. Ook medewerkers komen uitvoerig aan het woord, hoofdtechnicus Werner Albrecht spreekt over het klankideaal van Bechstein en stagiaire Katharina Freymuth over haar leven, dat zonder de piano niet meer voorstelbaar is.

Piano van de toekomstSteingraeber & Söhne uit Bayreuth komt na een zeer gunstig verlopen 2017 naar de Piano Salon Europe waar in de Steingraeber Stand B10 drie nieuwe innovaties worden getoond. Na tweeëneenhalf jaar ontwikkelings-tijd presenteert Steingraeber de Trans-ducer Flügel. Een transducer maakt van de zangbodem een luidspreker en biedt onvermoede mogelijkheden: spe-len in alle historische en niet traditio-nele stemmingen, en omschakelen is een kwestie van seconden. Het is niet verwonderlijk dat er nog tijdens de test-fase een bestelling kwam uit Teheran. Maar ook spelen in kwarttoonstem-ming uit het begin van de twintigste eeuw is mogelijk en ook kan de piano met live-elektronica gecombineerd worden. Daarnaast zijn er innovaties in de mechanieken. Op zaterdag 14 april, om 19.00 uur, na het sluiten van de Messe is de Steingraeber Transducer Flügel D-232 te horen in een openbaar concert met Ensemble Modern, in de bijzondere ambiance van Kunstvereins Montez, Honsellstraße 7 in Frankfurt.

MUSIKMESSE FRANKFURT

PIANIST 75

Granfeel voor meer controle Een vleugel speelt ‘gemakkelijker’ dan een piano, repeteert sneller en in een lan-gere reeks experimenten om een piano te laten spelen zoals een vleugel, met snel-lere repetitie en betere controle, is er nu Granfeel, een uitvinding van de Japanse pianobouwer Yukimitsu Fujii (op de foto hierboven). Het was Fujii’s bedoe-ling om voor kinderen het pianomecha-niek lichter speelbaar te maken. Zeer terecht, want vanaf het allereerste begin-onderwijs is souplesse en ontspanning van het hoogste belang. Met het Gran-Feel kan de pianist ‘in’ de toetsen spelen. Het systeem heeft ook invloed op de klank, op de productie van boventonen.

Meer informatie op de beurs bij Jahn Pianoteile.

Kawai digital Het Japanse concern komt naar Frankfurt met enkele nieuwe digitale piano’s waarin de klank van de Kawai SK-EX concertvleugel zo natuurgetrouw mogelijk is gereproduceerd, zoals in model CA98. Daarvoor is een nieuwe techniek van sampling ontwikkeld. Met de Virtual Technician functie kan niet alleen de klank van het klavecimbel of een elektronische piano worden ingesteld, maar zelfs de intensiteit van de reso-nantie van snaren, dempers en het terugvallen van de hamers in een akoestische piano worden weergegeven. Bovendien is er - niet te verwarren met Granfeel van Yukimitsu Fujii - het Grand Feel II mechaniek ontwor-pen voor een speelgevoel van een vleugel, met optimale repetitie en controle over de toets. Ook aan het toetsbe-leg is gedacht, Ebony&Ivory Touch, neemt vocht op en zorgt voor een betere grip. Dit zijn slechts enkele van de vele noviteiten in de digitale instrumenten van Kawai.

MARIO-FELIX VOGTERIC SCHOONES

MUSIKMESSE FRANKFURT

PIANIST 77

17, 18 & 24 maart

Duo Wayenberg & OeiDaniël Wayenberg speelt met zijn 60 jaar (!) jongere kompaan Martin Oei Liszt en Chopin, zoals dat in de 19de-eeuwse salons − bij gebrek aan een orkest – ging: soloconcerten en orkestwerken in pianotranscripties voor één of twee piano’s. Rotterdam, Eefde (NL) en AmsterdamMeer informatie: www.martinoei.nl

1 maart

Speelse MozartIn ‘Playing Mozart’ verdiept Daria van den Bercken zich met haar Ierse col-lega Finghin Collins in de kunst van de speelsheid. Ook schrijver Bas Heijne is van de partij. Hij legt uit hoe je in tijden van spanning en polarisatie toch een zekere lichtheid kunt bewaren, en welke rol muziek daarbij speelt.Oosterpoort Groningentickets via www.de-oosterpoort.nl/programma

16 februari t/m 20 april,

Mike KwadraatMike Boddé en Mike del Ferro doen niet aan strakke planningen. De impro-visatie maakt elke voorstelling anders. Soms borduren ze voort op een bepaald ritme, soms leggen ze zichzelf een technische beperking op: alleen de witte toetsen bespelen bijvoorbeeld. Door heel NederlandTickets via www.ntk.nl/voorstelling/mike-kwadraat

18 februari t/m 2 juni

Spirit Control bij NeveDe Vlaamse pianist Jef Neve heeft de perfecte balans in de vele stijlen die hij beheerst. Vandaar de naam Spirit Control, voor zijn nieuwste gerre- overschrijdende werk. De presentatie met zowel zijn eigen band als een strijkkwartet maakt dit programma tot een avontuur.België en Nederland. Data & locaties: www.jefneve.com/agenda

15 maart

Masterclass Boris GiltburgDeze winnaar van het Elisabeth Concours 2013 geniet de reputatie dat hij moeiteloos ontelbare kleur- en dynamische nuances in zijn spel kan leggen. In deze masterclass licht hij een tipje van de sluier op. Op 13 maart speelt Giltburg in Eindhoven samen met het Pavel Haas Quartet.Muziekgebouw EindhovenZie ook www.muziekgebouweindhoven.nl/agenda

18 maart

Marc-André Hamelin in MeesterserieDe Frans-Canadese Marc-André Hamelin is een van die zeldzame compo-nist-pianisten die herinneringen oproept aan zijn ‘golden era’-collega’s. Met zijn improvisatievermogen, zijn creatieve geest en de unieke mix van voor-drachtskunst en virtuositeit, komt hij met interpretaties die gekenmerkt worden door vrijheid en originaliteit, bij een verbluffende beheersing.Concertgebouw Amsterdam. Info en tickets via www.meesterpianisten.nl

8 april

Piotr Anderszewski met Bach en DiabelliAlweer voor de derde keer speelt de Pools-Hongaarse pianist Piotr Anders-zewski in de serie Meesterpianisten. Anderszewski heeft een grote fascina-tie voor Bach, van wie dan ook een selectie uit het Wohltempertiertes Kla-vier 2 op het programma staat, naast de Diabelli-variaties van Beethoven. Concertgebouw AmsterdamInfo en tickets via www.meesterpianisten.nl

15 april

Jonas Becker Edison-winnaars in GoirleIn 1984 vormden Rob van Bavel, Marc van Rooij en Hans van Oosterhout een jazztrio. Vier jaar later kregen ze de titel ‘European Young Jazz Artists’, in 1990 een edison. Ze gingen uiteen, maar in 2009 volgde een reünie. Intussen zijn ze er alleen maar nóg beter op geworden, diep en aanstekelijk! Jazz Podium GoirleMeer informatie: www.jazzpodiumgoirle.nl

PianoramaIn de nieuwe opzet van PIANIST willen wij u graag infor-

meren over het muziekleven in Nederland en Vlaanderen.

Met uitgelicht een bijzondere concertzaal, deze agenda

met aanbevolen concerten, aandacht voor belangrijke

series en festivals, en tenslotte een reeks recensies.

90 PIANIST

9 maart

Rembrandt Frerichs TrioIn ‘The Contemporary Fortepiano’ presenteren Rembrandt Frerichs, Vinsent Planjer en Tony Overwater hun gelijknamige CD. Mozarts Walter-fortepiano uit 1790 en een violone uit ca. 1560 vormen een unieke combinatie met de Whisper Kit. Ook het repertoire is onorthodox: eigen composities, moderne jazz en minimal music. Violiste Liza Ferschtman is de speciale gast.De Doelen RotterdamTickets via www.dedoelen.nl

18 maart

Lankhoorn, Brederode en de Lage Landen‘Musings from the Lowlands’ is een project van klassiek pianiste Saskia Lankhoorn en jazzpianist Wolfert Brederode. Muziek gaat niet over genres, maar over menselijkheid, liefde voor klank en een directe relatie met de (leef-)omgeving. Geïnspireerd door de Lage Landen is het resultaat toegan-kelijk, maar tegelijk vervreemdend en filmisch.Zuiderstrandtheater Den HaagTickets en info via www.zuiderstrandtheater.nl

18 & 22 maart

‘Vrij maar eenzaam’‘Frei aber einsam’ luidde het motto van violist Joseph Joachim. Deze fraaie samenvatting van de romantische tijdgeest dient violist Dimitri Ashtaska en pianist Kasper Schonewille als thema voor hun programma. Ze spelen onder meer vioolsonates van Robert Schumann en Edward Grieg. ‘s-Gravenvoeren en Gent (B). Meer info via muziekschuur.be en quatremains.gent/nl/huisconcerten

20 maart

Elisso Virsaladze in TilburgIn de fameuze Tilburgse kamermuziekserie Koninklijke Souvenir des Mon-tagnards waren en zijn traditiegetrouw de groten der aarde te gast. Dit seizoen nog: Elisso Virsaladze (20 maart) door Sviatoslav Richter ‘misschien wel de grootste vrouwelijke pianiste van onze tijd’ genoemd. En later dit seizoen nog een aantal pianisten en wat dacht u van drie dagen Menahem Pressler (28-30 mei)! Concertzaal Tilburg kamermuziekconcerten.nl

17 april

Alice Sarah OttMet de Dresdner Philharmonie en chef-dirigent Michael Sanderling speelt Alice Sara Ott Schumanns roerende Pianoconcert. ‘Van kristallijn en puur naar ruwe kracht’, schreef de pers over haar intense pianospel.Muziekgebouw EindhovenZie ook www.muziekgebouweindhoven.nl/agenda

25 & 28 maart en 3 & 6 april

Frans en Duits met Hannes Minnaar Hannes Minnaar speelt hoogtepunten uit de klavierliteratuur: Bach en Brahms, maar ook de Préludes opus 103 van Fauré, door hem in 2016 schit-terend op CD gezet. En één van de moeilijkste pianowerken ooit, ‘Gaspard de la Nuit’ van Ravel: grillig, dromerig, macaber en virtuoos.Almelo, Eindhoven, Gouda en BredaInformatie: www.hannesminnaar.comMarco Borggreve

14 april

Bezuidenhout met Beethoven, Schubert en HaydnHoewel alle noten op papier staan, gaat dit programma van de Zuid- Afrikaanse fortepianist Kristian Bezuidenhout over ‘improvisatie’. Hij neemt de luisteraar mee in het hoofd van Beethoven, Schubert en Haydn en speelt bekende composities die al improviserend ontstonden. Beetho-vens Pathétique en Haydns Variaties in f klinken bij hem verbazend fris, alsof ze ter plekke ontstaan.Muziekgebouw aan ‘t IJ AmsterdamTickets en meer info via www.muziekgebouw.nl

2 & 3 maart en 14 april

Jools Holland in 2018 naar NederlandDe Britse meesterpianist Jools Holland keert terug naar Nederland! Samen met zangeressen Ruby Turner en Louise Marshall en zijn eigen Rhythm & Blues Orchestra speelt hij jazz, boogiewoogie, ska en rock ‘n’ roll. Ook in de grootste zalen schept hij een intieme sfeer.,Arnhem, Den Haag en AmsterdamTickets via www.joolsholland.com/tourdates

PIANORAMA

PIANIST 91

ALFRED BRENDELAlfred Brendel was in Amsterdam, tijdens de Strijkkwartet Biennale Amsterdam, voor een

masterclass met het jonge Animato Kwartet. Schuberts strijkkwartet in G, op. 161, D. 887

is een koortsachtig en dramatisch stuk en af en toe heft Brendel, gewoon op de eerste rij in

het publiek gezeten, zijn gebalde vuist ten hemel. Hij dirigeert en zingt met gebroken stem.

‘Learn the language of music through exact reading’, zei Josef Hofmann en ook al is

Brendel geen fan van diens grote vriend Rachmaninoff, toch vat deze regel de les van

Brendel, die zich opwierp als advocaat van Schubert, treffend samen. Veel van wat de

meester vertelde had het kwartet immers al zelf kunnen lezen in de partituur: dynamiek,

tempo houden, fraseren, lange noten niet korter maken. ‘Wat componisten schrijven is

toch wel interessant’, merkte Brendel met een knipoog op.

Helaas ging het maar zelden iets dieper. Soms moet je lezen met imaginatie: ‘Schubert

was een soort maniak in zijn dynamische tekens, hier kun je hem niet letterlijk nemen.’

Belangrijk was ook zijn opmerking over zonder vibrato spelen: ‘het is een mode, maar

zonder vibrato klinkt pianissimo niet spookachtig of geheimzinnig, maar gewoon dood!

Nee, ook de opmaat niet zonder vibrato en speel de opmaat luider dan de eerste tel!’ Was het niet Lipatti die dat altijd al zei?

Brendel stopt het kwartet als hij alleen noten hoort, mechanisch spel. It should break the heart’, zegt hij bij een melodische lijn, een koortsachtige

passage moet klinken als het suizen van de wind. Af en toe is hij wat milder: ‘thank you, excellent’. En tegen de primarius: ‘Please enjoy the syncopa-

tion, take your time, your colleagues will follow you’, na een paar keer proberen klinkt het: ‘good’.

Strijkkwartet Biennale Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ. Gehoord: 2 februari 2018.

E.S.

ARTHUR EN LUCAS JUSSEN In Het Eindhovens Dagblad noemde ik hen “de pianistische pronkstukken van Nederland.” De charismatische broers Lucas (1993) en Arthur (1996) Jussen

hebben voor twee fantastische muziekfeestjes gezorgd in het Eindhovense Muziekgebouw op 4 en 5 februari. Zij speelden samen met de Academy of St

Martin in the Fields de dubbelconcerten van Bach BWV 1060 en Mozart KV 365. Twee keer een uitverkochte zaal. Met Neville Marriner maakten zij de alom

geprezen opnames, nu was concertmeester Tomo Keller de leider en de spirituele vertolkingen bevonden zich op het hoogste niveau. Het duo voor twee

piano’s heeft een diepe indruk gemaakt: de natuurlijke muzikaliteit, de fantastische flexibiliteit, de meesterlijke timing en het hechte samenspel waar geen

speld tussen te krijgen was. Subliem. Nog een extra dimensie: de Jussens hadden als ambassadeurs van Bach en Mozart opvallend veel jonge mensen naar de

concertzaal gelokt. Dat maakte de feestvreugde compleet.

Muziekgebouw Frits Philips, Eindhoven, Gehoord: 4 februari 2018. C.H.

Lucas en Arthur Jussen samen met Neville Marriner

Alfred Brendel en op de voorgrond Leo Samama

FOTO BEN BO

NO

UVRIER

PIANORAMA | RECENSIES

PIANIST 103

PROEFSPEL PROEFSPEL

PIANIST 119

Johann Jakob Froberger. Selected works for keyboard. G.Henle Verlag, HN 1361. ISMN 979-0-2018-1361-5

Het leven van de in Stuttgart geboren organist en klavecinist Johann Jakob Froberger (1616-1667) is even avon-tuurlijk als het verloop van de melo-dielijnen in zijn virtuoze toccata’s, capriccio’s, ricercares, fantasieën en canzona’s. Hij studeerde in Rome bij Frescobaldi, werd tot driemaal toe benoemd tot de keizerlijke hoforganist in Wenen, maar koos steevast voor de

vrijheid in reizen die hem onder andere naar Nederland brachten. Hij liet ruim honderd composities na en werd gezien als grondleg-ger van de klaviersuite. Voor de Henle Urtext-uitgave selecteerde Peter Wollny Frobergers Toccata, Fantasia, Canzona en de Varia-ties ‘auff die Mayerin’ uit het in 1649 gepubliceerde Libro Secondo. Samen geven ze een voor de eerste kennismaking repre-sentatief beeld van de muziek van deze barokcomponist tot wiens grote bewonderaars Constantijn Huygens, Händel, Buxtehude, Pachelbel, Bach, Mozart en Beethoven behoorden.

Wolfgang Amadeus Mozart. Sonata in A minor (with the rondo ‘Alla Turca’) for piano KV 331 (300i). Bärenreiter -Verlag, BA 9186. ISMN 979-0-006-56275-6

Als er pianowerken zijn die geen intro-ductie nodig hebben, dan is het rondo Alla Turca er zeker een van. Deze beroemde finale van Mozarts Sonate nr. 11 leeft voort in diverse instrumentale bewer-

kingen en doet het goed als toegift bij recitals. Maar ook de andere delen van deze sonate zijn niet minder interessant, door Mozart zelf beschouwd als uitstekende studiemateriaal voor zowel hemzelf als zijn leerlingen. Voor de nieuwe Urtext-uitgave raadpleegde de Oostenrijkse muziekwetenschapper en klavecinist Mario

Nieuwe bladmuziek