SPECIAL SCHOOL EN BIBLIOTHEEK - Didactief · Als lezen niet vanzelf gaat Voor kinderen die moeite...

School en bibliotheek: natuurlijke partnersSchool en bibliotheek zijn natuurlijke partners. Steeds vaker weten zij elkaar tevinden. De huidige bibliotheek heeft leerlingen en docenten veel te bieden – nietalleen boeken maar ook nieuwe media en de knowhow om die te gebruiken.Soms ontwikkelen scholen en bibliotheken samen materiaal: vmbo-kinderen inGroningen hebben er profijt van. Voor kinderen die een extra zetje behoeven, iser ondersteuning: informatie, op papier, via internet, maar ook in persona. Wantde bibliotheek fungeert regelmatig als kennismakelaar door bijeenkomsten te or-ganiseren over onderwerpen die opvoeding en onderwijs raken. Op diverse plaat-sen in Nederland ‘wonen’ school en bibliotheek inmiddels ‘samen’. Didaktief nameen kijkje in Vlissingen en Eindhoven. Het is soms even wennen, want de culturenverschillen aanzienlijk, maar de resultaten doen toch grotere winst vermoeden.

SCHOOL EN BIBLIOTHEEK

didaktief NR 4 / APRIL 2007 1

S P E C I A L

door Norma Verheijen

De missie van de bibliotheek is kennis en informatie zo toe-gankelijk mogelijk te maken voor iedere burger zodat dezezo optimaal mogelijk kan functioneren in een snel verande-rende democratische samenleving. Dit streven sluit nauwaan bij de doelstellingen van het onderwijs. De bibliotheekwerkt dan ook in veel gevallen nauw samen met scholen.Gezien vanuit de kerntaken van iedere vestiging wordt hier-bij de nadruk gelegd op leesbevordering en media-educatie.De bibliotheek heeft scholen veel te bieden, bijvoorbeeld inhet voor- en vroegschoolse traject. Via tal van activiteitenen projecten proberen bibliotheken om kinderen al op zeerjonge leeftijd vertrouwd te maken met boeken en lezen.Kunnen lezen is een belangrijke voorwaarde om succesvol tepresteren in het onderwijs. De bibliotheek wil een bijdrageleveren aan dat succes door het leesplezier van kinderen testimuleren en hun literaire vaardigheden te vergroten.Naast het kunnen lezen, is ook het kunnen omgaan metnieuwe media een belangrijke voorwaarde om als leerling(en later als burger) goed te kunnen presteren. Ook op ditterrein speelt de bibliotheek een actieve rol. Iedere biblio-theek beschikt over digitale databanken en speciale sites ge-richt op het onderwijs. Overal zijn internetvoorzieningenen nagenoeg alle bibliotheken organiseren cursussen om demediavaardigheden bij leden en niet-leden te verhogen.

Bibliotheken hebben cultuureducatie hoog in het vaandelstaan. Onder peuters, kinderen en jongeren, met speciale aan-dacht voor achterstandsgroepen en allochtonen, heeft de bi-bliotheek als geen andere culturele instelling een breed bereik.

Cultuureducatie betekent voor de bibliotheek vooral leesbe-vordering, maar ook andere cultuuruitingen zoals film en mu-ziek zijn er makkelijk toegankelijk. Lezen staat natuurlijkvoorop. Doel van het leesbevorderingsbeleid van de biblio-theek is ook de verbeeldingskracht en de creativiteit van de le-zer te stimuleren. Maar films en muziek zijn daartoe eveneensgeschikte middelen. Veel bibliotheken beschikken inmiddelsover een collectie die ook voor een vak als ckv geschikt is.Door samen met het onderwijs en andere educatieve part-

Bibliotheek helpt lerenDe bibliotheek werkt steeds vaker samen met school. Doorlopende leeslijnen, le-ren omgaan met nieuwe media en cultuureducatie zijn doelen die beide delen.

S P E C I A L | S C H O O L E N B I B L I O T H E E K

INHOUD

Revolutie in de ScheldemondMiddelbare scholieren naar de bibliotheek lok-ken blijkt lastig. In Vlissingen is een revolutio-naire oplossing gevonden: sinds 1998 is een fi-liaal van de openbare bibliotheek in scholenge-meenschap Scheldemond gevestigd. Pagina 4

Strijd om betere leerlingArmoedige rijtjeshuizen, oude bankstellen inde voortuin, roestige Japanners voor de deurnaast een enkele veel te luxe Mercedes. Spilcentrum De Tafelberg staat als een bakenin het Eindhovense Doornakkers, een richting-aanwijzer voor kinderen uit de omliggendestraatjes: er is een weg omhoog uit de misère.Pagina 6

Digitaal bronnenboekJongeren zoeken steeds meer informatie via in-ternet. Nadeel is dat ze er zoveel vinden dat zedoor de bomen het bos niet meer zien. School-bieb.nl speelt daarop in. Deze website biedtgeselecteerde en gecontroleerde informatie enthemadossiers, geordend per vak en perschooltype. Een handige aanvulling op lesme-thodes, vinden docenten. Pagina 8

Als lezen niet vanzelf gaatVoor kinderen die moeite hebben met lezen iseen bibliotheek een ondoordringbaar oer-woud. Om hen toch te verlokken tot lezen rich-ten steeds meer bibliotheken een aparte hoekin, het Makkelijk Lezen Plein. Bij het gelijkna-mige landelijk digitale kenniscentrum kunnenleerkrachten, ouders en kinderen terecht voorinformatie en leestips. Pagina 10

Spelenderwijs kunst in vmboDocenten van het Noorderpoortcollege, mede-werkers van Biblionet Groningen en het Gro-ninger museum ontwikkelden samen een edu-catief spel voor vmbo-leerlingen over kunst:Artogather. Pagina 12

Materialenpaginapagina 14

2 didaktief NR 4 / APRIL 2007

Aantal jeugdleden tot 18 jaar 2,1 miljoen

Aantal volwassen leden 2,1 miljoen

Aantal bezoekers (niet lid) 4 miljoen

Percentage basisscholen waarmee 90%bibliotheken samenwerken

Percentage middelbare scholen 70%waarmee bibliotheken samenwerken

ners doorlopende leeslijnen te ontwikkelen, komen kinde-ren in de voor- en vroegschoolse leeftijd tot en met het mo-ment dat ze school verlaten, op een kwalitatief hoogwaardi-ge en structurele wijze in aanraking met boeken en lezen. Dekomende periode willen bibliotheken op meer locaties zulkedoorlopende leeslijnen vormgeven samen met het onderwijs.In Drenthe zijn inmiddels heel goede ervaringen opgedaanmet de Gemeentelijk LeesbevorderingsPlannen (GLP). Doelis om kinderen en jongeren aan het lezen te krijgen en tehouden. Om dat te bereiken wordt plaatselijk een leesbevor-deringsnetwerk ontwikkeld. Vertegenwoordigers van voor-schoolse instellingen, scholen en bibliotheken komen regel-matig bij elkaar en zetten samen een doorlopende leeslijnuit. Centraal daarin staat aandacht voor een collectie boe-ken en materialen die past bij de doelgroep en organisatievan bij die collectie passende activiteiten. Resultaat is datdoor die onderlinge afstemming de inspanningen meer ef-fect hebben. De kinderen en jongeren lezen aanwijsbaarmeer, beter en met meer plezier, omdat hun nieuwsgierig-heid is geprikkeld; zij gaan sneller zelf op zoek naar leesstof.

MEDIA-EDUCATIEIn onze samenleving spelen (digitale) media een steeds gro-tere rol. Steeds meer informatie wordt digitaal aangeboden.Inmiddels echter in zulke enorme hoeveelheden dat velenhun weg in die digitale informatie-jungle nog maar nauwe-lijks kunnen vinden. Ook kinderen en jongeren dreigennogal eens te verdwalen in dit oerwoud. De bibliotheek, dieals kerntaak heeft informatie toegankelijk te maken vooreen breed publiek, wil hierin als wegwijzer fungeren. Tal vanprogramma’s en speelse activiteiten zijn ontwikkeld omleerlingen maar ook hun leerkrachten en docenten de hel-pende hand te bieden. Zo richt de zogenoemde JeugdkrakersCompetitie zich voornamelijk op leerlingen van groep 8,maar ook leerkrachten worden uitgedaagd om mee te spelenin deze landelijke internetcompetitie. Doel van deze compe-titie is de zoekvaardigheden van de deelnemers op het inter-net en in andere nieuwe media te vergroten.Bij [email protected] kan iedereen een informatieve vraagkwijt die via e-mail door bibliotheekmedewerkers wordtbeantwoord. Vooral bij jongeren is deze site zeer populair.

Zij stellen hier jaarlijks zo’n 85.000 vragen.In www.schoolbieb.nl is voor leerlingen van primair envoortgezet onderwijs veel betrouwbare informatie op maatte vinden. De informatie, in woord en beeld, wordt per on-derwijssoort, per leerjaar en per vak thematisch aangeboden.Maar de bibliotheek doet meer. Jaarlijks gaan bijna een mil-joen kinderen in schoolverband op bezoek in de biblio-theek, waar ze leren hoe ze informatie kunnen vinden in dedigitale bestanden (krantenbank, de literom et cetera.).De bibliotheek wil kortom fungeren als wegwijzer en pro-beert daarnaast ook te selecteren uit de enorme berg digitaleinformatie zodat het vinden van informatie in de biblio-theek vereenvoudigd wordt.

BREDE SCHOLENIn een onderzoek uit 2004 noemde driekwart van de ge-meenten met brede scholen de bibliotheek als partner. Erzijn inmiddels meer dan zeshonderd brede scholen in Ne-derland. Het nieuwe kabinet heeft in het regeerakkoord aan-gegeven de ontwikkeling van brede scholen een extra im-puls te willen geven. Hier liggen kansen om de samenwerkingtussen brede scholen en bibliotheken verder uit te bouwen.Verschillende brede scholen leggen natuurlijk diverse accen-ten: van het voorkomen van taalachterstanden, het stimule-ren van sociale cohesie op wijkniveau of in kleine kernentot het vergroten van cultuurparticipatie et cetera. Het zijnallemaal accenten waar de bibliotheek met haar dienstennauw op aansluit. De afgelopen jaren zijn veel ervaringenopgedaan in de samenwerking tussen brede scholen en bi-bliotheken. Soms is de bibliotheek in het gebouw gevestigden dient ze als schoolmediatheek (zie pagina 4 en 6 van dezespecial). In andere gevallen wordt de bibliotheek gevraagdde schoolmediatheek in te richten met veel leesboeken enwordt zij gevraagd activiteiten rond het leren zoeken van in-formatie op het web te organiseren. De bibliotheken hebbenlandelijke handreikingen ontwikkeld om de samenwerkingmet brede scholen te vereenvoudigen. Deze zijn bijeenge-bracht op www.debibliotheken.nl/casanova .

Norma Verheijen is beleidsmedewerker van Vereniging OpenbareBibliotheken.


Lezen is belangrijke voorwaarde om te kunnen presteren op school

<<

HU

MA

NT

OU

CH

PH

OT

O


door Monique Marreveld

Stedelijke Scholengemeenschap Scheldemond in Vlissingenis met 1200 leerlingen voor vmbo (lwoo), havo en vwo eenvan de drie grote spelers op Walcheren. Maar ze is de enigemet een filiaal van de Openbare Bibliotheek (OB) in huis.Directeur Kees Hamann van de OB: ‘Bibliotheken krijgensteeds minder jongeren binnen. Onze gedachte was “als wede voorziening nu eens naar een school toe brengen?” Wehebben verschillende scholen benaderd en het Scheldemondzag mogelijkheden. In 1998 hebben we daar de hele C-collec-tie (boeken voor jeugd van 12-15 jaar, red.) neergezet.’Inmiddels gaat het allang niet meer om boeken alleen, ne-gentig procent van de collectie is digitaal en online. Er staan130 computers in de mediatheek en een klein aantal kastenmet literatuur en vooral naslagwerken. Veel lesmateriaal isonline beschikbaar. De leerlingen hebben toegang tot decollectie van de gezamenlijke Zeeuwse bibliotheken. Het

Middelbare scholieren naar de bibliotheek lokken blijkt lastig. In Vlissingen is eenrevolutionaire oplossing gevonden: sinds 1998 is een filiaal van de openbare biblio-theek in scholengemeenschap Scheldemond gevestigd.

Revolutie in de Scheldemond

ging en gaat Hamann dan ook niet alleen om leesbevorde-ring. ‘Doel van de Vlissingse bibliotheek is sinds 1912: hetbevorderen van de geestelijke ontwikkeling van alle Vlissin-gers. Dat betekent dat ik informatie moet aanbieden enmensen moet leren omgaan met die informatie.’ Hamannbereikt nu de gehele schoolbevolking van Scheldemond.

BREEKIJZERDirecteur onderwijs van Scheldemond, Eugène Fagg, is blijmet de samenwerking. ‘Wij hadden net als iedereen kastenmet boeken en ouders die als vrijwilligers de uitleen deden.Toen ict belangrijker werd, waren de professioneel opgeleidemensen die de bibliotheek kon bieden zeer welkom.’ Hetwas een flinke investering: het eerste jaar betaalde Schelde-mond circa 350.000 gulden aan een grootscheepse verbou-wing en personeelskosten (detachering).


Kunstmatige scheiding tussen school en vrije tijd wordt in bibliotheekfiliaal op Scheldemond doorbroken.

KEE

S H

AM

MA

N


De bedoeling was dat de vernieuwde mediatheek voldeedaan wat wij toen dachten dat de tweede fase zou worden, al-dus Leunis Gabrielse. De samenwerking met de OpenbareBibliotheek paste in die opzet. Gabrielse is docent klassieketalen en was voorzitter van de medezeggenschapsraad toende overeenkomst met de OB werd gesloten. ‘Maar met dietweede fase liep het anders dan gedacht en opeens zaten wemet luxe ruimtes waar leerlingen niet altijd deden wat wijverantwoord vonden. Als we de mediatheek in stand wildenhouden, moesten we nadenken over een andere vorm vanonderwijs. De ruimte die we hadden laten neerzetten, gingals een soort breekijzer fungeren om het onderwijs te ver-nieuwen.’

LERAARGEVOELIGHet onderwijs op Scheldemond is flink gewijzigd. De ‘klei-ne’ vakken culturele en kunstzinnige vorming, algemenenatuurwetenschappen, klassieke culturele vorming en maat-schappijleer worden integraal in de mediatheek gegeven;

‘normale’ contacturen zijn er niet meer. De leerlingen ma-ken hun opdrachten zelfstandig tijdens de zogenoemde z-uren. Docenten surveilleren, er is procescontrole via inlever-momenten.Een prima ontwikkeling, vindt Gabrielse. ‘Mijn rol is voorhet aanleren van Latijn veel belangrijker dan bij basiskenniskunstgeschiedenis. Tachtig procent van wat ik vroeger ver-telde, hoe leuk ik dat ook deed, wisten ze de volgende dagniet meer. Nu maak ik bijvoorbeeld een begrippenlijst voorkunstgeschiedenis en moeten de leerlingen een catalogusmet afbeeldingen en beschrijvingen maken. Het is veel leu-ker om te doen en ongemerkt ook veel leerzamer. Daar heb-ben ze mij helemaal niet bij nodig.’Maar heeft Gabrielse zich geen formatie door de neus latenboren? ‘Geen enkele docent doet vrijwillig afstand van zijnklas. Dat is waar. Maar er zijn onder de streep geen uren ver-loren gegaan, ze zijn alleen anders verdeeld. De uren dievrijkwamen bij de kleine vakken, steken we op Schelde-mond in vakken die meer leraargevoelig zijn. Voor wis-, na-tuur- en scheikunde, economie en Latijn zijn er twee à drieuur per week meer ingeroosterd. Zo kunnen we ons inhou-delijk profileren.’ Het nieuwe rooster draait dit jaar voor heteerst voor alle klassen. Over de leerprestaties zijn nog geencijfers bekend.Het werken met z-opdrachten in de mediatheek vergt nieu-we vaardigheden van de docenten. Gabrielse: ‘Wij hebbenleren nadenken over ons vak terwijl we niet direct voor deklas stonden. Dat vindt de een makkelijker dan de ander.Het materiaal dat we maken voor de z-uren, is bovendiencontroleerbaar (iedereen kan het online inzien en als hetniet op tijd af is, weten alle collega’s dat). Je bent dus kwets-baarder als individueel docent. Maar het maakt de organisa-tie als geheel sterker. Als er een docent ziek, is er geen manoverboord: iedereen kan zijn surveillance overnemen.’Voor alle docenten is het European computer driving licenceverplicht, teams deden projecten in de mediatheek en de

good practices daaruit zijn tijdens studiedagen overgedragen.Docenten moeten elkaars online z-opdrachten beoordelentijdens intercollegiale consultatie.Is iedereen zo enthousiast als Gabrielse en Fagg? Jan Elfrink,docent aardrijkskunde en geschiedenis in het vmbo, zetkanttekeningen. Hij ziet voordelen: ruimte voor computers,achtergrondinformatie en materialen uit de hele Zeeuwsecollectie voor leerkrachten die resulteren in betere lessen.‘Maar’, zegt hij, ‘mijn leerlingen hebben meer begeleidingen heel gerichte opdrachten nodig. De drempel om zelfstan-dig te werken in de mediatheek is voor deze leerlingen tehoog. Een surveillerende docent moet verstand hebben vande opdracht die de leerlingen maken, anders wordt het niks.Hij moet vragen over de stof kunnen beantwoorden en hijmoet ze op gang brengen.’Hoe bevalt de samenwerking de bibliotheekmedewerkers?Leni Beijer is coördinator mediatheek in Scheldemond. Zij istrots op wat er tot stand is gebracht, maar ‘het kan beter.Niet alle docenten schakelen ons voldoende in. Leerlingenmissen soms de vaardigheden om betrouwbare en volledigeinformatie op internet te zoeken en de mediatheek goed tebenutten.’ Volgens de Vrije Universiteit is dit overigens eenlandelijk beeld. Maar Beijer ziet kansen: ‘We zijn met schoolin overleg om volgend schooljaar docenten en alle eerste entweedejaars een cursus informatievaardigheden te geven. Wijhebben de formatie er voor. We hopen door meer contactmet docenten ons aanbod ook beter op het curriculum tekunnen afstemmen. Het is een zaak van lange adem, maar datis logisch. We komen nu eenmaal uit verschillende culturen.’De mediatheek is veertig uur per week open en zij is behalveeen leerplek ook een ontmoetingsplek, zegt Beijer. ‘Wij wil-len kinderen een plek bieden waar ze rustig informatie totzich kunnen nemen. In de aula is de norm dat je niets doetwat met school te maken heeft. Dat is niet cool. Hier kun jein je vrije tijd iets leren. Maar dan moet het wel een prettige

plek zijn. De kunstmatige scheiding tussen school en vrijetijd kun je in een mediatheek doorbreken. Hier kunnen kin-deren in aanraking komen met impulsen van buiten die ookvormend zijn. Maar het kost me moeite om bijvoorbeeld eenleestafel en een presentatiehoek te handhaven, want deschool moet dat goedvinden: docenten hebben soms het ge-voel dat we dat soort dingen voor de lol doen, “een beetjebibliotheekje spelen”. Niet dus, er zit een idee achter.’ Er ispuur enthousiasme bij Beijer. ‘We zijn bezig met een projectLezen aan zee, samen met docenten Nederlands, om het le-zen te bevorderen, we doen mee aan het Bazar-project.’School en bibliotheek zijn natuurlijke partners, daar is Beijer van overtuigd.Haar baas, Kees Hamann, zoekt vanuit deze gedachte samen-werking met twee brede basisscholen-in-aanbouw op Wal-cheren; als zijn plannen doorgaan, krijgen ook zij een bibli-otheek binnen hun muren. Hij heeft tevens een voorstel in-gediend om de jaarlijkse exploitatiekosten van filiaal Schel-demond (circa 125.000 euro) door de gemeente Vlissingente laten betalen.

School kan meer profiterenvan knowhow bibliotheek

Dankzij bieb meer uren voor‘docentgevoelige’ vakken

<<


door Monique Marreveld

SPIL staat voor spelen, integreren en leren. Maar je zou DeTafelberg de Eindhovense variant van een brede school kun-nen noemen: het herbergt peuterspeelzaal de Grabbelton,kinderdagopvang plus De Petteflet (voor kinderen met eenindicatie omdat ouders problemen hebben of omdat ze zelfextra aandacht behoeven), buitenschoolse opvang De Wal-vissen, salto-basisschool De Driesprong, naschoolse activi-teiten voor kinderen (KNAP) en algemeen toegankelijke faci-liteiten zoals een keuken, bibliotheek, gymzaal, computer-en cursuslokaal, een ruimte voor remedial teacher, et cetera.Wat kinderen in de buurt tekortkomen, kunnen ze hier ‘opde berg’ inhalen: licht, ruimte, leer- en speelmaterialen enondersteunende volwassenen.In de mediatheek van het Spilcentrum zitten twee kleutersachter de computer. Drie bovenbouwers zoeken boekenvoor een werkstuk. Een leidster leest een kleintje voor in eenhippe limoengroene zithoek. Er heerst een prettige rustigesfeer. Mediathecaresse Karin Hartgers kent (vrijwel) al haarklantjes bij naam. Kinderen die vroeger nooit in de biblio-theek kwamen, lenen hier wel, zegt ze trots. ‘Het leengedragis honderd procent! Dat komt mede dankzij de korte lijntjesmet de basisschool. Ik heb hier bijvoorbeeld een kind gehaddat niet meer mocht lenen, omdat haar ouders bang warendat het te duur zou worden bij beschadiging of door te laatinleveren. In een normaal filiaal zou ik er niet eens bij stil-staan. Maar hier kan ik via de leerkracht proberen te bemid-delen en die ouders gerust stellen. Inmiddels leent dat meis-je weer en is ze twee avi-niveaus vooruit gegaan; ze is hart-stikke trots op zichzelf.’

SPEL- EN BOEKENPLANDe directe aanpak is het geheim van de schoolbibliotheek. Iseen boek nog niet uit, dan kan er gemakkelijk verlengd wor-den. Dreigt een kind toch te laat in te leveren, dan geeftHartgers de leerkracht een seintje. Het feit dat de kinderende mediatheek klassikaal bezoeken, heeft ook invloed ophun leengedrag. Zij stimuleren elkaar en geven elkaar tips.Dat is voor moeilijke lezers heel wat anders dan wanneer zehet zelf maar moeten uitzoeken, zegt Hartgers. Ook zij on-

Armoedige rijtjeshuizen, oude bankstellen in de voortuin, roestige Japanners voorde deur naast een enkele veel te luxe Mercedes. Dit is het oude deel van de wijkDoornakkers in Eindhoven. Aan de ringweg ‘Speeltuin St. Joseph anno 1945’, ver-der alleen wat morsige grasveldjes. Spilcentrum De Tafelberg staat als een baken inde wijk, een richtingaanwijzer voor kinderen uit de omliggende straatjes: er is eenweg omhoog uit de misère.

Bibliotheek speerpunt instrijd om betere leerling

dersteunt en adviseert de kinderen. ‘Ik ben niet meer eenonbekende bibliotheekjuffrouw, maar gewoon juf Karin dieer bijna altijd is. Kinderen vertrouwen me, en daardoor kanik ze beter helpen.’ Leent een kind een tijdje niks, dan kijktze samen met de leerkracht waar de schoen wringt. Soms ko-men in de bibliotheek privé-problemen naar voren, dieHartgers dan doorgeeft aan de groepsleerkracht.Hartgers selecteert boeken die passen binnen het voor- envroegschoolse programma Piramide waarmee in peuter-

speelzaal, kinderdagopvang en in de onderbouw van DeDriesprong wordt gewerkt. Tevens helpt zij ouders met hetenigszins vergelijkbare Opstap, en neemt ze af en toe kleu-ters apart uit de peuterspeelzaal of het kinderdagverblijf omeen computerspelletje met ze te doen of ze voor te lezen.Leerkracht Angela Vonk van groep 1 is blij met de extraknowhow die Hartgers biedt. Vooral haar inbreng bij hetspel- en boekenplan vindt ze nuttig. Kinderen van de speel-otheek en de groepen 1, 2 en 3 mogen wekelijks met hunouders een boekje komen uitzoeken. Voor groep 1 op maan-dagochtend en groep 2/3 op woensdagochtend. Hartgerslegt het materiaal klaar. Vonk: ‘Je krijgt mensen binnen dieinfobrieven van school normaliter zouden weggooien en dieje ook moeilijk bereikt via een reguliere bibliotheek.’ Hart-gers: ‘Ouders leren voor en van hun kind. Ik had hier eenseen jongetje dat zijn moeder zat voor te lezen. Die vrouw isdaarna een alfabetiseringscursus gaan doen. Toen de media-theek officieel werd geopend, hield zij een toespraak na-mens de ouders, met een spiekbriefje voor haar neus!’Hoewel Vonk enthousiast is, vindt Hartgers het wel moeilijkom álle leerkrachten te bereiken. ‘Ze maken nog onvoldoen-de gebruik van de knowhow die we in huis hebben. Maar ikprobeer mensen in de wandelgangen aan te spreken, in dekoffiekamer. Volgend jaar heb ik afgesproken de belangrijk-


Bibliotheek mobiliseert wij-weten-de-weg-ouders


ste bouwvergaderingen bij te wonen zodat ik een beter beeldkrijg van wat school nodig heeft en beter kan inspringenmet mijn ondersteuningsaanbod. Veel leerkrachten zijn ge-wend hun eigen weg te zoeken en bovendien, niet iedereenwil geholpen worden. Als ik een project signaleer via de leer-lingen, leg ik meestal wel contact met zo’n leerkracht, maarde een is er blijer mee dan de ander. Sommigen beschouwenprojecten juist als de kersen op de taart die ze niet willenmissen. Maar goed, er is werk genoeg. Ik zou ook graag richt-lijnen schrijven voor werkstukken (hoe zoek je informatie,hoe selecteer je?), want nu verschillen die nog te veel perleerkracht.’

TAALKNAPAdrie van den Eeden, directeur van De Driesprong, wil dekomende jaren hoog inzetten op taal en de mediatheek zaldaar wat hem betreft een grote rol in spelen. De Driesprongstaat onder druk. Van den Eeden schetst een beeld waarinachterstand zich verhardt en verdiept. Zijn school zit aan deonderkant (ook qua leerlingenaantal zit hij maar net bovende opheffingsnorm) en hij doet er alles aan om te voorko-men dat ze nog verder afglijdt. Steeds meer kansrijken verla-ten de buurt en de school lijkt langzaam te verzwarten.‘Als er twintig kansarmen in een groep zitten en vijf oudersdie wel weten waar het stadhuis is, hoe de bibliotheekwerkt, wat een tandarts is, dan heb ik goud in handen. Ikkan als deskundige op afstand blijven; dat vijftal helpt derest op weg. Dat is goed voor ieders zelfvertrouwen. Maarhet blijkt steeds moeilijker die laatste vijf te behouden, wantook enkele kansrijke Turken trekken weg uit de wijk. En datis waar mijn Spilcentrum en in dit geval de bibliotheek vanbelang wordt. Door de nadruk op taal te leggen, voor zwarteen witte kinderen, kan de school zich beter profileren en

een grote groep behouden. Ik wil alle ouders het gevoel ge-ven dat hun kinderen hier aan hun trekken komen, ook dehoogbegaafde leerlingen bij wijze van spreken. Ik wil de wij-weten-de-weg-ouders mobiliseren. En dat kan door te focus-sen op taal en woordenschat. Daarbij is de bibliotheek on-ontbeerlijk.’

VERWATERENDe bedoeling is volgend jaar een taalknap-project starten,een uitbreiding van de bestaande naschoolse KNAP-activi-teiten, maar dan op talig gebied. De financiering is een uit-daging. De Tafelberg werd neergezet in 2000 toen de politie-ke situatie in Eindhoven gunstig was, een links bestuur wasbereid geld te steken in achterstandsbestrijding onder devlag van het Spilcentrum. Het tot stand komen van de me-diatheek (geopend in 2005) was al lastiger. De openbare bi-bliotheek bracht expertise en boeken in, Salto (bestuur vanDe Driesprong) financierde de huisvesting en de provinciebetaalde de detachering van de bibliothecaresse. De ge-meente was er blij mee, dat wel. Van den Eeden hoopt datzij daarom voor de komende periode een taalknap-projectwil subsidiëren.In de Educatieve Agenda, een convenant tussen de gemeen-te en educatieve partners in Eindhoven, is afgesproken datin 2010 zeventig procent van de scholen spilcentra zijn. Opminimaal twee locaties moet een mediatheek komen zoalsin De Tafelberg. Van den Eeden is een voorstander van SPIL-ontwikkeling, maar ziet ook een gevaar: als de faciliteitenworden verdeeld over teveel partners, verwatert de boel.‘Dan komt weer de principiële vraag naar voren: “Hoe biedje gelijke kansen aan kinderen?” Door elk kind evenveelzorg te bieden of door gezamenlijk extra in te zetten voor dekansarmen? Ik denk het laatste.’

BER

NA

VA

ND

IJK

<<

Directe aanpak is geheim van schoolbibliotheek

MA

RIE

KE

VA

ND

ERLE

LIJ


door Bea Ros

‘Ik maak een werkstuk over zeehonden, heeft u informatievoor mij?’ ‘Hebt u ook een boek over de Tweede Wereldoor-log?’ ‘Ik wil iets weten over Spanje.’ Dergelijke vragen krij-gen medewerkers in de (jeugd)bibliotheek aan de lopendeband. En de bibliothecaris gaat vervolgens in de collectie ge-richt op zoek naar bruikbaar materiaal, passend bij de leef-tijd van de vrager.Als diezelfde leerling ‘zeehonden’, ‘Tweede Wereldoorlog’ of‘Spanje’ intikt bij Google, krijgt-ie een hausse aan links overzich heen, waarbij hij zelf maar het koren van het kaf moetzien te scheiden. Schoolbieb.nl combineert de voordelenvan internet - snel, direct bij de hand, overal raadpleegbaar -met de betrouwbaarheid van openbare bibliotheken. ‘Het is

Jongeren zoeken steeds meer informatie via internet. Nadeel is dat ze er zoveel vin-den dat ze door de bomen het bos niet meer zien. Schoolbieb.nl speelt daarop in.Deze website biedt geselecteerde en gecontroleerde informatie en themadossiers,geordend per vak en per schooltype. Een handige aanvulling op lesmethodes.

Schoolbieb.nl digitaalbronnenboek in de klas

dienstverlening die de bibliotheek altijd al heeft geboden,maar nu digitaal’, zegt woordvoerder Karlijn van der Lelij.

SELECTIEZestien redactieteams van elk vier bibliothecarissen vullende databank van Schoolbieb.nl. Op dit moment is alleen dedatabank voor het vmbo goedgevuld, maar najaar 2007 kun-nen ook het primair onderwijs en havo/vwo volop gebruikmaken van de website. In 2008 komen daar dan nog hetmbo en volwassenenonderwijs bij. ‘Goedgevuld’ betekentdat de databank per schooltype minimaal tweehonderd(groep 5/6) tot vierhonderd (vmbo) bronnen bevat.Via de homepage komt de gebruiker bij het gewenste


Bibliotheek biedt onderwijs steeds diverser ondersteuning: digitaal en in real time


schooltype en vervolgens is er de mogelijkheid per school-vak of leergebied te zoeken of algemeen op trefwoord te zoe-ken. Wie als trefwoord ‘Tweede Wereldoorlog’ intikt, krijgtonder meer links naar ‘Werkstukwijzer Tweede Wereldoor-log’ en ‘Anne Frank is niet van gisteren’. Vmbo’ers kunnenzich ook op beroepen oriënteren. Ten slotte zijn er linksnaar Kennisnet, Davindi en Digischool.Dat laatste roept de vraag op wat Schoolbieb.nl meer te bie-den heeft dan deze al bestaande en in het onderwijs goed in-geburgerde sites. ‘We onderscheiden ons door onze selectie’,stelt Van der Lelij. ‘Kennisnet en Davindi bijvoorbeeld bie-den heel veel links, maar wij selecteren links.’Daarbij letten de Schoolbieb-redacteuren niet alleen op be-trouwbaarheid van de informatie, maar ook of deze voor dedoelgroep begrijpelijk is. Het aantal bronnen wordt bewustbeperkt gehouden. ‘Voor het vmbo houden we het meestalop zes bronnen’, vertelt redacteur Nienke Roozendaal. ‘Nietzoveel als bij Google, maar bij ons heb je iets aan elke bronen klopt het wat er staat.’ De bronnen kunnen boektitels,websites, artikelen of filmpjes zijn. Schoolbieb.nl koopt con-tent in, zoals filmpjes over beroepen (voor het vmbo), ani-matiefimpjes over de exacte vakken, artikelen uit Zo Zit daten AO-reeks. Een contentmanagementsysteem checkt regel-matig of de links nog actueel zijn.Elk item bestaat uit een korte introtekst met fotootje en eenbodytekst van - voor vmbo’ers - maximaal vier alinea’s pluslinks naar bronnen. De keuze van de onderwerpen wordt in-gegeven door het curriculum, de kerndoelen en eindtermen,vertelt Roozendaal. ‘We sluiten zo dicht mogelijk aan bijwat er op school gebeurt. Schoolbieb.nl is een extraatje bo-venop de lesmethode.’Daarnaast sluiten redacteuren aan bij de actualiteit, met itemsover bijvoorbeeld Irak en Afghanistan, en bij de leefwereldvan jongeren, met items over drugs en loverboys. Ook verzoe-ken van leerlingen worden gehonoreerd, vertelt Roozendaal.‘Zo is er een dossier over straatkinderen gekomen.’

GROTE ENCYCLOPEDIE Schoolbieb.nl was in januari 2007 goed voor negenhonderdgebruikers met in totaal 20.000 bezoeken. ‘Nog niet zoveel’,vindt Van der Lelij, ‘maar de site is ook nog in opbouw.’Vanaf najaar 2007 moet Schoolbieb.nl echt scholen gaanveroveren. De docenten met wie redacteuren overleggen ofze op de goede weg zitten, zijn redelijk tot zeer positief overde mogelijkheden van de website. ‘Ik zie de meerwaarde vandeze site vooral in de verwijzingen naar boeken en artike-len’, stelt Lute Rook. Hij is docent in groep 5 en midden-bouwcoördinator op de Julianaschool in Rijssen die reflec-tieschool is voor een Schoolbieb-redactieteam. ‘Verwijzingennaar internetsites zijn er al genoeg, kijk maar naar Kennisnet.’Niet erg zinnig vindt Rook het oefenmateriaal dat nu bij eenvak als rekenen aangekondigd staat. ‘Oefenen met sommenvia zo’n website vind ik onzin. Op dit gebied wordt genoegaangeleverd door educatieve uitgeverijen. Maar wat bijvoor-beeld bij aardrijkskunde staat, extra informatie over de pro-vincies, dat vind ik zeer bruikbaar.’ Zijn school gebruikt dewebsite nog niet zo veel, maar dat komt ook, aldus Rook,omdat het deel voor het primair onderwijs nog niet zoveelbevat. Hij vindt Schoolbieb.nl vooral handig om in te zettenbij groepsopdrachten in de klas. Zoals: zoek extra informatieover dit en dit onderwerp. ‘Ik zie Schoolbieb.nl als een grote

encyclopedie op kinderniveau.’Wat Rook betreft wordt Schoolbieb.nl aan Kennisnet gehan-gen. Want waarom nou een tweede website als er al een siteis die bovendien door scholen intensief gebruikt wordt.Voor Margreet van Gelderen, biologielerares op het ZernikeCollege in Groningen, zou dat daarentegen de aantrekkelijk-heid van Schoolbieb.nl niet vergroten. ‘Hun kracht is deoverzichtelijkheid en dat is nou net wat ik op Kennisnetmis. Daar moet ik te veel keuzes maken.’ Van Kennisnet ge-bruikt ze alleen de onderdelen Digischool en Examensite,voor het overige kan ze er niets mee in haar lessen. DoorSchoolbieb.nl was ze juist aangenaam verrast: ‘Ik wist nietdat de site bestond, maar hij ziet er leuk uit en bevat bruik-bare dingen.’Haar school heeft een digitale leeromgeving, Brainbox Black-board. Zelf maakt ze daar intensief gebruik van. ‘Als ik eenonderwerp uitleg, zoek ik er van tevoren handige sites bij.Zo kan ik voortaan dus ook Schoolbieb.nl gebruiken.’ Zemist bij haar vak wel enkele onderwerpen, bijvoorbeeld evo-lutie, en de indeling loopt niet helemaal parallel aan die van

haar lesmethode, maar dat vindt ze geen probleem.Ze vindt de lengte en toon van de introteksten goed afge-stemd op vmbo-leerlingen. Niet te moeilijk, niet te lang(maximaal 1 beeldpagina tekst) en liefst met plaatjes, is haareigen motto, en dat komt aardig overeen met de informatieop Schoolbieb.nl. ‘Het artikel Hoe “aaps” is een mens is echthet maximum aan tekst voor vmbo-leerlingen, maar Bloed inbeeld is hartstikke leuk. Als ik dat zelf allemaal had moetenuitzoeken, zou ik veel gemist hebben.’

KOSTENOp dit moment is Schoolbieb.nl nog gratis. Maar door detoenemende hoeveelheid ingekochte content moet de sitestraks gaan werken met een inlogcode. ‘Het idee is dat leer-lingen straks met hun bibliotheekpas kunnen inloggen’, ver-telt Van der Lelij. Tot 12 jaar zijn kinderen gratis lid van deopenbare bibliotheek, maar daarna kunnen bibliothekeneen (gereduceerd) tarief berekenen. Ook voor een algemeneschool-inlogcode zullen scholen waarschijnlijk moeten be-talen, zegt Van der Lelij.Dat is een slecht idee, vindt Rook. ‘Deze service moet gratiszijn. Als de bibliotheken dat niet kunnen waarmaken, moe-ten ze er niet aan beginnen. Of proberen geld bij het minis-terie te halen.’Van Gelderen twijfelt. Ze begrijpt dat vulling en vooral on-derhoud van de site veel tijd kost en vindt het niet raar datdaar op termijn voor betaald moet worden. ‘Maar ik zou hetdan wel eerst een tijd willen uitproberen om te kijken watmijn leerlingen er mee kunnen. En dan zou ik het van harteaanbevelen bij de persoon die bij ons op school over hetbudget gaat.’

www.schoolbieb.nl Van 18 t/m 20 september 2007 is er een promo-tieactie van Schoolbieb voor groep 7 en 8, met onder meer een quizvoor leerlingen. Contact via [email protected]

<<

‘Kracht van Schoolbieb.nlIs de overzichtelijkheid’


door Bea Ros

Neem een klassenbezoek aan de bibliotheek. Een heel stelkinderen duikt na het ‘en nu mogen jullie zelf een boek uit-zoeken’ meteen de kasten in om daar boeken van de plankte trekken. Blik op de cover, misschien op de naam van deschrijver en even de achterkant scannen. Zo hebben ze snelhun keuze gemaakt. Maar altijd zullen er kinderen zijn dieniet weten waar ze het zoeken moeten. En meestal zijn ditde kinderen met leesproblemen, zoals dyslectici, slechtzien-den, allochtonen en (sommige) autisten. ‘Een bibliotheek iseen confrontatie met hun onvermogen’, zegt Nanda Geuze-broek, consulent Makkelijk Lezen bij de StadsbibliotheekHaarlem. ‘Ik heb een dyslectische stagiaire gehad en die hadin het begin als ze de bieb in kwam maar één gedachte: waaris de uitgang.’

LAAGDREMPELIGGeuzebroek, zelf moeder van twee dyslectische kinderen,startte vijf jaar geleden een Makkelijk Lezen Plein (kortwegMLP) in de Haarlemse bibliotheek. Zij schakelde daarvoorexterne specialisten op het gebied van dyslexie in. De collec-tie telde destijds al de nodige Makkelijk Lezenboeken, maardie stonden gewoon, zij het met oranje rugsticker, tussen deandere boeken. Dat was te weinig laagdrempelig, merkteGeuzebroek. In het MLP, een aparte hoek in de bibliotheek,staan boeken frontaal gepresenteerd, met de cover naar vo-ren. ‘Dat is het verschil tussen wel en geen toegang bieden.Tegen collega’s en leerkrachten zeg ik: als je zo’n frontalepresentatie niet kunt realiseren, heeft het geen zin een MLPin te richten.’Behalve toegankelijke boeken bevat het MLP ook materialenwaarmee mensen lezen kunnen omzeilen, zoals luisterboe-ken, boekverfilmingen en cd-roms. Gebruikers van het MLPworden niet aan hun lot overgelaten, maar krijgen desge-wenst advies. Daarnaast organiseert de bibliotheek informa-tieavonden met gastsprekers, bijvoorbeeld over dyslexie ende Ralfi-methode (methodiek voor effectief leesonderwijsuit het project Leesimpuls Speciaal Basisonderwijs). LoesMense, intern begeleider op basisschool De Duinroos in Vel-zenbroek, bezoekt deze avonden regelmatig: ‘De avondenwisselen van kwaliteit, afhankelijk van de gastspreker’. Dieover RALFI bracht haar niets nieuws, de avond met dyslexie-

Voor kinderen die moeite hebben met lezen is een bibliotheek een ondoordring-baar oerwoud. Om hen toch te verlokken tot lezen richten steeds meer bibliothe-ken een aparte hoek in, het Makkelijk Lezen Plein. Bij het gelijknamige landelijk di-gitale kenniscentrum kunnen leerkrachten, ouders en kinderen terecht voor infor-matie en leestips.

Als lezen niet vanzelf gaat

specialist Tom Braams vond ze heel goed. ‘Hij was heelreëel. Ouders van een dyslectisch kind verwachten individu-ele begeleiding gedurende de hele schoolloopbaan. Dat kanniet, zei Braams, want daarvoor mist de school de expertiseen de tijd.’ Haar eigen school kan bijvoorbeeld maar eenochtend remedial teaching bieden, ofwel een half uurtjevoor zes leerlingen. Elke ondersteuning van buiten deschool, zoals een MLP in bibliotheken, is dan meegenomen.Helaas heeft de bibliotheek in IJmuiden, waarbij Mensesschool is aangesloten, nog geen MLP, dus kan ze ouders enleerlingen er nog niet naar verwijzen.

Maar dat verandert mogelijk. Het concept van het Haarlem-se MLP is in 2005 opgepakt door de Vereniging van Openba-re Bibliotheken en inmiddels richten steeds meer bibliothe-ken een MLP in: 76 basisbibliotheken (een bibliotheek metmeer locaties) hebben inmiddels zo’n plein en 63 bereidener eentje voor.Daarnaast is er een landelijk kenniscentrum MLP opgericht:een website met informatie en leestips voor leerkrachten,ouders, kinderen en jongeren. Scholen die nog geen biblio-theek met een MLP in de buurt hebben, kunnen hier terechtmet vragen. Mense maakt daar grif gebruik van. Ze heeft bij-voorbeeld gevraagd hoe de readingpen, een leespen die Ne-derlandse en Engelse woorden scant en voorleest, in gebruikis. ‘Daar gaat Nanda Geuzebroek dan achteraan. Het prettigeis dat ze heel realistische en praktische informatie geeft.’

HOUVASTLisanne Hartman, zelf zwaar dyslectisch - ze zit in 5havo enleest op avi-3 - maakte samen met Nanda Geuzebroek de af-deling jongeren van de website. Ze adviseerde Geuzebroekom de site heel rustig te houden: rechte kolommen, weinigfranje en een grote letter. En inderdaad valt de website opdoor het sobere design - een must voor moeilijk lezenden.Zelf leest Hartman zo min mogelijk. ‘Van lezen word ik moe


MLP biedt leerling ènschool extra expertise


en chagrijnig. Om je een idee te geven: de ondertitels op tvgaan me te snel.’ Als ze al in de bibliotheek komt, zet ze di-rect koers naar de luisterafdeling. Toch kan ze wel tips voorgeschikte boeken geven: ‘Een grote letter, rustige pagina’sen liefst met plaatjes. Verder moet het een verhaal zijn waarje snel in zit en met een niet te ingewikkelde plot.’Precies de dingen waar Geuzebroek boeken op selecteert.Plus op aanstekelijkheid. Want dat is de makke met veelboeken uit makkelijklezenseries. Dat zijn niet de leuksteboeken, zegt ze met gevoel voor understatement. ‘Wel dege-lijk, maar niet sprankelend.’Helemaal eromheen kan ze niet, maar een MLP bevat ookvele andere titels, zoals van Paul van Loon, Mirjam Mous,delen uit de Klavertjes-serie van Kluitman en de DonaldDuck. ‘Je moet je hoogdravende literaire eisen laten vallenen werken aan succeservaringen’, adviseert ze. ‘Het gaat er-om kinderen aan het lezen te krijgen. Die series van Kluit-man geven bijvoorbeeld herkenning en houvast. Literaireboeken kun je voorlezen, maar geef kinderen om zelf te le-zen toegankelijke boeken in handen.’Ook Loes Mense, die naast haar werk op school een eigendyslexiepraktijk heeft, benadrukt het belang van voorlezen:‘Veel kinderen hebben geen zin meer in lezen, omdat ze teveel faalervaringen hebben gehad. Ik adviseer ouders: laatmaar even. Lees hen voor en laat ze ervaren hoe leuk verha-len zijn.’ Want dat boeken iets te bieden hebben, is geen er-varing die je met avi-1-boekjes, waartoe slechte lezers somsmaandenlang veroordeeld zijn, opdoet.Ook samen lezen is een goed alternatief. Daarbij is het zaakdat volwassenen kinderen niet corrigeren, maar lastigewoorden juist voorzeggen. Zo kunnen kinderen een woord-beeld inprenten. Op Menses school is gekozen voor tutorle-zen, waarbij een leerling uit de bovenbouw samen met eenmoeilijk lezende leerling uit groep 4 een boekje leest. De

laatste mag aangeven wanneer hij zelf wil lezen en wanneerde ander moet voorlezen. ‘Daarbij staat het plezier voorop,lezen moet gezellig blijven.’

WAANIDEEScholen kunnen uiteraard zelf ook een MLP inrichten. Zekunnen voor advies terecht bij het digitale kenniscentrum.Hier staat onder meer een top-100 van geschikte boeken.Veel daarvan zullen scholen al in de kast hebben, dan komthet aan op een aantrekkelijke presentatie. Soms kunnenscholen via de openbare bibliotheek een wisselcollectie hu-ren. Een geheid succes is de Stoute Hendrik-serie van Frances-ca Simon. ‘Die moeten scholen verplicht aanschaffen, daarkrijg je kinderen echt mee aan het lezen.’Let bij non-fictie goed op de vormgeving, adviseert Geuze-broek. ‘Uitgevers hebben het waanidee dat kinderen vooraldrukke en kleurrijke pagina’s willen. Voor slechte lezerswerkt dat averechts.’ Juist voor deze doelgroep is de aloudeAO-reeks aan te bevelen.Haar belangrijkste tip aan leerkrachten? Verdiep je een beet-je in het aanbod: ‘Wat mij opvalt is dat leerkrachten slechtop de hoogte zijn van wat leuke kinderboeken zijn.’ Ze hoe-ven van haar echt niet in hun vrije tijd jeugdboeken te le-zen. Maar dan citeert ze leesonderzoeker Kees Vernooij,gastspreker op een van hun informatieavonden: ‘Hij advi-seerde om dagelijks tijd in te ruimen voor stillezen. De leer-kracht moet dan geen schriften nakijken, maar zelf ook eenjeugdboek lezen.’Even terug naar Lisanne. Die niet veel boeken leest, maar zewel regelmatig beluistert. ‘Mijn favoriete boek? Dat is nogsteeds Blauwe plekken. De juf in groep 8 heeft dat voorgelezen.’

www. makkelijklezenplein.nl : Op het gedeelte voor jongeren ver-zorgt Lisanne Hartman de maandelijkse column.

AN

NE

HO

TT

ENH

UIS

Het Makkelijk Lezen Plein in de openbare bibliotheek Haarlem fungeert al een paar jaar

<<


door Carolien Nout

Leerlingen dwalen door de gangen van een groot museum.Zij krijgen uitleg over schilderijen van Groningse expres-sionistische schilders, een moderne beeldhouwer als Ri-chard Long of over de mode van Victor en Rolf. Somsmoeten ze een puzzel oplossen of meedoen aan een quizom te laten zien wat ze geleerd hebben. Maar rennen overde gangen is er niet bij, het bezoek aan het museum is al-leen virtueel. Met het adventurespel Artogather leren vmbo-leerlingen op een speelse manier over allerlei kunst-vormen en -stromingen.Het stoorde Ada Bosman, docente beeldende vakken onderandere op het vmbo aan het Noorderpoortcollege in Gro-ningen, dat er voor haar leerlingen zo weinig inspirerendlesmateriaal was. ‘Ik vind het belangrijk dat ook vmbo-leerlingen in aanraking komen met kunst. Mij gaat het er-om dat leerlingen kunst onderzoeken om vervolgens zelfook iets te gaan maken. Je ziet dat deze kinderen hier endaar wel iets van internet plukken, maar om er vervolgenszelf mee aan de slag te gaan en naar hun eigen idee iets temaken, dat vinden ze erg moeilijk.’

EINDTERMENBosmans idee viel in goede aarde bij de projectleider ictvan Biblionet Groningen, een regionaal samenwerkings-verband van bibliotheken, en bij het Innovatiecentrum ictvan het Noorderpoortcollege. Ze wisten een subsidie los tepeuteren bij het ministerie van OCW en starten een pro-jectgroep om game-based education te realiseren. ‘De uitda-ging was om iets te maken waarmee de leerlingen informa-tie verzamelden over kunst in een virtuele omgeving enhen tegelijkertijd uit te dagen ermee aan de slag te gaan’,vertelt Bosman. ‘Wij wilden daarbij de bronnen van de bi-bliotheek en het museum voor ze ontsluiten. Het spelmoest wel aansluiten op de eindtermen van het vmbo.’In een uniek samenwerkingsverband werd in twee jaar tijdeen prachtig vormgegeven spel ontwikkeld dat aan die ei-sen voldeed. Het spel met de naam Artogather verwijst naarkunst om te verzamelen, maar het heeft ook de betekenisvan samenwerken. Zo overlegden de docenten intensiefmet medewerkers van Biblionet en het Groninger Museumover de informatie die het spel moest bieden: welke kunst-vormen, schilders of architecten. Ook bespraken ze hoe deachterliggende informatie uit de bibliotheek ontsloten

Docenten van het Noorderpoortcollege, medewerkers van Biblionet Groningen enhet Groninger museum ontwikkelden samen een educatief spel voor vmbo-leerlin-gen over kunst: Artogather.

Spelenderwijs kunstontdekken in vmbo

moest worden. In het Innovatiecentrum van het Noorder-poortcollege werkte een groep computercracks, die via eenreïntegratietraject werden geholpen bij hun terugkeer opde arbeidsmarkt, urenlang aan de mooiste grafische beelden.

KLIKGEDRAGToen het spel klaar was, konden de leerlingen van hetNoorderpoortcollege ermee aan de slag. Ook docentenhebben er uitgebreid mee gespeeld. ‘Zij vonden het ergleuk!’, zegt projectleider Herman Veenker van het Innova-tiecentrum. ‘We hebben door middel van enquêtes en ob-servering van het klikgedrag een goed beeld gekregen vande manier waarop leerlingen het spel speelden. Het bleek

dat leerlingen er erg verschillend mee omgingen. Sommi-gen houden bijvoorbeeld niet van spelletjes, die willen lie-ver meteen weten wat ze moeten leren. Je moet bij zo’nspel ook goed rekening houden met de technische eisen.Niet iedereen heeft een breedbandverbinding en dan kunje het spel niet spelen. Verrassend genoeg bleek dat veelmeisjes de kleuren niet zo mooi vonden. Ik vind het weljammer dat we niet wetenschappelijk hebben kunnen on-derzoeken wat leerlingen er nu precies van leren. Dat zougoede informatie opleveren voor vervolgprojecten, wantdan kun je de “bewezen werkende methode” gebruiken.’De plaatjes, beelden, muziek en de spelletjes prikkelen defantasie van de speler. ‘Natuurlijk moet je als school dekennis of techniek aanreiken’, legt Bosman uit. ‘Bijvoor-beeld in mijn lessen over mode moeten de leerlingen lereneen rechte naad te stikken. Maar wat je daar vervolgensmee kunt maken, moeten ze zelf ondervinden en gaandoen, aan de hand van praktische opdrachten. Zo werkthet in dit spel ook. De leerlingen krijgen informatie opmaat over kunst, en kunnen aan het einde van het spelhun eigen expositie maken en die vervolgens mailen naarvrienden of familie.’Veenker is tevreden over de samenwerking binnen hetprojectteam. ‘Het heeft verschillende voordelen gehad


‘Docenten hebben grote inbreng gehad’


voor ons als school. Dankzij dit project zijn ook docenten in-tensief met ict in aanraking gekomen. We hebben deze ma-nier van werken inmiddels voortgezet in andere projecten.’

LEEROMGEVINGOok de medewerkers van Biblionet Groningen, Hans vanDijk en Marijke Gröniger, zijn te spreken over het resul-taat. ‘Voor ons was het belangrijk dat wij de schat aan in-formatie in onze bibliotheek toegankelijk konden makenvoor deze specifieke doelgroep: de vmbo-leerlingen. Dat isvoor ons een moeilijk bereikbare groep’, vertelt Van Dijk,die als hoofd ict penvoerder was van het project.‘Wij selecteren de informatie en kijken naar de context zo-dat de leerlingen niet verdwalen in de overvloed aan ken-nis’, verduidelijkt Gröniger. ‘In de leeromgeving die is ge-koppeld aan het spel, kan met behulp van een aquabrow-ser doorgeklikt worden naar meer informatie over de kun-stenaar, naar een website of een encyclopedie. Daarbijhebben de docenten een grote inbreng gehad. Zij hebbeninleidingen geschreven bij de verschillende lemma’s. Zijvonden het ook mooi om hun eigen informatie weer terugte zien in het spel. En zij wezen ons op het taalgebruik.Wij spreken bijvoorbeeld van bronnen als we verwijzennaar meer informatie, maar de leerlingen zegt dat niets.Dat hebben we dus “waar zoek ik” genoemd.’Niet alleen de bibliotheek heeft de informatie rondom hetspel gerangschikt in de leeromgeving, ook het GroningerMuseum gaat er binnenkort zijn bronnen aan toevoegen.Eenmaal gelinkt, kan alle informatie eenvoudig actueel ge-houden worden.Nu de samenwerking goed is bevallen, en de contactenzijn gelegd, is de vraag gerechtvaardigd of er meer spellen

zullen volgen. Maar dat zal volgens Biblionet niet zo een-voudig gaan. ‘Een goed spel maken is heel erg duur. Wijkonden dit alleen doen dankzij de subsidie’, legt Van Dijkuit. ‘Voor uitgevers is het ontwikkelen van een dergelijkspel eenvoudigweg niet haalbaar. Wat wij wel doen is dekennis die we ermee hebben opgedaan, voort te zetten inandere projecten (zie kader). Wij vinden het als bibliothe-ken belangrijk de verbinding te leggen tussen de fysiekewereld en de digitale, en omgekeerd.’En zo kunnen leerlingen die enthousiast geworden zijndoor het spel, ook gemakkelijk een stapje buiten de digita-le wereld maken. Midden in het centrum van Groningenligt immers het Groninger Museum, dat een prachtigekunstcollectie heeft die in real time bewonderd en beleefdkan worden.

Wadden & WaterArtogather betekent kunst om te verzamelen,maar het heeft ook de betekenis van samenwer-ken. Het spel is kostenloos te downloaden en tegebruiken. Voor de zomer zal de elektronischeleeromgeving van de bibliotheek en het GroningerMuseum via het spel te bereiken zijn. Andere sa-menwerkingsprojecten van Biblionet en middelba-re scholen in de Groningse regio zijn het Wadden& Water project en Lezen zonder grenzen. Dezeprojecten zijn er zowel in een Nederlandstalige alseen Duitstalige versie. Zie www.biblionet.nlHet spel Artogather, een educational art-ventureis te spelen via internet opwww.artogather.nl/swf/

Leerlingen hebben dankzij bibliotheekproject nu ook digitaal toegang tot het Groninger Museum

JOH

NS

TO

EL

<<


Dat de openbare bibliotheek veel met scholensamenwerkt is bekend. Maar over het totaleaanbod is men nog wel eens verbaasd. De bi-bliotheek heeft bijvoorbeeld al leesbevorde-ringsprogramma’s voor de allerkleinste, maardoet ook veel aan huiswerkbegeleiding enheeft speciale programma’s voor dyslectischekinderen. In de brochure De bibliotheek helptleren zijn de diverse mogelijkheden van de bi-bliotheek op het educatievlak opgenomen.

De bibliotheek helpt lerenDe brochure is uitgegeven door de landelijkeVereniging van Openbare Bibliotheken en hetProcesbureau Bibliotheekvernieuwing. Hetaanbod in uw gemeente kan afwijken van debeschrijvingen in de brochure. Voor meer in-formatie kunt u contact opnemen met uw lo-kale bibliotheek. De brochure is kosteloos tebestellen door een e-mail te sturen naar [email protected], o.v.v. Brochu-re-educatie. Zolang de voorraad strekt.

De bibliotheek is veel meer dan boeken alleen.Er is een groot educatief aanbod voor jong enoud. Op de dvd De Bibliotheek, Kijk op kenniskomt een deel van het aanbod aan de orde. Dedvd begint bij de samenwerking met consulta-tiebureaus, lagere en middelbare scholen omvia volwassenonderwijs uiteindelijk uit te ko-men bij seniorencursussen.

De dvd biedt een verassende kijk in de biblio-theek en laat zien dat de bibliotheek veel meeris dan een uitleeninstelling van materialen. Ookvoor de dvd geldt dat het een landelijke uitgaveis en dat het lokale aanbod kan verschillen. Dedvd is kosteloos te bestellen door een e-mail testuren naar [email protected],o.v.v. Dvd-educatie. Zolang de voorraad strekt.

Kijk op kennis

Al@dinWat is de achtergrond van ‘1 april?’ Hoeveelkilometer snelweg ligt er in Nederland? Waarkomt carnaval vandaan? Waarom is Orion eenwintersterrenbeeld? Dit soort vragen kunnenaan al@din gesteld worden. www.aladin.bibli-otheek.nl is de vraagbaak van de openbare bi-bliotheek op internet. Een landelijk netwerkvan bibliothecarissen draagt zorg voor de be-antwoording. Dat doen ze door onder meerwebsites, abonneediensten op het web, boe-ken, naslagwerken, tijdschriftartikelen en in-stanties te raadplegen. Voor de beantwoording van vragen werkt

Al@din met vier niveaus. Wie een vraag heeftkan die eerst stellen bij de Kennisbank. Hierinbevinden zich alle oude vragen en antwoor-den. Als de vraag niet eerder gesteld is, kan hijverstuurd worden en komt hij terecht bij dedichtstbijzijnde bibliotheek. Als voor de vraagspecialistische kennis nodig is, dan gaat devraag een niveau hogerop naar een op dat ge-bied gespecialiseerde bibliothecaris. Tenslottewordt er gebruik gemaakt van externe deskun-digen zoals de Universiteit van Amsterdam.

www.aladin.bibliotheek.nl

www.literatuurplein.nlwww.literatuurplein.nl is een digitaal kennis-en ontmoetingsplein voor de literatuur. Hetricht zich zowel tot lezers die op zoek zijn naarinformatie (zoals scholieren of docenten) ofop de hoogte willen blijven van ontwikkelin-gen als tot de lezers die door deelnemen aanleeskringen, literaire cursussen of schrijfcursus-

sen ook actief in de weer zijn met literatuur.De website bevat onder andere een literaireagenda en verwijzingen naar een groot aantalschrijvers. Bovendien is er veel ruimte inge-ruimd voor het literaire nieuws.

www.literatuurplein.nl

Zoek & BoekVanaf april 2007 hebben bibliotheekleden de be-schikking over miljoenen boeken, tijdschriften,cd’s, muziek-dvd’s en muziekpartituren. Dankzijzoek&boek kunnen bibliotheekleden deze mate-rialen online aanvragen bij elke bibliotheek in Ne-derland. Met zoek&boek hebben bibliotheekle-den via internet toegang tot 35 miljoen boeken,cd’s, muziek-dvd’s en muziekpartituren: 24 uurper dag, zeven dagen per week en vanuit huis.Zoek & Boek wordt met een mediacampagne ge-

lanceerd. Voor bibliotheekleden is er een specialeprijsvraag. Inzenders van de goede antwoordenmaken kans op een geheel verzorgd weekend Pa-rijs voor twee personen, inclusief retourticketsvoor de TGV en twee hotelovernachtingen. Naastdeze hoofdprijs worden nog vijftig exemplarenverloot van De wandelaar, de succesvolle nieuweroman van Adriaan van Dis, die zich in Parijs af-speelt. U vindt zoek&boek op de website van uweigen bibliotheek of op www.bibliotheek.nl.


Het Leesplein (www.leesplein.nl) is een be-langrijk verzamelpunt voor leesbevorderingten behoeve van kinderen en jongeren (0 tot16) op het internet. Er is van alles te vindenwat maar enigszins te maken heeft met jeugd-boeken en lezen. Er zijn vier ingangen. Een voor peuters, eenvoor 6- tot 12-jarigen, een voor 12- tot 16-ja-rigen en een voor volwassenen (laten lezen).De allerjongsten vinden er enkele boekenspel-letjes en kleurplaten. Daar kunnen ze zelf mee

Alles over boeken en lezenaan de slag. Voor volwassenen is er informatieover voorlezen, boeken, thema’s, en tips bijboeken. Voor de 6- tot 16-jarige zijn er alle-maal tips opgenomen. Tips om te lezen, om tedoen of om naar te kijken. Er is een aparte in-gang voor 6- tot 12-jarige en voor 12- tot 16-jarige. Tot slot is er een deel voor volwasse-nen. Met nieuws, voorstellingen, boekentips,informatie over voorlezen, leesniveau’s, enz.

www.leesplein.nl

De openbare bibliotheken onderhouden of on-dersteunen een aantal websites voor deze doel-groep, bijvoorbeeld:www.peuterboekenplein.nl; www.nationale-voorleesdagen.nl en www.voorleesvogel.nl.Achter de laatste website schuilt een voorlees-programma dat kinderen de kans geeft uit te

groeien tot enthousiaste lezers. Het stimuleertouders om met meer plezier voor te lezen enondersteunt professionals die werken met vve.Het voorleesprogramma De Voorleesvogel iseen initiatief van de bibliotheken van de viergrote steden: Amsterdam, Den Haag, Utrechten Rotterdam, met steun van Stichting Lezen.

Educatie voor nul- tot zesjarige

Jeugdkrakers competitie De Nationale Jeugdkrakerscompetitie is eenzoekwedstrijd op internet waarbij leerlingenvan groep 8 met elkaar de strijd aangaan. Dewedstrijd wordt georganiseerd door de Ver-eniging van Openbare Bibliotheken in samen-werking met Schoolbieb.nl. In 2006 namenmeer dan 300 scholen deel aan de competitie.De gestelde leerdoelen zijn onder meer: inter-net gebruiken als een belangrijke informatie-bron voor het maken van werkstukken enspreekbeurten; zelfstandig leren zoeken op in-ternet met behulp van belangrijke bronnen

voor de jeugd en zoekmachines; - kennisma-ken met veel gebruikte functies van internetzoals mailen, het binnenhalen van stukkentekst en afbeeldingen enz. Ter illustratie eenvraag die in 2006 is gesteld: Jasper moet eenspreekbeurt maken over het gebit. Veel men-sen vinden gave en witte tanden heel belang-rijk. Maar in sommige landen waren vroegerzwarte tanden juist heel erg in de mode.Vraag: waarom wilden vrouwen in o.a. Japanvroeger zwarte tanden hebben? Meer infor-matie via www.jeugdkrakers.bibliotheek.nl.

Bibliotheken in brede scholenCasanova werkte van 1784 tot 1797 als bibli-othecaris voor de graaf van Waldstein op hetkasteel Dux in Bohemen. Zijn naam kan ookgelezen worden als ‘casa nova’: ‘nieuw huis’,wat symbool staat voor vernieuwing. Het pro-ject Casanova heeft als doel vragen, antwoor-den en ervaringsgegevens die van belang zijnbij de participatie van een bibliotheek binneneen brede school via een kennisnetwerk en/of

persoonlijke consultatie aan elkaar te koppe-len. Het Casanova project wordt uitgevoerd inopdracht van de Vereniging van Openbare Bi-bliotheken en gefinancierd door het ministerievan OCW, mede in het kader van OperatieJong. Meer informatie over het project en overde deelname van bibliotheken in brede scho-len kunt u vinden via de website www.debibli-otheken.nl/casanova.


Boekenpret is een methode om jonge kinde-ren en hun ouders te laten ontdekken dat jeveel plezier kunt beleven aan voorlezen. Debedoeling is de taalontwikkeling te stimule-ren, waardoor de aansluiting bij het (lees)on-derwijs vergemakkelijkt wordt en de kinderende gelegenheid krijgen zich uiteindelijk te ont-wikkelen tot goede lezers. Boekenpret is voor-al gericht op autochtone en allochtone gezin-

Boekenpret en Fantasianen waar weinig aandacht is voor (voor) le-zen. Ouders van kinderen in de leeftijd van 0-6jaar worden via de beroepskrachten, verbon-den aan instellingen voor kinderopvang, bibli-otheken en scholen, gestimuleerd om thuisvoor te lezen. Fantasia is een tegenhanger vanboekenpret en is bedoeld om de leesmotivatievan kinderen van 4-12 jaar te bevorderen.Meer informatie via www.boekenpret.nl.



Deze special over school en bibliotheek is gemaakt door de redactie van Didaktief en medewerkers van de VerenigingOpenbare Bibliotheken en het Procesbureau Bibliotheekvernieuwing.

De special is betaald door het procesbureau Bibliotheekvernieuwing.

Coördinatie: Monique MarreveldAuteurs: Annemieke ter Beek, Monique Marreveld, Carolien Nout, Bea

Ros, Norma VerheijenEindredactie: Monique MarreveldOmslagfoto: HumantouchphotoVormgeving: Fizz NMS

De special is verschenen in Didaktief, april 2007, en is niet los verkrijgbaar.

Voor meer informatie over specials kunt u zich wenden tot de redactie van Didaktief, Molukkenstraat 200, 1098 TWAmsterdam, tel. 020 – 59 000 99, fax 020 – 59 000 98, www.didaktief.nl.

De redactie dankt de volgende sponsors:Procesbureau BibliotheekvernieuwingPostbus 855182508 CE Den Haagtelefoon: 070 - 311 58 30fax: 070 – 346 24 09e-mail: [email protected]: www.bibliotheekvernieuwing.nl

didaktiefO P I N I E E N O N D E R Z O E K V O O R D E S C H O O L P R A K T I J K

Vereniging van Openbare BibliothekenGrote Marktstraat 43Postbus 161462500 BC Den HaagTelefoon 070 309 01 [email protected]

SPECIAL SCHOOL EN BIBLIOTHEEK - Didactief · Als lezen niet vanzelf gaat Voor kinderen die moeite...

Documents

Transcript of SPECIAL SCHOOL EN BIBLIOTHEEK - Didactief · Als lezen niet vanzelf gaat Voor kinderen die moeite...