Een leven lang lezensamen in actie tegen laaggeletterdheid

onderzoek | oplossingen | samenwerking

2

3

In deze publicatie:

5 Een leven lang lezen: van groot maatschappelijk belang

6 Geletterdheid in Nederland: speerpunt voor ministerie, gemeente én bibliotheek

9 De jeugd heeft de toekomst: aandachtspunten voor een hogere leesvaardigheid

10 de Bibliotheek, spin in het web: samen in actie tegen laaggeletterdheid

13 Jong geleerd is oud gedaan: focus op taalontwikkeling, leesplezier en -gedrag

17 Meer weten, meer lezen: informatie over laaggeletterdheid

Een leven lang lezensamen in actie tegen laaggeletterdheid

4

Laaggeletterdheid kost de samenleving

jaarlijks € 537 miljoen

4

5

Het belang van een hoge lees- en schrijfvaardigheid is groot voor een groeiende economie, de nationale volksgezondheid, succesvolle carrières en een bloeiend cultureel-maatschappelijk leven. Kortom, voor een moderne kennismaatschappij als Nederland.

Het belang van een hoge lees- en schrijfvaardigheid voor onze maatschappij wordt onderbouwd door uiteenlopende onderzoeken. Een greep uit de belangrijkste onderzoeksresultaten:

- In onze moderne kennissamenleving is 80% van het werk gerelateerd aan lezen en schrijven. Er bestaat een sterk verband tussen enerzijds een lage leesvaardigheid en anderzijds werkloosheid, lage lonen en geringe carrièrekansen1. Laaggeletterdheid kost de samenleving jaarlijks € 537 miljoen2.

- Een hogere leesvaardigheid van volwassenen verklaart meer dan de helft (55%) van de verschillen in de lange termijngroei van het Bruto Nationaal Product3.

- Laaggeletterde kinderen en volwassenen vertonen vaker risicohoudend gedrag, zoals roken, drinken en geweld. Kinderen van laaggeletterde ouders lopen ook een grotere kans om daadwerkelijk minder gezond te zijn4.

- Vaardige lezers bezoeken meer musea, concerten, toneelstukken en sportwedstrijden. Ze maken vaker zelf kunst en doen meer aan sport en vrijwilligers- of liefdadigheidswerk1.

Een leven lang lezen:van groot maatschappelijk belang

1 National Endowment for the Arts, 2007. 2 Wim Groot en Henriëtte Maassen van den Brink, Stil vermogen, een onderzoek naar de maatschappelijke kosten van laaggeletterdheid, Stichting Lezen & Schrijven, Den Haag, 2006. 3 Coulombe, Tremblay & Marchand, 2004. 4 DeWalt & Hink, 2009.

6

Lezen is niet voor alle Nederlanders vanzelfsprekend. Eén op de tien Nederlanders heeft moeite met lezen en schrijven. Leeshouding en schoolprestaties zijn voorname indicatoren voor de ontwikkeling van de geletterdheid.

Nederland behoort tot de weinige landen waar de leesprestaties sinds 2001 zijn verslechterd. Nederlandse basis- en middelbare scholieren hebben in vergelijking met kinderen uit andere landen een negatieve hou- ding ten opzichte van lezen. Maar liefst 25% van de kinderen verlaat de basis-school met een leesachterstand van 2 jaar. Zij slagen er vervolgens niet in die achterstand in het voortgezet onder-wijs te overbruggen – tenzij ze daar-voor speciale lesstof krijgen1.

Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) onderkent de noodzaak actie te ondernemen om de laaggeletterdheid terug te dringen. Als vervolg op het Aanvalsplan laaggeletterdheid 2006-2010 presenteerde de minister in september 2011 het Actieplan Laaggeletterdheid 2012-2015. Hierin krijgen ook gemeenten en bibliotheken een belangrijke rol toebedeeld in de strijd tegen laaggeletterdheid.

Geletterdheid in Nederland:speerpunt voor ministerie, gemeente én bibliotheek

Laaggeletterdheid in Nederland

18 t/m 64 jaar 10%

waarvan behorend tot potentiële beroepsbevolking 73,3%

Totaal 15-jarigen 14,3%

15-jarige vmbo-bbl-leerlingen 50%

1 Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen, Commissie Meijerink, Over de drempels van taal en rekenen, 2008.

25% van de kinderen verlaat

de basisschool met een leesachterstand

van 2 jaar

7

8

Dagelijks 15 minuten vrij lezen =

1.000.000 woorden +1.000 nieuwe woorden

per jaar

8

9

Investeren in de leesvaardigheid van kinderen loont. Hoe kunnen we hen motiveren van jongs af aan veel te lezen?

Uit onderzoek blijkt dat de leesvaardigheid en schoolprestaties van kinderen positief beïnvloed worden door:

- Een goed voorbeeld: Ouders motiveren hun kinderen door zelf veel te lezen, met hun kinderen over boeken te praten, te zorgen voor een rijk gevulde boekenkast en hen mee te nemen naar de boekwinkel en bibliotheek1.

- Voorlezen: 10- tot 19-jarigen die op jonge leeftijd door hun ouders zijn voorgelezen, vinden lezen leuker, lezen vaker zelf en hebben een minder diepe leesdip in hun tienerjaren2.

- Vrij lezen: Wie vaak voor het plezier leest, wordt een steeds vaardiger lezer en gaat vervolgens weer vaker lezen, zowel in de vrije tijd als onder schooltijd3.

- School: Leesbevorderingsprojecten op school leiden tot meer lezen in de vrije tijd. Vrij lezen heeft een positieve invloed op de taalvaardigheid en draagt bij aan het consolideren, verdiepen en verwerven van woordkennis. Met 15 minuten vrij lezen op een dag leest een kind 1.000.000 woorden per jaar en leert een kind 1.000 nieuwe woorden per jaar4.

- Plezier: Kinderen die lezen leuk vinden, lezen meer en hebben een grotere woordenschat en tekstbegrip. Hierdoor gaan zij regelmatiger lezen. Deze spiraal werkt ook omgekeerd: minder vaardige lezers lezen minder, waardoor ze de kans lopen om leesproblemen te ontwikkelen. Dat leidt er weer toe dat ze minder gaan lezen5.

De jeugd heeft de toekomst:aandachtspunten voor een hogere leesvaardigheid

1 Notten, 2011 | Huysmans, 2013. 2 Stiftung Lesen, 2011. 3 Mol, 2010. 4 Krashen, 2004. 5 Gille, Loijens, Noijons & Zwitser, 2010.

10

de Bibliotheek, spin in het web:samen in actie tegen laaggeletterdheid

In de strijd tegen laaggeletterdheid ziet het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap veel mogelijkheden voor intensieve samenwerking tussen gemeenten en bibliotheken.

Het Actieplan Laaggeletterdheid 2012-2015 bedeelt gemeenten een voorname rol toe als regisseur van samenwerkingsverbanden op het gebied van scholing, onderwijs en leesbevordering. Op lokaal niveau is immers de meeste kennis aanwezig en kan het best worden geworven onder de doelgroep.

Ook bibliotheken hebben een cruciale rol: ‘Leesbevordering raakt aan de kern van het bibliotheekwerk. En wie het lezen bevordert, draagt bij aan het voorkomen en bestrijden van laaggeletterdheid’, aldus het ministerie. Het Bibliotheek Beleidskader, waarin de bibliotheek wordt benoemd als faciliteit om gemeentelij-ke doelen op verschillende beleidsterreinen te behalen, sluit hier naadloos op aan.

De Bibliotheek Veluwezoom neemt haar verantwoordelijkheid in de bestrijding van laaggeletterdheid serieus. De bibliotheek wil als spin in het web tussen gemeenten, jeugdgezondheidszorg en instellingen voor kinderopvang, primair en secundair onderwijs een grote bijdrage leveren. De bibliotheek beschikt over effectieve leesbevorderingsprogramma’s en werkt aan verdere ontwikkeling van doelgerichte middelen waarmee de leesvaardigheid verbeterd kan worden.

11

Leesbevordering raakt aan de kern van het

bibliotheekwerk. En wie het lezen bevordert, draagt bij aan het voorkomen en bestrijden

van laaggeletterdheid

Actieplan laaggeletterdheid 2012-2015

11

12

Kinderen die al

op jonge leeftijd in aanraking komen met

boeken ontwikkelen een voorsprong, waar ze

hun hele leven lang voordeel van hebben

Beleidsdocument BoekStart

12

13

Jong geleerd is oud gedaan. De strategie van de Bibliotheek Veluwezoom is gericht op het intensief ondersteunen van instellingen voor vroeg- en voorschoolse educatie en (basis)onderwijs bij de taalontwikkeling van (jonge) kinderen en het bevorderen van hun leesplezier en leesgedrag.

De basis van deze ondersteuning wordt gevormd door een viertal pijlers. Deze pijlers komen grotendeels voort uit Kunst van Lezen, het gezamenlijk programma van Sectorinstituut Openbare Bibliotheken en Stichting Lezen:

1. BoekStart is een programma dat het lezen met jonge kinderen van 0–4 jaar en hun ouders via openbare bibliotheken bevordert én hen wil laten genieten van boeken. BoekStart gaat uit van de gedachte dat kinderen die al op jonge leeftijd in aanraking komen met boeken een voorsprong (op school) ontwikkelen, waar ze hun hele leven voordeel van hebben. De gemeente nodigt ouders van jonge baby’s uit hun kind (gratis) lid te maken van de bibliotheek, waarna zij een BoekStart-koffertje ontvangen. Ook consultatie- bureaus worden binnen het BoekStart-programma ingezet.

2. BoekStart in de kinderopvang ondersteunt de kinderopvang met een veelomvattend aanbod van leesbevorderingsinstrumenten en heeft tot doel taalontwikkeling en voorlezen stevig te verankeren in het beleid en de dagelijkse praktijk van de instellingen. Hierbij kan gedacht worden aan advies over de inrichting van een leesplek en van de leescollectie, het opstellen van een voorleesplan en training van de pedagogisch medewerkers. Ook ouders worden via de instellingen actief betrokken bij het voorlezen.

3. de Bibliotheek op school is een structureel samenwerkingsverband, waarin de bibliotheek en basisscholen samenwerken aan taalontwikkeling, leesbevordering en mediawijsheid van kinderen. Naast het delen van expertise en verzorgen van activiteiten, stelt dit concept basisscholen in staat een volwaardige schoolbibliotheek te realiseren.

Jong geleerd is oud gedaan:focus op taalontwikkeling, leesplezier en -gedrag

14

Jong geleerd is oud gedaan:focus op taalontwikkeling, leesplezier en -gedrag

4. Het educatief aanbod van de Bibliotheek Veluwezoom stelt instellingen in staat te profiteren van de gehele bibliotheekcollectie en op maat activiteiten en onder-steuning af te nemen. Zo zijn er bij-voorbeeld themacollecties, project-kisten, prentenboek projecten, vertelkastjes en -platen, biblio-theekbezoeken en trainingen voor medewerkers. Jaarlijks organiseert de bibliotheek ook activiteiten in het kader van onder andere de Nationale Voorleesdagen, de Voorleeswedstrijd en de Kinderboekenweek.

Instellingen maken veelvuldig gebruik van deze educatieve ondersteuning. De Bibliotheek Veluwezoom stelt zich ten doel de samenwerking te intensiveren en een structurele partner en adviseur te worden voor alle basis-scholen en vroeg- en voorschoolse instellingen in de gemeenten Renkum, Rheden en Rozendaal.

de Bibliotheek Veluwezoom in 2012

Aantal jeugdleden (0 tot 4 jaar) 1.011

Leden tot 4 jaar voortgekomen uit BoekStart 51 %

Aantal jeugdleden (0 tot 18 jaar) 10.712

Percentage jeugdleden t.o.v. totaal aantal leden 55 %

Aantal educatieve en instellingsabonnementen 476

Aantal Bibliotheken op school 2

15

De Bibliotheek Veluwezoom stelt zich

ten doel de samenwerking te intensiveren en een

structurele partner en adviseur te worden voor

alle basisscholen envroeg- en voorschoolse

instellingen

15

16

Geletterdheid is een randvoorwaarde voor een

gezonde, veerkrachtige, welvarende en duurzame samenleving waarin alle

burgers actief deelnemen

Stichting Lezen & Schrijven

16

17

Meer weten, meer lezen:informatie over laaggeletterdheid

De gegevens die vermeld zijn in deze publicatie komen voort uit de onderstaande bronnen. Wilt u zich verder verdiepen in dit onderwerp? Dan is dit overzicht tevens een mooi startpunt.

Stichting Lezen • www.lezen.nl Informatie over de wijze waarop Stichting Lezen een bijdrage levert aan het verbeteren van het leesklimaat en de leescultuur, als onderdeel van het algemene lees- en literatuurbeleid van het Ministerie van OCW.

Sectorinstituut Openbare Bibliotheken • www.siob.nl Naast algemene informatie vindt u onder www.siob.nl/projecten/leesbevordering een aantal interessante publicaties in het kader van Kunst van Lezen.

Kunst van Lezen • www.kunstvanlezen.nl Informatie over de projecten van Kunst van Lezen, het gezamenlijk programma van Sectorinstituut Openbare Bibliotheken en Stichting Lezen.

Stichting Lezen & Schrijven • www.lezenenschrijven.nl Informatie over de aanpak van Stichting Lezen & Schrijven die zich ten doel stelt laaggeletterdheid in Nederland structureel op te lossen door individuen, bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties aan te spreken op hun verantwoordelijkheid en concrete oplossingen te bieden.

Leesmonitor • www.leesmonitor.nu Op deze website van Stichting Lezen vindt u conclusies uit verschillende onderzoeken over lezen, leesbevordering en literatuureducatie.

18

Meer weten, meer lezen:informatie over laaggeletterdheid

BoekStart • www.boekstartpro.nl Informatieve website voor professionals over het BoekStart-programma.

de Bibliotheek op school • www.debibliotheekopschool.nl Meer informatie over het samenwerkingsverband tussen gemeenten, basisscholen en bibliotheken voor de verbetering van de taalvaardigheid, leesvaardigheid en informatievaardigheid van basisschoolleerlingen.

Actieplan Laaggeletterdheid 2012-2015 • www.rijksoverheid.nl Het Actieplan Laaggeletterdheid 2012-2015 vindt u op de website van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap onder www.rijksoverheid.nl/ministeries/ocw/documenten-en-publicaties.

Educatief aanbod • www.bibliotheekveluwezoom.nl/educatie Het educatief aanbod kunt u downloaden van de website van de Bibliotheek Veluwezoom.

Week van de Alfabetisering • www.weekvandealfabetisering.nl De Week van de Alfabetisering brengt jaarlijks het thema laaggeletterdheid onder de aandacht van een breed publiek.

19

de Bibliotheek Doorwerth • Van der Molenallee 125 • 6865 CB Doorwerth • tel. 026 - 333 53 70

de Bibliotheek Oosterbeek • Generaal Urquhartlaan 1 • 6861 GE Oosterbeek • tel. 026 - 333 49 82

de Bibliotheek Renkum • Europalaan 58 • 6871 BZ Renkum • tel. 0317 - 31 32 23

de Bibliotheek Dieren • Ericaplein 5 • 6951 CP Dieren • tel. 0313 - 41 54 76

jeugdBibliotheek Rheden • Haverweg 16 • 6991 BS Rheden

de Bibliotheek Velp • Gruttostraat 10a • 6883 CN Velp • tel. 026 - 361 90 03

de Bibliotheek Veluwezoom Ericaplein 5 • 6951 CP Dieren

tel. 0313 - 41 97 61 info@bibliotheekveluwezoom.nl www.bibliotheekveluwezoom.nl

twitter @BiblVeluwezoom

Een leven lang lezen is een publicatie van de Bibliotheek Veluwezoom augustus 2013