Software-update voor röntgenbussen Tbc-bestrijding in Nederland … · 2015. 9. 24. ·...

NR.

JAARGANG 106 ● 2010

2

Software-update voor röntgenbussen

Tbc-bestrijding in Nederland anno 2010

De nurse practitioner in de tbc-bestrijding

1

NR. 2

UitgeverTegen de Tuberculose is een uitgave van KNCV Tuberculosefonds en verschijnt driemaal per jaar. Met dezeuitgave wil KNCV Tuberculosefonds de strijd tegen de tuberculose inNederland en de ontwikkelingslandenonder de aandacht brengen.

Redactieraad- mevrouw Y. Irving, doktersassistente

tbc-bestrijding, GGD Gelre-IJssel- mevrouw M.F. van Manen, staf-

medewerker deskundigheidsbevor-dering, KNCV Tuberculosefonds

- de heer M. Verhagen, arts tbc-bestrijding, GGD Noord- en Midden-Limburg

- mevrouw G.M.A. Verhoek, sociaalverpleegkundige tbc-bestrijding,GGD Amsterdam

- de heer G. de Vries (hoofdre-dacteur), hoofd unit Nationaal,KNCV Tuberculosefonds

RedactiecoördinatieDe heer T. HespHesp HR PublishingPostbus 21201000 CC AmsterdamTelefoon: 06 - 134 130 64Mail: [email protected]

Lay-out en drukwerk Drukwerk & Meer,Waddinxveen

AbonnementenTegen de Tuberculose wordt op aanvraagtoegezonden aan allen die belangstellinghebben voor of betrokken zijn bij de tbc-bestrijding in Nederland of elders.KNCV TuberculosefondsPostbus 1462501 CC Den HaagTelefoon: (070) 416 72 22Fax: (070) 358 40 04E-mail: [email protected]

ISSN 0040-2125

Jaargang 106 / nr. 2 / 2010

Bij de voorpagina:Op 16 juni kwamen alle röntgenunit-bussen in Utrecht bij elkaar voor een update van de software. Fotografie: Merel Linthorst.

12

14

16

2378

10111119202021222425

RedactioneelTbc-bestrijding in Nederland anno 2010Diagnose in beeld: longafwijking na levertransplantatieDe nurse practitioner in de tbc-bestrijdingAanmelden voor Petra MeerburgprijsSoftware-update voor röntgenbussenIn memoriamDoorlopende agendaDe vuvuzela en tuberculoseBerichtenOnderzoeksnieuwsTuberculose in NederlandUit de mediaVan de Parkstraat

Prioriteiten in tbc-onderzoek 2011-2015KNCV Tuberculosefonds hield op 8 april 2010 een bijeenkomstvoor professionals werkend in de tbc-bestrijding in Nederlandom te komen tot een gemeenschappelijke prioritering voor deresearchagenda.

Ervaringen van een outreach nurse in OegandaConny Burdo werkt in Kitgum, Noord-Oeganda in een tbc/hiv-project van Artsen zonder Grenzen als ‘outreach nurse’.

Tuberculose, bestaat dat nog?Marijke de Vries schreef voor de Groene Amsterdammer eengroot artikel over tuberculose bij gelegenheid van Wereld StopTuberculose-dag. Een uitgebreide samenvatting.

Tegen de Tuberculose is onlinete vinden op www.kncvtbc.nl(ga op de site naar Professionalsen dan naar Publicaties).

Artikelen aanbieden? Dat kan bij redactiecoördinatorT. Hesp: [email protected] deadline: 11 oktober 2010

2 Tegen de Tuberculose, jaargang 106, nr. 2, 2010

R E D A C T I O N E E L

P. Gondriedirecteur KNCV Tuberculosefonds

OOp het moment dat ik dit redactio-neel schrijf is Nederland volledig in deban van het Wereldkampioenschapvoetbal. Ook in deze Tegen de Tuber-culose aandacht voor de vuvuzela. Erzijn echter meer zaken die aandachtverdienen, zoals de prioriteit voorontwikkelingssamenwerking binnenhet nieuw te vormen kabinet en de financiering van de mondiale activitei-ten van KNCV Tuberculosefonds.

In het vorige nummer informeerde ik uover het rapport van de Wetenschap-pelijke Raad voor het Regeringsbeleid(WRR). Het WRR-rapport ‘Minder pre-tentie, meer ambitie’ doet aanbevelin-gen voor de toekomstige richting en in-richting van het Nederlandse beleidvoor ontwikkelingssamenwerking (OS).KNCV Tuberculosefonds heeft op eenvijftal punten zijn visie gegeven op hetNederlandse OS-beleid en internatio-nale samenwerking is geëxpliciteerd.Hieronder volgt een beperkte reactie.Het uitgebreide commentaar is via dewebsite van KNCV te benaderen.KNCV vindt dat in het WRR-rapportgezondheid onvoldoende onderkendwordt als een cruciale productiefactordie voorafgaat aan ontwikkeling. Deaard van medische ontwikkelingshulpwordt door de WRR misleidend geken-schetst als niet (of slechts beperkt) bijdragend aan structurele ontwikke-ling.OS in de gezondheidssector is al langniet meer primair gericht op directedienstverlening. Capaciteitsopbouw eninstitutionele ontwikkeling staan al jarencentraal bij de Nederlandse inzet, zekervia het maatschappelijk middenveld.

De interventiestrategie van KNCVTuberculosefonds is gericht op hetversterken van beleid, managementen capaciteitsopbouw van de lokaleuitvoerende partijen. KNCV Tuberculosefonds steunt de aan-beveling om Nederlandse OS-inspan-ningen te richten op die gebieden waarNederlandse expertise de meeste meer-waarde heeft. De grensoverschrijdendeproblematiek van tuberculose is eendergelijk gebied: de bestrijding van tu-berculose is mede door het besmette-lijke karakter, de vervlechting met dehiv/aids-epidemie en de toenemenderesistentieproblematiek een klassiekvoorbeeld van een mondiaal publiekgoed. Nederland neemt een wereldwijdleidende positie in op dit terrein. KNCVTuberculosefonds doet dit met zeertastbare resultaten en met mondiale impact. Hoewel wij het verminderenvan het aantal landen met bredeNederlandse betrokkenheid in principeonderschrijven, is er in vele landenmaatwerk vereist om vanuit mondiaalperspectief dit mondiale publieke goedte verwezenlijken. KNCV Tuberculosefonds is het eensmet de WRR-doelstelling om ontwik-kelingshulp te professionaliseren en zetzich hiervoor ook in. KNCV Tuber-culosefonds staat echter sceptisch tegenover het idee om de meest diepgaande expertise exclusief binneneen Nederlands overheidsorgaan teontwikkelen. OS-expertise is in Neder-land namelijk al diepgaand geworteldbij non-gouvernementele organisaties(ngo’s), bedrijven en particulieren. HetWRR-rapport doet onvoldoende rechtaan de rol van de ngo-sector en gaat

voorbij aan de specifieke kenmerkenvan het werk van ngo’s zoals KNCVTuberculosefonds. Juist het samenspeltussen het ambtelijk apparaat en de ngo-deskundigen wordt door bui-tenlandse deskundigen gezien als eenkarakteristiek element dat een hef-boomwerking tot gevolg heeft tussenbeleid, ‘advocacy’ en uitvoerings-kracht.We zijn benieuwd hoe de komende regering het rapport van de WRR inhaar beleid zal verwerken.

Naast de discussie over ontwikkelings-samenwerking in algemene zin spelenop dit moment ook financieringsaan-vragen van KNCV Tuberculosefonds bijde Nederlandse en Amerikaanse over-heid. De hiermee gemoeide gelden zijnessentieel voor continuering van onzemondiale activiteiten. Onze aanvraag bij DGIS in het kadervan MFS II (met een beperkte voorstel-beschrijving) is in een eerste ronde af-gewezen vanwege het niet voldoenaan één drempelcriterium. Wij zijn hier-tegen in beroep gegaan en zullen beginaugustus horen of dit beroep wordt ge-honoreerd en wij alsnog toegelatenworden tot de tweede ronde (met eenvolledig uitgewerkt voorstel). Samenmet internationale partners hebben weeen voorstel ingediend bij USAID, deAmerikaanse overheidsorganisatie voorontwikkelingssamenwerking. Ook voordit voorstel hopen we de eerste helftvan augustus uitsluitsel te krijgen. We zullen u in het volgend nummervan Tegen de Tuberculose informerenover de uitkomst van deze subsidie-aanvragen.

Reactie opWRR-rapport

Volgens artikel 6 van de Wet pu-blieke gezondheid draagt het collegevan burgemeester en wethouderszorg voor de uitvoering van de algemene infectieziektebestrijding,waaronder in ieder geval valt: hetnemen van algemene preventievemaatregelen op dit gebied (lid 1a) enhet bestrijden van tuberculose, inclu-sief bron- en contactopsporing (lid1b) (2). Voor de uitvoering van dezetaken draagt het college zorg voorde instelling en instandhouding vaneen gemeentelijke gezondheids-dienst (GGD) (artikel 14, lid 1). Op 1 januari 2010 waren er 431 gemeenten (3) en 28 GGD’en inNederland (zie figuur 1).

Regionale organisatieIn het kader van een versterking vande infrastructuur van de infectie-ziektebestrijding (VISI) en vanwegeonder andere een afname van hetaantal patiënten werkt de tbc-be-strijding de laatste vijf jaar steedsmeer in regionaal verband samen.Daarbij is gekozen voor een struc-tuur van regio’s met een ‘backoffice’voor regionale taken zoals ‘surveil-lance’, onderzoek en deskundig-heidsbevordering, en per regio verschillende ‘frontoffices’ voorcliëntgebonden activiteiten. Er zijn 7regio’s, 8 backoffices (Zuid-Hollandheeft er twee) en 37 frontoffices (ziefiguur 2 en tabel 1).

3Tegen de Tuberculose, jaargang 106, nr. 2, 2010

Tbc-bestrijding in Nederland anno 2010

J. Doosje GGD NederlandG. de Vries KNCV Tuberculosefondsnamens de stuurgroep tbc-regionalisering

DDe kern van de tuberculose-

bestrijding ligt in een intensieve

samenwerking tussen kliniek,

laboratorium en openbare

gezondheidszorg, zowel op lokaal,

regionaal als landelijk niveau,

waarbij er verticale verbindingen

zijn tussen lokaal, regionaal en

centraal (1). In dit artikel worden

kerngegevens van de regionale

openbare gezondheidszorg (OGZ)

weergegeven. De overzichten

geven regio’s de mogelijkheid om

hun situatie te vergelijken met

andere regio’s (‘benchmark’).

Figuur 1 Gemeentelijke gezondheidsdiensten

Figuur 2 Regio’s tbc-bestrijding

Tbc-afdelingen van GGD’en werkenintensief samen met specialisten inziekenhuizen, zoals longartsen, infec-tiologen, kinderartsen en ziekenhuis-hygiënisten, en met de microbio-logische laboratoria. Op lokaal enregionaal niveau zijn verder onderandere arbodiensten, de DienstJustitiële Inrichtingen (DJI) en hetCentraal orgaan Opvang Asielzoe-kers (COA) partners in de tbc-bestrijding. Op landelijk niveau be-staan twee centra (sanatoria) voorspecialistische klinische zorg aan tbc-patiënten: Beatrixoord (UMCGroningen) en Dekkerswald (Univer-sitair Centrum voor ChronischeZiekten, UMC Radboud). Ze hebben

respectievelijk 20 en 12 bedden voortbc-patiënten. Het mycobacteriolo-gisch referentielaboratorium van hetRIVM verricht gevoeligheidsbepa-lingen en DNA-typeringen van alleM. tuberculosis-isolaten in Neder-land. Landelijk zijn KNCV Tuber-culosefonds, het Centrum voorInfectieziektebestrijding van hetRIVM en GGD Nederland betrokkenbij coördinatie, surveillance, onder-zoek en ondersteuning in de tbc-bestrijding.

PersoneelDe tbc-bestrijding bij GGD’en wordtuitgevoerd door artsen, sociaal ver-pleegkundigen en medisch-techni-

sche medewerkers (MTM’ers) (zietabel 2). Tbc-artsen bij GGD’en zijnlongarts (8) of arts maatschappij en gezondheid met profielregistratietbc-bestrijding (23), sociaal ver-pleegkundigen zijn meestal HBO-Vopgeleid en MTM’ers hebben vaakeen doktersassistentdiploma. In Nederland waren op 1 januari2010 242 personen werkzaam in de uitvoering van de tbc-bestrijding bij GGD’en. Daarnaast is er ook nog ondersteunend personeel, zoals officemanagers, automatiseringson-dersteuners, coördinatoren en team-leiders, maar deze formatie is nietopgenomen in het overzicht.


L A N D S C H A P S S C H E T S T B C - B E S T R I J D I N G N E D E R L A N D A N N O 2 0 1 0

Tabel 1. Overzicht regio’s, aantal GGD’en, backoffices en frontoffices tbc-bestrijding op 1 januari 2010

Regio Aantal GGD’en Backoffice Frontoffices1,2

Noord 3 Groningen Assen, Groningen, Leeuwarden

Oost 6 Enschede Almelo, Apeldoorn, Arnhem, Deventer,

Doetinchem, Ede, Enschede, Harderwijk,

Nijmegen, Tiel, Zwolle

Utrecht 2 Utrecht Amersfoort, Utrecht

Noord-Holland / Flevoland 6 Amsterdam Alkmaar, Amsterdam, Bussum, Hoofddorp,

Lelystad, Zaandam

Zuid-Holland BO Den Haag 2 Den Haag Delft, Den Haag

Zuid-Holland BO Rotterdam 3 Rotterdam Dordrecht, Gouda, Leiden, Rotterdam

Zuidwest-Nederland 3 Tilburg Breda, Den Bosch, Goes, Roosendaal, Tilburg

Zuidoost-Nederland 3 Venlo Eindhoven, Heerlen, Roermond, Venlo

1 In het overzicht zijn frontoffices weergegeven met minimaal een röntgenfaciliteit (mobiele unit of een vast apparaat). 2 Cursief gedrukt: locaties anders dan de hoofdvestiging van de GGD.

Tabel 2. Overzicht van formatie in fte en aantal medewerkers tbc-afdelingen GGD’en op 1 januari 2010

Regio Artsen Sociaal verpleeg- Medisch-technische Totaal

kundigen medewerkers

Noord 2,7 (3) 5,1 (6) 10,8 (14) 18,6 (23)

Oost 3,9 (5) 9,1 (15) 18,4 (24) 31,4 (44)

Utrecht 3,1 (4) 1 2,7 (3) 6,9 (9) 12,7 (16)

Noord-Holland / Flevoland 3,7 (4) 8,4 (14) 18,0 (26) 30,1 (44)

Zuid-Holland BO Den Haag 3,3 (4) 1 6,1 (7) 11,7 (15) 21,1 (26)

Zuid-Holland BO Rotterdam 4,7 (6) 6,8 (9) 15,6 (21) 27,1 (36)

Zuidwest-Nederland 3,0 (4) 1 4,8 (6) 10,9 (16) 18,7 (26)

Zuidoost-Nederland 2,6 (3) 4,3 (8) 9,5 (16) 16,4 (27)

Nederland 27 (31) 47,3 (68) 101,8 (141) 176,1 (242)

fte = fulltime-equivalent1 Eén arts werkt in drie verschillende regio’s.


PatiëntenTabel 3 geeft een overzicht van onderandere het aantal gemelde tbc-pa-tiënten en de tbc-incidentie per regio.De tbc-incidentie is hoger in regio’smet een grote stad in het werkgebied.Latente tbc-infecties (LTBI) worden inde OGZ voornamelijk vastgesteld bijbron- en contactonderzoek. De ver-houding tussen het aantal tbc-patiën-ten en het aantal personen met eenLTBI is derhalve een redelijke indicatorom regio’s te vergelijken. LTBI is echtergeen meldingsplichtige ziekte ensommige GGD’en melden alleen in-fecties die medicamenteus behandeldworden. Regio’s gaven zelf circa 10-15 procent hogere patiënten-

aantallen (tuberculose en LTBI’s) op.Mogelijk worden hierin alle patiëntenin zorg betrokken.

VerrichtingenDe afdelingen tbc-bestrijding van deGGD’en voeren een aantal verrich-tingen uit om tuberculose en LTBI ac-tief op te sporen. Het röntgenologischonderzoek van de longen richt zichvooral op bepaalde risicogroepenwaar het voorkomen van tuberculoseverhoogd is (meer dan 50 per100.000), zoals recente immigrantenen asielzoekers, gedetineerden en insommige steden daklozen en drugs-gebruikers. Het doel van het röntgen-onderzoek is om tuberculose vroeg-

tijdig vast te stellen en te behandelen. De tuberculinehuidtesten (THT) en‘interferon-gamma release assays’(IGRA) worden vooral gebruikt inbron- en contactonderzoek en bij tbc-onderzoek van contactgroepen. Dezelaatste groep bestaat uit personen die beroepsmatig een verhoogd risico hebben op tuberculose, zoals bepaalde gezondheidswerkers in zie-kenhuizen, en medewerkers van an-dere instellingen die intensief contact hebben met eerdergenoemde risicog-roepen. Het doel van THT- en IGRA-onderzoek is om recente LTBI’s vast testellen en te behandelen.Daarnaast vaccineert de GGD kinde-ren van ouders die afkomstig zijn uit

Tabel 3. Overzicht gemelde tbc-patiënten, tbc-incidentie en gemelde latente tbc-infecties (LTBI) en het aantal preventieve behandelingen in 2009

Regio Inwonertal1 Tbc-patiënten2 Tbc-incidentie LTBI3 Preventieve behandelingen4

Noord 1.711.594 1.134 7,8 1.132 99Oost 3.131.366 1.154 4,9 1.298 2005

Utrecht 1.215.891 1.73 6,0 1.192 110Noord-Holland / Flevoland 3.043.865 1.257 8,4 1.235 224Zuid-Holland BO Den Haag 1.012.782 1.107 10,5 1. 79 71Zuid-Holland BO Rotterdam 2.480.316 1.234 9,4 1.293 206Zuidwest-Nederland 2.087.072 1.106 5,1 1.150 131Zuidoost-Nederland 1.848.817 1. 95 5,1 1.180 138Nederland 16.531.703 1.160 7,0 1.559 1.179

1 Inwonertal gebaseerd op het gemiddelde van de inwoners op peildata 1 januari 2009 en 1 januari 2010 (bron: www.cbs.nl).2 Bron: OSIRIS-NTR (exclusief zes meldingen met een M. bovis BCG).3 Bron: OSIRIS-LTBI. 4 Bron: informatie via regiovertegenwoordigers tbc-stuurgroep.5 Schatting op basis van OSIRIS-NTR.

Tabel 4. Overzicht verrichtingen tbc-afdelingen GGD’en 2009

Regio Röntgenfoto’s THT’s IGRA’s BCG’sGGD COA 1e MRU Totaal

screening 2 DJI 4

Noord 13.465 10.444 4.382 28.291 . 4.287 102 1.311

Oost 12.965 295 3.941 16.301 . 9.040 530 1.412

Utrecht 9.578 2653 3.383 13.226 . 4.713 110 1.397

Noord-Holland / Flevoland 19.024 635 9.958 29.617 . 6.374 204 3.613

Zuid-Holland BO Den Haag 8.4221 123 999 9.433 2.3521 615 1.417

Zuid-Holland BO Rotterdam 14.068 46 8.592 22.706 . 6.402 316 2.567

Zuidwest-Nederland 8.065 395 5.924 14.384 . 3.884 161 1.419

Zuidoost-Nederland 7.570 146 1.893 9.583 . 5.668 305 772

Nederland 97.492 11.315 39.072 143.541 42.720 2.343 13.908

Afkortingen: BCG = Bacille Calmette Guérin (vaccinatie); COA = Centraal orgaan Opvang Asielzoekers; DJI = Dienst Justitiële Inrichtingen;IGRA = Interferon-Gamma Release Assay; MRU = Mobiele Röntgen Unit; THT = Tuberculinehuidtest

1 Aantal voor de GGD ‘Delft’ is geschat 2 Bron: GGD Flevoland

3 Correctie via regiovertegenwoordigers tbc-stuur-groep (geen opgave bij GGD Flevoland)

4 Bron: GGD Nederland


L A N D S C H A P S S C H E T S T B C - B E S T R I J D I N G N E D E R L A N D A N N O 2 0 1 0

Literatuur

1. Tbc-bestrijdingsplan 2008-2015, Op weg naar eliminatie. 2008,KNCV Tuberculosefonds, Den Haag.

2. www.overheid.nl.3. www.cbs.nl.4. Plaatsbepaling van de Interferon

Gamma Release Assays bij de diagnostiek van tuberculose. IGRA-werkgroep CommissiePraktische Tuberculosebestrijding.Oktober 2007.

5. Oudshoorn N. Pilotproject.Toepassen van Interferongammatesten (QuantiFERON-TB Gold inTube®) in de algemene praktijk van de tuberculosebestrijding.Afstudeeronderzoek opleiding Arts Maatschappij en Gezondheid.2008, NSPOH, Amsterdam.

een endemisch land voor tuberculosemet het BCG-vaccin. Deze vaccinatiewordt in beperkte mate ook gegevenaan mensen die langdurig in tbc-en-demische landen gaan verblijven.Het aantal verrichtingen verschilt perregio (zie tabel 4 op de vorige pagina) en is naast het inwonertalonder andere afhankelijk van hetaantal DJI- en COA-instellingen inde regio, het aantal grote bron- encontactonderzoeken gedurende eenjaar en de uitvoering van het lande-lijk beleid. De GGD Den Haag voertbijvoorbeeld de IGRA-testen geheeluit volgens de ‘Plaatsbepaling’ (4,5),wat tot uitdrukking komt in het hogere aantal IGRA-testen.

BenchmarkDe overzichten geven regio’s de mogelijkheid om hun situatie te ver-gelijken met andere regio’s (bench-mark), waarbij ook factoren mee-genomen moeten worden alsgeografische spreiding van de bevol-king. De benchmark kan ook verricht

worden met andere landen, waartbc-bestrijding op een geheel anderemanier wordt uitgevoerd. Beroepsverenigingen kunnen metdeze gegevens beoordelen of de ge-stelde veldnormen behaald worden. Tbc-bestrijdingsactiviteiten kunnenonderhevig zijn aan fluctuaties ofsterk beïnvloed worden door eengroot contactonderzoek. Zover onsbekend was er geen grote explosie in2009. Kerngegevens zijn ook invoorgaande jaren verzameld, maarworden hier niet weergegevenomdat de kwaliteit van de gegevensniet op dezelfde wijze gewaarborgdkan worden. De ruwe gegevenskunnen wel bij de auteurs wordenopgevraagd.Wij bevelen aan om trends de komende jaren te blijven volgen enbijvoorbeeld elke drie tot vijf jaar tepubliceren.

De stuurgroep tbc-regionalisering bestaat uit:

Regio Stuurgroep vertegenwoordiger

Noord T. Klimp

Oost J. Roorda

Utrecht A. van der Putten

Noord-Holland / Flevoland C. Morée

Zuid-Holland BO Den Haag A. van Bellen

Zuid-Holland BO Rotterdam V. Wieërs

Zuidwest-Nederland J. van de Sande

Zuidoost-Nederland M. Verhagen

GGD Flevoland (o.a. DJI contract) H. Fortuin en R. Jonker

KNCV Tuberculosefonds G. de Vries

GGD Nederland J. Doosje, M. Linthorst


D I A G N O S E I N B E E L D

Een 42-jarige mannelijke patiënt werdop de afdeling maag-, darm- en lever-ziekten opgenomen met koorts. Deman was geboren in Indonesië enwoonde sinds zes jaar in Nederland.Zijn voorgeschiedenis vermeldde eenchronische hepatitis B-infectie; 17maanden eerder werd een levertrans-plantatie verricht wegens een acuutleverfalen. Bij de huidige opnamebleek hij sinds een maand te hoestenmet productie van wit sputum zonderbloed. Patiënt gebruikte verschillendeimmuunsuppressieve middelen omtransplantaatafstoting te voorkomen. De röntgenopname van de thorax lietbij opname een diffuus reticulono-dulair beeld apicaal in beide longenzien. Een aanvullende CT-scan (ziefoto) vertoonde aan beide kanten in de longen diffuus verspreide centri-lobulaire noduli met het zogenoemdetree-in-bud aspect. Aanvullend werd hierop een broncho-scopie met broncho-alveolair lavageverricht om een infectieuze oorzaakvan de gevonden afwijkingen aan tetonen dan wel uit te sluiten. De aura-minekleuring was negatief, maar dekweek werd na 11 dagen positief voorM. tuberculosis, waarmee de diag-nose tuberculose was gesteld.Centrilobulaire nodulen die het tree-in-bud aspect vertonen, worden

veroorzaakt door opvulling van debronchioli met pus, mucus of verka-zend materiaal, of ontstoken bron-chuswanden (1). Differentiaal diag-nostisch kan worden gedacht aanaspiratie, infectieuze bronchiolitis (bij-voorbeeld in het kader van een pneu-monie), diffuse panbronchiolitis (bij-voorbeeld in het kader van eenorganiserende pneumonie) of (atypi-sche) tuberculose (1). Het tree-in-bud-aspect bij tuberculose wordtvooral gevonden bij een actief wordenvan een al langer bestaande infectie.De unieke DNA-fingerprint beves-tigde dat deze patiënt zeer waar-

schijnlijk al meer dan zes jaar geïnfec-teerd was. Achteraf kan gesteld worden dat de tuberculinehuidtestvóór de levertransplantatie foutnega-tief was. Bekend is dat de mantoux-test geen 100 procent sensitiviteitbiedt, zeker niet in het geval van gestoorde immuniteit.

Diffuse longafwijkingna levertransplantatie

R. CornelissenL.M. van den ToornM. BakkerAllen longarts, Erasmus MC, Rotterdam

MMet ingang van dit nummer

introduceren we de vaste rubriek

'Diagnose in beeld'. Met dit keer

aandacht voor het 'tree-in-bud'

aspect.

CT thorax met diffuus verspreid zones met centrilobulaire noduli met het

zogenoemde tree-in-bud aspect.

Literatuur

1. Stark P. High resolution computedtomography of the lungs.UpToDate. Rose, BD (Ed). Waltham,MA, 2007.


Het verpleegkundig beroep is al meerdan honderd jaar in ontwikkeling. Deverpleegster-met-een-roeping uit detijd van Florence Nightingale is uitge-groeid tot verpleegkundige met eenzelfstandige professie. Een eigentuchtraad, registratie volgens de wetBIG en een eigen kwaliteitsregisterzijn hier duidelijke tekenen van.De post-hbo-opleiding tot Master of Advanced Nursing Practice (M ANP) leidt de verpleegkundige op tot specialist in het eigen werk-veld. De nurse practitioner (NP) kanzich sinds maart 2009 in Nederlandlaten registreren als verpleegkundigspecialist. Het is een zelfstandige beroepsgroep binnen de wet BIG, artikel 14.In ziekenhuizen is de NP al enige tijd werkzaam in Nederland. Afge-studeerden van de masteropleidingwerken daarnaast ook in gezond-heidscentra, jeugdgezondheidszorgen ambulancezorg. Hart van Brabantis de eerste GGD die sinds september2009 een NP in dienst heeft. Nieuwzijn verpleegkundigen die wordenopgeleid tot NP in de verslavingszorgen geestelijke gezondheidszorg.

NP als verpleegkundig specialistDe NP heeft een zelfstandige be-voegdheid voor het indiceren vanvoorbehouden handelingen binnenhaar (of zijn) eigen specifieke werk-veld, mits strikt geprotocolleerd enonder supervisie van een arts.

Het Verpleegkundige Beroepsstruc-tuur en OpleidingsContinuüm(VBOC, ingesteld door het Collegevoor de Beroepen en Opleidingen inde Gezondheidszorg) rapporteerde in2009 over de toekomstige behoefteaan verpleegkundig specialisten bijsomatische aandoeningen (1), waar-bij het deelgebied Infectieziekten ex-pliciet werd genoemd. Zo omschrijftzij de verpleegkundig specialist (NP)als ‘een verpleegkundige die, opbasis van een masteropleiding en ervaring op expertniveau, wordt in-gezet voor een omschreven groeppatiënten. Als verpleegkundig leidervervullen verpleegkundig specia-listen een voortrekkersrol in de inno-vatie van het beroep en de zorg, onderbouwd door (implementatievan) onderzoek. Zij leveren een bij-drage aan de deskundigheidsbevor-dering, van eigen en andere discipli-nes, en aan de kwaliteit van de zorg.’(Zie ook het kader ‘Argumentenvoor de inzet van verpleegkundigspecialisten’.)

Competentieprofiel SVtbcOok de sociaal verpleegkundige tbc-bestrijding (SVtbc) beschikt, naast de algemene verpleegkundige com-petenties (2), over specifieke compe-tenties (3) om bekwaam haar werkte kunnen doen. De SVtbc coördineert en regisseertde begeleiding van de patiënt en zijn directe leefomgeving, veelal in

S. Kostersociaal verpleegkundige tbc-bestrijding GGD Rotterdam-RijnmondA. Drostverpleegkundige, onderwijskundig adviseur

NNa een masteropleiding

Advanced Nursing Practice

kan de nurse practitioner (NP)

zich laten registreren als

verpleegkundig specialist.

Binnen de tbc-bestrijding wordt

gedacht en gesproken over de

mogelijke inzet van een NP.

Een overzicht van de achter-

gronden en de discussie.

De nurse practitioner in de tbc-bestrijding

nauwe samenwerking met andereprofessionals. Door deze intensievebetrokkenheid bij een maanden-lange curatieve behandeling vormtde SVtbc een uitzondering binnen de groep sociaal verpleegkundigen(4). Hierbij zal de SVtbc zich continu bewust moeten zijn van een span-ningsveld, tussen (ongevraagde) be-moeizorg en de zelfverantwoorde-lijkheid van de patiënt. Een goedevertrouwensrelatie met de patiënt isessentieel om daarmee om te gaan.De uitdaging voor de SVtbc is verderom de communicatie en samenwer-king met en tussen ketenpartnersgedurende de hele behandeling teactiveren en te ondersteunen. Daar-naast heeft de SVtbc een belangrijkeregisseurstaak in het (opzetten, uit-voeren en evalueren van het) con-tactonderzoek. De integrale indivi-duele en collectieve zorg komt alleentot stand door deskundig inhoudelijkinzicht en goede communicatievevaardigheden.

Verdiepen en verbredenEen kenmerk van de NP is dat zij eenbrugfunctie bekleedt tussen ver-schillende disciplines, wat ook alkenmerkend is voor het werk van deSVtbc. De opleiding tot NP biedtmogelijkheden om deze deskundig-heid en competentie te verdiepen.(Zie ook de tabel en het kader‘Opleiding NP’.)Een verbredende opleiding kan verder bijdragen aan het opzetten en uitvoeren van wetenschappelijkonderzoek op verpleegkundig ge-bied en aan het ontwikkelen van 'evidence based' protocollen.Daarnaast is momenteel discussiegaande over een organisatorischeherstructurering van de tbc-be-strijding in Nederland. Verschuivingvan taken van artsen naar de NP’skan een bijdrage leveren in hetwaarborgen van de kwaliteit van

zorg en behandeling van de tbc-patiënt.

Discussie inzet NPBij de GGD Rotterdam-Rijnmond isvorig jaar een discussie gestart ofeen pilot kan worden uitgevoerdwaarbij een NP wordt opgeleid. In oktober 2009 resulteerde dat ineen intern symposium voor alle sociaal verpleegkundigen van GGDRotterdam-Rijnmond.Duidelijk werd dat het managementvoor een dergelijke pilot belangrijkerandvoorwaarden moet creëren vooreen lerende omgeving. Verder dientde pilot volledig ondersteund teworden door een arts, werkzaam op

dezelfde afdeling in de rol van ge-neeskundig leermeester. Ook vraagthet een grote bereidheid van de ove-rige artsen en verpleegkundigen bin-nen het team om de mogelijkhedente onderzoeken en het proces actiefte ondersteunen.De uitkomst van oriënterende ge-sprekken is dat er binnen GGDRotterdam-Rijnmond voorlopig geenpilot gestart zal worden.Tijdens de landelijke nascholings-dagen voor de SVtbc werd in april2010 via een stellingenspel argu-menten voor en tegen invoering van de NP besproken. De belangrijk-ste argumenten vóór zijn dat de opleiding de SVtbc als professional


Tabel. Rollen, taakgebieden en competenties NP

Het getuigschrift van de tweejarige post-hbo-masteropleiding Advanced Nurse Practitioner (M ANP) wordt erkend binnen Europa en de Verenigde Staten. De competenties zijn nauwkeuriguitgewerkt in het ‘Algemeen Competentieprofiel en Specifieke Deelprofielen VerpleegkundigSpecialist’.Deze tabel geeft een overzicht van rollen, taakgebieden en competenties NP zoals deze in de studiegids van de Hogeschool Rotterdam zijn omschreven.

Rollen Taakgebieden CompetentiesSpecialist Advanced Nursing Practice 1. Zorgverlenen

2. Begeleiden3. Onderzoeken4. Vernieuwen

Medebehandelaar Medisch handelen 5. Diagnosticeren6. Behandelen

Regisseur Coördinatie 7. RegisserenAdviseur Organisatie 8. Deskundigheid bevorderenProfessional Beroep 9. Inhoudelijk leidinggeven

10. Zelfsturend leren

Opleiding NPHet ministerie van VWS subsidieertde masteropleiding volledig voorde instelling waar de student NPwerkt. De opleiding NP is onder-verdeeld in ‘verpleegkunde’, ‘be-leid/onderzoek’ en ‘medisch han-delen’. Gedurende de sterkpraktijkgerichte opleiding zijn erstageweken, om de algemeenpraktisch-klinische vaardighedenvan het specifieke werkveld aan teleren. Daarnaast is er een buiten-landse stage, zodat er internatio-

naal kennis opgedaan en uitgewis-seld kan worden. De opleidinggeeft veel aandacht aan het doenvan praktisch wetenschappelijk onderzoek, het werken met evidence based begeleidingsplan-nen en het leren uitdragen vandeze kennis op nationaal en inter-nationaal niveau, bijvoorbeeld mid-dels het presenteren van weten-schappelijke posters tijdenscongressen, het geven van presen-taties en het schrijven van artikelen.


de mogelijkheid biedt tot loopbaan-ontwikkeling, met verdieping vanhet vak en verrijking van competen-ties. Belangrijke tegenargumentenkomen erop neer dat de SVtbc al opeen goed niveau werkt en dat hetgeneeskundig terrein tot nu toevoorbehouden is aan artsen.

ConclusieDe toekomst ligt in een geïnte-greerde en professionele tbc-bestrij-ding bij lage incidentie. Daarbij is dezoektocht naar een rol voor de NPactueel.In ieder geval is duidelijk gewordendat er vraag bestaat naar verdereprofessionalisering van de SVtbc.Belangrijk aspect in de uitvoeringvan geïntegreerde zorg binnen hettraject van regionalisering is hetcoördineren van werkzaamheden ineen groter werkgebied.Daarbij is er vraag naar capaciteitenop het gebied van verpleegkundigonderzoek en meer evidence basedwerken. Het betreft dan de kwaliteitvan sociaal-verpleegkundige inter-venties, zoals de begeleiding vantbc-patiënten en personen die preventief behandeld worden. Het is

ook van belang voor patiënten meteen resistente tuberculose en dedaaraan gekoppelde intensieve begeleiding tijdens een lang behan-deltraject.Vooralsnog is het klimaat niet optimaal gebleken om een pilot testarten met verschuiving van een beperkt aantal medische taken naareen NP. Meer discussie op landelijkniveau zou hier in de toekomstruimte voor kunnen bieden.

Literatuur

1. Vulto M, Vianen G. Toekomstige behoefte verpleegkundig specialistenbij somatische aandoeningen. VBOC, 2009.

2. Pool A, Pool C, Veltman F, Vogel S.Met het oog op de toekomst. 2005.

4. Mast J. Competentiebeschrijvingenvoor sociaal verpleegkundigen, werk-zaam in de Tuberculosebestrijding.Werkdokument 2004 NIZW/Zorg enprofessionals.

5. Beroepsdeelprofiel van sociaal verpleegkundigen, eerste deel: het competentieprofiel. Mei 2003,GGD Nederland, LVSV.

Aanmelden voor PetraMeerburgprijs

Verpleegkundigen die eenuitzonderlijke prestatie heb-ben geleverd op het gebiedvan de infectieziektenbestrij-ding, van belang voor devolksgezondheid in Neder-land dan wel in Vlaanderen,kunnen dit jaar weer mee-dingen naar de PetraMeerburgprijs.Petra Meerburg zette zichvele jaren in als sociaal ver-pleegkundige en managerop het gebied van de infec-tieziektenbestrijding in Am-sterdam en in Nederland.Tijdens het symposium terere van haar 25-jarig ambts-jubileum is de Petra Meer-burgprijs ingesteld door deStichting Sarphati.De prijs, een bedrag van2.500 euro, zal voor devijfde maal worden uitge-reikt op 8 februari 2011 tij-dens het V&VN lustrumcon-gres. Kandidaten kunnenzich aanmelden/aangemeldworden tot 15 december2010. Voor nadere informa-tie en een aanmeldformulierkun je contact opnemen metTon Oomen, bestuurslidV&VN Verpleegkundigenopenbare Gezondheidszorgen secretaris Petra Meer-burgprijs. p.a. Postbus 1

3720 BA Bilthoven 030 [email protected]

Argumenten voor de inzet van verpleegkundig specialistenIn het rapport ‘Toekomstige be-hoefte verpleegkundig specialistenbij somatische aandoeningen’ wor-den de volgende argumenten ge-noemd:‘Door de combinatie van medischeen verpleegkundige specialistischeexpertise op masterniveau vervullenverpleegkundig specialisten eenbrugfunctie tussen artsen en ver-pleegkundigen. Tegelijkertijd kun-nen zij een gelijkwaardige gespreks-partner voor de arts zijn en een vastaanspreekpunt voor de patiënt. Omdat verpleegkundig specialis-

ten met hun contextgerichte blikmeer mogelijkheden dan artsenhebben om de vragen van patiën-ten te horen, moeten zij de leidingnemen in het bevorderen vanvraagsturing en het verbeteren vande kwaliteit van zorg en leven. Er is behoefte aan meer patiënt- ofdoelgroepgebonden onderzoek enwetenschappelijke onderbouwingvan het verpleegkundig handelen(evidence based). Samen met ver-plegingswetenschappers kunnenverpleegkundig specialisten hieraaneen belangrijke bijdrage leveren.’


Op 16 juni kwamen alle röntgen-unit-bussen in Utrecht bij elkaar vooreen update van de software (voor de geïnteresseerden: TUBIS12),zodat alle mobiele röntgenunits inNederland zoveel mogelijk gestan-daardiseerd zijn.Sinds 1994 screenen GGD-mede-werkers gedetineerden die nieuw ineen penitentiaire inrichting komenop tuberculose. Dit screenen gebeurtin bussen met ingebouwde röntgen-apparatuur, die wekelijks op een vasttijdstip naar de betreffende locatiestoe komen. Jaarlijks screenen deGGD’en ongeveer 84 procent van denieuwe gedetineerden in ongeveer50 penitentiaire inrichtingen.

De mobiele röntgenunits wordenook ingezet voor screening van asiel-zoekers in opvangcentra en ter ver-

vanging van de vaste röntgenappa-ratuur bij een aantal tbc-afdelingenvan GGD'en.

Software-update voor röntgenbussen

Teun Mellema, die op 12 april 2010 op 81-jarige leeftijdoverleed, is waarschijnlijk een van de laatste longartsen dietuberculose in Nederland hebben zien teruglopen van eenvolksziekte tot een laagincidente infectieziekte.

Tijdens zijn opleiding tot longarts werkte hij onder andere insanatorium Berg en Bosch in Bilthoven. Zijn loopbaan begonbij het tbc-bureau in Den Haag. Vanaf 1972 tot aan zijn officiële afscheid in 1990 vervulde hij als tbc-arts diversefuncties in de provincie Noord-Brabant. Ook na zijn pensionering bleef hij zich, onder andere als vervangend arts, inzetten voor de bestrijding van eenziekte die hem na aan het hart lag. Men deed nooit tever-geefs een beroep op zijn kennis of medewerking. Hij heeftmeerdere bestuurlijke functies bekleed en was een actief lidvan de VvAwT, de CPT en diverse werkgroepen. In Teun Mellema verliezen we een deskundige, bevlogenen zeer collegiale arts tbc-bestrijding.

In memoriam

Teun Mellema

Op 28 juli jl. bereikte ons het verdrietige bericht dat Rosé Peeters tijdens haar werk door een noodlottig ongeval is overleden. Ze is 56 jaar geworden.

Rosé werkte bijna dertig jaar als sociaal verpleegkundige bij de GGD Hart voorBrabant en de regio Zuidwest-Nederland. Zijdeed dat met oprechte aandacht en zorg voorde patiënten en voor haar collega’s in hetteam van de tbc-bestrijding. Met haar betrok-ken maar kritische blik leverde zij ook eenzeer gewaardeerde inbreng in de landelijkeontwikkelingen. Het abrupte verlies van eentoegewijde collega heeft ons geschokt. Wij herinneren ons Rosé als een warme en oprechte persoonlijkheid en gaan haar openen kritische blik zeker missen.

In memoriam

Rosé Peeters

Fotografie: Merel Linthorst


In 2006 vond voor het eerst een lan-delijk overleg plaats om tbc-onder-zoeksprioriteiten voor een langereperiode vast te stellen. In de huidigebijeenkomst werd teruggekeken engeconcludeerd dat de research-agenda 2006-2010 nuttig en succes-vol is geweest. Bijna alle onderzoeks-prioriteiten uit 2006 hebben geleidtot onderzoek, het aantal publicatiesis per jaar sterk gestegen, en 51 vande 76 publicaties (67%) over tuber-culose uit 2006-2010 hadden een relatie met de researchagenda. Veelonderzoek werd uitgevoerd in hetkader van promotietrajecten: overnon-tuberculeuze mycobacteriën(NTM), IGRA-diagnostiek en tbc-be-strijding. Wat betreft kosteneffectivi-teitsonderzoek, een belangrijke prio-riteit in 2006, zijn er nog beperkteresultaten, maar een groot ZonMw-gefinancierd onderzoek loopt nog.Ook internationale samenwerkings-projecten (lage-prevalentielanden)komen van de grond. Een volledigelijst van de 76 publicaties en 12 pro-moties over tbc-onderwerpen is be-schikbaar via de website van deKNCV.

Het belangrijkste onderdeel van debijeenkomst was een discussie inwerkgroepen over drie thema’s, na-melijk: 1) Patiënt- en ziektegeoriën-teerd onderzoek; 2) Epidemiologie enpreventie en 3) Organisatie van de

tbc-bestrijding. Iedere deelnemerwas van tevoren gevraagd een tottwee onderzoeksvragen in te bren-gen. De goede opkomst (41 deelne-mers) en respons op deze vraagmaakte dat de tijd beperkt was omalle ideeën voldoende te bespreken.Van de uitkomsten van de werkgroe-pen is een compleet verslag rondge-stuurd aan diverse betrokkenen enbeschikbaar via KNCV Tuberculose-fonds. Hieronder volgt een selectievan een aantal onderzoeksvragen.

Werkgroep Patiënt- en ziektegeoriënteerd onderzoek• Klinisch: onderzoek gericht op

verkorting van de behandelingvan latente en actieve tubercu-lose met nieuwe ‘compounds’(PK PD); onderzoek naar de far-macokinetiek en farmacodyna-miek van tweedelijnsmiddelen bijde behandeling van MDR/XDR/NTM; bij in sanatoria opgenomenpatiënten zoeken naar oorzakenen risicofactoren voor falen/suc-ces van de behandeling bij zowelnormaal gevoelige als MDR/XDR-tbc.

• Laboratorium: retrospectief on-derzoek naar een mogelijk risico-profiel om te kunnen differentië-ren bij wie wel en wie niet PCRsneltest met GeneXpert® zinvol is.

• Verpleegkundig: inventarisatieknelpunten en toepassingen bij

Prioriteiten in tbc-onderzoek 2011-2015

C.G.M. Erkens unit Nationaal, KNCV TuberculosefondsW.E. Meijer-Veldman tuberculosearts, GGD Brabant ZuidoostS. Verver unit Onderzoek, KNCV Tuberculosefonds

KKNCV Tuberculosefonds hield op

8 april 2010 een bijeenkomst

voor onderzoekers, klinische

behandelaars, beleidsmakers en

andere professionals werkend

in de tbc-bestrijding in Nederland.

Doel was te komen tot een

gemeenschappelijke prioritering

voor de researchagenda voor

fundamenteel, epidemiologisch

en operationeel onderzoek in de

tbc-bestrijding in Nederland voor

de periode 2011-2015. Daarnaast

wilde de bijeenkomst bijdragen

aan het identificeren van

mogelijke onderzoekspartners

en financieringsmogelijkheden

voor onderzoek.


DOT (directly observed therapy).Bij een aantal DOT-doelgroepenwordt DOT niet 100 procent toe-gepast, waarom is dat? Zijn decriteria voor DOT voldoende ge-valideerd?

• Overig: vervolgen van tbc-patiënten en kijken wat er ge-beurt tijdens en na de behande-ling (vergelijk cohortonderzoekhiv-patiënten) met biologischeimmuunparameters zoals IGRA.

Werkgroep Epidemiologie en preventieDe belangstelling voor deze discus-siegroep was vanuit de zaal hetgrootst. De tijd was te kort om deprioriteit, relevantie en de haalbaar-heid van alle vragen met elkaar tebediscussiëren. De volgende vragenkregen de meeste aandacht.• Behoefte aan een ‘evidence based’

risicogroepdefinitie op basis vankosteneffectiviteitafwegingen inrelatie tot de mogelijkheden tot in-terventie (zoals röntgenscreening,of opsporen en preventief behan-delen van een latente tuberculose-infectie (LTBI).

• Kosteneffectiviteitanalyse vanscreenen en (preventief) behan-delen van risicogroepen voor tuberculose met behulp van modellering en scenarioanalyse.

• Haalbaarheid van preventie eneffectiviteit van diagnose en behandeling van LTBI onderasielzoekers/migranten uit hoogendemisch gebied, bijvoorbeeldals pilot onder Somaliërs.

• Verbeteren van vroege opsporingen behandeling van tuberculosebij immuungecompromitteerden,in het bijzonder patiënten dieTNF-alfaremmers gebruiken.

• Wat is de toegevoegde waardevan de snelle typeringsmethodeVNTR op het bron- en contact-onderzoek?

Werkgroep Organisatie van de tbc-bestrijdingDe ideeën die door de deelnemersvan de groep werden genoemd,waren vooral gericht op de nood-zaak van reorganisatie van de tbc-bestrijding ter verbetering van de (kosten)efficiëntie en behoud van expertise en de toegankelijkheid van de zorg. Onderzoeksprioriteitenwaren grotendeels in te delen in driegroepen. Als eerste onderzoek naarnieuwe organisatiemodellen voor detbc-bestrijding (in de vorm van pilot-projecten of implementatie onder-zoek) die moeten leiden tot een be-tere kwaliteit van zorg voor deindividuele patiënt (vormen vanzorgcoördinatie / ketenzorg zoalsook wordt gebruikt bij chronischeziekten) en verbeterde en efficiën-tere samenwerking van ‘public health’ en curatie, waardoor exper-tise geconcentreerd en behoudenblijft. Ook werd onderzoek naarbest-practicemodellen in anderelaagprevalente landen genoemd.Een tweede groep van onderzoekwas gericht op ontbrekende kennisvan zaken om de kwaliteit te waar-borgen: wat zijn kwaliteitsnormenvoor deskundigheid van professio-nals, voor laboratoriumdiagnostieken voor toegankelijkheid van zorg? De derde groep was onderzoek naarde rol/toegevoegde waarde vannieuwe media in het verbeteren vandeskundigheid en de toegankelijk-heid van zorg en het bevorderen vande therapietrouw.

Inleidend aan de werkgroepen wasaangegeven dat bepaalde onder-zoeksvraagstukken vooral samenmet Europese partners in de tbc-be-strijding (EU-landen, het EuropeanCenter of Disease Control (ECDC),TBNET) in andere laagprevalentelanden kunnen worden onderzocht.

Ook financieringsmogelijkheden kwa-men eerder die ochtend al aan deorde. Als potentiële financiers werdengenoemd:• KNCV Tuberculosefonds,

ZonMw, RIVM en GGD’en.• EU (afdeling SANCO, research

en asiel) en ECDC voor grotereinternationale samenwerkings-projecten.

• Kleinere fondsen te vinden viawww.fondsenboek.nl enwww.subsidietotaal.nl.

• TBNET, een informeel samen-werkingsverband van clinici,voor combineren van patiëntge-gevens voor onderzoek waarbijpatiënten uit meerdere landennodig zijn. TBNET heeft geen ofslechts beperkt eigen fondsenbeschikbaar voor onderzoek.

In een paneldiscussie gaven tot slotenkele tbc-experts hun visie op bovengenoemde onderzoeksideeënen hun persoonlijke top 3 van onder-zoeksprioriteiten. De voorzitter slootde discussie af met de opmerking datde STOP TB partnership/WHO ookbezig is researchagenda’s te stroom-lijnen, en kosten van deze agenda’sin kaart te brengen. Er moet wordengekeken of het realistisch is voorNederland om een kostenplaatje vanonze onderzoeksagenda te maken,en hiermee de ‘calls’ van financie-ringsorganisaties te beïnvloeden.

v


Mijn taak als ‘outreach nurse’ in ditproject is veelomvattend. Zo super-viseer ik onder andere 21 ‘outreachworkers’, die geen medische achter-grond hebben. Zij moeten mensen inde dorpen en gemeenschappen be-wust maken van ziektes zoals tuber-culose en aids. Ze gaan per fiets of tevoet op stap, rijden kilometers perdag over moeilijk begaanbare wegenen geven voorlichting in diverse dorpen. Ook screenen ze mensenmet een checklist op symptomen diekunnen wijzen op tuberculose enverwijzen ze naar een van de zevenklinieken. De klinieken zijn van hetministerie van Volksgezondheid,maar houden zich nog maar beperktbezig met tbc/hiv. Enkele dagen perweek bezoekt AzG de klinieken met

een mobiel team om onder anderede van tuberculose verdachte men-sen te onderzoeken. AzG heeft daar-naast ook een monitorfunctie, levertmedicijnen aan de klinieken enspringt in bij ‘outbreaks’. Een van deklinieken, Madi Opei, heeft ook eenaantal verpleegbedden en draaitbijna volledig op personeel van AzG,omdat er vrijwel geen overheidsper-soneel is. De verpleegkundigen encounselors van de mobiele teamsvallen ook onder mijn verantwoor-delijkheid.

WerveltuberculoseIk reis veel tussen de klinieken heenen weer en ben veel in de dorpensamen met de outreach workers. Tij-dens deze bezoeken heb ik intensief

C.C.A. Burdo outreach nurse, Artsen zonder Grenzen

CConny Burdo werkte ruim acht jaar

als sociaal verpleegkundige bij de

GGD Rotterdam-Rijnmond en

vertrok in maart 2010 naar Kitgum

in het noorden van Oeganda om

daar in een tbc/hiv-project van

Artsen zonder Grenzen (AzG) te

werken. Als ‘outreach nurse’ heeft

ze de supervisie over een twintigtal

‘outreach’ workers, die de gemeen-

schap bewust maken van ziektes

als tuberculose en aids. Ze verhaalt

over de situatie, in het bijzonder

over een 13-jarige jongen met een

werveltuberculose die maar niet

over wil gaan.

Ervaringen van een outreach nurse in Oeganda

Fotografie: Conny Burdo

contact met de bevolking. De lokaletaal is Luo en er moet dus altijd iemand mee die voor me tolkt.Onlangs was ik bij John (niet zijn echtenaam), een jongen van 13 jaar die al 8maanden behandeld wordt voor eenwerveltuberculose. De behandelingslaat echter niet aan. Hij weegt nogmaar 20 kilo, heeft veel pijn en houdtveel vocht vast in zijn buik. Hij loopt almaanden niet meer en ligt de hele dagin de tukul, een rond hutje met eenrieten dak. De situatie waarin John enzijn familie zich bevinden, greep mijaan. Na overleg met de arts beslotenwe om John op te laten nemen in hetmissieziekenhuis in Kitgum. Ze kun-nen daar meer onderzoek doen dan inde klinieken waar AzG werkt.Op een ochtend vertrek ik, uiteraardmet de outreach worker, opnieuwnaar dit dorp, pijnstilling op zak eneen brancard in de auto. Ik geef Johnde pijnmedicatie en wacht tot het in-werkt. Samen met zijn oma tillen wehem van de grond, op de brancard envervolgens in de jeep en gaan op pad.Het is een rit van circa anderhalf uur,over zandwegen met hier en daar watgaten in de weg. Ik hou John goed inde gaten. Dat doen ook zijn moeder,broertje en zusje, die meegaan, nee:mee moeten, want zonder ‘caretaker’word je niet opgenomen in het zie-kenhuis.Het is inmiddels vier weken later. Johnligt nog steeds in het ziekenhuis. Deröntgenfoto liet verwoeste ruggen-wervels zien en hij mag van de artsenabsoluut niet meer vervoerd wordenin verband met het gevaar op eendwarslaesie. Hij is verder ernstig on-dervoed en heeft decubitus. Zijn moe-der, broertje en zusje zijn ook nogsteeds bij hem. AzG geeft wekelijkseen voedselrantsoen voor John, enstiekem een beetje meer voor zijn familie. Vorige week kreeg zijn broer-tje een koortsstuip door malaria, eenziekte die hier ook veel voorkomt.

Het beetje geld dat zehadden, is opgegaan aanmedicijnen om de mala-ria te behandelen. Zijnmoeder vraagt me gere-geld wanneer ze weernaar huis kunnen. Zeheeft nog twee anderekinderen thuis en zemoet ook weer op hetland werken om de oogstveilig te stellen. Ik weet het antwoordniet. John is opnieuw begonnen meteen tbc-behandeling, nu met strepto-mycine-injecties toegevoegd aan deeerdere behandeling. Of hij met dezebehandeling geneest, weet ik niet. Mijnervaring in de korte tijd dat ik hier ben,is dat mensen de dood accepteren alsdeze komt. Desondanks houden ze vol.De moeder wijkt niet van zijn zijde, lijkteen en al positiviteit en straalt krachtuit. Ik weet van wie John dat heeft.

OverlevenIk vind het bijzonder om met eigenogen te zien hoe mensen leven/over-leven en te beseffen dat ze uren moeten lopen om bij een kliniek tekomen, waar ze vervolgens de moleningaan om tuberculose en hiv uit tesluiten of, zoals zo vaak, een of beideziektes aangetoond worden. Ondanks

de ziektes en andere noden is er ookeen heel ander beeld van Oegandadat me raakt. De kracht die uitgaatvan een vriendelijk volk dat een ver-schrikkelijke tijd achter de rug heeft.De kinderen die blijven lachen en stra-len, die de toekomst zijn en die opgroeien bij een generatie die ge-traumatiseerd is, en die al heel goedweten hoe je bijvoorbeeld hiv kuntvoorkomen.Ik voel me bevoorrecht om dit mee temaken. In mijn ogen valt het niet tevergelijken met de Nederlandse tbc-bestrijding. Het leven en de gezond-heidszorg zijn hier compleet verschil-lend. Ik doe ook hier wat ik kan, vanuiteen visie dat een ieder recht heeft opgezondheidszorg, op aandacht, opmenselijkheid, waar ook ter wereld. Enhet zijn soms, maar juist, de heel kleinedingen die het verschil maken.


Het district KitgumIn het gebied waar Conny Burdo werkt, heerste jarenlang een strijd met de rebellen van het Verzetsleger van de Heer (LRA, Lord’s Resistance Army). HetLRA bediende zich van een ‘strategie’ waarbij kinderen ontvoerd werden dievervolgens als kindsoldaat moesten vechten. Sinds de wapenstilstand van 2006is het relatief rustig in Oeganda. Het LRA heeft zijn activiteiten verplaatst naarZuid-Soedan, Centraal Afrikaanse Republiek en de Democratische RepubliekCongo. De gezondheidsstructuur in het noorden van Oeganda verkeert na dejarenlange oorlog nu in een opbouwfase. Artsen zonder Grenzen ondersteuntin het Kitgum-project vooral de bestrijding van tuberculose en aids. Beide ziek-tes komen ook in dit deel van Afrika veel voor. In april waren er 36 patiëntenmet tuberculose vastgesteld en van de 800 mensen die getest werd op hivwaren er 65 seropositief. In totaal zijn er nu ruim 200 patiënten onder behan-deling voor tuberculose, waarvan 4 met een MDR-tbc. Dat is veel voor de populatie van circa 87.000 in het district Kitgum.

Fotografie: Conny Burdo


Vrijdagochtend 10.05 uur. InAmsterdam-West laat een Marok-kaanse vrouw sociaal verpleegkun-dige Trudy Verhoek van deAmsterdamse GGD binnen. De echt-genoot, die vermoedelijk lijdt aanbuiktuberculose, richt zich op van debank. Hij kijkt moeilijk. Hij heeft veelbuikpijn, zegt hij, en is misselijk sindshij de antibiotica tegen tuberculoseslikt. Meneer heeft nog nauwelijksgegeten vandaag: na inname vanalle pillen had hij geen zin meer inontbijt. Verhoek haalt een potje metgekleurde pillen te voorschijn, spreidtze voor zich uit op tafel en wijst eengrote rode pil aan: die mag hij ookinnemen ná zijn ontbijt ‘s ochtends,dan wordt hij misschien minder mis-selijk. De vier gele tabletten kunnendan bijvoorbeeld na de lunch en detwee soorten witte pillen ‘s avonds –zolang hij dezelfde soort maar tege-lijk inneemt. Meneer knikt. Verhoektwijfelt of hij haar wel begrepenheeft en laat hem de instructie nog eens navertellen. Ondertussenschrijft ze een briefje voor de oudstezoon, die niet thuis is, en belooft vol-gende week terug te komen, zodateen van de kinderen kan tolken.“Maar als het niet goed gaat, moet ueerder bellen of uw kinderen vragendat te doen,” benadrukt Verhoek.

Dodelijke volksziekteIn Nederland houden de GGD’enzich bezig met de bestrijding vantuberculose. De ziekte was tot hal-verwege de vorige eeuw een (dode-lijke) volksziekte. In de negentiendeeeuw werd de ‘tering’ vaak verbeeld

als een ‘romantische’ ziekte, waar-aan jonge mannen en vrouwenstierven. Ook veel kunstenaars enschrijvers – zoals Franz Kafka enGeorge Orwell – stierven aan tuber-culose. Toch maakte de ziekte vooralonder armen veel slachtoffers; eenkwart van de bevolking stierf aan degevolgen ervan.Met de ontdekking van medicatie inde jaren veertig van de vorige eeuwdaalde het aantal tbc-patiënten inNederland sterk. In 1968 werdennog 24,9 mensen per 100.000 in-woners ziek, in 2008 was dit ge-daald tot 6,1. De ziekte beperktezich tot jaarlijks zo’n duizend patiën-ten, die voor een steeds groter deeluit de zogenoemde ‘hoogrisico-groep’ van illegalen, verslaafden,psychiatrisch patiënten en daklozen bestond. Een groep die over het algemeen een lage weerstand heeften daardoor meer vatbaar is voorinfectieziekten.In 2009 is het aantal gevallen vantuberculose in Nederland echterweer gestegen. Er werden 1160 ge-vallen geconstateerd, 16 procentmeer dan in 2008, zo blijkt uit demeest recente cijfers van KNCVTuberculosefonds. Jaarlijks stervenzo’n 20 personen aan de gevolgenvan de ziekte. In Nederland komtnog steeds relatief weinig tubercu-lose voor, stelt tbc-arts Richard vanAltena. Niettemin blijft het van belang de ziekte te monitoren en effectief te bestrijden. Zolang tuber-culose wereldwijd niet substantieelvermindert en steeds grotere groe-pen mensen de wereld over reizen,

Tuberculose, bestaat dat nog?

M. de Vriesfreelance journalist

OOp 24 maart was het

Wereldtuberculosedag. In de

afgelopen decennia is het aantal

tbc-patiënten in Nederland gestaag

teruggedrongen, maar daarmee is

ook de expertise gedaald. Door

mondialisering en toenemende

migratiestromen blijft de

bestrijding van tuberculose

ook in Nederland nodig.


zal de ziekte zich verspreiden. “Het isonmogelijk om tuberculose buiten dedeur te houden.”

Uit het buitenlandDat blijkt ook uit de cijfers. Momen-teel is zo’n tweederde van de huidigetbc-patiënten in Nederland uit hetbuitenland afkomstig. De patiëntenkomen vaak uit Oost-Europese enAfrikaanse landen, waar tuberculosevaker voorkomt en minder effectiefwordt bestreden. Onder de autoch-tone Nederlandse bevolking is de in-cidentie 1,7 per 100.000 inwoners,ten opzichte van 41,7 onder eerstegeneratie migranten. OnderSomaliërs in Nederland komt hetvaakst tuberculose voor: 1021 geval-len per 100.000 mensen. Zij maaktenin 2008 15 procent uit van het totaal.Vanwege het grote risico op besmet-ting van anderen bij long-tbc – demeest voorkomende vorm – wordenimmigranten van buiten de EuropeseUnie (met uitzondering vanSuriname, VS, Canada, Japan enOceanië) op vraag van de IND ver-plicht gescreend door de GGD’en.Met de uitbreiding van de EU worden migranten uit een aantalOost-Europese landen, waar verhou-dingsgewijs ook veel tuberculosevoorkomt, echter niet meer gecon-troleerd. “Dat zou gevolgen kunnenhebben voor de effectiviteit van tbc-bestrijding,” zegt Van Altena, maardit zal de komende jaren moeten blij-ken. Zo’n screening zegt bovendienniet alles. Vaak ontwikkelen patiën-ten die een besmetting oplopen nietonmiddellijk tuberculose. Slechts 10procent van de infecties leidt totziekte en die ziekte openbaart zichvaak pas jaren na een besmetting,waardoor nog lange tijd later uitlo-pers van een besmettingshaard tetraceren zijn.Dat bevestigt Verhoek. “We zien de laatste tijd meer Marokkaanse

mannen van rond de zestig met tu-berculose. Zij zijn hier als gastarbei-der heen gekomen en hebben inMarokko – waar tuberculose vakervoorkomt – ooit een tbc-besmettingopgelopen. Nu ze ouder worden enhun weerstand vermindert, open-baart de ziekte zich vaker.” Dat geldtoverigens ook – zij het in minderemate – voor Nederlandse ouderen.Veel van hen hebben in de jaren der-tig of veertig van de vorige eeuw eenbesmetting opgelopen, die nu somsactief wordt.

Late herkenningDe Amsterdamse GGD begeleiddevorig jaar 145 tbc-patiënten, verteltVerhoek onderweg naar het vol-gende huisbezoek. Ze is al 18 jaar sociaal verpleegkundige op de tbc-afdeling. Met vier collega’s houdt zede behandeling van tbc-patiënten inde regio in de gaten. Bij de GGD kun-nen mensen bovendien terecht metvragen, klachten en voor onderzoekop infectie als er in hun naaste omge-ving besmettelijke tuberculose is ge-vonden.Verhoek ziet inderdaad veel immi-granten, daklozen en verslaafdenpasseren. Maar dat betekent niet dattuberculose zich tot deze groepenbeperkt. “Als long-tbc niet wordtherkend en behandeld, kan een patiënt in korte tijd veel mensen be-smetten. Daardoor komen wij somsjaren later een patiënt tegen die ver-moedelijk in de buurt was tijdens eenexplosie.”Dat dit soms paniek oplevert wan-neer een nieuw geval van tuber-culose opduikt op een school of kantoor begrijpt ze wel, al is dat vaakniet nodig. “Kleine kinderen lopenweliswaar een extra risico omdat zijbij een tbc-infectie in korte tijd hersenvliesontsteking kunnen ont-wikkelen. Maar daarom doen wij na diagnose altijd een uitgebreid

contactonderzoek en volgen wij debehandeling op de voet, zodat risi-co’s worden beperkt.”Bij de diagnose gaat het wel eensmis. Dat gebeurde ook de patiëntevan het tweede huisbezoek. DeMarokkaanse vrouw van halverwegede veertig raakte een aantal maan-den geleden in ademnood op haarwerk. Pas na vier maanden werd de diagnose gesteld: ze heeft zoge-heten pericard-tuberculose, tubercu-lose van het hartzakje, dat daardoordeels verkalkt is en waarvoor ze ge-opereerd moet worden.“Een late herkenning van tubercu-lose gebeurt geregeld,” merktVerhoek op. “Door de gestage dalingvan het aantal tbc-patiënten de afge-lopen decennia is de expertise onderartsen ook afgenomen. Toen ik hierbegon in 1992 hadden we 350 patiënten per jaar, nu is dat minderdan de helft.”Een dergelijke late her-kenning kan niet alleen gevolgenhebben voor de omgeving, bescha-digde lichaamsdelen kunnen niet altijd worden hersteld.

ResistentiesEen bijkomend probleem is dat doorde slechtere behandelingen in veellanden resistenties zijn ontstaan endat de ziekte daardoor moeilijker tebehandelen is. Bovendien zijn nietalle tbc-patiënten therapietrouw, volgens Verhoek. “Je ziet dat mensende eerste paar weken trouw hun me-dicatie slikken. Daarna wordt hetvoor sommigen lastiger: de patiëntvoelt zich veel beter en ziet mindernoodzaak om medicatie te blijvennemen. Maar een behandeling duurttenminste zes maanden, dan pas zijnalle bacteriën gedood. Als iemandeerder stopt met de medicatie kan detuberculose weer de kop op steken.Bovendien loopt de omgeving op-nieuw het gevaar besmet te wor-den.”


T U B E R C U L O S E , B E S TA AT D AT N O G ?

Patiënten van wie wordt ingeschatdat het risico groot is dat ze niet instaat blijken hun medicatie goed inte nemen of die geen vaste woon- of verblijfplaats hebben, moeten medicatie slikken onder toezicht. De patiënt haalt dan dagelijks zijndosis medicatie bij de plaatselijke apotheek of komt naar de GGD.Daarnaast zijn er nog twee behan-delcentra voor tuberculose, Dekkers-wald in het Gelderse Groesbeek enBeatrixoord in het Groningse Haren.In de eerste helft van de vorige eeuwwas het heel normaal om in een sanatorium te herstellen van tubercu-lose. Maar met de ontwikkeling vanbetere medicijnen vanaf de jarenveertig werden ze in toenemendemate gesloten.Beatrixoord, dat in 1960 werd gebouwd, kreeg hier ook mee temaken. Van het gebouw werd maaréén verdieping in gebruik genomen,

de rest van het complex werd in-gericht als revalidatiecentrum. Tegen-woordig verblijft ongeveer 20 procentvan alle tbc-patiënten tijdens de be-handeling (tijdelijk) in een van dezecentra. In de praktijk komt dat neerop de ‘moeilijke gevallen’, vertelt verpleegkundig consulent TinekeBerends in Beatrixoord. “Kort samen-gevat zijn dat psychiatrische patiën-ten, illegalen, asielzoekers, (ex-)gede-tineerden en daklozen.” Ook wordenpatiënten met een heftig ziektebeeld,die veel medische zorg nodig hebben,opgenomen.

Nog twintig beddenMomenteel wordt in Beatrixoordnog maar één afdeling met twintigbedden gebruikt voor tbc-patiënten.“Wij zijn inmiddels de vreemde eendin de bijt,” zegt een van de verpleeg-sters. De meeste patiënten liggen opeen vierpersoonskamer. De verple-

ging moet soms puzzelen, welkeleeftijden, culturen en nationaliteitenleg je bij elkaar. Mannen en vrouwenliggen sowieso op aparte kamers.Licht ontvlambare patiënten krijgenbij voorkeur een kamer apart. “Maarhet is continu opletten. Er heerstonder bepaalde patiënten een soortrangorde en omdat ze de hele dagniets te doen hebben, zitten ze el-kaar regelmatig te jennen. Maar wijzeggen altijd: wij zijn de profes-sional. Ze maken met ons de kachelniet aan,” zegt Berends.De afdeling bestaat uit een langegang, met witte muren en geel lino-leum op de vloer. Het ruikt er sterielen soms een beetje zurig. Hier endaar hebben de patiënten muurschil-deringen gemaakt: aquaria met vis-sen. Halverwege de gang zit eenpaar schuifdeuren met daarop eenrood-wit bord met ‘besmettings-gevaar’. Hier liggen patiënten die

Behandelcentrum Beatrixoord in het Groningse Haren. (Fotografie: Beatrixoord)


de afdeling nog niet zelfstandigmogen verlaten, omdat zij nog be-smettelijk zijn. Dat betekent niet datze allemaal opgesloten op hun eigenkamer liggen. In de plafonds zittenuv-lampen die bacteriën uit de lucht‘flitsen’, en wie na de eerste weekheeft geleerd netjes te hoesten, mag van zijn kamer. Patiënten die dit nietkunnen of die zich hier niet aan hou-den, liggen op een van de twee kamers die alleen toegankelijk zijn viaeen sluis waarbij bezoekers eenmondkapje op moeten doen; eventu-eel met bewaking voor de deur.De verpleging is dubbel in haar oor-deel over de patiënten. Ja, het zijnmensen met een vlekje, tegelijkertijd

spreekt men liefdevol over de men-sen. De baby van een van de patiën-tes wordt door de afdeling vertroe-teld en naast de personeelskamerhangt een fotocollage van het afgelo-pen kerstdiner. “Sociale contactenzijn erg belangrijk voor de mensen diehier soms zes maanden tot een jaarliggen. Dat is geen pretje.” Veel pa-tiënten blijken na een succesvolle be-handeling bovendien erg attent. “Zesturen kaartjes met kerst of bezorgenbloemen. Dat zou je niet direct ver-wachten van de doelgroep.”Toch zien sommige patiënten de be-handeling van hun tuberculose nietals prioriteit. Berends: “Ze hebbenvaak andere problemen, zijn verslaafd

of hebben schulden. We maken weleens de afspraak met een patiënt datals hij goed meewerkt met de behan-deling, wij daarna een plek regelenwaar hij kan afkicken van zijn versla-ving. Over het algemeen kun je zogoede deals sluiten.” Want dat isnodig, benadrukt Berends. Zo langtuberculose niet uit te bannen is,moet de vinger aan de pols gehoudenworden. Dat beaamt Verhoek van deGGD. “We zijn bang dat we er nogwel even aan vast zitten.”

Dit is een ingekorte versie van eenartikel dat eerder verscheen op desite van de Groene Amsterdammer.

D O O R L O P E N D E A G E N D A

21-24 september 2010TB Second Global Forum on TB Vaccines

Locatie: Tallinn, EstlandInformatie: www.tbvaccine2010.org

11-15 november 201041th Union World Conference on Lung Health

Organisatie: IUATLDLocatie: Berlijn, DuitslandInformatie: www.theunion.org

14-15 januari 2011Studiedagen VvAwT

Organisatie: VvAwTInformatie: [email protected]

23 maart 2011Bijscholingsdag Medisch-technische Medewerkers

Organisatie: KNCV TuberculosefondsLocatie: cursus- en vergadercentrum HogeschoolDomstad, UtrechtInformatie: secretariaat unit Nationaal: 070-4167222

14-15 april 2011Nascholingsdagen sociaal verpleegkundigen V&VN

Organisatie: werkgroep nascholing verpleegkundigentbc-bestrijding, commissie tbcLocatie: Conferentiehotel ISVW, LeusdenInformatie: Tineke Berends, telefoonnr. 050-5338377

B E R I C H T E N

Arnhem/EdeSinds april 2010 is mevr. Miek vanGeelen werkzaam als sociaal verpleegkundige bij de afdeling tbc-bestrijding van HulpverleningGelderland Midden.

RotterdamSinds 1 juni 2010 is mevr. Janine vanden Brink werkzaam bij de afdelingtbc-bestrijding van GGD Rotterdam-Rijnmond en in opleiding tot artsMaatschappij en Gezondheid, profieltbc-bestrijding.


De oranjekoorts is al weer afgeno-men. Een flink aantal naar Zuid-Afrika afgereisde Nederlanders is inmiddels weer terug.Al bij de eerste wedstrijd waren wijNederlanders behoorlijk ontdaanvan het geluid van de vuvuzela. Hetwas alsof er een zwerm wespen in jehuis zat of alsof je naar formule 1-races zat te kijken. Kranten ston-den er bol van en het haalde regel-matig het Journaal. In de stadions

werden vuvuzela’s langer dan eenmeter verboden. Die maken blijk-baar nog meer lawaai.

Maar een Zuid-Afrikaan is geenZuid-Afrikaan zonder vuvuzela. Zebleken meesters in het blazen op dietoeter, een gewoonte die zich overi-gens al snel verspreidde onder de internationale voetbalfans.Het Oranjelegioen had zich vast wellaten inenten tegen de meest voor-

komende ziekten en zal ook een reis-apotheek bij zich hebben gehadtegen de meest voorkomende kwa-len. Volgens de CPT (CommissiePraktische Tuberculosebestrijding)en LCR (Landelijk Centrum Reizi-gersadvisering) was er volgens dehuidige richtlijn voor voetbalsup-porters geen verhoogd risico waar-voor speciale tbc-reisadviezen nodigwaren. Maar hebben we met onsallen het gevaar van de vuvuzelamisschien toch onderschat?In Zuid-Afrika heeft bijna 1 op de100 mensen tuberculose. Zal de vuvuzela een rol spelen in het verderverspreiden van deze ziekte?Hoeveel risico loop je in een overvolstadion waar vuvuzela’s bacteriën delucht in sproeien?Niemand zal het antwoord op ditmoment echt kunnen geven. Maarbij het zien van onbegrepen posi-tieve mantoux- of IGRA-reacties inde toekomst moeten we misschienwel een vraag toevoegen: ‘Bent u in 2010 naar het wereldkam-pioenschap voetbal in Zuid-Afrikageweest?’

Y. Irving-Schraderdoktersassistente tbc-bestrijding, GGD Gelre-IJssel

De vuvuzela en tuberculose

Fotografie: ManoAfrica


Betrekken van privépraktijkenHet betrekken van privépraktijkenbij het diagnosticeren van tubercu-lose is een manier om meer gevallenvan de ziekte op te sporen. InIndonesië is een test gedaan met hetdoorverwijzen van een patiënt meteen mogelijke tuberculose doorprivépraktijken naar openbare ge-zondheidscentra; tegelijk zijn dekosten per geïdentificeerde sputum-positieve tbc-patiënt berekend. Vande 1064 doorverwezen patiëntenkwam 57,5 procent nooit naar hetgezondheidscentrum. Van hen diewel kwamen, was 61,8 procent spu-tumpositief. De kosten van hetidentificeren van één patiënt zijn ge-schat op ongeveer 351 dollar. Dat isonder de drempel van 448 dollar dieals acceptabel wordt beschouwddoor het nationale tbc-bestrijdings-programma in Indonesië. Dat bete-kent dat het betrekken van privé-praktijken bij het bestrijden vantuberculose mogelijk een kosten-effectieve strategie is. Mahendradhata Y, Probandari A, Ahmad RA,Utarini A, Trisnantoro L, Lindholm L, Van derWerf MJ, Kimerling M, Boelaert M, Johns B,Van der Stuyft P. The incremental cost-effectiveness of engaging private practitionersto refer tuberculosis suspects to DOTS servicesin Jogjakarta, Indonesia. Am J Trop Med Hyg. 2010;82(6):1131-9.

Afname patiëntenNederland 1995-2005Het aantal tbc-patiënten in Neder-land nam af in de periode 1995-2005 als gevolg van een dalende incidentie van bronpatiënten endoordat het aantal vervolggevallen

per bronpatiënt laag bleef: gemid-deld 0,24. De afname van bronpa-tiënten was sterker voor in Neder-land dan voor buiten Nederlandgeboren patiënten en is te verklarendoor het dalende vóórkomen vanlatente tbc-infectie in de bevolking.Borgdorff MW, Van den Hof S, Kremer K,Verhagen L, Kalisvaart N, Erkens C, VanSoolingen D. Progress towards tuberculosiselimination: secular trend, immigration andtransmission. Eur Respir J 2009; [Epub aheadof print]

Slechte uitkomst vier jaarna behandelingVier jaar na een standaardbehande-ling werden patiënten in China metmultiresistente tuberculose opnieuwopgezocht. Velen van hen werdenopnieuw met tuberculose gediag-nosticeerd of waren overleden.Genezing op basis van sputummi-croscopie was een slechte voor-speller van langetermijnuitkomsten.De resultaten laten de noodzaakzien van adequate diagnostiek enbehandeling van multiresistente tuberculose. He GX, Xie YG, Wang LX, Borgdorff MW, Vander Werf MJ, Fan JH, Yan XL, Li FB, Zhang XZ,Zhao YL, Van den Hof S. Follow-up of patientswith multidrug resistant tuberculosis four yearsafter standardized first-line drug treatment.PLoS One 2010 May 24;5(5):e10799.Ankeiler Nederlands

Prevalentie Kenia stabielVoor het derde nationale tubercu-line-onderzoek in Kenia ondergin-gen 94.711 schoolkinderen tussenseptember 2004 en juli 2007 een tuberculinehuidtest (THT). Hetvóórkomen van een tbc-infectiewerd geschat op 10,2 met een corresponderend jaarlijks risico van

tbc-infectie van 1,1 procent. De re-sultaten van dit onderzoek zijn ver-gelijkbaar met die van 1994-1996en hoger dan die van 1986-1990.De BCG-dekking was vergelijkbaarmet het onderzoek in 1994-1996 enhoger dan in het onderzoek van1986-1990. We kunnen dus conclu-deren dat het niveau van tbc-be-smetting in Kenia het laatste decen-nium hetzelfde is gebleven. Datbetekent dat de het tbc-bestrijdings-programma volstaat om het niveaugelijk te houden, maar niet om deprevalentie te verminderen. Kwamanga D, Chakaya J, Sitienei J, KalisvaartN, L'Herminez R, Van der Werf MJ.Tuberculosis transmission in Kenya: results ofthe third National Tuberculin Survey. Int JTuberc Lung Dis. 2010;14(6):695-700.

Therapieobservatie inTanzaniaHet nieuwe eerstelijns regime voortbc-behandeling in Tanzania is ver-anderd en omvat nu zes maandenrifampicine. Hierdoor was eennieuwe manier van therapieobser-vatie noodzakelijk. Tanzania heeftde mogelijkheid geïntroduceerdom tbc-medicatie thuis in tenemen onder begeleiding van eenzelf aangewezen ondersteuner.Patiënten die thuis medicatie ge-bruiken met de hulp van een on-dersteuner bereiken vergelijkbarebehandelresultaten met patiëntendie onder observatie staan in eenkliniek.Egwaga S, Mkopi A, Range N, Haag-Arbenz V,Baraka A, Grewal P, Cobelens F, Mshinda H,Lwilla F, Van Leth F. Patient-centred tuberculosis treatment delivery under programmatic conditions in Tanzania: a cohort study. BMC Med 2009;7:80.

O N D E R Z O E K S N I E U W S

Recent tbc-gerelateerd onderzoekNieuws over recent aan tuberculose gerelateerd onderzoek wordt regelmatig gepubliceerd op

www.kncvtbc.nl. Hieronder een zeker niet volledige greep uit de berichten van de laatste maanden.

T U B E R C U L O S E I N N E D E R L A N D

In het eerste halfjaar van 2010 werden 526

patiënten met actieve tuberculose gemeld aan

het NTR. Dit is 19 procent minder dan in dezelfde

periode in 2009. Het aantal patiënten is hiermee

weer op hetzelfde niveau als in het eerste halfjaar

van 2008. Een daling heeft vooral plaatsgevonden

in de regio Noord (Groningen, Friesland en

Drenthe) waar in het tweede kwartaal van 2009

juist een toename was.

Ook in de regio Noord Holland/Flevoland en in deregio Zuid-Holland vond een daling van het aantalpatiënten plaats in vergelijking met dezelfde periode in 2009. In de overige regio’s bleef het aan-tal patiënten nagenoeg stabiel. De daling in de eerste helft van 2010 in de regioNoord wordt naar verwachting veroorzaakt dooreen lager aantal asielzoekers met tuberculose. In2009 kwamen meer asielzoekers uit Somalië danvoorgaande jaren Nederland binnen (bron: CBS). Detoename van het aantal tbc-meldingen in het eerstekwartaal van 2009 in de regio Noord, waar het aan-meldcentrum voor asielzoekers Ter Apel is geves-tigd, werd hierdoor veroorzaakt. In mei 2009 werdbovendien de categoriale bescherming voor asiel-zoekers uit Centraal- en Zuid-Somalië beëindigd.

Zoals te zien in figuur 2 daalde de instroom vanSomaliërs in de laatste helft van 2009. Somaliërsvormen op 1 april 2010 nog steeds de grootstegroep binnen het Centraal Orgaan opvangAsielzoekers (6.320 = 28%).

Gerapporteerde patiënten

Totaal 519 646 526Pulmonaal 254 49% 303 47% 235 45%Extrapulmonaal 219 42% 289 45% 196 37%Pulmonaal en extrapulmonaal 46 9% 54 8% 57 11%Onbekend/nog niet ingevuld** 0 0% 0 0% 38 7%

Regio**Groningen+Friesland+Drenthe 51 10% 90 14% 33 6%Overijssel+Gelderland 62 12% 78 12% 78 15%Utrecht 38 7% 36 6% 30 6%Noord-Holland+Flevoland 126 24% 153 24% 128 24%Zuid-Holland 149 29% 178 28% 151 29%Zeeland+Noord-Brabant 77 15% 75 12% 69 13%Limburg 16 3% 36 6% 37 7%

GeboortelandNederland 167 32% 172 27% 124 24%Niet-Nederland 351 68% 469 73% 307 58%Onbekend/nog niet ingevuld 1 0% 5 1% 95 18%

Behorend tot één of meerdere risicogroepenNee/Onbekend/Niet ingevuld 269 52% 310 48% 320 61%Ja 250 48% 336 52% 206 39%

Bron: NTR/KNCV* Voorlopige gegevens (bron: 01072010)** Regio's op basis van de postcode van de tbc-patiënt

2008 2009 2010*

n % n % n %

NTR kwartaalrapportage II/2010Cumulatieve gegevens over de periode 1 januari 2010 t/m 30 juni 2010,vergeleken met dezelfde periode in 2008 en 2009(NTR/KNCV/NK/peildatum 01-07-2010)

Figuur 1. Aantal geregistreerde actieve tuberculose (alle vormen) naar maand van diagnose, 2006-2009, Nederland


Kwartaalrapportage II/2010

Aantal tbc-patiënten weer op niveau 2008

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

1200

jan febr mrt apr mei juni juli aug sept okt nov decN

2010*

2009

2008

2007

Bron: NTR/KNCV* Voorlopige gegevens

Trends in kweekbevestiging van de diagnoseIn 2009 zijn 1.160 tbc-patiënten gemeld aan de NTR. HetLaboratorium voor Mycobacteriologie ontving 765 (66%)M. Tuberculosis complex-isolaten. Daarnaast werden ernog 174 tbc-patiënten gemeld bij wie wel een kweek ver-richt is maar de uitslag negatief was, 120 bij wie geenkweek verricht is en 101 (9%) bij wie onbekend is of er ge-kweekt is of de uitslag van de kweek onbekend is. In 2008was het percentage kweekbevestigde patiënten nog 73 %. Het percentage patiënten met pulmonale tuberculose meteen kweekbevestiging verschilt niet veeltussen etnische groepen (autochtoon(76%), eerste generatie allochtoon (75%)en tweede generatie allochtoon (80%). Inhet geval van extrapulmonale tuberculosewerd in 2009 bij 46 procent van de autocht-onen, bij 58 procent van de eerste generatieimmigranten en bij 23 procent van detweede generatie allochtonen de diagnosebevestigd met een positieve kweek. In dezelaatste groep wordt vaker geen kweek ver-richt: het betreft veelal kinderen met primo-tuberculose, die bij contactonderzoek wor-den gevonden.

Het percentage patiënten bij wie de diagnose met eenkweek bevestigd wordt, is in de afgelopen tien jaar vooral bijextrapulmonale tuberculose gedaald (zie figuur 3). In 2009is zowel het aantal als het percentage patiënten met extra-pulmonale tuberculose bij wie geen kweek werd verricht of de uitslag onbekend is, gestegen.

C.G.M. Erkens, arts, consulent tbc-bestrijdingE. Slump, consulent surveillanceH. Schimmel, medewerker datamanagementAllen KNCV Tuberculosefonds, Den Haag

Figuur 3: Percentage kweekbevestiging van pulmonaire en extrapulmonairetuberculose (PTB en ETB) 1993-2009


1,81,61,41,21,00,80,60,40,20,0

x1.000

Bron: IND, CBS Irak Somalië

2008 2009

I II III IV I II III IV

Figuur 2: Aantal asielaanvragen in Nederland per kwartaal, 2008 en 2009

g g

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

PTB 1

993-

1996

1997

-200

0

2001

-200

4

2005

-200

820

09

ETB 1

993-

1996

1997

-200

0

2001

-200

4

2005

-200

820

09

Kweek positief

Kweek negatief

Kweek niet verricht

Kweekuitslag onbekend of onbekend of gekweekt is


De rentree van tbc

24 maart was het Wereld StopTuberculose-dag. Dat leidde tot veelpublicaties over tuberculose, medegebaseerd op het persbericht datKNCV Tuberculosefonds verstuurdeover de zorg die de WHO uitte overde groei van multiresistente tubercu-lose. In alle landelijke dagbladen en inveel regionale bladen is hierover eenartikel verschenen.De Nederlandse kranten berichttenvooral over de toename van multire-sistente tuberculose in Nederland,terwijl het persbericht heel duidelijkook internationaal instak. In Spitsstond een voor hun begrippen langartikel van Annette Karimi waarin debedreiging van de EU door dodelijketuberculose centraal stond. Karimi citeert Christoph Benn van het GlobalFund tegen aids, tuberculose en ma-laria, die zegt dat tegen de multiresis-tente tbc-vormen die ook in Ruslanden Oost-Europa volop voorkomen‘geen medicijn is opgewassen’.

Toch ziet hij ook reden voor opti-misme: zijn organisatie redt dagelijksruim 3500 levens en in totaal zijnnaar schatting 5 miljoen mensen nogin leven dankzij hun programma’s.

Versnippering riskantEen persbericht naar aanleiding van deWolfheze-conferentie door KNCV Tuberculosefonds werd opgepakt doorhet Nederlands Dagblad onder de kop‘Versnipperde aanpak tbc in Europariskant’. De gevaren van een versnip-perde aanpak komen duidelijk aanbod. Mensen met tuberculose die naarEuropa verhuizen of hier asiel zoekenzijn niet verzekerd van een continuezorg, bijvoorbeeld doordat hulpverle-ners worden gehinderd door onduide-lijkheid over de dekking van kosten,door juridische obstakels en door ge-brek aan informatie-uitwisseling overde grenzen heen.Grote risico’s in de wereld anno 2010waarin veel mensen internationaalverkassen en waar multiresistente tuberculose steeds verder oprukt. De tbc-experts namens wie het pers-bericht is verstuurd stellen dat het hoognodig is dat er meer coördi-natie komt tussen de verschillendelanden en een registratiesysteem van tbc-diensten in andere landenwaarnaar medische hulpverlenerskunnen doorverwijzen.Andere Tijden liet de actuele aanlei-dingen voor wat ze waren en kwamin mei met een uitzending die helemaal in het teken stond van ‘de rentree van tbc’. Diverse pro-grammagidsen en dagbladen plaat-sten er aankondigingen van.

Zoals de Veronicagids, die schreef dathet erop leek ‘dat de tering de teringhad gekregen, maar de laatste jarenneemt de ziekte weer hand over handtoe, door resistentie van de mycobac-terium tuberculosis voor antibiotica’en uitnodigde tot kijken met de uit-smijter: ‘Andere tijden laat de angstvoor TBC herleven’. De VPRO-gidspakt iets groter en genuanceerder uitmet een artikel waarin Peter Faber als ‘ex-teringlijer’ en Peter Gondrie na-mens KNCV Tuberculosefonds aan hetwoord komen.

U I T D E M E D I A

KKNCV Tuberculosefonds slaagt

erin de aandacht voor tuberculose

in de Nederlandse kranten onver-

minderd hoog te houden. Vrijwel

alle landelijke en ook grote en

kleine regionale kranten plaatsten

de afgelopen maanden artikelen

over dit onderwerp, in veel geval-

len met als aanleiding een actie of

persbericht van het fonds. Maar

ook los daarvan staat tuberculose

weer op het netvlies.

M. Sarisfreelance journalist

Kort nieuws• Ciska Wijmenga van het UMC

Groningen heeft samen met haarteam ontdekt dat het menselijklichaam van de Middeleeuwsewesterse mens zich tegen infec-tieziekten als de pest en tubercu-lose wapende met genen die te maken hebben met de auto-immuunziekte coeliakie.Vermoedelijk daardoor komtdeze ziekte in onze contreien numeer voor (onder meer Dagbladvan het Noorden)

• Het Global Fund tegen aids, tuberculose en malaria heeftmeer dan 300 miljoen dollar aangezondheidshulp voor Zambia inde koelkast gezet wegens vreesvoor corruptie. Nederland enZweden bevroren vorig jaar ookal 33 miljoen dollar aan hulpnadat 5 miljoen dollar verdwe-nen was (persbureau Reuters).

VA N D E PA R K S T R A AT

25

De Lotto doneert ruim 400.000 euroDirecteur Gerdy Schippers van KNCVTuberculosefonds nam onlangs eencheque van De Lotto in ontvangstvoor een bedrag van 412.414 eurouit de afdracht van 2009.De overhandiging vond plaats in het

Huis voor de Gezondheid inAmersfoort door Rieneke van deLaar, manager goede doelen bij DeLotto. De Lotto draagt ieder jaar detotale netto-opbrengst af aan 19goede doelen op het gebied van

sport, cultuur, maatschappelijk wel-zijn en volksgezondheid. De gezond-heidsfondsen houden zich vooralbezig met wetenschappelijk onder-zoek, ondersteuning van patiënten-belangen en voorlichting.

onschatbare waarde zijn in de cru-ciale fase waarin de internationaletbc-bestrijding zich de komendejaren bevindt.”

Benefietvoorstelling Peter FaberOp 1 juli vond in theater het Zonne-huis in Amsterdam een benefiet-voorstelling plaats van Peter Faber, ambassadeur voor de Stop TBC-campagne.De voorstelling ‘Caveman’ werd ver-toond aan donateurs en relaties vanStop TBC om hen te bedanken voorhun steun en betrokkenheid. Devoorstelling, die gaat over de ver-schillen tussen man en vrouw, werdenthousiast ontvangen.

Prinses Margriet beschermvrouweKNCV TuberculosefondsHare Koninklijke Hoogheid PrinsesMargriet der Nederlanden is be-schermvrouwe geworden van KNCVTuberculosefonds, zo liet de Rijks-voorlichtingsdienst op 14 juli 2010weten. Hiermee is een historischeband opnieuw vormgegeven, 100jaar nadat Koningin Emma haar naamgaf aan de Emma-bloemactiviteiten. Algemeen Directeur van KNCVTuberculosefonds Peter Gondrie zegthierover: “Wij zijn bijzonder trots envereerd dat Prinses Margriet onzebeschermvrouwe wil zijn en ons wilsteunen in de strijd tegen tubercu-lose en armoede. Haar persoonlijkeinteresse voor onze missie zal van

Tegen de Tuberculose, jaargang 106, nr. 2, 2010

PERSONALIA

Bureau KNCV Tuberculosefonds

In- en uitdiensttredingen vanaf 1 juni t/m 31 augustus 2010

Unit InternationaalPer 21 juni is Abdul Hamid Salim,arts consultent tbc-bestrijding, indienst getreden bij de unit Inter-nationaal.Gunta Dravniece is vanaf 7 augustuswerkzaam bij de unit Internationaalals arts consulent tbc-bestrijding.

Herbenoeming mevrouw BoonstraKNCV Tuberculosefonds is zeer verheugd te kunnen melden dat tijdens de Algemene Vergadering,gehouden op 26 mei, mevrouw drs.Dina Boonstra, directeur Bedrijfs-ondersteuning Lentis (voorheen GGZGroningen) bij acclamatie is her-benoemd als lid van de raad van toe-zicht. Mevrouw Boonstra begon in2006 in de RvT en zal nu haar tweedetermijn van vier jaar starten, aftre-dend volgens rooster in 2013.

Jaarverslag 2009 verschenenIn 2009 werden in de ruim 45 landenwaar we werken in totaal 4.551.880tbc-patiënten opgespoord. Dat isnaar schatting 80 procent van allenieuwe patiënten wereldwijd meteen besmettelijke vorm van tubercu-lose. Van hen is 87 procent genezen.

Dit en meer kunt u lezen in het jaar-verslag 2009 dat onlangs is ver-schenen. Het jaarverslag kunt udownloaden via www.tuberculose.nl(Actueel, Publicaties) of opvragenvia telefoonnummer 070-4167220en e-mail [email protected].

VA

N

DE

P

AR

KS

TR

AA

T

www.stoptbc.nlStop TBC is een initiatief van KNCV Tuberculosefonds

Iedereen kan genezen

U kunt mijgenezenGeef nu giro 130

Software-update voor röntgenbussen Tbc-bestrijding in Nederland … · 2015. 9. 24. ·...

Documents

Transcript of Software-update voor röntgenbussen Tbc-bestrijding in Nederland … · 2015. 9. 24. ·...