1

Sociale psychologie Inleiding Wat is sociale psychologie? Socialepsychologie:hetdeelgebiedvandepsychologiedatzichbezighoudtmetsocialeinvloedenopindividueelgedragenmetgedragvanindividuenmet,voor,overentegenelkaar(gedragbeschrijven,verklarenendegevolgenaangeven)

Overtgedrag(overtus=open)=gedragingendienietalleendehandelendepersoonzelfmaarookanderenkunnenwaarnemenCovertgedrag(covertus=bedekt)=gedragingendiedehandelendepersoonzelfkanwaarnemen,maaranderemensenniet

• onderzoekermoetanderemanierenverzinnenomtochietstewetentekomenoverhoemensendenken

Fundamentelesocialepsychologie=zoekennaaralgemeneprincipesvansociaalgedragofvansocialeinvloedenopindividueelgedragàtheoriegerichtonderzoekToegepastesocialepsychologie=gebruikeninzichtenuitfundamentelepsychologieommaatschappelijkeofpersoonlijkeproblementebegrijpenenoptelossen

• onderzoekenofdezeoplossingenhetbeoogdeeffecthebbenzonderongewensteneveneffectenopteleverenàpraktijkgerichtonderzoek

Uitgangspunten van de sociale psychologie

(1) Gedragwordtsterkbeïnvloeddoordesituatiewaareenpersoonzichhier-en-nubevindt

• nadrukopsituationelegedragsdeterminanten(maarookgenetischeenbiologischefactorenspeleneenrolàanderedeeldisciplines)

(2) Experimenteelonderzoekisdegeschiktstemanieromcausalerelatiestussenvermeendeoorzakenengevolgentetoetsen

• anderemethodeswanneervraagstellingdateist/experimentonmogelijkofethischonwenselijk

(3) Dierenonderzoekommenselijkgedragtebegrijpen(4) Éenenkelonderzoek,hoespectaculairook,levertweinigkennisopovereenbepaald

gedragàonderzoekenvergelijkenmetelkaaromdewaardevaneigenresultatencorrecttebeoordelen

De relatie tussen sociale psychologie en mensenkennis Resultatenvansociaalpsychologischonderzoekkunnenovereenkomenmetwatmensenmenenteweten,ofzekunnenertegeningaan

• ‘hindsightbias’:indrukvanhetaltijdalgewetentehebben• moreleverantwoordelijkheidvanonderzoekers:wiewiltbijdragenaan

ontwikkelingenverspreidingvaninzichtenopmenselijkgedrag,moetzichaanmethodologischeenethischevoorschriftenhouden

• verschilwetenschappelijkepsychologie&intuïtievemensenkennis:maniervankennisverwervingendekritischereflectiedaarop

2

De rol van waarden in de sociale psychologie Onderzoekersstrevennaarwaardevrijonderzoek,maarisonmogelijkwantookonderzoekerszijngewoonmensenàwaardenexplicietmaken:belangrijkzichbewustzijnvanhoewaardeneenrolspeleninhunonderzoek

(1) Welkethema’shij/zijaansnijdt(2) Welketermenpsychologengebruikenomgedragtebeschrijven(3) Welkeadviezenzeuithunconclusiesafleiden

Hoofdstuk 1: Methodes van sociaalpsychologisch onderzoek Observatie Observatieonderzoek=onderzoekdoorhetgedragzelfteobserveren,ofaandehandvanfysiekeofadministratievesporendiehetheeftnagelatenVoordelen van observatieonderzoek Ecologischevaliditeit=dematewaarinhetonderzoekconclusiestoelaatoverhet‘natuurlijk’voorkomendegedragvanmenseninsituatiesdieze‘inhetechteleven’ooktegenkomen

• gegarandeerdbijhetbestuderenvannatuurlijkvoorkomendgedragindegewoneomgeving

Nadelen van observatieonderzoek (1) Degedragingenwaarindeonderzoekergeïnteresseerdis,zijnsomsvrijzeldzaam

àmeestalzeerlangobserverenombruikbaregegevenstekrijgen• bv:watdrijftmensendiebijeenongevalmenseninnoodgaanhelpenen

daarbijhuneigenleveningevaarbrengen?

(2) Vaakzeermoeilijkomconclusiestetrekkenoverdeoorzakenvanhetwaargenomengedragofzelfsmaardepreciezeomstandighedendieermeesamenhangenàelkconcreetgedragverschiltopzeerveeldimensiesvanelkandergedragenpersoon

Zelfbeschrijvingen Zelfbeschrijving=gedragsbeschrijvingenverklaringvoorditgedragdoorhandelendepersoonzelf

• verleidinggrootomhieropberoeptedoenbijbeschrijvengedragentoetsentheorieVoorwaarden voor een valide zelfbeschrijving van gedrag

(1) Ondervraagdemoetgedragkunnenbeschrijven(2) Ondervraagdemoetdegelegenheidkrijgenomditgedragtebeschrijven(3) Ondervraagdemoetgedragwillenbeschrijven

3

Voordelen van zelfbeschrijvingen (1) Eenvoudigemanieromtoegangtekrijgentotcovertegedragingen+zeldzameoverte

gedragingenofzeldzameomstandighedentebestuderen(2) Kansisvrijgrootdatdeonderzoekerinformatiekrijgtovertalrijkeinstantiesvanhet

bestudeerdegedragofdebestudeerdeomstandighedenDe beperkingen van zelfbeschrijvingen

(1) Deeerstevoorwaardeisnietvervuldals:eenonderzoekerretrospectievevragensteltenalsdeondervraagdezichhetgedrag,decontextvanhetgedrag,ofdefactorendievaninvloedwarenophetgedragnietgoedkanherinneren

• socialenorm:zogoedmogelijkantwoordenalseronseenvraagwordtgesteld=>ipvtezeggen‘ikweethetnietmeer’tochantwoorden

(2) Detweedevoorwaardeisnietvervuldals:devraagstellingdeondervraagdeonvoldoenderuimtegeeftomheteigengedragoffactorendiedaareenrolinhebbengespeeldtebeschrijven

• oplossing:bijvragenlijsteneenextraoptietoevoegenvooruitleg(3) Dederdevoorwaardeisnietvervuldals:mensenervarendatergunstigofongunstig

wordtgereageerdopzelfbeschrijving=>nadienmindergeneigdgedragzotebeschrijven

(4) Wiezichsociaalwenselijkuitlaat,krijgtgoedkeuringenwaardering;wiezichsociaalonwenselijkuitlaat,stootopallerleivormenvanafkeuring

(5) Juistomdatzelfbeschrijvingenzosterkonderdebewustecontrolestaanvandehandelendepersoon,ishetgemakkelijkzeaantepasseninfunctievanwatvermoedelijkingoedeofslechteaardzalvallen

• zelfbeschrijvingendaaromnogsterkerdananderegedragingenonderhevigaansocialewenselijkheid

ð OnderzoekvanFeldman-Halletal.(2012,studie1b):keuzemakenbijconflicttussen

eigenbelangenbelangvaniemandanders• discrepantietussenwatmensenzeidendatzezoudendoenenwatzewerkelijk

dedenHet nut van zelfbeschrijvingen

(1) alsbronvaninspiratie(2) insommigegevallenisdezelfbeschrijvinghetgedragdateenonderzoeker

bestudeert(3) alsergeenuitgesprokensocialenormbestaat

Eventsampling=onderzoekersgevenmensenbieperofsmartphonemeediehenoptoevalligeofvoorafbepaaldetijdstippenoproeptomeenvragenlijstintevullenDayconstructionmethod=mensenkrijgenopeenbepaaldedagdevraagomdevorigedagtebeschrijvenenbijiedereactiviteitaantegevenwanneer,wat,waar,gevoelens,…ð DayreconstructionmethoddoorKahnemanetal.(2004)

Metho

denom

G-

episo

destebestude

ren

4

Correlationeel onderzoek Correlationeelonderzoek=methodeomverbandentussengegevenstebestuderen

• positieve/negatievesamenhangtussenvariabelenonderzoeken• óobservatiesenzelfbeschrijvingen:verzamelenvangegevens

Correlatiecoëfficiënt=eengetaldatkanvariërenvan-1tot+1.

• correlatiesignificanthogerdan0=positievesamenhang• correlatiesignificantlagerdan0=negatievesamenhang• correlatieongeveer0=geenverband

Beperkingen

• éénenkelecorrelatiezegtnietsovereeneventueeloorzakelijkverbandenderichtingdaarvan

• neigingomeencorrelatiecausaalteinterpreterenð OnderzoekvanKogut(2011,studie1):correlatietussenverantwoordelijkheid

medemensvoorprobleem+donatievangeldHet experiment Eenexperiment=eenmanieromgegevensteverzamelenwaarvandeanalyse(doormiddelvanvoorexperimentengeëigendestatistischetechnieken)uiteindelijkcausaleconclusiestoelaatBasisredenering en -terminologie bij experimenteel onderzoek AlseenvariabeleAvaninvloedisopvariabeleB,danmoetenvariatiesdieeenonderzoekercreëertinAookvariatiesveroorzakeninBOnafhankelijkevariabele(OV)=variabelewaarvandeonderzoekerdeinvloednagaat(hier:A)Afhankelijkevariabele(AV)=variabelewaaropdeonderzoekerdeinvloednagaat(hier:B)Manipulatie=hetaanbrengenvanvariatiesinAConditie=diespecifiekevariaties(elkexperimentheefterminstens2)Voordelen van een experiment

(1) Laatcausaleconclusiestoe(2) Kleinesteekproevenvolstaanomtotzinvolleconclusiestekomenàmogelijkdankzij

• alleandereinvloedenopdeafhankelijkevariabelediedoorexperimentgelijkwordengehouden

• destatistischetechniekenwaarmeegetoetstwordtofverschillentussendeconditiessignificantzijnrekeninghoudenmetdesteekproefgrootte

• onderzoeksvragenvanexperimenten:heeftAinvloedopB?(3) ExperimentenmetendeinvloedvanOVopgedragennietzelfbeschrijvingenover

hoedieOVhetgedragbeïnvloeden

5

Nadelen van een experiment DeelnemerszijninkunstmatigeomstandighedenwaarbijzetakendoendieinhetdagelijkselevenzeldenofnooitvoorkomenàEcologischevaliditeitdaaromonvermijdelijkbeperkt

• mundanerealism(=alledaagsrealisme)isinderdaadvaaklaag,MAARkanookvoordeelzijn-garandeertdatalledeelnemersinpreciesdezelfdeomstandighedendeelnemen+biedtdeonderzoekerrelatiefveelspeelruimtesvoormanipulaties

• experimentalrealism=dematewaarineenexperimentelesituatiezomeeslependisdatmensenerinopgaan,zodatzezichspontaangedragen-bv.onderzoekvanStanleyMilgram:dnskrijgenopdrachtmedemenselektrischeschokkentegeven

Manipulatiechecks en pretests Manipulatiechecks=metingenwaarmeeerwordtgecontroleerdofdedeelnemersindiverseconditiesindebeoogdesituatieterechtzijngekomenofhetbeoogdegedraghebbenvertoond

• kijkenofdegecreëerdeomstandighedeninderdaadhetbeoogdecovertegedraguitlokkenENnietonbedoeldaanleidinggeventotanderecovertegedragingen

Pretests(pilootstudiesofvooronderzoeken)=onderzoekersgaannaofbijeensteekproefvandeelnemersdievergelijkbaarzijnmetdedeelnemersvanheteigenlijkeonderzoekdemanipulatie‘werkt’

• werkingvastgesteld:danmoetergeenbijkomendemanipulatiecheckmeergedaanwordeninhethoofdonderzoek

Tussen- en binnen-proefpersoons-manipulaties Hoekanhetdateenexperimenttotcausaleconclusieskanleiden?

• onderzoekercreëerteerstvariatiesinAengaatvervolgensnaofBverandert• waargenomenvariatiesinBkunnenaannietsandersliggendanaanA(indien

manipulatiegoedisverlopen)àinvloedenvanbuitenafwordenondercontrolegehouden-situationelegedragsdeterminanten:zorgendatalleszogoedmogelijkgelijkblijft-voorafbestaandeindividuelekenmerken:ziehieronder

Tussen-proefpersoons-manipulatie=optoevalligewijzedeelnemerstoewijzenaanconditiesàaannemendatergemiddeldgenomengeenverschilistussencondities(nietgarantie!)Binnen-proefpersoons-manipulatie=alledeelnemersblootstellenaanelkvandeverschillendeconditiesàmakenachtereenvolgensalleconditiesvandeOVmeeNadelen tussen-proefpersoons-manipulatie Ondanksdegroteindividualiteitnogaltijdeenprobleem:zevermindertimmersde‘power’vanhetexperiment

6

Voordelen binnen-proefpersoons-manipulatie 1) Omdatdezelfdemensenindeverschillendeconditiesterechtkomen,kunnen

vastgesteldeverschillentussendeconditiesniettewijtenzijnaanindividuelekenmerkenvandeelnemers

2) HoudtindividueleverschillenconstantenkandaarmeesubtielereeffectenvandeOVaanhetlichtbrengen

Nadelen binnen-proefpersoons-manipulatie 1) Somskunnendedeelnemerstewetenkomenwatdegetoetstehypotheseisdoorde

verschillendeconditiesmeetedoen.• risicoopsociaalwenselijkantwoorden

2) Mindergeschiktbijtakenwaarbijsterkevolgorde-effectenoptreden.Bv:gevoeligvoorvermoeidheid,vervelingofleereffecten,ofalshetomeentypegedraggaatwaarvandeeersteuitbrengingeensterkeinvloedheeftopeenlatereuitbrenging

• erkananchoring(verankering)optreden=iemandvertrouwttezwaaropeeneerstestukjeinformatiedatwordtaangebodenbijhetnemenvanbeslissingen

• tegengaandankzijcontrabalanceren=systematischvariërenvaneenvariabeledienietdeOVis,maarwaarvandeonderzoekervermoedtdatzeeveneenseeninvloedkanhebbenopdeAV,zodathij/zijdeinvloedervanwenstteneutraliseren.

Opmerkingen bij manipulaties CruciaalisdatereenmanipulatieisvandeonafhankelijkevariabeleENdatdedeelnemersoploutertoevalligewijzeverdeeldwordenoverdeconditiesdanwelblootgesteldaandiverseconditiesvandeOV,terwijlandereomstandighedenconstantgehoudenwordenMetingenkunnenopzichreactiefzijn(=eenmetingkanopzichalvaninvloedzijnophoemensenoplateremetingenofmanipulatiesreageren),waardoorvoormetingeninbepaaldesoortenonderzoekjuistmeerproblemenkunnenveroorzakendanzevoorkomenàtochkunnenvoormetingenzinvolzijn,metnamewanneergroteindividueleverschillenvermoedwordenterwijleenbinnen-proefpersoons-manipulatieonwenselijklijktSommigeberoemde‘experimenten’uitdesocialepsychologiezijninwerkelijkheidgeenechteexperimenten.Bv:befaamdestudiesvanMilgramenAschDe macrosituatie onder controle houden SituationelefactorenondercontrolehoudenbetekentookdatdelevenservaringwaarmeededeelnemerseenonderzoekssessiebinnenkomenondercontrolemoetwordengehoudenBv:onderzoekersonderzoekenbereidheidomgeldtedonerenbijnoodsituaties=>kangebeurendattijdensdelooptijdvanhetexperimenteenactualiteitenprogrammaoptelevisiekomtwaarinpraatgastendeproblematiekbespreken=>kanhungedragbeïnvloeden

Mogelijkheden om met dit type storende variabelen om te gaan

(1) Experimentopzokortmogelijketijdvoltooien,bijvoorkeurop1dag(2) Alleverschillendeconditiesgelijk‘opvullen’àdegenendiegebeurtenisdiezichin

buitenwereldheeftafgespeeldhebbenmeegemaaktgelijkverdelenovercondities

7

De beperkingen van experimenten (1) Nuttigomteontdekkenhoeeenvariabeleeenanderebeïnvloedt,nietomde

frequentievaneengedragofeengedragsdeterminantinhetdagelijkseleventebestuderen

(2) Somsmoeilijktebedenkenhoeeenonafhankelijkevariabelegemanipuleerdwordt(3) Doorethischeredenensomsonmogelijkofonwenselijkeenexperimenttedoen(4) Vraageffecten=wanneerdeelnemershungedragafstemmenopwatzemenendat

eenonderzoekerwilvaststellen(5) Proefleidereffecten=deinvloeddiedeonderzoekersopzettelijkofonopzettelijk

hebbenophetgedragvanhundeelnemersàtevermijdenviadataverzamelingdooriemanddiehypothesesnietkent

Experimenten met meerdere OV en AV àmeerderemanipulatiesenmetingenHoofdeffect=alsuitstatistischeanalyseblijktdateenOVeensignificanteffectheeftoverdeconditiesvandeandereOVheenInteractie-effect=alsheteffectvandeeneOVquaoptreden,sterkteen/ofrichtingafhangtvandeconditievandeandereOVð OnderzoekvanZagefkaetal.(2011,Experiment4):invloedvangroterewaargenomen

verantwoordelijkheid+geringezelfredzaamheidslachtofferophetwelofniethelpenOpmerkingen bij dit onderzoek Alsergeenbelangrijkeredenisombepaaldevolgordetehanteren,isheteengoedideeomdevolgordetevariëren

• zokaneenconfoundingvandeaardvandemetingendevolgordeervanwordenvermeden

MAARsomsweleenredenomvastevolgordetegebruikenàditexperiment:indrukkrijgendatdonatiedeeluitmaaktevaneenechteliefdadigheids-actieennietvaneenonderzoekàeenvastevolgordeisookwenselijkalshetgebruikvanmeerdereAVbedoeldisomeenmediatie-analysetekunnendoenMediatie-analyse=eenstatistischeanalysevandematewaarineenbepaaldeAVeenrolspeeltbijhettotstandkomenvanheteffectvandeOVopeenandereAVDe empirische cirkel Inductiefasevandetheorieontwikkeling=hetformulerenvaneenalgemeeninzicht,eentheorie,opgrondvaneenspecifiekebevindingofverzamelingvanbevindingenDrie soorten discrepanties tussen de geobserveerde gegevens en de theorie

(1) Detheorieisabstracterendaardooralgemenerdanlouterintermenvanhetgeobserveerdegedrag

8

(2) Degebruikteconceptenzijnvaakanalytischerdanwatlouteropgrondvandebevindingenteverantwoordenvalt

(3) Detheorieponeerteenmechanismedatbeschrijftopwelkemanierhetgedragtotstandkomt

ð Problematisch?Neen!Zetyperenjuisthoeeenwetenschappelijkwaardevolletheorie

zichineenspecifiekefasevandeempirischecirkelverhoudttotdegegevens.Eengoedetheoriedoetimmersmeerdansamenvatten.Eengoedetheorieverklaartwaarombevindingenoptredenenvoorspeltwelkebevindingen(nog)kunnenwordengedaan.

Volgende stappen in de empirische cirkel Eenmaaldetheorieisontwikkeld,komtdevolgendestap:detheorietoetsen

• Eentheorietoetsenhoudtindatonderzoekersernieuwehypothesenuitafleiden(deduceren)àformulerenvoorspellingenovergedragingendievolgensdetheoriegeobserveerdzoudenmoetenwordenàdetheorielaatooktoedaterfalsifieerbarehypothesenuitafgeleidkunnenworden

Deafrondingvaneenonderzoekendeterugkoppelingvandeconclusieservannaardepredictie,hypothese+deuiteindelijketheorie,betekenennietdatdeonderzoeker‘klaar’is

• alseentheorievervangenwordtdooreenanderetheorie,ofalsdetheorieaangepastwordt,zalde(deels)nieuwetheoriemoetenwordengetoetst

• daardoorlijkthetonderzoeksprocesmeeropeencirkeldanopeenlijnmetbegin-eneindpunt

Slotbeschouwing Lezen

Theorie

Hypothese

Predictie

Gegevens

Methodologischekritiek

Evalutievetheorie

9

Hoofdstuk 2: De psychologische betekenis van macht en onmacht Inleiding Socialemacht=gevolgenvanmachtoverofmachteloosheidtegenoveranderenAutosocialemacht=debetekenisvanmachtoverheteigengedragofdeeigensituatie

• socialeenautosocialemachtzijnverwevenàvooronderzoeksomsmoeilijkteachterhalenwelkvande2deoorzaakisvoorbepaaldG

Beheersen en beheerst worden: instrumentaal leren Instrumentaalgedrag(operantgedragofoperant)=gedragwaarmeemensenendiereninvloeduitoefenenophuninterneofexterneomgeving,endatzenietloutervertonenalsreactieopeenantecedente(voorafgaande)uitlokkendeprikkel(eenprikkeliseenidentificeerbaarelementindeinterneofexterneomgeving)Instrumenteleofoperanteconditionering=vormvanlerenwaarbijkenmerkenvanoperantgedragveranderenonderinvloedvangedragsuitkomsten

• kernvaninstrumentaalleren=alseenindividuzichopeenbepaaldemaniergedraagt,kunnendegedragsuitkomstendaarvanappetitief(aangenaam)ofaversief(onaangenaam)zijn

• ishetgevolgappetitiefdanneemthetgedragtoe• ishetgevolgaversiefdanneemthetgedragaf

(Soorten) versterkers en straffen Versterker(ofbekrachtiger)=appetitiefgevolgvaneengedrag Positieveversterking:appetitieveprikkeltreedtopofneemttoe Negatieveversterking:aversieveprikkelverdwijntofvermindertStraf=aversiefgevolgvaneengedrag Primaire en secundaire versterkers en straffen Primaireversterker/straf=bevredigingofhetgebrekvaneennatuurlijkebehoeftetoestand

• bv:voedselkrijgeniseenprimaireversterkerenvoedselonthoudeniseenprimairestraf

Secundaireversterker/straf=heeftnietstemakenmeteennatuurlijkebehoeftetoestandenimpliceertdusgeenbiologischemeerwaardeofbedreiging,maarheeftbetekenisgekregendooreeneerderleerproces

• bv:eencomplimentiseensecundaireversterker,eennaregeluidstooniseensecundairestraf

Deprivatiespecifiek=bijprimaireversterkersenstraffenàbijsecundaireisditnietwaardoorhetleerproceseenderwanneerkanplaatsvindenenlangkandoorgaanð OnderzoekvanInsko(1965):werkingvansecundairebekrachtigersbijstudentenover

feestweek

10

Opmerkingen bij onderzoek van Insko (1965) Uitditonderzoekblijktdatalleswatmensenzeggenoveraspectenvanhunleefwereldenoverhenzelfnetzoalsveleanderegedragingenopgevatkanwordenalsoperantgedragàzelfbeschrijvingenzijnvatbaarvoorinstrumenteelleren:

(1) Geenredenomaantenemendatzelfbeschrijvingenuitsluitendofzelfstotopgrotehoogteafhangenvaninnerlijkefactoren(attitudes,affectievetoestanden,kennisofmotivationeletoestanden)àalseenzelfbeschrijvingonderinvloedstaatvanexterneprikkels,ishetvensterminderhelderdanwordtaangenomen

(2) Versterkersenstraffendietenaanzienvanzelfbeschrijvingenoptredenkunnensomsanderszijndandeversterkersenstraffendietenaanzienvananderegedragingenoptredenàinconsistentietusseniemandsverbalezelfbeschrijvingenenzijnniet-verbalegedrag

De rol van contingentie en contiguïteit Instrumenteleconditioneringtreedtnetaltijdevensterkop~contingentie=logischesamenhangtussenhetgedragendeversterker/straf~continuïteitContingentie Eenversterkerofstrafiscontingentmeteengedragalsdekansdatdezeversterkerofstrafoptreedtgroterisalsdehandelendepersoonhetgedragvertoontdanalsdiehetgedragnietvertoont

• perfectecontingentie:operantaltijdgevolgddoordebekrachtigerofeenstraf(continubelonings-ofbestraffingsschema)+treedtdeversterker/strafnooitopzonderhetgedragàinstrumenteellerenvaakheelsnel

• geencontingentie:destraffenenversterkerstredenwelofnietopongeachthetgedrag(partieel/intermittentbekrachtigings-ofbestraffingsschema)àhetindividuleertnietsenverandertzijn/haargedragdusnietàinstrumenteellerengebeurttrager

• uitzonderingen:àalsdehandelendepersoonperongelukeenonbestaandecontingentiewaarneemtàalshetontbrekenvancontingentietussenhetGenveranderingenindeomstandighedendehandelendepersoonopvalt(nietduidelijkofobjectiefaanwezigecontingentiebewustwaartenemenopdatinstrumenteellerenzouoptreden)

Propositioneelleren=ietslerendoorhetmeegedeeldtekrijgenàinstrumenteleconditioneringheeftmeergedragsveranderingtotgevolgdanpropositioneellerenContiguïteit Veranderingendiesnellerophetoperantvolgenhebbenmeerinvloedophetgedragdanuitgesteldeveranderingenàoperanteconditioneringwerktbeteralshetgedragsnelgevolgdwordtdoorveranderingenindesituatie

11

Contiguïteitkaneenrolspelenbijdeperceptievancontingentieàhetisgemakkelijkeromhetlogischeverbandtusseneengedrageneenveranderingindesituatiewaartenemenalsdieveranderingsnelophetgedragvolgtdanalszenaenigetijdoptreedtàbv:gespreidebetalingvoorgroteaankopenVersterkers versus straffen? Effectenvanstraffenzijnmindersterkdandatvanversterkers:

(1) Versterkersbevattenvaakmeerinformatiedanstraffen• bijversterkerswetenmensenhoezewelwelkgedragzemoetenvertonen,bij

straffenisditnietaltijdzo• hetiszelfsmogelijkdatiemandnaeenstrafeenandergedragprobeert,datook

bestraftwordt,nogeenandergedragprobeer,datweerbestraftwordt…àtothij/zijdenktdathetnietuitmaaktwathij/zijdoeteneventueelhetverschijnsel‘aangeleerdemachteloosheid’vertoont

(2) Zowelversterkersalsstraffenbrengenemotionelereactiesmetzichmee,maarnegatieveemotieszijnvaakintenserdanpositieve(eisenmeeraandachtopvanhandelendepersoon=>leerprocesverstoren)

(3) Socialeversterkersvolgenvaaksnellerophetgedragdansocialestraffen(4) Bijsocialestraffenishetnietaltijdzodatwatvoordetoedienereenstrafis,datook

isvoordegestrafteErisimmers1domeinwaarinstraffensomsbeterwerkendanversterkersendatisbijhetvolgenvanwettenennormen

• beloningensuggererenenkeleendescriptieve(beschrijvende)normð OnderzoekvanMulder(2008,Experiment1):testredeneringhierbovena.d.h.v.

beslissingstaak+spanningtussenindividueleencollectievebelangStrategisch leren en afleren? àPrincipesvaninstrumenteleconditioneringkunnenwordenaangewendomproblematischegedragingenteverminderenofomgedragingentedoentoenemenUitdoving=versterkings-enbestraffingscontingentieveranderendoorstraffenvoorgewenstgedragofversterkersvoorongewenstgedragteverwijderen

• zodrahetlerendeindividuwaarneemtdatdecontingentietussenhetgedragendestrafofversterkernietmeergeldt,gaathij/zijhetgedragweerrespectievelijkmeer/mindervertonen

• wasergeenperfectecontingentie:danzalhetwegvallenervanminderopvallenenblijfthetgedraglangeretijdophettotstandgebrachteniveauoptreden

• straffenenbeloningendieintrinsiekverbondenzijnmeteengedragzijnallichtnietteveranderenàtochzijnerdaningrepenmogelijkindeversterkings-&bestraffingscontingenties

12

Beperkingen en valkuilen: discriminatieve prikkels, S-delta’s en de beloon- en bestrafbaarheid van gedrag àSomsbrengteengedragnietondereenderwelkeomstandigheideenbepaaldgevolgmetzichmee,maarenkelonderbepaaldevoorwaardenDiscriminatieveprikkel(SD)=eenprikkeldiesignaleertdatineenbepaaldesituatieeenbepaaldeversterkings-ofbestraffingscontingentiegeldtS-delta=eenprikkeldieaangeeftdatdecontingentietussenhetgedragendeveranderingennietgeldt

• SomstredeneronbedoeldediscriminatieveprikkelsenS-delta’sop,wateenvalkuilkanzijnbijtoepassingenvaninstrumenteleleerprincipesinorganisatiesensamenlevingenàbeoogdegedragnietinhetalgemeenbevorderd,maaralleeninbepaaldeomstandigheden

• Eenbeperkingvansocialestraffenenversterkersisdatzealleenrechtstreekskunnenaangrijpenopovertgedragàextrinsiekgemotiveerd:prestatiesonderinvloedvanbeloningenofstraffen-alshetbeloningssysteemvervolgenswegvalt,zijnallebeloningenenstraffenverdwenen+bestaatdekansdaniemandeentaakdiehijvroegermetveelplezierdeedineensnietmeerwiltdoen

Macht als middel en doel-op-zich: een lastig te onderzoeken kwestie Isdeervaringvanmachteenprimaireversterker,enisonmachteenprimairestraf?àpsychologischebetekenisvangebeurtenissenenhunschijnbaartegenovergesteldeisnietaltijdsymmetrisch;dezeasymmetrieisooktevindenindeeconomie:satisfiers&dissatisfiers ‘Ik doe het niet voor de macht’ Inonzecultuurbestaatereensocialenormtegenstrevennaarofgenietenvansocialemacht-om-macht.àvergelijkbarenormbestaatveelmindertenaanzienvanautosocialemachtð OnderzoekvanOkimotoenBrescoli(2010)à 2studies:informatieoverpoliticus+

machtsstreven

Keuzes, gedragsveranderingen en expressief gedrag Voorkeurvanmensenvoormachtversusonmachtonderzoeken?

• doordeelnemersvooreenkeuzesituatieteplaatsenwaarbijéénoptieeensterkemachtservaringoplevertdandeandere

• doorgedragingentelatenvolgendoormachtofonmacht(principeinstrumenteleconditionering)àmatewaarindiegedragingentoenemenofafnemenlevertinformatieopoverdeevaluatievebetekenis

• verbaalenniet-verbaalemotie-expressiefgedragbestuderen+daaruitafleidenwelkeemotiedeelnemerservaren

13

De relevantie van onderzoek bij (zeer) jonge kinderen OnderzoekbijvolwassenenkanaantonendatmachtwerktalseenversterkerenonmachtalseenstrafàMAARkangeenantwoordgevenopdevraagofhetomeenprimaireofsecundaireversterker/strafgaat

• onderzoekenofmachtenonmachtookeenbetekenishebbenbijindividuenbijwiezeonmogelijkopgrondvaneerdereleerprocesseneenwaardehebbengekregen

Het fijne van macht Een aangeboren voorkeur voor macht? ð OnderzoekvanSingh(1970,Studie4):kinderenvan5-6jaar,apparaatmetknikkers

ð OnderzoekvanSingh(1970,Studie3):rattenmeteteninverschillendekooien,na

trainings-engewenningsperiode

ð OnderzoekvanVossenHomzie(1970):rattenineenkooiwaarin2padennaardezelfdesuikeroplossingleiden

Machtsgenoegen Erzijndriemogelijkeverklaringenwaaromkeuzevrijheidaantrekkelijkis:

(1) Kiezenopzichzelfisprettig(2) Hetgenotvanhetkiezenwordtgeassocieerdmetgebeurtenissenofobjectendie

samenhangenmetdiekeuzeð OnderzoekvanLeottienDelgado(2011):computerscherm,elkekeereenbepaald

symboolvoorhetdrukkenvanknop+aantalpuntendieze‘gewonnen’hebben

(3) Keuzevrijheidkaniemandstevredenheidmetverkregenitemsverhogen• dooreenvoudigwegtoetelatendatgenetekiezenwathijhetliefstewil• omdathijhetaangenaamvindtomtekiezen• omdatmensengeneigdzijnhetgekozenitemindeverftezettenenhetniet-

gekozenitemtedevaluerennaeenonomkeerbarekeuzeð OnderzoekvanWatsonenRamey(1972):baby’svan2maandenindewiegmetmobiel

erbovenàgenietenvanmacht?Conclusie:machtiseenprimaireversterker!Verklaring?

• Leotti,Iyengar&Ochnser(2010):evolutionaireverklaring,mogelijkdatstrevennaarmachteenoverlevingswaardeheeftàgenetischebagagegeneigdomtestrevennaarmachtendaarvankindsafaanvantegenieten

14

Macht als bescherming tegen gevolgen van aversieve prikkels àWatisderolvaneengevoelvanmacht?(subjectievemacht)àIshetmogelijkdatweminderlasthebbenvanaversieveprikkelsalswedeindrukhebbendatweerinvloedopkunnenuitoefenen?

=>Mensenaldannietdeindrukgevendatzemachtkunnenuitoefenen,maarhenertoeverleidendiemachtniettegebruiken

ð OnderzoekvanGlassetal.(1969,Experiment2):vrouwendietaakmoetenoplossen

metlawaaistoten

ð OnderzoekvanSherrodetal.(1977):bouwenverderoponderzoekGlassetal.,extracondities

Nietalleenmachtovereenaversieveprikkelzelf,maarzelfsoverdeconcreteremedieertegenvaninvloedkanzijnopdematewaarinmensenonderdeprikkellijdenð OnderzoekvanRose,Geersetal.(2012en2013):‘belevingvankoudetemperaturen’,

coldpressuretask&olieDe gevolgen van onmacht Isdeervaringvanonmachteenprimairestraf?Lijden onder machtsverlies ð OnderzoekvanDecasperenCartens(1981):onderzoekbijbaby’s,hoofdtelefoontjes

metslaapliedjes&fopspeenmetingebouwdesector• baby’skunnenlijdenonderhetverliesvanmachtoverdeaangenameprikkel

ð OnderzoekvanCrombezetal.(2008):speelkaartopjuistestapelleggenendaardoor

sorteerregelontdekken,terwijlschokkentoegediend• ervaringvanmachtsverliesveroorzaaktmeerlijdendaneentoestandvanonmacht

(nooitmachtgehad)Reactantie Reactantie=demotivatieomdebedreigdeofaangetastemacht(keuzevrijheid)tebeschermenofteherstellen,enhetdaaruitvoortvloeiendegedrag

• mensenervarenwaarschijnlijkhetgrootsteacutemachtsverliesalszedeindrukhebbendatandereneensocialemachtoverhenuitoefenen(ofdatproberen)

• reactantietreedtvooralopalseenervaringvan(dreigend)machtsverliesindecontextvansocialeinteracties

• psychologischebehoeftestanddiedeervaringvanmachtnogaantrekkelijkermaaktdanzeopzichalis:hetvermogenvanervaringenvanmachtominhunrolvanprimaireversterkeroperantgedragtebeïnvloeden,geldtvooralalseenindividuzichineentoestandvanreactantiebevindt

• somskanreactantiemensenertoebrengenomhettegenovergesteldetedoenvanwatergevraagdwordt=boemerangeffect

15

Aangeleerde machteloosheid Aangeleerdemachteloosheid=alseenindividublootgesteldwordtaaneeningrijpendeervaringvanonmachtð OnderzoekvanSeligmanenMaier(1967):hondenblootgesteldaandrie

voorbehandelingenmetschokken,vervolgensshuttlebox Syndroomgekenmerktdoor3problemen

(1) Motivatieprobleem:individudoetgeenmoeiteomachterhetmechanismetekomen(2) Cognitief/intellectueelprobleem:contingentienietwaarnemenwanneerindividu

eraanblootgesteldwordt(3) Emotioneelprobleem:individuisterneergeslagenenvertoontfysiologische

stressreactiesKritiekoponderzoek

• aangeleerdemachteloosheidisalgemenerdanbevindingenvanhetonderzoek• gebruikteconceptenzijnanalytischerdanwatdebevindingenverantwoorden• theorieponeerteenhypothetischmechanismedatmisschienwelteonderzoekenis,

maarnognietgeobserveerdwasàverondersteldeproblemenopeenzuiveremaniermetenàhypothesegetoetstdataangeleerdemachteloosheidsverschijnselenalgemeenzijnoversoorten,metingenenprikkelsàverschijnselveralgemeentzichover(on)controleerbareprikkelsengedragingen

=>Hetgaatnietommetwelkgedragjemachthebtlerenuitoefenen,maarlouteromdeervaringvandiemachtð OnderzoekvanHirotoenSeligman(1975):lawaaistotentijdenshetuitvoerenvantaken!Nietalleelementenvandeaangeleerde-machteloosheidstheoriezijnevenstringentgetoetst:

• perceptieafwezigheidcontingentie• veralgemeningvandezecontingentie• verwachtingvanafwezigheidcontingentieindetoekomst

Autosociale en sociale macht als communicerende vaten Wiesocialemachtheeft,leidtdaaruitafdathijookniet-socialemachtheeftð OnderzoekvanInesietal.(2011,Experiment1a):situatieherinnerenenkiezentussen2

assortimenten(3/14producten)ð OnderzoekvanInesietal.(2011,Experiment2a):eerstkiezenuitassortiment,dan

tweedeonderzoekwaarbijzemoetenwerkenmetiemandanders

Blootstellingafwezigheidcontingentiegedrag-gevolg

Perceptieafwezigheidvancontingentie

Veralgemeningvanperceptieafwezigheidvancontingentie

Verwachtingafwezigheidintoekomst

Aangeleerdemachteloosheid

16

Macht en onmacht in het ‘ware leven’ De machteloze want verwende (of te slimme!) mens

• mishandeling-door-verwenningàoudersbrengenkinderendoorhenteverwennenineentoestandwaarinzegeenmachtmeerhebbenoveromgeving=>toestandvanaangeleerdemachteloosheid=>minderinstaatproblemenoptelossenofuitdagingenaantegaan

• doordenatuurverwend(bv:hoogbegaafdzijn)àwiealtijdhardheeftmoetenwerken,heeftmachtervarenoverdeeigenresultaten

‘Lekker’ niet doen wat wetgevers en hulpverleners zeggen Mensenhebbenhetgevoeldatwettenenregelshunvrijheidinperkt.Reactantievormtondermeereenprobleemalsinhetalgemenebelangofhetbelangvanhetindividuzelf(ofbeide)regelgevingingesteldengehandhaafdwordt.Zelfsalsregelsdevormvanadviezenaannemen,kanbijsommigemensenofinsommigeomstandighedenreactantieoptreden.

• bekendprobleemindegezondheidszorgàbedreigenofbeperkeniemandsautosocialeensocialemacht.àdoorreactantieveroorzaakte‘non-compliance’komtzelfsfrequentvoorbijpatiëntenbijwiehetnegerenvanmedischeadviezenernstigerisico’sinhoudt

Werkstress, generatiearmoede en de ‘lamlendige werkloze’

• mensendieinhunwerkveelvrijheidervaren,rapporterenvaakminderstressdanmensenbijwiedeinvullingvanhetwerkinhunplaatsbepaaldwordt

• wieinhetverledenervarenheefteentoestandvanarmoedeofwerkloosheidniettekunnenveranderen,kandeindrukkrijgenmachteloostestaantegenover‘hetlot’en‘dearbeidsmarkt’

ð OnderzoekvanInfurnaetal.(2016):sommigewerknemersvertonennaontslageen

meetbaredalinginwaargenomencontroleovereigenlevenKiest u maar… en niet tevreden, geld terug! Bedrijvenenaanbiedersvandienstenspeleninophetverlangennaar(behoudvan)machtdoorconsumentenkeuzevrijheidtebieden,ookalsernietechtietstekiezenvalt

• Bv:‘niettevreden,geldterug’-garantieMacht in woon- en zorgcentrum en in het ziekenhuis ð OnderzoekvanLangerenRodin(1976):macht/geenmacht+matevantevredenheidbij

bejaardenSlotbeschouwing Lezen

17

Hoofdstuk 3: Sociale invloed Inleiding Implicietesocialeinvloed=eenindividukanwaarnemendatanderenietsdoenoflaten,zonderdatdezeexplicietvragenommeetedoenofhennatedoenConformisme=alsdeandereneenmeerderheidvormenInnovatie=alsdeandereneenminderheidvormenExplicietesocialeinvloed=eenindividukanooktemakenkrijgenmeteenverzoekvanwegeanderenomietstedoenoftelaten,aldannietgepaardmetdebeloftevaneenbeloningen/ofdedreigingmetstrafOnderzoekersbestuderensocialeinvloedmeestalinsituatieswaarineenconflictbestaattussenwathetindividudenktenwil,endeimplicieteofexplicietesocialedruk.Erzijn2uitkomstenvanditconflict:

• autonoomhandelen:mensenlatenzichleidendoorwatzezelfdenken,willenofgoedvinden

• niet-autonoomhandelen:mensenlatenzichleidendoorwatanderenlijkentedenkenoftewillenofgoedtevinden.

àElliottAronsonbetoogdeinzijnboekThesocialanimaldatereenderdeuitkomstmogelijkis

• anti-conformistischgedrag(=reactantie):mensenkunnenopzettelijkietsandersdoendanwatanderenlijkentewillenofgoedtevinden.

Socialeinvloed

Aanwezigheid 'Merepresence'

Gedrag

Impliciet

Meerderheid*Conformisme

Minderheid*Innovatie

Explicitet Inwilligingverzoek'gehoorzaamheid'

18

De invloed van de aanwezigheid van anderen; ‘Mere presence’

Socialeinhibitie(ofsocialebelemmering)=deaanwezigheidvaniemandandershinderdehetindegegevensituatieadaptievegedragSocialefacilitatie=deaanwezigheidvaniemandandersbevorderdehetindegegevensituatieadaptievegedrag

Tegenstrijdige bevindingen ð OnderzoekvanAderenTatum(1963):elektrodes,blijvenzittenennietpratenmet

anderedeelnemers,proefleidergaatweg&schokelke10secondenð OnderzoekvanPessin(1933):lijstmetwoordenvan3lettersuithethoofdlerenð OnderzoekvanAllport(1920):vrijeassociatietaak,elkedeelnemer2keerinelke

conditieð OnderzoekvanAllport(1920,Experiment3):gelijkendopvorigexperiment,enkelom

de4woordengedachteopschrijvenWanneer sociale inhibitie en sociale facilitatie?

(1) Toevalligeeigenschappen?NEE• beideverschijnselenzijnbijverschillendegroepenopgetreden• beideverschijnselenkomenvoorbijdieren(niettijds-ofcultuurgebonden)ð OnderzoekvanAlleeenMasure(1936):parkietenineenappetitieveen

aversieveomgevingð OnderzoekvanChen(1937):mierenineenflesmetfijnzand

(2) Coactieveanderenvs.passiefpubliek?NEE

• coactief:anderendoendezelfdetaakalsproefpersoon• passief:anderendoenietsandersalsproefpersoon(bv:toekijken)• beidevastgesteldinbeidesituaties

(3) Instinctievegedragingenvs.‘hogere’gedragingen?NEE

• instinctief:vannature• hogeregedragingen:opbepaaldmomentverworven• instinctiefaltijdfacilitatie,maarhogergedragsomsinhibitie&somsfacilitatie

(4) Intellectueel(denkprocessen)vs.motorischgedrag(bewegen)?NEE

• komenvaaksamenvoor,niettescheiden

(5) Zajonc:onderscheidperformantieenleergedrag

• socialefacilitatieàbijperformantie=verzamelnaamvoorgemakkelijkegedragingen(vannatureOFgoedgeleerd)

• socialeinhibitieàbijleergedrag=gedragdathetindividunogmoetlerenofaanhetlerenis(nietvannatureENnietgoedgeleerd)

socialefacilitatie? socialeinhibitie?

socialefacilitatie?socialeinhibitie?

19

Hoetewerkgegaan?àcategoriseringvanexperimenten(optredenvaninhibitieofvanfacilitatie)Waarommoethypothesedannoggetoetstworden?àzelfsdemeestgewetensvolletheorieopbouwisvatbaarvoorcirkelredenering(gaatkijkoponderzoekenbeïnvloeden)DUSmoetgetoetstwordenHypotheseZajonc:aanwezigheidvananderenveroorzaaktsocialefacilitatiebijperformantieensocialeinhibitiebijlerenð OnderzoekvanZajoncetal.(1969):kakkerlakken-experimentindoolhof;

gemakkelijk/moeilijk• Zajoncenzijnmedewerkersslaagdenerinom2keerbinnen1proefopzetzowel

socialefacilitatiealsinhibitieaantetonen,endattelkensindeomstandighedenwaarinzeelkverschijnselvoorspeldhadden

ð OnderzoekvanSchmittetal.(1986):intypenvanpersoonlijkegegevens,eerstgewoon

envervolgensomgekeerdmetnummersertussenWaarom sociale inhibitie en facilitatie? Desociale-activeringstheorievanZajoncStap 1: Sociale activering van de dominante respons 1eschakel:socialeaanwezigheidverhoogtdefysiologischeactiviteit(arousal)2eschakel:eenverhoogdearousalverhoogtdeuitbrengingskansvandedominanterespons

• toestandvanresponscompetitie=conflicttussenwelkereactieuitgebrachtwordtàcompatibel(verenigbaar):tegelijkàincompatibel:competitie=>responsdievoorindividuineenbepaaldesituatiehetsterkstmetdeprikkelwordtgeassocieerdheeftgrootstekansuitgebrachtteworden=dominanterespons(andereresponsen:‘ondergeschikteresponsen’)

Socialeaanwezigheid Arousal

Uitbrengingskansdominanterespons

1 2

20

Stap 2: Identificatie van de dominante respons in leren en performantie àtweedestapindetheorie:deanalysevanleergedragenperformantieintermenvanderolvandominanteenondergeschikteresponsenerin

• alsiemandeengedraggoedbeheerst=>responsenverworvendienodigzijnomhetgedragtevertonen=>kansgroterdathij/zijdieresponsengaatvertonendanandereresponsen=>juisteresponsenzijndominant

• alsiemandeengedrag(nog)nietgoedbeheerst=>responsendienodigzijnomdatgedragtevertonennognietdominant=>dekansdatdejuisteresponsenvertoondwordeniskleinerdandatdeverkeerderesponsenvertoondworden=>verkeerderesponsenzijndominant

Combinatie van sociale activering met identificatie van dominante respons àzorgtvoorverklaringsocialeinhibitie&facilitatieDominanteresponsbijleergedragisdeverkeerderespons=>activering=toenamevanverkeerderesponsen=>lerenverslechtert=>socialeinhibitieDominanteresponsbijperformantieisdejuisterespons=>activering=toenamevanjuisteresponsen=>performantieverbetert=>socialefacilitatieConclusie:deaanwezigheidvansoortgenotenveroorzaaktarousal,endezeverhoogtdeuitbrengingskansvandedominanteresponsàperformantieverbetertdoortoenamejuisteresponsenàlerenverslechtertdoortoenamefouteresponsen

Gedrag

Leren'Niet-correcte'responsisdominant

Performantie 'Correcterespons'isdominant

Niet-correcteresponsisdominant

Activeringdomiannterespons

Socialeinhibitie

Correcteresponsisdominant

Activeringdomiannterespons

Socialefacilitatie

21

Hypothetisch-deductieve toetsing van theorie van de sociale activering De aanwezigheid van anderen verhoogt de uitbrengingskans van dominante responsen VolgensZajonc:dominanteresponswordtvakervertoondinaanwezigheidvananderen,wathetlerenoplossenvaneenprobleembemoeilijktenhetuitvoerenvandeassociatietaakfaciliteertHoekanonderzoekerwetenwatdedominanteresponsis?

(1) Vooronderzoekperdeelnemermetenwatzijn/haarresponshiërarchieisingegevensituatie

(2) Eenleerfaselatenvoorafgaanaanhetonderzoek(3) Stimulusaanbiedenwaarvanbekendishoedemeestedeelnemerseropreageren

ð OnderzoekvanZajoncenSales(1966)–mogelijkheid2:Turkse-woorden-experimentð OnderzoekThomasetal.(2002)–mogelijkheid3:zinaanvultestmetontmoeting

proefleiderervoor,daarnaevaluerenð OnderzoekvanChapman(1973):kinderenmopjeslatenhoren

• ditonderzoekwordtvaakbeschrevenalseenstudieoversocialefacilitatie,terwijlhetcorrecterisomhettebeschrijvenalseenstudieoversocialeactiveringvandominanteresponsen

De aanwezigheid van anderen verhoogt de fysiologische activiteit Bijverhoogdefysiologischeactiviteittranspirerenmensenmeer,klopthunhartsnellerenstijgthunbloeddrukàPalmerSweatIndex=foliedatbeschadigdwordtwanneerzeincontactkomtmetzweetð OnderzoekvanMartens(1969)motorischetaakmetPSIopdehuidð OnderzoekvanBelletal.(1982):controlevanbloeddruktijdensreactiesnelheidstaakIs ‘mere presence’ voldoende voor sociale activering, facilitatie en inhibitie? Kritiekopexperimentomdatdeuitgevoerdeexperimentengeenconclusietoelietenofhetlouterdeaanwezigheidvananderenwasdatarousalveroorzaakteð OnderzoekvanCottrelletal.(1968):hernameTurkse-woorden-experiment,maarmet

echtealleenconditieOpmerkingen bij het onderzoek van Cottrell et al. (1968) Zijnconclusie:aanwezigheidvananderennietvoldoendevoorsocialeactivering,maarweldeaanwezigheidvantoekijkendeanderen=evaluationapprehension(evaluatievrees)Implicatiesdiedezeconclusiemetzichmeebrengt:

(1) socialefacilitatieeninhibitietredenvooralopbijniet-coactieveanderen(2) socialefacilitatieeninhibitiezoudenandersmoetenwordenverklaardbijmensen

danbijdieren(bv:moeilijktegelovendatparkietenenkakkerlakkenlasthebbenvanevaluatievrees)

22

Kritiekopzijnonderzoek• dealleenconditiewasmogelijkgeengoedealleenconditie:afstandtussende

deelnemerenproefleiderwasnietgroterdanafstandindesocialecondities• merepresencemoetwordengerealiseerdzonderdatditgepaardgaatmet

evaluatievrees(doordierenonderzoekofonderzoekbijmensenwaarevaluatievreesinconditievollediguitgeslotenis)

Is de sociale-activeringstheorie nu bewezen? Eentheorieisnooit‘bewezen’;hoogstenskaneentheoriefalsificatiepogingenoverlevenàdesociale-activeringstheorieisopditogenblikdetheoriediedemeestefalsificatiepogingenoverleefdheeftImpliciete en expliciete sociale invloed op gedrag Valtalleentebestuderenbijconflict:

• wathandelendepersoonuitzichzelfzoudoenvs.watanderengoedlijkentevinden

• 3mogelijkereactiesbijpotentiëleinvloedvan1partij

1. doordiepartijgewenstgedrag2. autonomie3. reactantie

Impliciete sociale invloed: meerderheidsinvloed SolomonAschhadkritiekoponderzoekdatleekaantetonendatmensenzichvaakgedragenalskuddedierenà‘alsmensengeconfronteerdwordenmeteentaakwaarbijzezichzelfinstaatachteromeencorrectoordeeltevormenofeenjuistebeslissingtemaken=>autonoomgedragen’Het basisparadigma van Asch ð OnderzoekvanAsch:visuele-perceptieopdrachtInformatieveinvloed=gedragvananderenalsinformatiegebruikenNormatieveinvloed=anderenvolgenomaandegroepsnormtevoldoenenzobijdegroepteblijvenbehorenDeterminanten van sociale invloed Manierenomtoteenverklaringtekomen

• logischredenereneneenverklaringbedenken• deelnemersvragenwaaromzegedaanhebbenwatzegedaanhebbenofwaterhad

moetengebeurenopdatzezichanderszoudengedragen=>Aschgebruiktezelfbeschrijvingenalsinspiratiebronvoorhypothesendiehijinvervolgonderzoektoetste

23

Gelijk hebben of gelijk krijgen? (verworpen) Aschverwachttedathetvoormensengemakkelijkerzouzijnombijhunstandpuntteblijvenalszeverwachttendathungelijkachterafzoublijkenð Variant1bijonderzoekvanAsch:basisparadigma+opheteindetewetenkomenofze

gelijkhaddenofniet(feedback)• ookhierzeerveelfouten(36,7%)=>ongeveerevenveelalszonderfeedback

De steun van een geestverwant? Sommigedeelnemerszeidendatdesteunvan1geestverwantalgenoegzouzijnombijhuneigenoordeelteblijvenàiseenvreemderedenering,wantalshetvaniemandandersafhangtofje‘autonoom’oordeelt,isjeoordeelnietmeerautonoommaarafhankelijkvanhetgedragvandieanderepersoonð Variant2bijonderzoekvanAsch:basisparadigma+1pseudodiealtijdvoordeechte

deelnemerhetjuisteantwoordgaf• ‘maar’5%fouteantwoorden(nogsteedsveelvoorsimpeletaak)• heteffectvangeestverwantbleefmaarnetzolangdurenalsdiezichals

geestverwantbleefgedragen• verklaringen:

1)doorbrekenvanunanimiteitvandemeerderheid2)heteffectvaneengeestverwanthangtdusnietcruciaalsamenmetdesocialesteundieeenindividuaanhem/haarontleent,maarmethetdoorbrekenvandeunanimiteitvandemeerderheid3)zodrahetindividutegenovereenduidelijkmeerderheidstond,maaktedegroepsgroottenietmeeruit

De doorslaggevende rol van de trivialiteit van een beoordelingstaak? Volgensdednswashetonderzoekhen‘terharte’gegaanàmaardespanningendeeenzaamheiddiedednservoeren,latenziendathethenweldegelijkietskonschelenhoezeantwoordden+dathetconflicttussenwatzekondenwaarnemenenwatdeanderegroepsledenzeideneenpijnlijkinnerlijkgevechtopleverdeð OnderzoekvanNissanienHoefler-Nisani(1992):natuurwetenschapperseen

leermethodelatenuitproberendooreersttelerenuiteenboekendanexamenafleggen Impliciete sociale invloed: minderheidsinvloed ð Variant3bijonderzoekvanAsch:paradigmawerdomgedraaid

• 15echtedeelnemers,1pseudodeelnemer(gaftelkensfoutantwoord)• pseudohadgeeninvloedopdeoordelenvandedeelnemers(uitgelachen,…)

Hoe kan een minderheid invloed uitoefenen? Hoeishetmogelijkdatvernieuwendeopvattingenzichineensamenlevingverspreiden?Hoekanhetdaterafentoeietsverandertineensamenleving?

24

SergeMoscovici:ermoetenomstandighedenzijnwaarinminderhedenopeenofanderemaniervatkrijgenophetoordeelvandemeerderheidàzijnprojectwasgerichtophetidentificerenvandieomstandigheden

• wateenmeerderheidzegt,kanbruikbareinformatieopleverendieeenindividukangebruikenomtoteenoordeeltekomen,enlangsdiewegeenopenlijkoordeelvandatindividutebeïnvloeden(informatieveinvloed)

• demeerderheidkaninvloedhebbenophetoverteoordeelvaneenindividudoorhet

privateoordeelvandieminderheidteveranderen(informatieveinvloed)• ENdeminderheidkanzichookovertdoordemeerderheidlatenbeïnvloedenzonder

opeencovertniveauhetoordeelvandemeerderheidovertenemen(normatieveinvloed)

• minderheidsinvloedkanenkellangsinformatieveweg• minderheidsstandpuntbevatinformatiediedemeerderheidniet(meer)kan

negeren• minderheidkaninvloedhebbenopmeerderheiddankzijeenconsequente

gedragsstijlHet basisparadigma van Moscovici ð OnderzoekvanMoscovicietal.(1969):onderzoekoverkleurenperceptiemettelkens2

pseudodeelnemers• steunvoordestellingdatdegedragsstijlvaneenminderheideenbelangrijke

determinantisvanminderheidsinvloedendusvanhetopgangbrengenvansocialeverandering

Meerderheid vs. minderheid: fundamenteel verschillend? ànormatieveinvloedspeeltmeermeebijmeerderheidsinvloeddanbijminderheidsinvloedð OnderzoekvanWoodetal.(1994):meta-analyse

• ookinprivateomstandighedenheefteenmeerderheidmeerinvloeddaneenmeerderheid

ð OnderzoekvanWeaveretal.(2007):debatmet5mensenoverreserverenopenruimteinNewJersey

ð OnderzoekvanWeaveretal.(2007)à vervolgonderzoek:deelnemerszagenperongeluk3keerhetzelfdeargumentvoorkomen

Expliciete sociale invloed: het inwilligen van verzoeken StanleyMilgramhadkritiekoponderzoekvanAsch:detaakwastetriviaalwaardoorhetdednsonverschilliglietofzejuistoordeelden

• MilgramneemtdestudiesvanAschover:taakwaarinmensenhetechtbelangrijkvindenomjuistteoordelenàresultatengelijkendoponderzoekAsch

• crossculturelealgemeenheid?àvroegzichafofEuropeanenevenveelconformismevertonenalsAmerikanenàdoorpraktischeenfinanciëleproblemenlatenvallen

25

• besluit/zijnidee:implicietesocialeinvloedbestuderenineensituatiewaarinmenseneenmoreelgewichtigebeslissingmoetennemen,waarvanmagaangenomenwordendatdiebeslissinghenpersoonlijkraaktàmensenconfronterenmetiemandsverzoekomeenonschuldigemedemenstemartelen(immoreelverzoekinwilligen)

InvloedachtergrondMilgram• Joodseachtergrond:worsteldemetvraaghoehetmogelijkwasdatmensen

onschuldigemedemensenzozeermartelen(nazi’s,tijdensWOII)ànakritieklaterenkel‘metafoor’genoemd

• persoonlijkheid:droomdevaneenindrukwekkendecarrièreàwoueigenophefmakendeontdekkingopzijnnaamhebben

=>invloedopmethodologischekeuzesenpresentatievanresultatenAlgemene procedure (na veel vooronderzoeken)

• dekmantel:effectstrafopleren• deelnemer+pseudodeelnemer

à‘eneleraar,andereleerling’à‘lot’bepaalt:deelnemerisleraar

• leertaak:associatiesinwoordparen• test:deelnemersgevenstimulus&evaluerenantwoord(viaintercom)

àfoutantwoord(viaknoppen):intensiteitnoemenenschokkengevenàschokkenstijgendeintensiteit(30intensiteiten)

• A.V.:intensiteitwaaropdedeelnemerweigertverdertedoenàsteltoteinde:deelnemerstoppenna3xmaximum

Rol schokapparaat

• Migramspublicaties:-preciezemetingtothoeverdeelnemersgaan-deelnemersconfronterenmeternst-metingduurschokken(geenresultatengerapporteerd…)

• MAAROOKschokgedragbevorderenàafstanddeelnemer–slachtofferàontkoppelingfysiekeactie–lijdenàkleinestappentussenverschillendeintensiteitenàdodelijkvervangendoor‘xxx’

• ENOOKkritiekopresultatenvanzijnontsnappingsstrategienietmogelijkVele voorproeven

• nooitgezegdhoeveel• opzetietstégoedgeslaagd• Yalestudenten:zogezegd‘zeerveeldeelnemers’tothetmaximumgegaan

àprobleem?selectegroepvanzeerambitieuzeencompetitievejongelui• DOELvervolgonderzoek:foltergedraggeenvariabiliteitdaarvoor,dusgeprobeerd

tochwatvariabiliteituittelokken

26

àprocedureaangepast:strevennaareenminderverregaandfoltergedrag,moetgeloofwaardigzijn(kritiekvermijden),tochnogextreemfolterenaantonenàgevaardatoorspronkelijkebevindingennietmeerzoudenoptreden=>brachtdusinvervolgonderzoekookwijzigingenaandiealsdoelhaddenfoltergedragaantemoedigen=>methodologischeaanpassingeninfunctiedaarvan

Tegenstrijdigedoelenvanaanpassingen:

• schokgedraginperken:geloofwaardigervoorechtedeelnemer,contactmetpseudodeelnemer(niet‘of’maarwiensverzoekinwilligen)

• vs.schokgedragbevorderen:betereacteursvoorproefleider(streng)enpseudo(uitstralingslachtoffer)

àvolgordevaakverwisseldàniettereconstruerenDe ‘finale voorproef’ (onderzoek) àvaltweltebeschrijvenMethode

• deelnemers:40mannen(allelagenvanbevolking)• leraarenleerlingafzonderlijkegeluiddichteruimtes• communicatie:

-intercom(leraaràleerling)-lampjesvoorantwoord(leerlingàleraar)-venstermetcoatingàvagecontourwaardoordeleerlingtezienis

Resultaten volgens publicaties (gelogen) • ‘vrijwelallen’tothetmaximum

àvoorreputatieschadedeelnemers(henbeschermen)• groteverbazing• sterketeleurstelling,wantnietgeschiktvoorimplicietesocialeinvloed

Resultaten volgens persoonlijke documenten • ‘allen’totmaximum• verwachtnavoorproeven• enigeteleurstelling,vooralblijdschapophefmakendfenomeen

De ‘officiële’ Milgramstudies Methode

• sessiebegonsteedsmet10oefenbeurten:‘procedureonderdekniekrijgen’àpseudo7fouteantwoorden,dustotschok7gegaanànooitnagegaanwatvoorinvloeddezeoefenbeurtenhaddenophetwerkelijkeexperiment(uitvoorgaandonderzoekgeweten:inwilligenkleinverzoekdoetkansvergrotenopveeleisenderverzoekintewilligen(hetvoet-in-de-deur-effect))

• schokkenmettelkenssterkereintensiteit• alsdeelnemerwoustoppen?hetscenarioin4aansporingen

=>daarnanogsteedsnietverdergaan?geregistreerdeneindesessieàinopeenvolgendeonderzoeksteedselementeningebouwdwaarbijleerlinginvloedkonuitoefenenopleraar

27

1. De psychologische nabijheid van de leerling • psychologischenabijheid=dematewaarindeleraarviadiversezintuigendedoorde

leerlinggegenereerdeprikkelskonwaarnemenð Onderzoek:verschillendecondities(minimaalcontact;auditiefcontact;tactielcontact)

• naarmatedepsychologischenabijheidvandeleerlingtoenam,verschoofderelatievemachtvanproefleiderenleerlinginhetvoordeelvandeleerlingàniemandgingnogtotmaximumschok

• keuzeisnieteenverzoekinwilligenjaofnee,maarwelwiensverzoek2. De kwetsbaarheid van de leerling ð Onderzoek:herhalingconditiegebonsenauditiefcontact+leerlinghaalthartziekteaan

• laatstelevensteken:naschok22,al2keernietgeantwoord• 65%gingtotmaximumschokàgemiddelde=24,55

3. Het geslacht van de deelnemers Meesteonderzoekenwarenvoornamelijkmetmannenàookonderzoekgedaanmetvrouwen(proefleiderenleerlingblevenmannen):resultatenvrijwelidentiekOokgeïnteresseerdomeffectgeslachtproefleiderenleerlingteonderzoekenànooittotgekomen4. De uitstraling van leerling en opdrachtgever Proefleiderenleerlingzorgvuldiguitgekozen

• hadelementtoegevoegdinonderzoek:tweedeteamdiedeelnemersontvingenàonbedoeldwasuitstralingproefleiderenleerlinginditteamverschillen

• wildehijheteffectvan‘uitstraling’hiermeten?aantonendatzijnbevindingenhiernietvanafhingen?nietgeweten

5. De psychologische nabijheid van de proefleider Variatiesindepsychologischenabijheidvandeproefleiderookvaninvloedopmachtsevenwicht?ð Onderzoek1:instructiesviatelefoon(àslecht9/40totmaximumschok;rebelleerden)ð Onderzoek2:geenontmoetingproefleider,allesviabandopname(ànooitprecieze

resultaten)6. De veiligheidsgarantie van Yale? Verklaringsommigedeelnemers:doorgegaanomdatzevertrouwenhaddenindeuniversiteitvanYalediegeenproevenzoutoelatendiegevaarlijkzijnofzelfsdodelijkð Onderzoek:fictieveorganisatiebedacht,conditiesgelijkaanonderzoekkelderYale

(auditiefcontact;hartkwaal;strengeproefleider)• foltergedraginoorspronkelijkeproevennietuitsluitendtoeteschrijvenaan

vertrouwenuniversiteit7. Een impliciet sociaal contract? Verklaringsommigedeelnemers:allebetrokkenenwarenvolwassendieingestemdhaddenomdeeltenemenaanhetonderzoek

28

ð Onderzoek:deelnemeropmerkingformulier(enkelmeewerkenalsmagstoppenomwillevanhartaandoening)• naschok10:leerlingvroegomtestoppenàpercentagedeelnemerstot

maximumschoknogsteeds40%8. De inhoud van instructies Iniederonderzoektelkensinstructieomschokkenvanoplopendeintensiteittegevenð Onderzoek:gedragbestudeertvoordeelnemerszonderinstructie(zelfkiezen)

• gemiddelde=5,5(1deelnemertotmaximum)9. Welk verzoek of wiens verzoek? Waarkomthetmachtsoverwichtvanproefleidervandaan?ð Onderzoek1:opdrachtgeverwaswillekeurigeandereburger

• suggereertdatdegenevanwieeenverzoekkomtvanbelangisð Onderzoek2:beroepopmenselijkheidendeleerlingdieeistomdoortegaan

• deelnemerslietenwensenvandegenedieschokkenondergingenminderdoorwegendandewensenvaniemandanders(proefleider)

ð Onderzoek3:proefleideralsleerling(rollenvolledigomgedraaid)• proefleiderbehieldzijnmachtsoverwicht,zelfsindepositievanleerling

ð Onderzoek4:geenpseudodeelnemer,2proefleiders• proefleidergedegradeerdtotslachtsofferwerdookzobehandeld

ð Onderzoek5:welpseudodeelnemer,2proefleiders(tegenstrijdigeinstructies)• immoreelverzoekgeenovermachtopberoepopmenselijkheid

10. Ik ben maar een radertje… ð Onderzoek1:medeburgerdieideevanoplopendeschokintensiteitengeeftð Onderzoek2:taakleraargedeeldmetpseudodeelnemerð Onderzoek3:taakleraargedeeldmet2pseudodeelnemers

29

De ‘verdwenen’ Milgramstudies Ermoetennogmeerstudieszijn,waaroverMilgramnooitpublicatiesheeftuitgevoerdàonderzoekerssommigevandiestudiesreconstruerenð Onderzoek:deelnemersamenmetvriendaanmelden,echteloterij

• nietpubliceren:-eenvanlaagstefolterniveausdiehijooithadgeobserveerd-alheelwatkritiekoverethischegehaltegekregen(somszelfgebruikgemaaktvanfamilieipvvriendenparen)

Milgramdeedsomsookhetomgekeerde:dezelfdegegevensinmeerdereartikelengebruikenzonderexplicietmeetedelendathijbestaanmateriaalhergebruikteàsteunvoorbepaaldverschijnsellijktdaaromsterkerdanhijinwerkelijkheidisAndere ethische vragen over de Milgramstudies NieteerlijkomMilgramstudiestebeoordelenopbasisvandenugeldendemethodologischeenethischenormen(steedsmeerverfijndinloopvandetijd)àmaarooktoengeldendenormenoverschreden

• sommigedeelnemersvertoondenextremetekenenvanspanning(werdgeminimaliseerdinpublicaties)- weleensgeopperddatMilgramnietverantwoordelijkisvooreventuelelijden

deelnemers,maargeldtalleenvoorzijneerstestudie- omjuridischeproblemenvoortezijn:lietdeelnemerseenverklaringtekenen

waarinzedeuniversiteitontsloegenvanelkerechtsvervolgingvanwegedemogelijkenadeligegevolgenvanhundeelname

• tijdensdestudieskoneendeelnemersnietzomaarstoppenàzodrazeverteldendatzewoudenstoppen:eerst4aansporingen(telkensherhaaldbijaarzeling)

• sommigedeelnemerskregenhelemaalgeendebriefing(‘geenechteschokken’)Milgrams documentaire Eenvande‘verdwenen’studiesinhetprojectvanMilgramwasvermoedelijkdestudiegebruiktindedocumentaire

• doel:overtuigenvandewaardevanzijnonderzoek(maareerstomtoekomstigeonderzoekerstehelpen,alsonderwijsmateriaal)

• vreemddathetbeeldmateriaalbewerktwasomeenwelbepaaldbeeldvandeelnemerstotstandtebrengen(allemaaldebriefing,…)

• geenevenwichtigeenauthentiekeregistratievanonderzoeksprocedure.• GinaPerry:filmislouterpropaganda(nieuwevormvanmisleidingdoorMilgram)

WaaroverzeggendeMilgramstudiesiets?

30

Conceptuele replicaties van het Milgramonderzoek ð OnderzoekvanMeeusenRaaijmakers(1986,1995):werklozemedeburgertijdens

sollicitatieproceduremetbeledigendeopmerkingenð OnderzoekMeeusenRaaijmakers(experiment1,1986):experimenteleconditiemet

hierbovenbesprokenprocedureð OnderzoekMeeusenRaaijmakers(experiment2,1986):conditiewaarinproefleider

wegging;conditiemetdrie‘testers’ð OnderzoekBriefetal.(experiment1,2000):briefoverhetaannemenvanminderheden

inbedrijfð OnderzoekBriefetal.(experiment2,2000):derdesituatiemetbriefvanuitmanager

• bijgeenvanbeideexperimentenisereenfysiekeontmoetingmetpresident/managerendeelnemeràtochverzoekuitvoeren

Tonendathetnogsteedsmogelijkisomonderzoektedoenoverhetinwilligenvanverzoekenvanpartijenmettegenstrijdigebelangen,zelfsalseenvandepartijeneenverzoekformuleertdatimmoreelgenoemdkanwordenàmaarslechtsuitzonderlijkslaagtiemanderineenMilgram-achtigestudietekunnenenmogenuitvoerenð OnderzoekBeauvoisetal.(2012):televisiequizmetschokkenbijfouteantwoordenNaar een verklaring? Tegenwoordigwordtvanonderzoekersverwachtdatzeeentheoretischeverklaring(ofeenaanzetdaartoe)voorstellenvanhunbevindingenàhetonderzoeklevertpaseenzinvollebijdragealshetaantoonbaardeeluitmaaktvandeempirischecirkelànietechthoeMilgramtewerkisgegaan:kwammetverklaringopdeproppendiegrotendeelsnieteenstoetsbaarwasBelangrijkste theoretische visies in grote lijnen VolgensMilgramkaneenmensop2manierenfunctioneren,beidenodigomsamenlevingtedoenwerken:

(1) alsautonoomindividu(2) alsuitvoerder(agent)

àdegewonemaniervanhandelenisalsautonoomindividu,maardatkanonderdeinvloedvanprikkelsindeomstandighedenomslaannaardetoestandwaariniemandzichbeschouwtalsuitvoerder=agenticshiftDeagenticshiftkanontstaanwanneermenseninvolgendesituatieterechtkomen:

(1) alsweverwachtendatiemanddeleidingneemt(2) alsdezepersoonwaargenomenwordtalsiemanddieindegegevenomstandigheden

indepositieisomleidingtenemen(3) alszezichzelfdefiniërenalsbehorend(4) alsdedoelstellingenvandeleiding-nemendeineenzinvolbrederkaderpassen(5) alsderichtlijnenvandeleiding-nemendeinhoudelijkpasseninzijnrol

31

Alsgevolgvandeagenticshiftgaanmensen:(1) aannemendatzealleenverantwoordingschuldigzijnaandiegenewienswensenze

uitvoeren(2) hunaandachtalleenfocussenopaspectenvandesituatiedierelevantzijnvoorhet

uitvoerenvanderichtlijnen(3) zichnietverantwoordelijkachtenvoordegevolgenvanhundaden(4) ervanuitgaandatwatzedoenirrelevantisvoorhoezezichzelfzien

ð eenmaalindeuitvoerdersmodusishetmoeilijkomeruittestappenomdatditeen

desavoueringvandeleiderimpliceert.ð agenticshiftwordtmakkelijkerongedaangemaaktalsdeleerlingpsychologischnabijisTheorieMilgramlijktteimplicerendatdeelnemersdiehetverzoekomeenmedemenstefoltereninwilligenomdatzeeenagenticshiftdoorgemaakthebben:-zichnietdrukmakenenooknietemotioneelworden-alleverantwoordelijkheidbijdeproefleiderleggenð OnderzoekvanReicheretal.(2011en2012):ontluikendesocialeidentiteit Milgram en de Holocaust HetonderzoekvanMilgramisweleensvoorgesteldalsonderzoekdatlichtwierpopdeHolocaustenmeerbepaaldopdevraagwaarom‘gewone’mensenanderengruwelijkedingenkondenaandoenImpliciete en expliciete invloed: fundamenteel verschillend? VolgensMilgramisereenfundamenteelverschiltussenconformisme(implicietemeerderheidsinvloed)engehoorzaamheid(explicietemeerderheidsinvloed):

(1) rolvanhiërarchie:implicietebeïnvloedinggebeurttussengelijken,explicieteineenhiërarchie

(2) rolvanimitatie:implicietehoudtimitatiein,explicieteniet(3) zelfgerapporteerdesocialedruk:alsmensenzichimplicietlatenbeïnvloeden,

onderschattenzedieinvloed;bijexplicietishetvoorhenzelfduidelijkdatzeonderexternedrukstaan

àvolgensMilgramwasdielaatsteredendebelangrijkste:deelnemersbeseffenofwelimplicietesocialeinvloedniet,ofwelwillenzehetniettoegevenð OnderzoekvanPronin,BergerenMolouki(2007,Experiment2):onderzoek

verantwoordingkopenvaniPod• mensenbewerenminderdananderenvatbaartezijnvoorimplicieteinvloed

Slotbeschouwing Lezen

32

Hoofdstuk 4: Attitudes Inleiding Attitude=eenevaluatievehouding,bestaandeuiteencognitiefeneenaffectiefaspect,tegenoveriets

• cognitiefaspect:descriptievekennisoverobject,watiemandoverhetattitudeobjectweetofmeentteweten

• affectiefaspect:evaluatievecomponent,depositieveofnegatievegevoelensdiehetattitudeobjectbijeenindividuoproept

• eenderwelkidentificeerbaarelementiniemandleefomgevingkanhetvoorwerpvormenvaneenattitude(enduseenattitudeobjectzijn)àbv:levenswijzen,tastbarevoorwerpen,religies,…

• duurzaam(moeilijkmentaliteitsverandering)àeenmaalattitudeszijngevormd,blijvenzelangdurigbestaanàhetisdusmogelijkgedragopvrijlangetermijntevoorspellenàbijveranderingattitudezouookhetgedragveranderen(mentaliteitsveranderingleidttotgedragsverandering)

• pre-situationeelDe (voorspellende waarde van) metingen van attitudes Attitudeszijnbelangrijkvoorhetvoorspellenvanhetovertgedragàprobleem:zezijncovertendusnietrechtstreeksteobserverenvoorandereni.t.t.depersoondiedeattitudeheeftàbetekentdathetmetingovertegedragingenmoetbetreffendiebepaaldwordendoordeattitudeennietdooranderegedragsdeterminantenDe mening van attitudes door zelfbeschrijvingen Zelfbeschrijvingendoenmeestalberoepopwatrespondentenverbaalbewerenàmaar:zijnzelfbeschrijvingenvanattitudeswelbeïnvloeddoorattitudesenalleendaardoor?àvolgende(betwistbare)veronderstellingenzijnwaaromzelfbeschrijvingenattitudeszoudenweerspiegelen:

(1) mensenwetenwathunattitudeis- probleem:alswenooitnagedachthebbenoveronzeattitudetegenoveriets,

dangaanwetochantwoordenopdevraag(2) zezijnbereidhunattitudemeetedelen

- zelfsalsmensenwetenwathunattitudeis,staathetnietvastdatzedieaandeonderzoekerswillenmeedelen(vb.sociaalwenselijkheidseffect)

(3) naastdeattitudezijnergeenanderegedragsdeterminantenvandezelfbeschrijvingen- kansopvraageffect:respondentenvermoedensomswatdeonderzoekers

willenonderzoekenengaandaardooropeenanderemanierantwoordenZelfbeschrijvingenalsmetingenvanattitudesdieberustenopveronderstellingendienietaltijdgeldigzijn(bv:geheugeneffecten/socialewenselijkheidseffect)àwaarvoorzijndedanwelgoed?ominzichttekrijgeninhetmenselijkgedragenomeenideetekrijgenwatmensenoverzichzelfendebuitenwereldvertellen

33

Attitudes en gedrag Probleem:zelfbeschrijvingenalsmetingenvanattitudesvoorspeltvaaknietofnauwelijksevaluatiefniet-verbaalgedragtegenoverattitudeobjectenàAllanWicker:correlatietssdezelfbeschrijvingenendeovertegedragingenisinveelgevallenlaag&correlatietssgerapporteerdeattitudeengerapporteerdegedraghoog

• laatsteislogisch:gedragingenkunnenonderhevigzijnaanverschillendeversterkingscontigentiesàbv:zeggendatjevoorexamenfraudebentenzeggendatjehetvanplanbenttedoenzullenvergelijkbareafkeuringuitlokken

• invloedvananderegedragsdeterminanten- subjectievenormoverhetgedrag:welkgedraganderenwenselijklijkente

achten,gewogeninfunctievanhoebelangrijkhetindividuhunmeningacht- subjectievemachtoverhetgedrag:matewaarinhetindividumeenthet

gedragnaareigenwenstekunnenuitbrengenenhindernissentekunnenoverwinnen

=>2mogelijkheden:(1) ofwelzijnmetingenvanattitudesondanksallekritischeoverwegingenvalide,maar

vormenzegeenbelangrijkedeterminantvanniet-verbaalgedrag(2) ofwelzijnattitudesmisschienwelbelangrijkedeterminantenvanniet-verbaal

gedrag,maarvormenzelfbeschrijvingengeengoedemetingervan Indirecte meting van attitudes àoplossingenvoorprobleembijzelfbeschrijvingen:

(1) gebruikvaneenleugenschaal/socialewenselijkheidsschaal:hoevaakmensenbewerendatzeeenspecifiekegedragingvertonenànadeel:hetisbijindividuelepersonenaltijdmogelijkdatzijnetdieuitzonderingenzijndiedebeschrevengedragingenweldegelijkvaakofjuistzeldenvertonen

(2) boguspipeline:mensenwordenindewaangebrachtdatdeonderzoekersmiddelenhebbenomnategaanofhunantwoordenoprechtzijnànadeel:geloofwaardig?mensenkunnenookverschilleninmatewaarinzevrezenalsleugenaarontmaskerdtewordenendematewaarinzehetverhaalvandeonderzoekersgeloven

(3) indirectemeting:gebaseerdopzelfbeschrijvingenmaarwaarbijderespondentennietwetendathetattitudemetingenzijn,staatnietonderbewustecontroleàomzetemeten:attitudewaarvanmensenzichnietrealiserendatzediehebben(implicieteattitude)óexplicieteattitude:attitudeswaarvanmensenzichbewustzijnendiezekunnenrapporteren- teambiguomzezondermeer‘implicieteattitudes’tenoemen

àmensenkunnenzichwelbewustzijnvanattitude,maarwillenzesomsnietrapporteren

- sommigeindirectemetingenmakengebruikvankennisoverfysiologischeprocessen,anderekennisoverhoemenseninformatieverwerken

34

Affective priming test Voorbeeldvanindirectemetingdieberoepdoetopanderekennisoverhoemenseninformatieverwerken:affectiveprimingtest(APT)

• steuntophetverschijnseldatalsmensennieuweinformatieverwerken,zedatgemakkelijkerensnellerdoenalszenettevorenmetgerelateerdeinformatiebezigwaren

ð OnderzoekvanFazioetal.(1995):woordeninverbandmethuidskleur;daarnawoordenopgoed/slechtheidbeoordelen• scoresopATPhangensomsnietsamenmetdeantwoordendiemensengevenop

vragenlijsten• verschillendevarianten:woordenlezenenopeenknopdrukkenzodrazehetgedaan

hebben,woordenvervangendoorafbeeldingen,woordendienaardieattitudeobjectenverwijzen,taken2en3weggelaten

Attitudes en gedrag ‘revisited’ ScoresopATPvoorspellensomsniet-verbaleovertegedragingendiescoresopvragenlijstennietkunnenvoorspellenð EenvaneerstestudiesvanFazioetal.(1995)

• deelnemerskwamenbijverlatenlaboratoriumeenzwarteonderzoekertegenàknooptemetiederedeelnemerkortgesprekaanàATP-scorevoorspeldedezevriendelijkheidsignificant,terwijldescoreopeeneveneensingevulderacismevragenlijstdatnietdeed

• ookgezichtenbeoordelen:zwartepersonenminderaantrekkelijkàscoresopdeATPvoorspeldendebeoordelingniet

Hetlijkterdusopdatgedragingendiezelfeenzelfbeschrijvingscomponentbevattenbetertevoorspellenzijndoorzelfbeschrijvingen,endatanderegedragingentevoorspellenzijndoorindirectemetingenàsocialewenselijkheidenvraageffectenbeïnvloedenantwoordenopvragenlijstensomsmee,maarnietvolledigbepalenàveelonderzoekerssuggererendaaromdateengoedegedragsvoorspellingvooralmogelijkismeteencombinatievandirecteenindirectemetingenDe vorming van attitudes Deovergrotemeerderheidvanonderzoekersneemtaandatattitudesontstaandooreenleerprocesàleerproceskanallerleivormenaannemen:propositioneelleren,explicieteofimplicietesocialebeïnvloeding,eigenervaringenmethetattitudeobjectofzelfseigengedragingentegenoverhetattitudeobjectEvaluatief leren Signaalleren=vormvanklassiekeconditioneringwaarbijeenindividu,doorhetverschijnseldateenneutraleprikkel(prikkelzonderbelangofbetekenisvoorindividu)eenaantalkerensamenoptreedtmeteenbelangrijke/betekenisvollegebeurtenis,leertdatdeneutraleprikkeldegebeurtenisvoorspeltEvaluatiefleren=vormvanklassiekeconditioneringwaarbijeenneutraleprikkeleenevaluatievebetekenisverwerft,doordathijeenaantalkerensamengaatmeteenbetekenisvollegebeurtenis

35

Ophetmomentdatiemandhetverbandgeleerdheefttussendeneutraleprikkelendeonvoorwaardelijkeprikkel(dusdeneutraleprikkelalseenvoorspellervandeonvoorwaardelijkeprikkelisgaanzien,ofereenwaardemeeisgaanassociëren)=>aanvankelijkeneutraleprikkeliseen‘voorwaardelijkeprikkel’geworden,eenprikkeldieeenbetekenisheeftgekregendoordathijissamengegaanmeteenonvoorwaardelijkeprikkelàvaltaftelezenuithetfeitdathijgedraguitloktdathijeerdernietuitlokte(=voorwaardelijkerespons)

Signaalleren Evaluatiefleren• functie:individuleertbelangrijke

gebeurtenissenvoorspellenenleertzicheropvoortebereiden

• logischesamenhang/contingentieisnoodzakelijk

• blokkering:moeilijkomtelerendatandereprikkelsdiezelfdegebeurtenisookkunnenvoorspellen

• functie:individuleertgebeurtenissentevermijdenofoptezoeken(biologischevoordelen)

• ontstaanvansecundaireversterkersenstraffen

• logischesamenhang/contingentieisnietofinminderematenodig

• blokkeringtreedtnietop• vaninvloedophoemensenandere

mensenengroepenzien• rolbijdevormingenveranderingvan

attitudes• verandertnietzogemakkelijkonder

deinvloedvanlatereervaringen• kanplaatsvindenzonderdathet

lerendeindividuzichbewustisvanhetsamenoptredenvandeneutraleenonvoorwaardelijkeprikkel

• attitudedoorevaluatieflerenvrijrobuust:verandertnietsnelonderinvloedvanlatereervaringen

ð OnderzoekvanBaeyensetal.(1990):aantrekkelijkheidbeoordelenvangezichten;

daarnagezichteninparenenopnieuwbeoordelen• ontwikkelingvanattitudestegenovermensen

ð OnderzoekvanOlsonenFazio(2006,studie2):foto’sblanken/zwartenincombinatiemetpos/negberoepen• evaluatieflerenkanookbijdragenaandeveranderingvanbestaandeattitudes• prikkelveralgemeningofstimulusgeneralisatie=prikkelsdielijkenopdeprikkeldie

tijdenshetleerproceseenbelangrijkebetekenisheeftgekregen,krijgenookdezebetekenisàveralgemeningvanbetekenisvoorprikkelinleerprocesnaarprikkelsdaarbuiten(treedtvooralopalsdeneutraleprikkelhelemaalnietinleerprocesvoorkomt)

• óprikkeldiscriminatie=eenneutraleprikkeldielijktopeenineenleerprocesbetrokkenprikkelblijftneutraalofkrijgteentegenovergesteldebetekenis(treedtvooralopalsdeneutraleprikkeldiezelfnietgepaardgaatmetdeonvoorwaardelijkeprikkelindeloopvanhetleerprocesweloptreedt)

36

EvaluatieflerenkanplaatsvindenzonderdathetlerendeindividuzichbewustisvanhetsamenoptredenvandeneutraleendeonvoorwaardelijkeprikkelàmoetcontingentienietbewustzienContactconditionering Contactconditionering=‘mereexposure’=wanneereenpotentieelattitudeobjectvrijnieuwisvoorhetindividuennietvanmeetafaansterkereactiesuitloktbijhetindividu,kanherhaaldeblootstellingeraanvoldoendezijnomeengunstigeattitudetegenoverhetobjecttelatenontstaanàaffectievegevolgendoorlouterherhaaldcontact(hoevaker,hoepositieverattitude)Baanbrekende demonstraties van ‘mere exposure’ ð OnderzoekvanZajonc(experiment1):lerenvanvreemdewoorden,intoevallige

volgordeendusgecontrabalanceerd• ‘mereexposure’-effecttradsterkeropbijnieuweprikkels,nadienwarenersteeds

meerbijkomendeaanbiedingennodigomevengroteveranderinguittelokkenð OnderzoekvanZajonc(experiment2):metChinesekaraktersð OnderzoekvanZajonc(experiment3):metfoto’svanonbekendemannelijkestudenten ‘Mere exposure’ is geen artefact Deartefactverklaringimpliceertdat‘mereexposure’alleenoptreedt:

(1) bijmensen- weerlegging:ookallerleizoogdierenvertonen‘mereexposure’-effecten

(2) wanneerdeelnemerszichbewustzijnvandeverschillendefrequenties(3) alsattitudesgemetenwordenviazelfbeschrijvingenofanderegedragingendiedns

willekeurigkunnenaanpassen- weerlegging:‘mereexposure’vastgesteldinstudieswaarbijattitudesopeen

anderemaniergemetenwerdendanviabewustcontroleerbaregedragingen(2)óOnderzoekvanMorelandenBach(1992):vrouwendiemetverschillendefrequenties naarcollegekwamenóOnderzoekvanMonahanetal.(2000):subliminaleaanbiedingachterhoekenen Chinesekarakters;verschilinbeoordelingà‘mereexposure’(3)óOnderzoekvanHarmon-JonesenAllen(2001):foto’sjongevrouwenvia elektromyografie‘Mere exposure’ buiten het laboratorium: van het genieten van kunst tot in het stemhokje ð OnderzoekvanCutting(2003):mereexposureenappreciatiekunst

• exp1:schilderijvaakinkunstboekofniet• exp2:bijkinderen• exp3:schilderijenbegincollegepresenteren• exp4:lelijkeschilderijen

ð OnderzoekvanSchaffneretal.(1981,studie2):posterskandidatenvoortijdschrift

• relatietussenveelvoorkomenoppostersenpositievebeoordeling

37

Kenmerken van ‘mere exposure’ • nietbeperkttotvisuelewaarneming• bewusteherkenningofsubjectievevertrouwdheidnietnodig• verbazendveralgemeenbaar

óandereexperimentenwijzendanweeropeensterkeprikkeldiscriminatie

ð OnderzoekvanMitaetal.(1977):foto’sgespiegeldofnormaal;beoordelenvriendinð OnderzoekvandeZilvaetal.(experiment1&2,2013):foto’smetnamen

• hetweglatenvaneencontextprikkelverstoordehetontstaanvan‘mereexposure’dusniet,maarhetveranderenvandecontextprikkeldeeddatwel

Naar een verklaring 1)Evaluatiefleren?NEENàeentoetsbarepredictieisdat‘mereexposure’alleenoptreedtalsdeherhaaldeaanbiedinginaangenameomstandighedenplaatsvindtàneen:MEvindtookinonaangenameomstandighedenð OnderzoekvanSaegertetal.(1973):smaakperceptie,parcoursmetproeven

• experimentenwaarinevaluatieflerenvanongunstigeattitudessuccesvolverloopt,scheppenblijkbaaromstandighedenwaarinhetevaluatieveleerprocessterkerisdancontactconditionering

2)Harrison:responscompetitiehypothese=nieuweattitudeobjectenzijnmeestalnietechtnieuw,zebevattencomponentendiemensenalinandereconstellatiestegengekomenzijnàdiecomponentenhebbenvaakprikkelcontroleverworvenopallerleiresponsen,diesomsincompatibelzijn,endaardoorontstaatresponscompetitieàditneemtafbijherhaaldcontactToetsbarebeweringen

(1) responscompetitieleidttoteennegatieveevaluatievanprikkels=>falsificatiepogingendoorstaan

(2) nieuweprikkelslokkenresponscompetitieuit,diemetherhaaldcontactdaalt=>falsificatiepogingendoorstaan

(3) nieuweprikkelslokkennegatieveevaluatiesuit=>hoekanwordenbeweerddatdeinitiëleattitudenegatiefwasendatditessentieelisbijhetontstaanvan‘mereexposure’-effecten?=>hoekanhetbijdierenenhelejongekinderen?

(4) eenafnamevanresponscompetitieleidttoteenmindernegatieveevaluatie=>falsificatiepogingendoorstaan

(5) eenpositievereevaluatievanherhaaldaangebodenprikkelsishetgevolgvaneendalingvandienegatieveevaluatie

3)Schwarz&Winkielman:processingfluency=herhaaldcontactmetprikkelsvergemakkelijktdeverwerkingvaninformatieoverdieprikkelsenzorgtvooreenpositieveattitude

• vooralalssnelleinformatieverwerkingnietverwachtis• mogelijkdatwatgemetenwordthetstemmingseffectisvanherhaaldcontact

38

• verklaringwaarom‘mereexposure’sterkerisbijsubliminaledanbijsupraliminaleaanbiedingenàalsmensenbeseffeneenattitudeobjectherhaaldelijktegengekomentezijn,verrasthetnietdatzeinformatievlotkunnenverwerken=>loktdaardoornietzoveelpositieveaffectuitalswanneerverrassingàvoorzoverpositieveaffectoptreedt,gaanmensenhetnietzogemakkelijktoeschrijvenaanaantrekkelijkheidobjectzelf,wantbesefdataangenamegemakdoorgewenningis

• verklaringeffectenvananderedeterminanten,waarvanaantenemenisdatzedeinformatieverwerkingvergemakkelijken

Hetisduseenspaarzameinterpretatie,wantzeverklaartaandehandvaneenbeperktaantalconcepteneenbreedscalaaanverschijnselenEen speciaal geval van contactconditionering: het waarheidseffect =het‘waar’achtervanietsàishetzodatmenseneenbeweringwaaraanzevakerblootgesteldzijn,meerwaargaanvindenhierdoor?Algemeneprocedurewaarheidseffect

(1) blootgesteldaanbeweringen(geenzekerheidoverwaarheid)(2) diezelfdebeweringen+nieuwebeweringen(3) beweringenevaluerenàeerstebeweringen>nieuwe

-ongeachtmaniervanaanbiedingoftijdsverloop

ð OnderzoekvanBeggenArmour(1991,studie1):uitsprakendienietongeloofwaardigwaren;tweedefasemetdeoudeuitsprakenennieuwe• toontaandatiemandeenreputatiekankrijgendoorbeweringenoverde

verachtelijkeofgrootsedadendiehij/zijnietheeftvertoondHoekanhetwaarheidseffectwordenverklaard?

(1) zoalsbijaffectievemereexposure-effectenspeelt‘cognitivefluency’eenrol(2) speeltookmeedatmensenzichdoorgaansbeterherinnerenwatzegehoord/gelezen

hebbendanvanwieofwaarzehetgehoord/gelezenhebbenà herhalingkandeindrukwekkendatmeerderemensendiebeweringonderschrijven,watdebeweringgeloofwaardigerdoetlijkenAttitudeverandering via gedragsverandering Onderzoekershebbenzichalvroeggebogenoverdemogelijkheiddatgedragingenophunbeurtattitudesbeïnvloeden.Cognitieve-consistentietheorieën=gaanervanuitdatmensenhetonprettigvindentegenstrijdighedenteervarentussendeelementeninwatzeoverzichzelfen/ofdewereldomhenheenmenentewetenàmogelijkheidomdetegenstrijdigheidopteheffen,isdeattitudeveranderenàalsdatgebeurtisdeattitudeveranderingeengevolgvanovertgedrag

39

Debekendstecognitieve-consistentietheorieisdecognitieve-dissonantie-theorievanFestingerDe cognitieve-dissonantietheorie =iemandskenniseensysteemisvancognitieveelementen(cognities)

• cognities:dekleinsteeenhedenvankennisdieopzinvollewijzeteidentificerenzijn• sommigecognitiesgaanoverhetzelf,andereoverdesocialeofniet-sociale

buitenwereld• derelatietussen2cognitieskanop3manieren:

- irrelevant=alsuitdeenecognitienietsvolgttenaanzienvanhetandere- consonant=alsuitdeenecognitielogischerwijzedeanderevolgt- dissonant=alsuitdeenelogischerwijzehettegengesteldevanhetandere

volgt• geenkwestievanalles-of-niets:kunnensterkerofzwakkerzijn• iniemandscognitievesysteemonderhoudendemeestecognitiesuiteraardrelaties

metmeerdan1anderecognitieàrondelkvandietweecognitieshangteenclustervancognities

• eenbelangrijkeveronderstellingvandetheorieisdatdecognitievedissonantieaversiefis

Hypotheses:(1) mensenvoelenzichongemakkelijkbijeenvoldoendesterkedissonantietussentwee

clusters(2) alsmensenertoeverleidwordenomgedragtevertonendattegenhunattitude

ingaat,zullenzehunattitudebijstellenzodatdezeattitudemeerconformwordtmethetgedrag

(3) hoegroterdebeloning,hoebelangrijkerdecognitiezalzijnenhoemeerdeconsonanterelatieervanmethetgedragzaldoorwegenopdetotaledissonantie(verlagen)

(4) alsmenseneenonherroepelijkekeuzemakentussenobjectendieallebeiaantrekkelijkekantenhebben,zullenzehetniet-gekozenobjectdevaluerenenhetgekozenobjectopwaarderen

(5) ditverschijnselissterkernaarmatedekeuzemoeilijkerwas(6) alsmenseneengedragnalatenomdatzewetendathetbestraftwordt,zijnzenahet

wegvallenvandestrafdreigingmeergeneigdhetgedragteblijvennalatennaarmatedestrafdreigingkleinerwas

Onderzoek geïnspireerd door de cognitieve-dissonantietheorie Leidt tegenattitudinaal gedrag tot attitudeverandering? ð OnderzoekvanFestingerenCarlsmith(1959):attitudekweken;tegenattitudinaal

gedrag;attitudeveranderingLeidt het maken van een keuze tot de re-evaluatie van de opties? ð OnderzoekvanBrehm(1956):beoordelingaantrekkelijkheidproducten;productkiezen

ommeetenemennaarhuis

40

ð OnderzoekvanGawronskietal.(2007,experiment1):foto’svaneenkaravaankamelen,dmvAPT

Neemtpostdecisiere-evaluatiealtijdoverwegendwormaanvandevaluatievanhetniet-gekozenobject?ð OnderzoekSchultzetal.(1999):kinderenposterslatenbeoordelenð OnderzoekvanCoppinetal.(2010):deodorantenbeoordelenenkiezentussenparen

mettweedefasemetnieuwegeuren+aangevendatzediealhaddengerokenð OnderzoekvanEganetal.(2007):kinderenstickerslatenbeoordelenMethodologischekritiek(Chen,2008):mensenrevaluerendekeuzeoptiesnietnaeenmoeilijkekeuzeàdekeuzedietussende2beoordelingeninplaatsvond,zougeeninvloedhebbenopdetweedeattitudemetingàmethetmakenvaneenkeuzewordtereigenlijkeenbijkomendeattitudemetingdoorgelopen(detweedemetingisdaneigenlijkdederde)ð OnderzoekvanShultzetal.(1999):ziehierboven

• spreektaldekritiektegen:erwastussendeeersteentweedeattitudemetinggeenkeuzeomuittedrukken

ð OnderzoekvanSharotetal.(2010,experiment1):vakantiebestemmingenbeoordelen;indewaangebracht;subliminaleperceptiemetfakewoorden;welkebestemminggekozenoptoevalbepaald

ð OnderzoekvanSharotetal.(2010,experiment2):idem;kregentehorendatcomputerkeuzemaakte

ð OnderzoekvanSharotetal.(2010,experiment3):idemð OnderzoekvanEganetal.(2010):herhalingvanvorigonderzoek;aanpassingdatkeuze

opgeenenkelemaniereenvoorkeurkoweerspiegelenZelfperceptie, zelfaffirmatie en evaluatieve gedragsaansteking Betekentditdatdetheoriebewezenis?Neen,eentheorieisnooitbewezenàerzijnmeerderealternatievenvoorgesteldZelfperceptietheorie =mensenleidenhunattitudesafuithungedrag,netzoalszeattitudesvananderemensenafleidenuithetwaarneembaregedragvananderen

• niet:altijdbewustvansituationeleinvloedopgedragàprobleem:maaktdezelfdepredictiesvoorveelsituatiesalsdecognitieve-dissonantietheorie&onwaarschijnlijkdatdemensenhunattitudevolledigafleidenuithunonmiddellijkevoorafgaandegedrag

• welaannemelijk:mensenleideneenattitudeafuithungedragalszetevorengeenuitgesprokenattitudemeendentehebbenofalshetomeenattitudeobjectgaatwaarzetotdantoenietmeerbezigwaren

41

Zelfaffirmatietheorie =uitleggenwaarommensenongemakkelijkwordenvaninconsistentietussenwatzewetendatzehebbengedaanenwatzewetendatzeaanovertuigingkoesterenofverkondigen,omdatzeeenbedreigingvormenvooriemandsgevoelvanpersoonlijkintegriteitàprobleem:zelfdepredictiesvoorveelsituatiesalscognitieve-dissonantietheorie

• wel:theoriedoetvoorspellingenoverdeomstandighedenwaarinconsistentiestussengedrags-enattitudecognitiestotmeerattitudeveranderingenleiden- chronischeofsituationeelbepaaldezelfwaarderingvandebetrokkenpersoon

àhogezelfwaardering:integriteitbeschermendoorvleiendecognitiesoverhetzelfteactiverenofhunbelangteopwaarderenàlagezelfwaardering:meerinspannenomdeinconsistentiezelfopteheffen

Evaluatieve gedragsaansteking =zogenaamdtegenattitudinaalgedragveroorzaaktgeenveranderingineeninternedispositie,maarlouterinwatmensenbewerenoverdieattitude

• verklaartwelattitudeveranderingnategenattitudinaalverbaalgedrag,maarnietpostdecisiere-evaluatie-effecteninkeuze-experimenten

• sommigevandecognitieve-dissonantietheorievoorspeldeeffectenvanattitudeveranderingtredenookopinonderzoekmetindirectemetingen

Slotbeschouwing Lezen

42

Hoofdstuk 5: Stereotypes Wat zijn stereotypes? Stereotype=eeninhetgeheugenopgeslagen,georganiseerdeenvereenvoudigdeverzamelingkennisovereengroeppersonen;soorttheorieovereengroep

• gestructureerdgeheelvanelementenenlogischerelatiestussendieelementen• kenmerken:

- gedeeldbinneneen(sub)cultuur- individueleverschillen:groepwaarover,zelflidvan(verandertmening),

interesses• opvallend:vooraloveropvallendegroepen(minderheden,opvallendekenmerken)• asymmetrischestereotypering=overdegroepdieals‘basislijn’geldtontstaanvaak

minderuitgesprokenstereotypesdanoveranderegroepen• zelfstereotypering=zichzelfeigenschappentoewijzenopgrondvanhun

stereotyperingvanhuneigengroepBevattenvelesoorteninformatie:

• declaratievekennis=informatieoverdecentraletendensalsinformatieovervariabiliteit

• affectievereacties=neigingompositiefofnegatieftestaantegenoverdeledenvaneengroep

• normatieveverwachtingen=verwachtingenwaaraandegroepsledenvolgensdewaarnemerzoudenmoetenvoldoen

Vooroordeel=eenoordeelovergroepsledendielouterofmedetotstandkomtopgrondvaneenstereotypeennietofteweiniggebaseerdisopdeindividuelekenmerkenofgedragingenDiscriminatie=somswordenmensenopgrondvanhungroepslidmaatschapandersbejegenddanmensendietotanderegroepenbehorenHoe zijn stereotypes te meten? Hetzelfdeprobleemalsbijattitudes&problematiekvanzelfbeschrijvingen:zezijncovertendusnietrechtstreekswaartenemenà2soortenmetingenmogelijk:

(1) affectieveprimingtest(uithethoofdstukattitudes):hetattitudeobjectisdegroependeattitudeishetaffectieveaspectvanhetstereotypevandiegroep

(2) implicieteassociatietestð OnderzoekvanHeinetal.(2011):4soortentakenopcomputer

• deelnemerszagenmensenmetmentalehandicapnegatiever

Waar komen stereotypes vandaan? Categorisering als eigenschap van informatieverwerkingen

• stereotypeshebbentemakenmetfundamenteleeigenschappenvanhoemensensocialeinformatieverwerken

• vereenvoudiging:informatie-elementenopdeleningroepenensamenvattendeinformatieopslaanoverdiegroepeninplaatsvanoverelkindividueelelement

• nuttigomdatzemensenwerkuithanden,maaronwenselijkegevolgen

43

Het opbouwen van een (gunstig) zelfbeeld Socialeidentiteit:deelvaniemandszelfbeelddatgebaseerdisophetlidmaatschapvansocialegroepen

• groepenwaartoezebehorenwillenzeliefstbeterziendangroepenwaartoezenietbehoren

• in-groepfavoritisme:neiginghebbenomgunstigertedenkenoverdeledenvandeeigengroepdanoverledenvananderegroepen

• causaleattributie:hetverklarenvangedragingen,kenmerkenenprestaties;mensenverklarenwenselijkegedragingenofkenmerkenvanledenvaneigengroepmeerintermenvanpersoonlijkeverdienstenenminderintermenvantoevalofsituationelefactorendanwenselijkegedragingenofkenmerkenvananderegroepen

• hoegroterhetwaargenomenverschiltussende‘in-groep’ende‘out-groep’,hoepositieverdesocialeidentiteit

Het is stand houden van de maatschappelijke status quo

• stereotypeswordendandoorbepaaldegroepenstrategischgekoesterdomdatzebestaandemaatschappelijkeverhoudingenrationaliserenenrechtvaardigen

Stereotypes en de verwerking van informatie over personen Wiehetgedragvanmensenbestudeert,kandeindrukkrijgendathetdoorgaansoverduidelijkiswatzeaanhetdoenzijnàinwerkelijkheidkomterbijdeidentificatievangedragheelwatinterpretatieaantepasàinterpretatieisspontaanenvrijwelautomatisch=>hierdoortemakenmetnegatiefrealisme

• negatiefrealisme=deneigingomtedenkendatdewaargenomenwerkelijkheiddeobjectievewerkelijkheidis

• zebeïnvloedenmeewelkgedragmensenwaarnemen,hoezedubbelzinnigeofonvolledigeinformatieaanvullen,hoezegedragverklarenenwelkegevolgtrekkingenzeuithetgedragmaken

Stereotypes en de identificatie van gedrag ð OnderzoekvanPlantetal.(2004,Experiment1):versmeltingvangezichtdatzowelboos

alsverdrietigkanzijnenbeidegeslachtenð OnderzoekvanDuncan(1976):videowaaropeenpersooneenduwgafaaniemandvan

deandereetniciteitStereotypes sturen hoe mensen informatie aanvullen ð OnderzoekDunningenScherman(1997):reeksbewerkingen(dubbelzinnig),intestfase

zeggenofzevorigefasezijnvoorgekomenmaarnuminderdubbelzinnigStereotypes bepalen mee hoe mensen gedrag verklaren Mensenstellenzichvaakdevraagwaaromandere(enzijzelf)doenwatzedoenð OnderzoekvanBarrettenBliss-Moreau(2009):foto’svanmanenvrouwdieemotie

uitdrukte+verklaringwaarom

44

Stereotypes bepalen mee hoe we mensen beoordelen Assimilatie=alsstereotypesmeebepalenwatmensenlijkentedoen,hoehungedragteverklarenlijkt,enhoewaarnemersinformatieaanvullen,ligthetvoordehanddatstereotypesmeehetoordeelbepalendatwaarnemersovermensenvellenàmensenzienalsmeerophetstereotypegelijkenddanzeechtzijnð OnderzoekvanArbuckleenWilliams(2003):beeldprofessoren,stemkiezendat

androgeenenleeftijdloosAlsiemandsgedragofsituatietegenhetstereotypeingaat,danlijkthetongewoon,extreemofopvallendð OnderzoekvanBiernatetal.(1991,Experiment2):foto’svanmannenenvrouwenen

vragenoverfinancieelsucces• verklaringwaaromcomplimentsomsdenigrerendaanvoelt

Datstereotypesalsnormfunctionerenkanervoorzorgendatcontrastoptreedtinplaatsvanassimilatieàcontrast=alseengroepslidinoverdrevenmatealsafwijkendvandegroepwordtgezienStereotypes bepalen mee overt gedrag =eigengedragaanpassenopgrondvanverwachtingendiestereotypesnaarvorenschuivenð OnderzoekvanGabrielenBanse(2006):wrongnumbertechniqueð OnderzoekvanHebletal.(2002):studentensturennaarwinkelsvooreenjobWanneer beïnvloeden stereotypes informatieverwerking, oordelen en gedrag? Stereotypeskunnendeinformatieverwerkingeniemandgedragmaarbeïnvloedenalszegeactiveerdzijn

• afhangendvancontext,waarneembaarheidendematewaarinhetstereotypeeerdergeactiveerdis

• stereotypesdievaakgeactiveerdworden,rakenchronischtoegankelijkàdithangtafvankenmerkenvandeindividuelewaarnemendepersoon

Geactiveerdestereotypesbepalendeinformatieverwerkingenhetovertgedragvaneenwaarnemer(W)tenaanzienvaneenpersoon(P)indevolgendeomstandigheden:

• weinigofjuisttecomplexediagnostischeinformatieoverP• Wkandoortijdsdrukofcognitievebelastingmaarweinigpersoonlijkeinformatie

verwerkenoverP• stereotypelijktvalide• Wisweiniggemotiveerdompersoonlijkeinformatieteverwerken• Wmoetgeenverantwoordingafleggen• gunstigvoorzelfbeeldvanW• vermogenomteonderdrukkenisopgehevendoorvermoeidheid

45

Stereotypes en de bescherming van het zelfbeeld ð OnderzoekvanSinclairenKunda(2000,studie2):beoordelingsocialevaardigheden

doormanager;achterafmanagerevaluerenð OnderzoekvanSinclairenKunda(2000,studie1):evaluatiesvanprofessorendoor

studentenStereotypes niet (meer) kunnen of proberen te onderdrukken àafgenomenwaakzaamheidkanertoeleidendathetstereotypeeenrelatiefsterkeinvloedheeftophunoordeelð OnderzoekvanDarleyenGross(1983):stereotypeopvattingoverkinderenenSES;

filmpje;voorspellenresultatenopschoolð OnderzoekvanMacraeetal.(1994):2keerskinheadfotometbeschrijving

• terugslageffect:eenonderdruktstereotypekantijdelijkeengrotereinvloedophungedraghebbendanalshetnooitonderdruktwas

ð OnderzoekvanMullenenMonin(2001,experiment2):kandidatenkiezenvoorfunctiemettelkens1superkandidaat(zwartemanofblankevrouw)

Stereotypes houd