In dit nummer o.a.

Met een goede start kom je verder

Engels in het basisonderwijs

> contextnovember 2011 voor het primair onderwijs

Taalontwikkelend werken in een doorgaande lijn

Mieke van Oirschot

Greep krijgen op leerstof voor taal

Leerstoflijnen taal beschreven Langs welke wegen zijn de referentieniveaus 1F en 1S/2F te bereiken? Hoe kan de opbouw zijn van de leerstof voor de verschillende domeinen over de groepen 1 t/m 8? Hoe meer je weet over de inhoud van het taaldomein, des te beter kun je keuzes maken uit het aanbod voor leerlingen.

In een serie van vier publicaties biedt SLO een compleet overzicht met uitwer-kingen van doorlopende leerlijnen voor het leesonderwijs, schrijfonderwijs, begrippenlijst en taalverzorging, en mondelinge taalvaardigheid. Op die manier worden mogelijke routes naar de referentieniveaus voor taal inzichtelijk gemaakt en krijgen leraren meer grip op de leerstof. Ze kunnen zo beter onderbouwd de lesmethodes gebruiken en krijgen houvast wanneer er losser van gewerkt wordt.

Kijk voor meer informatie op

www.taalenrekenen.nl

adv_leerstoflijnen_taal_beschreven.indd 1 23-08-11 12:35

Colofon Bestel- & informatieadres

4 Met een goede start kom je verder

8 DeStelling

10 Taalontwikkelendwerkenineendoorgaandelijn

13 Praktischehulpvoormaatwerkindeklas

14 KenniscentrumLeermiddelen

16 Opbrengstgericht werken ondersteunt referentieniveaus rekenen

19 Talentenherkennenentotlevenlatenkomen

20 Publicaties

21 Websites

22 Engels in het basisonderwijs

25 Bewustkiezenvoorhetbesteresultaat

26 Agenda

Inhoud

SLO heeft een zestal speerpunten van beleid, programmalijnen genoemd. Ze komen in SLO Context wisselend aan bod.

p

SLOPostbus20417500CAEnschede

T0534840840F0534307692Einfo@slo.nl

www.slo.nl

SLOContextiseenuitgavevanSLO©2011,EnschedeISSN1878-7282

Allerechtenvoorbehouden.Nietsuitdezeopgavemagwordenverveelvoudigd,opgeslagenineengeautomatiseerdgegevensbestandofopenbaargemaakt,inenigevormofopenigewijze,zondervoorafgaandetoestemmingvandeuitgever.

Redactie: BertholdvanLeeuwen,MändyKokEindredactie:JessicavanderVeenOntwerp:AxisMedia-ontwerpersbv,EnschedeDruk:TeSligte,Enschede

Met dank aan:FrankvanAmerongen,JolandaBerendrecht,TijnBloemendaal,WytskeBoomsma,TonDuif,MinkaDumont,RickdeGraaff,AnnekeHettema,EvelienKrikhaar,MariëlvanLoenen,MiekevanOirschot,EllyRiezebos,AnkvanVugt

22

16

4

Foto

grafi

e:E

boF

rate

rman

TheVoiceofHolland,DragonsDen,Soyouthinkyoucandance,Masterchef,HetbesteideevanNederland…stukvoorstuktv-programma’sdietegenwoordiggoedscoren.Overeenkomstisdezoektochtnaardebestekandidaat,verschilzitheminhetvakgebied.Heteneprogrammazoektnaardebestezanger,anderenaardebesteondernemer,danser,chef-kokofWillieWortel.Blijkbaarzienwegraaghoemensenfalendanwelbovenzichzelfuitstijgen.Gelukkigzijnwedeeerstegeneratievanditsoortprogramma’sinmiddelsvoorbij.Nietlangerligtdenadrukopfalendekandidaten,maarzijnercoachesomdeprestatiesvandebeterekandidatenteoptimaliseren.

Ookinhetonderwijszienweeendergelijkeverschuiving.Lageerderdenadrukvooralopdezwakkereleerlingendegemiddeldeprestatie,nuiserintoenemendemateaandachtvoordeexcellenteleerling.Ookindeactieplannendiedeministerinhetvoorjaarpresenteerde,wordtophetbelangervangewezen.Dekunstisvervolgensomdebalanstebewarenenoogtehoudenvooriedereindividueleleerling.

Datvraagtuiteraardveelvanscholeninhetalgemeenendeleraarinhetbijzonder.Metonzeleerplankaders,handreikingenenvoorbeeld-lesmaterialenondersteunenwescholenbijdezemooie,maaruitdagendetaak.IndezeSLOContextbrengenweeenaantalprojectopbrengstenonderuwaandacht,waarmeeuhetbesteuitálleleerlingenkunthalen.

Veelleesplezier!

Jessica van der VeenHoofdredacteurSLOContextj.vanderveen@slo.nl

44

Meteengoedestartkomjeverder.Vanuitdiefilosofiestimuleertdeoverheiddatpedagogischmedewerkersenleerkrachtenindevoor-envroegschoolseperiodemeeropbrengstgerichtgaanwerken.Indevoor-envroegschoolseeducatie(vve)heeftdelaatstevierjaaraleengroteprofessionaliseringsslagplaatsgevonden.Pedagogischmedewerkerszijngeschooldengecertifi-ceerd,zewerkenindubbelebezettingenmetgoedge-keurdevve-programma’s.TochvonddeInspectievorigjaardatvve-instellingenteweinigconcreteresultatenkunnenlatenzien.Dieresultatenzijnernatuurlijkwel,maarzewordennietaltijdgemeten.Zelfsingroep1en2vandebasisschoolishetnietzogebruikelijkomdeontwikkelingvanjongekinderensystematischtevolgen,zegtdeInspectie.Eenveelgehoordargumentisdatjongekinderenzichnueenmaalnietlineairontwikkelen.Eengevolgisweldatleerkrachtenvangroep1en2eigenlijknietwetenwat‘hun’instroomkinderenindevoorschoolseperiodehebbengedaanenookgeenvolledigeinformatiekunnendoorgevenaandeleerkrachtenvangroep3en4.Datisjammer,vindtdeoverheid,wantalsjevroegbegintmeteendoorgaandelijn,vergrootdejedekansenvankinderen.Datgeldtvoorallekinderen,envoorrisicoleerlingeninhetbijzonder.

Wateenbasisschoolmoetdoenomkinderenoptimalekansentegeven,isnadecenniavaneffectonderzoekzolangzamerhandwelbekend.Inhetactieplan'Basisvoor

Presteren'zetdeministerdezesbasiselementennogeensopeenrij.Duidelijkedoelenopleerling-enschoolniveau,lerarendiewetenwatzehunleerlingenmoetenleren,onderwijsdatisafgestemdopwatdeleerlingnodigheeftomtepresteren,oorzakeninbeeldbrengenalsleerlingendoelenniethalen,waarnodigdifferentiëreninleerstofaanbodofextraondersteuningrealiseren,jaarlijksnagaanhoegroepenleerlingenendeschoolalsgeheelpresterenénsnelverbeterenalsprestatiestegenvallen.Maaralseenambitieuzeleercultuurdeinsteekvanhetactieplanis,hoortdevoor-envroegschoolseperiodedaardanwelbij?EenvraagvoorGäbyvanderLinde,projectleidervvebijSLOenJolandaBerendrechtenWytskeBoomsma,coördinatorenseniorbeleidsmede-werkervve-beleidbijOCW.

Presteren is toch niet het eerste waar je bij peuters en kleuters aan denkt?Berendrecht:“Nee,endatmoetookniet.Maaralsjehetactieplangoedleest,ziejedathetgaatomopbrengst-énontwikkelingsgerichtwerkenbijdepedagogischmedewerkersendeleerkrachten.Deontwikkelingvanhetkindblijftcentraalstaan.Deveranderingzitindemanierwaaropjealspedagogischmedewerkerofleerkrachtalwerkendedeopbrengsteninhetooghoudt.”VanderLinde:“Datstelteisenaanleerplankundigecompetentiesvandebetrokkenprofessionals.Zijzullensteedsdoelbewustkeuzesmoetenmakenindeinhoudenorganisatievanhetleren.”

Wat hebben ‘leerplankundige competenties’ te maken met het werk van een leerkracht in de klas?VanderLinde:“Alles!Alleenmaaktdietermhetveelabstracterdanhetis.Watwebedoelen,isdatjeallesin

MeteengoedestartkomjeverderBijna niemand denkt nog dat ‘het echte werk pas in groep 3 begint’. Alles wijst erop dat de eerste jaren in de peuterspeelzaal, de kinderopvang en de kleutergroepen van groot belang zijn voor de latere ontwikkeling van een kind. Het loont dus om ook daar systematischer aan opbrengsten te werken. Maar kunnen de kinderen dan nog wel kind zijn?

Opbrengstgericht werken met jonge kinderen

Teks

t:Su

zann

eVi

sser

•Fo

togr

afie:

Jan

Scha

rtm

an

"Je kunt met de kinderen méér bereiken als je de activiteiten en de methode heel bewust als middelen blijft beschouwen."

> slo programmalijn> doorlopende leerlijnen

De programmalijn 'doorlopende leerlijnen' heeft als doel de continuïteit van de leerstof tussen opeenvolgende leerjaren en sectoren in het onderwijs te bevorderen.

p

55

Meteengoedestartkomjeverder

verbandziet:dedoelendiejekiest,deinhoudendiejegebruikt,deactiviteitendiejemetdekinderendoet,dematerialendiejekiest,hoeveeltijdjeeraanbesteedt.Ikdenkdatiedereendiealeenaantaljarenindezelfdegroepwerkt,hetwelherkent:alsjeprogrammalekkerdraait,gajeautomatischmeervanuitdeactiviteitendenken.Herfst,datisstempelenmetbladeren,decemberisSintensneeuwpoppenenindelentemakendekindereneenhyacint.Idemvoormethodes.Werkenzegoedenraakjeeraangewend,dangajeernaeentijdjevanzelfminofmeerblindopvaren.Maar-endaargaathetom-jekuntmetdekinderenméérbereikenalsjedeactiviteitenendemethodeheelbewustalsmiddelenblijftbeschouwen.Alsjejezelfsteedsafvraagtwatjeweetenwatdusdevolgendestapmoetzijn.Waarwerkikmetdekinderennaartoe?Enhoehelpikzeomverdertekomen?”

Je zegt het zelf al: een programma dat lekker draait – dat zet je toch niet aan de kant?VanderLinde:“Natuurlijkniet.Hetknutselenvaneenhyacintisprima!Alsjemaarvoorogenhoudtdathetdoelníetisdatallekinderenmeteenhyacintnaarhuisgaan;hetdoelisdatzijinhunontwikkelingverderkomen.Watdatbetekent,kanvooriederkindanderszijn.Opbrengstgerichtwerkeniseenanderemaniervankijken.Neemhetgroepjewaarmeejedehyacintmaakt.Watkunnendézekinderenervanleren?Gebruikjehetschilderenomdekleurenteoefenen:watisisgeelenmetwelkekleurenmaakjeoranje?Enalsereenbijisdienogveelmoeiteheeftmetknippen,letjedaardanextraop?Hetisoverigensnietdebedoelingdatjevooriederkindeenapartplanhebt,werkenmetgroepjesvanontwikkelingsgelijkenissomseffectiever.Hetgaateromdatjeinelkgroepjedeaccentenzolegtdatjeerzoveelmogelijkuithaalt.”

Boomsma:“Hetisookeenkwestievanoverzicht:hebjehettypeactiviteitenzogekozendatalledoelenzijnafgedekt?Misschienhebjewelzoalsgebruikelijkhetthemaherfstgedaan,maarishetrijmenerbijdeactiviteitenvanditthemaeenbeetjebijingeschoten.Datkunjebijhetvolgendethemanatuurlijkinhalen,maardanmoetjejeerwelvanbewustzijn.Eengrootdeelvandetijdgaathetookomhetzinvolbenutten

vandeactiviteitenwaarjetochalmeebezigbent.Jekuntdenken:wezijnnubezigmetopruimen,punt.Maarjekunterookeenliedjebijzingen.Ofalledozentellendiejeindekastzet.Ofafwisselendrodeenblauwedozenindekastzetten.Alsjeopdiemaniermetdoelenaanhetwerkgaat,zijnerheelveelmogelijkheden.”

Maar kunnen de kinderen nog wel kind zijn?Berendrecht:“Indebelevingvandekinderenveranderterniets.Zijzijnnietbezigmettaalverwerving,maarmetliedjeszingen.Ennietmetvoorbereidendrekenen,maarhettellenvandeblokkenindekist.Enzijmakengewooneenhyacint.Datditallemaalpastindoelendiejijalsleerkrachtmetdekinderenwiltbereiken,ligtbuitenhungezichtsveld.Zekunnengewoonblijvenspelen,wantspelenísleren.Daarzitgeentegenstellingtussen.Hetisooknietzodathetopschoolineensalleenmaarovertaalenrekenenmaggaanendatsociaal-emotioneleontwikkelingvanondergeschiktbelangisgeworden.Welbevindenenveiligheidmoeteninordezijn,anderskunjenieteensaandeslagmettaalenrekenen.”

De kritiek van de Inspectie is dat er in de voor- en vroegschoolse periode te weinig opbrengsten worden gemeten. Gaan we voor jonge kinderen dan een heel toetscircus inrichten?Berendrecht:“Nee,datisnietdebedoeling,maarikbegrijpdatdiezorgbijpedagogischmedewerkersenleerkrachtenbestaat.Vooropgesteld:metinformatieverzamelenisnietsmis.Werkenmeteenkindvolgsy-steemisooknualgebruikelijkenalsjedatsysteemgoedgebruikt,komjeveelophetspoor.Jemoetvooralkijkenhoeeenkindgroeitinzijnontwikkeling.Eentoetskandaarbijeenhulpmiddelzijn,maarhetblijfteenmomentopname,ensomsheefteenjongkindgewoongeenzinenwilhetmetietsandersspelen.Alsjetoetst,zuljedatzekermoetencombinerenmetjeeigenobservaties.Bijjongekinderenisobserveren,liefstmeteengestandaardiseerdinstrument,minstenszo’nbelangrijkmiddelomopbrengsteninkaarttebrengen.Zekerbijpeuters,daariseenobservatielijsteigenlijkhetbelangrijkstemiddelomopbrengsteninkaarttebrengen.Vooralalshetgaatomsociaal-emotioneleontwikkeling.Decombinatiemetobservatiegeefteenbrederebasis;jekuntdanbijvoorbeeldzeggen:ditkwameruitdetoets,maarhetpastnietbijwatikzieendeverwachtingdieikheb.”VanderLinde:“Maargoedobserverenisnietgemakke-lijk.Datvraagtondermeeromervaringeninzichtindeontwikkelingslijnen.Daarnaastiserookeengrotevariëteitaanscreeningsinstrumenten.Opditmomentonderzoekenwedebestaandeobservatie-,registratieentoetsinstrumentenvoordevroegschoolsefase.Wekijkeninhoeverrediepassenbijdedoelendieweopverzoekvanhetministeriehebbenopgesteld.Doelenvooraanvanggroep1eneindgroep2ophetgebiedvantaal,rekenenensociaal-emotioneleontwikkelingliggen

"Je kunt denken: we zijn nu bezig met opruimen, punt. Maar je kunt er ook een liedje bij zingen. Of afwisselend rode en blauwe dozen in de kast zetten."

66

< Gäby van der Linde

77

eral.Volgendjaarkomendaarnogdoelenvoormotoriekbij.DaarmeesluitenweaanbijdeviergebiedenuithetlandelijketoetsingskadervandeInspectieenbijdeprogramma’sdiewordengebruikt.Alsjeweetwatleerlingenopeenbepaaldmomentzoudenmoetenkennenenkunnen,wordthetgemak-kelijkeromdeontwikkelingteobserverenenwaarnodigtijdigteinterveniëren.SLOontwikkeltookhandreikingenwaarmeepedago-gischmedewerkersenleerkrachtenonderwijsbehoef-tenvanjongekinderenkunnensignaleren.Denkaanpeilingsactiviteitenwaarinondersteuningisverweven.”

Een doorgaande lijn, hoe geef je die vorm? Een basisschool kan toch niet met alle toeleverende peuterspeelzalen en kindercentra intensieve contacten onderhouden?Boomsma:“Dathangtvanhetaantalaf,maarmetenkele‘hofleveranciers’moethetzekerkunnen.”VanderLinde:“Watinelkgevalníetmeerzoumoetenkunnen,isdatkinderenblancobinnenkomen.Jemoetopzijnminstwerkenmetoverdrachtsformulieren.”Boomsma:“Indepraktijkziejesteedsvakerdatpedagogischmedewerker,leerkrachtenouderssamendeoverstapvanhetkindbespreken.Zo’nwarmeoverdrachtisnoggeengemeengoed,maarhetiswelwaarwenaartoewillenwerken.Hetgrotevoordeelisdatdeleerkrachtnietalleenmeekrijgtwatdepedago-gischmedewerkerindegroepheeftgezien,maarookwatdeoudersthuiszien.Datisbelangrijkeinformatie.”VanderLinde:“Pedagogischmedewerkerenleerkrachtlerenelkaarbeterkennenendatverlaagtdedrempelomeensbijelkaarindekeukentekijken.Vooreendoorgaandelijnmaaktheteengrootverschilalsjeeenindrukhebtvanhoedeanderhetaanbodinricht.O,lerenjulliedekinderenopdepeuterspeelzaalaltottientellen?Welkemethodegebruikenjullie?Pedagogischmedewerkersenleerkrachtenwetendatvaaknietvanelkaar.Jemoetwelwattijdinvestereninzo’nkennisma-king,maarjeplukterookdevruchtenvan.Dathorenwevanalleleidstersenleerkrachtendiebijelkaarzijngaankijken.”

Op 1 september starten verspreid over het land dertig pilots. Wat hebben die met de doorgaande lijn van vve naar basisschool te maken?Berendrecht:“Vergelekenmetdevoorschoolsevoorzieningenzijnbasisscholenmeergewendaanopbrengstgerichtwerken.Bovendienzijnleerkrachtenhogeropgeleid:zijhebbeneenpabo-achtergrondenpedagogischmedewerkersindevoorschoolsevoorzie-ningenmeestaleenmbo-diploma.Dooropdertigplaat-senvierjaarlangeenbasisschoolleerkrachtineenpeutergroeptedetacheren,hopenwehetopbrengstge-richtwerkenindevoorschoolseeducatieeenstimulanstegeven.Tegelijkertijdversterkenwededoorgaandelijnnaardebasisschool.Wehebbenvoordepilotswelplaatsengekozenwaaraleenlijnvansamenwerkingenduseenvertrouwensbasisbestaat,wantanderswordt

desamenwerkingeendoelopzichenkomenweaanopbrengstgerichtwerkenniettoe.”Boomsma:“Metdepilotsdoenweookonderzoeknaardevraag:watleverthetopalsjeindevoorschoolseeducatiemensenmeteenhogereopleidingvoordegroepzet?Jekuntjenamelijkafvragenofeendiplomasociaal-pedagogischwerkniveau3welvoldoendeisomkinderen,vooralophetgebiedvantaalenhetstellenvandoelen,eengoedestarttegeven.Zouhetbeterzijnalserindevoorschoolseeducatiehogeropgeleidemensenwerken?”

En als dat zo blijkt te zijn?Boomsma:“Danishetaandepolitiekomdatalofnietmogelijktemaken;hogeropgeleidemensenbetekentook:hogerekosten.”

Terug naar de groep. Een meer opbrengstgerichte manier van denken leer je jezelf niet zomaar aan. Waar kunnen pedagogisch medewerkers en leerkrachten ervaring opdoen? VanderLinde:“Gewooninhuneigengroep,maardanwelmetgeschiktehulpmiddeleneninstrumenten.NogditjaarverschijnterbijSLOeenkijkwijzerdieleerkrach-tenenpedagogischmedewerkerskunnengebruikenalsinstrumentvoorintervisieensupervisie.Alledoelenvoortaal,rekenenensociaal-emotioneleontwikkelingzittenerin.Daarnaastgaanonderwijsbegeleidingsdien-stentrainingen‘Opbrengstgerichtwerkenmetjongekinderen’aanbieden.SLOheefteentrain-de-trainer-pakketgemaaktomonderwijsbegeleidingsdienstenopditgebiedtescholen.”

"De kinderen kunnen gewoon blijven spelen, want spelen ís leren."

Informatiebronnen• HetactieplanBasis voor presterenistedownloadenvanwww.rijksoverheid.nl.• SLOheeftdoelenopgesteldvoortaal,rekenenensociaal-emotionele

ontwikkeling;doelenvoormotoriekverschijnenbegin2012.Tevindenopwww.slo.nl/primair/themas/jongekind/.

• DitnajaarverschijnenbijSLOde Handreikingen voor signalering onderwijs­behoeften jonge kinderen ende Kijkwijzer voor professionalisering van leidsters en leerkrachten(eenintervisie-ensupervisie-instrument).Meerinformatieopwww.slo.nl/primair/themas/jongekind/.

• Detraining‘Opbrengstgerichtwerkenmetjongekinderen:professionaliseringvanleidsters/leerkrachten’istevolgenbijonderwijsbegeleidingsdiensten.

< Jolanda Berendrecht

8

EerderenbeterEngelsopdebasisschoolEngels is onbetwist een wereldtaal en de vraag naar Engelssprekenden neemt in het economisch en cultureel verkeer

alleen maar toe. Hoewel het een verplicht vak is op de basisschool vanaf groep 7, zijn er grote verschillen tussen scholen.

Waar de ene school start met groep 5 en een native speaker, begint de andere pas met achtstegroepers en een uurtje per

week. Dat kan en moet beter, vinden velen in het onderwijs. Door eerder te beginnen bijvoorbeeld. Want jong geleerd is

oud gedaan, of zoals de Engelsen zeggen: practice makes perfect.

Punt is waar de belemmeringen liggen. Is het lesprogramma, met alle aandacht voor rekenen en de Nederlandse taal,

echt zo vol? Zijn leraren wel voldoende opgeleid in dit vak? En vanaf welke leeftijd en hoe moet je met Engels beginnen?

Kunnen referentieniveaus helpen? Drie meningen uit het onderwijsveld.

De voorzitter van het Platform vroeg vreemde-talenonderwijs:

“Veel meer aandacht voorEngels op de pabo”

DeStelling

De uitgever:

“Doorlopende lijnen ont-wikkelen en hogere eisen stellen zal niveau doen stijgen”

Teks

t:Ca

rolie

nN

out

De voorzitter van de school-leidersvereniging:

“Invlechten in het gewonelesprogramma op een natuurlijke en speelse manier”

Frank van AmerongenDirecteur business unit primair onderwijsUitgeverij ThiemeMeulenhoff

“UitonderzoekblijktdathetniveauvanEngelsnietisgestegensindshetverplichtisgesteldopdebasisschool.Ikvinddaaromdatwehogereeisenmoetenstelleninhetonderwijs,wantinternationaalgezienzakkenweaf.Metdoorlopendeleerlijneneneeneindtoetshebjetenminsteeenreferentie-punt.Datvoorkomttegelijkertijddatlerarenindebrugklasoverbodigestartlessengevenomdatzehetniveauvandekinderennietkennen.Hetiseenkwestievanwil.EnerismeeraandachtvoorEngelsopdelerarenopleidin-genengoedmateriaalvoorscholennodig.Vaktechnischgesprokenwerkthetgoedalsjeleerlingenmetbehulpvaneennativespeaker‘onderdompelt’.Inonzemethode‘Takeiteasy’doenwijdat,metdeinzetvanhetDigibord.Datkanbinnenkortzelfsvanafgroep1,metallerleispeelsevormenzoalsdramaenmuziek.Wijdenkendathetniveaudaardooruiteindelijkomhoogzalgaan;hetiseenkwestievantijd.KinderenvindenEngelszoleuk!Hetsluitaanbijhunleefwereld;optveninternethorenzenietanders.Ikbennietzobangvooreentevollesprogrammaofdathetnietgoedzouzijnvoorkinderenmeteentaalachterstand.Jedoetalleswatjetochaldoet,maardaninhetEngels.Benjegelijkookevenweguitdeachterstandsproblematiek.Sterkernog,erontstaatjuistmeerbegripvoorelkaar,ookvoorleerlingenmeteenanderemoedertaaldanNederlands.AlsjeallemaaltegelijkeenvreemdetaalalsEngelsleert,begintdeheleklasopnul.”

Idee voor een volgende stelling?Stuur uw tip naar redactie-context@slo.nl

“Engelsopdebasisschooliszobelangrijk!OpinternationalebijeenkomstenluisterikweleensmetkrommetenennaardeEngelstaligebijdragenvanlandgenoten.Wijdenkendatwehetbestgoeddoen,maardatishelemaalnietzo.Kinderengroeienopineensamen-levingdiemulti-linguïstischis.Alsjewiltmee-doen,moetjemeertaligzijn.Engelszalalleenmaarbelangrijkerworden.Hetgaaternietomdatjeeenhamburgerkuntbestellen,maarofjekuntdiscussiërenendenkenineenanderetaal.Scholenhebbenhiereenheelduidelijkeopdracht.Watvraagtdemaatschappijvanleerlingenenhoekunnenzedaaropinspelen?Engelsisbelangrijkalswereldtaal.Scholenmoetenzichnietblindstarenopmooiecomputers,oflesmethodes.Jemoetergewoonvroegmeebeginnen,opeenspeelsemanier.Kinderenzijnergtaalgevoelig.Meertaligheidmaaktzeookgevoeligervoorhunmoedertaal.Dusdoezeniettekortenspeeljuisterjuistopin.Dathoeftnietpersedoorvakdocentengedaanteworden,integendeel.Lerarenkunnenhetinhungewonelesprogrammainvlechten,bijvoor-beelddoorinstructiesookinhetEngelstegeven.Danisheteennatuurlijkenspeelsprocesengeenextrabelastingvoorhetlesprogramma.Datbetekentweldatlerareneenforseprofessionaliseringsslagmoetenmaken.IkbenerhelemaalnietbangvoordathetNederlandsverloedert.Taalleeftenissteedsinontwikkeling.Alletalenmengenzichopdenduur.Misschiengaanweooitnaareenwereldtaal.VoorEuropametzijnveletalendietalvanmisverstandenmetzichmeebren-gen,zoudateengoedezaakzijn.”

Ton DuifVoorzitter Algemene Vereniging Schoolleiders (AVS)

Rick de GraaffVoorzitter Platform vroeg vreemdetalenonderwijs Nederland (vvto)

“MeertijdenaandachtopdepaboengoedenascholingvoorlerarenisnodigomdekwaliteitvanhetEngelsopdebasisschooltelatenstijgen.DaarmoetenweserieusaanwerkenalswevroegEngelsopdebasisschoolgrootschaligwilleninvoeren.UitonderzoekblijktdatEngelsopveelpabo’snunietgenoegaanbodkomt.Methavo-Engelskaneenleraarmisschienweleenseenlesjegeven,maarerismeervoornodigomjongekinderenopeencommunicatievemanierEngelsteleren.Lerarenmoetenzichdetaalvaardigheideigenmakenendetaaldidactiek,zodatzebegrijpenhoekindereneenvreemdetaalleren.Scholenkunnenhetstimulerendoorbijvoorbeeldinternationalecontactenteleggen.Danisskypenmetklassenuiteenanderlandzoinspirerend,voorleerlingenenleerkrachten!Hetisbelangrijkdatjongekinderenervarendaterverschillendetalenzijnendatjejeineenanderetaalandersuitdrukt.Datinterculturelebesefenbegripisbelangrijkinonzeinternationalesamenleving.MeeraandachtvoorEngelshoeftniettenkostetegaanvanrekenenentaal.Voorjongekinderengaathetallereerstommondelingevaardighedendiezespelenderwijskunnenopdoenmetactiviteitendiezetochaldoen.Datgaatdusnietvandetijdvoorrekenenentaalaf.Toetsenzijnindiesituatiehelemaalnognietnodigindeonderbouw.WelzouhetEngelsmeerstatuskrijgenalshetwordtopgenomenindeCito-eindtoets.Hethoeftnietmeetetellenbijdeeindscore,maarhetlevertinzichtinhetbereikteniveauop.Daarkunnenooklerareninhetvoortgezetonderwijshunvoordeelmeedoen.”

Teks

t:Ca

rolie

nN

out

Foto

grafi

e:G

erar

dH

elt

“Leerkrachten en leidsters weten elkaar nu beter te vinden”

Taalontwikkelend werken in een doorgaande lijn

10

Goed taalonderwijs maak je samen. Dat is een belangrijk uitgangspunt van de scholingsmap Taalontwikkelend werken in een doorgaande lijn. Deze is ontwikkeld door en voor leerkrachten en pedagogisch medewerkers, samen met SLO. “We stemmen onze taalactiviteiten nu nóg beter op elkaar af.”

IndeklasvanjufMalika,leerkrachtingroep1vanDeKameleonin‘s-Hertogenbosch,iseenmooiaangekledeverteltafeltevinden.ProminentinhetmiddenstaathetboekHoe Tito zijn neus kwijtspeelde vanGuidovanGenechten.Opdetafelliggenverderpapierengezicht-jesopsatéprikkers:circusclownTitometenzonderneus.Enerhangteengelamineerdelijstmetcircus-plaatjesen-woorden:depiste,deacrobaten,detrapeze,decircustent.Datisnietvoorniets.“Webehandelenmomenteelindekleuterklassenhetthemacircus”,verteltonderbouwcoördinatorAnkvanVugt.“Voordatwezijngestart,hebbenweeerstinhetteambesprokenwelkewoordenenzinnenwedekinderenrondomditthemawillenleren.Deleerkrachtgaatdaarvervolgenseenaantalwekenintensiefmeeaandeslag,ondermeermetbehulpvandezeverteltafel.”

Indezelfdeperiodewerkenookdepedagogischmedewerkers(leidsters)vandepeuterspeelzaalenhetkinderdagverblijfaanhetthemacircus.“Zijlerendekinderenalvasteenaantalwoorden,waaropwijeenjaarlaterterugkomen.Vervolgensbouwenwedewoordenschatverderuit.Zocreërenweeendoorgaan-detaalleerlijn”,verteltVanVugt.

Steeds een stapje verderZo’ndoorgaandelijnisergbelangrijk,zegtMiekeSmits,taalkundigeenonderwijsspecialistbijSLO.“Detaalontwikkelingvankinderenvolgtvannatureeendoorgaandelijn,waarintelkenswordtvoortgeborduurdopwatertijdensdevoorgaandeperiodeisgeleerdaantaal.Eenkindleerttaalvanreceptieftaalgebruiknaarproductieftaalgebruik:eerstluisteren,danzelfspreken.

1111

dezeindepraktijkkuntuitvoeren.”Demapbiedtleerkrachtenenpedagogischmedewerkerseengemeenschappelijkekennisbasisenwaarborgtdatallekinderenindekinderopvang,peuterspeelzalenenbasisscholenvergelijkbaretaalontwikkelingskansenkrijgen.MetdemapwordtbovendieninvullinggegevenaandeWetOntwikkelingskansendoorKwaliteitenEducatie.“Dezewildetaalontwikkelingvanjongekinderenstimuleren,opdatzoveelmogelijkkinderenzondertaalachterstandaanhetbasisonderwijsbeginnen”,legtSmitsuit.Demapkangebruiktwordennaastgangbarevve-methodes.

Gedeelde verantwoordelijkheidDemapmaaktdeeluitvaneenscholingdiebestaatuitvierbijeenkomstenvanelk2,5uur.“Descholingwordtgevolgddoorpedagogischmedewerkersenleerkrach-tensamen”,verteltVanOirschot.“Daarnaastvindenwijhetessentieeldaterookvertegenwoordigersvandirectiesaanwezigzijn.Immers:taaliseengemeen-schappelijkeverantwoordelijkheidvaniedereendiezichmetdeontwikkelingvankinderenbezighoudt.”DescholingwordtverzorgddoorMiekeSmitsendoorexperts:deleerkrachtenenpedagogischmedewerkersdiehebbengeholpenbijdeontwikkelingvandescholingsmap(waaronderVanOirschot).Naiederescholingsbijeenkomstvolgenertussentijdsebijeenkom-steninkleinerewerkgroepen.Ookkrijgendeleerkrach-tenenpedagogischmedewerkersbegeleidingopdewerkvloervaneenvandeexperts.“Hierisveelbelangstellingvoor”,verteltVanOirschot.“Aanhetbeginvanhetschooljaar2010/2011hebbenweallescholeninDenBoscheenbriefgestuurddatzijzich

Enhijgaatvanhetverbredenvandewoordenschatnaarhetverdiepenervan.Dooralspedagogischmedewerkerofleerkrachtrekeningtehoudenmethetstadiumvantaalontwikkeling,wordthetkinduitge-daagdomtelkenseenstapjeverdertekomen.Kennisvandedoorgaandelijnisdaaromonmisbaaromkinderenoptimaaltestimuleren.Doortezorgenvooreendoorgaandelijn,kunnenleerkrachtenenpedago-gischmedewerkerserbovendientoebijdragendatallekindereneengoedtaalniveaubereiken,zodattaalinelkgevalgeenstruikelblokisbijhetvolgenvanonderwijs."

Taalontwikkeling stimulerenOpbasisscholenenpeuterspeelzalenwordtalheelveelgedaanaanhetstimulerenvandetaalontwikkelingvanjongekinderen.“Vooraltijdensgerichtetaalactiviteiten,bijvoorbeeldbijhetvoorlezen,iserveelaandachtvoorhetaanbiedenvannieuwewoorden”,weetSmits.“Deleidsterofleerkrachtmaaktdangebruikvaneentoegespitstenbegrijpelijktaalaanbodenkoppeltdedoelwoordenvaakaanconcretematerialenensituaties.Zekerinhetbasisonderwijsgebruikenleerkrachtenbovendieneenrijktaalaanbod.Tegelijkertijdschietendeleidster-enleerkrachtvaardighedensomstekort.Zozoudenzijmeertaalkansenkunnenbenuttendoorvakertereagerenopspontaantaalgedragvanuitdekinderen.Ookzoudenzevakermoedertaaltechniekenkunnentoepassen.Dithoudtindatzespelenhandelin-genvankinderenbenoemen,uitleggenenverwoorden.Ditallesgeldtinnogsterkerematevoormedewerkersvankinderdagverblijven.Zijzijnmeestalwatminderophetbevorderenvandetaalontwikkelinggespitst,omdatzijzichindeeersteplaatsopdeverzorgingvankinderenrichten.”

Gemeenschappelijke kennisbasisOmdedeskundigheidvanleerkrachtenenpedagogischmedewerkerstebevorderen,heeftSLOeenspecialescholingsmapontwikkeld:Taalontwikkelend werken in een doorgaande lijn: van peutereducatie naar kleuteron­derwijs.“Hetbijzondereisdatdezeisgeschrevenmetenvoorleidsters,leerkrachtenencoördinatorenuitdekinderopvang,hetpeuterspeelzaalwerkenhetbasisonderwijs.MiekeSmitsleverdedetheorie;wijgavendezehandenenvoeteninonzealledaagsepraktijk”,zegtpeuterleidsterMiekevanOirschotvandeStichtingPeuterspeelzalenin‘s-Hertogenbosch.“LeidstersenleerkrachteninDenBoschenEnschedehebbendedoorMiekeSmitsvoorgesteldewerkwijzeuitgeprobeerdenbijgesteld.Uiteindelijkheeftditgeresulteerdineenscholingsmap,waarinwededoorlopendeleerlijnbeschrijvenenaangevenhoeje

Teks

t:Fe

mke

van

den

Berg

•Fo

togr

afie:

Jan

Scha

rtm

an

< Mieke van Oirschot

"Door rekening te houden met het stadium van taalontwikkeling, wordt het kind uitgedaagd om telkens een stapje verder te komen."

> slo programmalijn> leerplankundige professionalisering

De programmalijn ‘leerplankundige professionalisering’ heeft als doel een bijdrage te leveren aan het ‘curriculair competenter’ maken van leraren, team- en schoolleiders.

p

Teks

t:Fe

mke

van

den

Berg

vrijwilligkondenopgevenomdooronsgecoachtteworden.Intotaal32medewerkersvankinderopvang,peuterspeelzalenenbasisschool,werkzaambijtweeBredeBosscheScholen,hebbenalmeegedaan.”

Opbouw scholingHeteerstedagdeelvandescholingwordteringegaanoptaalverwervingenhetbelangvantaalontwikkelendwerken.“Ikverteldedeelnemersietsoverhetprocesvantaalverwervingenhetverschiltussendemoeder-taalentweedetaal”,lichtSmitstoe.Daarnavolgteentheoretischeverdiepingendangaandedeelnemersintweetallen-eenleerkrachteneenpedagogischmedewerker-aandeslagmethetdoelgerichtwerkenaanwoordenschat.Bijvoorbeelddoorsamenwoordentebedenkendiejecentraalkuntstellentijdenseengesprekjeinverschillendesituaties,zoals:etenendrinken,indezandbak,indebouwhoek.

Dagdeeltweegaatoverhetvoorbereidenenuitvoerenvaneentaalontwikkelendaanbodtijdenshetvoorlezen.Detheoriewordttijdensdeplenairebijeenkomstuitgelegd.Doormiddelvaneenbewustzijnsoefeningervarendedeelnemershoehetisalsjewoordenschatontoereikendis.Daarnamoetenzijophunwerkeenprentenboekthema-enboekgerichtvoorbereiden:dekernwoordenvanhetboekselecteren,ondersteunendematerialenmaken,kernzinnenformulerenbijdesleutelscènes,illustratiesmakenvandekernzinnen,dezeophangenindegroep.“Dezeaanpakvergtveel

creativiteitenvoorbereiding”,zegtVanOirschot.“Maardekinderenvindenhetgeweldig.Zegenietenervanalshetthemaendewoordenenzinnendieerbijhorengedurendededagsteedsopverschillendemanierenterugkomen.”

Script, film, kijkwijzerInhetderdedagdeellerendedeelnemershoezijdoelgerichtgesprekjeskunnenvoerenmetkinderenvanverschillendetaalniveausenhoezenieuwebegrippenkunnenintroduceren.VanOirschot:“Hetisbelangrijkdatnieuwewoordenregelmatigaanbodkomen.Kinderenmoeteneenwoordminimaaleenkeerofachthoren,voordathetbeklijft.Dedeelnemersschrijvendaaromzelfeenscriptvoorgerichtewoordenschatuit-breiding.Hierinleggenzevastwelkwoordzewillenintroduceren,hoezehetuitleggenenuitbeeldenenhoezehetwoordinteractiefmetdekinderenwillenverwerken.”Inhetvierdedagdeelkomthetevaluerenvandetaalontwikkelingaanbod.Deleerkrachtenenpedago-gischmedewerkersbekijkeneenvideofilmenbespre-kenwatopvaltaanhettaalgebruikvandekinderenenaanhethandelenvandeprofessionals.Inhuneigengroepgaanzijvervolgensookfilmopnamenmakenenevalueren.Omhenhierbijteondersteunen,iserindescholingsmapeenkijkwijzeropgenomen.Metbehulpvanditinstrumentkunnenzijinformatiekrijgenoverhettaalniveauvaneenkind.“Evaluatieisbelangrijkomvasttekunnenstellenwatheteffectvanhetaanbodisgeweestenofhettaalniveauvankinderenvoldoendeisontwikkeldengestimuleerd”,zegtSmits.“Alsdatnietzois,kanhetaanbodwordenbijgesteld.”Indescholingsmapistevenseenkijkwijzeropgenomendieleerkrachtenenpedagogischmedewerkershelpttereflecterenophuneigenwerkwijze.

Inspirerende samenwerkingDeeerstescholen,peuterspeelzalenenkinderdagver-blijvenzijninmiddelsgetraind.Watzijndeervaringen?“Deelnemersgevenondermeeraandatzebewusterbezigzijnmethuntaalonderwijsendatzeerbeterinslagenomdevooruitgangvankinderentesignaleren.Maarhetbelangrijksteisdatzijelkaarveelbeterwetentevinden”,zegtSmits.“Zestemmenhuntaalaanbodentaalactiviteitenbeteropelkaaraf.Datiseenenormemeerwaarde.”VanVugtbevestigtdit.“Hetkloptinderdaaddatwenubetersamensturenopdedoorgaandelijn.Leerkrachtenenleidsterszijnopenernaarelkaarenervarendesamenwerkingalsinspire-rend.”Tochheeftzeookeenkritiekpuntje:“Ikhebgemerktdatdevoorkennisvandediversedeelnemerserguiteenloopt.Voorsommigeleerkrachtenwasdescholinggesnedenkoek,terwijlenkeleleidstersaangavendatdetheorienieuwwasendatzedezebestlastigvonden.”VanOirschotknikt:“Ja,daargaanwenogevengoednaarkijken.Hetafgelopenjaarwaseenpilotjaar,ookbedoeldom‘kinderziektes’alsdezeteverhelpen.”Smits:“Alsdatisgebeurd,gaanwedescholingsmaplandelijkuitrollen.”

12

"Taal is een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van iedereen die zich met de ontwikkeling van kinderen bezighoudt."

< Mieke Smits

1313

Passende perspectieven

Dannyheeftadhdendyslexie.Hoewelhijergintelligentis,leestenschrijfthijmetmoeite.Aylaisslechtziendenverliestdaardoorsnelhetoverzicht.DecognitievecapaciteitvanErinisbeperkt,maarmeteenpraktischeaanpakkanzeeeneindkomenmetrekenen.MenigeIB-erenleraarinhetreguliereènspecialeonderwijsvraagthetzichaf:watmoetiknoupreciesdoenoflatenomhetbesteuitditkindnaarboventehalen?Watishaalbaar?Ookzorgleerlingenmoetentoewerkennaarreferentieniveaus.Maarindepraktijkvanalledagisdatnietzoeenvoudig.

OmlerarentehelpenbijdieingewikkeldekeuzesontwikkeltSLOinnauwesamenwerkingmetscholenenexpertseenaantalhulpmiddelen.Bijtussentijdsepresentatieskregenwijhieropveelpositievereacties,vertellenprojectleidersMienekeLangbergenNinaBoswinkel.BinnenhetprojectPassendeperspectievenontwikkelenzijvoorrespectievelijktaalenrekeneneenseriehulpmiddelendiealseensoortrouteplannerkunnenwordeningezetvooriederkind.Methetvaststellenvaneenleerroute,goedeenverantwoordekeuzesuithetlesprogrammaenextraondersteuningiserveelmogelijk.

In kaart brengen wat haalbaar en belangrijk isZozijnerbijvoorbeelddrieleerroutesopgesteld,diegebaseerdzijnopdereferentieniveausvoortaalenrekenenenuitstroombestemmingen(naarwelkvervolgonderwijsofbaanermoetwordentoegewerkt).Diegevenlerarenhouvast.Deeersteleerroute,voor(boven)gemiddeldeleerlingenmeteenstoornis,laatzienhoemethulpmiddelenofdispensatietochhetniveau1Fof1Sbereiktkanworden.LeerlingenmeteengemiddeldoflaagIQeneenleerachterstand,kunnenviadetweederoutemetextraaandachtenondersteu-ningdoorgroeiennaareen(speciale)vmbo-opleiding.Leerroutedrieisvoorleerlingenmeteenlaagtaal-en

rekenniveaudiekunnendoorstromennaarhetVSOArbeidofhetpraktijkonderwijs.Voorhenisniveau1Foponderdelenbereikbaar.Daarbijligthetaccentopdemaatschappelijkeredzaamheid:informatievetekstjeskunnenlezenopinternetbijvoorbeeld,ofboodschap-penkunnenafrekenen.Verderisereenserieprofielschetsenvanzorgleerlingenindemaak.Diegevenlerarensneleenbeeldvanwatzebijwelkeleerlinghetbestekunnendoen.Welkelesonderdelen,ongeveervanafgroep5of6,zeabsoluutmoetenkiezenenwelkezeinbepaaldegevallenkunnenoverslaan.Deprofielenbestaanuiteenomschrijvingvandestoornis,detaal-enrekenproblemendiedaarvoorkenmerkendzijnenwelkeondersteuningzouhelpendieoptelossen.

Ambitieniveau: niet te hoog maar zeker niet te laagAlmetalgaathetomeencombinatievaninstrumen-tendielerarenhelpenomeengoedambitieniveautebepalenenheelpraktisch:debestemanieromdaartekomen.Hetgaateromdejuistekeuzestemakenenprioriteitenteleggen,benadrukkendeprojectleiders,endelatniettehoog,maarzekerookniettelaagteleggen.Eenvoorproefjevandebovengenoemdeuitwerkingenvindtuopwww.taalenrekenen.nl.Indeloopvan2012komendezeinstrumentenbeschikbaar.

Hoedatzoukunnenuitwerkenvoordeeerdergenoem-deleerlingen?VoorDannykanhethelpenmeerpraktische‘doe-opdrachten’tedoenomtaaltelerendantheoretischestoftebehandelen.Aylakanbeterlerenschrijvenenplannenmetdecomputerinplaatsvandepen.EnErin?Zijheeftplezierinrekenen,doordatdeleerkrachtzorgtvoorafwisselendelesstofdiehaarprikkeltomneteenstapjehogertekomen.

Meer weten? Opdewebsitewww.taalenrekenen.nlvindtumeer

informatieoverzorgleerlingenendereferentie-niveausvoortaalenrekenen.Meeroverditproject?Mailnaarm.langberg@slo.nlofn.boswinkel@slo.nl

Specifiekelespakketten,oefenstof,softwareenwebsites,toetsen,hulpmiddelenenspelvormenzijntevindenopwww.leermiddelenplein.nl.

Ook voor zorgleerlingen die het basisniveau voor taal en rekenen niet een-twee-drie halen mag je de lat hoog leggen. Met een goede leerroute en zorgvuldige keuzes in het lesprogramma kunnen zij verder komen dan menigeen misschien dacht. SLO ontwikkelt hiervoor een helpende hand.

Teks

t:Fe

mke

van

den

Berg

Praktische hulp voor maatwerk in de klas

14

Kenniscentrum Leermiddelen

Kenniscentrum Leermiddelen (KCL) heeft als doel overzicht te bieden in het aanbod en kennis te vergaren over de ontwikkeling, de invoering en het gebruik van leermiddelen. Op deze plaats voorziet het KCL u van informatie over recente ontwikkelingen. Voor de meest actuele informatie hierover kunt u terecht op www.slo.nl of www.leermiddelenplein.nl.

Teks

t:Ti

ddo

Eken

s

Arrangeren: wat heeft de leraar nodig?Arrangeren is een populair begrip in het voortgezet onderwijs. Maar wat wordt er nu precies onder arrange­ren verstaan? Is arrangeren bijvoorbeeld hetzelfde als ontwikkelen? SLO heeft het containerbegrip afgebakend en aangescherpt. Doel hiervan is dat leraren in de toekomst zelf kwalitatief hoogwaardige arrangementen kunnen maken. Duidelijk is dat het telkens om de drieslag doelen­inhoud­bronnen gaat.

Korte geschiedenis arrangerenHetbegriparrangerenisinonderwijslandaaneenflinkeopmarsbezig.Ofernugesprokenwordtoveronderwijsinnovatie,professionaliseringvandeleraar,leermiddelenbeleidofmaatwerk,hetbegriparrangerenspeeltinaldezegesprekkeneenbelangrijkerol.HetinitiatiefWikiwijszietinarrangerenbijvoorbeeldeenmiddelomdeleraarteprofessionaliseren.Alsdeleraarzelfzijnleermiddelengaatsamenstellen,zoisderedenering,ontwikkeltdeleraarzijnprofessionaliteiteneigenaarschap.Endaardoorwordthetonderwijsbeter.Maarookwordtarrangerengenoemdalshétmiddelommaatwerkenkwaliteitaanleerlingentekunnenleveren.ArrangerenisbovendienpopulairgewordenonderinvloedvandeWetGratisSchoolboeken.Nuscho-lendekostenvanleermiddelenvoorhunrekeningnemen,ishetdeoverwegingwaardomlerarentestimulerenzelftearrangerenmetgratisbeschikbare,openleermiddelen.Arrangerendusalseenefficiency-maatregel.Enookduikthetbegriparrangerenopalshetomdigitaleleermiddelengaat.Digitaliseringmaakthetarrangerenvanlesmateriaalimmerstechnischmogelijk.Arrangerenspeeltkortsamengevateensleutelrolintalvanonderwijskundigeambities.Dekernvandezeambitiesissteedsdezelfde:eenhogerekwaliteitvanonderwijs.VoorSLOwashetstrevennaarkwaliteitsbor-gingeenbelangrijkeredenomeennadereverkenningtedoennaararrangeren.Datbleeknieteenvoudig.AllereerstisarrangereneentypischNederlandseaangelegenheid,waardoorerweiniginternationaalvergelijkingsmateriaalis.Daarnaastiserweiniggevalideerdonderzoekgedaannaararrangeren.DeSLO-studiezeteenbelangrijkestapvoorwaartsdoordenadrukteleggenopde‘beredeneerdekwaliteitineenleerlijn’.

Kwaliteitsborging dankzij leerplankundig kaderOmtweeredenen-kwaliteitsborgingenomdatweinigbekendisoverarrangeren-achtteSLOeenverkenningnoodzakelijknaardestandvanzakenrondarrangeren.MoniquevanderHoeven,sectormanageronderbouwvobijSLO,beschrijftdeaanleiding:“Deverkenningisuitgevoerdalsvoorstudieomtekunnenbepalenhoelerarenkunnenwordenondersteundbijhetarrangerenvandigitaleleermiddelen.Omdattekunnendoen,moetjeeerstdebeschikbarekennisendefinitiesinventariseren.Pasdankunjeverdergaanonderzoekenwatlerarennodighebbenomverantwoordtekunnenarrangerenendekwaliteitvanonderwijstekunnenborgen.Inhetrecenteverledenhebbenweeenpilotscholinguitgevoerdrondcurriculumontwerp.Dezecursusmeteenstevigekennisbasis,praktischeopdrachtenenveelaandachtvoorreflectiebleeksuccesvol.Wijwillendezecursusnuuitbreidenmeteentraininginkwalitatiefenverantwoordarrangeren.Daaromhebbenwevragenaanlerarengeformuleerdomheldertekrijgenwaaraanpreciesbehoefteis.Dekernvraagis:hoevindenselecteerikrelevanteengeschiktebronnendiepassenbijdedoeleneninhou-den?Dezevraagkunjenietbeantwoordenzondereenleerplankundigkader.Alleenalsjeditleerplankundigkaderhelderhebt,kunjezinvollesmateriaalvanhetinternetplukkenenkwalitatiefgoedeleermiddelenarrangeren.”VanderHoevenvoegtdaaraantoedatarrangerengeendoelopzichhoorttezijn:“Hetgaaternietomdatjealleszelfsamensteltengeennieuwemethodesmeerhoeftaanteschaffen.Wijvindenhetvooralbelangrijkommetverstandenverantwoordelijk-heidhetjuisteleermiddelophetjuistemomenttekiezen.Hetgaatdusvooralomkwaliteitsborging.”

Leraarbehoefte centraalSLOsteltindestudiedebehoeftevandeleraarcentraal.Watisernodigomlerarenteondersteunen?Welketoolshebbenlerarennodigomsuccesvol(digitale)leermiddelentearrangeren?Dezeverkenningisgebaseerdoptelefonischeinterviewsmetzestiglerarenoverhunopvattingenvanarrangeren.Daarnazijnveertiendiepte-interviewsgehoudentijdenshetarrangeerproceszelf.Waarlopenarrangeursindepraktijktegenaan?Welkebehoeftenaanondersteuninghebbenzij?Dezepraktischeinformatieverzamelingisvervolgensgecombineerdmetliteratuuronderzoek,onderanderenaardedefinitiesvanarrangeren.Omdaterweinigwetenschappelijkepublicatiesoverarrange-renbestaan,isgebruikgemaaktvanuiteenlopendepublicatiesdieinhetNederlandsonderwijsaangehaaldworden.BasTrimbos,leerplanontwikkelaarbijSLOenprojectlei-der,beschrijftwathemvooralopvielindediepte-inter-viewsmetleraren:“Arrangerendelerarenformulerendrievragenwaarbijzeondersteuningnodighebben.Watzijndedoelenvoormijnvak?Welkeinhoudenpassenbijdezedoelen?Enwelkebronnenkanikwaar

15

> kijk ook op leermiddelenplein.nl

vindenvoordezedoeleneninhouden?Indepraktijkblijktnamelijkdatdoelenvaakglobaalgeformuleerdzijn,waardooreenzoekactieteveelbronnenoplevertdienietrelevantennietgeschiktzijn.Datmaakteenextrafilteringnoodzakelijk,bijvoorbeeldopleerling-kenmerkenofopleeractiviteiten,maardievoorzieningisermeestalniet.”Trimbosbenadrukthetbelangvanvocabulaires,vaneengemeenschappelijkbegrippen-kadervoordebeschrijvingvandoeleneninhouden.“Pasalsjededoeleneninhoudenconsistentbeschrijft,kunjeeffectiefarrangeren.Danweetjealsleraarookpreciezerwelkebronnenerbijpassen.Zo’nconsistentebeschrijvingkunjehetbestesamenmetdelerarenzelfmaken.Lerarenkunnendanookbetereenarrangementmakendatnaadloosindeleerlijnpast.”Arrangeren is kijken naar kwaliteitSLOkiestopbasisvaneengrondigliteratuuronderzoekvoordevolgendedefinitievanarrangeren:‘het beredeneerd selecteren, combineren en bewerken van leermiddelen voor onderwijsdoeleinden’.Hetwoord‘beredeneerd’iscruciaalindezedefinitie,omdatdaarmeegefocustwordtopdekwaliteitsaspectenvanhetlesmateriaal.Hetmateriaalmoetvanvoldoendekwaliteitzijnendeselectieencombinatieervanmoetberedeneerdzijnineenleerplankundigkader.Datbetekentdatbijarrangerentelkensverschillendeaspectenaanbodmoetenkomen,zoalsbijvoorbeelddesamenhanginvisie,doeleneninhoud,degroeperings-vormen,deleeractiviteitenendetoetsing.DeLeermid-delenmonitor2010/2011bevestigtdatooklerarenhiernaaropzoekzijn.Ongeveertweederdevandelerareninhetvogeeftaanbehoefteaanondersteuningtehebbenbijhetinpassenvanleermiddelenineenleerlijn.Dezeondersteuningzienlerarenvolgensdemonitorhetliefstindevormvaneenonlinetool,dieleermiddelenaantussendoeleneninhoudenvandeleerlijnkoppelt.

Training voor arrangeren binnen een leerlijnNaaraanleidingvandeverkennendestudietrektSLOenkeleconclusiesoverdeondersteuningsbehoeftenvandeleraren.SLOschetstallereerstenkeleknelpuntenindehuidigepraktijk:• tijd:lerarenhebbenteweinigtijdomtearrangeren;• techniek:detechnischearrangeermogelijkhedenzijn

beperkt;• metadatering:zoek-envindmogelijkhedenzijn

beperkt;• beoordelingscriteria:beoordelingscriteriazijn

gebrekkig;• ontwerpprincipes:erheersteengebrekaankennis

vanontwerpprincipes.DeondersteuningsbehoefterichtzichvolgensSLOvooralophetarrangerenvanleermiddelenineendoorlopendeleerlijn:hetzorgvuldigsamenbrengenvandoelen,inhoudenbronnen.VanderHoevenzegthetzo:“Hoekunjedeafstandtussendevoorkennisvaneen

leerlingenhetbeoogdeleerdoelhetbesteoverbrug-gen?Welkecombinatievandoelen,inhoudenenbronnenhebjedannodig?Lerarenhebbenhiervoorzowelkennisnodigalshandigetools.Voorwaardeisdatdemetadateringovereenkomtmetdetaaldielerarenzelfhanteren.SLOontwikkeltdaaromeentrainingwaarinlerarenlerenberedeneerdekeuzestemaken,zodatzebinneneenleerlijndejuistematerialenkiezeneninzetten,dienauwaansluitenbijdeleerlingbehoefteendespecifiekecontextvandeschool.”

Meerinformatie:• Leermiddelenmonitor 2010/2011: gebruik,

ontwikkelen, kwaliteit en beleid: www.slo.nl/leermiddelenmonitor

• Cursus curriculumontwerp: van les naar leerlijn. www.cursuscurriculumontwerp.slo.nl

ECK2 helpt bij arrangerenSLOparticipeertsamenmetKennisnetendeindeGEUverzameldeuitgeversinhetprogrammaECK2(educatievecontentketen2).Ditprogrammaisbedoeldomlerareninstaattestelleneenoptimalemixvanleermiddelentemakendieaansluitopdeleerbehoeftenvanhunleerlingen.Hetprogrammawerktvanuitdevisiedatonderwijsflexibeler,efficiëntereneffectieverwordtdoordeinzetvaneenmoderneleermidde-lenmix,waarvanookdigitaleleermiddelenonderdeeluitmaken.EénvandeprojectendieinhetkadervanECK2uitgevoerdwordt,is‘arrange-ren’.Inditprojectwordenenkelevakkenpilotsuitgevoerdomhetsamenstellenvaneenoptimaleleermiddelenmixtechnischteondersteunen.Daarbijwordthetberedeneerdcombinerenvanmateriaalvanuitgeversmet‘open’materiaalbeproefdenkomthetberedeneerdcombinerenvan‘open’materiaalaandeorde.Essentieelisdaarbijdatalhetmateriaalopdezelfdemaniergelabeldwordt.Bijdatlabelen(metadateren)wordtaangegevenopwelkeinhoudenleermidde-lenbetrekkinghebbenenaanwelkeleerdoelenindeleermiddelenwordtgewerkt.SLOisbinnendepilotverantwoordelijkvoordeinhoudelijkelabels.Depilotheeftineersteinstantiebetrekkingophetvo,maarwordtvervolgensuitgebouwdnaarhetpoenmbo.Voormeerinformatie:http://contentketen.kennisnet.nl/programmaeck2

1F(fundamenteelniveau)of1S(streefniveau)–datzijnderekenniveauswaaraankinderenbijhetverlatenvandebasisschoolminimaalmoeten(kunnen)voldoen.Bloemendaal,diealsorthopedagoogookkinderenmet(ernstige)rekenproblemenonderzoekt,heeftmeege-werktaanderegioconferentiesdiedePO-RaadinsamenwerkingmetSLOronddezeniveausheeftgeorganiseerd.HijisdaarnaastbetrokkenbijdeproductendieSLOontwikkeltvoordeinvoeringvanreferentieniveausenopbrengstgerichtwerken(ziekader).

Hoever zijn de scholen?”Ikzievaakeenpragmatischehouding.Veelalhopenscholendatdenieuwerekenmethodes‘referentieproof’zijn.Datiswelverklaarbaar,dereferentieniveauszijn

Opbrengstgericht werken ondersteunt referentieniveaus rekenen

Opbrengstgericht werken biedt uitgelezen mogelijkheden om de referentieniveaus rekenen goed te laten landen in het basisonderwijs. Meer dan dat: het biedt ook houvast om kinderen naar een hoger niveau te brengen. Dat is de overtuiging van Tijn Bloemendaal, onderwijsadviseur bij onderwijsadviesbureau HCO in Den Haag. “De kracht van de kaders is dat ze leerkrachten meer handvatten geven om te differentiëren in doelen.”

> slo programmalijn> diversiteit in het leerplan

De programmalijn ‘diversiteit in het leerplan’ heeft als doel om - binnen gemeenschappelijke leerplankaders - recht te doen aan de diversiteit in de leerlingpopulatie.p

Teks

t:H

ansM

orss

inkh

of•

Foto

grafi

e:S

hutt

erst

ock,

Jan

Scha

rtm

ane

nH

uman

Touc

h

16

1717

behoorlijkbewerkelijkalszevertaaldmoetenwordennaardeouderekenboeken.Wemoetenzeconcreterenlevendigermaken.Uiteindelijkmoetenleerkrachtenermeekunnenwerken.AnnekeNoteboomvanSLOisdaargoedmeebezig.”Hijgaatnogeenstapverder.EigenlijkzouBloemendaalwillendatelkteamzichvóórdeselectievaneennieuwemethodeindereferentiekadersverdiept.“Dereflectieiser.Tochzouikgraagziendatdienogietsdiepergaat.Datteamseerststilstaanbijdevraag:‘Watbetekenendieniveausvoorons?’enpasdaarnaeennieuwemethodekiezen.Danzalblijkendatdeniveausinbelangrijkemateaansluitenopwatleerkrachtenintuïtiefalwetenendaardoorvrijheidbiedenvoorbepaaldekeuzes.Zegevenmeerhouvastdandevroegerekerndoelen,diehetaanbodbeschrijven.Dereferentieniveausformulerendaarentegendeopbrengsten:watmoetenkinderenkennenenkunnen?”

Maar ze zijn te abstract?“Dereferentieniveausvragenzekernoguitwerking.Ookomzeverderinhetonderwijstelatenlanden.Wemoetenerrekeningmeehoudendatdesamenlevingergveelvraagtvanhetonderwijsendatereenspanningsveldbestaattussenbeleidenpraktijk.Datvraagtomhetvermogenomindeuitwerkingendeimplementatieaantesluitenbijdeleerkrachten,wantzijmoetenhetdoen.”En,gaathijverder,vandezeleerkrachtenwordtveelgevraagdaandifferentiatienaarverschillentussenleerlingen.“Zijmoetennuopverschillendeniveauskunnenwerken.Enwetenopwelkniveaukinderenwerkenenwatzemaximaalkunnen.Daaropzullenzevervolgensdedoelenenhetaanbodmoetenlatenaansluiten.Deverschillentussen1Fen1Szijnvrijgroot.Endanhebikhetnognieteensoverexcellenteleerlingenwaarmeedeniveausnoghelemaalgeenrekeninghouden.Werkenopverschillendeniveauswordtweleensdeachilleshielvanhetonderwijsgenoemd,terwijldeverschillentussenkinderendoormaatregelenalsPassendOnderwijsalleenmaargroterworden.”

Wat kan opbrengstgericht werken hieraan bijdragen?“Ikzieopbrengstgerichtwerkenalséénvandemiddelenommeerconcreethandenenvoetentegevenaandereferentieniveaus.Wanthetmooievanopbrengstgerichtwerkenisdathetaanzettotbewustnadenkenoverdevraagwatjewiltbereikenmetleerlingen.Jeformuleertdoelen,jeonderneemtactiesomdiedoelentebereiken,jebewaaktzeperkindofsubgroepenhebtmogelijkhe-dentotbijsturen.Alsdantochhetdoelnietwordtbereikt,kunjegerichtverderkijken.Wasdemethodenietgoed?Hadikhetmisschienzelfopeenanderemaniermoetenaanpakkenenuitleggen?Deleerlingenhoudenjedaneenspiegelvoor.”Ookinrelatietotdereferentieniveaus:“Stel,jehebteenzwakkerekenaaralsleerling.Alsjekuntvaststellendat

allesgeprobeerdisomhemofhaaraansluitingtelatenvindenbijdegrotegroep,kanhetmomentzichvoordoenwaaropaanpassingenindedoelennoodzake-lijkworden.Niveau1Fbiedtdaarbijveelondersteuning.Doorstofvervolgensaantebiedenopconcreterniveaudatwélaansluitbijdeonderwijsbehoeftenvanhetkind,isdeopbrengstdoorgaanshogerdangedachte-loosdoorakkeren.Terugschakelennaarlagereeisen,zoals1F,magechteralléénalsjealleshebtgeprobeerdenjezelfindespiegelkuntblijvenaankijken.Datvraagtreflectieenanalyse;opbrengstgerichtwerkenhelptdaarbij.Overigenskan1Fookeenvalkuilzijn.Hetiseenminimumniveau,terwijlwejuistzoveelmogelijkkinderennaar1Senhogermoetenbrengen.”

Dat stelt grote eisen aan de didactiek.Eenbevestigendantwoord.“Omeenvoorbeeldtenoemen.Dedochtervaneencollegaheeftmoeitemetrekenenopdebasisschool.‘Iksnaperhelemaalniksvan’,zeize,waarophaarmoedervroeg:‘Maardemeesterlegthettochweluit?’Dedochterzei:‘Ja,maarsteedsopdezelfdemanier.’Juistdoorvakdidactiekbeschikjeovereenhandelingsrepertoireomookopanderemanierentekunnenuitleggen.Totjeeréénvindtdiepastbijdeleerling.”Datvraagtzekerhetnodigeophetgebiedvanprofes-sionalisering.“Alsdeopbrengstzobelangrijkis,moetenweprioriteitenstellenenleerkrachtenprofessionalise-ren.”Ennietalleenomrekenvaardighedentevergroten:“Ikwerkveelmetleerlingenmetrekenproblemenenziedegevolgendaarvan.InNederlandbestedenweerweinigaandachtaan,maarinAmerikaisredelijkveelonderzoekgedaannaar‘mathematicalanxiety.’Ernstigerekenproblemenkunnenleidentotfaalervaringeneneenernstiggebrekaanzelfvertrouwen,ookalshetkindvolwassenisgeworden.Alsjerekenenzóbrengtdatkinderenzienwatergebeurt,dangeefjehengevoel

Opbrengstgericht werken ondersteunt referentieniveaus rekenen

Teks

t:H

ansM

orss

inkh

of•

Foto

grafi

e:S

hutt

erst

ock,

Jan

Scha

rtm

ane

nH

uman

Touc

h

1818

voorrekenen.Enjegeeftvertrouwen.Daarombena-drukikookaltijddepreventievekant.Wekunnenmeerbereikenenbetekenenalswehetrekenonderwijsafstemmenophetniveauvanhetkind.Juistdaarvoorscheppendereferentieniveausmeermogelijkheden.”

Is rekenen eigenlijk moeilijk?“Jaennee.Ja,omdatergroteverschillenzijninaanlegtussenkinderenensommigekinderenveelmeerinspanningenmoetendoenomrekenhobbelstenemen.Nee,omdatvakdidactischgoeduitgerusteleerkrachtenmetelkkindrekenhobbelskunnenoverwinnen.Alsdeleerkrachtdestofgoedweetaftestemmenopdeleerling,hóeftrekenennietmoeilijktezijn.Maaralsjealsleerkrachtafstemmingsproblemenonvoldoendeproactiefsignaleertendaaropnietadequaatinspeelt,kanersneleenkinkindekabelkomendiesteedsgroterkanworden.DaarombenikookblijmethetrecenteprotocolErnstigeReken-/WiskundeproblemenenDyscalculie.Datbiedtnetalsdereferentieniveausenopbrengstgerichtwerkenveelpreventievemogelijkhe-den,mitsleerkrachtenwordengeholpenbijhetwerkenhiermeeinhúnpraktijk.Begrijpteenleerlingdat9x6handigoptelossenisvia10x6?Zoniet:zijnerdanmogelijkhedenomdezelfdesomopeenlagerniveauaantebiedenenteverduidelijken?”“Hetvoordeelvanopbrengstgerichtwerkenisdeconsequentdoelmatigeenplanmatigeaanpak.Jedenktbewustnaoverdedoelenendewegdaarheen.Zovolgjedeontwikkelingvanhetkindnauwgezetenweetjewanneerjeietsmoetondernemen.Endanblijktdatdereferentiekadersdaargoedbijpassen.Zegevenhouvast,ookbijhetbepalenvandeleerstofdiejeaanjeleerlingengeeft.Diekeuzes,dieveelleerkrachtenintuïtiefnualmaken,wordengelegitimeerd.Dekadersvragennogveelaandacht,maarikbenervanovertuigddatwestraksallemaalziendatzeonzeaandachteninzetwaardzijn.”

Handvatten voor implementatieDeuitwerkingendeimplementatievandereferentieniveauskrijgenruimeaandachtvantalvaninstellingen,zoalslandelijkepedagogischecentra,onderwijsadviesdiensten,Cito,PO-Raad,uitgevers,besturenensamenwerkingsverbanden.UiteraardisookSLOopditgebiedactief.Nadeconcretiseringenvoor1Fen1Srichtenwenu,netalsdeandereinstanties,deblikopanderehandvattenenbegeleidingsmaterialen.Watleerlingenmoetenkennenenkunnenstaatdancentraal,netalsdecon-sistenteoverdrachtdoordejarenheenendeaansluitingtussenprimairenvoortgezetonderwijs.SLOlaatzichhierinondermeerbijstaandoordeUniversiteitTwenteenadviesgroepenvan,ondermeer,onderwijsadviseurs,leerkrachtenendirecties.

VoordekomendeperiodeheeftSLOdevolgendeconcreteproductenopstapelstaan:• Verschillendebeproefdeaanpakkenvoorhet

werkenmet,enhettoewerkennaardereferen-tieniveaus1Fen1S;

• Eenprotocolomschool-,groeps-en/ofhande-lingsplannenvoorrekenen/wiskundetemakenenuitkomstentekunnenanalysereneninterpre-teren,omopbasisdaarvaneventueelbijtesturen.Hetsluitaanopdiverseleerlinggegevens(zoalsLOVS,methodegebondentoetsen,leerlingenwerk,diagnostischegesprekken)enopdeorganisatieendemiddelenbinnendeschool;

• Eenspecifiekehandreikingvoordeomgangmetleerlingendiebinnenhetopbrengstgerichtewerkeneenaangepastleertrajectnodiglijkentehebben.

• Eenbegeleidingstrajectwaarmeeonderwijs-adviseursscholenbekendkunnenmakenmetdereferentieniveausenkunnenondersteunenbijdeimplementatiedaarvan,metdenadrukophetbereikenvan1F.

• Aanbodvooreenflexibelimplementatietrajectdatonderwijsadviseurseninternbegeleidersinstaatsteltschoolbreed/teamgerichtvormeninhoudtegevenaanteamgerichtwerken,waarbijvakinhoudelijkeenvakdidactischeprofessionaliseringvooropstaat.

• Voorscholingspakketvooronderwijsadviseurseninternbegeleidersdiemetteamsaandeslagwillenmetopbrengstgerichtwerkenvoorrekenen/wiskunde.

19

leerlingenzijngebundeld.“Daarnaastontwikkelenwijvoorbeeldmaterialendiededenkvaardigheden,onderzoe-kendehoudingenautonomievanleerlingenbevorderenéntegelijkertijdleerkrachtenaanknopingspuntenbiedenvoordesignaleringvanonderwijsbehoeftenvanbegaafdeleerlingen”,verteltMinkaDumont,projectmedewerker,plusklasleerkracht,trainerenontwikkelaarvanlesmateriaal.“Voorhetstimulerenvandeanalytischedenkvaardighedenhebbenwebijvoorbeeldeenactiviteitbedacht,waarbijleerlingenherfstbladerenverzamelen,sorterenenclassificeren.Voordecreatievedenkvaardighedenzijnondermeerdedenksleutelserggeschikt.Bijvoorbeeldde‘Plaatjesleutel’:deleerkrachttekenteenbeginnetjeenlaatdeleerlingditafmakendoorhetteverbindenaaneenspecifiekthema.Ofde‘Vraagsleutel’:deleerkrachtgeefteenantwoordendekinderenverzinnendevraagerbij.Ondertussenletdeleerkrachtopleerlingendiemetveelideeënkomen,makkelijkvandenkrichtingwisselenenhunideegedetailleerduitwerken.Eengrootcreatiefdenkver-mogen,incombinatiemeteenhogeintelligentie,isnamelijkeengoedeindicatievan(hoog)begaafdheid.”

TrainingsaanbodUiteindelijkishetsignalerenvan(hoog)begaafdheidniethet(eind)doelvanhetproject.“Hetgaateromeenleeromgevinginterichtenwaarintalententothunrechtkomen”,zegtDumont.“Leerkrachtenspelendaarbijeencrucialerol.Maarindeopleidingisernauwelijksaandachtvoordeleerkrachtvaardighedendienodigzijnomhetonderwijsaan(hoog)begaafdeleerlingengestaltetegeven.Aanheteindvanhetprojectwillenwedaaromooktoolsontwikkelenomdenoodzakelijkeleerkrachtvaardighedentestimuleren.”Houkema:“Hoekunnenwijdemensenindeschooltoerustenvoorhetbegeleidenvan(hoog)begaafdekinderen,zodatdeleerlingenkrijgenwatzenodighebbenomhuntalentenmaximaalteontplooien?Datisdeleidendevraagbijhetvormgevenvandetrainingstools.”

Meer informatie: Ophttp://hoogbegaafdheid.slo.nl/begeleidingstaat

eenoverzichtvandekenmerkenvan(hoog)begaafdeleerlingenenonderpresteerders.Ookzijnerprofielenvanverschillendetypentalentvolleleerlingentevinden.NeemvoorvragenoverditprojectcontactopmetDesiréeHoukema,d.houkema@slo.nl.

Vaakwordtgedachtdatheteenvoudigisomeen(hoog)begaafdkindtesignaleren,omdathetopbasisvanhogeschoolprestatieswelzalopvallen.Datisechterniethetgeval.“Natuurlijkzijnhogeschoolprestatieseenindicator,maarookbijtegenvallenderesultatenofgedragdatalsproblematischwordtervaren,kaneenleerling(hoog)begaafdzijn”,weetprojectleiderDesiréeHoukema.“Leerkrachtenslagenernietaltijdin(hoog)begaafdeleerlingenteherkennenalszijonderpresteren.”Hetsignalerenvancapaciteiten,interessesenbehoeftenvan(hoog)begaafdeleerlingenvraagtsowiesoeenspecifiekedeskundigheid,diebinnenveelscholenont-breekt.Bovendieniseengangbaregedachte:eerstsignalerenwede(hoog)begaafdheidendanpassenwehetonderwijsaanbodaan.“Terwijltalentenpaszichtbaarwordenalszegestimuleerdendoelgerichtaangesprokenworden”,zegtHoukema.“Ditvereisteenstructureelrijkonderwijsaanbod.”

Herkennen ontwikkelingsvoorsprong DefocusvanhetprojectStimulerend signalerenligtmomenteelvooralbijkleuters.“Bijbegaafdekinderenziejevaakopjongeleeftijdaleenontwikkelingsvoorsprong”,zegtHoukema.“Hetzougoedzijnalsditbijbinnenkomstingroep1bekendis,zodatdeleerkrachterdirectopkaninspelen.Danontstaatereendoorgaandelijnenkunnendezekinderenhunpotentieeloptimaalontplooien.”Omzo’ndoorgaandelijntebevorderen,pleitdeprojectgroepvooreengoedeoverdrachtvanpeuterspeelzaal/kinderdag-verblijfnaarhetbasisonderwijs.Tijdenshetintakegesprekmetdeoudersopschoolzoubovendienbeterdoorge-vraagdmoetenwordennaareenmogelijkeontwikkelings-voorsprong.Binnenhetprojectwordenverderdiverseobservatie-instru-mentenvoorhetjongekindonderdeloepgenomen,vanuithetperspectiefdatdezeóókbenutkunnenwordenvoorhetvaststellenvandeonderwijsbehoeftenvankinderendieverderzijninhunontwikkeling.Daarnaastwordenereventueelaanvullingenhierop(ofnieuweinstrumenten)gemaaktom‘wittevlekken’intevullen.

Stimulerende leeractiviteitenTalentenkunnenbetertotbloeikomenineenrijkeleeromgeving.Eenvoorbeeldisdedigitalewerk-enleeromgevingAcadinwaarleeractiviteitenvoortalentvolle

Talenten herkennen en tot bloei laten komen

Stimulerend signaleren

Hoe herken je (hoog)begaafde leerlingen? En hoe zorg je dat zij hun talenten optimaal kunnen ontplooien? Dat zijn de vragen waarom het draait in het project Stimulerend signaleren. “Het gaat erom dat leerkrachten onderwijsbehoeften vaststellen en er doelgericht op inspelen.”

Teks

t:Fe

mke

van

den

Berg

2020

(G)een kwestie van knippen en plakken?De implementatie van de kennisbases Nederlandse taal en rekenen-wiskunde op de pabo Door:S.vanOs,A.Koopmans,H.Paus

Pabo'sstaanmetingangvanhetopleidingsjaar2012-2013voordetaakdekennisbasesNederlandsetaalenrekenen-wiskundeinhetcurriculumteimplementeren.InafstemmingmetLOBOheeftSLOnaderonderzoekgedaannaardeimplicatiesdiedekomstvandekennis-basesheeftvoorhetpabocurriculumennaardemanierwaaroppabo'sdekennisbasesimplementeren.Zevenpilotpabo'shebbendeelgenomenaanhetonderzoek.Vanuitelkepabowordteencasusbeschrijvinggegevenwaarinwordtaangegevenhoehetnieuwecurriculumeruitgaatzienenhoedevernieuwingwordtgeorganiseerd.

Mondelinge taalvaardigheid in het basisonderwijs Een inventarisatie van empirisch onderzoek Door:H.BonsetenM.Hoogeveen

ResultatenvandezesdeliteratuurstudiebinnenhetprojectHetTaalonderwijsNederlandsOnderzocht(HTNO).Dezestudiebehandelthetdomeinmondelingetaalvaardigheid.Achtereenvolgenskomenonderzoekenaandeordediegerichtzijnop:doelstellingen,beginsitu-atievandeleerling,onderwijsleermateriaal,onderwijs-leeractiviteiten,instrumentatieenevaluatie.Eenkortenabeschouwinggeeftinzichtopdevraagstellingendeconclusiesvanhetonderzoek.

Engels in het basisonderwijsDoor:A.Thijs,D.Tuin,B.Trimbos

HetMinisterievanOCWheeftSLOopdrachtgegeventoteenbredeverkenningvandestandvanzakenvanEngelsinhetbasisonderwijs.HetbetrefteenvervolgonderzoekophetvakdossierEngels(SLO,2003).HetdoelvanhetonderzoekisomzichttekrijgenopdeintensiteitenkwaliteitvanEngelsinhetbasisonderwijs.OnderzochtishoeveeltijdaanEngelswordtbesteed,hoedelespraktijkwordtingevuld,eninwelkemateleerkrachtenzijntoegerustvoorhetgevenvanEngels.

Leerstoflijnen begrippenlijst en taalverzorging beschreven Uitwerking van het referentiekader Nederlandse taal voor het domein begrippenlijst en taalverzorging op de basisschoolDoor:A.vanderBeekenH.Paus

IneenserievanvierpublicatiesbiedtSLOeencompleetoverzichtmetuitwerkingenvandoorlopendeleerlijnenvoorhetleesonderwijs,schrijfonderwijs,begrippenlijstentaalverzorging,enmondelingetaalvaardigheid.Opdiemanierwordenderoutesnaardereferentieniveausvoortaalinzichtelijkgemaaktenkrijgenlerarenmeergripopdeleerstof.Zekunnenzobeteronderbouwddelesme-thodesgebruiken.Ofjuistbewuststukkenoverslaan.Dezepublicatiebevateenuitwerkingvandoorlopendeleerlijnenvoorhetdomeinbegrippenlijstentaalverzor-ging.Naeenkorteschematischoverzichtvandeleerstoflijnenbijhetdomeineneenbeschrijvingvandealgemenekenmerkenvandeleerlijnvolgteenkarakteris-tiekvandeinhoudenvoorbegrippenlijstentaalverzor-gingingroep1totenmet8.

Methoden, materialen en screeningsinstrumentenTaal - Rekenen - Sociaal-emotioneelDoor:G.vanderLinde-Meijerink,L.Kuipers

Doorgaandeontwikkelingbijhetlerenvanleerlingenenaansluitingentussenleerinhoudenwordennietalleenbepaalddoordeinhoudvanhetonderwijs,maarookdoordewijzenwaaropdieinhoudenwordenonderwe-zen.Denkdaarbijo.a.aandegebruikteleermiddelen.Leermiddelenkunnengezienwordenalsbelangrijke'dragersvanhetleerplan'.Ompedagogischmedewerkersenleerkrachtengerichtteondersteunenbijhetkiezenvandejuisteleermiddelenwordtinditkaterneenoverzichtgebodenvanallebeschikbaremethoden,materialenenscreeningsinstrumentenvoordedrieontwikkelingsgebiedentaal,rekenenensociaal-emotio-neleontwikkeling.

Tot nut van 't algemeenDoor:HansHooghoffDesamenlevingverlangtvanhetonderwijscognitieveensocialeopbrengsten.Datbetekentookdatleerlingenvoorbereidmoetenwordenopeenadequatedeelnameaaneenpluralistischedemocratie.Ditlegteengrotedrukopdeschoolenhetleerplan.Indezeafscheidspublicatiebliktdeauteurterugopderelatietussenmaatschappe-lijkethema’senhetleerplanenroepthijoptoteenbredediscussieovereenintegraleonderwijsvisieophetfunderendonderwijs.Hijpleitvooreensamenhangendcurriculumraamwerk,waarindekwalificatie-endesocialisatiefunctievanhetonderwijsmeermetelkaarinbalanszijnenhetonderwijseenduidelijkafgebakendspeelveldkrijgtvoorhetkritischencreatieflerenomgaanmetmaatschappelijkekwesties.

PublicatiesMet enige regelmaat verschijnen er publicaties die geschreven zijn door SLO­medewerkers of waaraan zij een aanzienlijke bijdrage hebben geleverd. Deze publicaties worden uitgegeven door SLO en zijn ­ tenzij anders vermeld ­ gratis te downloaden op www.slo.nl of te bestellen tegen kostprijs. Onderstaand een overzicht van de meest recente publicaties:

(G)een kwestie van knippen en plakken?

De implementatie van de kennisbases Nederlandse taal en rekenen-wiskunde op de pabo

Lerarenopleiding basisonderwijsSLO • nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling

SLO • nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling

Basisonderwijs

Engels in het basisonderwijs:verkenning van de stand van zakenOnderzoeksrapportage

2121

Watereducatie leermiddelenanalyseDoor:J.G.Bron,C.Volkering,J.Lodeweges,R.Kuiper,M.Nahumry

DeStuurgroepWatereducatiestreefternaaromdeaandachtvoorhetthemawaterinhetNederlandseonderwijstevergroten.AanSLOisin2010daaromdeopdrachtverstrektomeenkaderleerplanteontwikkelenwaarinwordtaangevenwelkedoeleneninhoudenbijwatereducatiecentraalkunnenstaan.Eenbelangrijkeschakeltussenonderwijsinhoudelijkeambitieszoalsvastgelegdinhetleerplanendepraktijkvandeklas,wordtgevormddooronderwijsleermaterialen.Indezeleermiddelenanalyseisonderzochtinhoeverrededoeleneninhoudenuitditleerplanterugkomeninonderwijs-methodesenadditionelelesmaterialenvoorhetprimaironderwijs.

Watereducatie curriculumvoorstelDoor:J.G.Bron,F.Oorschot,E.vanVliet

InopdrachtvaneninsamenwerkingmetdeStuurgroepWatereducatieiseencurriculumvoorstelwatereducatieontwikkeldmetalsdoelhetthemawaterinhetbasis-enhetvoortgezetonderwijseenmeervanzelfsprekendeplaatstegeven.Hetcurriculumvoorstelbiedteeninhoudelijkeprioriteringvandevelemogelijkeaspectendieaanhetthemawaterzijnteonderscheiden.Hetisbedoeldalseenlandelijkschooloverstijgendkader,datuitnodigteninspireerttotuitwerkingenopschool-enklasniveau,waarbijwordtuitgegaanvaneigenkeuzes,inspanningenenprofileringvanscholen.Opbasisvanditcurriculumvoor-stelkunnenconcreterelessenplannenontwikkeldwordeninsamenwerkingmetscholen,waterschappenen(regionale)partners.Intweelossebijlagenzijnvoorbeeld-

uitwerkingengemaaktvoorpoenvo.

www.rekenboog.nl

Opdezesitevindenscholen,lerarenenbegeleidersvanzeermoeilijklerendenuitgebreide,praktischeinformatieoverbetekenisvolreken-wiskundeonderwijs.Dewebsitebevatnieuweinhouden,werkwijzenenonderwijsleer-middelenvoordezegroepvan4tot20jaar.Kernvandesiteishetdeelwaarperkerndoelleerlijnenenbijpas-sendelessenzijntevinden.Delessenzijnsneltevinden,gratistedownloadeneneenvoudigaantepassenaandeschool,groepenleerlingen.Hetontwikkelwerkwerduitgevoerdinsamenwerkingmeteenflinkaantallerarenenzml-scholen.RekenboogiseensamenwerkingsprojectvanSLO,FreudenthalInstituutenCED-Groep.

www.hoogbegaafdheid.slo.nl

VernieuwdewebsitevanhetLandelijkInformatiepunt(Hoog)begaafdheidPrimairOnderwijs.Opdezewebsitetreftuinformatieaanoverenterondersteuningvandebegeleidingvan(hoog)begaafdeleerlingeninhetprimaironderwijs.Deinformatieisbedoeldvooriedereendieoponderwijskundigterreinmet(hoog)begaafdeleerlingeninaanrakingkomtofkankomen.

www.bewegingsonderwijs.slo.nl

AlleswatSLOophetgebiedvanbewegingsonderwijsensportdoetendeafgelopenjarenheeftopgeleverd,staatopdezewebsite.Praktischeinstrumenten,lesvoorbeel-denenvoorbeeldvideo'svoordocentenenvakspecialis-ten.Maarookinteressanteinformatieoverleerlijnenentussendoelen,deorganisatievanbewegingsonderwijsenhetopelkaarafstemmenvanhetbinnen-enbuitenschoolseaanbod.

Websites

Watereducatie Curriculumvoorstel

SLO • nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling

Printing-on-demandMetingangvan1april2011isSLOovergegaanopprinting-on-demand.Daardoorishetmerendeelvanonzepublicatieseenvoudigtebestellenviadewebsite.Viawww.slo.nl/publicatieskomtuinonzeproductcatalogusterecht,waarinuopauteur,titeloftrefwoordkuntzoeken.Eenmaaldegewenstepublicatiegevonden,kuntukiezenvoordegratisdownloadofeenprintexemplaartegenkostprijs.EenprintexemplaarbesteltuvervolgensinhetbestelstysteemvanMicrowebEdu,onzeprinting-on-demandpartner.Microwebzorgtervervolgensvoordatuwbestellingbinnen5werkdagennaarhetdooruingevuldeadreswordtverstuurd.

2222

Deconclusievanhetonderzoeklaatzichinéénwoordvangen:verscheidenheid.Basisscholengevengemiddeld45-60minutenEngelsperweek.Datgebeurtoverwegenddoordeeigenleerkrachten,diegebruikmakenvanrecentemethodes.Hetstartmomentverschilt:demeestebasisscholenstarteningroep7,

hoeweleengroeiendaantalbasisscholeneerderbegint:ingroep5ofzelfsnogeerder.

Overalligtdenadrukopcommuniceren:opsprekenenlezen,schrijvenkomtlater.Deleerkrachtenzijnpositief,maarkritischoverhuneigentoerusting.Meerdande

Het vak Engels maakt sinds een kwarteeuw deel uit van het curriculum in het basisonderwijs. In opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft SLO in het begin van dit jaar onderzoek verricht naar de manier waarop basisscholen met het vak omgaan. Op 1 juli heeft de minister het eindrapport Engels in het basisonderwijs: verkenning van de stand van zaken aangeboden aan de Tweede Kamer. Eind juli liet ze weten dat opname van Engels in de centrale eindtoets vooralsnog niet aan de orde is.

Engels in het basisonderwijs: vak in beweging

22

> slo programmalijn> vakontwikkeling

De programmalijn ‘vakontwikkeling’ heeft als doel om voor de verschillende vakken onder andere kerndoelen, examenprogramma’s en voorbeeld-materiaal te ontwikkelen.

p

2323

helftkreeggeenEngelsopdepaboendemeerderheidheeftindeafgelopentienjaarnietaannascholinggedaan.Opvallendisverderdatoverdrachttussenbasisschoolenvervolgonderwijsgrotendeelsontbreekt.

Variatie“Hetisinderdaadvariatietroef”,bevestigtAnnetteThijsvandeafdelingOnderzoekenAdviesvanSLO.”Detijds-investeringvarieertvanheelweinigtotheelveel,endatpastbinnenderuimekadersvandekerndoelen.Diebevattengeeneindtermenenschrijvennietvoorhoescholendevoorgesteldedoelenmoetenrealiseren.”Welzietzebeweging.ZewijstophetgroeiendeaantalscholendatvroegerbegintmetEngelselessen.EvelienKrikhaar,vanhetExpertisecentrumNederlandsenhetPlatformvroegvreemdetalenonderwijs(vvto),noemtverderinitiatievenvanverschillendepabo’somEngelsprominenterophetlesroostertezetten.“Detijdisrijpvoorverandering.Endanmoetermeerbewegendanalleendebasisschool”,vindtze.BasTrimbos,leerplan-ontwikkelaarbijSLOvoorEngels/MVTindeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs,zegthetietsanders:“Engelsopdebasisschoolgaatdehobbystatusverlaten.WewetendatEngelseenkernvakwordtinhetvoortgezetonderwijswaaropindeonderbouwgetoetstzalworden,danmoetjeookbeternaarhetprimaironderwijskijken.Endanzijndekerndoelentealgemeen.”

StartmomentHetonderzoeknoemthetontbrekenvaneenformeelstartmomentalséénvandeoorzakenvanhetwisselen-debeeld:“NederlandwijktdaarmeeafvananderelandeninEuropa,waar(…)leerlingeneerder,vanaf6of7jaar,startenengemiddeldgenomentweemaalzoveeltijdaanhetlerenvaneentweedetaalbesteden.”Krikhaar,diemeewerktaanhetELLiE-onderzoek(EarlyLanguageLearninginEurope),kandatbevestigen.Zewijstophetvoordeelvaneenvroegestart:“Alsjespelenderwijsvanafgroep1Engelsgeeft,babbelendekinderenonbevangenmee.Leerlingenvangroep5hebbenminderdurfomEngelstespreken.”

InNederlandvolgtzeleerlingenvanzesbasisscholen.HunvorderingenwordenvergelekenmetdievanleerlingeninZweden,Polen,Italië,Spanje,KroatiëenEngeland.“Hetistevroegvoorhardeuitspraken.Maarertekentzichietsaf:Nederlandsescholenzijnsterkindecommunicatieveaanpak,metgroteaandachtvoorpraten,luisteren,spelletjesendialoogjes.Datlijktteresultereningroteremotivatieenspreekvaardigheid.DitzienweookinZweden.KinderenuitItaliëenSpanjesprekenkorterezinnenenvalleneerderstil.Maarnatuurlijkspeelthierbijde'afstand'tussenmoedertaalenEngelsmee,enkindereninNederlandenZwedenhoreninhetdagelijkslevenookalveelEngels.”

Betere aansluitingDeonderzoekerspleitenvoorbetereaansluitingtussenbasisonderwijsenvoortgezetonderwijs.Want:welkeleeropbrengstenkan,magenmoetjevanleerlingenverwachtenomheneenvoldoendebasismeetegevenvoorhetvoortgezetonderwijs?DevraagligtookBasTrimbosnaaanhethart.“WegaannunietefficiëntommetEngels.Hetvoortgezetonderwijsbegintvaakbijnul.”Metdeonderzoekerspleithijvooreentransparantraamwerk,datbeterdandekerndoelenaanknopings-puntenbiedtvoorinhoudenkwaliteit.HetEuropeesReferentiekaderTalen(ERK),datverschillendeniveausvantaalbeheersingdefinieert,kanalsuitgangspuntdienen.“AlsEngelseendoorstroomrelevantvakwordt,zoalstaalenrekenen,hebbenweechtkadersnodig.”

Teks

t:H

ansM

orss

inkh

of•

Foto

grafi

e:Jo

ostG

rol,J

anS

char

tman

Bas Trimbos en Annette Thijs >

Engels in Ternaard“WezijnbegonnenmethetideeomonzekindereneendagdeelperweekEngelstegeven.AlleleerstofinhetEngels,dus.Alsjekinderenvroegtijdigmeer-taliglesgeeft,pakkenzedetaalgemakkelijkerop.Zoverzijnwenogniet,maarwebeginnenwelingroep5.”AnnekeHettema,groepsleerkracht7/8vanchristelijkebasisschoolItHarspitinTernaard,vindthetleukomEngelstegeven.Zeplaatstwelmeteeneenkanttekening:“IkmoetEngelsgevenvanuitmijnhavo-achtergrond,dushoegoedishet?Indeeerstejarengaathetnogwel,doordespeelseopzet.Maaralsleerlingenouderworden,hebjeechtnietdewoordenparaat.”

Deschoolheeftinhetverledengebruikgemaaktvaneennativespeaker.“Datwaspositief,dekinderenvondenhetookleuk.WezijnhieraltweetaligdoorhetFries,hetEngelskonerzobij.Maarzijkonelderseenvastebaankrijgen,terwijlwijafhanke-lijkzijnvansubsidie.”Bijscholenisevenmingemak-kelijk:“Hetmoeterdanbij,hè?Hetisalzodruk.Anderzijdsisdietalenkantheelbelangrijk.OnzeleerlingennemendeelaanhetAnglia-examen,zodatzedebasisschoolverlatenmeteendiplomadathetniveauvanhunEngelsaangeeft.”

2424Eentweedeadviesbetreftdescholingenprofessionali-seringvanleerkrachten.AnnetteThijswijsteropdatscholenhierveelkenniskunnendelen.“Eriseensterkebewegingvanonderop.Hetaantalscholendatmetvroegtijdigvreemdetalenonderwijsbegint,neemtinhoogtempotoe.PlatformvvtoenEuropeesPlatforminternationalisereninhetonderwijshebbenop12meieenstandaardaangebodenaandeminister.Diebenoemtookeindtermenvoorgroep8.Jeziet:erisduidelijkbeweging,hetiseenborrelendgeheel.”

Voorlopigblijfteenlaatstewoorddanookuit.Datmoetvandeministerkomen.Bijdeontvangstvandestandaardop12mei,citeerdezeuiteenadviesvandeOnderwijsraadomalingroep1meteenvreemdetaaltebeginnen.Zelaatonderzoekenofvreemdetalen-onderwijsookdebeheersingvanhetNederlandstengoedekomt.Deresultatenzijnin2013beschikbaar,netalsdievaneenpilotwaarindeelnemendebasisscholen15%vandetabelbestedenaanvvto.Evengeduldnog.Deminister,op12mei:“Maar:latenwewélambitieuszijn.(…)Goodpolicyshouldnotbebuilttogofast.Itshouldbebuilttogofar.”

2424

Evelien Krikhaar >

Engels in Delden“Voordezomervan2010zijnweovergestaptopdemethodeTake It Easy.Dieisinteractiefenmaaktgebruikvanhetdigibord.Vanuithetbordkrijgendeleerlingeninstructie,vaneennativespeaker.Deleerkrachtindeklaskandanonder-steuninggeven,eneventueelookdifferentiëren.”

DeToonladder,nutsschoolvoordaltononderwijsinDelden,geeftEngelsvanafgroep5.Datgaatveranderen,weetdirecteurMariëlvanLoenen:“WewerkenmeeaaneenpilotvanuitgeverThiemeMeulenhoffomindegroepen1totenmet4Engelstegeven.Datgaatmetveelspelletjesenherhaling,dekinderenvindenhetleuk.Diemethodegaanwevolgendjaargebruiken,wantwebeginnenalingroep1.”

Daarbijspeeltdeschoolpopulatieeenrol,legtzeuit:“Wehebbenveelleerlingenvanhoogopge-leideoudersofvanoudersdienaarhetbuitenlandmoeten.SommigekinderensprekendaardooralEngels.”Bovendien:“Jongekinderenpakkeneenvreemdetaalsnellerop.Hetbeklijftookbeter.En:onzeleerkrachtenzijnruimtoegerustenzijngemotiveerdomEngelsopeengoedniveautegeven.Datzegtmeeroverhuneigeninzetdanoverdepabo’s,ikdenkdatdiehiertekortschieten.”

Kerndoelen13 Deleerlingenlereninformatieteverwervenuit

eenvoudigegesprokenengeschrevenEngelseteksten.

14DeleerlingenlereninhetEngelsinformatietevragenofgevenovereenvoudigeonderwerpenenzijontwikkeleneenattitudewaarbijzezichdurvenuittedrukkenindietaal.

15 Deleerlingenlerendeschrijfwijzevanenkeleeenvoudigewoordenoveralledaagseonderwerpen.

16DeleerlingenlerenomwoordbetekenissenenschrijfwijzenvanEngelsewoordenoptezoekenmetbehulpvanhetwoordenboek.

Uit:KerndoelenPrimairOnderwijs,april2006

Engels in IJmuiden

“Engelsinhetbasisonderwijsheeftmijaltijdgeïnteresseerd.Alleenzijnweerampervooropgeleid.Omhetgoedtekunnengeven,moetjeredelijkEngelssprekenendatookdúrven.IkbenzelfnaartaalcursusseninExeter,CambridgeenAmsterdamgeweestenhebhetCAECertificategehaald.”EllyRiezebos,coördinatorEngelsopobsDePleiadeninIJmuiden,gafaanvankelijkEngelsindegroepen5totenmet8,nuin5en6.“Metdenadrukopspreken,luisterenenzingen.Ookomdeschroomeraftehalen.Zemoetenlerendúrven.In7en8ligtdenadrukmeeropschrijven.”

Hetblijftpassenenmeten.“Wezijnhierbezigmetzelfstandigwerken.Datvraagtveelaancursussenenbegeleiding.Hetvakiszwaardergeworden.DanisEngelsalgauw‘ietswatooknogmoet.’Ikzougraagziendatdepabo’sstructureelmeerEngelsgeven.Datisechtnodigomhetvakindebasisschooltegeven.”Riezeboswildaarnaastzelfcontactopnemenmetscholenvoorvoortgezetonderwijs:“Puuruitbelangstelling.Ikwilgraaghorenwatzedaarvanonsverwachten.Vreemdgenoegwetenwedatniet,terwijlhetgoedzouzijnomvanuitéénlijntewerken.”

2525

Leerstoflijnen taal

Bewust kiezen voor het beste resultaatLaat ik Daniël een brief schrijven aan een vriendin met een routebeschrijving naar het zwembad, of kan hij beter met een andere opdracht aan de slag om zijn mening te leren verwoorden? En welke opdracht daagt Merel, die al op niveau 1F zit, nu het meeste uit om door te gaan?

Opdewegnaarzelfstandigschrijverschapzijnveelkeuzesmogelijk.Hetzijnjuistdiedilemma’swaarlerarenregelmatigmeetemakenhebben.“Hoemeerjeweetoverdeinhoudvanhettaaldomein,destebeterkunjekeuzesmakenuithetaanbodvoorleerlingen",zegtSLO-leerplanontwikkelaarHarryPaus.Hijis,samenmetcollegaAnitaOosterloo,verantwoordelijkvoordeontwikkelingvandeserieLeerstoflijnen beschreven.Depublicatiesgaanoveralledomeinenvanhettaalonderwijs;nietalleenoverschrijven,maarookoverlezen,begrippenlijstentaalverzorging.Dezelaatsteroldeonlangsvandepersengaatonderandereoverspelling.Depublicatieovermondelingetaalvaar-digheidkomtlaterditjaaruit.

Overzicht met routekaartDevierpublicatiesvanSLObiedeneencompleetoverzichtvandeverschillendetaaldomeinen.Zelatenzienhoeindeloopvandebasisschooldeleerstofendedaarbijhorendetakengeleidelijkmoeilijkerwordenvoorleerlingen.Deleerlijnenzijninschemaweergegevenvoordegroepen1/2,3/4,5/6en7/8.Opdiemanierwordenderoutesnaardereferentieniveausvoortaal,deeindniveausvoortaal,inzichtelijkgemaakt.“Daarmeekrijgenlerarenmeergripopdeleerstofenkunnenzebeteronderbouwddelesmethodesgebrui-ken.Ofjuistbewuststukkenoverslaan”,legtPausuit.“Hetiseeninstrumentvoorlerarenwaarmeezeeenzohoogmogelijkeindniveaukunnenbereikenvanleerlingeninhetbasisonderwijs.Hetisgoedalslerarenersamenoverpratenenhetteamstilstaatbijdekernvandeleerstofenbijdevraaghoedieleerstofhetbesteoverdeverschillendegroepenheenverdeeldkanworden.Datbetekentabsoluutnietdatalleshelemaalandersmoet,oflesmethodesnietgoedzoudenzijn.Weldatdekeuzesbewusterwordengemaakt.Ookmethodemakerskunnenerhunvoordeelmeedoen.”

Belangrijke aanjagerDeOnderwijsinspectieweesinhetjaarverslagbijvoor-beeldophetschrijfonderwijs,datoverdehelelinieachterblijft.Ookmondelingevaardighedenkunnenbeter.“Datisnoueenmooieaanleidingvoortaalcoördi-natorenomditmetLeerstoflijnen beschrevenoptepakken.Wantalsjeweetwatdeleerstofisenhoedieis

opgebouwd,kunjebeterbepalenwatjeeventueelkuntoverslaanenwaarjeextraaandachtaanmoetbesteden.Datisnietalleenvoordeindividueleleraarbelangrijk,maarvoorhetheleteam.Detaalcoördinatorheeftdaarineenbelangrijkerolalsaanjager.Diekijkteensbijeenandermeeindelesenkanhelpenomsamenplannentemakenoverdeaanpak”,verteltPaus.

Portfolio aanleggen en besprekenPaustekenterbijaandatopbrengstgerichtwerkennietperdefinitiebetekentdatalleresultatendiekinderenbereikenmeteentoetshardgemaaktmoetenworden.Paus:“Bijschrijvenkunjebijvoorbeeldeenportfolioaanleggendiedeontwikkelingvaneenkindzichtbaarmaakt.Natuurlijkwillenlerarenenleerlingenresultatenboeken.Belangrijkisdatzedieinzo’nportfoliobespreken.Hoemeerkenniseenleraarheeftvandeinhoudvanhetdomeindestegemakkelijkerkanhijzo’ngesprekvoeren.Deuitdagingligterinomhetsteedsbetertewillendoen.Ondanksdebezuinigingenbenikdaarnietzonegatiefover.Ikzieveelcreativiteitenenthousiasmeinhetonderwijs.”

Kijkvoormeerinformatieoverdereferentieniveausopwww.taalenrekenen.nl.DaarzijnookdevierpublicatiesoverdeLeerstoflijneninhettaaldomeintedownloaden.

Meerweten?MailnaarHarryPaus,h.paus@slo.nl.

25

Teks

t:Fe

mke

van

den

Berg

2626

Kijkvoormeerinformatieoveronderstaandeagenda-itemsopwww.slo.nl/primair/agenda.

2011-2012Trainingen Ondernemend onderwijs

Indetraining'Ondernemendonderwijs'lerendocenten,schoolleidersenmanagersommeteenanderekijkoponderwijs,samenmetondernemersuitdedirecteomgeving,hetcurriculumopondernemendewijzeintevullen.Essentieeldaarbijzijnhetverleggenvanhetleer-proces,aandachtvoorinitiatief,hetstrevennaarwederzijdsvoordeelenhetarrangerenvanuitdagendonderwijs.Ondernemendonderwijskanzichuiteninkleinschaligeprojecten,eenmeerteamgerichteaanpakofzelfseen'totaalconcept'alsondernemendeschool.Indetrainingwordeninstrumentenaangereiktomondernemendonderwijstoteensuccestemaken.

Voormeerinformatie:www.grijpdebuitenkans.nl.

25 en 26 november 201125e conferentie Het Schoolvak Nederlands (HSN25)

Op25en26november2011vindtde25eeditievandeconferentieHetSchoolvakNederlandsplaats.DeHSN-conferentieszijnhetresultaatvaneennauwesamenwerkingtussenNederlandseenVlaamseverenigingenvanleraren,docentenendidacticiNederlandsenaan-verwantevakken.HSN25beoogtalleleeromgevingenaanbodtelatenkomenwaarinNederlandsonderwezenwordt:basisschool,voortgezet/secundaironderwijs,middel-baarenhogerberoepsonderwijs,universiteitenlerarenopleiding.Depresentatiestijdensdezeconferen-tiezijnveelalpraktijkgerichteninnoverend.Naastoplei-dersenonderzoekerskrijgenzoveelmogelijkleerkrach-tenhetwoord.SLO-medewerkerBartvanderLeeuwverzorgteenpresentatieoverexemplarischeopleidingsdidactiek.

Plaats: DenHaagTijd: vrijdag10.30-20.30uur,

zaterdag10.00-15.00uur

Kijkopwww.hetschoolvaknederlands.orgvoorhetprogramma,inschrijvingenpraktischeinfoinverbandmetovernachtingenlocatie.

Agenda

9 maart 2012Vooraankondiging Regionale Dag Jonge Kinderen 2012

Opvrijdag9maart2012organiserenSLOenExpertisOnderwijsadviseursdeRegionaleDagJongekinderen2012.Hetthemavandezebijeenkomstis'Scoreninjegroep'.Daarbijgaatdeaandachtuitnaardedagelijksepraktijkvanvoor-envroegschool.Vanuitverschillendeinvalshoekenzalindiversepresentaties,lezingenenworkshops'opbrengstgerichtwerken'voorpedagogischmedewerkers,peuterleid-stersenleerkrachtenvangroep1t/m4wordenbelicht.Daarnaastwordtervoorde(midden-)managersindevoorschoolseinstellingenendirecteurenuithetprimaironderwijseenmasterclassgeorganiseerdmetalsthema'Scoreninjeorganisatie'.

Plaats: EnschedeTijd: 9.30-16.00uur

Voormeerinformatie:www.slo.nl/primair/agenda

10 en 19 april 2012Kennisconferenties Aan de slag met cognitief talent

InopdrachtvanhetministerievanOCWeninhetkadervandesubsidieregelingExcellentieorganiserenEDventure(verenigingonderwijsadviesbureaus),SLOendePO-Raadgedurendedrieschooljarenjaarlijksdriekennisconferentiesomvooralookscholendiegeensubsidiehebbenontvangen,tegemoettekomen.Graagattenderenwijuopdedatavandelaatstetweeconferenties'Aandeslagmetcognitieftalent':

·8eexcellentieconferentie:dinsdag10april2012·9eexcellentieconferentie:donderdag19april2012

Reserveerdezedatavastinuwagenda.

2626

27

Kiezen uit een overdaad aan leermiddelen

www.leermiddelenplein.nl

Hoe vind en selecteer je relevante en geschikte bronnen die passen bij de doelen en inhouden? Op www.leermiddelenplein.nl staan samenvattingen, prijzen, analyses, beschrijvingen en ervaringen van meer dan 1400 les­methoden en 6000 losse leermiddelen voor primair en voortgezet onder­wijs. En heeft u toegang tot nog eens 100.000 gratis digitale leermiddelen.

Het Leermiddelenplein is een dienst van het Kenniscentrum Leermiddelen van SLO. Sinds kort heeft KCL het Leermiddelenplein uitgebreid met bijna honderd webquests voor diverse vakgebieden over uiteenlopende onder­werpen. Deze zijn ontwikkeld op initiatief van de Ververs Foundation. Zoek op Ververs Foundation voor een compleet overzicht van de webquests.

Vind op slo.nl meer informatie over

het Kenniscentrum Leermiddelen.

adv_KCL_PO.indd 1 15-09-11 09:49

Bent u werkzaam in het onderwijs? Dan herkent u ze misschien wel: nieuwsgierige leerlingen die vaak laten zien dat ze al veel weten. Deze leerlingen zijn talentvol en vragen om méér.

Met Acadin kunt u ze dat geven.Acadin is een leer omgeving die uw mogelijkheden om deze leerlingen te begeleiden verruimt. Acadin biedt u altijd en overal toe-gang tot rijke leer activiteiten, waarmee u met uw leerlingen een afgestemd aanbod op maat kunt samenstellen. Bied talentvolle leerlingen wat ze nodig hebben.

Meld u nu aan op Acadin.nl!

voor talenten in uw klas.

Acadin is een samenwerking van en