Houvast voor taal en rekenen

NLT is een magneet voor bèta-activiteiten

Vaste plek voor talentontwikkeling

In dit nummer o.a.

> contextvoor het voortgezet onderwijsoktober 2010

Breng uw leerlingen op een hoger niveau! Kijk op www.taalenrekenen.nl

KC10091-02 adv DLL A4.indd 1 18-08-2010 10:25:35

4 Houvastvoortaalenrekenen

8 DeStelling

10 Vasteplekvoortalentontwikkeling

13 Projectontwikkelaarsinhetonderwijs

14 KenniscentrumLeermiddelen

16 NLTiseenmagneetvoorbèta-activiteiten

19 Lerenvaninternationaliseren

20 Publicaties

21 Websites

22 Obesitasofhypotenusa?

25 Olympiadesinhetleerplan

26 Vroegerlerenonderzoeken

27 Agenda

Inhoud

SLOPostbus20417500CAEnschede

T0534840840F0534307692Einfo@slo.nl

www.slo.nl

SLOContextiseenuitgavevanSLO©2009,Enschede.ISSN1878-7339

Allerechtenvoorbehouden.Nietsuitdezeopgavemagwordenverveelvoudigd,opgeslagenineengeautomatiseerdgegevensbestandofopenbaargemaakt,inenigevormofopenigewijze,zondervoorafgaandetoestemmingvandeuitgever.

Redactie:MoniquevanderHoeven,HettyMulder,JessicavanderVeenOntwerp:AxisMedia-ontwerpers,EnschedeDruk:TeSligte,Enschede

Metdankaan:FransAdriaenssen,GiselaEwals,MarjavanGurp,JokeHengefeld,HugoHopstaken,JandeJager,KarelJanssen,RobinKamperman,GonnyKramer,CorienMelissen,JanMulder,ArinaMuller,ThomRaats,Leovan'tSpijker,AkkeVos

Bestel-&informatieadres

Colofon

SLOheefteenzestalspeerpuntenvanbeleid,programmalijnengenoemd.ZekomeninSLOContextwisselendaanbod.

p

10

16

22

Foto

grafi

e:E

boF

rate

rman

Hetbelangvanonderwijsisonomstreden.Iedereeniszichbewustvandewaardevaneengedegenopleiding.Hetisdebasisvoorhetverwervenvaneeneigenplekindesamenlevingenopdearbeidsmarkt.Daaromzijninvesteringeninonderwijsbijvoortduringnoodzakelijk.Alleenzozijnwemetelkaarinstaatdekwaliteittebewakenen-waarnodig-naareenhogerplantetillen.Zowordenbijvoorbeeldreferentieniveausingevoerdomhettaal-enrekenonderwijsbinnenéntussendeverschillendeonderwijssectorenteverbeteren.

Kwaliteitsbewakingen-verbeteringvanhetonderwijsvragenbovendienomhetmakenvaninhoudelijkekeuzes.Scholenwordenregelmatiggeconfronteerdmetmaatschappelijkevraag-stukkenenhetverzoekzeeenplektegeveninhetonderwijsaanbod.Denkdaarbijaanburgerschap,financiëleeducatie,mensenrechtenofobesitasonderjongeren.Allemaalbelangrijk,maarzezettenhetbasiscurriculumwelonderdruk.

Afwegenwatwelennietinhetleerplanthuis-hoortenhoedesamenhangwordtbehouden,isdanvangrootbelang.SLOlevertdaaralsnationaalexpertisecentrumleerplanontwikkelinggraaghaarbijdrageaan!

JessicavanderVeenHoofdredacteurSLOContextj.vanderveen@slo.nl

44

Referentiekaderbiedtgemeenschappelijkebasis

Devoorgeschiedenisinhetkort:taalenrekenenstaanhoogopdekwaliteitsagendaomdateengoedebeheersingessentieelisvooreensuccesvolleonder-wijsloopbaan,eengoedmaatschappelijkfunctionerenenhetvoorkomenvanvoortijdigschoolverlaten.Op1augustusishetreferentiekadertaalenrekenenwettelijkvankrachtgeworden.Ditkaderbeschrijftwathetgewenstetaal-enrekenniveauvanleerlingenisinelkefasevanhunopleiding.Erzijnvierreferentieni-veaus,elkonderverdeeldineenfundamenteelniveau(F)datbijnaalleleerlingenvaneenbepaaldeleeftijdmoetenkunnenhalen,eneenstreefniveau(S)voorleerlingendiemeeraankunnen.Niveau1Fen1Smarkerendeovergangvanbasis-naarvoortgezetonderwijs,niveau2Fvanvmbonaarmbo,niveau3Fvanhavoenmbo-4naarhboenniveau4F(voorrekenen:3F)vanvwonaarwo.Dereferentieniveaushelpenleerlingenopniveautebrengenentehouden,overdedrempelsvandesectorenheen.Voorhetvoortgezetonderwijsbetekentdeinvoeringwelheteenenander.BijNederlandsvalthetnogmee,maarvoorrekenenmoetdeleerlingnuexplicietlatenzienwaarhijofzijstaat.Vanaf2013-2014maakteenaparterekentoetsdeeluitvanheteindexa-men.AdviseursvanonderandereSLO,APS,enhetFreudenthalInstituutzijnondercoördinatievanSLObezigmetuitwerkingenenondersteuning.Intussenkunnenvo-scholenmetvragenterechtbijhetSteun-punttaalenrekenenvo.Ookisveelinformatietevindenopdewebsitetaalenrekenen.nl(ziekader).

Eerdere onderwijsveranderingen gingen altijd gepaard met veel mediarumoer. Over de referentieniveaus taal en rekenen horen we vrijwel niets. Is dit een stille revolutie?HugoHopstaken:“Eenrevolutievindikhetwel,ja.Weleggeneengemeenschappelijkebasisvoortaalenrekenenindeheleonderwijskolom.Voorheenhadiederesectorhaareigeneisen,legdeverschillendeaccenten.Datwenuoveralopdezelfdemanierprestatiesgaanvastleggenendaaraanconsequentiesverbinden,iseengroteverandering.”RiavandeVorle:“Hetgeruislozeisteverklarendoordatdezeveranderingeenantwoordisopmaatschappelijkeonrustoverdebeheersingvantaalenrekenen.Internationaalgezienscorenweweliswaarnogsteedsnietslecht,maarerisweleendalendetendens.Bovendiengebeurthettevaakdatbepaaldevaardig-hedeneenmaalwordenaangeleerdendanbekendwordenverondersteld,terwijlhetbelangrijkisomzeteblijvenonderhouden.Iedereenishetdaarmeeeens.DatzagjeookbijdebehandelingindeKamer.Dezewetisondanksdevalvanhetkabinetgewoonbehandeldennietcontroversieelverklaard.”

De eisen in het referentiekader zijn vrij gedetailleerd. In hoeverre wordt de vrijheid van scholen hiermee ingeperkt?HugoHopstaken:“Doordeinvoeringvanderekentoetsenhetgedetailleerdvastleggenvaneisenwordtdeautonomievanscholeninsommigeopzichteninderdaadwatkleinerofwordthetopz’nminstmindervrijblijvend.Datiseenduidelijkepolitieketrend.”RiavandeVorle:“Jemoetinogenschouwnemendatdebestaandekerndoeleneneindtermenwelheelglobaalzijn.Naardemeningvanveeldocententéglobaal.Dereferentieniveausbiedenhouvast.Docenteninhetvoortgezetonderwijszijndaarnietoptegen.”(Lachend:)“Zezeggenhooguitdatdeextraleerstofmaarbijanderevakkenmoet.”HugoHopstaken:“Erwareninhetbeginwelzorgenbijbestuurdersendocenten.Metnamedatleerlingenplotselingtemakenzoudenkrijgenmeteenonover-komelijkedrempel(derekentoets)endatleerlingenen

Houvastvoortaalenrekenen

Een gemeenschappelijke taal voor de basisvaardigheden die in de hele onderwijskolom een sleutelrol spelen: dat is de essentie van het referentiekader taal en rekenen. De invoering brengt in het voortgezet onderwijs wel het een en ander teweeg, zeker voor rekenen. Toch is er draagvlak. Programmaleider doorlopende leerlijnen taal en rekenen Hugo Hopstaken (OCW) en programmacoördinator doorlopende leerlijnen Ria van de Vorle (SLO) over een stille revolutie.

Teks

t:Su

zann

eVi

sser

•Fo

togr

afie:

José

Krij

nen

(U-S

EE)e

nJa

nSc

hart

man

>sloprogrammalijn>doorlopendeleerlijnen

Deprogrammalijn‘doorlopendeleerlijnen’heeftalsdoeldecontinuïteitvandeleerstoftussenopeenvolgendeleerjarenensectoreninhetonderwijstebevorderen.

p

55

Houvastvoortaalenrekenen

Ria van de Vorle: “Dit is een antwoord op maatschappelijke onrust over de beheersing van taal en rekenen.”

Teks

t:Su

zann

eVi

sser

•Fo

togr

afie:

José

Krij

nen

(U-S

EE)e

nJa

nSc

hart

man

66

scholendaaropafgerekendzoudenworden.Iedereenbinnendescholenvindthetbelangrijkdatleerlingengoedwordenintaalenrekenen.Welmoetendeinvoeringvanhetreferentiekaderenderekentoetszorgvuldiggebeuren.Zonderbrokken!”

Maar niet alles is al uitgewerkt, bijvoorbeeld rondom die rekentoets.HugoHopstaken:“Datklopt.Demakersvandewethebbendekeuzegemaakt:wegaansnelaandeslagendatdoenweinallesectorengelijk,ookalsnognietallesuitgekristalliseerdis.Maarwemoetenonsooknietgeklatenmaken:scholenhoevennietvanafnultebeginnen.Ergebeurtalveel.”RiavandeVorle:“Voortaalisdeveranderingbijvoor-beeldnietzogroot.VeelzitalinhetvakNederlands,

hoewelhetvwo-examenNederlandsniethetheleniveau4Fblijkttedekken.Voorrekenengeldtdatwedekennisenvaardighedenvandeleerlingennietkunnenaantonenmethetregulierewiskunde-examen.Vandaardierekentoets,dieisnieuw.Voordeleerlingenzonderwiskundeisdateenforseovergang.Maarverder…andersdanhetmbo,heefthetvoortgezetonderwijsaleentraditievantoetsingencentraleexaminering.”

Wat zijn de komende jaren belangrijke mijlpalen?HugoHopstaken:“Datiseenkwestievanterugrekenen.Wehebbengezegd:inhetvoorjaarvan2014gaanweinhetvoortgezetonderwijsexaminerenaandehandvanhetreferentiekader.Hoedewegdaarnaartoeeruitziet,bepalendescholennatuurlijkzelf.Wijstellenderegelsvanhetrijbewijsvast,zijorganiserenderijles.Gaanzeaparterekenlessengeven?Breidenzehetvakwiskundeuit?Ofnemenzedelenopinanderevakken?Daarzijngeenvoorschriftenvoor.”

Bij wie ligt de verantwoordelijkheid?HugoHopstaken:“Inprincipeligtdebalbijdeschool-besturen.Zijhebbeneeneigenverantwoordelijkheid.

Bovendienhebbenzevandeoverheidperleerlinggeldgekregenvoordeversterkingvantaalenrekenen.Alsoverheidmoetenwijvooralzorgendatdeconditiesvoorhetontstaanvandoorlopendeleerlijnenopordezijn.Wijzijnopdrachtgevervoordeexamensinvoenstraksmboenwijbewakendetaal-enrekenvaardig-hedenvanpabo-studenten.Eenandereconditieisdaterdoorlopendetoetsenkomen;daarinspeeltbijvoor-beeldCitoeenbelangrijkerol.Datdelesmethodengoedaansluitenopdedoorlopendeleerlijnen,isdeverantwoordelijkheidvandeuitgevers.”RiavandeVorle:“SLOheeftvoorallemethodeninhetvoortgezetonderwijsgeïnventariseerdinhoeverredebestaandemethodendereferentieniveausafdekken.Ophetleermiddelenpleinkaniedereschooldatvoorzichzelfchecken.”

Hoe voorkomen we dat er leerlingen tussen wal en schip vallen? HugoHopstaken:“Wezijnaanhetwerkgegaanvoordatalleswasuitgekristalliseerdendusmoetenwedeinvoeringdekomendejarenzorgvuldigorganiseren.Leerlingenmoetennietdedupewordenvanhetfeitdatzijinhunopleidingnognietoptimaalwordenvoorbereidterwijlzijtochdetoetsenenexamensmoetendoen.Daarkunjeallerleioplossingenvoorbedenken.”RiavandeVorle:“Aandeanderekantmoethetdoelwelinzichtblijven:hetgaatomversterkingvantaal-enrekenvaardigheden.Diekomternietzonderextrainspanningvanscholen,docentenenleerlingen.”

Zijn er nog punten waarover we ons zorgen moeten maken?RiavandeVorle:“Eenvalkuilisdatiedereeninzijneigensectorzijneigenstukjeblijftdoen.Binnenjesectorwerkenmethetreferentiekaderisniethetzelfdealshetwerkenaandoorlopendeleerlijnen.”HugoHopstaken:“Enwerkenaandoorlopendeleerlijnenisookniethetzelfdealshettaal-enreken-niveauverhogen!Hetisnietdebedoelingalleenmaarintezettenoptoetstraining,opkunstjesleren.Denadrukmoetliggenoptaalenrekenen.Wemoetenechtnogweldingenuitzoeken,bijvoorbeeldopdeuiterstenvanhetspectrum.Hoezorgenweervoordatderekentoets3Fookvoorvwo-leerlingendieopeenhoogniveauwiskundedoen,eenzinvollemetingwordt?Enhoemoetenwedetoetsinginhetpraktijk-onderwijsinrichtenzonderleerlingenhetgevoeltegeven‘weerietsniettekunnen’?Overalgeldt:wemoeteneerstbeginnen,danervaringopdoenendanverfijningenaanbrengen.”

Bestaan er voor taal en rekenen al voorbeelden van een goede aansluiting op het raakvlak van basisonderwijs en voortgezet onderwijs?RiavandeVorle:“SLOvoertopverzoekvanOCWpilotsuitopdesnijvlakkenvansectoren.Daarbijwordtnagegaanhoedeinvoeringvandereferentieniveaus

6

Hugo Hopstaken: “Eén ding weet ik zeker: we zullen in 2015 niet plotseling een heel andere richting ingeslagen zijn.”

Hugo Hopstaken en Ria van de Vorle

77

verloopt.Jezietdaterhetmeestgebeurtopdedrempelvanbasis-naarvoortgezetonderwijs.EengoedvoorbeeldvindikScheemda,waarhetDollardcollegemeteenaantalbasisscholenwerktaaneenbetereaansluiting.Zedoenwederzijdselesbezoeken,houdennulmetingenomdeniveausvanleerlingeninkaarttebrengen,werkenaanverbeteringenophetgebiedvanbegrijpendlezenenaaneengemeenschappelijkedidactiekvoortaalenrekenen.EenandervoorbeeldisNijmegen,waardriehavo-afdelingenmetdepabohunreken-entaalonderwijsafstemmenenvoordehavomodulesrekenenentaalontwikkelenzodatdepabo-instaptoetsoptermijnoverbodigwordt.”

We spoelen de film even door. Het is vijf jaar later en we hebben hier aan tafel de ontwikkeling van de doorlopende leerlijnen taal en rekenen geëvalueerd.

Wat is onze belangrijkste conclusie?RiavandeVorle:“Datscholenvoorvoortgezetonderwijsaanzienlijkmeermethetbasisonderwijsenhetmboingesprekzijndanvijfjaargeleden.Datdocentenervarendatzeonderdeelzijnvaneenketen.Dateengoedeoverdrachtveelgebruikelijkerisendaterinhoudelijkmeerafstemmingis.”HugoHopstaken:“Eéndingweetikzeker:wezullenin2015nietconstaterendatwemettaalenrekenenineenstocheenheelandererichtingzijningeslagen.Datkanniet,wantdebasisvoordezeveranderingisverankerdineenwetendiewetblijftdekomendetwintigjaarwelvankracht.Ikhoopovervijfjaarteconstaterendatditrustencontinuïteitheeftgebracht.”

Steunpunt

HetSteunpunttaalenrekenenvoisditvoorjaarvanstartgegaan.SteunpuntcoördinatorAkkeVos:“Onzeindrukisdathetvoortgezetonderwijszichinmiddelsvoldoendebewustisvandenaderendeinvoeringvandereferentieniveaus.Hetnieuwsdaterinhetcentraalexameneenrekentoetskomt,heeftdaaraanbijgedra-gen.Bovendienkrijgenallescholenperleerlingjaarlijksruim55eurovoordethema’svandeKwaliteitsagendaVO,meteencentraleplaatsvoordeversterkingvantaalenrekenen.Datgeldmoetverantwoordwordenbesteed.”Veelscholenzijnzichaanhetoriënteren,maarnietiedereenisalvertrouwdmetdeinhoudvandereferentieniveaus,laatstaandatscholenprecieswetenhoezehetgaanaanpakken.Vos:“VoortaalligthetvakNederlandsvoordehand,maarvoorrekenenzijnallerleiscenario’sdenkbaar.Endeschoolmoetzelfkiezen!Demeestdringendevraagis:opwelkniveauzittenonzeleerlingennu?Erisgrotebehoefteaandiagnostischetoetsen.DaaraanwordtzoweldoorCitoalsdeuitgeversgewerkt.DaarnaastgaanwijalsSteunpuntvoorscholeneenaantalontwikkelingsperspectievenneerzetten.Aparterekenlessen,hoewerktdat?Opnemeninhetvakwiskunde,hoezietdateruit?Enwatblijfteroveralsjerekenenzoveelmogelijkintegreertinanderevakken?”Kommerenkwelishetzekerniet,benadruktVos:datiedereenstraksdezelfde‘taal’spreekt,iseengrootvoordeel.Welmerktzijdatscholeneerstdenkenaanwatzeineigenhuisopordewillenhebben,voordatzetoekomenaanhet–voordoorlopendeleerlijnenessentiële-contactdaarovermethetbasis-ofvervolg-onderwijs.NaastSLOwerkentalvaninstellingenaandeinvoeringmee:deVO-raad,delandelijkepedagogischecentraenexpertisecentraalshetFreudenthalInstituutenhet

ExpertisecentrumNederlands.VoorscholenishetSteunpunteenlogischstartpunt.Datorganiseertinsamenwerkingmetandereorganisatiesallerleiactiviteiten.Eenserieregionaleinformatiebijeenkom-steniszogoedalsachterderug;apartebijeenkomstenvoorberoepsgerichtedocentenwordenoverwogen.Dezewintervolgteenserieverdiepingsconferenties.HetSteunpuntzorgtookvoorondersteunendeproducten,zoalseenoverzichtvanwatervoortaalenrekeneninhetvoisophetgebiedvantoetsen,volgsystemen,nascholingenbeleidsondersteuning.Kijkvoormeerinformatieop:www.steunpunttaalenrekenenvo.nl.HetSteunpuntisookbereikenpertelefoon(0318648559)ene-mail(info@steunpuntvo.nl).Waarmogelijkbeantwoordendemedewerkersvragenmeteen,inanderegevallengaanzezelfachterantwoordenaanofverwijzendoornaardejuisteinstantie.

Andereinformatiebronnen

Opdeoverkoepelendesitewww.taalenrekenen.nl(OCW)isveelalgemeneinformatieoverhetreferentie-kadertevinden,inclusiefdeuitgewerktereferentie-niveaus.Scholendiewillennagaanhoehunlesmethodenzichverhoudentotdereferentieniveaus,kunnenterechtophetleermiddelenpleinvanSLO.Eeninventarisatieistevindendoorbij'leermiddelenvinden'deoptie'analyseleermiddel'aantevinkenenvervolgensteverfijnenop'Inventarisatiedoorlopendeleerlijnentaalenrekenen'.InseptemberheeftSLOmetmedewerkingvano.a.hetSteunpuntvoendeVO-Raadeenapartekrantgepubliceerd,geheelgewijdaandereferentieniveaustaalenrekenenvoorhetvoortgezetonderwijs.Dezekrantistevindenopdewebsitetaalenrekenen.nl.

Akke Vos

88

DegewensteniveauverhogingvantaalenrekenendwingtandereleergebiedenenvakkenterechttotoffersHet kennisniveau van taal en rekenen moet omhoog. Daarover is iedereen in het onderwijsveld het eens. Om de gewenste

kwaliteitsslag te kunnen maken, is een referentiekader opgesteld. Dit kader beschrijft het taal- en rekenniveau dat

leerlingen moeten hebben in de verschillende fases in hun schoolloopbaan. De referentieniveaus maken duidelijk wat

leerlingen op welk moment moeten kennen en kunnen. Bijzonder is dat alle sectoren, van het basisonderwijs tot en met

het middelbaar beroepsonderwijs, deze afspraken onderschrijven. Om de niveaus te halen, ontplooien scholen, sector-

organisaties en instellingen allerlei initiatieven. Deze versterkte aandacht voor taal en rekenen zal ongetwijfeld ten

koste gaan van de aandacht voor andere vakken en leergebieden. Is dat terecht?

De projectleider:

“Iedereen kan constateren dat het tekstbegrip van leerlingen omhoog moet”

DeStelling

De leraar:

“Als experiment ga ik punten aftrekken voor teksten met grove taal-fouten”

De beleidsmedewerker:

“We moeten ervoor waken dat het ontaardt in een administratieve romp-slomp en een toetscircus”

Teks

t:Tr

uusG

roen

eweg

en•

Foto

grafi

e:Ja

nSc

hart

man

9

KarelJanssenBeleidsmedewerker Taal en RekenenVO-raad,Utrecht

“Ofanderevakkenoffersmoetenbrengen?Zondermeer.Lerarenvandezaakvakkenzullenhetdaarmeeeenszijn,maarindepraktijkligthetingewikkelder.Iedereenkanconstaterendathettekstbegripvanleerlingenomhoogmoet,datzefoutenmakeninwiskundeengeschiedenis,omdatzedevragennietgoedlezenenbegrijpen.Alsallelerareneenhalfjaarlangallesteruggevenwatnietcorrectgeschrevenis,zijnderesultatenalstukkenbeter.Ineendergelijkexperimentbijonsliephetaantalspelfoutenmettachtigprocentterug.Maardatresultaatiszoweerverlorenalsjeverslapt.Wezijninhetonderwijsgoedindingenbeginnen,maarnietinwerkenvolgensdecirkelvanplan-do-check-act.Hetenejaardoenwebegrijpendlezen,hetvolgendemacrameeën.”

“Alslerarenhunleerlingenzoudengaantrainenopdereferentieniveaus,isdatgeengevolgvandereferentieniveaus,maarvaneenautonomemaatschappelijkeencultureleontwikkeling.KijknaardeleeslijstvoorNederlands.Dieisin25jaarteruggebrachtvan40naar12boeken.Datheeftooktemakenmettaalleraren,diehunvakonvol-doendehebbenverdedigd.Jekuntdereferentieniveauszienalsgoedeinstrumen-tendiejeleerlingeninhandengeeft.Datzeopeenhogerniveaueentekstkunnenlezenenzichdaarvanbewustzijn.Datbegintbijhetjournaalkunnenbegrijpenendekrantlerenlezen.Lezenalsmiddelomdewerkelijk-heidteontsluitenenkennisteverwerven.Enkennisismacht.”

FransAdriaenssenProjectleider Doorlopende Leerlijnen PO VOOpenbaarOnderwijsZwolle,Zwolle

ArinaMullerLeraar drama, wetenschapsoriëntatie en kunst algemeenMerewadeCollege,Gorinchem

“Bijdramaisgevoelvoortaalergbelangrijk.Alsleerlingendialogenofmonologenschrijven,moetenzeergoedovernadenkenofhunpersonagezakenmanofkoerieris,puberofoma.Krommezinnenschrijven,kanniet.MeeraandachtvoortaalbeheersingengebruikvandetaalbijNederlandsmaakthetvoormijbijdramadaarommakkelijker.Bijwetenschapsoriëntatiebesteediknuechtveeltijdaantaal.Voorhetformulerenvaneenonderzoeksvraageneenhypotheseleerikzeomkortenheldersamentevattenwatzebedoelen.Datispittig.Hetisdusgoedalszedoorinvoeringvandereferentieniveausbetermettaallerenomgaan.”

“Heftiggeërgerdbenikoverdetaligheidvan‘Kunstalgemeen’indebovenbouw.Dejongensvindendatookveeltetalig.Ikbenzezoaanhettraineningoedlezenenbegrijpen,datikbijnanietaandeinhoudtoekom.Deexamenopgavenzijnallemaalopenvragen,beschrijvendenlastigtedoorgronden.Ookkunstwerkenmoetenzebeschrijven,terwijlhetdaarbijoverdeanalysezoumoetengaan.”

“WanneeralleendeleraarNederlandsdwingttotgoedtaalgebruik,leverenleerlingenbijcollega’swerkstukkenindiezijngeschrevenineensoortsms-taal.Ditjaargaikalsexperimentpuntenaftrekkenvoortekstenmetgrovetaalfouten.Anderecollega’svindenmemisschienknettergek,wantletjeopgrammaticaenspellingdanbenjetweemaalzolangbezigmetnakijken.Datiseendilemma,maarjemoettochérgensbeginnen!”

“Ditdossiermoetinallenuchterheidwordenbezien.Hetgaatomdejuistebalans.InNederlandhebbenwenogweleensdeneigingdoorteschieten.Maarditisgeenvernieuwing,hetiseeninhaalslag.Inhetbijzondervoortaalgeldtdathettenkostegaatvandeleeropbrengstenalsleerlingendetaalonvoldoendeonderdekniehebben.Natuurlijkzienscholenzichnugenoodzaaktkeuzestemaken.Iedereschoolzaldaarbijeeneigendiagnosemoetenstellenenkijkenwatrealistischis.Watmoeterindepraktijkgebeuren?Wathebbenwedaarvoornodig?Watkanikmetmijnmensenenmiddelenaan?Deeneschoolhoeftnietzogekveeltedoen,terwijldeandereleerlingenheeftmetforseachterstanden.”

“Ongewensteneveneffectenkunnenzijn,dathetontaardtineenadministratieverompslompeneentoetscircus.Daarmoetenwevoorwakendoorgoedtedoordenkenwattedoenenwattelaten.Eenuitgebreidleerlingvolgsysteembijvoorbeeldisnietrelevantvooralleleerlingen.Ookhiervoorgeldtmaatwerk.Maarhetgaatwelomdetaligeaspectendoordeheleschool,datookvaklerarenzichbewustzijnvandetaaldiezegebruikeninhuninstructieenvandetaalindeinstructieboeken.Hetwoord‘offer’gaatuitvanvakgerichtdenken.Maaralsjeaanneemtdateenbeterebeheersingvantaalenrekenendeleeropbrengstenverhoogt,danleverenanderevakkennietsin.Integendeel.Danvoegtdenadrukoptaalenrekenenietstoe.”

Idee voor een volgende stelling?Stuur uw tip naar redactie-context@slo.nl

Teks

t:Tr

uusG

roen

eweg

en•

Foto

grafi

e:Ja

nSc

hart

man

1010 Vasteplekvoortalentontwikkeling

Durven en mogen excelleren, je talenten ontplooien, het mag allemaal weer. Voor de leerling, de school en de samenleving is het van belang dat talent wordt onderkend en ontwikkeld. Er worden allerlei programma’s voor ontwikkeld, maar hoe zorg je dat talentontwikkeling een vaste plek krijgt in het curriculum?

HetSLO-projectTalentontwikkelingisbedoeldomscholenondersteuningtebiedenbijhetontwikkelenenconcretiserenvaneenvisieoptalentontwikkeling.HetprobleemmetallemooieinitiatievenisvolgensStéfanievanTuinen(projectleideronderbouw-vo)datzenietaltijdeenvasteplaatsinhetcurriculumkrijgen,waardoorzeteveelafhankelijkblijvenvandegoedewil,creativiteiteninzetvaneenpaarenthousiastedocen-ten.Ofvanderuimtedieeropeenbepaaldmomenttoevalliginhetroosterofinhettaakbeleidaanwezigis:“Daaromzoudenscholendiezichbezighoudenmet

Teks

t:Re

néLe

verin

k•F

otog

rafie

:Jan

Sch

artm

an

Steedsmeerscholengeveneeneigeninvullingaantalentontwikkeling.EenenquêtedieSLOonderscholenhieldomteinventariserenwelkeactiviteitenonder-bouwafdelingenontplooien,laateenheelgevarieerdbeeldzien.Pluslessenmetfilosofie,eencircusproject,eensportklas-plusvoorvmbo-leerlingen,gedichten-wedstrijden,vooropleidingvoordedansschool,blazersklas,bezoekenaanbedrijveneninstellingeneneentalentcentrumwaarintweedocentenleerlingeninhunindividueletrajectbegeleiden.

1111

zelfevaluatiebrachtaanhetlichtdatonzeschoolvooraleeninterngerichteorganisatiewas.Kortom,wijmoestenmeernaarbuitentoe.Datdoenweinmiddelsopmeerderemanieren.Weverzorgenbijvoorbeelddetuinenvanonzeburen,zijnergactiefmethetprojectJongOndernemenwaardoorerveelcontactenzijnmetdemiddenstandendegemeentevanRaalte.WeverzorgenactiviteitenineenverpleeghuisinRaalteenlatenopdezewijzeonsgezichtzieninderegio.”

talentontwikkelingnamoetendenkenovervragenals:hoepastditinonzevisieoponderwijs,watisdesamenhangmetanderevergelijkbareactiviteitenenmethetreguliereaanbod,enhoetoetsenwedeprestatiesvandebetreffendeleerlingen?Kortom,welkepositiekrijgttalentontwikkelinginonscurriculum?”

VoorbeeldarrangementenVan2009totenmet2010werktSLOmetscholenaanvoorbeeldarrangementenvoordezeverschillendevormenvantalentontwikkeling.Hierbijwordenallerleiaspectenaantalentontwikkelinguitgewerkt,zoalsdiagnoseentoetsing,differentiërenenoverdraagbaar,uitdagendlesmateriaalmaken.Envooralook:hoezorgjedatjejedoelenvoortalentontwikkelinginjeonder-wijsmateriaalen–programmawerkelijkrealiseert?

OntdekkenEenvandescholendiebetrokkenzijnbijhetprojectTalentontwikkeling,ishetCarmelCollegeSallandinRaalte.DaarvolgendeleerlingendeCarmelClasses.ZekunnenkiezenuitDiscovery(eenkennismakings-class),Sport&Lifestyle,Art&Music,Science&TechnologyenInternational.ProjectleiderThomRaats(teamleidervmbo-onderbouw):“Dehuidigegeneratieleerlingenisnietmeertevergelijkenmetdeonze.Deleerlingenhebbentemakenmetsteedsmeerkeuzemogelijkhedenendewereldissteedssnellerenvooralookveelkleinergeworden.Bijonsleefdedevraaghoejeleerlingendaaropkuntvoorbereiden.Hoegaanzeommetaldekansendieerliggen,hoemakenzedejuistekeuze?VanuitdievraagzijnwevorigschooljaarbegonnenmetdeontwikkelingvandeCarmelClasses.Elkeclassheefteenmedewerkerdieaanjagervandegroepis.Inelkeontwikkelgroepzittenmedewerkersvanuitmeerderelagenvandeorganisatie.Deaanjagerszijndoordeschoolleidingbenaderd,deoverigeontwikkelaarshebbenvanuitenthousiasmeofpassiegevraagdmeetemogendenken/ontwikkelen.”

CriteriaAlsprojectleidertoetstRaatshetontwikkeldemateriaalaandevolgendecriteria:biedthetdemogelijkheidomleerlingenhuntalententelatenontdekkenenteontwikkelen;ishetnieuwvooronzeschool;ishetmogelijkommetleerlingentereflecterenophetproces;zitervoldoendeafwisselingindeblokken;kunnenwenaafsluitingvaneenblokmetderesultatennaarbuitentoeenhoeisdatgeregeld?Raats:“Dewisselwerkingmetdewereldrondomdeschoolvindenwevangrootbelang.Eenvandeuitkomstenvaneen

“Talentontwikkeling past in onze visie dat wij jonge mensen willen begeleiden op weg naar een volwaardige plek in de samenleving.”

Teks

t:Re

néLe

verin

k•F

otog

rafie

:Jan

Sch

artm

an

>sloprogrammalijn>leerplankundigeprofessionalisering

Deprogrammalijn‘leerplankundigeprofessionalisering’heeftalsdoeleenbijdrageteleverenaanhet‘curriculaircompetenter’makenvanleraren,team-enschoolleiders.p

Websitetalentontwikkeling

Dewebsitetalentontwikkelingstaatinjanuari2011onlineenisbedoeldvoordocenten,directieledenenteamleidersdieineenschooldekartrekkerszijnvantalentontwikkeling.Eéndeelvandewebsitezalgerichtzijnophetformulerenvaneenvisieoptalentontwikke-lingwaarbijeenviertalvoorbeeldcurriculaalsuitgangs-puntdient,eenanderdeelvandesiterichtzichophetconcretiserenvandievisie.

Inheteerstedeelkanmeneenquickscaninvullen,waarbijdekoersbepaaldwordtwaaroptalentontwik-kelingvormgaatkrijgen.Diekanmenverderinkleurendoorverschillendeitemsvanhetcurriculumpreciezerteomschrijven.Isdevisieeenmaalmeerbepaald,dankunnenontwikkelteamsaandeslagmetdematerialendiehetvormgevenvantalentontwikkelingondersteu-nen.Datvormgevenaantalentontwikkelingwordtopgevatalseencyclischprocesdatlooptvanonderzoe-ken,ontwerpen,naaruitvoerenenevalueren.

DewebsiteishetresultaatvantweejaarSLO-onder-steuningaaneennetwerkvanscholen(onderbouwvo)dattalentontwikkelingeenplekbinnenhetcurriculumvandeschoolwildegeven.OokdezescholendoorliependitcyclischeprocesenSLOheeftzeondersteunddoormaterialenteontwikkelenbijdevragendiedescholenophunpadzoaltegenkwamen.Dewebsiteisdusgeschiktvoorscholendiestartenmettalentontwikkeling,maarookvoorscholendiehuntalentontwikkelingwillenvernieuwen,verbeterenofmonitoren.

< Thom Raats

1212

Heleschoolloopbaan“Vooraldezeclasseshebbenwelesbrievengeschrevenmetlesstofdienormaalgesprokennietofveeloppervlakkigerbehandeldwordt.Eriseenopbouwgemaaktvoordeheleschoolloopbaan.Deprogramma’slopenvanheteerstontdekkenvantalentennaarhetontwikkelenvandegevondentalenten.OnderdelendieaandeordekomenbijbijvoorbeeldSport&Lifestylezijnkennismakenmetdiversesporten,maarookmetEHBO,gezondevoeding,enorganiseren/assisterenbijsportevenementen.Doordatlaatstewordendeclassesookzichtbaargemaaktnaardebuitenwereld.Wewerkensamenmethetprimaireonderwijs,sportverenigingen,dewoonzorgcentrainRaalte(bijvoorbeeldvooroptredensvanuitdeArt&Music-class)encultuurorganisaties.Binneneenclasskrijgendeleerlingeneenbreedprogrammaaangeboden,omzoveelmogelijkdingentemogenontdekken.Naelkblokvanachtwekenisereencentralepresentatie.Datkanopschoolzijn,maarookopdebasisscholen,

dezorgcentraofdeplaatselijkebibliotheek,waarwewerkmogententoonstellen.Webeoordelendeleerlingennietopdekwaliteitvanhuneindproducten.Wijvindenhetprocesbelangrijkerenreflecterendaarop.Ineenportfoliokandeleerlingzijnvorderingenzichtbaarmaken.”

ProfessioneelMaandelijksheeftRaatseengesprekmetSLO:“Daarinwordtvooralgespard.SLObewaaktmedeofdegesteldedoelstellingeninzichtblijvenengeeftgevraagdenongevraagdadvies.DaarnaastzoektSLOnaarantwoorden,vaakbijanderescholen,diewijzelfnietkunnenbedenken.HetcontactmetSLOverlooptopeenprettigeenprofessionelewijzeendraagtzekeroppositievewijzebijaanhetverloopvanhetproject.OokzorgtSLOervoordatikweetwaarikmijninfokanhalen.Welkeschoolsluitaanbijonzeideeënenkanonsverderhelpen?”

TalentontwikkelingdoordejarenheenzieteropDeGoudseWaardenalsvolgtuit:Klas 1 en 2Indeonderbouwstaandepersoonlijkeontwikkeling,hetzoekenenoriënterencentraal.Detalentprogramma’ssluitenhieropaan.Alleleerlingenmakeneenkeuzeuitvierprogramma’s(sport,kunstencultuur,DaVinci,wereld).Indezeprogramma’slerenzijvaardighedenalssamenwer-ken,presenterenenreflecteren.Verderwordenzeuitgedaagddieperintegaanophuninteressegebie-den.Klas 3Inklasdriewordtdeoriëntatiefasevandeonder-bouwafgerond,ermoetnugezochtwordennaarhetjuisteprofiel.Verderisvanbelangdatervoldoendevaardighedenzijngeleerdomindebovenbouwhetexamenprogrammategaanvolgen.EenonderdeelvanhetderdeklasprogrammaisDeMeesterproef,eenonderzoeksopdrachtwaarmeedeleerlingenhetprogrammavanklas1en2afsluiten.Deopdrachtenwordenzogeformuleerddatdeleerlingenalvastkenniskunnenmakenmetdeverschillendeprofielen.Metdezeopdrachtdoenzeookalvastvaardighedenopvoorhetmakenvaneenprofielwerkstuk.Klas4,5en6Indebovenbouwwordttoegewerktnaarheteindexamen.Detalentprogramma’swordenperprofielgeorganiseerd.Ditbetekenteenprogramma(opbijvoorbeeldeenprofielmiddag)waardeleerlingendieperinkunnengaanopdespecifiekeonderdelendiebijhetprofielpassen.Hierbijpassenookdemodulesinhetvrijedeel,endeexcellentpro-gramma’svoorhetvwo.Deactiviteiten,projectenenexcursieswordenookinditprogrammaingepast.

TalentontwikkelinginGouda

MarjavanGurpenLeovan’tSpijker,afdelingsleidersbrugklasenhavo2en3,coördinerendetalentontwik-kelingopsectorlyceum-havovanDeGoudseWaardeninGouda:“Wijwerkenmetvierverschillendetalent-stromen.Leerlingenkiezeneenstroomengaandediepteinindedaaropvolgendejaren.Wezijnnubezigmetdeinvullingvanhetprogrammavoordeboven-bouw.Talentontwikkelingpastindemissievanonzeschooldatwijjongemensenwillenbegeleidenopwegnaareenvolwaardigeplekindesamenleving.Naasthetopleidenvooreendiplomawillenwijzetoerustenmetkennis,inzichtenenvaardighedenomindesamenlevingtekunnenfunctionerennaareigenaardenaanleg.”

Vanuitdezemissiegebruiktdeschooldetalenteneninteressesvandeleerlingenbijhetlerenopschool:“Wezettendetalentenvandeleerlingeninombepaaldevaardigheden,zoalssamenwerken,presenterenenreflecterenteontwikkelen.Onstalentprogrammaheeftdriesterkepunten:eriseenkeuzemogelijkheidvoorleerlingen,deprogramma’sbiedenvoordeleerlingenuitdaging:zijwordengeraaktopeengebiedenwillendaarmeervanweten,endeleerlingenzittenmetanderenbijelkaardiedezelfdeinteressehebben.Opdiemanierscheppenwevoorwaardenomtekunnenleren.Deleerlingenzullenzichindezeprogramma’skunnenontplooienendegeleerdevaardighedenonbewustofbewustinzetteninallevakken.Detalentprogramma’szorgenvooreenontwikkelingvanschoolsevaardig-hedenengevendaarnaastookruimtevoorpersoonlijkeontwikkeling.”Verdervindendeleerlingenhetookgewoonleuk:eenovergrotemeerderheidgeeftinenquêtesaandatzedebegeleiding,sfeereninhoudvandetalentklasgoedvindt.

< Stéfanie van Tuinen

1313

Projectontwikkelaarsinhetonderwijs

MarieketenVoordeiseenvandeleerplanontwikkelaarsdienamensSLObijdeontwikkelingvanproject-onderwijsbetrokkenis.Volgenshaarishetgoedomeenstevigebasismeetegevenaanprojecten:“Jemoeteerstnadenkenwaaromjeprojectonderwijswiltinvoeren.Watwiljeermeebereikeneninhoeverrepastprojectonderwijsinjealgemenevisieoponderwijs?”

HandboekSLOorganiseertnetwerkbijeenkomstenmetscholendiemetprojectonderwijsstartenofhetverderwillenontwikkelen.Daarbijbiedtzeondersteuningindevormvaninformatieeninstrumentenofhulpmiddelendiedescholenbijhetontwikkelenvanprojectonderwijskunneninzetten.Deinstrumentenwordengebundeldineenhandboek,dateindditjaargratistedownloadenzalzijnviawww.slo.nl.MetbehulpvanhethandboekwilSLOscholenondersteunenbijhetontwikkelenofverstevigenvanprojectonderwijs.Deinstrumentenzijnontwikkeldopbasisvandedoorscholenveelgesteldevragenoverprojectonderwijs.Dezevragenhebbenonderanderebetrekkingopvisieontwikkeling,inhoudenvaardigheden,didactiekenbeoordeling.Deontwikkeldeinstrumentenbiedengerichteonder-steuningbijeenofmeerderevraagstukken.

MeersamenhangPCCHeilooiseenvandeprojectscholen.CorienMelissen,afdelingsleiderleerjaar1:“Ermoestmeersamenhangtussendevakkenkomenendeleerlingenmoetendiesamenhangherkennen.Westrevendaarbijnaareenleerlinggerichtedynamiekeneengroterevariëteitinwerkvormen.Verderdoenwijalsschooldoormiddelvanprojectenrechtaandeverschilleninleerstijlenenwerkenwemetdeprincipesvanderijkeleeromgeving.”

LerenvananderescholenOpPCCHeiloomoeteenderdevandeleertijddoordeverschillendevakkenbinnendeleergebiedengevuldzijnmetprojecten.Vanelkprojectisereenprojectbeschrij-ving.Inhetbeginwaseronderdedocentennogwat

‘angst’voorhetwerkeninprojectenenhetloslatenvandemethode.Melissen:“Nu,doorhetlatenzienvanmogelijkhedenen‘goodpractices’,zijnvrijwelalledocentenenthousiastbezigbinnenhunleergebied.Hetmetenvandeeindresultatenisnoglastig,maarzeerpositiefisdatleerlingenveelmeerverschillendewerkvormenkrijgenenmeersamenwerken.Mededoorhetonderwijsinprojectenlijkendeleerlingenzelfstan-digeropdrachtenuittekunnenvoeren.”

DuidelijkheidVoorscholendieoverwegenprojectonderwijsintevoerenishetvolgensMelissenzaakvooraftebepalenwatdedoelstellingenzijn,gerelateerdaandemissieenvisie.“Enschepduidelijkheidoverhetkaderwaarbinnengewerktmagworden.Gadaarbinnenaandeslag,blijfdoorontwikkelenenserveermindereprojectennietmeteenaf.Weesniettestar,maarvarieer.Elkegroepleerlingenkanandersreagerenophetzelfdeproject;laatjedaardoornietvandewijsbrengen.Blijfgenietenvandeleerlingenenhetonderwijs,wanteigenlijkisdattochhetallerleukst.”

Meerinformatie:MarieketenVoorde,m.tenvoorde@slo.nl.

Scholen hebben tegenwoordig meer ruimte voor een eigen invulling van hun curriculum. Zeker in de onderbouw. Steeds vaker kiezen scholen voor projectonderwijs. Leerlingen kunnen zo werken aan hun vaardigheden en bovendien is het een mooie manier om samenhang tussen vakken aan te brengen. Samen met scholen werkt SLO aan het verbeteren van projectonderwijs.

Teks

t:Re

néLe

verin

k

14 Kenniscentrum Leermiddelen

Kenniscentrum Leermiddelen (KCL) heeft als doel overzicht te bieden in het aanbod en kennis te vergaren over de ontwikkeling, de invoering en het gebruik van leermiddelen. Op deze plaats voorziet het KCL u van informatie over recente ontwikkelingen. Voor de meest actuele informatie hierover kunt u terecht op www.slo.nl of www.leermiddelenplein.nl.

Uwmeningtelt!Hetoordeelvangebruikersophetleermiddelenplein

U hebt een nieuwe televisie nodig. U wilt een ‘state of the art’ exemplaar tegen de laagste prijs en met een groot bedieningsgemak. Wat doet u? Waarschijnlijk gaat u naar www.kieskeurig.nl. Naast de technische eigenschappen van verschillende typen televisies van uiteenlopende merken, vindt u daar ook het oordeel van gebruikers die al eerder een televisie aanschaften.

Tegenwoordigzijnertalvaninternetsiteswaaropnaastfeitelijkeinformatieoverproductenookhetoordeelvanconsumentenoverdieproductentevindenis.Opdiesiteskunnenconsumentenoverhetalgemeenoptweemanierenhunoordeelovereenproductgeven:meteenreview,waarindemeningbeschrevenkanwordeninkernachtigebewoordingen,enmeteenrating,waarbijdeconsumenteenproductdoortoekenningvaneencijfer,sterrenofanderesymbolenbeoordeelt.Eenproductkanopmeerderepuntenbeoordeeldworden,bijvoorbeelddegelijkheid,vormgeving,bedienings-gemakoftotaaloordeel.

GebruikersbeoordelenleermiddelenUstaatvoordeklasenbentopzoeknaar‘los’lesmateriaaldatuaanvullendopeenbepaaldhoofd-stukuithetlesboekwiltgebruiken.Daarvoorgaatunaarwww.leermiddelenplein.nl.Ukuntdaarlosseleermiddelenzoekendiebijeenvakenonderwerppassen.Alsuhetresultaatvanuwzoekactieophetschermheeftenukliktdoornaardedetailpaginavanhetgevondenleermiddeldankuntudaarsindskortophettabblad‘Uwmening’demeningaantreffenvananderegebruikers.Ookkuntudaaruweigenoordeelachterlaten.Datkanindevormvaneenreviewen/ofdoorhettoekennenvansterren(rating).

WijzevanbeoordelenHetschrijvenvaneenreviewismogelijkvoorleraren,oudersenleerlingen.Het‘raten’isvoorbehoudenaanleraren.Alsleraarkuntuleermiddelenopeenvijftalpuntenbeoordelen.

BeschrijvingenenervaringenElkjaarmaaktSLObeschrijvingenvanmethodenvoorhetprimairenvoortgezetonderwijs.Indiebeschrijvingenwordtingegaanopeenaantalbelangrijkeaspectenvaneenmethode,onderandereopdedidactischeuitgangs-puntenendemogelijkhedentotzelfstandigwerken.OokvraagtSLOlerarenhunervaringenmetmethodentebeschrijvenvolgenseenafgesprokenformat.

Vannieuwe‘beschrijvingen’en‘ervaringen’wordtaltijdmeldinggemaaktinderubriek‘Onderdeloep’opwww.leermiddelenplein.nlAlsvaneenvakgebiedmeerderemethodenbeschrevenzijn,kuntudiemethodenopeenaantalbelangrijkeeigenschappenmetelkaarvergelijkendoorvandevergelijkingsoptieophetleermiddelenpleingebruiktemaken.

VoorbeeldmateriaalvanSLOSLOvoertveelprojectenuitwaarinsamenmetscholengewerktwordtaanvoorbeeldlesmateriaal.Zoiservoorbeeldmateriaalontwikkeldvoordevakkenindetweedefasevanhavoenvwowaarvanhetexamen-programmagaatveranderen.Hetontwikkeldevoorbeeldmateriaalisviawww.leermiddelenplein.nltevindenentedownloaden.Zowordenvoorbeeld-modulesvoordevakkennieuweeconomieennieuwescheikundeindetweedefaseophetleermiddelenpleinaangeboden.Daarnaastisernogveelmeerandervoorbeeldmateriaaltevinden.Eenoverzichtvanalhetbeschikbaremateriaalkuntualsvolgtoproepen:• Ugaatnaarwww.leermiddelenplein.nl• Ukliktop‘verfijnen’onderhetkopje‘Eigenschappen’• Uvinkt‘gemaaktdoorSLO’aan.Ukrijgtdaneencompleteopsommingvanhetbeschikbarevoorbeeldlesmateriaal.Bentuopzoeknaarmateriaalvooreenspecifiekedoelgroepen/ofvak,dankunthetzoekresultaatnogverderverfijnen.

VakLeergebiedMensenNatuur

Biologie

Natuur-enscheikunde

Wiskunde

NederlandsEngelsEngelsTTODuitsFrans

TitelAllesoverDNABasisNatuurWetenschappenNasteqBiologie&Verzorgingvoorjou(2eeditie)Biologievoorjouonderbouw(6eeditie)Nova,nieuwenatuur-enscheikundevoordeonderbouwhavoenvwoGetalenruimteonderbouw,editie2008Getalenruimtetweedefase,editie2007TalenttweedefaseNewInterfacesecondedition,onderbouwInspirationSalzgitterheuteonderbouw(2eeditie)GrandesLignesonderbouw(4eeditie)

Beschrijvingjajajajajajajajajajajajajaja

Ervaring----

ja---------

15> kijk ook op leermiddelenplein.nl

Allereerstkuntuaangevenhoeuoordeeltoverdemogelijkheidomleerlingenzelfstandigmethetleermiddeltelatenwerken.Daarnakuntuaangevenofmetbehulpvanhetleermiddelgedifferentieerdkanworden,bijvoorbeeldintempoofniveau.Vervolgenswordtugevraagdofhetvoldoendemogelijkisomhetleermiddelzelfaantepassenaanuwwensenennaarhetgebruikersgemak.Totslotkuntueentotaaloordeelgeven.Somsishetlastigomovereenbepaalditemietstezeggen.Hetisbijvoorbeeldzeldenmogelijkomsoftwareaantepassen.Dankuntu‘nietvantoepas-sing’aanvinkenbijhetitem‘aanpasbaarheid’.Alvorensuwreviewofratingophetleermiddenpleingetoondwordt,wordtupere-mailgevraagdomuwbijdragetebevestigen.Hetgemiddeldevanderatingswordtbovenaandepaginagetoond.Daarbijstaatvermeldhoeveellerarenhunoordeelhebbengegeven.Ukuntalleendelosseleermiddelenvaneenreviewofratingvoorzien.Diemogelijkhedenzijnernietbijmethoden.Methodenzijnomvangrijkenstrekkenzichvaakovermeerdereleerjarenuit.Reviewsenratingszijntebeperktemiddelenomrechttedoenaanhetkaraktervanmethoden.

DemachtvanhetgetalDemogelijkheidtot‘raten’en‘reviewen’bestaatpassindskort.Vlakvoordezomervakantie,injuni2010,ishettabblad‘Uwmening’beschikbaargekomen.Datbetekent,dathetaantalgebruikersoordelennogbeperktis.Dooralsgebruikervan‘losseleermiddelen’uwoordeelachtertelaten,kuntudeinformatieoverdieleermiddelenverrijken.Hoemeergebruikershunoordeelgeven,hoebetrouwbaarderdegemiddelde

In de afgelopen maanden verschenen van de volgende methoden beschrijvingen en/of ervaringen:

beoordelingwordt.Eengoedegemiddeldebeoordelingdiegebaseerdisopdebijdragenvan80lerarenzegtmeerdanhetzelfdegoedegemiddeldedatoptweebeoordelingengebaseerdis.Hiergeldtdemachtvanhetgetalenukuntdaaraaneenbelangrijkebijdrageleveren.

UitwisselingmetandereportalsDebeoordelingenophetleermiddelenpleinwordenuitgewisseldmetandereportals,zoalsbijvoorbeeldWikiwijs.Omgekeerdishetookzo,datbeoordelingenopandereportalsookgetoondwordenophetleermid-delenplein.Zokanhetaantalbeoordelingensnelgroeien.

OptimaleinformatievoorzieningHetleermiddelenpleinvoorzietininformatieopbasiswaarvanlerarenverantwoordleermiddelenkunnenkiezen.Zovermeldthetleermiddelenpleinminimaaldebasisgegevensvanleermiddelen(titel,auteur,uitgever,doelgroep).BijeengroeiendaantalleermiddelenmaaktSLOobjectievebeschrijvingendiedieperopeenaantalaspectenvanhetleermiddelingaan.Enkelevandebesprokenaspectenzijn:hoegaathetleermiddelommettoetsing,watzijndedidactischeuitgangspunten,watishetaandeelict?Ookwordensteedsmeergebruikerservaringengeplaatst.Ensindskortkunnenleermiddelendusookdoormeerderegebruikerswordenbeoordeeldindevormvanreviewsenratings.Hierdoorwordtdeinformatievoorzieningophetleermiddelen-pleinnogcompleter.

Teks

t:Tr

uusG

roen

eweg

en•

Foto

grafi

e:Ja

nSc

hart

man

‘NLTiseenmagneetvoorbèta-activiteiten’

Het Hofstad Lyceum in Den Haag en het Baudartius College Zutphen behoren tot de scholen, die meteen bij de start in augustus 2007 Natuur Leven en Technologie (NLT) invoerden. Die invoering heeft soms heel wat voeten in de aarde, maar dat doet niets af aan de positieve uitstraling van het vak. ‘Al vijf jaar hebben we geen enkele moeite bètaleraren te vinden.’

1616

assistenten(toa’s)veelinbreng.“Hetteamwisseltsoms.WehebbenzoveellerarendiegraagNLTwillengeven,hetvakgeeftveeldynamiekenenergie”,zegtHengefeld.“Deuniversumgroepheeftuitstralinggekregen.Nietdathetvanzelfgaat,maaralseenactiviteitmislukt,zieikdatalsstappenineenontwikkeling.Jemoetlerarenderuimtegevenomideeënuittewerkenenfoutentemaken.Somskrijgteenprojecteenanderewending,somszittenlerarennietopéénlijn,danpraatjedaarover.Ookbetrokkenheidtonenisbelangrijk,zakeninschoolmoetenzichnietloszingenvanelkaar.NLTiseenmagneetvoorallerleibèta-activiteiten.

OphetHofstadLyceumzoekenbètalerarenalsinds2002naarmeerafstemming.Zokunnenzecontextrijkonderwijsaanbiedenendeinteressevanleerlingenvoorbètastudiesstimuleren.NLTsluitdaargoedbijaan,verteltdirecteurJokeHengefeld.“Wewillenonderwijsdat‘stateoftheart’isquatechnologieenwetenschapenalshetgoedis,wordenNLT-modulessteedskritischherzieninhetlichtvanactueleontwikkelingen.”NLTisnuinallebovenbouwklassenhavo/vwoingevoerd.HetNLT-team(‘deuniversumgroep’)bestaatuitlerarenbiologie,natuur-enscheikunde,informaticaensomswiskunde.Daarnaasthebbendetechnischonderwijs-

Nieuw vak Natuur Leven en Technologie heeft een plek veroverd

1717

Indeuniversumgroepwordtexpertiseontwikkeld,wordenideeënuitgewerktenprojectenbedacht.Datheeftexternookaantrekkingskracht.Alvijfjaarhebbenwegeenenkelemoeitebètalerarentevinden.”SterrenwachtHeteerstejaarNLTin4havoheeftJanMulder,leraarénsectievoorzitterNatuurkundeenNLTvanhetBaudartiusCollegeinZutphen,ervarenalseenspronginhetdiepe.“Jehebtleerlingenmétenzondernatuur-kundeofwiskundeBinjegroep.Dusjemoetschipperen,jeopdrachtenaanpassen.Organisatorischverliepdatjaarnogalchaotisch.Alslerarennatuurkunde,biologieenscheikundegavenweelkeenstukjevaneenmodule.Somsstondenwemetz’nvijvenvoordeklas,inclusieftweetoa’s.Maarhetbleektezwaaromvoorelkemoduleallestedoen,dusnuiséénleraarverantwoor-delijkvooreenmodule.Eencollegakanaltijdeenonderdeelkomengeven.Wehebbenookdetoetsingvereenvoudigd.Leerlingendoennietmeeralleopdrachtenuitdemodule:énportfolioénpresentatieséntoetsenafnemenvereistteveelorganisatie.Welmoetenwe,voordespreiding,watmeertechnischemodulesgaanaanbieden.MaardeinvoeringvanNLTiseengroeimodel,jemoeterrekeningmeehoudendatheteenaantaljarenduurt.”IndepresentatiewekengevenlerarenwelgezamenlijkeenheterogeneNLT-module,daarwerkenleerlingendaneenheleweekaan.InhetreguliereroosteriswekelijkséénmiddagingeroosterdvoorNLT.“Wegevenookeenmoduleopeenvastlesuur.VooreenprojectmethetKNMIlaatikleerlingen,hethelejaardoor,metingenuitvoerendiehetKNMIookechtgebruikt.Zoproberenwebijelkemoduleeenlinknaarbuitenteleggen:eenlezingbijdeSterrenwachtofhetbijwonenvaneenechografieinhetziekenhuis.”NLTwakkerthetenthousiasmeaandatMulder‘vannature’heeftvoorzijnvak.“BijNLTkomenbèta-onderwerpenaanboddiejeinjeregulierelesstofnietkuntbehandelen.Datvindikuitdagend.Collega’szijninhetbeginwathuiverig,omdatallesnieuwis.Gaandeweggaanzehetboeiendvinden.ZezienhuneigenvakgebiedteruginNLT,maarookdatzemooiezijsprongenkunnenmaken.”Terwijldelerarenonderlingvaakkunnenvolstaanmetadhocoverleg,overleggenzewelregelmatigmetdetoa’s.“Onzetoa’szijngoudwaard.WekunnenhetexperimenteledeelvandeNLT-moduleshelemaalaanhenoverlaten.Daarmeezittenwealslerarenoprozen,anderszoujealleszelfmoetendoen.”

StructurelecontactenOphetBaudartiusCollegeiswetenschapentechniekeenvanvierleerlijnen,naastkunstencultuur,sportengymnasium.Datbrengtveelextra’smetzichmee:projecten,exposities,presentatiesenreizen.Mulder:“Onzeschoolbruistvandeactiviteiten.Regelmatigiseengroepeendagdeelwegofmissenweeenpaarleerlingen.Dathoorterbij,maardatdruktwelophetschoolrooster.Voordeschoolishetzoekennaarhetjuisteevenwichttussenwatwewillenenwatcontro-leerbaaris.”HetHofstadLyceumwerktmetlesurenvanzeventigminuten.“Daardoorzijndebètavakkenmakkelijkinteroosteren”,aldusHengefeld.“Inonzebètavleugelzijnheledagdelenvrijgeroosterd.Lerarenentoa’sverzorgendansamenonderwijsvoorviergroepenleerlingen.Sindsditschooljaarwerkenwe

echtmodulair.Zeswekenlanggeeftéénleraareenmodule.Eerstgeeftdenatuurkundeleraarbijvoorbeeldeenmodulein3havo,indevolgendeperiodegeefthijdiein4vwo,terwijl3havoleskrijgtvandeleraarinformatica.”DeontwikkelgroepvoorhetschrijvenvanNLT-moduleswaarinlerarensamenwerktenmetcollega’suithethogeronderwijsheefthetHofstadLyceumstructurelecontactenopgeleverdmetdeHaagseHogeschool.DaarisbijvoorbeeldeenprojectDoorgaandeleerlijnhavo/hbouitvoortgekomen.OokmetdeTUDelftiseenlangdurigesamenwerkingontstaan.WelmoetNLTjuistbijhetvervolgonderwijsmeerstatuskrijgen,vindtHengefeld.“NLTiseenuniekvak,maarbijTUDelftstaathetnietopdetoelatingslijstjes,terwijlzedaarveelmultidisciplinairestudiesaanbieden.Datvindikeenpuntvanzorg.Ookishetbelangrijkderelatiemetvernieuwingenteblijvenborgen.Datkosttijdengeld,maaraansluitingbijdeactualiteitisessentieelomNLTovereindtehouden.”

>sloprogrammalijn>vakvernieuwing

Deprogrammalijn‘vakvernieuwing’heeftalsdoelomvoordeverschillendevakkenonderanderekerndoelen,examenprogramma’senvoorbeeld-materiaalteontwikkelen.

p

Teks

t:Tr

uusG

roen

eweg

en•

Foto

grafi

e:Ja

nSc

hart

man

< Jan Mulder

Joke Hengefeld >

“Soms stonden we met z’n vijven voor de klas, inclusief twee toa’s.”

1818

NLTverderverankeren

DankzijnieuwefinanciëlesteunvanOCWkanNLTverderingevoerdenverankerdworden.Nieuwescholenkunnenmakkelijkinstappen.SLOblijftdelandelijkecoördinatieenondersteuningverzorgen.

“Inhethogeronderwijszijnveelinterdisciplinairestudierichtingen,maarinhetvoortgezetonderwijsisdaarnogweinigvantemerken”,zegtJennekeKrügervanSLO.Desamenhangtussendebèta-vakkenlatenervaren,isdanookeenvandebelangrijkedoelstellingenvanNLT.“Hetvakstimuleertooksamenwerking,éénleraarweetnooitgenoegomeenmodulealleentegeven.”EenNLT-teambestaatuitminimaaldrieeerste-graadsbevoegdelerarenvandrieverschillendebètavakken.Hetvakwordtafgeslotenmeteenschoolexamen.Krügerisblijdatderesultatenvandeeersteschoolexamensvergelijkbaarwarenmetdievananderebètavakken.“Datiseenaanwijzingdathetmethetniveauwelgoedzit.”

RandvoorwaardenNLTwordtintussenopmeerdan230scholengegeven.Scholenkunnenzichnogsteedsalsinvoer-schoollatenregistrerenbijhetLandelijkOntwikkel-puntNLT.Zekrijgendantweemaalperjaargratisondersteunendmateriaalenlerarenhandleidingen.Bijaanmeldingwordtscholengevraagdteverklarendatzevoorgoederandvoorwaardenzullenzorgen,wantdiezijndoorslaggevendvoorsucces.Lerarenmoetenvoordeinvoeringruimteentijdkrijgen,ookvoorhetonderhoudenvancontactenbuitendeschool.Ookgoedepraktijkruimtesentoa-onder-steuningzijnonmisbaar.NLT-moduleszijnenwordenontwikkelddoorlerarenuithetvoortgezetonderwijssamenmetcollega’svanhboofuniversiteit.SLOheeftmetsuccesde

opzetvanregionalesteunpuntenkunnenstimuleren,waarindezesectorensamenwerken.Dezesteun-puntenzijnvraagbaakvoordescholen.Zebeherenookdegecertificeerdemodulesenhoudendieactueel.IntussenvoldoenruimzestigmodulesaandekwaliteitscriteriavandestuurgroepNLT.Indevolgendefasevanhetprojectzalveelaandachtbesteedwordenaanhetarrangeerbaarmakenvanmodules.Samenmetlerarenwordenleerlijnenenhandreikingenontwikkeld.AfgesprokenisookdatallemodulesbeschikbaarkomenviadewebsitevandelandelijkeopenleermiddelenbankIP-VOenophetleermiddelenpleinvanSLO.Uithetgroteaantalmoduleskunnenlerareneigenkeuzesmaken.Binnendekadersvanhetexamen-programmakunnenzezelfbepalenwatinhunsituatiemogelijkenwenselijkis.

KwaliteitsgarantieBijdeinvoeringvanNLTgaatveelaandachtnaardekwaliteitvanhetvak,dematerialenendeexamens.“Onzeopdrachtwaseenexamenprogrammavooreeninterdisciplinairvakteontwikkelen,datnognergensbestond,ooknietinhetbuitenland.Kwaliteitsgarantieisdusheelbelangrijk”,zegtKrüger.“Scholenmoetenwetenwaarzeaantoezijn.”DaaromdoetdeprojectgroepNLTonderzoeknaarervaringenvanscholenviaschoolbezoekenenenquêtes.NLTisookonderdeelvaneenevaluatie-onderzoekvanWilmadKuiper,bijzonderhoogleraaraandeUniversiteitvanUtrechtenmanagerOnder-zoek&AdviesbijSLO.KuiperevalueertdekwaliteitvandeinhoudelijkeendidactischevernieuwingenindebètavakkenindetweedefaseendusookvanNLT.Voordescholenzelfiseenkwaliteitsmonitorontwikkeld.Diemonitorvoorrandvoorwaarden,lesmateriaal,onderwijsenschoolexamenshelptomheldereactiepuntenvoorkwaliteitsverbeteringoptestellen.

"De samenhang tussen bètavakken laten ervaren, is een van de belangrijke doelstellingen van NLT."

Jenneke Kruger

1919

school,isopzichaleenwinstpunt.Alleleerlingenkomeninhunschoolcarrièremetinternationaliseringinaanraking.”

DraagvlakWatzouDeJagerscholenadviserendieoverwegeninternationaliseringeenprominenteplaatsinhunonderwijstegeven?“Zorgvoordraagvlakbijdeschoolleidingendeouders.Geefinternationaliseringeenvasteplaatsinhetcurriculum.Betrekoudersenleerlingenerbij,maakduidelijkwaaromjeietsdoetenwaartoehetleidt.Datlaatstekanookdooropbrengstenvanprojectenenreizen,bijvoorbeeldpresentatiesenschrijfopdrachtenmeetelatentellenvooreencijfer.”

DemoeitewaardThijs,tenslotte:“Internationaliseringbiedtgoedeaanknopingspunteneninhoudelijkeinspiratieominitiatievenmeerinsamenhangintevullen.Hetkosttijdengeldenhetiseenheleinspanningomhetgoedvoorelkaartekrijgen.MaareenschoolalsTrompMeesterslaatziendathetdemoeitewaardis,zolangjemaarzorgtdathetmeerisdanalleeneenuithangbord.Denknaoverwatjeermeewiltbereiken.Geefinter-nationaalonderwijseenduurzameplekinjecurriculum,enprobeerzoveelmogelijkmenseninenronddeschoolerbijtebetrekken.”HetSLO-rapportLerenvaninternationaalonderwijs,Vierinternationaleonderwijsprogramma’svoorhetvoortgezetonderwijsinkaartgebrachtistedown-loadenvanafwww.slo.nl.

Meerinformatie:AnnetteThijs,a.thijs@slo.nlofFransResink,f.resink@slo.nl.

BronvaninspiratieWathebbenzegevonden?Thijs:“Deinternationaleprogramma’sleggenveelnadrukopdeontwikkelingvankritischedenkvaardigheden,maarookopcreativi-teitenkennis.Zebiedeneenvariëteitaaninhoudenenwerkvormen,diezeerinspirerendzoudenkunnenzijnvoorhetreguliereonderwijs.Ikdenkdaarbijaandemeerthematischeorganisatievanhetonderwijs,metvakoverstijgendethema’senbredeleergebieden.”

BreekijzerRSGTrompMeestersinSteenwijkiseenvandescholendiebetrokkenwasbijhetonderzoek.Waaromrichtdeschoolzichzonadrukkelijkopinternationalisering?CoördinatorinternationaliseringJandeJager:“Hetisonzeovertuigingdathetdetaak,jazelfsdeplichtvanhetonderwijsisleerlingenvoortebereidenopleven,werkenenstuderenineenmaatschappijdiesteedsinternationalerwordt.Bovendienbleekinternatio-naliseringalsleerconcepteenprimabreekijzertezijnomtekomentotnieuwewerkvormen,bijvoorbeeldhetpraktischgebruikvanmodernevreemdetalen,vakoverstijgendeprojectenendeinzetvanICTenmodernemedia.Uitpedagogischoogpuntisinternatio-naliseringbelangrijkvoordesocialevormingendepersoonlijkeontwikkelingvanleerlingen.Vooralbijuitwisselingeneninternationalestudiereizenblijkthoezeerhetzelfvertrouwenvanjongerengroeitdoorditsoortactiviteiten.Bovendienisheteenimpulsvoorkwaliteitsverbeteringvanhetonderwijseneennieuweuitdagingvoordocenten.”

VasteplaatsInhoeverreishetopTrompMeestersgeluktinternatio-naliseringeeneigen,vasteplaatsinhetcurriculumtegeven?DeJager:“Wehebbenvooronzeschooleeninternationaleleerrouteontwikkeld.Dezebiedtschoolbredeinternationalevormingaanindeonder-bouwendemogelijkheidvaneenkeuzevooreeninternationaalprofielindebovenbouw.Hetfeitdatditmodelgedragenwordtdoorzoveelbetrokkenenop

LerenvaninternationaliserenDe belangstelling voor internationalisering groeit bij scholen, leerlingen en ouders. In opdracht van OCW hebben SLO’ers Annette Thijs en Frans Resink onderzoek gedaan naar de mogelijkheden die internationale onderwijsprogramma’s bieden voor versterking van internationalisering van het reguliere voortgezet onderwijs.

19

Teks

t:Re

néLe

verin

k

2020

CultuurindeSpiegel,naareendoorlopendeleerlijncultuuronderwijsDoor:B.vanHeusden

Indezepublicatiewordendeachtergrondentheoretischeuitgangspuntenvanhetonderzoekgeschetst.Ineenextrabijlage,opeenlossekaart,staateenkortesamenvattingvanhetkaderenisdematrixvanCultuurindeSpiegelafgebeeld.DeauteurshopenmethetboekjeeengoedinzichttegevenindebenaderingendathetzalbijdragenaandediscussieoverCultuurindeSpiegel.

ReferentiespeltaalenrekenenDoor:J.Bron

Hetspelisontwikkeldomlerarendemogelijkheidtebiedenommeertewetentekomenoverdereferentie-niveaustaalenrekenen,andersdandoorhetbekijkenvandewebsiteenhetlezenvanrapportenals‘Overdedrempelsvantaalenrekenen’enhetreferentiekader.Doorhetspeltespelenwordtkennisgemaaktmetdebeschrijvingenenbegrippenvandeverschillendereferentieniveausenkomenlerarenspelenderwijsingesprekmetcollega’soverhettaal-enrekenbeleid,overdeleerlingenenovermethoden.HetspellijktopTriviantenkanwordengespeeldmetminimaal4enmaximaal8personen.Bovendienkanervoorgekozenwordenomtaalenrekenenaparttespelen.

Freerunning(dvd)Door:G.vanMossel

DedvdisontwikkelddoorhetnetwerkFreesportvanSLO.Dedvdisbedoeldvoordocentenlichamelijkeopvoedingenkantijdensdelessenalsvoorbeeld-materiaalvoorleerlingengebruiktworden.Dedvdbevateennaderetoelichtingopfreerunning,maarvooralookallerleifreerunningbeelden.Hetgaatomdrieparkoursen:eenenjoy,eencooleneenextremeparkour.Iederparkourbestaatuitvijftricks.Dediversetrickszijnmethodischopgebouwd.Bovendienbiedtdedvdeendoorkijkjevaneenfreerunningontwerpop-drachtvoorBSM-leerlingen.

InstrumentenvoordebeoordelingvantaalvaardigheidDoor:T.MeestringaenH.deVries

SamenmetdocentenvanUniCenhetVathorstcollege,scholenvoorhavoenvwoinUtrechtenAmersfoort,heeftSLOinstrumentenontwikkeldvoorbeoordelingvanleerlingprestatiesvoordetaalvaardigheden:lezen,schrijven,spreken,gesprekkenvoerenenluisterenindevormvanbeoordelingsmatrices.Hoeweldeontwik-keldegridsenmatriceszijnvervaardigdvoorUniCenhetVathorstCollege,zijnzeookgoedbruikbaarvoordocentenNederlandsopanderevo-scholen.

Handreikingfinanciëleeducatieonderbouwenvmbo/voortgezet(speciaal)onderwijsDoor:R.vanUffelenenF.Studulski

Indehandreikingenwordtingegaanopdemogelijk-hedenom’lerenomgaanmetgeldopdeschoolagendateplaatsen.Zezijnonderanderebedoeldvoorleer-krachtendie‘lerenomgaanmetgeld’willenopnemeninhunlessen.Dehandreikingengevenantwoordopdevraaghoefinanciëleeducatieopschoolhetbesteeenplaatskankrijgen.Dehandreikingenzijnsamen-gestelddoorSLOenSardesinopdrachtvanCentiQ,Wijzeringeldzakenenzijntebestellenvia:http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties.

BSM-toetsvoorbeeldenDoor:K.Anthoni,W.vanderKamp,E.Schrik,E.Swinkels,R.VeldboerenD.Witsiers

Nadeinvoeringvandegeglobaliseerdeeindtermenin2007ontstondbijscholenuitdeBSM-netwerkendebehoefteaaneenmaniervantoetsingdiealseenlande-lijkenormzoukunnengeldenendietevensalsijkpuntvoorhetcurriculumkondienen.EenontwikkelgroepvanSLOenvijfregionalenetwerkbegeleidershebbendaarom22toetsvoorbeeldenontwikkelddiehetgeheleprogrammavanBSMbeslaan:eersttweetheoretischetoetsvoorbeelden,daarnazestientoetsvoorbeeldenvanpraktischeopdrachtenentotslotviertoetsvoorbeeldenvanbijzonderepraktischeopdrachtenvoorBSM.

LerenvaninternationaalonderwijsDoor:A.ThijsenF.Resink

In‘Lerenvaninternationaalonderwijs’ishetinter-nationaleonderwijsinNederlandinhoudelijkinkaartgebrachtenbekekenwelkeelementendeinternationaleoriëntatievanhetreguliereNederlandsevoortgezetonderwijszoudenkunnendienen.Deverkenningrichtzichopdrieinternationaleprogramma’senopééninternationaalprofieldatgebruiktwordtinhetreguliereonderwijssysteem:hetInternationaleBaccalaureaat;hetEuropeseBaccalaureaat;deprogramma’svanCambridgeCIEenhetElos-profiel(Europaalsleeromgevingopscholen).

PublicatiesMet enige regelmaat verschijnen er publicaties die geschreven zijn door SLO-medewerkers of waaraan zij een aanzienlijke bijdrage hebben geleverd. Deze publicaties worden uitgegeven door SLO en zijn - tenzij anders vermeld - gratis te downloaden op www.slo.nl of te bestellen tegen kostprijs. Onderstaand een overzicht van de meest recente publicaties.

Freerunning

Freerunning in het voortgezet onderwijs

De dvd Freerunning in het voortgezet onderwijs is ontwikkeld door het netwerk Freesport van SLO. De dvd is bedoeld voor docenten lichamelijke opvoeding en kan tijdens de lessen als voorbeeld-materiaal voor leerlingen worden gebruikt.De dvd bevat een nadere toelichting op freerunning, maar vooral ook allerlei freerunning beelden. Het gaat om drie parkoursen: een enjoy, een cool en een extreme parkour. Ieder parkour bestaat uit vijf tricks. De drie parkoursen worden uitgevoerd door rookies (leerlingen met gele shirts), experts (groene shirts) en masters (blauwe shirts). De diverse tricks zijn methodisch opgebouwd. Bovendien biedt de dvd een doorkijkje van een freerunning ontwerpopdracht voor BSM-leerlingen.

Kijk voor meer informatie op www.freesport.slo.nl.

Projectbegeleiding Dic Houthoff, Ger van Mossel Ontwerp Maarten Vijfhuize, Eric SwinkelsVormgeving Axis Media-ontwerpers Camera Tonny van der Vegt Montage Tonny van der VegtDruk Dupliprint, EnschedeIn samenwerking met Reinald Bosman, Lennart Duijndam,

Chris Hazelebach, Tobias Lange, Martijn Riemersma, Koen Tip, Bas Waaijer, Henkjan Wagteveld

Auteursrecht: Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Met dank aan Leerlingen van het Thomas A Kempis College: Ky-Do Dinh, Lieke van Essen, Kingsley

Ehizibue, Lex ten Koppel, Pepijn Nijhuis, Tomas Ruitenberg, Rozemarijn Veldhuizen, Jasmijn Veldhuizen, Yorick Zwiggelaar en leerlingen uit A4bsm van het Twickel College.

in het voortgezet onderwijsSLO • nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling

2121

Websites

jaarverslag.slo.nlWebsitewaarinderesultatenvanSLOinhetjaar2009overzichtelijkwordengepresenteerd.DesitebevateenfilmboodschapvanalgemeendirecteurJanvandenAkkerendiversedoorverwijzigingennaarwww.slo.nl.

freesport.slo.nlWebsitemetinformatieoverenvanhetnetwerk'Freesport'.Eenvandeopbrengstenvanhetnetwerkisvoorbeeldmateriaalomfreerunninginhetvoortgezetonderwijsintevoeren.

www.betavak-nlt.nlWebsitevanhetLandelijkOntwikkelpuntNLTmetinformatieoverdeontwikkelingeninvoeringvanNLT,zoalsofficiëledocumenten,registratieformulierenenaankondigingen.

economie.slo.nlWebsitemetinformatieoverhetnieuweexamen-programmaeconomie,zoalsontwikkelingenvanuitdepilots,lesmateriaalenexperimentenvoorindeklas.

www.erk.nlWebsitemetinformatieoverhetEuropeesReferentie-kader(ERK).MethetERKvoordetalenkunnentaalniveausmetelkaarwordenvergeleken.

prijzenmethodenvo.slo.nlWebsitewaaropuinformatiekuntopvragenoverdeactueleenhistorischegebruikskostenvoorles-methodesinhetvoortgezetonderwijs.Degebruiks-kostenzijnperleerlingperleerjaarberekendopbasisvaneenrekenmodel.

Een bijdrage tot visievormingSLO • nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling

SLO

Piet Heinstraat 127511 JE Enschede

Postbus 20417500 CA Enschede

T 053 484 08 40F 053 430 76 92E info@slo.nl

www.slo.nl

SLO is het nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling. Al meer dan 30 jaar geven wij inhoud aan leren en innovatie in de driehoek beleid, wetenschap en onderwijspraktijk. De kern van onze expertise betreft het ontwikkelen van doelen en inhouden van leren, voor vele niveaus, van landelijk beleid tot het klaslokaal.

We doen dat in interactie met vele uiteenlopende partners uit kringen van beleid, schoolbesturen en -leiders, leraren, onderzoekers en vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties (ouders, bedrijfsleven, e.d.).

Zo zijn wij in staat leerplankaders te ontwerpen, die van voorbeelden te voorzien en te beproeven in de schoolpraktijk. Met onze producten en adviezen ondersteunen we zowel beleidsmakers als scholen en leraren bij het maken van inhoudelijke leerplankeuzes en het uitwerken daarvan in aansprekend en succesvol onderwijs.

Bewijzen, certificeren en kwalificeren in Praktijkonderwijs

Bewijzen

, certificeren en

kwalificeren

in h

et Praktijkon

derw

ijsIna Berlet, M

arjolein Haandrikm

an

ConcretiseringreferentieniveausschrijvenenlezeninhetvoDoor:T.Meestringa,C.RaveslootenH.deVries

Omdeniveausvanhetreferentiekadertaalconcreettemaken,heeftSLOzichmeteendocentenpanelgerichtopdevolgendevragen:‘Welkevoorbeeldenzijninhetvoorgezetonderwijstevindenvanschrijfproductenenlees-enschrijfopdrachtenopdevierniveausvanhetreferentiekadertaal?’en‘Hoeverhoudthetwerkenmethetreferentiekadertaalzichtotdepraktijkkennisen-ervaringvandocentenNederlands?’.Dezepublicatiebevatvoorbeeldenopniveau1F,2F,3Fof4F,meteentoelichtingwaaromdeopdrachten/ofhetschrijf-productalstreffendvoorbeeldbeoordeeldis,hoedievoorbeeldenzijngevondenenwelkeinzichtenhetwerkenmethetreferentiekaderheeftopgeleverd.

LeerlijnenlandelijkekadersvmboDoor:M.vanderHoevenenL.Meijs

Schematischoverzichtwaaropvoorvmbopervakenperleergebiedtezienis,welkedoorlopendelijnerisvanuitdekerndoeleninhetprimaironderwijs,viaonderbouwnaardeexamenprogramma’sindebovenbouw.Scholenkunnendezeoverzichtengebruikenbijhetvormgeven

vaneendoorlopendeleerlijnvoorheteigenvakofvoorhetleergebied.Deleerlijnenzijnmomenteelverkrijgbaarvoormensenmaatschappij,mensennatuur,wiskundeenmodernevreemdetalen.

Bewijzen,certificerenenkwalificereninpraktijkonderwijsDoor:I.BerletenM.Haandrikman

Indezepublicatiestaandrievormencentraalwaarmeedeleerlingopbrengstenvanlerenenontwikkeling-terafsluitingvanhetpraktijkonderwijs-inbeeldkanbrengen:hetbewijs,hetcertificaatendekwalificatie.Erwordtingegaanopdecivielewaardeervan,deinhoud,dewijzevanbeoordelenenderollen,takenenverantwoordelijkhedenvandebetrokkenactoren.Deinhoudvandebewijzen,certificatenenkwalificatiesgeveneenkaderaanleer-enontwikkelactiviteitenvanleerlingen.Aandehandvandatzelfdekaderkunnenookdeopbrengstenvandeschoolduidelijkwordengemaakt.

2222

>sloprogrammalijn>diversiteitinhetleerplan

Deprogrammalijn‘diversiteitinhetleerplan’heeftalsdoelom-binnengemeenschappelijkeleerplankaders-rechttedoenaandediversiteitindeleerlingpopulatie.p

Obesitasofhypotenusa?

Scholen worden van alle kanten bestookt met maatschappelijke claims. Duurzame ontwikke-ling. Europa. Mensenrechten. Actief burger-schap. Leren omgaan met geld. De watercanon. Loverboys. Obesitas. Tegelijk moet er meer aandacht komen voor kernvakken als wiskun-de, Engels en Nederlands. Maar een school-week telt niet veel meer dan dertig lesuren. Dat betekent dat je moet kiezen. Wat hoort wel en wat niet tot de maatschappelijke opdracht van de school? Hoe vind je een goede balans tussen kwalificeren en socialiseren?

Steedsvakerwordtvandeschoolverwachtdateraandachtbesteedwordtaanallerleimaatschappelijkevraagstukken.HetonderwijswordtmeerenmeerdébrievenbusomallejongeburgersinNederlandtebereikenendaarmeeeenaantrekkelijkdoelwitvooriedereendiemaatschappelijkebelangenbehartigdwilzien.Daarnaastisookdeopvoedkundigerolverdelingtussengezinenschoolveranderd.Ouderswerkensteedsvakerallebeienrekeneneropdateeneventueeltekortaanopvoedingopde(brede)schoolwordtgecompenseerd.

JongeburgersSocialisatieiseenbelangrijkefunctievanhetonderwijs.Dezefunctiezalnaarverwachtingvanoverheidswegealleenmaarmeeraandachtensturingkrijgen.Deoverheidzietdevormingvanjongeburgersalseenuitgelezenkansomietstedoentegenmaatschappelijkeproblemenalsnon-participatie,afnemendecohesie,extremismeengeweld.Desocialisatiefunctielijktzichmomenteelinsterkematetoetespitsenopactief

Teks

t:Re

néLe

verin

k•F

otog

rafie

:Jan

Sch

artm

an

2323

burgerschap.Sinds2006ishetonderwijsverplichtaandachttebestedenaanactiefburgerschapensocialeintegratieenhoudtdeinspectietoezichtopdeuitvoering,metdebedoelingomburgerschaps-competentiestestimulerenendezeeenmeervanzelf-sprekendeplaatsinhetcurriculumvandeschooltegeven.

DrukneemttoeKortom,demaatschappelijkedrukophetonderwijs,opdeschool,opdedocentneemttoe.Welketaakzienwevooreenschoolalshetgaatomdemaatschappe-lijkeopdracht?Watwillenwedeleerlingenmeegevenaansociaal-maatschappelijkevorming?Inhoeverrekaneenschoolofeendocentinvloeduitoefenenophetgedragvanleerlingen?Hoeveeltijdmagdemaatschap-pelijkeopdrachtkosten?Hoevoorkomjedathetcurriculumeenactualiteitenprogrammawordt?Waarstajevooralsleerkracht,enhoemaakjedatwaar?Deoverheidlaatdeinvullingvandemaatschappelijketaakvrijwelgeheeloveraandeschool.Logisch,geziendevrijheidvanonderwijs,diedoordescholengekoes-terdendoordeoverheidgerespecteerdwordt.Scholenkunnenduszelfbepalenhoedesocialisatiefunctiewordtingevuldenwelkemaatschappelijkethema’szeopschoolaandeordewillenlatenkomen.Datbiedtperspectief,wantdeclaimsuitdesamenlevingkunnensomseenheelinspirerendenverfrissendkarakterhebbenenaanleidingzijntotspannende,actueleonderwijsactiviteiten.Binnen-ofbuitenschools.Daaroverstraksmeer.

InbeddingSLOhoudtzichaltientallenjarenbezigmetdeleerplankundigeinbeddingvanmaatschappelijkethema’s-alofnietindevormvaneducaties-inhetonderwijs.Indejarentachtigkreegzevanhettoen-maligeministerievanOnderwijsengefinancierddoordeministervanOntwikkelingssamenwerkingdeopdrachtdekwaliteitvandeontwikkelingseducatieteverbeterenenhaareenmeervastepositieinhetonderwijstegeven.Hetresultaatwaseenbreedgedragenleerplanvoordevakkenaardrijkskunde,economie,geschiedenisenmaatschappijleer,pluseenpraktijkhandboekvoordocenten.Ruim25jaarenvelesoortgelijkeopdrachtenlaterontwikkeldeSLOopverzoekvanhetministerievanOnderwijseenkader-leerplanvoorburgerschapsvorminginhetprimairenvoortgezetonderwijs.OokisSLOnauwbetrokkengeweestofnogsteedsbetrokkenbijdeimplementatievanallerleianderemaatschappelijkethema’sinhetonderwijs.Recentelijkbijvoorbeelddeaandachtvoormilitaireveteranenenvredesmissies,hetvierenenherdenkenvanhetzilverenjubileumvanKoninginBeatrix,400jaarVOCen400jaarMichieldeRuyterenvorigjaarnogdeintroductievanfinanciëleeducatie.Kenmerkendvooraldezeprojectenishetberoepdatgedaanwerdenwordtopdebetrokkenheiden

ontwikkelkrachtvandedocentenvandedeelnemendescholen.Mededoorhetpersoonlijkeengagementendeinzetvanindividueledocentenzijnerprachtigestaaltjescreatiefenvernieuwendonderwijsvoort-gekomenuitdeinbeddingvanmaatschappelijkethema’s.

Visie“Maar”,vindtJeroenBron(projectleidermaatschappe-lijkethema’sSLO),“hetzoujammerzijnalshetsuccesvolimplementerenvanmaatschappelijkethema’safzouhangenvandetoevalligebelangstellingenbetrokkenheidvanindividueledocenten”.Hijpleitvooreenmeerstructureleensystematischeaanpak:“HetisnatuurlijkprachtigdatleerkrachtenhunleerlingenenthousiastwetentemakenvooreenmusicaloverMichieldeRuyterofeenexcursienaarDeNederlandscheBank.Maarfeitelijkmoetdeaandachtvoorburgerschapsvormingenmaatschappe-lijkethema’sverankerdzijnineendoorouders,bestuurenschoolgedragenvisieopdemaatschappelijkeverantwoordelijkheidvandeschool.Watburgerschaps-vormingbetreftisdatzelfsvoorgeschreven;deInspectiezieteroptoedatdeschooleenvisieheeftwaarindeopvattingoverburgerschapisaangegevenendatdezevisieplanmatigisuitgewerktindoelenenonderwijsaanbod.VerderwildeInspectieondermeerziendatdeschoolwordtbenutalsoefenplaatsvoorburgerschap.Overigenszittenveelaspectendiemetburgerschapsamenhangenookalindekerndoelen.”

“Je zult als school ook na moeten denken over welke maatschappelijke claims je honoreert en welke je naast je neerlegt.”

Financiëleeducatie

Uitonderzoeknaarfinanciëlekennis,vaardighedenengedragvanleerlingenvan8t/m18jaarblijktdatlerenomgaanmetgeldhardnodigis.Hetonderwijskanhierinonderwijseentaakvervullen.OminhetonderwijsstructureleaandachttekunnenbestedenaanfinanciëleeducatieontwikkeldenSLOenSardesinopdrachtvanCentiQeenBasisvisieFinanciëleEducatie(CentiQ,2009)inprimairenvoortgezetonderwijs.KernvandeBasisvisieiseenleerplan-kader,waarinstaatbeschrevenwatleerlingenzoudenmoetenkunnenenkennenoverhetomgaanmetgeld.Opgrondvandezeleerdoelen,dievoorgelegdzijnaandocentenenexperts,iseengrootaantalleermiddelenophetgebiedvanfinanciëleeducatiebeoordeeld.Ookisnagegaanisopwelkescholenenbinnenwelkevakkendezeleermiddelengebruiktkunnenworden.Dematerialenstaanophetleer-middelenpleinvanSLO:www.leermiddelenplein.nl.

2424

IdeologieMetalleeneenvisiebenjeerechterniet.Bron:“Jezultalsschoolooknamoetendenkenoverwelkemaat-schappelijkeclaimsjehonoreert,enwelkejenaastjeneerlegt.Diekeuzekanonderanderegebaseerdzijnopdeideologischeuitgangspuntenvandeschool.Eenschoolvoorreformatorischonderwijskanandereopvattingenoveractiefburgerschaphebbendaneenopenbareofislamitischeschool.Ookdevestigings-plaatskaneenrolspelen:indeRandstadzalmeerbehoeftezijnaanfinanciëleeducatiedaninDrenthe.Scholendoenergoedaannatedenkenoverdevraagwaareenbepaaldthemavandaankomt:ligterwetgevingaantengrondslag(burgerschap),isereenrelatiemetkerndoelen(natuur-enmilieueducatie),komthetvoortuitanderoverheidsbeleid(duurzaam-heid),zitereenmaatschappelijkeorganisatieachterofzijnerzelfscommerciëlebelangeninhetspel?”

ContextHoekanstructureleaandachtvoormaatschappelijkethema’seenplekkrijgeninhetonderwijs,zonderdatditleidttotoverbelastingvanleerlingen,lerarenenlesroosters?Bron:“Doorgoednatedenkenoverdeverschillendecontextenwaarindeinbeddingkanplaatsvinden.Omtebeginnenkanzo’nthemaingepastwordenindebestaandevakken.DeherdenkingvanMichieldeRuyterkanbijgeschiedenis,omgaanmetcultureleverschillenbijsociaal-emotionelevorming,financiëleeducatiebijrekenenofeconomie.Daarnaastiseenvakoverstijgende,projectmatigeaanpakmogelijk.Inhetprimaironderwijs,maarzekerookindeonder-bouwvanhetvoortgezetonderwijs.Ookdeschool-gemeenschapkanalseenbruikbarecontextbeschouwdworden.Deschoolisimmerseensamenlevinginhetklein,metalleregelsdiedaarvoorgeldenenalleeisendieaandedeelnemersaandiesamenlevinggesteldworden.Zoalsgezegd:deschoolalsoefenplaats.Maarookdeechtesamenleving,enmeerspecifiekdeschoolomgeving,kaneengeschiktspeelveldvoorhetomgaanmetmaatschappelijkethema’szijn.Denkaandemaatschappelijkestage,dieveelmogelijkhedenbiedtomburgerschapsdoelenaantekoppelen.”

SpannendScholenmeteenbreedgedragenvisieophetomgaanmetdemaatschappelijkeverantwoordelijkheid,dieeenmanierhebbengevondenomdezetaakeenconsistenteenstructureleplekinhunonderwijsprogrammategeven,zullennietsneloverspannenwordenvanallemaatschappelijkeclaimswaarmeezegeconfronteerdworden.Zehoevennieteenstekiezentussenover-gewichtenrekenen.Sterkernog:samenmethundocentenzienzekansommaatschappelijkethema’senreguliereprogramma’s,socialiserenenkwalificeren,teintegrerentotleerzaam,spannend,contextrijkenactueelonderwijs.

Maatschappelijkestagestelteisenaandeschool

Inhetvoortgezetonderwijsvindtmomenteeldeinvoeringvandemaatschappelijkestageplaats.Achterliggendedoelenhiervanzijnkennismakingmetdesamenlevingenhetbevorderenvanvrijwilligerswerkbijleerlingen.Demaatschappelijkestagebiedtechterdemogelijkheidombuitenschool-seleerervaringentekoppelenaanhetschoolcurricu-lum.Erkanbijvoorbeeldeenrelatiegezochtwordenmetvakkenofprojecten.Eenvoordehandliggendekoppelingisdiemetburgerschap:demaatschappe-lijkestagekangoeddienstdoenalsoefenplaatsvoorburgerschap.Leerlingenlevereneenbijdrageaandegemeenschap,makenkennismetdeNederlandsesamenlevingendediversiteitdaarbinnenenoefenensocialecompetenties.Eengerichtereinzetvandestagessteltweleisen,bijvoorbeeldaandewijzewaaropdeschoolleerlingenvoorbereidt.Zehebbenhandvattennodigomzinvoltekunnenreflecterenopdeervaringenuitdestage.Ookishetalsschoolgoedomjeervanbewusttezijndatdezeaanpakdeorganisatieeenstukjecomplexermaakt.Zoisbijvoorbeeldhetlopenvaneenstagebijdeeigensportclubeenprimainvullingvan`hetdoenvanvrijwilligerswerk’.Inhetperspectiefvanburgerschapligtditnietmeerzovoordehand.Danishetzaakleerlingenjuistincontacttebrengenmeteenanderesocialeomgeving.SLOwerktmomenteelinsamenwerkingmetCPSenMovisieaaneenpublicatieoverdemaatschappelijkestageingebedinhetcurriculum.

Jeroen Bron

25

OlympiadesinhetleerplanJaarlijks spannen duizenden leerlingen zich in als deelnemer aan een of meer olympiades. Vaak doen ze dit vrijwillig, daartoe aangespoord door enthousiaste docenten. Maar op steeds meer scholen maken olympiades structureel deel uit van het leerplan.

DelandelijkecoördinatievandeolympiadesisinhandenvanSLO.“Dedoelstellingenvandeolympiadeszijnhetstimulerenvanindividueeltalentindeschoolenvantalentbewustzijnopschoolniveau”,zegtAngeTaminiau,projectleiderOlympiadesinhetleerplan.“Leerlingenwordengeachthetbesteuitzichzelftehalen,endatgeldtookvoorscholen.Dematewaarindatlukt,kanvastgesteldwordenindecompetitiemetandereleerlingenenscholen.Datstrevennaarexcellentieverdienteenvasteplaatsinhetonderwijs-aanbodendusinhetcurriculum.Natuurlijkkandeelnameaanolympiadesookopminderstructurelebasis.Veelscholenzettendeolympiadestrouwensinalseenvormvanexamentraining.Ookdatkanheelgoed.”

ModellenontwikkelenOmscholentehelpenbijhetinbeddenvandewed-strijdeninhetonderwijsprogrammavoertSLOhetprojectOlympiadesinhetleerplanuit.Taminiau:“Ditprojectisenerzijdsbedoeldomscholenwarmtemakenvoordeelname.AnderzijdswillenwemodellenontwikkelenvoorhetopnemenvandeolympiadesinhetleerplanenhetPTA.”

WebsiteInhetkadervanhetprojectOlympiadesinhetleerplanondersteuntSLOeenaantalscholenbijhetintegrerenvandewedstrijdeninhetschoolbredeaanbod.Deervaringendiehierbijwordenopgedaan,wordenverspreidviaeenspecialeolympiadeswebsite.Eenanderinitiatiefishetinvoerenvaneenolympiade-keurmerkvoorscholen.Ditgeeftleerlingen,oudersendocentenvoorminimaaldriejaardegarantiedatdeschoolalleextrainspanningenzalverrichtenomhaarleerlingenoptimaalindegelegenheidtestellenommeetedoenaanolympiades.Descholendieaanbepaaldecriteriavoorhetkeurmerkvoldoen,mogenzichOlympiadeSchoolnoemen.”

ErgensjetandeninzettenEenvandescholendieinaanmerkingkomenvoorhetkeurmerk,ishetStedelijkGymnasiuminNijmegen.

OlympiadecoördinatorGiselaEwals:“Vooronszitdemeerwaardevandeelnameaandeolympiadesindekansvoorleerlingenomhuneigencapaciteiteneenstemetenineenbrederverband,metopgavendiebovendegewoneschoolkennisuitgaan.Ergensjetandeninmoetenzettenisgoedvoorleerlingendienietaltijdhardhoeventewerkenomvoldoendestehalen.Plezierhebbeninnetietsjemeer,indestapnaardeweten-schap,iseengezondevoorbereiding.Hetisietsextra’s,ietsbijzondersendaarmeewordthetaantrekkelijkvoorleerlingen.”

ReclameOokhetWillemvanOranjeCollegeinWaalwijkmaaktzichsterkvoordeelnameaandeolympiades.Binnenhetroosterbiedtdeschooldevakolympiadeswiskunde,natuurkunde,scheikunde,biologieenaardrijkskundeaan.Verderwordenindeonderbouwjunior-olympiadesaangeboden.CoördinatorGonnyKramer:“Wemakenopschoolechtreclamevoordeelname,ondermeermetposters.Demeerwaardezitwatonsbetreftindetalentontwikkeling,deuitdaging,hetopeenanderemaniermethetvakbezigzijnenplezierhebbeninhetvak.BijonszijndeolympiadesindevormvaneenNLT-moduleingebedinhetleerplan.HetvakNLTiseengeïntegreerdbètavakdatinmiddelsopruim200scholengekozenkanworden.Deolympiadespassenhierbijuitstekbij.”

Meerinformatie:AngeTaminiau,a.taminiau@slo.nlofwww.olympiadeschool.slo.nl.

Teks

t:Re

néLe

verin

k

Vroegerlerenonderzoeken

Als leerlingen in de onderbouw al natuurwetenschappelijke vaardigheden aanleren, is de overstap naar de bètaprofielen in de bovenbouw minder groot. Daarom werkt SLO samen met scholen aan zeven leerlijnen. De gezamenlijke taal maakt de weg vrij voor meer samenwerking tussen leraren en daarmee voor uitdagender onderwijs.

“Metdevaardighedenpracticakunnenleerlingeneenmooievenwichtvindentussendenkenendoen.Zezienookdesamenhang,datrekenennietalleenbijwiskundehoort,maarookinbiologie-onderdelenterugkomt”,zegtRobinKamperman,leraarbiologieopScholen-gemeenschapSintCanisius(AlmeloenTubbergen).“Bovendien,alsUniversumschoolwillenweleerlingenmotiverenvoordebètavakken.”Kampermanneemtdaarom,samenmetcollegaHeleenDriessen,deelaanhetSLO-projectnatuurwetenschappelijkevaardighedeninonderbouwhavo/vwoenleerjaar3.

ZevenvaardighedenHetprojectisbedoeldomhetgattedichtentussenonder-enbovenbouw.Leerlingendieexamendoenindeexactevakkenwordengetoetstopnegenvaardig-heden.Zevenvandievaardighedenzijneind2010uitgewerktinleerlijnenvoordeonderbouw.Inoverlegmetlerarenvandeprojectscholenzijneerst‘onder-zoeken’en‘ontwerpen’ontwikkeld.Ophunverzoekisook‘instrumentelevaardigheden’toegevoegd:hetdoelmatig,veiligennauwkeurigomgaanmetinstru-menten.Deanderevaardighedenzijn‘modelvorming’,‘waarderenenoordelen’,‘rekenenenwiskunde’en‘redeneren’.Voorelkevaardigheidzijnvanuitdeeindsituatie,dieaansluitopdeeindexamentermen,viertussendoelengeformuleerd.

Hetwasdebedoelingdeleerlijnenzoteformulerendatelkeschool,elkteamenelkeleraarermeekanwerken,ongeachtvisieenaanpak,losvanvakgerichtofvakoverstijgendwerken.“Datiswelevenzoekenenstoeienmetwoorden”,zegtMaaikeRodenboogvanSLO.“Bijbiologieisonderzoekbijvoorbeeldmeerbeschrijvend,bijnatuurkundeishetexperimenteler.Grotewinstisdatiedereendezeleerlijnenkangebruiken.Zebiedenhouvastvoordeindividueleleraarenzijneenleidraadvoorgesprekkeninentussensecties.”

KruisbestuivingDeleerlijnenbiedeneengemeenschappelijketaal,bevestigtKamperman.“Wegaanzegebruikenalsformat,waarinweaangevenwelkestofaanbodkomt,waarweovereenstemmingoverhebbenenwaarwekunnenafstemmen.”SintCanisiusconcentreertzicheerstop‘onderzoeken’,‘ontwerpen’en‘rekenen’.OverhetwaaromvanhetprojectismetSLOeenstudiemiddaggeorganiseerd,voorallecollega’svandeexactevakken,vanonderénbovenbouwenvanbeidelocaties.Kamperman:“Erwasveeldiscussie.Datisgoed,wantdaarkunnenwebijaansluitenombreeddraagvlaktekrijgen.”Invoerengaatstapsgewijs,vertelthij.“Deopenleercentraoponzeenelocatienodigenuittotsectorbreedwerken.Daarwordtsinds2008aleencombinatievannatuur-,scheikundeentechniek(nst)gegeven.Opdeanderelocatieisminderkruisbestuiving.”Ditjaarwordtondermeernstverderingevoerd,gaanbiologielerarenhunpracticaafstemmenenkrijgtéénvwo1-klasmeeronderzoeks-enontwerpopdrachten.Opbasisvandeleerlijniseenvaardighedenkaartvoorleerlingengemaakt.Opdezekaartstaatkortenkrachtigbeschrevenwatbelangrijkisbijdevoor-bereidingenuitvoeringvaneennatuurwetenschappelijkonderzoek.

Ineennieuwveldprojectin2011zullenvoorbeeldlessenwordengemaakt,verteltRodenboog.“Ookwillenwedeinstroomvanuithetprimaironderwijsscherperinbeeldkrijgenenkijkenhoewekunnenafstemmen.Nukinderenopdebasisschoolsteedsvakeronderzoeks-vaardighedenkrijgen,kunjeindebrugklasnietbijnulbeginnen.”Hetuiteindelijkedoelis:eenbètabredeleerlijnvanbasisschooltoteindexamen.

Meerinformatie:MaaikeRodenboog,m.rodenboog@slo.nl.

Teks

t:Re

néLe

verin

k

Natuurwetenschappelijkevaardighedenvooronderbouwhavo/vwo

2626

10november2010ConferentieDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen

InopdrachtvanhetMinisterievanOCWorganiseertSLOdeconferentie‘DoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen-dereferentieniveausinpraktijk’.Deconferentieisbedoeldvoordocentenenschool-leidersuitalleonderwijssectoren.Deaandachtzaluitgaannaardereferentieniveaustaalenrekenenalsdoorlopendeleerlijnen,dussectoroverstijgend.Naastactueleinformatieoverdeinvoeringvandereferentieniveaus,zalergelegenheidzijnpraktijk-ervaringenuittewisselen.Scholendieactiefzijnopdesnijvlakkenvandesectorenmettaalenrekenenzullenpresentatiesverzorgenoverhunbevindingen.

Plaats: ZwolleTijd: 10.00-17.00uurKosten: c195,00

Kijkvoormeerinformatieopwww.taalenrekenen.nl.

11november2010Tweedefaseconferentie:thema's,trendsentoetsing

Goedonderwijsisinbeweging,zoookindetweedefase.Daarisalleredenvoor:aanstaandevakvernieuwingen,deinvoeringvanhetERKbijmodernevreemdetalen,deinvlechtingvandoorlopendeleerlijnentaalenrekenen,kwaliteitsborgingvanhetschoolexamen,belangwekkendetrendsophetgebiedvankunst&cultuur,sport&beweging,ondernemerschapeninternationalisering.SamenmetscholenwerktSLOaanontwikkelingen,implementatiesenverbeterslagenopaldezegebieden.Op11novemberdelenwedeopbrengstendaarvangraagmetu.Hetprogrammabestaatuiteenplenairesessieentweeworkshoprondes.

Plaats: HogeschoolDomstad,UtrechtTijd: 13.00-17.30uurKosten: c195,-

Kijkvoormeerinformatieoverdetweedefaseconfe-rentieopwww.slo.nl/voortgezet/tweedefase/agenda

25t/m29januari2011NationaleOnderwijsTentoonstelling(NOT)

Van25totenmet29januari2011isdeJaarbeursUtrechteenverzamelplekvooriedereendiewerkzaamisalsprofessionalindebuitenschoolseopvang,primaironderwijs,voortgezetonderwijsofmiddelbaarberoeps-onderwijs.OokSLOisaanwezig.Tijdensdevolgendeeditieinjanuari2011kuntuinhal7/8(Management,Advies&Organisatie)terechtvooraluwvragenover(hoog)begaafdheidbijdestandvanhetLandelijkInformatiepunt(Hoog)begaafdheid.SLOzaldaarnaasteenaantalworkshopsverzorgeninhetexposantenprogramma.

Kijkvoormeerinformatieopwww.slo.nlofwww.not-online.nl.

Aprilenoktober2011TrainingOndernemendonderwijs

Indetraining‘Ondernemendonderwijs’lerendocenten,schoolleidersenmanagersommeteenanderekijkoponderwijs,samenmetondernemersuitdedirecteomgeving,hetcurriculumopondernemendewijzeintevullen.Essentieeldaarbijzijnhetverleggenvanhetleer-proces,aandachtvoorinitiatief,hetstrevennaarwederzijdsvoordeelenhetarrangerenvanuitdagendonderwijs.

Ondernemendonderwijskanzichuiteninkleinschaligeprojecten,eenmeerteamgerichteaanpakofzelfseen‘totaalconcept’alsondernemendeschool.Indetrainingwordeninstrumentenaangereiktomondernemendonderwijstoteensuccestemaken.

Voormeerinformatie:www.grijpdebuitenkans.nl.

Agenda

27

jaarverslag.slo.nlleerplankundige kennis

kerntaken

publicaties

missie

vakontwikkeling, horizontale samenhang,

doorlopende leerlijnen, diversiteit, leermiddelen,

professionalisering

resultaten 2009 samenwerking

coördinatie

samenhang bewakendoelen en inhoud

regie

beleid, praktijk en wetenschap programmalijnen:

Kijk voor meer informatie

op www.slo.nl

Donderdagmiddag11november2010HogeschoolDomstad,Utrecht

Tweede fase conferentieThema's, trends en toetsing

Goed onderwijs is in beweging, zo ook in de tweede fase. Daar is alle reden voor: aanstaande vakvernieuwingen, de invoering van het ERK bij moderne vreemde talen, de invlechting van doorlopende leerlijnen taal en rekenen, kwaliteitsborging van het schoolexamen, belangwekkende trends op het gebied van kunst & cultuur, sport & beweging, ondernemerschap en internationalisering. Samen met scholen werkt SLO aan ontwikkelingen, implementaties en verbeterslagen op al deze gebieden. Op 11 november delen we de opbrengsten daarvan graag met u.