Slim textiel helpt stress controleren
1
ZATERDAG 6 FEBRUARI 2016 Achtergrond Jaren later schiet hij in de stress als hij kinderen hoort huilen. En als zijn pasgeboren zoon begint te janken, moet zijn vrouw ingrijpen voor hij iets vreselijks begaat. Dit is geen filmscenario, maar de wrede werkelijkheid waar vetera- nen met Post Traumatische Stress Stoornis mee worstelen. Het voor- beeld is een waargebeurd verhaal uit het leven van veteraan Robert. Een ’wounded warrior’ die twintig jaar na Srebrenica de PTSS kolder in de kop kreeg. Nu werkt hij mee aan een project van de Faculteit Industrieel Ontwerpen van de Technische Universiteit Delft om slim textiel te ontwikkelen dat veteranen kan leren omgaan met PTSS. Een jas die stresssymptomen herkent en de drager een seintje geeft voor het mis gaat. Het project van universitair Docent Marco Rozendaal en hoogleraar Kaspar Jansen van de TU Delft verkeert nog in het ’kiemstadium’ en jaagt op subsidies voor de crea- tieve industrie om het slimme textiel door te kunnen ontwikke- len. Eerder werd al op de TU een ’vestje voor vrouwen in de overgang’ gemaakt dat bij opvliegers koelend werkt. ,,Dat heeft zich technisch bewezen. Maar hoe dat vrouwen helpt, moet je verder onderzoeken. Je kunt de principes van slim tex- tiel ook toepassen in de sport waar mensen temperatuur regelen met textiel. Of de heftruckchauffeur die steeds de koelcel in en uit moet rijden en dus ook bij veteranen’’, zegt Jansen. Slim jasje Om het idee zichtbaar te maken, werd een filmpje gemaakt over een slim jasje waarbij je een man met PTSS volgt. Hij schrikt van gewone geluiden en situaties in het dage- lijks leven waardoor hij flashback- momenten krijgt. Het jasje corri- geert hem. ,,Dit is nu nog een concept, maar als we meer onderzoeksmogelijk- heden krijgen, wordt dit werkelijk- heid. We onderzoeken hoe je via draagbare technologie lichaamsbe- wustzijn kunt versterken. Textiel dat contact maakt met je lichaam met je emoties en via biofeedback je spanning terugkoppelt. Je krijgt een geluid of trilling waardoor je je beter bewust bent van je eigen reacties’’, zegt Marco. De slimme stof moet helpen stress- reacties of emoties te voelen aanko- men. Zoals bloeddrukverandering, verhoging van lichaamstempera- tuur verhoogde hartslag, ademha- ling die hoog gaat zitten in plaats van lage buikademhaling. ,,Het kan een stress zijn die naar agressie leidt, maar het kan ook zijn dat je je heel ongemakkelijk gaat voelen. Je lichaam leert dat via het textiel aanvoelen waardoor je je je eigen reacties beter bewust bent en kunt aanpassen’’, zegt Rozendaal. Muscle wire Kaspar Jansen: ,,Het idee is dat we het jasje uitrusten met muscle wire, dat is draad dat bijvoorbeeld bij verwarming terugspringt in de originele vorm. Met dat draad kun je de vorm van het textiel verande- ren en het even rond de onderbuik laten samentrekken. Een van de ontspanningsoefeningen bij stress is dat je vanuit je onderbuik moet ademen om de ademhaling van hoog naar laag te brengen. Dat kalmeert.’’ Een andere mogelijkheid is het jasje uit te rusten met luchtkanaal- tjes. Als die opblazen komt er meer spanning op het textiel, waardoor het vest zich om je heen klemt om je even vast te houden. ,,We gaan met een afstudeerproject onderzoe- ken wat het effectiefst werkt. Ik hoop dat we over een half jaar een voorbeeldvestje hebben dat de veteranen kunnen uitproberen.’’ Lichaamsbewustzijn Niet alleen de technologie wordt uitgezocht er wordt ook samen- werking gezocht met psychothera- peuten die inzicht hebben in het lichaamsbewustzijn van mensen. ,,Het jasje moet zelfversterkend zijn een soort coach die je helpt met bewustwording van je eigen lichaam en signalen op te pikken die er voor jou toe doen.’’ ,,Zo’n jasje kan veteranen die nu thuis op de bank zitten uit hun isolement halen. Zo’n slim jasje of shirt geeft onafhankelijkheid waar- door niet aldoor iemand met je mee hoeft te lopen. Je kunt binnen een veteranengroep de jasjes ook verbinden via een app met elkaar. Zodat je van elkaar kunt zien hoe het met iemand gaat net als met een game in een groep’’, zegt Ro- bert. ■ Kaspar Jansen (l) en Marco Rozendaal helpen veteraan John in een speciaal jasje. Op de voorgrond veteraan Robert met buddyhond Runo. FOTO ELLA TILGENKAMP Oorlogsveteranen en de Technische Universiteit Delft werken samen aan een project om slim textiel te ontwikkelen dat veteranen kan leren omgaan met stressstoornissen (PTSS). Een jasje moet de stresssymptomen herkennen en de drager een seintje geven voor het mis gaat. Tekst: Rien Floris Foto: Ella Tilgenkamp Slim textiel helpt stress controleren H ij heeft onder vuur gelegen in oorlogs- gebied. Kinderen het slachtoffer zien worden van gruwe- len. Dat gaat je niet in je kouwe kleren zitten. Jasje geeft drager een seintje voor het mis gaat Project Dit project is een samen- werkingsverband tussen de Faculteit Industrieel Ont- werpen van de TU Delft en Kudding & Partners, een toonaangevende consul- tancy bureau op het ge- bied van sociale veiligheid en welzijn in de zorg. Het project is gefinancierd door NWO Creatieve Indus- trie (KIEM). ZATERDAG 6 FEBRUARI 2016 Achtergrond Veteranen John en Robert zagen meer ellende in Libanon en Sre- brenica dan goed voor hen was. Jaren later kregen ze klachten. Post Traumatische Stress Stoor- nis: worstelen met de oorlog in je hoofd. John: ,,Volgens de statistieken komt tien procent van de uitge- zonden militairen terug met PTSS en twee tot drie procent heeft chronische PTSS. Ik denk dat heel veel mensen niet in die statistieken voorkomen, omdat ze er niet mee te koop lopen in een machocultuur van defensie. Rond 2000, na Irak, is defensie meer aandacht aan PTSS gaan geven en ten tijde van Afghanistan werden nog meer stappen in gezet.’’ John diende in 1981 zes maanden in Libanon. De eerste blauwhel- menmissie sinds de jaren vijftig. ,,Vanaf het moment dat ik terug- kwam, zeiden mijn moeder, zus- sen en vrienden dat ik helemaal was veranderd. Je voelt en ziet dat zelf niet. ’’ Black out Na een beschieting van 24 uur kreeg hij een black out en beland- de in een militair hospitaal. ,,Daar lag ik drie dagen. Niemand heeft me kunnen vertellen wat er pre- cies was gebeurd. Toen ik op Schiphol landde, voelde ik me heel onveilig, want ik werd onge- wapend gedropt. Je moest in de slaapzak altijd je wapen langs je hebben liggen en ineens heb je niks meer.’’ Hij overleefde. ,,Als je jong bent heb je meer energie dus kon ik overleven met PTSS. Van chronisch slaaptekort krijg je pas last als je ouder wordt.’’ In de periode 2003 tot 2011 door- liep hij trajecten om de PTSS aan te pakken, onder meer in een psychotraumacentrum. ,,Ik had me aangeleerd om zo min moge- lijk prikkels te krijgen, ging steeds minder doen en gaf alles op. Ik liet mijn bedrijf naar de knoppen gaan en leefde met de lamellen dicht.’’ Dubbel alert Vriendin Miranda was zijn grote redding. ,,Die woonde in de buurt en vroeg me eens ’s avonds een rondje met de hond te gaan wan- delen. Daar bedankte ik voor want dat kostte me te veel ener- gie. Zeker als het donker is want dan moet ik dubbel alert zijn.’’ Miranda hield aan. Hij ging mee en ze hoorde zijn verhaal. ,,Zij heeft me geleerd om die prikkels waar ik last van had juist meer op te zoeken. Zoals je een spier kunt trainen kun je ook je psyche trai- nen om steeds sterker te worden. Dat jasje dat de TU nu ontwik- kelt, kan ook een soort Miranda zijn voor PTSSers. een trainings- instrument om angsten aan te gaan waardoor je de volgende keer beter bent voorbereid.’’ Robert heeft buddyhond Runo als zijn ’jasje’. Hij diende tien jaar bij de luchtmobiele brigade en was in 1994 en 1995 in Srebrenica. Hij maakte een schietincident mee waar hij niet over wil praten. De stress knalde er in 2002 uit toen zijn zoontje was geboren. , Gruwelijk signaal ,Die huilde heel veel en op een gegeven moment kreeg ik een herbeleving met hem in mijn armen en stond op het punt om hem iets aan te doen. Gelukkig was mijn vrouw erbij die kon ingrijpen.’’ Een gruwelijk signaal dat het goed mis was met Robert. Hij bezocht psychiaters en psy- chologen, maar niets hielp. ,,In 2008 was ik op zoek naar een boom om me op te knopen, dat leek me het beste voor iedereen. Ik zat met twee kleine kinderen thuis en was van het padje af.’’ De echtgenote van een Libanon- ganger met PTSS raadde hem aan naar het militair hospitaal te gaan waar hij na een test direct werd opgenomen. ,,Na zes jaar heb ik de therapie kunnen afsluiten en heb nu weer het plezier in het leven teruggevonden.’’ Dat komt ook door buddyhond Runo. ,,Ru- no heeft mijn leven nog meer verbeterd. Ik slaap weer acht uur per nacht; voor Runo was dat maar drie uur. Ik heb bijna geen nachtmerries meer. Ik snap nog steeds niet goed hoe die hond zo’n maatje kan zijn.’’ De rol van Runo is als een spiegel. ,,Ze geeft weer hoe ik me voel. Als ik gespannen ben, is zij ook on- rustig. Ze spiegelt mijn gedrag en geeft troost. Als ik in het bos loop dan praat ik met Runo, zij kwis- pelt iedere keer weer en geeft me een lik.’’ Runo geeft rust. ,,Vroe- ger was boodschappen doen een ramp: te veel mensen te veel prik- kels en te veel stress. Nu weet ik dat Runo achter me staat zodat ik niet schrik als iemand opeens opduikt.’’ Normaal gezinnetje Zijn vrouw die nog steeds bij hem is, hoeft die rol niet meer te ver- vullen, dit doet Runo nu. ,,Ik neem mijn petje diep voor haar af. Zoveel jaren zoveel ellende. Ik heb haar wel eens een blauw oog geslagen in een nachtmerrie en ze heeft verbaal heel veel van me moeten slikken. We worden nu eindelijk een normaal gezinne- tje.’’ Robert doet het voorlopig zonder stressjasje, maar ziet er als be- stuurslid van veteranenvereni- ging Wounded Warriors zeker toekomst in. ,,Dat jasje kan mis- schien ook preventief werken. Als je militairen met dat textiel uit- rust, kun je vanaf commandopos- ten zien of hun lichaam geen verkeerde stresssignalen afgeeft en ze daar weg halen. Dan kun je in het beginstadium van PTSS iets doen en niet pas na 20 jaar.’’ Worstelen met de oorlog in je hoofd
description
https://www.kudding.nl/site/assets/files/1125/slim_textiel_helpt_stress_controleren.pdf
Transcript of Slim textiel helpt stress controleren
ZATERDAG 6 FEBRUARI 2016
Achtergrond
Jaren later schiet hij in de stress alshij kinderen hoort huilen. En alszijn pasgeboren zoon begint tejanken, moet zijn vrouw ingrijpenvoor hij iets vreselijks begaat.Dit is geen filmscenario, maar dewrede werkelijkheid waar vetera-nen met Post Traumatische StressStoornis mee worstelen. Het voor-beeld is een waargebeurd verhaaluit het leven van veteraan Robert.Een ’wounded warrior’ die twintigjaar na Srebrenica de PTSS kolderin de kop kreeg. Nu werkt hij meeaan een project van de FaculteitIndustrieel Ontwerpen van deTechnische Universiteit Delft omslim textiel te ontwikkelen datveteranen kan leren omgaan metPTSS. Een jas die stresssymptomenherkent en de drager een seintjegeeft voor het mis gaat.Het project van universitair DocentMarco Rozendaal en hoogleraarKaspar Jansen van de TU Delftverkeert nog in het ’kiemstadium’en jaagt op subsidies voor de crea-
tieve industrie om het slimmetextiel door te kunnen ontwikke-len.Eerder werd al op de TU een ’vestjevoor vrouwen in de overgang’gemaakt dat bij opvliegers koelendwerkt. ,,Dat heeft zich technischbewezen. Maar hoe dat vrouwenhelpt, moet je verder onderzoeken.Je kunt de principes van slim tex-tiel ook toepassen in de sport waarmensen temperatuur regelen mettextiel. Of de heftruckchauffeur diesteeds de koelcel in en uit moetrijden en dus ook bij veteranen’’,zegt Jansen.
Slim jasjeOm het idee zichtbaar te maken,werd een filmpje gemaakt over eenslim jasje waarbij je een man metPTSS volgt. Hij schrikt van gewonegeluiden en situaties in het dage-lijks leven waardoor hij flashback-momenten krijgt. Het jasje corri-geert hem.,,Dit is nu nog een concept, maarals we meer onderzoeksmogelijk-heden krijgen, wordt dit werkelijk-heid. We onderzoeken hoe je viadraagbare technologie lichaamsbe-wustzijn kunt versterken. Textieldat contact maakt met je lichaammet je emoties en via biofeedback
je spanning terugkoppelt. Je krijgteen geluid of trilling waardoor je jebeter bewust bent van je eigenreacties’’, zegt Marco.De slimme stof moet helpen stress-reacties of emoties te voelen aanko-men. Zoals bloeddrukverandering,verhoging van lichaamstempera-tuur verhoogde hartslag, ademha-ling die hoog gaat zitten in plaatsvan lage buikademhaling. ,,Hetkan een stress zijn die naar agressieleidt, maar het kan ook zijn dat jeje heel ongemakkelijk gaat voelen.Je lichaam leert dat via het textielaanvoelen waardoor je je je eigenreacties beter bewust bent en kuntaanpassen’’, zegt Rozendaal.
Muscle wireKaspar Jansen: ,,Het idee is dat wehet jasje uitrusten met musclewire, dat is draad dat bijvoorbeeldbij verwarming terugspringt in deoriginele vorm. Met dat draad kunje de vorm van het textiel verande-ren en het even rond de onderbuiklaten samentrekken. Een van deontspanningsoefeningen bij stressis dat je vanuit je onderbuik moetademen om de ademhaling vanhoog naar laag te brengen. Datkalmeert.’’Een andere mogelijkheid is het
jasje uit te rusten met luchtkanaal-tjes. Als die opblazen komt er meerspanning op het textiel, waardoorhet vest zich om je heen klemt omje even vast te houden. ,,We gaanmet een afstudeerproject onderzoe-ken wat het effectiefst werkt. Ikhoop dat we over een half jaar eenvoorbeeldvestje hebben dat deveteranen kunnen uitproberen.’’
LichaamsbewustzijnNiet alleen de technologie wordtuitgezocht er wordt ook samen-werking gezocht met psychothera-peuten die inzicht hebben in hetlichaamsbewustzijn van mensen.,,Het jasje moet zelfversterkendzijn een soort coach die je helptmet bewustwording van je eigenlichaam en signalen op te pikkendie er voor jou toe doen.’’ ,,Zo’n jasje kan veteranen die nuthuis op de bank zitten uit hunisolement halen. Zo’n slim jasje ofshirt geeft onafhankelijkheid waar-door niet aldoor iemand met jemee hoeft te lopen. Je kunt binneneen veteranengroep de jasjes ookverbinden via een app met elkaar.Zodat je van elkaar kunt zien hoehet met iemand gaat net als meteen game in een groep’’, zegt Ro-bert. ■Kaspar Jansen (l) en Marco Rozendaal helpen veteraan John in een speciaal jasje. Op de voorgrond veteraan Robert met buddyhond Runo. FOTO ELLA TILGENKAMP
Oorlogsveteranen en de Technische UniversiteitDelft werken samen aan een project om slimtextiel te ontwikkelen dat veteranen kan lerenomgaan met stressstoornissen (PTSS). Een jasjemoet de stresssymptomen herkennen en dedrager een seintje geven voor het mis gaat.
Tekst: Rien Floris Foto: Ella Tilgenkamp
Slim textiel helptstress controleren
Hij heeft onder vuurgelegen in oorlogs-gebied. Kinderenhet slachtoffer zienworden van gruwe-
len. Dat gaat je niet in je kouwekleren zitten.
Jasje geeft dragereen seintje voor
het mis gaat
ProjectDit project is een samen-werkingsverband tussen deFaculteit Industrieel Ont-werpen van de TU Delft enKudding & Partners, eentoonaangevende consul-tancy bureau op het ge-bied van sociale veiligheiden welzijn in de zorg. Hetproject is gefinancierddoor NWO Creatieve Indus-trie (KIEM).
ZATERDAG 6 FEBRUARI 2016
Achtergrond
Veteranen John en Robert zagenmeer ellende in Libanon en Sre-brenica dan goed voor hen was.Jaren later kregen ze klachten.Post Traumatische Stress Stoor-nis: worstelen met de oorlog in jehoofd.John: ,,Volgens de statistiekenkomt tien procent van de uitge-zonden militairen terug metPTSS en twee tot drie procentheeft chronische PTSS. Ik denkdat heel veel mensen niet in diestatistieken voorkomen, omdat zeer niet mee te koop lopen in eenmachocultuur van defensie. Rond2000, na Irak, is defensie meeraandacht aan PTSS gaan geven enten tijde van Afghanistan werdennog meer stappen in gezet.’’
John diende in 1981 zes maandenin Libanon. De eerste blauwhel-menmissie sinds de jaren vijftig.,,Vanaf het moment dat ik terug-kwam, zeiden mijn moeder, zus-sen en vrienden dat ik helemaalwas veranderd. Je voelt en ziet datzelf niet. ’’
Black outNa een beschieting van 24 uurkreeg hij een black out en beland-de in een militair hospitaal. ,,Daarlag ik drie dagen. Niemand heeftme kunnen vertellen wat er pre-cies was gebeurd. Toen ik opSchiphol landde, voelde ik meheel onveilig, want ik werd onge-wapend gedropt. Je moest in deslaapzak altijd je wapen langs je
hebben liggen en ineens heb jeniks meer.’’ Hij overleefde. ,,Als jejong bent heb je meer energie duskon ik overleven met PTSS. Vanchronisch slaaptekort krijg je paslast als je ouder wordt.’’ In de periode 2003 tot 2011 door-liep hij trajecten om de PTSS aante pakken, onder meer in eenpsychotraumacentrum. ,,Ik hadme aangeleerd om zo min moge-lijk prikkels te krijgen, gingsteeds minder doen en gaf allesop. Ik liet mijn bedrijf naar deknoppen gaan en leefde met delamellen dicht.’’
Dubbel alertVriendin Miranda was zijn groteredding. ,,Die woonde in de buurt
en vroeg me eens ’s avonds eenrondje met de hond te gaan wan-delen. Daar bedankte ik voorwant dat kostte me te veel ener-gie. Zeker als het donker is wantdan moet ik dubbel alert zijn.’’Miranda hield aan. Hij ging meeen ze hoorde zijn verhaal. ,,Zijheeft me geleerd om die prikkelswaar ik last van had juist meer opte zoeken. Zoals je een spier kunttrainen kun je ook je psyche trai-nen om steeds sterker te worden.Dat jasje dat de TU nu ontwik-kelt, kan ook een soort Mirandazijn voor PTSSers. een trainings-instrument om angsten aan tegaan waardoor je de volgendekeer beter bent voorbereid.’’Robert heeft buddyhond Runo als
zijn ’jasje’. Hij diende tien jaar bijde luchtmobiele brigade en wasin 1994 en 1995 in Srebrenica. Hijmaakte een schietincident meewaar hij niet over wil praten. Destress knalde er in 2002 uit toenzijn zoontje was geboren. ,
Gruwelijk signaal,Die huilde heel veel en op eengegeven moment kreeg ik eenherbeleving met hem in mijnarmen en stond op het punt omhem iets aan te doen. Gelukkigwas mijn vrouw erbij die koningrijpen.’’ Een gruwelijk signaaldat het goed mis was met Robert.Hij bezocht psychiaters en psy-chologen, maar niets hielp. ,,In2008 was ik op zoek naar een
boom om me op te knopen, datleek me het beste voor iedereen.Ik zat met twee kleine kinderenthuis en was van het padje af.’’ De echtgenote van een Libanon-ganger met PTSS raadde hem aannaar het militair hospitaal te gaanwaar hij na een test direct werdopgenomen. ,,Na zes jaar heb ikde therapie kunnen afsluiten enheb nu weer het plezier in hetleven teruggevonden.’’ Dat komtook door buddyhond Runo. ,,Ru-no heeft mijn leven nog meerverbeterd. Ik slaap weer acht uurper nacht; voor Runo was datmaar drie uur. Ik heb bijna geennachtmerries meer. Ik snap nogsteeds niet goed hoe die hondzo’n maatje kan zijn.’’
De rol van Runo is als een spiegel.,,Ze geeft weer hoe ik me voel. Alsik gespannen ben, is zij ook on-rustig. Ze spiegelt mijn gedrag engeeft troost. Als ik in het bos loopdan praat ik met Runo, zij kwis-pelt iedere keer weer en geeft meeen lik.’’ Runo geeft rust. ,,Vroe-ger was boodschappen doen eenramp: te veel mensen te veel prik-kels en te veel stress. Nu weet ikdat Runo achter me staat zodat ikniet schrik als iemand opeensopduikt.’’
Normaal gezinnetjeZijn vrouw die nog steeds bij hemis, hoeft die rol niet meer te ver-vullen, dit doet Runo nu. ,,Ikneem mijn petje diep voor haar
af. Zoveel jaren zoveel ellende. Ikheb haar wel eens een blauw ooggeslagen in een nachtmerrie en zeheeft verbaal heel veel van memoeten slikken. We worden nueindelijk een normaal gezinne-tje.’’Robert doet het voorlopig zonderstressjasje, maar ziet er als be-stuurslid van veteranenvereni-ging Wounded Warriors zekertoekomst in. ,,Dat jasje kan mis-schien ook preventief werken. Alsje militairen met dat textiel uit-rust, kun je vanaf commandopos-ten zien of hun lichaam geenverkeerde stresssignalen afgeeften ze daar weg halen. Dan kun jein het beginstadium van PTSSiets doen en niet pas na 20 jaar.’’
Worstelen met de oorlog in je hoofd
edward
Markeren
Kudding & Partners,
