Quick Scan mogelijke impact EPR voor textiel - kplusv.nl · 3.3 EPR in Nederland 15 3.4 EPR voor...

Quick Scan mogelijke impact EPR voor textiel

Opdrachtgever: Ministerie van IenW

Arnhem, 5 juni 2018 Ons kenmerk 1017339-004/eco/tha

©KplusV

Quick Scan mogelijke impact EPR voor textiel

Opdrachtgever: Ministerie van IenW Arnhem, 5 juni 2018 Ons kenmerk 1017339-004/eco/tha

Contactpersoon: Eric Copius Peereboom +31 6 27 08 55 24 [email protected]

5 juni 2018. Ons kenmerk 1017339-004/eco/tha/eco/pti 4

Inhoud

1 Inleiding 5

1.1 Aanleiding, doel en opzet van deze Quick Scan 5

1.2 Ontwikkelingen EPR in het algemeen en voor textiel 5

2 Marktverkenning textiel 8

2.1 De textielketen 8

2.2 Internationale markt voor gebruikt textiel 12

2.3 Bedrijfstextiel 13

3 Kansen en uitdagingen EPR voor textiel 14

3.1 EPR als beleidsinstrument voor recycling 14

3.2 Reeds bestaande EPR-implementaties 14

3.3 EPR in Nederland 15

3.4 EPR voor textiel? 15

3.5 EPR voor textiel in vergelijkend perspectief 16

3.6 Sentiment in de markt tegenover EPR? 17

4 Aanpak en inhoud EPR voor textiel 19

4.1 Basis voor een aanpak voor EPR voor textiel 19

4.2 Inhoudelijke aandachtspunten 21

4.3 Organisatie van EPR voor textiel 28

4.4 Fasering van EPR voor textiel 28

5 Bevindingen en aanbevelingen 30

5.1 Bevindingen 30

5.2 Aanbevelingen 30

Bijlagen

Bijlage 1 Overzicht hoeveelheden im- en export 2016 (bron: CBS) 32

Onze contactgegevens 33


1.1 Aanleiding, doel en opzet van deze Quick Scan Het ministerie van IenW heeft KplusV gevraagd een Quick Scan uit te voeren

naar de textielketen, in het bijzonder de mogelijke impact van Extended

Producer Responsibility (EPR1) op deze keten.

Doel is daarmee voor het ministerie in een afgebakende korte periode een

inventarisatie uit te voeren en zo feitelijkheden en aandachtspunten te

inventariseren en sentimenten uit de textielketen op een rij te zetten over

wat het instrument EPR zou kunnen betekenen voor het circulair maken van

de textielketen.

Voor het uitvoeren van deze Quick Scan zijn eerdere onderzoeken naar EPR

geraadpleegd en zijn gesprekken gevoerd met enkele

branchevertegenwoordigers uit de textielketen. Aanvullend is gebruik

gemaakt van kennis en ervaringen van een publieke inzamelorganisatie,

alsmede aanwezige kennis en ervaring bij RWS. Samen met analyse en

inzichten van de auteurs heeft dit geleid tot deze Quick Scan.

Eerst wordt daarin de textielketen geschetst. Vervolgens wordt ingegaan op

het instrument EPR en op de kansen en uitdagingen van dit instrument voor

het circulair maken van de textielketen. Tot slot wordt een aanzet gegeven

voor aandachtspunten en mogelijke aanpak voor het ministerie van IenW,

mocht invoering van EPR voor de textielketen worden overwogen.

Het gegeven dat dit een Quick Scan betreft die in een beperkte periode is

uitgevoerd, brengt met zich mee dat er vervolgvragen zullen zijn.

1 In deze Quick Scan gebruiken we de begrippen EPR, Extended Producer Responsibility,

“producentenverantwoordelijkheid” en “uitgebreide producentenverantwoordelijkheid” voor het zelfde concept.

In het laatste hoofdstuk komen de belangrijkste inzichten en deze

vervolgvragen aan de orde.

Focus in deze Quick Scan ligt daarbij op textiel dat wordt gekocht en

afgedankt door consumenten / huishoudens. Wanneer daar informatie over

beschikbaar is, komt bedrijfstextiel aan de orde.

In deze Quick Scan wordt regelmatig een vergelijking gemaakt met de EPR

systemen voor verpakkingen en voor elektronica. Zowel qua hoeveelheden,

het gebruik als de (fijnmazige) distributie en inzameling worden deze ketens

gezien als vergelijkbaar met de keten van textiel bij huishoudens.2

1.2 Ontwikkelingen EPR in het algemeen en voor textiel

Circulaire economie

Rijksoverheid en bedrijfsleven werken samen aan een transitie naar een

circulaire economie. In de circulaire economie bestaat geen afval en worden

grondstoffen steeds opnieuw gebruikt.

• Circulair ontwerpen en preventie van materiaalgebruik zorgt er voor dat

materialen en producten niet in de keten komen.

• Materialen en producten die niet meer als zodanig zijn te gebruiken

kunnen middels recycling weer geschikt worden gemaakt voor een

nieuwe toepassing. Daarmee wordt voorkomen dat zij worden verbrand

of gestort, wat gepaard gaat met de nodige milieuwinst.

2 Verkoop en afdanking van bijvoorbeeld auto’s, autobanden en vlakglas gebeurt in andere hoeveelheden bij een beperkt aantal gespecialiseerde kanalen.

1 Inleiding


Het verminderen van het gebruik van nieuwe grondstoffen voor textiel maar

ook hergebruik en recycling van textiel bespaart o.a. water, chemicaliën,

landgebruik, organische grondstoffen en fossiele grondstoffen.

EPR als instrument voor circulaire economie

Producentenverantwoordelijkheid is een instrument dat prikkels geeft voor

circulair ontwerpen, preventie van materiaalgebruik, hoogwaardig

hergebruik en hoogwaardige recycling.

Verschillende partijen binnen de Europese Unie, de overheid, branches en

milieuorganisaties spreken over uitbreiding van de producenten-

verantwoordelijkheid als middel om mogelijk een grote bijdrage te leveren

aan de overall recyclingdoelstellingen van producten en materialen.

EPR voor textiel

Over producenten en hun verantwoordelijkheid voor textiel is reeds in

verschillende (overheids)kaders aan de orde geweest.

• Transitieagenda Consumptiegoederen (Grondstoffenakkoord) (2018):

textiel is één van de productgroepen binnen de Transitieagenda

Consumptiegoederen. Textiel is gecategoriseerd als een product met een

(middel)lange omloopcyclus.

− In de Transitieagenda wordt nader onderzoek naar

producentenverantwoordelijkheid aanbevolen. Zoals onderzoek naar

diversificatie van tarieven binnen verwijderingsbijdragen en naar

diversificatie tussen hoogwaardige en laagwaardige(r) vormen van

recycling binnen de recyclingdoelstellingen.

3 IenW heeft in 2016 onderzoek laten doen naar de opties voor toepassing van

producentenverantwoordelijkheid op nieuwe stromen en de mogelijkheden voor versterking van het EPR instrument zelf. Nieuwe stromen die relevant zijn voor Nederland zijn textiel, matrassen, luiers en bouwmaterialen). Producentenverantwoordelijkheid geeft prikkels voor circulair ontwerpen, preventie van materiaalgebruik, hoogwaardig hergebruik en hoogwaardige recycling.

• Rijksbrede programma Circulaire Economie (2016): dit programma, dat

voortbouwt op het VANG-programma, noemt uitbreiding van

producentenverantwoordelijkheid voor textiel (maar ook voor matrassen

en luiers) als interessante mogelijkheid. Volgens het programma, dat

voortbouwt op het VANG-programma, kan dit op vrijwillige basis vanuit

de branche of juist vanuit regelgeving verwezenlijkt worden3. Er zijn

mogelijkheden voor versterking van het EPR instrument zelf én

mogelijkheden voor toepassing van producentenverantwoordelijkheid op

nieuwe stromen.

• Green Deal Duurzame Inzameling Textiel (2012)4: in deze green deal is

veel aandacht voor het sluiten van de kringloop alsmede voor de sociale

aspecten in de textielketen.

• Meer en Betere Recycling (2017): KplusV heeft

producentenverantwoordelijkheid voor stromen als textiel onderzocht in

haar rapport 'Sturingsmodel recyclebaar afval' (2017) opgesteld in

opdracht van Rijkswaterstaat in het kader van de Green Deal 'Meer en

Betere Recycling'. Het rapport schetst welke sturingsinstrumenten er zijn

voor meer en betere recycling van grof huishoudelijk afval, bouwen

sloopafval en bedrijfsafval. De productstroom textiel heeft in deze

stromen een groot aandeel. Producentenveranwoordelijkheid als

sturingsinstrument kon niet generiek gemodelleerd worden omdat

hiervoor een veelheid aan producten in de consumentenmarkt en de

business-to-businessmarkt in kaart gebracht dient te worden.

4 Betrokken partijen: branchevereniging Kringloopbedrijven Nederland (BKN), CWB Mitex, Henri Vernooy & Zoon BV, Leger des Heils ReShare BV, Modint, NVRD Koninklijke Vereniging voor Afval-Reinigingsmanagement, Stichting Humana, Stichting Kledinginzameling Charitatieve Instellingen (KICI), Stichting Milieu Centraal, Vereniging Importeurs Verre Oosten (VIVO), Vereniging van Grootwinkelbedrijven in Textiel (VGT), VHT Vereniging Herwinning Textiel, Wieland Textiles BV.


• Huidige EPR systemen: tevens kan uit de

producentenverantwoordelijkheid voor bijvoorbeeld

verpakkingsmaterialen de lering worden getrokken dat een effectieve

inzet van dit instrument in ieder geval ambitieuze

hergebruiksdoelstellingen vereist, alsmede een 'financiële feedback' van

alle ketenkosten inclusief de kosten van afzet van niet-recyclebaar

materiaal bij gebrek aan afzetkanalen.

• Andere landen: in Frankrijk5 geldt al een stelsel voor

producentenverantwoordelijkheid voor textiel. Op dit moment wordt

door IenW gekeken hoe zij dit geregeld hebben, en wat Nederland daar

eventueel van kan leren. In Scandinavische landen is onderzoek gedaan

naar invoering van EPR voor textiel en de in te zetten

beleidsinstrumenten.

5 Frankrijk heeft EPR geïmplementeerd met terugnametargets op textiel, huishoudlinnen en

schoenen. Producenten/importeurs moeten 50% van de op de markt gebrachte volumes terugnemen. Meer dan 20% van de ingezamelde materialen moet worden gerecycled en meer dan 95% moet worden 'gevaloriseerd' (recycling + energieterugwinning).


2.1 De textielketen In dit hoofdstuk wordt op hoofdlijnen ingegaan op de verschillende

ketenstappen voor textiel en gegevens die hierover bekend zijn. Dit gebeurt

aan de hand van onderstaand figuur6, dat de textielketen schetst van

fabricage tot verwerking en toepassing.

Het is daarbij niet de intentie een volledig sluitende massabalans van de

textielketen op te stellen of cijfers nieuw te onderzoeken. Doel is

ordegroottes uit beschikbare onderzoeken zodanig weer te geven dat dit

houvast geeft voor beleidsbeslissingen rondom textiel.

6 Zoals elk model is ook deze figuur een sterk vereenvoudigde weergave van de werkelijkheid. 7 “Massabalans van in Nederland ingezameld en geïmporteerd textiel”, FFact, 14/11/2014.

2.1.1 Fabricage

• Het merendeel van de in Nederland gebruikte textiel wordt geïmporteerd

uit het buitenland.

• Er zijn voor Nederland geen eenduidige cijfers bekend van de totale

hoeveelheid textiel 'put on market' via producenten en importeurs van

textiel. Textiel wordt geregistreerd in termen van aantal stuks, aantal

paar, hoeveelheid vierkante meter en een 'eenheid onbekend'.

Inzamelaars registreren daarbij in kilogrammen. In bijlage 1 is een

overzicht opgenomen van geïmporteerde en geëxporteerde eenheden

textiel.

• Op basis van FFact onderzoek uit 20147 zou kunnen worden ingeschat dat

er in 2012 sprake was van circa 235 kton afgedankt textiel in Nederland

vanuit huishoudens (90 kton ingezameld plus 145 kton in restafval, circa

13,8 kg per inwoner). In Frankrijk, waar EPR voor textiel is ingevoerd, gaat

het volgens onderzoek van Ernst &Young (EY) uit 20168 om ruim 9 kg per

inwoner. Voor Nederland zou dit (op basis van de Franse cijfers)

betekenen circa 153 kton textiel; een factor 1,5 tussen FFact en EY.

• In Nederland zijn volgens het CBS in 2017 (op basis van

classificatiecodering) circa 2.100 bedrijven werkzaam in de

textielindustrie en 2.175 bedrijven in de kledingindustrie. Waarschijnlijk

is hier deels sprake van overlap in bedrijven.

• Naast spinnerijen (30), weverijen (40), textielverdelingsbedrijven (465) is

het merendeel actief in de categorie 'overige textielproductenindustrie'

(1.570).

• Ten behoeve van de fabricage wordt textiel geïmporteerd. Het betreft

grofweg de volgende aantallen9:

− circa 682 miljoen vierkante meter (met name synthetische of

kunstmatige filamenten, verder weefsels, watten en tapijten);

8 Exploration of the Role of Extended Producer Responsibility for the circular economy in the Netherlands, EY, 27/06/2016.

9 De branche en CBS hanteren verschillende eenheden in haar registratie.

Fabricage

Distributie

Gebruik

AfdankingInzameling

Verwerking

Toepassing

2 Marktverkenning textiel


− circa 533 miljoen paar (kleding en kledingtoebehoren);

− circa 1,4 miljard stuks (kleding en kledingtoebehoren);

− circa 894 miljoen onbekende eenheden (kleding en

kledingtoebehoren).

• Het aantal importeurs van gebruikt textiel is niet eenduidig. De

Nederlandse Vereniging van Kleding & Textielagenten/-importeurs

(NVKT) telt momenteel 100 leden. Echter, elke organisatie/winkelier kan

besluiten ook zelf gebruikte kleding/textiel te importeren.

2.1.2 Distributie

• Het aantal winkels dat kleding verkoopt in Nederland ligt rond de 9.000;

daarnaast/daarbij zijn er circa 610 winkels die stoffen en textiel

verkopen.

• Naast winkeliers is er nog sprake van circa 2.440 markthandelaren in

textiel en 90 groothandelaren in textielgrondstoffen.

• Naast distributie via fysieke winkels in Nederland, kopen consumenten

veel kleding via Nederlandse en buitenlandse webshops en kopen

consumenten kleding tijdens reizen in het buitenland.

2.1.3 Gebruik en afdanking

• Consumenten danken textiel af na een bepaalde periode van gebruik.

• Er is in toenemende mate sprake van 'fast-fashion': elke 6 weken moet er

een nieuwe collectie in de winkels hangen. De omloopsnelheid van textiel

wordt daardoor groter.

• Bijna 70% van de Nederlanders geeft aan tussen de 5 en ruim 20

ongedragen kledingstukken in de kast te laten hangen. Wordt de kleding

alsnog weggedaan dan is dit omdat het niet meer past (62,7%), omdat

het überhaupt nooit gedragen wordt (54,7%) of omdat de kleding kapot

of versleten is (50,4%)10.

10 Bron: Kien, 2013 11 Bron: Ruigrok NetPanel (2016).

• Onderzoek in 2016 wijst uit dat Nederlanders gemiddeld denken dat een

op de vijf kledingstukken die ze in huis hebben, ongebruikt in de kast

liggen.11

2.1.4 Inzameling

• Gemiddeld wordt landelijk circa 4,2 kg per inwoner ingezameld

(Benchmark huishoudelijk afval, NVRD, peiljaar 2016), omgerekend circa

70 kton. Dit is (deels) inclusief schoeisel.

• Gemiddeld belandt nog 7,9 kg textiel per inwoner in het restafval (totaal

circa 135 kton).

• De kwaliteit van ingezameld textiel gaat achteruit doordat er steeds meer

textiel in de textielbak gaat (door promotie hiervan) in combinatie met

toename van goedkopere kwaliteiten textiel. Ook komt het voor dat uit

gesorteerd materiaal wordt ‘gedumpt’ omdat de afzet van textiel12

steeds moeilijker wordt. Hierdoor neemt de kwaliteit (waarde) van het

origineel ook af.

• De manier van inzamelen verschilt per regio en heeft invloed op de

kwaliteit van het originele textiel. Ondergrondse containers zijn slecht

voor de kwaliteit van textiel. Handlossen van bovengrondse containers is

het beste voor het textiel. Bij inzameling met de BEST-tas is gemiddeld

45% van de inhoud textiel. Gemeenten met DIFTAR hebben een hoger

percentage aan laagwaardig textiel en meer afval in het textiel dan

gemeenten zonder DIFTAR.

• De belangrijke spelers op de inzamelmarkt zijn Leger des Heils, ReShare

en Sympany (beiden zamelen circa 25 kton textiel per jaar in).

12 Geplukt textiel is textiel dat is datgene dat over blijft wanneer ingezameld textiel wordt gesorteerd op de waardevolle stomen, met name herdraagbaar textiel.


2.1.5 Verwerking

• De eerste stap binnen verwerking is sorteren.

• Er is onderscheid te maken in grof sorteren ('cherry-picking' / plukken) op

herdraagbaar textiel en meer fijn sorteren op kleur, maat, seizoen, vezel,

etcetera.

• Fijn sorteren van textiel is een must; zowel voor hergebruik, recycling als

voor transparantie.

• Ongesorteerd (origineel minus A-kwaliteit), geplukt textiel gaat nu veelal

naar Oekraïne (Oost-Europa): 40%-60% wordt dan daar verkocht in

winkels.

• Afgedankt textiel (vooral kleding) dat gescheiden wordt ingezameld,

wordt thans (manueel) gesorteerd in termen van “verkoopbaarheid” voor

verkoop in (Europese) winkels (kringloopwinkels, vintagewinkels) of voor

de exportmarkt (vooral ontwikkelingslanden).

• Bekende spelers op de sorteermarkt zijn: Wieland, Vernooy Textile

Recyclers (SORT) en De Boer Groep. Sorteerders gaan soms partnerships

aan met publieke partijen (bijvoorbeeld SORT met RD4) of

kringloopwinkels.

• De grote 'commerciële' sorteerders importeren ook veel textiel uit het

buitenland om het vervolgens gesorteerd weer af te zetten.

• Niet meer herbruikbare kleding wordt nu weinig gesorteerd op

samenstelling (katoen, polyester, polyester/katoen, etcetera). Dit zou

evenwel de recycling tot grondstoffen faciliteren. Middels de Fibresort-

technologie kunnen inmiddels grote volumes automatisch worden

gesorteerd op type textielvezel.

2.1.6 Recycling en andere toepassing

• Bij de export van het in Nederland ingezamelde textiel bestaat

onduidelijkheid over de verdere verwerking in de keten. In deze landen is

het niet duidelijk welke recyclingresultaten worden gehaald.

Mogelijk komt de uitval van het sorteerproces voor een deel op een

stortplaats terecht.

13 Een fractie bestaand uit zeer kleine textieldeeltjes.

• Afvoerkanalen van reststromen van sortering zijn niet altijd transparant.

Het is veelal onbekend wat de uiteindelijke toepassing van de

uitgesorteerde stromen is (recycling/verbranden/stort/anders).

• Veel textiel komt terecht in de fluff-fractie13 van shredder-installaties en

in RDF/SRF-verbrandingsproducten.

• Textiel dat terecht komt in grofvuil wordt verbrand.

• Bepaalde stromen van afgedankte kleding, in het bijzonder

bedrijfskleding, zoals afgedragen uniformen, beschermkleding die niet

langer voldoet aan veiligheidsnormen, vervuilde kleding, corporate

identity kleding, et cetera mogen omwille van veiligheid, frauduleus

gebruik of eigendomsrecht niet als dusdanig hergebruikt worden en

moeten traceerbaar vernietigd worden.


Figuur 1 Verwerking huishoudelijk textiel en niet-textiele restromen in binnen- en buitenland (bron: FFACT).


Figuur 2 Hoeveelheden ingezameld en verwerkt huishoudelijk

textiel (bron: FFACT, bewerking KplusV).

2.2 Internationale markt voor gebruikt textiel • Er is sprake van een wereldmarkt voor gebruikt textiel. Nederland is een

belangrijke speler op die markt. Vanuit Nederland vindt veel import en

export van gebruikt textiel plaats. Ook kiezen Nederlandse inzamelaars

vanuit concurrentieoverwegingen er steeds vaker voor om het

ingezamelde textiel buiten Nederland te laten sorteren of nasorteren. In

Oost-Europa en Aziatische landen als China, India en Bangladesh liggen

bijvoorbeeld de arbeidskosten voor sorteren veel lager dan in Nederland.

• In toenemende mate komt de exportmarkt onder druk te staan door

importverboden van tweedehands (herdraagbaar) textiel. Zo wordt

bijvoorbeeld per 01-01-2019 in Rwanda, Uganda en Tanzania een

importverbod van kracht. Dit ter bevordering van de eigen productie plus

verkoop van textiel in deze landen.

• Ook is een relevante ontwikkeling dat steeds meer landen, zeker China,

geen afval meer importeren: Nederland (en andere Europese landen)

moeten zelf hun stromen verwerken omdat andere landen ze niet meer

willen, én omdat we de verwerking in andere landen vaak ook niet meer

willen (arbeid, milieu).

Verwerking in NL binnen textielketen 199kton

Overig niet gescheiden textielafval

Gescheiden inzameling 90 kton

Niet gescheiden inzameling (HH

restafval) 145 kton

Gescheiden inzameling

gemeenten 65 kton

Gescheiden inzameling retailers

Gescheiden inzameling overig

Verwerking in NL buiten textielketen (verbranden):

145 kton

Niet gescheiden inzameling

Import naar textielketen in NL: 109kton

Export / verwerking buiten NL in textielketen 64,3 kotn

Export / verwerking buiten textielketen 0,1 kton


2.3 Bedrijfstextiel • Bedrijfstextiel is een mix van zeer uiteenlopende producten waarvan een

belangrijke groep kleding is zoals werkkleding, uniformen en

werkhandschoenen, vaak met bedrijfseigen logo’s, speciale kleuren of

design.

• Daarnaast is er een groep van linnen waaronder bedlinnen, tafellinnen,

keukenhanddoeken, badhanddoeken en sanitair textiel zoals

rolhanddoeken, poetsdoeken en handdoeken.

• Een derde groep omvat zeer specifiek textiel waaronder OK-

afdekmateriaal, beschermende kleding zoals kogelwerende vesten en

beschermende pakken tegen chemicaliën of bio-contaminatie; vaak

gelden hier zeer specifieke eisen en moeten een aantal van dergelijke

producten gecertificeerd worden. Zo moet OK-afdekmateriaal steriel zijn

en beschermkledij voldoen aan de normen van toepassing op het domein

waartegen ze beschermen.

• Er wordt circa 1,8 miljoen stuks werken bedrijfskleding geïmporteerd;

het merendeel afkomstig uit Europa (1,5 miljoen). Er wordt circa 0,6

miljoen stuks geëxporteerd; ook hier het merendeel binnen Europa (0,5

miljoen stuks). De hoeveelheid put-on-market aan werken

bedrijfskleding ligt derhalve ergens tussen 1,2 miljoen(1,8-0,6) en 1,8

miljoen stuks (zie ook bijlage 1).

• De “niet fashion”-producten kunnen in principe gemakkelijker worden

ingezameld bij de grote gebruikers (winkelketens, overheidsbedrijven) of

de eigenaars van de kleding (linnenverhuurders, wasserijen). Deze grote

hoeveelheden van gelijke samenstelling zijn goed te recyclen.

• Andere interessante afvalstromen binnen bedrijfstextiel voor

grondstofrecycling zijn het textielproductie-uitval, restrollen, snijresten

van confectiebedrijven en oude niet-verkoopbare voorraden. Deze

stromen zijn immers niet verontreinigd en veelal van hoge en bekende

kwaliteit.


3.1 EPR als beleidsinstrument voor recycling Extended Producer Responsibility (EPR) is een belangrijk instrument in

afvalbeleid.

• Het houdt – kortweg - in dat het bedrijfsleven (producenten/importeurs)

verantwoordelijkheid draagt voor de opzet, uitvoering en bekostiging van

een inname- en verwerkingsstructuur voor de producten die zij leveren,

inclusief verkoop/vermarkting van gerecyclede producten en materialen.

• Deze producentenverantwoordelijkheid moet bijdragen aan verschillende

recyclingdoelstellingen voor producten en materialen.

Hieronder worden enkele veelgebruikte definities, doelen en vormen van

EPR weergegeven.

Definitie van EPR

• De OECD14 definieert Extended Producer Responsibility (EPR) als:

− een concept waarin fabrikanten en importeurs van producten in

belangrijke mate verantwoordelijk zijn voor de milieu-impact van hun

producten gedurende de productlevenscyclus, inclusief impacts van

selectie van materialen voor die producten eerder in de keten,

impacts van het productieproces van de producent zelf en impacts van

het gebruik en verwijdering van de producten.

− fabrikanten accepteren hun verantwoordelijkheid wanneer ze hun

producten zo ontwerpen dat ze de milieu-impact in de levenscyclus

minimaliseren en ze juridische, fysieke of socio-economische

verantwoordelijkheid accepteren voor milieu-impact die niet door

ontwerp kan worden geëlimineerd.

14 http://www.oecd.org/env/waste/factsheetextendedproducerresponsibility.htm 15 http://www.keepeek.com/Digital-Asset-Management/oecd/environment/extended-producer-

responsibility_9789264189867-en#.WmXJXK9y6xo, paragraaf 2.3

Doelen van EPR

• De OECD onderkent 4 (principiële) doelen15 die beoogd kunnen worden

met de invoeren van EPR:

1. Verminderen van gebruik van (primaire) grondstoffen.

2. Afvalpreventie.

3. Verminderen van milieu-impact van producten.

4. Sluiten van materiaalkringlopen.

Vormen van EPR

• Lindhqvist16 onderkent 5 soorten verantwoordelijkheden van EPR:

1. Financiële verantwoordelijkheid voor de post-consumer fase.

2. Fysieke verantwoordelijkheid voor de post-consumer fase.

3. Informatieverantwoordelijkheid voor de post-consumer fase.

4. Eigenaarschap in de post-consumer fase.

5. Aansprakelijkheid in de post-consumer fase.

3.2 Reeds bestaande EPR-implementaties • Bij veel implementaties van EPR-systemen worden de

verantwoordelijkheden 1 en 2 vaak (in Europa, in Nederland, in andere

landen) toegepast. Dit betekent dat het bedrijfsleven vaak financiële

verantwoordelijkheid en/of fysieke verantwoordelijkheid voor

producten en materialen in de post-consumer fase heeft.

• De verantwoordelijkheden 3 t/m 5 komen vaak wat minder aan de orde,

hoewel bij AEEA (elektronica) wel een informatieverplichting bestaat

over demontage.

• Het eigenaarschap van afval is een bron van (potentieel) conflict bij EPR.

16 https://www.iiiee.lu.se/thomas-lindhqvist

3 Kansen en uitdagingen EPR voor textiel

http://www.keepeek.com/Digital-Asset-Management/oecd/environment/extended-producer-responsibility_9789264189867-en#.WmXJXK9y6xo

http://www.keepeek.com/Digital-Asset-Management/oecd/environment/extended-producer-responsibility_9789264189867-en#.WmXJXK9y6xo


3.3 EPR in Nederland Bestaande EPR systemen

In de Europese regelgeving ligt EPR in vast in diverse Richtlijnen, bijvoorbeeld

voor WEEE (electrische en electronische apparatuur- AEEA) en voor

Packaging Waste (verpakkingen). Dat gaat nu over in Europees beleid voor de

Circulaire Economie. Binnen de Europese Commissie en binnen lidstaten

wordt verder gedacht over een traject voor een uniform stelsel van

producentenverantwoordelijkheid tussen een aantal Europese lidstaten en

branches. Belangrijk aspect hierbij is een Europees gelijk speelveld voor

partijen.

In Nederland geldt momenteel al een producentenverantwoordelijkheid voor

de afvalstromen van onder meer autowrakken, autobanden, AEEA en

verpakkingsmateriaal, zoals van glas, drankenkartons en kunststof. Dit op

basis van Europese regelgeving voor recycling.

Voorbeeld: EPR voor verpakkingen

Nederland moet bijvoorbeeld op grond van Europese Verpakkingsafvalrichtlijn

94/62/EG doelstellingen halen voor materiaalhergebruik en nuttige toepassing van

verpakkingsafval. Sinds 1 januari 2006 werd producentenverantwoordelijkheid

vastgelegd in het Besluit beheer verpakkingen en papier en karton, overgegaan in

het Besluit beheer verpakkingen 2014. Het verpakkende bedrijfsleven is

verantwoordelijk voor de organisatie en kosten van de inzameling en recycling van

hun verpakkingsmaterialen. Basis voor de AMvB is de Wet Milieubeheer.

Producenten of importeurs (die als eerste een van bovenstaande producten

op de Nederlandse markt brengen) kunnen individueel of als collectief een

inname- en verwerkingsstructuur opzetten. In sommige gevallen is

aansluiting bij een collectieve organisatie verplicht.

De producentenverantwoordelijkheid geldt voor producenten of importeurs

die als eerste een product (van bovenstaande soorten) op de Nederlandse

markt brengen.

Producenten en importeurs worden verantwoordelijk gesteld om een

logistiek systeem op te zetten voor het afvalbeheer en ook om de

financiering hiervan te organiseren. Er is sprake van een

ketenverantwoordelijkheid, omdat ook andere schakels in de keten (zoals

gemeenten en winkels) hierbij verantwoordelijkheden hebben.

De producentenverantwoordelijkheid voor deze producten en afvalstromen

heeft geleid tot een georganiseerde inzamelstructuur en tevens tot het

behalen van relatief hoge inzamelen recyclingcijfers.

Uitbreiding van EPR systemen

Door de resultaten van de producentenverantwoordelijkheid voor deze

producten is het idee nu deze uit te breiden naar nieuwe productgroepen

zoals wegwerpproducten, textiel en meubels.

• Kort gezegd wordt gekeken naar grote stromen consumentenproducten

die nu nog niet voldoende worden ingezameld en gerecycled.

• Er zijn momenteel geen Europese richtlijnen die voor deze nieuwe

productgroepen de invoering van producentenverantwoordelijkheid

afdwingen. Het gaat dus om nationaal (Nederlands) beleid.

3.4 EPR voor textiel? • In de introductie is al genoemd dat producentenverantwoordelijkheid

voor textiel reeds in verschillende (overheids)kaders is besproken. Zoals

de Transitieagenda Consumptiegoederen van het Grondstoffenakkoord,

het Rijksbrede programma Circulaire Economie, de Green Deal Duurzame

Inzameling Textiel (2012).

• Er zijn diverse onderzoeken naar de textielketen gedaan. De noodzaak

om de keten te verduurzamen is duidelijk aanwezig, zowel aan de

productiekant als aan de post-consumer kant.


− Onder andere het Ellen MacArthur Foundation rapport (2017)17

schetst een substantiële, negatieve impact van de textielketen op

langere termijn (2050) als er geen actie wordt ondernomen.

− Het EY rapport (2016) verkent mogelijkheden voor versterking van de

EPR in huidige schema's en kijkt ter inspiratie naar EPR schema's in

Frankrijk (onder andere voor textiel) en België. Ook wordt gekeken

naar uitbreiding van het EPR instrument naar nieuwe stromen (textiel,

matrassen, luiers, bouwmaterialen).

• Er zijn eerste, vrijwillige en relatief vrijblijvende initiatieven geweest,

zoals de Green Deal textielinzameling, waarin alle partijen hebben

geprobeerd samen te werken om de inzameling van textiel te verhogen.

Ook zijn er enkele ketens die zelf een inzameling van textiel zijn gestart

(H&M, C&A). Dat heeft niet geleid tot resultaat, zie ook de Green Deal

rapportage (juni 201618).

• Volgens die rapportage is de onderliggende oorzaak het ketendeficit:

niemand pakt vrijwillig de rekening op van meer inzameling en (meer

transparante) recycling van textiel. Die oorzaak verdwijnt niet uit zichzelf

en neemt bij meer inzameling alleen maar toe.

• Als er werk gemaakt moet worden van verdere verduurzaming van de

textielketen, dan liggen minder vrijblijvende verantwoordelijkheden in de

rede, waarbij een verplichte19 producentenverantwoordelijkheid dan

meer voor de hand ligt. Ook gezien de brede toepassing van dit

instrument in het Nederlandse afvalbeleid.

• Een vergelijking met de situatie met betrekking tot kunststof

verpakkingen ten tijde voor de invoering van het Besluit beheer

verpakkingen en papier en karton in 2006 ligt ook voor de hand. Ook

toen was er eerst sprake van niet-wettelijke inzet (convenanten). Pas na

de invoering van dat Besluit is een substantiële verandering ontstaan.

17 A new textiles economy: redesigning fashion's future, Ellen MacArthur Foundation, 2017. 18 Resultaten en bevindingen verduurzaming textielketen 2012-2015, Juni 2016 19 In het Norden-rapport staan overwegingen waarmee een vrijwillig EPR-systeem zou kunnen

werken, die lijken hier niet zo aan de orde of lijken al bij de green deal niet-effectief te zijn geweest.

• Van die vergelijking zou ook geleerd kunnen worden: het heeft nog 3 jaar

geduurd voordat het systeem van de grond kwam, en door de focus op

en het succes van inzameling zijn er nu problemen om het materiaal

verder door de keten te laten lopen.

• Ook van andere EPR-systemen, zoals voor AEEA, kan geleerd worden: de

invoering was in 1999, de inzameling liep wel gestaag op maar is de

laatste 10 jaar nog serieus gestegen, pas in 2009 kwam er een convenant

met een vergoeding voor alle gemeenten.

• Lastig bij de vergelijking van EPR-schema’s van diverse producten of

tussen diverse landen zijn de verschillen in omvang, structuur,

rapportagepraktijken en consumentengedrag. Ook wordt EPR vaak

geïmplementeerd in samenhang met andere, interacterende

beleidsmaatregelen zoals afvalverboden of verwijderingsbelastingen. Bij

gebrek aan kwantitatieve gegevens is het lastig om de efficiëntie en

effectiviteit van EPR-regelingen te beoordelen.

3.5 EPR voor textiel in vergelijkend perspectief • De hoeveelheid textiel put-on-market (bij huishoudens) van circa

235 kton per jaar ligt onder die van kunststofverpakkingen en AEEA

(beiden iets boven circa 300 kton).

• De Green Deal partijen hebben op basis van onderzoek van (EY) naar de

verwerkingskosten van inzamelaars en sorteerders een aantal scenario’s

doorgerekend. Er is gesteld dat het optreden van een ketendeficit van

€33 miljoen een reëel scenario is bij meer textielinzameling of een

inzakkende marktprijs20. Dit is vergelijkbaar met het deficit in de keten

voor AEEA, het dubbele van (verpakkings-)glas – waarvan het gewicht

ongeveer het dubbele is van textiel - en ongeveer 20% van het deficit in

de kunststofketen.

20 Resultaten en bevindingen verduurzaming textielketen 2012-2015, Juni 2016.


Gebaseerd op indicaties van:

• de eerder genoemde 235 kton put on market bij huishoudens,

• het in de evaluatie van de Green Deal genoemde ketendeficit van

€3321 mln en kosten voor uitvoering van EPR in de ordegrootte van

€ 522 mln,

zouden de kosten per kg. op de markt gebracht textiel zo’n € 38 / 235 =

16,223 ct/kg zijn, wat per kledingstuk bedragen oplevert in ordegroottes van

zo’n 3ct (T-shirt van 200g) of 10ct (trui, zo’n 700g).

Deze vergelijkingen en berekening zijn zeer indicatief, maar de ordegrootte

van zowel het gewicht als het mogelijke kostendeficit bij stijgende inzameling

en verwerking geven wel aan dat een EPR systeem voor textiel qua euro’s en

kilo’s vergelijkbaar zouden zijn met de andere EPR-systemen in Nederland.

3.6 Sentiment in de markt tegenover EPR? Voor de ontwikkeling en implementatie van EPR voor textiel is het sentiment

en draagvlak bij producenten en importeurs onontbeerlijk. De

brancheorganisaties Modint, INretail en VGT zijn gesproken.

• Modint is de brancheorganisatie van de fabrikanten, importeurs, agenten

en groothandelaren in kleding, modeaccessoires, tapijt en

(interieur)textiel. Er zijn ongeveer 400 bedrijven aangesloten. Zij

realiseren jaarlijks een gezamenlijke omzet van € 9 miljard in Nederland.

• INretail is de brancheorganisatie in retail non-food met ruim 5.000 leden

en 16.000 vestigingen in wonen, mode, schoenen en sport. Het betreft

een zeer heterogene markt.

• VGT (Vereniging van Grootwinkelbedrijven in Textiel) is de

brancheorganisatie van warenhuizen en modeketens in Nederland. Leden

van de VGT zijn warenhuizen, modeketens, webwinkels en aanverwante

ondernemingen.

21 “Resultaten en bevindingen verduurzaming textielketen 2012-2015”, Vereniging Herwinning

Textiel, juni 2016; pagina 13; uitgaande van scenario 5: zo’n 65% inzameling en een slechte markt (veel inzameling zal eerst leiden tot lagere prijzen).

Gezamenlijk vertegenwoordigen zij in Nederland ongeveer 29.000

medewerkers, € 3,5 miljard omzet en 1.000 winkellocaties.

• Er is nog geen sector breed en afgestemd standpunt over EPR voor

textiel. Wel wordt er nagedacht over het stimuleren van de afspraken die

gemaakt zijn in het kader van de Roadmap Circulair Textiel (2017) en de

Transitieagenda Consumptiegoederen (2017). EPR grijpt in op de

producten zelf (niet op de verpakkingen) en dit maakt het spannend.

Binnen de bedrijfstextiel-keten is naar schatting circa 50% reeds bezig

met circulariteit.

• Belangrijk is dat de Roadmap Circulair Textiel en de routes uit de

Transitieagenda aansluiten bij het concept van fashionables. Men erkent

dat er 'weeffouten' in de textielketen aanwezig zijn die gerepareerd

moeten worden langs de lijnen van Convenant en Roadmap Circulair

Textiel.

• Eerder is binnen de branche gekeken naar een EPR systeem met een

garantieregeling voor de inzameling van textiel, zoals men nu ook in

Frankrijk kent (en vergelijkbaar met bijvoorbeeld papier in Nederland).

Hoewel de inzamelaars hier voorstander voor waren was en is bij

producenten geen draagvlak voor een vangnet constructie voor een

garantieprijs van ingezameld textiel voor de inzamelen sorteersector

gefinancierd door de ‘producenten’.

• Hoewel het sentiment voor invoering van EPR niet eenduidig is, komen

uit de gesprekken wel een aantal beelden en aandachtspunten naar

voren:

− Een idee wat geopperd is om met de opbrengsten van een

tarievensysteem een soort fonds op te zetten van waaruit innovatie

kan worden gestimuleerd (EPR het moet effectief zijn en bijdragen aan

een systeem van hergebruik, doorontwikkeling van vervezel-

technieken, businessmodellen en design voor recycling).

22 Gebaseerd op indicatie € 3 mln kosten uitvoeringsorganisatie (vgl. Nedvang, Wecycle) en € 2 mln kosten campagnes en monitoring.

23 Gemiddeld, zonder gedifferentieerde tarifering. Kosten kunststof verpakkingsmateriaal 2018: 64 ct/kg, glazen verpakkingen: 5,6 ct/kg.


− Aangegeven wordt dat er wel een handelingsperspectief moet zijn als

je tegen verwerkingsproblemen van ingezameld textiel aanloopt (het

mag geen "tussenstop voor verbrandingsoven" worden).

- Hoewel veel productie in buitenland plaatsvindt vindt de aansturing

veelal vanuit EU plaats. Tegelijk keert een deel van de textielproductie

weer terug naar Europa. Er lijken derhalve wel sturingsmogelijkheden

aanwezig.

- Bij EPR hoort een evenwichtig inzamelsysteem. Hoge leges/dure

concessies vanuit Nederlandse gemeenten voor textielinzameling

wordt gezien als marktverstoring. Daarbij ontstaat ook discussie over

het eigenaarschap van het gerecyclede textiel.

- Denk ook na over de "verliezers" van deze transitie (zo verdringt

technologie steeds meer de handpickers). Omscholing en onderwijs is

zeer belangrijk.

- Kijk met de transitieagenda circulair textiel hoe de gaten kunnen

worden gedicht en waar geld voor nodig is. En waarom EPR überhaupt

nodig zou zijn.

- De textielsector is bereid mee te praten over de ontwikkeling van EPR

(hoe effectief doelgericht en financieel behapbaar in te richten en op

te zetten). En of het een Nederlands EPR systeem zou moeten zijn of

een Europees EPR systeem (Europees level playing field). Relevante

partijen die daarbij worden genoemd zijn: Modint, Inretail, VGT, VHT

en eventueel Vivo (import/handel).


Dit hoofdstuk geeft een eerste schets van een mogelijke aanpak om EPR voor

textiel in te voeren. Daarbij worden een basis voor de aanpak en inhoudelijke

aandachtspunten benoemd, gevolgd door projectmatige aandachtspunten

zoals als organisatie en fasering.

4.1 Basis voor een aanpak voor EPR voor textiel • Een strategie / plan van aanpak voor de invoering van EPR voor textiel in

Nederland kan worden gebaseerd op 3 pijlers:

1. Ervaringen van andere EPR-systemen, zoals kunststof verpakkingen en

AEEA (electronica) in Nederland.

2. Basisbeginselen / uitgangspunten over EPR-systemen, bijvoorbeeld

“Extended producer responsibility - (updated) guidance for efficient

waste management” van de OECD, 2016, en onderzoek naar EPR

systemen en beleidsinstrumenten voor textiel.24

3. De al opgedane kennis en ingerichte organisatie van de textielketen.

24 Zoals in Scandinavische landen, bijvoorbeeld “EPR-systems and new business models Part II:

Policy packages to increase reuse and recycling of textiles in the Nordic region” Nordic Council of Ministers, 2015.

Figuur 3 Drie mogelijke pijlers voor aanpak en inhoud van EPR voor textiel

4.1.1 Basisbeginselen

• De OECD benoemt een aantal basisbeginselen voor EPR-schema's. Zonder

volledig te willen zijn noemen we:

− Ontwerp als incentive voor producenten voor verbetering in de keten.

− Stimuleren van innovatie.

− Helder gedefinieerde verantwoordelijkheden.

− Heldere doelstellingen.

− Een transparant proces en schema.

ontwerp en implementatie van EPR voor

textiel

Ervaringen met andere EPR-

systemen, zoals verpakkingen,

AEEA, ...

Eerdere initiatieven in en

onderzoeken naar de textielketen

Theorie over (implementatie

van) EPR-systemen, bijv. van de OECD

4 Aanpak en inhoud EPR voor textiel


4.1.2 Opgedane kennis en ervaring in de textielketen

• Er zijn diverse initiatieven en er is inmiddels al veel onderzoek uitgevoerd

naar verduurzaming van de textielketen, nationaal en internationaal. We

noemen:

− Massabalans van in Nederland ingezameld en geïmporteerd textiel

(FFact, 2014).

− Roadmap circulair textiel (2016).

− Convenant duurzaam kleding en textiel (SER, 2016).

− Resultaten en bevindingen verduurzaming textielketen 2012-2015

(Green Deal textielinzameling, 2016).

− Exploration of the Role of Extended Producer Responsibility for the

circular economy in the Netherlands, EY, 2016.

− EPR systems and new business models - Reuse and recycling of textiles

in the Nordic region (Nordic Council of Ministers 2014 (deel I), 2015

(deel II).

− Optimalisatie retourstroom bedrijfskleding Defensie (Texperium/RWS,

2014).

− Circulair bedrijfstextiel (OVAM, 2017).

− Transitieagenda consumptiegoederen (Transitieteam, 2017).

• Het wordt aanbevolen de kennis en ervaringen die ten grondslag liggen

aan bovenstaande initiatieven en onderzoeken mee te nemen in een

meer gedetailleerde verdere uitwerking van EPR voor textiel.

Enkele voorbeelden van relevante kennis en ervaring uit deze onderzoeken:

• Green deal duurzame inzameling textiel – (veel) focus op inzameling.

Opvallend in de Green Deal is dat het doel was de hoeveelheid textiel in

het restafval te verminderen door inzameling te stimuleren. Het sluiten

van de keten staat niet in het doel van de deal zelf. Met die focus op

inzameling ligt de valkuil op de loer die bij kunststof verpakkingen

optreedt: daar is het ketendeficit met EPR bij producenten neergelegd,

heeft de inzameling een boost gekregen, maar heeft de afzet / toepassing

in nieuwe producten geen gelijke trend gehouden. Dat moet nu

gerepareerd worden. Uit diverse stukken blijkt dat er onduidelijkheid is

over de verwerking van textiel, die grotendeels buiten Nederland

plaatsvindt. Als er meer ingezameld gaat worden, gaat dat alleen maar

meer worden. De achterkant van de keten (dan wel de terug levering

naar het begin van de keten) moet dus absoluut aandacht krijgen.

• Vergelijk bij kunststof verpakkingen uit huishoudens: daar is vanuit het

oogpunt op transparantie en zekerheid op recycling het materiaal altijd

binnen de EU, het meeste zelfs vlak bij Nederland, gebleven, ook al was

dat duurder dan export naar China. Wel met een (nog) hoger ketendeficit

als gevolg, maar over die keuze heeft (nu) niemand (meer) twijfels.

• In Scandinavië is onderzoek gedaan naar mogelijke EPR beleidspakketten

en hun impact op hergebruik en recycling van textiel. Er wordt een

onderscheid gemaakt in verplichte EPR-systemen en vrijwillige EPR-

systemen – in combinatie met ondersteunende beleidsinstrumenten.

Beide soorten systemen hebben impact op de inzamelingsfase van

textiel, maar minder impact op de fases voorafgaand aan de

gebruiksfase. Zonder investeringen in sorteer- en recyclingtechnologie zal

het kort termijneffect waarschijnlijk de export zijn van gemengde

gebruikte textielfracties voor sortering buiten Europa. Met name een

verplicht EPR-systeem zal grote stromen gebruikt textiel creëren. De

vrijwillige of verplichte EPR-systemen zijn per definitie exclusief, maar elk

van deze kan en moet vergezeld gaan van aanvullende maatregelen ter

bevordering van alternatieve bedrijfsmodellen zoals leasing,

kledingbibliotheken, wederverkoop van eigen merk, enz. De inzameling

van gebruikt textiel kan worden aangevuld met upstream-maatregelen,

zoals ontwerp voor langere levensduur van producten. Ook is aanvullend

beleid nodig rondom chemische belastingen, recyclingcertificaten en

grondstofprijzen.


4.2 Inhoudelijke aandachtspunten • Inhoudelijk gezien zijn er een aantal elementen die een rol spelen bij de

uitwerking van EPR voor textiel:

− Draagvlak.

− Organisatorisch.

− Juridisch.

− Economisch.

− Financieel.

In de volgende paragrafen worden deze elementen nader beschouwd.


4.2.1 Draagvlak

Onderwerp Aandachtspunt Toelichting

Gedragen visie op de textielketen,

duidelijke noodzaak tot actie.

Allereerst is van belang een heldere en door

iedereen gedragen visie te hebben op de

textielketen voor lange termijn (vgl. EMF: 2050) en

de daarin te nemen maatregelen.

In de Green Deal is hier al een formulering

opgenomen, deze verder te brengen.

Om de neuzen dezelfde kant op te krijgen en

weerstand/belemmeringen weg te nemen.

Visie op EPR in de textielketen, incl.

flankerend beleid / maatregelen.

Ook is een visie nodig hoe EPR helpt dit doel te

bereiken.

Duidelijkheid hoe dit past in het overall beleid, en

ook flankerende maatregelen en regelgeving hierop

aangepast worden (zoals LAP, etc.).

Is o.a. aanbeveling van OECD rapport en Norden rapport.

Niet alleen maatregelen in de post-consumer fase

(afval, inzameling, verwerking), maar ook in de

ontwerp/productiefase zijn nodig.

Op basis van ervaringen met verpakkingen: na RoV I

kwamen onder meer:

• Verduurzamingsplannen.

• Eerste eisen t.a.v. recycled content.

• Gedachten over modulated fees als incentive voor

ecodesign (zie ook EY).

Deze ervaringen en inzichten bij textiel direct meenemen.

Aangezien hier belangrijke impact van de textielketen ligt,

dit direct adresseren. Stel design for durability boven design

for recycling (Norden).

Consultatie bij alle stakeholders Betrek alle stakeholders Als er ingezet wordt op EPR, daar dan ook duidelijk over zijn

(discussie over de inrichting, het ‘hoe’, niet over het ‘wat’).

Evenwicht zoeken tussen consultatie, inspraak en

doorzetten. Meer tijd besteden aan voorbereiding kan

leiden tot snellere en betere implementatie, maar draagt het

risico van vertraging, zeker als er weerstand is bij partijen.


4.2.2 Organisatorisch


Rolverdeling Een duidelijke vastlegging van rollen,

verantwoordelijkheden en bevoegdheden, en hoe

samenwerking wordt geregeld (governance)

Heldere vastlegging van de scope: welke

producenten vallen onder de verantwoordelijkheid

en welke producten.

Verantwoordelijkheden en bevoegdheden per rol in

evenwicht (partijen moeten ook in staat zijn hun

verantwoordelijkheid na te komen).

All actors principle: iedere speler in de keten, niet alleen de

producent, heeft een verantwoordelijkheid om bij te dragen.

Neem die verantwoordelijkheden op in regelgeving, anders

krijgen sommige partijen de gelegenheid om achterover te

leunen en zo een onderhandelingsvoordeel.

Zie bijvoorbeeld hoe dat is opgelost bij regelgeving AEEA en

rapportageverplichting afvalbedrijven bij verpakkingen.

Stakeholdersoverleg Als doel is dat de textielketen gesloten wordt, dan is

structureel overleg met alle stakeholders in die

keten noodzakelijk. De praktijk wijst ook uit dat hier

behoefte aan is. Dit overleg dient in het organisatie-

ontwerp op te worden genomen.

Voorbeelden: bij verpakkingen bestaat de

begeleidingscommissie raamovereenkomst. Bij AEEA bestaat

de Producenten Raad.

Positionering overheid Partijen uit het veld hebben vaak guidance nodig

vanuit het ministerie omdat wetgeving niet alle

uitvoeringsdilemma’s regelt, terwijl het ministerie

daar juist terughoudend in is: ze wil geen uitvoering

geven aan eigen richtlijnen cq bij beoordeling /

handhaving geconfronteerd worden met eigen

uitvoeringsbeslissingen.

Daarom moet de overheid een duidelijke

positionering en commitment neerzetten, incl. wat

wel en wat niet kan.

• Producentenverantwoordelijkheid betekent niet dat de

overheid niets meer hoeft te doen.

• Het is van belang voor uitvoeringspartijen om

onzekerheden weg te nemen. Sommige instrumenten

vergen veel tijd, inzet en geld om in te richten. De

insteek van de overheid ‘ontwikkel het eerst maar, dan

doen wij daarna wel uitspraak of het voldoet’ geeft veel

onzekerheid, discussie en zo vertraging die voorkomen

zou moeten worden.

• Verder moet de overheid ook in handhavingscapaciteit

voorzien, van producenten (o.a. free riders), maar ook

van andere ketenpartijen (illegale inzameling,

verwerking, export).



Monitoring Hoge(re) targets vergen betere reporting (EY) • Rapportage over resultaten bij EPR systemen is vaak

bron van discussie. Daarom moet zowel de wijze van

monitoring als de organisatie van monitoring goed

worden vastgelegd.

• Goed voorbeeld is het basisdocument monitoring bij

verpakkingen, wat na jaren van discussie rust heeft

gegeven over de monitoring.

• Als er meerdere PRO’s zijn, dan is een clearingorganisatie

nodig. Bijv. NWR bij AEEA.

• Rapportageverplichtingen voor alle ketenpartijen

moeten worden opgenomen in de regelgeving.

Gedragen onderzoek Stakeholders hebben bij het maken van afspraken /

onderhandelingen behoefte aan informatie die door

alle partijen wordt gedragen. De overheid moet

organiseren hoe hier vorm aan wordt gegeven.

Bijvoorbeeld bij verpakkingen heeft het KIDV

(Kennisinstituut Duurzaam Verpakken) veel ervaring

opgedaan met het uitvoeren van onderzoeken met veel

stakeholders. Dit als resultaat van ervaringen tijdens de

eerste Raamovereenkomst.

4.2.3 Juridisch


Ontwerp en invoering ‘Besluit

beheer textiel’

Voorbereiding en opstellen van feitelijke

wetsteksten, toelichting, etc.

Ook rekening te houden met (bodem)procedures van

stakeholders, bij verpakkingen hebben die jaren geduurd en

> 1 mln euro gekost. Zowel partijen onderling als tegen de

Staat.

Doelstelling Ligt focus op reductie van restafval, van

hoeveelheden of verhoging van kwaliteit en

circulariteit van de keten?

Denk aan de focus op inzameling bij kunststofverpakkingen

waarbij de verdere keten onderbelicht bleef.

Afstemming flankerende

regelgeving / beleid

Niet alles kan met EPR worden opgelost, er zullen

ook in flankerend beleid maatregelen genomen

moeten worden

Denk aan wet Milieubeheer, LAP, maar ook REACH

(gevaarlijke stoffen) en andere voorschriften t.a.v. kleding,

consumptiegoederen, arbeid, etc.



Mededinging Zeker als er 1 PRO is, bijvoorbeeld bij een AVV, dan

moet rekening gehouden worden met mededinging

aspecten.

Europese regelgeving Er is geen Europese richtlijn voor textiel, EPR voor

textiel in Nederland zou een nationale kop op

Europese wetgeving zijn. Notificatie / afstemming

met Brussel zijn van belang.

De kans is reëel dat multinationals die in heel Europa actief

zijn, zich actief tegen EPR in Nederland verweren om te

voorkomen dat dit door Europa wordt overgenomen. Daar

rekening mee te houden bij het juridische aspect.

Handhaving Handhaving op producentenverantwoordelijkheid,

maar ook op verantwoordelijkheden van andere

partijen (bijv. voorkomen van lekstromen, illegale

export, ..)

Zowel handhaafbaarheid (voldoende concrete wetgeving /

richtlijnen) als capaciteit en kennis.

Aanvullende afspraken De ervaring leert dat wetgeving onvoldoende

houvast geeft voor uitvoeringsafspraken tussen

betrokken partijen. Veelal worden daarom nog

aanvullende afspraken gemaakt (bijvoorbeeld

Raamovereenkomst verpakkingen)

Aanvullende afspraken vergen extra tijd en inzet voordat op

uitvoering kan worden overgegaan, ook vanuit de

(rijks)overheid.


4.2.4 Economisch


Level playing field Voor producenten is het van belang dat er een level

playing field is, iedereen moet aan hetzelfde regime

worden onderworpen.

Handhaving van free-riders, duidelijke richtlijnen.

Voorkomen / beperken van / regeling voor parallelle import

/ consumentenimport. Europees level playing field.

Vrij verkeer van goederen Een heffing in Nederland kan een belemmering zijn

voor handel binnen de EU.

De effecten en consequenties van maatregelen op vrij

verkeer van goederen binnen de EU analyseren.

Nieuwe marktordening Invoering van EPR betekent verandering van posities

in de textielmarkt (bijvoorbeeld rol inzamelaars),

hier rekening mee te houden / te analyseren.

Hier ligt een belangrijke bron voor wrijving / conflicten /

vertraging, die dan op andere aspecten (juridisch, financieel,

organisatorisch) worden uitgespeeld.


4.2.5 Financieel


Heffing vs betalen kosten Mogelijkheden tussen publieke en private heffing en

publieke en private uitvoering (bijvoorbeeld

Denemarken: beide publiek, bij RoV I heffing publiek,

uitvoering privaat, bij AEEA en RoV II heffing én

uitvoering privaat.

• Bij publieke heffing is het complex om geld bij private

uitvoeringsorganisaties te krijgen25.

• Bijv. verpakkingen zie verpakkingsbelasting en stichting

Afvalfonds (RoV I).

• Bij private heffing moet de PRO een titel26 hebben

daarvoor (bijv. AVV27, mededeling).

Profit / non profit Worden er eisen gesteld aan een PRO op het gebied

van kostendekking / winstgevendheid?

Bijvoorbeeld bij verpakkingen wordt uitgegaan van de

laagste maatschappelijke kosten.

Continuïteit Worden er eisen gesteld aan een PRO op het gebied

van financiële continuïteit, bijv. middels een fonds?

Een deel van het textiel zal binnen een korte periode op de

markt komen én afgedankt worden, een deel zal langer bij

consumenten in de kast liggen. Afhankelijk van de

hoeveelheden hierin zal er behoefte zijn aan een soort

reservering voor de oude voorraad (vergelijk wit- en

bruingoed, auto’s versus verpakkingen).

Administratieve lasten Mogelijke invoering van een drempel voor betalen

van tarieven.

Vergelijk de drempel van 50.000 kg bij verpakkingen,

waardoor alleen grotere producenten (wel goed voor het

overgrote deel) geraakt wordt.

Kosten uitvoeringsorganisatie en

andere betrokkenen

Invoering van een EPR-systeem betekent het

inrichten van een uitvoeringsorganisatie, maar ook

coördinatie / ondersteuning / werk bij diverse

overheidsdiensten.

Uitvoeringsorganisaties hebben ordegroottes 5 – 40 mensen

in dienst, indicaties begroting van € 1 mln – € 5 mln,

exclusief kosten van campagnes, audits, etc.

25 Een doelheffing is een belasting waarvan de opbrengsten uitsluitend voor een bepaald doel kunnen worden gebruikt. Het bedrijfsleven zou hiermee zowel aan de financiële component van de

producentenverantwoordelijkheid als aan de registratieverplichting voldoen (via aangifte aan de Belastingdienst). Zoals nu het geval is bij de afvalstoffenheffing. 26 Een erkende en/of gecertificeerde organisatie heeft een wettelijke grondslag. Lidmaatschap van een erkend collectief is voldoende voor uitvoering van wettelijke verplichtingen. In het Besluit

kunnen ook de voorwaarden voor modelovereenkomsten met bedrijven worden opgenomen. Nedvang/Afvalfonds Verpakkingen, Fost Plus (België) en Der Grüne Punkt (Duitsland) zijn voorbeelden van erkende organisaties.

27 De Minister kan een overeenkomst over een verwijderingsbijdrage algemeen verbindend verklaren voor een ieder die dat preparaat, dat product of die stof in Nederland invoert of op de markt brengt. Het verzoek tot AVV kan slechts worden ingediend door “degenen die wat betreft de "gezamenlijke omzet en aantal" een naar het oordeel van de Minister "belangrijke meerderheid" vormen’’. Hierbij kan worden gedacht aan een dekkingsgraad van de gezamenlijke omzet van circa 75%. Papier Recycling Nederland (PRN) is een voorbeeld van een Algemeen Verbindende Verklaring (AVV).


4.3 Organisatie van EPR voor textiel

4.3.1 Overheid / organisatie IenW

Actor Rol/focus

Ministerie IenW • Coördinatie (kwartiermaker /

projectleider).

• Beleidsvorming en -ondersteuning

• Juridisch: opstellen wetgeving,

afstemming op nationale en

internationale wetgeving, behandeling

reacties (zienswijze, juridische

procedures).

• Management: overleg stakeholders /

escalatie.

RWS • Ondersteuning ministerie IenW.

• Definities, standaarden, eisen aan

monitoring.

Inspectie Leefomgeving &

Transport

• Handhaving

CBS, PBL, CPB. • Onderzoek, gegevens.

• Betreffende partijen bij de implementatiefase te betrekken alsook bij de

uitvoeringsfase. Dus rekening te houden met inzet / capaciteit,

projectmatig en structureel.

4.3.2 Betrokken partijen in de keten

• Deze zijn al deels georganiseerd / bij elkaar in de Green deal

textielinzameling.

• Partijen zijn nodig ten behoeve van consultatie, etc. Te organiseren bij

implementatie van EPR en daarna structureel.

28 Invoering van EPR voor glas, AEEA en kunststofverpakkingen duurde 3-5-10 jaar.

4.4 Fasering van EPR voor textiel Producentenverantwoordelijkheid voor textiel heeft twee fasen die zullen

verschillen in aanpak en betrokkenheid / rol van IenW:

• Invoering (ontwerp, implementatie): intensieve rol vanuit IenW, bij het

ontwerp van het systeem (visie, consultatie/draagvlak).

• Uitvoering: IenW kan meer afstand nemen, mogelijke mediator bij

conflicten tussen stakeholders, werken aan doorontwikkeling van

beleid/systeem.

4.4.1 Schets tijdlijn

• Gebaseerd op ervaringen bij andere EPR-systemen, moet rekening

worden gehouden met een periode tot het wettelijk van kracht worden

van EPR-regelgeving, met een implementatieperiode waarin iedereen in

het systeem z’n nieuwe rol gaat invoeren, met veel turbulentie, en pas

daarna een periode waarin het systeem een relatief stabiele basis heeft,

van waaruit doorgebouwd kan worden28.

Figuur 4 Voorbeeld: producentenverantwoordelijkheid verpakkingen - fasen

• Ter vergelijking: bij verpakkingen heeft de Europese commissie in 2002

actie ondernomen om Nederland de Richtlijn verpakkingsafval in

wetgeving om te zetten. Deze wetgeving is per 2006 in werking getreden.

Vervolgens heeft het tot 2008 geduurd totdat het verpakkende

bedrijfsleven zich zodanig had georganiseerd dat met gemeenten

afspraken gemaakt konden worden, waarna tot en met 2012 een eerste

fase (Raamovereenkomst Verpakkingen 1) liep.

voorbereiding wetgeving / in

werking treding Besluit

(2003 - 2005)

Inrichtingsfase, onderhandelingen,

...

(2006 - 2008)

Uitvoering eerste raamovereenkomst

(2008 - 2012)

Raamovereenkomst verpakkingen II,

aanpassing organisatie, afspraken,

regelgeving (2013 -2017)


De verpakkingsbelasting was hierbij ook nog eens de enabler. Na die

eerste fase heeft nog een aanzienlijke verandering van het systeem, incl.

aanpassing van het Besluit beheer verpakkingen per 2014,

plaatsgevonden.

• Het lijkt daarom zinvol rekening te houden met in elk geval een aantal

fasen, mogelijk ook met verschillende aanpak / uitgangspunten per fase.

Implementatie Voorbereidingsfase

(ontwerp systeem,

wetgeving)

1 – 3 jaar

Inrichtingsfase 1 – 3 jaar

Eerste uitvoeringsfase

Evaluatie / overgang naar

volgende fase

2 – 4 jaar

‘Going concern’ Volgende uitvoeringsfasen,

doorontwikkeling systeem

4.4.2 Mogelijke verschillen in uitgangspunten per (uitvoerings)fase

• Bij verpakkingen kwam het systeem pas van de grond toen er één

(publieke) inningsorganisatie en (private) uitvoeringsorganisatie kwam,

afgedwongen via de verpakkingsbelasting. Dat maakte het ook mogelijk

alle producenten aan te sluiten. Er is momenteel nog steeds één private

organisatie voor zowel innen als uitvoering.

• Bij AEEA is er met één organisatie gestart, momenteel zijn er meerdere.

• In Duitsland is er bij verpakkingen momenteel een competitiemodel,

maar ook daar is eerst gestart met één organisatie.

• Overweeg een start met één landelijk dekkende PRO, later zou dat

losgelaten kunnen worden.


5.1 Bevindingen

De textielketen (met name bij huishoudens)

1. Er zijn veel cijfers beschikbaar over de textielketen in Nederland. Hoewel die niet leiden tot een complete of sluitende massabalans, zijn de ordegroottes voldoende om een beeld van de keten op te bouwen.

2. De hoeveelheid in Nederland ingezameld textiel is relatief laag, er is nog veel textiel in het restafval.

3. Veel recycling en andere toepassing van in Nederland ingezameld textiel gebeurt in het buitenland. Hier is weinig transparantie over.

4. De hoeveelheden textiel bij huishoudens liggen in vergelijkbare ordegroottes als die van kunststof verpakkingen en elektronisch afval.

5. Volgens analyses van de Ellen MacArthur Foundation zal – zonder gewijzigd beleid - wereldwijd in de komende tientallen jaren de milieu impact van textiel substantieel toenemen.

Extended Producer Responsibility (EPR)

6. EPR is een beleidsinstrument dat internationaal (OESO, Europa) en nationaal bij meerdere afvalstromen wordt ingezet om de milieu-impact van producten te verminderen door onder ander inzameling en recycling te stimuleren dan wel te verplichten.

7. In de afgelopen jaren heeft de invoering van EPR voor bijvoorbeeld verpakkingen en elektronische apparaten gezorgd voor een substantiële toename van inzameling en recycling en voor meer transparantie in de betrokken ketens.

8. Daarbij zijn zeker niet alle problemen in die ketens al opgelost. Inzameling en recycling van kunststof verpakkingsafval kampen met issues op het gebied van kwaliteit, kosten en afzet, bij elektronisch afval zijn bijvoorbeeld lekstromen en illegale export een probleem.

9. Inzet van EPR als instrument kent een lange aanloop en vergt een lange adem.

Aanpak EPR voor textiel

10. In de afgelopen jaren zijn diverse acties ondernomen om meer textiel bij huishoudens in te zamelen. De samenwerking waarin dit gebeurde, met ook de betrokkenheid van producenten en importeurs van textiel, kan gezien worden als een vorm van vrijwillige, zelf genomen producentenverantwoordelijkheid.

11. Deze acties hebben, ook volgens de betrokken ketenpartners, niet tot de beoogde resultaten geleid.

12. Mocht overwogen worden verplichte EPR in te zetten als instrument om de inzameling en recycling van textiel een significante boost te geven, dan kan voor de opzet en invoering hiervan geleerd worden van andere EPR-systemen. Een aantal inhoudelijke en organisatorische aspecten hieruit zijn geïnventariseerd in deze Quick Scan.

13. Aangezien de problematiek ten aanzien van de textielketen wereldwijd speelt, kan een Nederlandse voortrekkersrol kansen geven voor de Nederlandse concurrentiepositie.

5.2 Aanbevelingen

1. Investeer in het ontwerp van een gedegen implementatiestrategie

Implementatie van EPR voor textiel zal een meerjarig traject zijn waarbij

veel gedaan moet worden en stakeholders betrokken zullen zijn. Een

gedegen implementatiestrategie draagt bij aan het helder formuleren

van een visie en het beoogde resultaat en het daar naar toe werken, met

voldoende ruimte voor inbreng vanuit die stakeholders.

5 Bevindingen en aanbevelingen


2. Onderdeel van de implementatiestrategie is een stakeholderstrategie

EPR is in de afgelopen decennia een instrument gebleken dat veel

teweeg heeft gebracht, maar ook veel tegenstellingen / wrijving met zich

mee bracht. Sommige partijen worden geconfronteerd met extra kosten,

andere zien hun marktpositie in gevaar komen, etc. Daar zijn al veel

onderzoeken naar gedaan.

Bij de implementatie moet worden geprobeerd wrijving zoveel mogelijk

te voorkomen. Men moet er rekening mee houden dat weerstand zal

optreden en anticiperen hoe daar mee om te gaan.

3. Leer van de invoering van andere EPR-systemen

Voor andere producten materiaalstromen zijn al EPR-systemen

geïmplementeerd. De ervaringen die bij deze implementaties zijn

opgedaan, zijn waardevol om te gebruiken.

4. Voer onderzoeken uit die bijdragen aan deze strategie

Er zijn al veel onderzoeken gedaan naar de textielketen die gebruikt

kunnen worden als input. Initiatieven voor nieuwe onderzoeken zouden

kritisch moeten worden beoordeeld in hoeverre ze nog bijdragen aan

benodigde inzichten.

Wij doen de volgende aanbevelingen voor vervolgonderzoek:

• Vergelijking maken met de gevolgde trajecten voor

producentenverantwoordelijkheid voor andere producten.

• Nader onderzoeken van Europese regelgeving rondom textiel.

• Analyse van de kaders en randvoorwaarden in Nederland voor een

heffingssysteem waarbij de mate van afdwingbaarheid een

belangrijke rol speelt en toepasbaarheid voor de textielketen.

• Analyse van de succesfactoren en nadelen van heffingssystemen van

het verpakkend bedrijfsleven en toepasbaarheid voor de textielketen.

5. Analyseer de positie van bedrijfstextiel

De problematiek ten aanzien van weinig inzameling en recycling lijkt te

liggen bij textiel afkomstig van huishoudens; maatregelen zouden daar

dan op gericht moeten zijn. Als inderdaad de problematiek niet speelt bij

bedrijfstextiel, moet worden bezien of maatregelen textiel als geheel

gaan betreffen, of alleen textiel bij huishoudens.


Hoeveelheden ingevoerd textiel in 2016 naar goederensoort

Hoeveelheden uitgevoerd textiel in 2016 naar goederensoort

Indicatie hoeveelheden put-on-market / voorraad / verwerking in 2016 in NL

(import minus export)

m2 pa p/st -

50 Zijde 571.000 - - 389.000

51 Wol, fijn haar en grof haar; garen…. 3.136.500 - - 5.064.000

52 Katoen 116.117.500 - - 19.516.500

53 Andere plantaardige textielvezels; … 44.042.000 - - 87.603.500

54 Synthetische of kunstmatige filame… 313.350.000 - - 111.794.000

55 Synthetische of kunstmatige stapel… 75.062.500 - - 82.314.500

56 Watten, volt en gebonden textielvl…. - - - 113.984.500

57 Tapijten 48.381.000 - - -

58 Speciale weefsels; getufte textiel 7.646.000 - - 4.182.500

59 Weefsels, geïmpregneerd, bekleed, … 45.078.000 - - 13.526.000

60 Brei- en haakwerk aan het stuk - - - 28.636.000

61 Kleding en kledingtoebehoren, van…. - 524.867.500 995.179.500 15.816.000

62 Kleding en kledingtoebehoren, ande… - 8.863.500 423.859.500 32.614.500

63 Andere geconfectioneerde artikelen… 28.905.000 - 13.699.500 378.740.500

682.290.000 m2 533.731.000 pa 1.432.738.500 st 894.181.500 nb

Codering goederensoort CBS

Invoer per eenheid

m2 pa p/st -

50 Zijde 241.500 - - 1.500


52 Katoen 78.733.000 - - 7.201.000





57 Tapijten 202.149.500 - - -

58 Speciale weefsels; getufte textiel 9.817.500 - - 3.956.500

59 Weefsels, geïmpregneerd, bekleed, … 74.467.500 - - 12.569.500





528.684.500 m2 302.758.000 pa 711.871.000 st 657.973.000 nb


Uitvoer per eenheid

m2 pa p/st -

50 Zijde 329.500 - - 387.500


52 Katoen 37.384.500 - - 12.315.500





57 Tapijten* -153.768.500 - - -

58 Speciale weefsels; getufte textiel* -2.171.500 - - 226.000

59 Weefsels, geïmpregneerd, bekleed, ..* -29.389.500 - - 956.500





338.935.000 m2 230.973.000 pa 720.867.500 st 236.208.500 nb

Legenda:

m2: vierkante meter

pa: aantal paar (bijvoorbeeld sokken, handschoenen)

st: aantal stuks

nb: eenheid niet bekend

* De hoeveelheid export is groter dan de hoeveelheid geïmporteerd. Deze negatieve hoeveelheden zijn niet in de totalen

meegenomen


Put-on-market / voorraad / verwerking in NL (Invoer - uitvoer) per eenheid

Bijlage 1 Overzicht hoeveelheden im- en export 2016 (bron: CBS)

33

KplusV

Thema's

Vestiging Arnhem

Postbus 60055

6800 JB Arnhem

Westervoortsedijk 73

6827 AV Arnhem

T +31 (0)26 355 13 55

Vestiging Amsterdam

Postbus 74744

1070 BS Amsterdam

Science Park 402

1098 XH Amsterdam

T +31 (0)20 669 90 66

E [email protected]

I www.kplusv.nl

Onze contactgegevens

Quick Scan mogelijke impact EPR voor textiel - kplusv.nl · 3.3 EPR in Nederland 15 3.4 EPR voor...

Documents

Transcript of Quick Scan mogelijke impact EPR voor textiel - kplusv.nl · 3.3 EPR in Nederland 15 3.4 EPR voor...