ZATERDAG 6 FEBRUARI 2016

Achtergrond

Jaren later schiet hij in de stress alshij kinderen hoort huilen. En alszijn pasgeboren zoon begint tejanken, moet zijn vrouw ingrijpenvoor hij iets vreselijks begaat.Dit is geen filmscenario, maar dewrede werkelijkheid waar vetera-nen met Post Traumatische StressStoornis mee worstelen. Het voor-beeld is een waargebeurd verhaaluit het leven van veteraan Robert.Een ’wounded warrior’ die twintigjaar na Srebrenica de PTSS kolderin de kop kreeg. Nu werkt hij meeaan een project van de FaculteitIndustrieel Ontwerpen van deTechnische Universiteit Delft omslim textiel te ontwikkelen datveteranen kan leren omgaan metPTSS. Een jas die stresssymptomenherkent en de drager een seintjegeeft voor het mis gaat.Het project van universitair DocentMarco Rozendaal en hoogleraarKaspar Jansen van de TU Delftverkeert nog in het ’kiemstadium’en jaagt op subsidies voor de crea-

tieve industrie om het slimmetextiel door te kunnen ontwikke-len.Eerder werd al op de TU een ’vestjevoor vrouwen in de overgang’gemaakt dat bij opvliegers koelendwerkt. ,,Dat heeft zich technischbewezen. Maar hoe dat vrouwenhelpt, moet je verder onderzoeken.Je kunt de principes van slim tex-tiel ook toepassen in de sport waarmensen temperatuur regelen mettextiel. Of de heftruckchauffeur diesteeds de koelcel in en uit moetrijden en dus ook bij veteranen’’,zegt Jansen.

Slim jasjeOm het idee zichtbaar te maken,werd een filmpje gemaakt over eenslim jasje waarbij je een man metPTSS volgt. Hij schrikt van gewonegeluiden en situaties in het dage-lijks leven waardoor hij flashback-momenten krijgt. Het jasje corri-geert hem.,,Dit is nu nog een concept, maarals we meer onderzoeksmogelijk-heden krijgen, wordt dit werkelijk-heid. We onderzoeken hoe je viadraagbare technologie lichaamsbe-wustzijn kunt versterken. Textieldat contact maakt met je lichaammet je emoties en via biofeedback

je spanning terugkoppelt. Je krijgteen geluid of trilling waardoor je jebeter bewust bent van je eigenreacties’’, zegt Marco.De slimme stof moet helpen stress-reacties of emoties te voelen aanko-men. Zoals bloeddrukverandering,verhoging van lichaamstempera-tuur verhoogde hartslag, ademha-ling die hoog gaat zitten in plaatsvan lage buikademhaling. ,,Hetkan een stress zijn die naar agressieleidt, maar het kan ook zijn dat jeje heel ongemakkelijk gaat voelen.Je lichaam leert dat via het textielaanvoelen waardoor je je je eigenreacties beter bewust bent en kuntaanpassen’’, zegt Rozendaal.

Muscle wireKaspar Jansen: ,,Het idee is dat wehet jasje uitrusten met musclewire, dat is draad dat bijvoorbeeldbij verwarming terugspringt in deoriginele vorm. Met dat draad kunje de vorm van het textiel verande-ren en het even rond de onderbuiklaten samentrekken. Een van deontspanningsoefeningen bij stressis dat je vanuit je onderbuik moetademen om de ademhaling vanhoog naar laag te brengen. Datkalmeert.’’Een andere mogelijkheid is het

jasje uit te rusten met luchtkanaal-tjes. Als die opblazen komt er meerspanning op het textiel, waardoorhet vest zich om je heen klemt omje even vast te houden. ,,We gaanmet een afstudeerproject onderzoe-ken wat het effectiefst werkt. Ikhoop dat we over een half jaar eenvoorbeeldvestje hebben dat deveteranen kunnen uitproberen.’’

LichaamsbewustzijnNiet alleen de technologie wordtuitgezocht er wordt ook samen-werking gezocht met psychothera-peuten die inzicht hebben in hetlichaamsbewustzijn van mensen.,,Het jasje moet zelfversterkendzijn een soort coach die je helptmet bewustwording van je eigenlichaam en signalen op te pikkendie er voor jou toe doen.’’ ,,Zo’n jasje kan veteranen die nuthuis op de bank zitten uit hunisolement halen. Zo’n slim jasje ofshirt geeft onafhankelijkheid waar-door niet aldoor iemand met jemee hoeft te lopen. Je kunt binneneen veteranengroep de jasjes ookverbinden via een app met elkaar.Zodat je van elkaar kunt zien hoehet met iemand gaat net als meteen game in een groep’’, zegt Ro-bert. ■Kaspar Jansen (l) en Marco Rozendaal helpen veteraan John in een speciaal jasje. Op de voorgrond veteraan Robert met buddyhond Runo. FOTO ELLA TILGENKAMP

Oorlogsveteranen en de Technische UniversiteitDelft werken samen aan een project om slimtextiel te ontwikkelen dat veteranen kan lerenomgaan met stressstoornissen (PTSS). Een jasjemoet de stresssymptomen herkennen en dedrager een seintje geven voor het mis gaat.

Tekst: Rien Floris Foto: Ella Tilgenkamp

Slim textiel helptstress controleren

Hij heeft onder vuurgelegen in oorlogs-gebied. Kinderenhet slachtoffer zienworden van gruwe-

len. Dat gaat je niet in je kouwekleren zitten.

Jasje geeft dragereen seintje voor

het mis gaat

ProjectDit project is een samen-werkingsverband tussen deFaculteit Industrieel Ont-werpen van de TU Delft enKudding & Partners, eentoonaangevende consul-tancy bureau op het ge-bied van sociale veiligheiden welzijn in de zorg. Hetproject is gefinancierddoor NWO Creatieve Indus-trie (KIEM).

ZATERDAG 6 FEBRUARI 2016

Achtergrond

Veteranen John en Robert zagenmeer ellende in Libanon en Sre-brenica dan goed voor hen was.Jaren later kregen ze klachten.Post Traumatische Stress Stoor-nis: worstelen met de oorlog in jehoofd.John: ,,Volgens de statistiekenkomt tien procent van de uitge-zonden militairen terug metPTSS en twee tot drie procentheeft chronische PTSS. Ik denkdat heel veel mensen niet in diestatistieken voorkomen, omdat zeer niet mee te koop lopen in eenmachocultuur van defensie. Rond2000, na Irak, is defensie meeraandacht aan PTSS gaan geven enten tijde van Afghanistan werdennog meer stappen in gezet.’’

John diende in 1981 zes maandenin Libanon. De eerste blauwhel-menmissie sinds de jaren vijftig.,,Vanaf het moment dat ik terug-kwam, zeiden mijn moeder, zus-sen en vrienden dat ik helemaalwas veranderd. Je voelt en ziet datzelf niet. ’’

Black outNa een beschieting van 24 uurkreeg hij een black out en beland-de in een militair hospitaal. ,,Daarlag ik drie dagen. Niemand heeftme kunnen vertellen wat er pre-cies was gebeurd. Toen ik opSchiphol landde, voelde ik meheel onveilig, want ik werd onge-wapend gedropt. Je moest in deslaapzak altijd je wapen langs je

hebben liggen en ineens heb jeniks meer.’’ Hij overleefde. ,,Als jejong bent heb je meer energie duskon ik overleven met PTSS. Vanchronisch slaaptekort krijg je paslast als je ouder wordt.’’ In de periode 2003 tot 2011 door-liep hij trajecten om de PTSS aante pakken, onder meer in eenpsychotraumacentrum. ,,Ik hadme aangeleerd om zo min moge-lijk prikkels te krijgen, gingsteeds minder doen en gaf allesop. Ik liet mijn bedrijf naar deknoppen gaan en leefde met delamellen dicht.’’

Dubbel alertVriendin Miranda was zijn groteredding. ,,Die woonde in de buurt

en vroeg me eens ’s avonds eenrondje met de hond te gaan wan-delen. Daar bedankte ik voorwant dat kostte me te veel ener-gie. Zeker als het donker is wantdan moet ik dubbel alert zijn.’’Miranda hield aan. Hij ging meeen ze hoorde zijn verhaal. ,,Zijheeft me geleerd om die prikkelswaar ik last van had juist meer opte zoeken. Zoals je een spier kunttrainen kun je ook je psyche trai-nen om steeds sterker te worden.Dat jasje dat de TU nu ontwik-kelt, kan ook een soort Mirandazijn voor PTSSers. een trainings-instrument om angsten aan tegaan waardoor je de volgendekeer beter bent voorbereid.’’Robert heeft buddyhond Runo als

zijn ’jasje’. Hij diende tien jaar bijde luchtmobiele brigade en wasin 1994 en 1995 in Srebrenica. Hijmaakte een schietincident meewaar hij niet over wil praten. Destress knalde er in 2002 uit toenzijn zoontje was geboren. ,

Gruwelijk signaal,Die huilde heel veel en op eengegeven moment kreeg ik eenherbeleving met hem in mijnarmen en stond op het punt omhem iets aan te doen. Gelukkigwas mijn vrouw erbij die koningrijpen.’’ Een gruwelijk signaaldat het goed mis was met Robert.Hij bezocht psychiaters en psy-chologen, maar niets hielp. ,,In2008 was ik op zoek naar een

boom om me op te knopen, datleek me het beste voor iedereen.Ik zat met twee kleine kinderenthuis en was van het padje af.’’ De echtgenote van een Libanon-ganger met PTSS raadde hem aannaar het militair hospitaal te gaanwaar hij na een test direct werdopgenomen. ,,Na zes jaar heb ikde therapie kunnen afsluiten enheb nu weer het plezier in hetleven teruggevonden.’’ Dat komtook door buddyhond Runo. ,,Ru-no heeft mijn leven nog meerverbeterd. Ik slaap weer acht uurper nacht; voor Runo was datmaar drie uur. Ik heb bijna geennachtmerries meer. Ik snap nogsteeds niet goed hoe die hondzo’n maatje kan zijn.’’

De rol van Runo is als een spiegel.,,Ze geeft weer hoe ik me voel. Alsik gespannen ben, is zij ook on-rustig. Ze spiegelt mijn gedrag engeeft troost. Als ik in het bos loopdan praat ik met Runo, zij kwis-pelt iedere keer weer en geeft meeen lik.’’ Runo geeft rust. ,,Vroe-ger was boodschappen doen eenramp: te veel mensen te veel prik-kels en te veel stress. Nu weet ikdat Runo achter me staat zodat ikniet schrik als iemand opeensopduikt.’’

Normaal gezinnetjeZijn vrouw die nog steeds bij hemis, hoeft die rol niet meer te ver-vullen, dit doet Runo nu. ,,Ikneem mijn petje diep voor haar

af. Zoveel jaren zoveel ellende. Ikheb haar wel eens een blauw ooggeslagen in een nachtmerrie en zeheeft verbaal heel veel van memoeten slikken. We worden nueindelijk een normaal gezinne-tje.’’Robert doet het voorlopig zonderstressjasje, maar ziet er als be-stuurslid van veteranenvereni-ging Wounded Warriors zekertoekomst in. ,,Dat jasje kan mis-schien ook preventief werken. Alsje militairen met dat textiel uit-rust, kun je vanaf commandopos-ten zien of hun lichaam geenverkeerde stresssignalen afgeeften ze daar weg halen. Dan kun jein het beginstadium van PTSSiets doen en niet pas na 20 jaar.’’

Worstelen met de oorlog in je hoofd