Schilderen tekenen met verf - WSK...

Beeldende expressie Schilderen

=

tekenen met verf

KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen 2 06-2017lb

Deze informatie is samengesteld aan de hand van stencils,

gebruikt op de Klos in Tilburg in de periode 1970-1975, waarin

helaas geen bronnenboek(en) vermeld werden.

Mijn grote dank gaat uit naar mijn didactiek- en methodiek-

docenten: Ank van den Berg, Petri Bloemkolk en Jos Bartels die

ons op inspirerende wijze al deze kennis hebben bijgebracht.

juni 2017, Erica Ritzema.


Beeldende expressie: schilderen

Schilderen is tekenen met verf

Toch is schilderen moeilijker omdat het hanteren van een kwast,

in combinatie met het gebruik van verf, meer van een kind

vraagt dan het gebruik van alleen een potlood.

Je kunt natuurlijk vingerverf gebruiken om te schilderen, maar

ook het goed gebruik maken van dat materiaal is heel wat ge-

compliceerder dan het maken van een tekening met potlood en

papier.

Hier onderscheiden we dezelfde ontwikkeling als bij het teke-

nen, die ik voor het gemak nog even herhaal.

• Een peuter tekent nog vanuit de schouder, we noemen dat

krabbelen, totdat hij zijn resultaat gaat benoemen. Vanaf dat

moment spreken we van tekenen omdat het kind tot de ont-

dekking is gekomen dat hij iets kan uitbeelden.

• Naast het gekrabbel gaat het kind kleine vormpjes tekenen,

die vanuit de arm ontstaan, het zogenaamde doedelen.

• Vanuit deze kleine vormpjes gaat het kind grotere vormen

tekenen, die het benoemt bijvoorbeeld 'poes', maar die voor

ons nog niet als zodanig herkenbaar zijn. De krabbels worden

steeds minder talrijk omdat de beweging steeds minder van-

uit de schouder wordt gemaakt. Het kind maakt nog geen ge-

bruik van een onder- of bovenkant van het blad papier, maar


tekent over het hele vel en keert het vel ook om terwijl het

rustig verder tekent. De voorstelling is duidelijk nog van on-

dergeschikt belang aan de beweging en de daaruit ontstane

vormen.

• De koppoter-periode. De kleuter tekent nu een hoofd met

voeten en deze vorm is ook voor ons herkenbaar.

• De koppoter wordt uitgebreid. Het kind tekent nu een romp,

vaak nog zonder armen. Het kind tekent ook allerlei figuur-

tjes, die afgeleid zijn van de koppoter, zo is een koppoter

met vier poten een koe en een met een driehoek op zijn

hoofd (snavel) een vogel.

• De koppoter wordt een figuurtje met ledematen, de kleding

is vaak doorzichtig. Je ziet de benen van het poppetje door

de broek omdat die in een later stadium over het basisfi-

guurtje is getekend en ook navels zijn daardoor zichtbaar

door de trui.

• Het kind hanteert de rand van het vel papier als grondlijn

(zoals op het schilderij dat hieronder is afgebeeld).


Materialen

We maken gebruik van kwasten en/of penselen en van drie

soorten verf:

• Plakkaatverf. Klaar voor gebruik en eventueel te verdunnen

met kleuterplak.

• Waterverf. Meestal in tabletvorm, bruikbaar in combinatie

met natte kwasten.

• Vingerverf. Klaar voor gebruik.

Bij het schilderen kiezen we voor de jongere kleuters wederom

voor een groot formaat papier in combinatie met grote kwasten

van varkenshaar. Oudere kleuters kunnen ook op kleiner

formaat papier schilderen, maar aangezien het kind met verf

streken in plaats van lijnen maakt, leent het materiaal zich toch

beter voor het werken op een groter formaat papier. Indien je

tóch op een kleiner formaat wilt laten werken, dien je daar ook

kleinere kwasten of penselen bij aan te bieden, zodat het kind

daardoor onbewust al fijnere streken gaat maken.


Wat hebben we nodig?

• een schildersbord met een bak eronder,

• in die bak staan de potten plakkaatverf, die door de

opstaande rand van de bak niet op de grond kunnen vallen,

• en een kwastenblok of -pot om de kwasten in te zetten,

• handig zijn grote wasknijpers om de schildervellen bovenaan

het bord te bevestigen, dan hoef je het vel alleen aan de

onderkant nog maar met plakband te bevestigen en heb je

minder kans op beschadiging van het papier,

• plastic schorten omdat stoffen schorten door kunnen lekken

• stevige vellen papier of karton, waar een kind niet doorheen

kan schilderen

(vaak kun je bij de buurtsupermarkt de reclamekartons na

een actie gratis ophalen en die zijn aan een kant nog prima

bruikbaar).


Natuurlijk kan er ook op tafel geschilderd worden, maar dat

geeft een kind minder zicht op zijn schilderwerk dan het

schilderen in staande positie.


Ter herinnering noemen we hier opnieuw de typische

kenmerken waardoor het schilderwerk van de kleuter zich

onderscheidt van dat van het schoolkind.

Automatisme

Een kleuter schildert niet wat hij weet, maar wat hij kan. Heeft

het kind geleerd een boom of een zon te schilderen, dan

herhaalt het dit onderwerp steeds opnieuw. Als het kind erg

moe is of geen zin meer heeft, treedt dit verschijnsel ook op. Het

kind blijft dan hangen in het herhalen van bepaalde vormen.

Neerlaten, het zogenaamde “omklappen”

Een kleuter schildert de bomen rondom de vijver in liggende

positie, terwijl hij wel weet hoe de werkelijkheid eruit ziet, maar

die nog niet kan vertalen naar het papier.

De wet van de helling

Een kleuter schildert een schoorsteen schuin op een dak en een

boom schuin op een berg, zodat het lijkt of die eraf valt.

De kristalperiode, transparantie van de voorwerpen

Een kleuter schildert een doorzichtig huis zodat ook de meubels,

die binnen staan zichtbaar zijn op de tekening, of zodat de navel

van het poppetje zichtbaar is door zijn trui, of de chauffeur

zichtbaar is door de de bus heen.

Schrijfoefeningen

Vaak worden ritmische bewegingen in het schilderij herhaald.

Bijvoorbeeld door het herhalen van de golfbeweging van de zee

of het schilderen van vogels in de vorm van een m.


De juxtapositie

Voorstellingen worden door de kleuter zonder verband met

elkaar op papier geschilderd maar overlappen elkaar nooit.

Dit kan ook onder elkaar zijn, een mannetje op de onderlijn, met

daarboven een huis en daar weer boven een (zwevende) boom.

Er zit nog geen ruimtelijke ordening in de compositie.

Intellectueel realisme

De kleuter schildert wat hij weet en niet wat hij ziet.

Hij schildert bijvoorbeeld een poes van opzij met twee oren en

ogen.

Prioriteit van het nut

De kleuter heeft de neiging om weg te laten of kleiner te

tekenen wat hij niet nuttig acht en uit te vergroten wat hij van

belang acht zoals bijvoorbeeld een mama met hele grote armen

en handen omdat mama altijd bezig is.


Exemplariteit

De kleuter geeft de werkelijkheid weer in schijnvormen.

Hij schildert bijvoorbeeld een paard met acht poten, een molen

met tien wieken of een auto met acht wielen.

In eerste instantie zien we ook hier weer dat de activiteit

belangrijker is dan het resultaat.

Kinderen kunnen laag over laag aanbrengen puur om het

schilderen te ervaren zonder zich te bekommeren om het

resultaat en dat mag. Het is daarom zo belangrijk dat het papier

stevig genoeg is om deze schilderexperimenten te kunnen

doorstaan.


Ook bij deze activiteit zie je dat het kind zich (op dezelfde wijze

als bij het tekenen) ontwikkelt van:

� geen interesse in het resultaat,

� naar het achteraf een naam geven aan zijn resultaat,

� naar het tijdens de activiteit steeds veranderen van doel

� tot het vooraf kunnen benoemen van het doel om zich daar

vervolgens ook te houden.

Het kind houdt dan zelf de regie over de activiteit.

In die fase kun je kinderen onderscheiden die, naast elkaar en in

overleg, een identiek schilderij produceren.

In dit stadium zijn kinderen ook in staat een deel van een groter

geheel te schilderen.

Bijvoorbeeld de wagens voor een carnavalsoptocht, die later

achter elkaar gehangen kunnen worden en zo een eindproduct

vormen of de dieren van de boerderij of de dierentuin,

marktkramen, winkels met verschillend aanbod etc.

Of samen aan 1 product te werken.


Kleurkeuze

We starten met de primaire kleuren, rood, blauw en geel en

bieden daarnaast zwart aan. Die vier kleuren zijn in eerste

instantie meer dan voldoende om te gaan schilderen. Geef bij

iedere kleur een kwast om geklieder te voorkomen en laat de

kwasten niet steeds uitspoelen. Jonge kleuters beheersen die

vaardigheid vaak nog niet en komen door geklieder niet echt aan

schilderen toe.

Je kunt dat voorkomen door structuur aan te brengen in de

werkwijze:

� door eerst altijd de schort aan én dicht te laten doen,

� de kwast steeds in de juiste pot terug te laten zetten,

� kinderen achter de stoel te laten gaan staan als ze klaar zijn,

� kwast af te laten strijken en die dan in een pot met water te

laten zetten,

� altijd eerst de handen te laten wassen en pas daarna de

schort uit laten doen.

Als het kind behoefte aan meer kleuren krijgt, kunnen we het

kleurenassortiment uitbreiden of een menglesje geven:

• gebruik daarvoor eierdozen met kleine beetjes verf,

• teken op een groot karton drie keer twee cirkels, die elkaar

in het midden overlappen,

• laat het kind bijvoorbeeld eerst de linkercirkel met rood

opvullen, daarna de rechter cirkel met geel en vervolgens

beide kleuren mengen in het overlappende gedeelte en kijk,

het heeft een nieuwe kleur getoverd,

• vervolgens herhaal je dit met blauw en rood en daarna met

blauw en geel.

Kinderen hebben hierdoor het gevoel dat ze kunnen toveren.


Oranje maak je van geel met rood óf van rood met geel. Groen maak je van geel met blauw óf van blauw met geel. Paars maak je van blauw met rood óf van rood met blauw.

Zó kan ik zelf kleuren maken en dat leer ik ook aan jou.

Als je dit werkstuk zelf als voorbeeld maakt (of print, maar dat is

minder echt) en boven het schildersbord hangt, hebben de

kleuters een geheugensteuntje op het moment dat ze ook

zelfstandig kleuren willen gaan mengen.

Het is ook aardig om in dit

verband Blauwtje en Geeltje

van Leo Lionni aan te bieden.


Organisatie

• hang de schildervellen vooraf op,

• open vooraf de potten,

• vul ze maar voor een derde met verf, zodat de kwast er niet

te diep in kan worden gedoopt,

• zorg dat er schorten klaar hangen en leer de kinderen die bij

elkaar op de rug dicht te maken, zodat ze niet onnodig lang

hoeven te wachten op hulp,

• leer de kinderen aan dat er voor iedere pot een

bijbehorende kwast is, zodat niet alle kleuren door elkaar

raken,

• noteer de namen linksboven op het papier (altijd linksboven

zodat het kind wanneer het zelf zijn naam gaat schrijven de

goede schrijfrichting hanteert en niet teruguit in

spiegelbeeld kan gaan schrijven),

• laat na afloop de vieze kwasten met de haren naar beneden

in een grote pot water met een beetje afwasmiddel zetten,

dan worden ze makkelijk schoon en drogen ze niet uit,

• oudere kleuters kunnen hun kwasten zelf met behulp van

een afwaskwast schoon schrobben in de gootsteen,

• de schort mag pas na toestemming van de leerkracht

worden uitgedaan.


Variaties in het schilderen

Deze bestaan uit dezelfde soorten als we bij het tekenen

tegenkwamen

(vrij, in opdracht, naar voorbeeld, naar de werkelijkheid, vanuit

de fantasie, abstract, in patronen als mandala's).

Ook hier kunnen we de standaard schildervellen vervangen door

andere materialen als planken, lappen stof en door andere

vormen papier zoals bijvoorbeeld cirkels, harten of ovalen.

Stof kan ook om een karton heen worden geniet zodat de

ondergrond steviger wordt om daarna beschilderd te worden.

Daarnaast kun je gebruiksvoorwerpen zoals vazen, bordjes,

bloempotten en glazen potjes laten beschilderen en eventueel

vernissen (in de sinterklaastijd kun je ook een oude schoen laten

beschilderen, zodat het kind later zijn door hemzelf beschilderde

schoen kan zetten).


Extra technieken voor de oudere kinderen:

• het stippelen met wattips zodat een soort pointillisme

ontstaat,

• hetzelfde met kurken of de achterkant van een potlood,

• lijnen arceren bijvoorbeeld een grote zon laten schilderen en

de bol op laten vullen met lijnen in geel en oranje.

Ook kan gekozen worden voor een combinatie van deze

mogelijkheden zoals eerder (bij kleuren en arceren) werd

aangegeven. Je kunt bijvoorbeeld een voorstelling laten

schilderen en de vlakken op laten vullen door te stempelen

met kurken.

Deze mogelijkheden zullen uitgebreid aan bod komen bij het

onderdeel stempelen.

Het werken met waterverf biedt andere mogelijkheden omdat

de kleuren niet dekkend zijn en door elkaar heen kunnen

vloeien. Het resultaat lijkt op een aquarel, maar kinderen

kunnen zich daardoor wel beperkt voelen in hun mogelijkheden.

Het materiaal leent zich niet voor wat zij voor ogen hadden en

dat kan ergernis veroorzaken.

Vandaar dat het in eerste instantie vaak beter werkt om bij

jongere kleuters waterverf in combinatie met waskrijt te

gebruiken, zoals eerder (bij tekenen) werd vermeld.

Vingerverf is uitermate geschikt voor jonge kinderen, die nog

vanuit de schouders werken.

Oudere kleuters geven de voorkeur aan het schilderen met

plakkaatverf, omdat zij meer oog hebben voor details.


Er wordt met vingerverf op grote vlakken gewerkt bijvoorbeeld

op rollen (glad of ruw) behang zodat het kind de ruimte heeft.

Uiteraard is ook hier een schort van groot belang en is het

handig in de buurt te blijven want grote bewegingen kunnen

soms té groot worden en voor je het weet worden stoelen en

buren mee beschilderd.

Jonge kinderen schilderen vaak niet alleen met hun vingers maar

met hun hele hand. Ze ontdekken dat ze de vorm van hun hand

af kunnen drukken en met hun nagels in de verf kunnen krassen.

Het werken met vingerverf kan enorm ontladend werken en

meestal gaat de activiteit boven het resultaat.


Toch kan de leerkracht gebruik maken van het vingerverf-

product door bijvoorbeeld uit het behang een mooie cirkel, een

ei of andere vorm te knippen en die op een gekleurd papier te

plakken dat mooi combineert met het vingerverfwerkstuk. Zo

houdt het kind naast het plezier tijdens het vingerverven toch

een werkstuk over. Je sluit op die wijze aan bij de behoefte van

het kind om het lekker te laten experimenteren met verf zonder

dat het doelgericht aan een resultaat moet werken. Wanneer

het nadien toch een resultaat kan laten zien, vindt het kind dat

geweldig. Door deze omgekeerde benadering: het kind leerst

lekker zijn gang laat gaan en uit die bezigheid pas achteraf een

product laat ontstaan, heb je twee vliegen in een klap. Je sluit én

aan op zijn behoefte om te experimenteren én je houdt er een

product aan over.

Het is ook erg leuk om een grote doos (van een koelkast) aan

vier kanten te laten beschilderen. Zet de doos op een groot stuk

plastic zodat ze er omheen kunnen lopen en je krijgt een vorm

van kleutergraffiti.


Zo’n doos kun je ook verwerken tot bijvoorbeeld een (stoom)boot.

Eén vlak van een grote doos leent zich ook goed om op te

schilderen en laat het kind tevens het ribbeleffect ervaren.


Je krijgt vaak prachtige kunstwerken, die niet onderdoen voor

moderne kunst, wanneer het kind op zo’n groot formaat

helemaal los mag gaan.

Een grote zeepton bewerken met vingerverf kan ook een

geweldig resultaat opleveren.

Een gezellig kado voor moederdag is het afdrukken van handjes

of voetjes van het kind op bijvoorbeeld een plankje. Een laagje

vernis erover en mama heeft een duurzaam kado, dat ze haar

leven lang zal koesteren.

Vraag bij deze activiteit wel assistentie van een tweede persoon

die de kinderen, die klaar zijn, schoon kan poetsen of hen daarbij

kan begeleiden. Je kunt dat namelijk echt niet allemaal zelf

regelen.

Succes, Erica Ritzema

Met dank aan voor de foto’s in deze KLOSkennis en website:

Greta B, Petra M, Anne P, Conny S, Ellen D, Marion B

Schilderen tekenen met verf - WSK...

Documents

Transcript of Schilderen tekenen met verf - WSK...