Samenvatting van het boek Sapiens, van de...

Boekverslag, Homo Sapiens: schrijver Yuval Noah Harari / CJV 1

Gelezen 28 april 2017

Samenvatting van het boek Sapiens, van de schrijver

Yuval Noah Harari

Yuval Noah Harari is Hoogleraar geschiedenis aan de Hebreeuwse universiteit van Jerusalem. Dit boek beschrijft op een zeer doorwrochte wijze het verhaal van de geschiedenis der mensheid.

Sapiens, een kleine geschiedenis van de mensheid (450 pag.)

Interessant boek, behandelt de geschiedenis vanaf de Oerknal tot aan het heden. Beschrijft de mens-

soorten, zes in getal, en de ontstaansgeschiedenis. De homo Sapiens, dat zijn wij, was de soort die

uiteindelijk overleefde en zich verder ontwikkelde tot wat we nu zijn. Homo Sapiens: “Homo” = mens

en “Sapiens” = verstandig / wijs.

Om te beginnen een aantal data en getallen

Oerknal, vond plaats ca. 13,5 miljard jaar geleden; toen zijn materie, energie, tijd en ruimte ontstaan.

Vorming materie: Driehonderdduizend jaar na de oerknal begonnen materie en energie samen te

klonteren tot complexe structuren die we atomen noemen en vervolgens moleculen die materie

werd.

Vorming organismen: 3,8 miljard jaar geleden vormde moleculen op onze aarde, opvallend grote,

complexe structuren die organismen heten (de biologie).

Ontstaan van de mens: 2,5 miljoen jaar geleden ontstond de mens, waarvan er 6 soorten waren.

Ca. 70 duizend jaar geleden begonnen organismen van de soort Homo Sapiens nog complexere

structuren op te zetten die culturen genoemd worden.

Drie belangrijke revoluties zijn er die de loop van de geschiedenis van de Sapiens hebben bepaald:

1) 70K: De cognitieve revolutie, 70 duizend jaar geleden;

2) 12K De agrarische revolutie, 12 duizend jaar geleden;

3) 0,5K De wetenschappelijke revolutie, ca. 500 jaar geleden (vrij recent dus).

Dit zijn de hoofdzaken van de ontstaansgeschiedenis van de aarde met alles er op en er aan.

De eerste mens werd ook wel de Archaïsche mens genoemd (mens uit de oudheid), deze was van

weinig belangwekkende invloed.

Soorten en diersoorten worden in geslachten ingedeeld (geslacht of genus / generus). Meestal

worden ze in tweeledige Latijnse namen weergegeven, waarbij de eerste de geslachtsnaam is en de

tweede de soortnaam. Vandaar dus ook Homo sapiens, waarin “Homo” voor de geslachtsnaam staat

en mens betekend, en “Sapiens” voor de soortnaam die verstandig of wijs betekend (de verstandige

mens dus). Zo wordt ook verondersteld dat wij leden zijn van een grote lawaaiige familie, de

mensapen. Onze nauwste verwant is de chimpansee en wat verderaf de gorilla’s en de orang-oetan.


Zo’ zes miljoen jaar geleden kreeg een vrouwelijke mensaap twee dochters, waarvan de één de

voorouder werd van de chimpansees en de andere de voorouder van de mens. (Eén en ander klinkt

vooralsnog wat hypothetisch maar als uitgangspunt in deze context wel te hanteren).

De laatste 10 duizend jaar is de homo sapiens de enige menssoort die is over gebleven.

De mens ontstond ca. 2,5 miljoen jaar geleden in Oost-Afrika als een evolutionaire aftakking van een

vroeger apengeslacht, de Australopithecus, wat zuidelijke aap betekend.

2 miljoen jaar geleden verliet een groepje van deze archaïsche mannen en vrouwen hun

geboorteplaats om uit te zwermen over grote delen van de aarde.

De 6 (?) soorten mensen of menssoorten:

1) Mensen in Europa en west Azië ontwikkelde zich tot homo neanderthalensis (mens uit het

Neanderdal), ook wel Neanderthaler genoemd;

2) Verder naar het oosten in Azië ontstond de Homo Erectus; de rechtop gaande mens, die daar

ca. 2 miljoen jaar is gebleven en daarmee de mens-soort die het, het langs heeft uitgehouden;

3) Op het Indonesische eiland Java woonde de Homo Soloensis; de mens uit de Solovallei;

4) Op een Indonesisch eiland Flores ontwikkelde zich een soort die Homo Floresiensis werd

genoemd, deze mensen waren erg klein als gevolg van het weinige voedsel op dat eiland;

5) In Siberië zijn in de Denisovagrot resten gevonden van de Homo Denisova, weer een ander

mens-soort;

6) In Oost-Afrika ontstond later, toen d e mensen in Europa en Azië evolueerden, de Homo

Rudolfensis, van het Rudolfmeer;

7) Verder de Homo Eregasten, de werkende mens;

8) En uiteindelijk onze soort, de Homo Sapiens, de wijze mens genoemd.

N.B. (TV dinsdag 9 mei 2017) Als laatste soort moet hier waarschijnlijk aan worden toegevoegd, de

Homo Naledi, kort geleden zijn daar fossiele resten van gevonden. Men dacht eerst aan resten van

miljoenen jaren geleden maar dat bleek later, na onderzoek, anders, en meer in de honderdduizenden

jaren te liggen. Waarschijnlijk volgt er meer over deze mens-soort.

N.B. (T.V. 8 juni 2017) verondersteld werd dat de Homo sapiens 200.000 jaar geleden zijn ontstaan in

Ethiopië, Oost-Afrika; naar nu blijkt, zijn recent vondsten gedaan in Marokko (NW. Afrika) van Homo

sapiens van 300.000 jaar oud.

Zoogdieren met een gewicht van 60 kg hebben een gemiddelde herseninhoud van ca. 600 cm3. De

moderne Sapiens hebben gemiddeld 1200 – 1400 cm3 aan herseninhoud. Neanderthalers hadden

een nog groteren herseninhoud. Hersenen gebruiken veel energie, tot wel 25% wanneer een lichaam

in ruste verkeert. Dit gegeven is wellicht ook de reden dat de Neanderthalers het uiteindelijk

verloren van de Sapiens; meer energie naar de hersenen en dus minder naar de spieren. Dit lijkt toch

op een merkwaardige discrepantie tussen de beide soorten.

Er bestaan verschillende theorieën over het ontstaan van m.n. onze soort, de Sapiens . Eén er van is

dat onze soort is ontstaan door menging mat andere mens-soorten, maar dat wordt algemeen toch

niet aangenomen.


De laatste 10 duizend jaar bestaat de Homo sapiens als enige (overgebleven) mens-soort.

150 duizend jaar geleden bevolkten de sapiens al Oost-Afrika, maar pas zo’n 70 duizend jaar (na de

cognitieve revolutie) ook de rest van de aarde.

Quote: Toen Charles Darwin stelde dat de Homo sapiens gewoon een van de vele diersoorten was,

was dat een brug te ver en was men er zeer verbolgen over.

Cognitieve revolutie: Tussen 70.000 en 30.000 jaar geleden kwam de nieuwe manier van denken op

die we de cognitieve revolutie noemen. Hoe dat is ontstaan, is men niet zeker van. gedacht wordt

aan toevallige genetische mutaties van de hersenen.

Mensen begonnen samen te werken. Hiervoor waren imaginaire realiteiten nodig; dat wil zeggen,

dingen die we allemaal vinden dat het zo is of zo moet. Dat geeft een bepaalde groepscultuur weer

waardoor je sterker wordt. Met allen ben je nu eenmaal tot meer instaat dan alleen. Een imaginaire

realiteit kan van alles zijn, als de groep er maar in gelooft. Dat kan de religie zijn maar ook andere

zaken. Essentieel is dat het leeft binnen de groep, om ook echt als groep te zijn. Dit was ook de

grondslag voor de cognitieve vorming van de mens; het leren en samen werken.

Vóór de boeren, had je de jager verzamelaars, die op jacht gingen om hun kostje bij elkaar te krijgen;

jagen, vangen en verzamelen van planten dus. Dit was een trekkend volk van een soort nomaden.

Later bleven mensen steeds meer op een zelfde plek en gingen de grond bewerken en hun voedsel

zelf te kweken. Ze werden dus boeren.

Cognitieve revolutie en een dag uit het leven van Adam en Eva: (blz. 50) zondag 14 mei 2017,

predikant Ds. Bert van der Linde te Waalwijk heeft het in zijn preek o.m. over de schepping, zo’n (naar

zijn schatting) ca. 50.000 jaar geleden, met Adam en Eva, die twee kinderen kregen, Abel en Kain.

Toen Kain zijn broer had gedood/vermoord, werd hij verbannen uit zijn land. Het verhaal gaat verder

dat hij later met zijn vrouw kinderen kreeg. Die vrouw, de Bijbelse bananenschil, zoals van der Linde

het noemde, omdat die zomaar genoemd werd en niet in de schepping voor kwam. Er komen in de

schepping slechts 4 mensen voor, Adam, Eva, Abel en Kain; waar kwam die vrouw ineens vandaan?

Dit wordt beschouwd als de bananenschil uit de Bijbelse geschiedenis en zorgt ook nog weleens voor

wat ongemak in orthodoxe kringen.

Betekent in feite dat Adam en Eva helemaal niet de eerste mensen waren op aarde. Wellicht heeft het

dan iets met die cognitieve revolutie te maken, toen de mens in feite echt mens werd, in die zin dat hij

begon na te denken, te leren door zijn hersenen te gebruiken. Wellicht is dit een van de

mogelijkheden voor de verklaring van het scheppingsverhaal.

Wat begrippen:

Animistisch, Animisme, (van Anima, Latijn voor ziel of geest) is het geloof dat alle dieren en dingen

een bewustzijn en gevoelens hebben. Voor dieren is dat wel aannemelijk maar voor dingen als

rotsblokken, bomen e.d. lijkt dat toch wat onwaarschijnlijk.

Een sjamaan, priester/tovenaar, is iemand die ziekmakende geesten kan aanroepen.

Tegenover de Animisten staan de Theisten (van Theos, Grieks voor God); gaat uit van een

hiërarchische relatie tussen mensen en goden. Zo zijn er Polytheïsten en Monotheïsten.

De politheisten hadden meer goden, meest gekoppeld aan de natuur of natuurverschijnselen.


De monotheïsten hadden daarentegen maar één God. De monotheïsten waren ook de gelovigen die

hun geloof wilde verkondigen, verbreiden over de mensheid, in tegen stelling tot de Poli-theisten, die

hadden die drang niet.

Meer feiten en data; grote stappen:

De zondvloed: (blz. 74) voor de cognitieve revolutie leefden alle soorten mensen uitsluitend op het

Afrikaans-Aziatische continent. Na de cognitieve revolutie ontwikkelden de Sapiens de technologie,

de organisatorische vermogens en misschien zelfs de benodigde visie om zich los te maken van

Afrika-Eurazië en zich in verre gebieden te vestigen.

Hun eerste wapenfeit was de kolonisatie van Australië, ca. 45 duizend jaar geleden. Op het moment

dat de eerste jager-verzamelaar voet zette op een Australisch strand, was ook het moment dat Homo

Sapiens opsteeg naar de hoogste trap in de voedselketen. De kolonisatoren van Australië pasten zich

niet alleen aan maar zouden het Australische ecosysteem onherstelbaar veranderen. Onderweg

kwamen ze de meest vreemde wezens tegen, zoals een 2 meter hoge kangoeroe van 200 kg, de

buidelleeuw, zo groot als een hedendaagse tijger, koala’s van een groot formaat, in de bomen,

draakachtige hagedissen en slangen van wel 5 meter, de Diprotodon, de Wombat van wel twee en

een halve ton zwaar. De dieren waren allemaal buideldieren, welke zo goed als onbekend waren. Een

paar duizend jaar later waren vele van deze dieren van 50 kg of zwaarder verdwenen. De vraag was

overigens wel of dit echt allemaal de schuld was van de Homo Sapiens?

Jagers in Afrika-Eurazië: 2 miljoen jaar geleden begonnen zij de jacht te verbeteren; 400 duizend jaar

geleden werd begonnen met de jacht op grote dieren.;

Amerika werd ca. 16 duizend jaar geleden bereikt door de Sapiens. Dat ging via Noordoost Siberië en

Alaska naar Noord-Amerika en vervolgens zakte men verder af naar het zuiden. Dit gebeurde

allemaal in 2 millennia, zo’n 10 duizend jaar v. Chr.

De agrarische revolutie: 12.000 jaar geleden (blz. 89, de grootste zwendel van de geschiedenis(?))

2,5 miljoen jaar lang voeden mensen zich door planten te verzamelen en op dieren te jagen.

De overgang naar de landbouw begon tussen 9.500 en 8.500 v. Chr. In de heuvels van zuidoost

Turkije, het westen van Iran en de Levant (middellandse zee gebieden). Gewassen en dieren werden

gedomesticeerd (“Domus”, wat in het Latijn “Huis” betekend). 10.000 jaar geleden was tarwe nog

gewoon een wilde grassoort, wat is een van de succesvolste planten uit de geschiedenis is geworden.

18 duizend jaar geleden maakte de laatste ijstijd plaats voor de mondiale opwarming; ook dat was

o.m. goed voor de groei van de tarwe, die eerst alleen rondom de middellandse zee voorkwam.

Met dat de mens meer over ging naar de landbouw kwamen er ook groepen mensen bij elkaar te

leven en te wonen en werden er dorpen en steden gesticht; begon m.n. in het Midden-Oosten, zoals

bijvoorbeeld Jericho, dat bestond al rond 8.500 v. Chr.

Rond 10.000 v. Chr., voor de overstap naar de landbouw, huisveste de aarde tussen de 5 en 8 miljoen

nomadische verzamelaars. In de eerste eeuw na Chr. Waren er nog maar 1 á 2 miljoen. Er waren toen

inmiddels al 250 miljoen boeren op de wereld.

Lange tijd bleef de door mensen bewerkte gronden qua oppervlakte erg klein. Het aardoppervlak

bedraagt ca. 510 miljoen km2, waarvan 155 miljoen km2 uit land bestaat. In het jaar 1400 n. Chr.


Hadden de boeren slechts 11 miljoen km2, 2% van het aardoppervlak, in gebruik, de rest was nog

woest, of waren te heet, te koud te droog of te nat en/of ongeschikt voor de landbouw. De 2% werd

dus voor de mensheid het belangrijkste deel van de aarde.

Meer data:

Rond 8.500 v. Chr. Waren de grootste nederzettingen ter wereld dorpen als Jericho met een

paarhonderd mensen..

In 7.000 v. Chr. Telde de stad Çatal Höyük in Anatolië tussen de 5.000 en 10.000 inwoners, misschien

wel de grootste nederzetting ter wereld in die tijd.

Ca. 4.000 tot 5.000 v. Chr. Waren er grote steden met 10 duizenden inwoners in de vruchtbare

halvemaan; deze steden beheersten tevens de naburige dorpen

In 3100 v. Chr. Werd het gebied in de benedenloop van de Nijl verenigd in het eerste Egyptische

koninkrijk met Farao’s; en besloeg een gebied van duizenden km 2’s

Rond 2250 v. Chr. Stichtte Sargon de Grote het Akkadische rijk met meer dan een miljoen

onderdanen en een leger van 5400 soldaten.

Tussen 1000 en 500 v. Chr. Verschenen de eerste echt grote Rijken in het Midden-Oosten, zoals

Nieuw Assyrië; het Babylonische rijk en het Perzische rijk. Deze rijken beschikten over miljoenen

soldaten.

In 221 v. Chr. Verengde de Qin-dynastie China tot een staat en

Rome bracht het Middellandse-zee gebied onder één bestuur. Er werden belastingen geheven om

m.n. het leger van honderdduizenden soldaten in stand te houden alsmede een ambtenaren

apparaat en de bureaucratie. Zo’n leger bestond wel uit 250.000 tot 500.000 soldaten. Bovendien

werd er een infrastructuur opgebouwd van wegen en theaters (Amfitheaters nu nog in gebruik)

Al de samenwerkingsverbanden die er bestonden tussen de Qin-dynastie en de Romeinen waren

imaginaire ordes. De sociale normen waarop deze gebaseerd waren bestonden niet uit ingebakken

instincten of persoonlijke vriendschappen, maar op een geloof in gemeenschappelijke mythen.

In 1776 v. Chr. Was Babylon de grootste stad ter wereld en het Babylonische rijk waarschijnlijk het

grootste rijk op aarde met meer dan een miljoen onderdanen. Het besloeg het grootste deel van

Mesopotamië, incl. het grootste deel van Irak. Bekende koning was Hammurabi (blz. 117-e.v.).

Koning Hammurabi was bekend om de code die naar hem is vernoemd, die inhield, een aantal

wetten en juridische beslissingen, e.e.a. voor een betere rechtsgang en een betere wereld. Dit

uniforme rechtssysteem werd in het hele Babylonische rijk gehandhaafd, tot ver na zijn dood.

Citaat: De Imaginaire orde bestaat niet omdat hij objectief is maar omdat het geloof erin ons in staat

stelt om effectief samen te werken en een betere samenleving op te bouwen. Imaginaire ordes zijn

geen kwaadaardige complotten of zinloze luchtspiegelingen. Ze zijn de enige manier waarop grote

aantallen mensen effectief kunnen samenwerken.

Een natuurlijke orde is een stabiele orde; er is geen enkel risico dat de zwaartekracht morgen niet

meer zal werken, zelfs niet wanneer mensen er niet meer in geloven. Een imaginaire orde

daarentegen loopt altijd de kans dat hij instort, omdat hij in stand gehouden wordt door mythen


welke kunnen verdwijnen wanneer men er niet meer in geloofd. Er moet permanent aan gewerkt

worden om een imaginaire orde in stand te houden (pag. 123 e.v.)

Het geheugen: tussen 3.500 en 3.000 v. Chr. Vonden een paar Soemerische genieën een systeem uit

waarmee ze informatie konden opslaan en verwerken buiten onze hersenen om. Met dit systeem

werd een schrift ontwikkeld om data te noteren waardoor alles kon uitgroeien tot nog grotere

eenheden; men hoefde immers niet alles meer in het hoofd op te slaan en te onthouden (blz. 135).

De eerste geschriften en cijfer-gegevens werden in klei tabletten vastgelegd. Er werd gebruik

gemaakt van 6-tallige en 10-tallige systemen, waar ondermeer ons 24 uurssysteem en de verdeling

van 360 graden van een cirkelboog, een overblijfsel van is. (voorbeelden blz. 137).

Taal en cijfers: de eerste systemen bestonden hoofdzakelijk uit cijfers en getallen, dit is in feite

slechts een gedeeltelijk schrift. Later werd dit het ons bekende cijferschrift, bestaande uit 10 tekens,

van 0 tot 9. We noemen dit het Arabische schrift, maar dat is feitelijk onjuist omdat het door Indiërs

is uitgevonden. Later werd het volledige schrift uitgevonden en ontwikkeld, en schrift met naast

cijfers ook letters. Hiermee konden woorden en zinnen gevormd worden.

Kasten: in India werd zo’n duizend jaar geleden een systeem van kasten ingericht, wat zijn oorsprong

vond in het binnendringen van Indo-Arische volken die plaatselijke bevolking onderwierp.

Deze indringers vestigden een gelaagde maatschappij, waarvan zijzelf een leidende positie innamen.

De inheemse volken verbleven als dienaren en slaven. Hierdoor ontstonden groepen van

verschillende maatschappelijk klassen die verder werden onderverdeeld in rein en onreinheid en

zuiverheid van mensen. Waarschijnlijk werd dit ingegeven door biologische overlevings-

mechanismen; geloof achtergrond; stand etc. het Hindoe kastenstelsel raakte verankerd in de Indiase

cultuur. Kasten werden verder verdeel in kasten en sub-kasten, waar er uiteindelijk 4 van overbleven.

Elke kaste had zijn eigen juridische status, privileges en plichten. Kasten waren er ook om

vermenging van rein en onrein te voorkomen; mensen mochten niet mengen (trouwen en kinderen

krijgen) met andere kasten. Uiteindelijk waren er 3 duizend verschillende groepen uit de kasten

ontstaan die Jati heten, wat letterlijk - geboorte - betekend (blz. 151 e.v.).

Hij en Zij: in veel gemeenschappen waren vrouwen domweg het bezit van de manen, meestal hun

vader of broer. Verkrachting viel veelal onder het eigendomsrecht, wat wil zeggen dat niet de

verkrachte vrouw het slachtoffer is maar de man die haar bezit. In zo’n situatie was de juridische

oplossing dat de vrouw via eigendomsoverdracht eigendom werd van de verkrachter. Er moest

echter wel voor betaald worden aan de vader of de broer. Komt ook zelfs voor in de bijbel, in

Deuteronomium 22:28-29; de oude Hebreeërs vonden dat een schappelijke overeenkomst (blz. 158).

De loop der geschiedenis: na de agrarische revolutie werden menselijke samenlevingen steeds

groter en complexer, terwijl de imaginaire constructies waarop de sociale orde steunde steeds

doorwrochter werden. Mythen en fictie leerden mensen dat ze op een bepaalde manier moesten

denken, gedragen en doen; dit alles volgens een zgn. cultuur die hieruit ontstond. Deze culturen

veranderden niet zolang je ze met rust liet. Alleen krachten van buitenaf konden ze veranderen;

gedacht word hierbij aan de Samoaanse cultuur of de Tasmaanse cultuur welke voorheen

verschillend waren. Tegenwoordig zijn cultuurwetenschappers tot andere conclusies gekomen; elke

cultuur heeft zijn eigen opvattingen, normen en waarden. Deze kunnen onder invloed van buitenaf

veranderen door interactie van veranderde omgevingsfactoren en/of naburige/andere culturen.

Ook uit eigen dynamiek kunnen veranderingen optreden. Dit mede omdat natuurkundige wetten


geen inconsistenties kennen, maar de door mensen bedachte ordes tjokvol met tegenstrijdigheden

zitten. Met deze spanningen en conflicten moeten mensen jongleren. Het is zo’n essentieel

onderdeel van onze culturen dat er zelfs een naam voor is, nl. cognitieve dissonantie, wat op zichzelf

weer beschouwd wordt als een gebrek in de menselijke psyche, maar in wezen is het een cruciale

deugd (citaat) (pag. 180). Echt authentieke culturen in de betekenis van, zelfstandig ontstaan uit

oeroude plaatselijke tradities, bestaan niet meer.

De geur van het geld: in 1519 vielen Cortés en zijn conquistadores binnen in Mexico, een geïsoleerde

mensenwereld waar de Azteken woonden. In deze tijd werd het goud veelal als betaalmiddel

gebruikt maar de Azteken betaalden meestal met cacaobonen of rollen stof.

In de Afrikaans-Euraziatische wereld, waar Spanjaarden vandaan kwamen was het goud van

obsessioneel groot belang.

Drie eeuwen voor de verovering van Mexico voerden de voorouders van Cortés een bloedige

godsdienstoorlog tegen de moslims op het Iberisch schiereiland en in Noord-Afrika; de volgelingen

van Christus en die van Allah joegen elkaar bij duizenden over de kling. Deze werden uiteindelijk

door de Christenen gewonnen, waarna er moskeeën gesloopt werden en kerken gebouwd. Munten

kregen hierna zelfs een kruisteken. Een andere type munt die door de overwinnaars geslagen werd

was vierkant met in sierlijk letters: “er is geen andere God dan Allah en Mohammed is Zijn

boodschapper”. Deze munten werden zelfs door elkaar heen gebruikt en gebeurde over en weer.

met geld kon je alles betalen, in tegenstelling tot ruilhandel, omdat betalen met concrete middelen

als ruilhandel ingewikkelder is. Geld is de hoogste vorm van abstractie, wat je kunt ruilen voor alles

wat je maar wilt. De waarde van geld hangt echter op zijn beurt weer af van het vertrouwen wat men

er in stelt, omdat het geen of nauwelijks intrinsieke waarde heeft. Het betalen met tastbaar geld,

zoals bankbiljetten en munten wordt tegenwoordig in onze maatschappij ook steeds minder omdat

er steeds meer wordt overgegaan op betalen in giraal geld, wat feitelijn alleen uit cijfertjes bestaat.

In de oudheid (3000 v. Chr.) had men geld met een echte intrinsieke waarde, dit was het Soemerisch

gerstgeld, gerstkorrels dus. Dit werd gemeten in gerstkommen die één Sila kon bevatten. Omdat je

niet altijd gerst kon eten, kwam later het geld dat geen inherente waarde had maar wel veel

gemakkelijker om mee te betalen. Deze ontstond ca. 3000 v. Chr. In het oude Mesopotamië in de

vorm van een zilveren sjekel; dit was eigenlijk geen munt maar 8,33 gram zilver. De broers van Jozef,

in het oude testament, verkochten Josef voor 20 zilveren sjekels aan de Ismaëliten; 166 gram zilver

(dezelfde prijs als voor een slavin).

Opmerking: De Ismaëlieten zijn afstammelingen van Ismaël, de zoon van Abraham en Hagar, de

bediende/slavin van Abraham. Omdat Sara onvruchtbaar was, zo gaat het verhaal, zou Abraham God

daarmee een handje helpen om zijn volk te verbreiden. Ismaël is vervolgens de stamvader van de

Islamieten. Nadat Sara uiteindelijk toch nog een zoon- Isaäc - gebaard had werd Hagar met haar zoon

Ismaël verbannen en de woestijn in gestuurd. Isaäc werd daarmee de stamvader van de Christenen.

Hier stamt ook de onderlinge strijd uit voort tussen de Christenen en de Islamieten; deze strijd is er

dus een die al stamt uit de oudheid. Ismaël wordt in de Bijbel afgeschilderd als een ruwe

agressieveling en vechtersbaas.

De eerste munten uit de geschiedenis werden geslagen rond 640 v. Chr., door koning Alyattes van

Lydië, in het westen van Anatolië. Deze munten bevatten allemaal een bepaalde hoeveelheid

edelmetaal. Bijna alle hedendaagse munten zijn afstammelingen hiervan.


Visioenen en wereldrijken en de eenwording van de mensheid: (217) in de tweede eeuw na Chr.

Werd Rome geregeerd door keizers uit Iberia (Spanje), dat was het tijdperk van Trajanus, Hadrianus,

Antonius Pius en Marcus Aurelius. Deze tijd werd algemeen beschouwd als de gouden eeuw van het

Romeinse rijk. Daarna werden alle etnische dammen afgebroken. Keizer Septimius Serverus (193 –

211) kwam uit een Punische familie uit Libië. Algebalus (218 – 222) was een Syriër. Keizer Philippus

(244-249) werd ook wel Philippus de Arabier genoemd. De nieuwe burgers namen de Romeinse

cultuur zo gretig over dat ze nog eeuwen en zelfs millennia nadat het rijk was ingestort de Romeinse

taal bleven spreken, bleven geloven in de Christelijke God die het rijk had overgenomen van een

Levantijnse provincie en bleven leven volgens de Romeinse wetten. Ook elders kwamen dergelijke

gebeurtenissen voor, met name ook in de Arabische wereld, welke medio 7e eeuw werd gevestigd. Er

heerste een scherpe tweedeling tussen de heersende Arabieren (moslims) en de Egyptenaren,

Syriërs, Iraniërs en Berbers, die geen Arabier of moslims waren. Vele gingen later over tot het

Islamitische geloof, de Arabische taal en een hybride cultuur.

Ook in China kwamen dergelijke gebeurtenissen voor. Meer dan 2 duizend jaar lang werd een

mengelmoes van volkeren en culturen, die eerst barbaren werden genoemd, geïntegreerd in de

keizerlijke Chinese cultuur. Hier ontstond de Han-dynastie die regeerde van 206 v. Chr. tot 220.

Door het imperialisme, bezette de Britten, ten koste van miljoenen Indiërs, het subcontinent India en

ontstond het moderne India, als een afstammeling van het Britse rijk. Ondanks de vele

vernederingen en levens die het gekost heeft waren toch veel Indiërs gretige bekeerlingen waar het

ging om de westerse concepten als zelfbeschikkingen gelijke rechten, wat de Britten de Indiërs zelf

niet erg gunden; het bleven tweederangs burgers (blz. 220). Overblijfselen zijn: democratie, de

Engelse spoorwegen, het rechtssysteem, cricket, thee e.d.; zuiver Britse erfenissen die niemand kwijt

wil. De taj Mahal een stukje authentieke Indiase cultuur of een uitheemse creatie van islamitische

imperialisten? Dat is niet geheel bekend.

Het nieuwe mondiale imperium: sinds 200 v. Chr. Hebben de meeste mensen in grote rijken geleefd,

wat waarschijnlijk ook wel zo zal blijven; wellicht uitgroeiend mondiaal imperium?.

Wetten en geloof: een belangrijke factor hierin was ook de heilige Ka’aba in Mekka. Als je als

Mekkaganger in het jaar 1300 om de heilige schrijn van de islam liep kon je zomaar een groepje

Mesopotamiërs tegen komen, die zomaar alle 99 namen van God op konden zeggen. Daarnaast

kwam je ook Turken, moslims uit diverse Afrikaanse landen etc. tegen, momenteel komen moslims

van wereldwijd naar Mekka.

Tegenwoordig wordt religie vaak gezien als bron van discriminatie, onenigheid en tweedracht (denk

hierbij m.n. aan de Christelijke en de Islamitische religies). Maar in wezen is religie (binnen de

betreffende groepen) de derde grote harmonisator van de mensheid, naast geld en wereldrijken.

Alle sociale ordes en hiërarchieën zijn imaginair, dus zijn ze allemaal fragiel. De cruciale rol die het

geloof speelde was dat het deze fragiele structuren een bovenmenselijke legitimiteit verleende.

Religies verklaren dat onze wetten niet voortvloeien uit menselijke grillen maar zijn ingesteld door

het absolute oppergezag, waarmee een paar fundamentele wetten boven elke twijfel verheven

worden wat de sociale stabiliteit ten goede komt. Religie kan dus gedefinieerd worden als een

systeem van menselijke normen en waarden dat gebaseerd is op het geloof in een bovenmenselijke

orde.


Duizenden jaren na de agrarische revolutie bestond de religieuze liturgie voornamelijk uit mensen

die lammeren, wijn en gebak offerden aan de hemelse machten, die in ruil daarvoor garant stonden

voor overvloedige oogsten en vruchtbare kuddes. De agrarische revolutie had aanvankelijk veel

minder impact op de status van leden van het Animistische systeem, zoals rotsen, bronnen, geesten,

demonen, welke langzaam aan status verloren ten gunste van de nieuwe goden. Wonend in kleine

gemeenschappen konden bijna al hun wensen vervuld worden door de plaatselijke geesten.

Toen mensen gingen wonen in grotere gemeenschappen als koninkrijken e.d. moesten zij contact

zoeken met entiteiten wier macht zich uitstrekte over groteren territoria. De zoektocht die invulling

gaf aan die behoefte leidde tot de opkomst van polytheïstische religies, volgens welke de wereld

beheerst werd door een groep machtige goden, zoals de vruchtbaarheidsgodin, regengod en de

oorlogsgod. De mensen konden zich tot deze goden wenden in ruil voor offerranden. Het animisme

verdween niet helemaal door de opkomst van het polytheïsme. Demonen, elfjes, geesten, heilige

rotsen, heilige bronnen, heilige bomen bleven integraal deel uitmaken van bijna alle theïstische

geloven.

In het klassieke Griekse polytheïsme waren Zeus, Hera, Apollo en andere collega’s onderworpen aan

een allesomvattende macht, namelijk het Lot (Moira Ananke) en vele anderen; veel rijken hadden

hun eigen goden. Zoals Rome de god Jupiter had, hadden de Azteken Huitziloptochtli e.d.

Engeland werd beschermd door Sint Joris, Schotland door Sint Andreas, Hongarije door Sint Stefanus

en Frankrijk door Sint Martinus. De steden en stadjes , beroepen en zieken hadden allemaal hun

eigen heiligen, zoals de stad Milaan Sint Ambrosius en Venetië Sint Marcus, de schoorsteenvegers

hadden de heilige Floriaan; de belastingontvangers hadden Sint Mattheus; bij hoofdpijn moest je bij

Sint Achatius zijn en bij kiespijn bij Sinte Apollonia. In de Christelijke religie bleven velen van deze

heiligen min of meer bedekt bestaan (blz. 237). De bekendste monotheïstische religies zijn de

Christelijke, de Islamitische en het Boeddhisme. dit zijn universele religies waarbij sprake is van

zendingsdrang.

Boeddhisme: De centrale figuur in het Boeddhisme is geen god maar een mens, Siddharta

Gautama. Gautama was volgens de legende rond 500 v. Chr. De erfgenaam van een klein koninkrijk

in de Himalaya en was hoofzakelijk gevestigd in India en Zuidoost Azië. Gautama ontdekte een

manier om de vicieuze cirkel van fundamentele denkpatronen zoals verdriet, angsten, begeerten,

ontevredenheid, gemoedsrust e.d. te doorbreken, door de dingen te nemen zoals ze zijn, door

oefeningen te trainen en meditatietechnieken. Deze oefeningen trainen de geest om alle aandacht te

richten op de vraag wat er nu precies ervaren wordt en niet op de vraag wat op dit moment een

betere ervaring zou zijn; dit is moeilijk maar niet onmogelijk. Volgelingen instrueerde hij om niet te

doden, geen ontucht te plegen en niet te stelen, aangezien dit alleen het vuur naar meer macht, naar

sensueel genot en naar rijkdom aanwakkert. Wanneer dat allemaal gelukt is ontstaat een staat van

volmaakte tevredenheid en sereniteit die bekend staat als Nirvana (dat het doven van het vuur

betekend).

Naast religie bestaat er ook mensverering of ideologieën zoals het liberalisme, het communisme, het

kapitalisme, het humanisme, het nationalisme, het nazisme e.d.. Mensen als Karl Marx, Friedrich

Engels, Vladimir Iljitsj Lenin e.d.


De gekleurde bril van achteraf. (blz. 256) aan het begin van de 4e eeuw v. Chr.(?? kan niet, moet zijn

360 n. Chr. Zie verder) had het Romeinse rijk een brede horizon van religieuze mogelijkheden, zoals

het vasthouden aan het geldende traditionele bont geschakeerde polytheïsme, maar keizer

Constantijn met zijn ervaring aan burgeroorlogen koos uiteindelijk, uit de vele mogelijkheden, voor

het Christendom, mede omdat hij dacht dat één religie met een duidelijke doctrine kon helpen bij

het verenigen van zijn etnisch diverse (verdeelde) rijk. Toen Constantijn in 360 n. Chr. De troon

besteeg, was het Christendom weinig meer dan een esoterische oosterse sekte en niet direct voor de

hand liggend om die religie te kiezen.

Een belangrijke periode: (blz. 262) de geschiedenis beweegt zich van het ene knooppunt naar het

andere en kiest er, om mysterieuze redenen, voor om eerst dit pad te volgen en dan weer het

andere. Rond het jaar 1500 maakt de geschiedenis zijn meest ingrijpende keuze, die niet alleen het

lot van de mensheid veranderde maar ook aantoonbaar het lot van al het leven op aarde. We

noemen deze keuze de Wetenschappelijke revolutie. Deze begon in West-Europa, een groot

schiereiland op westelijke puntje van Afrika-Eurazië dat tot dan toe geen belangrijke rol in de

geschiedenis had gespeeld.

De wetenschappelijke revolutie: de laatste 500 jaar (vanaf 1500 n. Chr.) hebben we een gigantische

sprong gemaakt in de ontwikkeling van de mensheid. Er waren op dat moment op de wereld

vijfhonderdmiljoen Homo Sapiens, nu zijn we met 7 miljard mensen (blz. 267). Er kwamen grotere

schepen die langere tijd onderweg konden blijven, er kwamen grotere gebouwen en grotere steden

met meer mensen. in 1873 maakte Jules Verne al grootse voorstellingen voor reizen buitende aarde,

wat in 1969 ook daadwerkelijk gebeurde, toen landde de eerste mens op de maan. Er kwamen

onderzoeken naar allerhande dieren en micro organismen, de geneeskunde ontwikkelde zich. Het

aller opmerkelijkste en meest beslissende moment van de laatste vijfhonderd jaar kwam met de

atoombom waarvan de eerste op 16 juli 1945, tot ontploffing werd gebracht in Alamogordo in New

Mexico. Vanaf dat moment had de mensheid het vermogen om de loop van de geschiedenis te

bepalen. Ook op religieus gebied veranderde er veel.

Ook na Darwin en eeuwen van grootschalig wetenschappelijk onderzoek weten biologen nog steeds

niet hoe de hersenen bewustzijn genereren en Natuurkundigen geven toe niet te weten wat de

oerknal heeft veroorzaakt etc. Kortom, er valt dus nog genoeg te onderzoeken, zie ook blad 3.

Kennis is macht: meer kennis leidt meestal ook tot meer macht; maar al gauw wordt het een

wedloop wat uiteindelijk inhoud dat er steeds geavanceerdere en duurdere wapensystemen worden

ontwikkeld met als gevolg dat de militaire machtsverhoudingen ongeveer gelijk blijven maar wel

tegen veel hogere kosten en dus een groter deel van de taart voor zich opeisen.

De ontdekking van de onwetendheid: (blz. 280): dit was op zich een belangrijke ontdekking

omdat met er altijd van uitging dat de dingen waren zoals ze waren. Toen ontdekt werd dat dat niet

perse zo hoefde te zijn is men gaan onderzoeken en ontstond in feite de wetenschap. Men leerde

berekeningen te maken die belangrijk waren voor pensioenfondsen, soort van kansberekeningen hoe

oud mensen konden worden, wat erg belangrijk was voor b.v. de berekening van de pensioenpremie.

Dit was van belang voor m.n. de predikanten en hun nabestaanden in die tijd. Maar deze ontdekking

had natuurlijk op veel bredere schaal een betekenis van grote waarden en vooruitgang. Met

onderzoek naar hoe de dingen echt in elkaar zaten en konden er vervolgens weer toepassingen voor

bedenken.


Toen de wetenschap het ene probleem na het ander begon te overwinnen door het verwerven en

toepassen van nieuwe kennis waren armoede, ziekte, oorlog, hongersnood, ouderdom en zelfs de

dood, niet perse het onvermijdelijke lot van de mensheid.

Veel culturen geloofden nog dat de bliksem de hamer van onze boze God was, die er de zondaars

mee bestrafte. Halverwege de achttiende eeuw echter liet Benjamin Franklin, in een van de

befaamdste experimenten uit de geschiedenis van de wetenschap, een vlieger op tijdens een

onweersbui om de hypothese te testen dat bliksem gewoon elektrische stroom is. Zo werd ook de

bliksemafleider uitgevonden en de goden ontwapend.

Gemiddelde levensverwachting en Kindersterfte: De gemiddelde levensverwachting steeg van

gemiddeld tussen de 25 en 40 jaar tot ca. 67 en ca. 80 jaar in de rijkere landen. Voor de twintigste

eeuw overleden, in boeren gemeenschappen, een kwart tot een derde van de kinderen voor de

volwassen leeftijd werd bereikt. De meesten overleden aan kinderziekten als mazelen, pokken,

difterie e.d. In Engeland stierven 150 van de duizend pasgeborenen voor ze een jaar oud waren.

Tegenwoordig sterven slechts vijf op de duizend Engelse baby’s in hun eerste levensjaar en slechts 7

op de 1000 voor hun 15e jaar.

Koning Edward I van Engeland (1237 – 1307) en zijn vrouw Eleanor (1241 – 1290) kregen 16 kinderen

waarvan er slechts 6 een redelijke leeftijd bereikte van tussen de 29 en 58e levensjaar. De andere 10

kinderen stierven al voor ze die leeftijd bereikte (blz. 291).

De jongste van de kinderen, Edward, was de eerste jongen die de gevaarlijke kinderjaren overleefden

en na de dood van zijn vader de Engelse troon besteeg, als koning Edward II.

voor zover bekend waren Edward I en Eleanor een gezond stel, zonder fatale erfelijke ziekten die aan

hun kinderen waren doorgegeven.

Koning Edward II, trouwde met de Franse Isabella en werd ook al niet erg oud omdat zij (Isabella)

hem vermoorde toen hij 43 jaar oud was.

feitelijk moeten we in dezen ook spreken van modale levensverwachting, wat je helaas bijna nergens

tegen komt. De modale levensverwachting is de leeftijd waarop de meeste mensen overlijden

(modaal). De gemiddelde levensverwachting is die waarbij kindersterfte een belangrijke factor is

omdat deze het gemiddelde erg naar beneden trekken en in feite geen reëel beeld geeft.

Huwelijk tussen wetenschap en wereldmachten (blz. 297): hoever is de zon van de aarde

verwijderd? Dat was een van de vragen die de wetenschap intrigeerde; vooral de bewering van

Copernicus, dat niet de aarde maar de zon middelpunt van het universum vormde. Bij dat onderzoek

dat plaatsvond in 1761 en 1769, speelde de planeet Venus een belangrijke rol, met name de passage

tussen de zon en de aarde. Dit fenomeen werd van zoveel mogelijk punten op aarde bekeken. Door

de verschillen tussen de waarnemingen op de verschillende plaatsen op aarde kon men met behulp

van trigonometrische berekeningen onze precieze afstand tot de zon bepalen.

Het Londens Koninklijk Genootschap ter bevordering van Kennis en van de Natuur heeft een

belangrijke rol in de wetenschap van toen gespeeld. Een eminent astronoom die genoemd wordt was

Charles Green, evenals de botanisten: Joseph Banks en Daniel Solander. Door de reizen die deze

mensen maakten profiteerden o.m. de medische wetenschap, met betrekking tot het fenomeen van

de scheurbuik, waaraan mensen overleden. De Britse arts James Lind vond dat citrusvruchten en fruit

met veel aan vitaminen, deze kwaal kon voorkomen.


Europa: (blz. 310) West-Europa, werd aanvankelijk beschouwd werd als een achter gebleven

buitengewest van de Mediterrane wereld; er gebeurde zelden iets belangrijks en werd beschouwd

als Wilde Westen. Aan het eind van de vijftiende eeuw echter kwam de wetenschap hier tot bloei.

Het werd een broeinest van belangrijke militaire, politieke, economische en culturele

ontwikkelingen. Tussen 1500 en 1750 kwam West-Europa op stoom en werd het de meester van de

wereld daarbuiten, dus ook van de twee Amerikaanse continenten en de oceanen. Maar Europa was

overigens nog geen partij voor de Aziatische grootmachten, welke toentertijd nog weinig

belangstelling hadden voor Amerika en de oceanen. De vroeg-moderne tijd was een gouden eeuw

voor het Ottomaanse rijk in het Middellandse Zeegebied, het Safavidenrijk in Perzië, Mogolrijk in

India en de Chinese Ming- en Qing-dynastie. Ze breiden hun territorium flink uit en maakten een

ongeëvenaarde demografische en economische groei mee. Europa was echter in economisch opzicht

nog maar een dwerg vergeleken met Azië, die toen nog voor 80 procent van de wereldeconomie

tekende.

Amerika: de ontdekking van Amerika wordt toegeschreven aan Columbus, die in oktober 1492, rond

twee uur ’s-Nachts stuitte op het onbekende continent. Columbus dacht dat het een eilandje was

voor de kust van Oost-Azië, van de Indonesische archipel, en noemde de mensen die hij daar aantrof

Indianen. En wilde niet geloven dat het Amerika was. De eerste mens die Amerika vervolgens

ontdekte was tijdens een expeditie van de Italiaan Amerigo Vespucci in de jaren 1499-1504. Een land

dat overigens onbekend was bij de Bijbel. De naam die er aan gegeven werd door de kaartenmaker

Martin Waltseemüller was Amerika, omdat hij van de (foute) veronderstelling was uitgegaan dat

Amerigo Vespucci degene was die het continent ontdekt had; hij vernoemde het dus naar Amerigo.

Het Romeinse rijk: de meeste grote rijken breidde hun invloedsfeer alleen uit in de nabije omgeving.

De Romeinen echter veroverde Etrurië om Rome te verdedigen (ca. 350-300 v. Chr.). Vervolgens

namen ze de Po-vallei om de Etrurië te verdedigen (ca. 200 v. Chr.) daarna veroverde ze de Provence

om de Po-vallei te verdedigen (120 v. Chr.) Gallië om de Po-vallei te verdedigen (ca. 50 v. Chr.) en

Groot Brittannië om Gallië te verdedigen (ca. 50 n. Chr.). Ze deden er vierhonderd jaar over om van

Rome naar Londen te komen. Zo waren ze er en volgden er vele veldtochten, in m.n. Europa en Azië

om elkaars grondgebied te veroveren en om hun heerschappij te laten gelden.

Spanje: (blz. 314) de Spanjaarden, met o.m. Herman Cortés, koloniseerden rond het jaar 1517 delen

van de Amerikaanse continenten en het Caraïbische gebied. In Mexico, de Azteken, de Tolteken en

de Maya’s en in het westen van Zuid-Amerika, het Inca-rijk.

Het kapitalistische credo: (blz. 329) Geld is essentieel geweest bij de opbouw van de wereldrijken

en het bevorderen van de wetenschap. De wil om te groeien, welke essentieel is bij mensen, werd

ondersteund door de wetenschap. Wetenschap ondermeer, bijvoorbeeld over landbouw maakte dat

men efficiënter kon werken, meer kon produceren en dus meer kon verdienen. Groei was een zeer

belangrijke drijfveer om vooruit te komen en dat ging vaak ten koste van de zwakkeren. Economische

welstand betekend dat er meer middelen zijn om wetenschap te bedrijven waar je beter van wordt,

zoals we eerder gezien hebben, naast de landbouw, militaire, politieke, economische en culturele

ontwikkelingen. Wetenschap is macht met heel vaak overheersing als einddoel, één en ander met

alle mogelijke gevolgen van dien.


De raderen van de industrie: de moderne economie groeit dankzij ons vertrouwen in de economie

en het geld, dat in de toekomst winsten door kapitalisten worden geherinvesteerd in productie.

Hiermee werd dus een zelf versterkende economie met bijbehorende welvaart bereikt.

Grondstoffen zijn hierbij van eminent belang; raken die op dan stort het hele systeem in elkaar. Zoals

er vroeger met mankracht werd gewerkt, en werktuigen en schepen door de wind- en waterkracht, is

dat tegenwoordig toch meest door machines. In vroeger tijden was hout een belangrijke grondstof

voor het vervaardigen van werktuigen en schepen; inde tegenwoordige tijd worden ondermeer

diverse metalen meest als grondstof gebruikt; zo ook plastic uit de olie-industrie. De huidige

machines vergen grondstoffen voor de bouw ervan en kosten energie om te kunnen werken.

Zolang dit systeem blijft is er weinig aan de hand maar wanneer grondstoffen schaars worden wordt

alles anders. Er zal gezocht moeten worden naar alternatieven, zoals voor energie, die van zon en

wind (wind, zoals ook al in vroeger tijden). Ook hier is wetenschap een onmisbare schakel, om de

voorhanden zijnde energie om te zetten in werkbare energie. Wie dat het beste kan, zal ook

uiteindelijk op dit onderdeel als sterkste tevoorschijn komen.

Een doorlopende revolutie: (blz. 377) De industriële revolutie bracht ons nieuwe manieren om

energie om te zetten en goederen te produceren, dit bevrijdde de mensheid grotendeels van zijn

afhankelijkheid van het hem omringende ecosysteem. Terwijl de wereld werd aangepast aan de

Homo Sapiens, werden natuurlijke leefgebieden verwoest en stierven soorten uit. De wereld werd

gaandeweg meer een winkelcentrum van beton en plastic. Inmiddels huisvesten de aardse

continenten bijna zeven miljard sapiens.

Vijfenzestig miljoen jaar geleden werden de Dinosauriërs uitgeroeid door een astroïde die op aarde

neersloeg. Gevolg daarvan was o.m. dat de weg werd vrij gemaakt voor andere zoogdieren.

De menselijke wereldbevolking groeide als nooit te voren. In het jaar 1700 waren er ca. 700 miljoen

mensen; in het jaar 1800 waren er al 950 miljoen. In het jaar 1900 was dat aantal bijna verdubbeld

tot 1,6 miljard. In het jaar 2000, was dat verviervoudigd, tot 6 miljard, en tegenwoordig (2016) bijna

7 miljard.

De laatste twee eeuwen is het tempo van veranderingen zo versneld dat de sociale orde een

dynamisch, plooibaar karakter heeft gekregen. Alles is constant in beweging. Als we het over

moderne revoluties hebben denken we meestal aan de Franse revolutie in 1789; de liberale revolutie

in 1848; de Russische revolutie in 1917. Tegenwoordig is elk jaar in wezen een revolutiejaar.

Een tijd van vrede: (blz. 393) Er is weinig besef in wat voor vrede we tegenwoordig leven; we

vergeten maar al te gemakkelijk hoeveel gewelddadiger het vroeger was. Tegenwoordig denken

mensen bij oorlog meestal aan Afghanistan, Irak en Syrië. Overigens kunnen we ons beter inleven in

het leed van individuen dan in dat van een complete bevolking. Macrohistorische processen leren

ons via overkoepelende statistieken het volgende:

In het jaar 2000 waren oorlogen de doodsoorzaak van 310.000 mensen; 520.000 slachtoffer van

geweldsmisdrijven. Ieder slachtoffer staat op zich voor veel verdriet en ellende. Maar vanuit het

macro-perspectief bezien maakten die 830.000 slachtoffers “slechts” 1,5 procent uit van de 56

miljoen mensen die in dat jaar overleden. Dat jaar kwamen er verder 1.260.000 mensen om bij auto-

ongelukken (2,25 procent van de totale sterfte) en nog eens 815.000 mensen pleegde zelfmoord

(1,45 procent). En verder, voor de statistiek:

De cijfers van 2002 zijn als volgt: van de 57.000.000 doden stierven er o.m. 172.000 in oorlogen;

569.000 door geweldsmisdrijven (741.00 door menselijk geweld); daarentegen pleegden 873.000

mensen zelfmoord. Dit ondermeer ter relativering van aantallen oorlogsslachtoffers.


En ze leefden nog lang en gelukkig: (blz. 403) de laatste 500 jaren hebben we een adembenemende

opeenvolging van revoluties meegemaakt. De wereld is verenigd tot één groot ecologisch en

historisch domein. De economie is exponentieel gegroeid en de mens geniet tegenwoordig een

ongekende rijkdom. De wetenschappelijke en de industriële revoluties hebben de mensheid

bovenmenselijke krachten en schier eindeloze energievoorraad verschaft. De sociale orde heeft een

ingrijpende gedaantewisseling ondergaan, evenals de politiek en het dagelijks leven en menselijke

psychologie. Maar, de vraag is, zijn we ook gelukkiger geworden? En hebben we in ca. zeventig

turbulente millennia na de cognitieve revolutie de wereld leefbaarder gemaakt? Historici stellen dat

soort vragen maar zelden. Ze vragen zich niet af of de burgers van Uruk en Babylon gelukkiger waren

dan hun verzamelende voorouders; of dat de opkomst van de islam de Egyptenaren een prettiger

leven bezorgden enz. enz.

De laatste tijd zijn we het ecologisch evenwicht van onze planeet op allerlei manieren gaan

verstoren, met gevolgen die weleens grimmig kunnen uitpakken. Veel wijst er op dat we de

fundamenten van de menselijke rijkdom aan het vernietigen zijn in een orgie van roekeloze

consumptie.

Wat geluk betreft heeft onderzoek uitgewezen dat geluk niet echt afhangt van objectieve

omstandigheden als rijkdom, gezondheid of zelfs sociale omgeving. Geluk hangt meer af van de

correlatie tussen objectieve omstandigheden en de subjectieve verwachtingen. Als je een

ossenwagen wilt en je krijgt er een, dan ben je tevreden. Als je een gloed nieuwe Ferrari wilt en je

krijgt een tweedehands Fiat, dan voel je je tekort gedaan. Onze hoog gespannen verwachtingen over

een comfortabel en aangenaam leven en onze geringe tolerantie voor ongemakken en moeilijkheden

hebben een dusdanig niveau bereikt dat we ons misschien wel veel ellendiger kunnen voelen (door

pijn) dan onze voorouders zich ooit gevoeld hebben.

De zin van het leven: (blz. 418) volgens Huxleys griezelige wereld is de wereld gebaseerd op de

biologische aanname dat geluk gelijk staat aan genot. Geluk komt simpelweg neer op het ervaren van

aangename lichamelijke sensaties. Sommige wetenschappers betwisten dat echter. In een beroemd

onderzoek vroeg Daniël Kahneman, winnaar Nobelprijs economie, mensen om een gemiddelde

werkdag na te vertellen, om die gebeurtenis na gebeurtenis te beschrijven en aan te geven hoe leuk

of vervelend ze elk moment vonden. Hij ontdekte een schijnbare paradox in de manier hoe mensen

hun leven zien. Neem het werk dat het kost om een kind op te voeden; hij ontdekte dat dat een

tamelijk onaangename aangelegenheid is wanneer je de geluksmomenten en de saaie vervelende

momenten tegen elkaar afzet.

Geluk bestaat eerder uit je leven in zijn geheel te beschouwen als zinvol en de moeite waard. Geluk

heeft een belangrijke cognitieve en ethische component. Onze waarden maken uit of we ons zelf

zien als “miserabele slaven van een babydictator” of als mensen die liefdevol een jong leven

koesteren. Zoals Nietzsche het zei: als je een “waarom” hebt om te leven, kun je bijna ieder “hoe”

verdragen. Een zinvol leven kan uitermate bevredigend zijn, zelfs in tijden van grote tegenspoed,

terwijl een zinloos leven een afschuwelijke beproeving is, hoe comfortabel dat ook is.

Apropos: Voor zover wij weten heeft het menselijk leven vanuit zuiver wetenschappelijk oogpunt

totaal geen betekenis. Mensen zijn de uitkomst van blinde evolutionaire processen die opereren

zonder doel en/of reden. Derhalve zijn alle vormen van betekenis die mensen aan hun leven

toeschrijven in feite waanvoorstellingen.

Bovenstaande, wellicht een juiste en bouwde conclusie maar komt wel wat depressief over; het zijn

echter constateringen die een ieder op zijn wijze kan interpreteren.


Ken u zelf: Mensen kunnen zichzelf niet van hun ongeluk bevrijden door dit of dat vluchtige pleziertje

te ervaren, maar juist door te begrijpen hoe vergankelijk al die gevoelens zijn en door ze gewoon niet

meer na te jagen. Dat is ook het doel van de Boeddhistische meditatietechnieken. Het leert je om al

die gevoelens die opkomen en voorbijgaan, te beseffen hoe zinloos het is om ze na te jagen. Als het

najagen er van stopt, wordt de geest heel ontspannen, helder en tevreden; een wijze les. (Zie ook in

voorgaande blad 9, Boeddhisme).

Het einde van de Homo Sapiens: in het begin van het boek werd de geschiedenis gepresenteerd

als de volgende stap in het continuüm van natuurkunde, scheikunde en biologie. Sapiens zijn echter

onderworpen aan dezelfde fysieke krachten, chemische reacties en natuurlijke selectieprocessen

waarvan alle levende wezens onderhevig zijn. De natuurlijke selectie heeft de Homo Sapiens

misschien voorzien van een veel groter speelveld dan enig ander organisme, maar dat veld heeft

altijd zijn grenzen gehad. Zo was het, maar intussen zijn we zover dat we die grenzen al aan het

overschrijden zijn. De wetten van de natuurlijke selectie wordt beetje bij beetje doorbroken en

vervangen door de wetten van “intelligent design”, door de mens zelve. Hierbij kunnen we denken

aan kunstmiddelen, zoals knieën, heupen, kunstgebitten, beugels om de tanden recht te laten

groeien, zelfs aan een kunsthart e.d. (deels bionische mensen); zo zijn er vele voorbeelden te

bedenken. De techniek en de medische wetenschap en m.n. de combinatie en samenwerking daar

tussen lijken een mogelijkheid tot het maakbaar maken van de mens te vormen.

Gevolg er van kan zijn dat er een tweedeling in de maatschappij zal komen, die veel sterker is dan nu

het geval is. Mensen met voldoende middelen zullen meer en meer gebruik maken van de nieuwe

technieken en mensen die daar niet over beschikken kunnen onvoldoende mee komen in die race.

Zo zal de kans op tweedeling dus alleen maar groter en sterker worden. Wetenschap en techniek zijn

uit politiek oogpunt ook moeilijk te beperken; technieken die kunnen zullen vroeg of laat ook worden

toegepast.

Het dier dat God werd: zeventigduizend jaar geleden, voor de cognitieve revolutie was Homo

sapiens nog maar een onbeduidende diersoort die een beetje zijn eigen gangetje ging in de uithoek

van Afrika. In de millennia daarna evolueerde hij tot absolute heerser van de planeet en de grootste

nachtmerrie van het ecosysteem.

P.S. Vervolg = Homo Deus (mens god / goddelijk mens).

===============


Nawoord: Dit boek, gekregen van mijn zoon E.C. (Edward) Verkade, voor mijn 73e verjaardag op 2

maart 2017. Edward weet over het algemeen wel de interessante boeken te vinden, maar ja je bent

Psychiater of niet, zal ik dan maar denken. Nadat ik het boek gelezen had vond ik dat het zoveel

interessante informatie bevatte, dat ik heb besloten om er een (deze) samenvatting van te schrijven.

Het lezen van het boek was geen gemakkelijke; bomvol met informatie en gebeurtenissen. Daarnaast

was de druk niet lezersvriendelijk vanwege de kleine lettertjes. Je moest er voor waken om niet in

slaap te vallen, wat eigenlijk heel bijzonder is wanneer je een interessant boek leest. Positief in deze

was dat het op sommige plaatsen wat verluchtigd werd door wat afbeeldingen toe te voegen; beeld

zegt soms meer dan letters en cijfers. Wat betreft de (cognitieve) evolutie maak ik dit pas op mijn 73e

jaar mee, terwijl iemand van bijvoorbeeld 43 jaar die dat leest, op zijn 43e jaar die kennis al tot zich

heeft genomen; hij loopt dus 30 jaar voor op mij. Zo kunnen we de evolutie natuurlijk ook zien, als

een voortschrijdende wetenschap.

Het schrijven van deze samenvatting was een lastige omdat je (veel) dingen moet weglaten, en zeker

in dit geval; omdat je jezelf sterk moet beperken om het nog een samenvatting te laten zijn. Ik heb

geprobeerd om ondanks dat, toch de belangrijkste items op te nemen, waardoor er een redelijk

beeld kan worden gevormd van de inhoud van het boek. Om de lengte c.q. omvang van deze

samenvatting te beperken is het soms ook wel een beetje staccato-achtig van opzet.

Veel tekst is zo goed als letterlijk overgenomen, verder zijn er delen die zelf zijn geschreven, eigen

tekst. Enkele opmerkingen mijnerzijds zijn cursief aangegeven.

Het volgende boek is van de zelfde schrijver, Yuval Noah Harari, en de zelfde gever, en heeft als titel:

Homo Deus, de geschiedenis van de toekomst, en sluit naadloos aan aan dit verhaal.

Wat ik eigenlijk een beetje mis in het verhaal is de betekenis van de vrouw en seksualiteit in het

verhaal. Wat kan de invloed geweest zijn van vrouwen in het algemeen en van de seksualiteit in het

bijzonder, voor de drive van mensen om te exploreren.

SpC/CJV/170518/170726/180411

Samenvatting van het boek Sapiens, van de...

Documents

Transcript of Samenvatting van het boek Sapiens, van de...