Samen Boomvalkvoor de

Lespakketsamen voor de boomvalk

voor de bovenbouw van de basisschool

Inhoud1.Wandplaat

2. De Boomvalk is een roofvogel

3. Hoe herken je de Boomvalk

4. Fourageergebied, trek en voedsel

5. De voortplanting

6. Leefgebied en landschap

7. Aan de top van de piramide

8. Beschermen van de Boomvalk

Bijlage I. Verdieping: Drie soorten zwaluwen Libellen en junikevers

Bijlage II. Foto’s en kleurplaten

Samen Boomvalkvoor de

2 3

InleidingDit lespakket bestaat uit:

• Een wandplaat.De wandplaat is een illustratie van een ‘Boomval-ken-familie’ in het Leropperveld. De tekening is inde zomer van 2017 gemaakt door natuur illustratorEd Hazebroek.

• Een lesboekje.

• Tip voor YouTube-filmpje.

• Vraag en antwoord: ga naar Kahoot.com, log in en vind de Kahoot over: de Boomvalk.

• Mapje met Foto’s, tekeningen en kleurplaten.

De les kan in ongeveer een uur tijd gegeven worden.

ColofonUitgaveVlodrop, Middenlimburgse LandschapscoöperatieBoomvalk, maart 2018.

TekstJac Mulders

TekeningenEd Hazebroek

Logo, vormgeving en drukhoenenenvandooren.nl

Met dank aanVogelwacht Limburg, Coöperatie Boeren met Natuur, Natuurrijk Limburg, Vogelbescherming Nederland en Provincie Limburg

SamenvattingDat Boomvalken voor Midden-Limburg kiezen, komt vooral door de rijke variatie in verschillende soortenlandschappen langs de Roer. Naast akkers en weilanden, bossen en struwelen zijn er ook Populierenbossen.De Boomvalk maakt geen eigen nest, maar gebruikt oude kraaiennesten. Deze nesten vind je vooral inPopulieren. In de gevarieerde omgeving van hun nesten, kunnen Boomvalken perfect hun voedsel vinden.Het zijn heel snelle jagers. In de lucht vangen ze grotere insecten, zoals libellen of junikevers, maar ookvogels zoals spreeuwen, mussen en zwaluwen. Deze prooidieren komen voor in een landschap met poelen,én bloemrijke weilanden, én akkers met onkruidzaden en resten van de oogst. Want hier hebben deze prooi-dieren op hun beurt genoeg voedsel en een goede leefomgeving.

Helaas zijn er steeds minder Boomvalken in Nederland. Doel van dit lespakket is dit probleem en mogelijkeoplossingen onder de aandacht te brengen van de jonge inwoners van ons mooie Midden-Limburg. Wat kun-nen we ondernemen om de Boomvalk te beschermen? Denk dan aan het maken en ophangen van nestkastjesen de aanplant van struwelen voor meer prooidieren van de Boomvalk. Het bouwen van een zwaluwhotelof het opschonen van poelen is ook een manier om de Boomvalk te helpen. Voor begeleiding bij deze acti-viteiten of het organiseren van een veldexcursie staan de leden van de landschapscoöperatie graag voor uklaar.

2.1. Kenmerken van een roofvogel

Roofvogels zijn echte vleeseters. Voor hun voedselmoeten ze op jacht.

Er komen zestien verschillende soorten in Nederlandvoor. Het meest bekend zijn tegenwoordig de Toren-valk en de Buizerd. Je kunt ze bijna in het hele landzien, zomer en winter.

1. Torenvalk 2. Buizerd 3. Boomvalk

Roofvogels zijn uitstekende vliegers. Hun lichaam isglad en gestroomlijnd, zodat het gemakkelijk door delucht glijdt. De botten zijn licht. Wat betreft bouw envorm lijken de meeste roofvogels op elkaar wanneerze rusten. Maar als ze vliegen zie je flinke verschillenin grootte en in de vorm van hun vleugels en staart.Roofvogels zijn in verschillende opzichten anders danandere vogels. Ze hebben een paar opvallende ken-merken:

2. De Boomvalk is een roofvogel

1 2 3

4 5 6

4. een haakvormige snavel Met de krachtige kromme snavel kan een prooi wor-den gedood. De scherpe haak aan de snavel dringtdoor de huid naar binnen: dit geeft houvast en is nut-tig bij het verscheuren van de prooi.

5. grote ogen De ogen van roofvogels zijn erg groot ten opzichtevan hun kop, ze zijn zo geplaatst dat de vogels goedrecht vooruit kunnen kijken. De ogen zijn verreweghet belangrijkste zintuig om prooien te vinden en tevangen. Door de stand van de ogen kunnen de vogelstijdens het jagen de afstand tot de prooi nauwkeurigschatten.

6. stevige poten met klauwen Met zijn krachtige poten kan een roofvogel zijn prooipakken tijdens de jacht, en ook tijdens het vliegen ste-vig in de greep houden. Met de lange scherpe nagelskan hij hem snel doden. Als hij de prooi aan stukkenscheurt, houdt hij hem met zijn sterke klauwen stevigvast.

4 5

Bekijk de wandplaat goed. Wat is er allemaal te zien?

1. Kerk van St. Odiliënberg en hoge bomen.

2. Koeien in een weiland.

3. De rivier de Roer. Er vliegen Oeverzwaluwenboven. In de oever zien we gaten: holen van Oe-verzwaluwen.

4.Weiland met distels en bloemen, rechtsonder libel-len.

5. Boomvalken. Mannetje met libelle in de klauw,onder een jong dat straks dit lekkere hapje krijgt.

1 2 3 4 5

1. De wandplaat

3.1. Postuur, kleur en korte broek

Door goed te kijken is de Boomvalk vrij gemakkelijkte herkennen. Dat lukt ook zonder verrekijker. De Boomvalk is een van de sierlijkste roofvogels. Hijis ruim dertig centimeter lang, iets kleiner dan de To-renvalk en veel kleiner dan de Buizerd. Op de wand-plaat is de Boomvalk natuurgetrouw getekend. (Letop kleur, zwarte kop, witte wangen, roodbruine‘korte broek’, korte smalle rechthoekige staart) Op-vallend tijdens het vliegen zijn de sikkelvormige vleu-gels. Als ze gespreid zijn is de spanwijdte ongeveer 80centimeter. (De spanwijdte is de afstand van de puntvan de ene vleugel tot de punt van de andere vleugel). Er is bijna geen verschil te zien tussen mannetje envrouwtje. Alleen kenners herkennen de iets groterevrouwtjes. Jonge Boomvalken zijn wat kleiner, missende roodbruine onderkant en hebben meer bruin ge-vlekte veren in plaats van de blauwgrijze bovenkantvan de volwassen vogels.In tegenstelling tot de Boomvalk is de Torenvalk nietgrijs maar bruin.

3. Hoe herken je de Boomvalk?

3.2 Vlieggedrag

De Boomvalk behoort tot de snelste jagers van Europa.Hij is op en top luchtjager. Hij grijpt de prooi meteen schuine of steile stootduik, of vangt hem op hogesnelheid met een onverwachte beweging zomaar uitde lucht. Vaak wordt de prooi, bijvoorbeeld een li-belle, zelfs al vliegend opgegeten. In de lucht maaktde Boomvalk fantastische acrobatische toeren: loop-ings, bochten en snelle sprints. Hoog in de lucht lij-ken de Boomvalken wel op gierzwaluwen. Torenvalken en sommige andere roofvogels kunnenfladderend met de vleugels op een plaats in de luchtblijven hangen. Dit wordt ‘bidden’ genoemd. De ‘bid-dende’ Torenvalk kan plotseling naar beneden duikenom vanaf de grond een prooi, bijvoorbeeld een muis,te vangen. Omdat de Boomvalken vooral vliegendjagen, zal je ze nooit biddend zien.

4.1 Foerageergebied en de jaarlijkse trek

Boomvalken hebben een uitgestrekt foerageergebied.Het strekt zich uit tot 2 á 3 kilometer vanuit het nest.De omgeving van het nest wordt tegen indringers ver-dedigd. ‘Indringers’ zijn vooral de eigen soortgeno-ten, maar ook kraaien en andere roofvogels wordenfel weggejaagd uit de buurt van het nest.Boomvalken overwinteren in zuidelijk Afrika. Vanafhalf april komen ze terug uit een het gebied aan dewestkust ten zuiden van de Sahara en het regenwoudvan Midden Afrika. Als ze bij ons aankomen hebbenze een reis van ongeveer 9.000 kilometer achter derug. Ze blijven ruim vier maanden in Nederland envliegen vanaf eind augustus weer terug. Weer 9.000kilometer!

4. Foerageergebied, trek en voedsel

tipBekijk de beelden.

Youtube, Kees Vanger,Herken de Boomvalk, 8

juli 2016, duur 3.58 min.

4.2 Het menu van de Boomvalk

Het menu van de Boomvalk bestaat uit vogels, zoalszwaluwen, spreeuwen of mussen. Op rustige plaatsenin zijn territorium plukt hij zijn vangst, je kunt daaraan de veren op de grond zien welke vogels hij gege-ten heeft. Maar Boomvalken lusten ook graag grotereinsecten, zoals libellen en kevers, of ze gaan op jachtin een zwerm vliegende mieren. Vooral na het uitvlie-gen van de jongen staan er meer insecten op de me-nukaart. In de overwinteringsgebieden in Afrikavoeden de Boomvalken zich bijna alleen met insecten,zoals termieten die na onweersbuien massaal uitzwer-men. Deze zogenaamde ‘prooidieren’ van de Boomvalk etenop hun beurt weer andere kleine insectjes of plant-aardig voedsel, zoals zaadjes van allerlei onkruid plan-ten. Voldoende voedsel voor de Boomvalk heeft alleste maken met voldoende voedsel voor zijn prooidie-ren.

6 7

4.3. Mussen, spreeuwen en zwaluwen

Heel algemene vogels, zoals mussen en spreeuwen,worden het meest door de Boomvalk gegeten. Maarzelfs deze veel voorkomende vogeltjes hebben hetmoeilijk en nemen met het jaar in aantal af! Een vande oorzaken is dat het boerenland steeds minder ge-schikt is voor vogels. De akkers worden steeds uitge-strekter en strakker. Er zijn steeds minder‘rommelhoekjes’: strookjes met grassen en ‘onkruid’(met voedzame zaadjes), struikjes en bosjes. De vo-geltjes kunnen zich in open terrein slecht verschuilen:ze zijn daar een gemakkelijke prooi voor allerlei roof-vogels. Door de efficiënte landbouwtechnieken blijfter bovendien nog maar weinig van de oogst achterop het land.

4.4. Libellen, kevers, vlinders

Als de jongen van de Boomvalk gaan uitvliegen be-staat het merendeel van het voedsel uit grotere insec-ten. In 2010 werd de noodklok geluid voor vlinders,kevers en libellen. Volgens de Europese lijst van be-dreigde diersoorten is hun aantal sterk achteruit ge-gaan, en worden bepaalde soorten met uitstervenbedreigd. Veel kevers moeten het hebben van plantenresten enverrot hout, dit is er in het boerenland steeds minder.De larven van junikevers leven van de wortels vanplanten in boerenakkers: daar zijn ze erg kwetsbaarvoor bemesting en bestrijdingsmiddelen. (verdieping:zie bijlage 1.)Nederland is echt een land voor libellen, dat komtdoordat ons ‘kikkerlandje’ zo nat is. Midden Limburgis voor hen een prima omgeving. Toch wordt ook hier

het leefgebied van de libelle steeds kleiner. De mensonttrekt veel water aan de natuur, en er zijn meerdroge warme zomers. Libellen leven het grootste deelvan hun leven als larve onder water. Ze leven goed ver-scholen tussen waterplanten en bodemmateriaal enze eten daar andere waterbeestjes. Ze zijn sterk afhan-kelijk van natte elementen in het landschap, zoals poe-len, schone beekjes en rivieren met weinigmeststoffen. (verdieping: zie bijlage 1.)Het verdwijnen van vlinders, kevers en libellen heeftgrote gevolgen voor de ecosystemen. Neem bijvoor-beeld de vlinders: ze spelen als bestuivers een zeer be-langrijke rol bij het voortbestaan van de planten waarze zelf tussen leven. Alle insecten zijn zeer gevoelig voor bestrijdingsmid-delen.

8 9

tipKijk voor verdieping van de kennis over zwaluwen zie ook bijlage 1.

1 2

3 4 5

1. Libelle 2. Junikever3. Boerenzwaluw4. Huiszwaluw5. Oeverzwaluw

Ook zwaluwen, heel belangrijk op het menu van deBoomvalk, zie je steeds minder. Van het aantal dat in1950 in Nederland rondvloog is nu minder dan dehelft over. Dit heeft alles te maken met het feit dat ersteeds minder insecten zijn. In Nederland en andereEuropese landen neemt de hoeveelheid insecten sterkaf, en dit gaat erg snel. Het komt voor een deel door-dat er in weilanden, akkers en in de natuur steedsminder bloemen en verschillende planten te vindenzijn.

6.1. Thuis in Midden-Limburg

Boomvalken voelen zich thuis in een gebied met ver-schillende akkers, bloemrijke weilanden, poelen enriviertjes, struikgewas, bossen en natuurlijk Populie-ren.

6.2. De 3 V’s

Een geschikt leefgebied voor vogels moet voldoendevoedsel bieden, er moeten geschikte plekken zijnvoor de voortplanting, en een belangrijke voor-waarde is veiligheid, bijvoorbeeld beschutting tegen(grotere) roofvogels. Waarom kiezen Boomvalkenjuist voor onze streek?

6. Leefgebied en landschap

Wil de Boomvalk voldoende Voedsel vinden, dan isallereerst afwisseling heel belangrijk: veel verschil-lende soorten planten en dieren in een zo gevarieerdmogelijk landschap. We noemen dit biodiversiteit. DeBoomvalk houdt niet van grote akkers met alleen maarmaïs, graan of gras. Hij ziet liever een bloemrijk gras-land dan een egaal groen vlak met alleen maar het-zelfde gras. Een akker met daarlangs een kruidenrandof onkruid is veel beter dan een akker die met bestrij-dingsmiddelen onkruid- en insectenvrij gemaakt is.In een natuurlijk landschap zorgen bloemen voormeer insecten, de insecten en de zaden van (on-)krui-den zijn op hun beurt weer voedsel voor vogels. Envan deze vogels worden er weer een paar door deBoomvalk opgegeten.

Voor de Voortplanting maakt de Boomvalk gebruikvan nesten van kraaien in Populieren. Door het nama-ken van kraaiennesten en het plaatsen van geschiktenestmanden in hoge bomen komt er meer broedge-legenheid voor de Boomvalk. Het plaatsen van nest-kastjes zorgt voor meer prooi-vogels en dus ook voormeer roofvogels.

Veel afwisseling in het boerenland draagt ook bij aan

de Veiligheid van roofvogels en prooidieren. Vooraljonge Boomvalken worden regelmatig door de Havikgegrepen. Wanneer de Boomvalken kunnen wegschie-ten tussen de takken van bomen of struiken, blijvenze uit de klauwen van de Havik. Voor kleinere vogeltjesgeldt precies hetzelfde, zij kiezen ook liefst een veiligeplek.

10 11

Vanaf begin juni leggen de Boomvalken twee tot viereieren in het kraaiennest. Het broeden duurt vierweken, en wordt vooral door het vrouwtje gedaan.Het mannetje zorgt in die tijd voor al het eten. Beginjuli komen de eieren uit en worden de jonge vogelsdoor beide ouders verzorgd. Als de jonge Boomvalkenvier weken oud zijn kunnen ze uitvliegen. Het is eendrukke en spannende tijd. De ouders houden de jon-gen nog minstens twee weken goed in de gaten, ookom ze te beschermen tegen bijvoorbeeld de Havik. Dejongen fladderen eerst nog onhandig rond en moetenhet jagen nog leren. Maar ruim twee weken na hetuitvliegen jagen de jongen al bijna even gemakkelijkals hun ouders op libellen en andere insecten. Al vlie-gend trekken ze er de vleugels vanaf en peuzelen zeop. Het is dan eind augustus. Voordat de jonge vogelsvanaf half september de lange reis naar Afrika gaanmaken, kunnen ze goed voor hun eigen kostje zorgen.

Als ze twee jaar zijn, vormen de jonge vogels nieuwepaartjes, die daarna ook weer hun hele leven bij elkaarblijven.

5.1. Zelfde broedplaats als vorig jaar

Vanaf half april keren de Boomvalken terug uit Afrika.Ze komen bijna altijd naar precies dezelfde broedplekals het vorige jaar. De paartjes blijven elkaar vaaktrouw zolang ze leven (dat is ongeveer 15 jaar).

Aan het begin van het broedseizoen in mei en juniproberen de mannetjes de vrouwtjes te verleiden totbroeden. Ze maken veel geluid om op te vallen. Depaartjes vliegen samen rondjes, en het mannetje pro-beert indruk te maken met plotselinge duikelingen endoor het vrouwtje te ‘verwennen’ door haar, in delucht, een prooi te geven. Dit wordt ‘baltsen’ genoemden duurt ongeveer drie weken. De mannetjes laten devrouwtjes meerdere geschikte nestplaatsen zien.

De Boomvalken bouwen geen eigen nest, maar ge-bruiken de nesten van andere vogels. Meestal kraai-ennesten die in Populieren gemaakt zijn. Omdatkraaien al vanaf eind maart beginnen met broeden,zijn de meeste jonge kraaien al uitgevlogen als deBoomvalk belangstelling toont voor het nest.

5. De voortplanting

7.1. Wat is belangrijk in de voedselketen?

De Boomvalk staat aan de top van de zogenaamdevoedselpiramide. Dit is een ‘keten’ van eten en gegetenworden. De basis van de voedselpiramide ligt bij deplanten en kruiden op de bodem. Ze zijn het voedselen de woonplaats voor kleinere en grotere insecten,de volgende laag van de piramide. Daar weer bovenkomen de insecteneters, waaronder vogels. De pira-mide eindigt bij een roofdier.

Afwisseling in het grondgebruik, kleinere perceel-tjes(akkers) en geleidelijke overgangen van akker engrasland, naar een strook met kruiden, een strook

7. Aan de top van de piramide

8.1. Thuis in Midden-Limburg

Terugkijkend naar de voedselpiramide en de 3 V’s, kunje afleiden wat er nodig om de Boomvalk te bescher-men.

Voedsel De Boomvalk moet genoeg vogeltjes en grote insectenkunnen vangen. Dus moet er ook voor deze prooidie-ren genoeg te eten zijn. Ze eten insectjes of plantjesen zaadjes, en leven het liefst waar allerlei soortenplanten en kruiden zijn, en poelen en riviertjes.

VoortplantingDe Boomvalk heeft nesten in hoge Populieren metkraaiennesten nodig.

VeiligheidDe Boomvalk moet weg kunnen vluchten tussen tak-ken en struikgewas.

Bescherming van de Boomvalk begint bij een ge-zond en afwisselend boerenland

Een goed leefgebied voor de Boomvalk begint bijveelzijdige gezonde akkers, bloemrijke graslanden,smalle stroken met bloemen en (on-)kruiden langsakkers en wegen. De aanleg van stroken met wildebloemen en ook distelplanten (zie wandplaat) maaktdat er van bijna alle insectensoorten weer meer kun-nen komen.

Bovendien zijn er in het landschap struwelen metvoedsel en nestgelegenheid voor zangvogels, mussen,spreeuwen, en poelen voor libellen en andere insec-ten. Op akkers met weinig bemesting en weinig restenvan bestrijdingsmiddelen komen veel insecten voor.Denk bijvoorbeeld aan junikevers. Ook in meer na-tuurlijke waterplassen, poelen, beekjes of rivieren zit-ten veel insecten: voedsel voor libellen of

8. Beschermen

oeverzwaluwen. In ouderwetse stallen van boerderijenvoelen vliegen zich goed thuis. Vliegen en ook mug-gen zijn heerlijk voor de boerenzwaluw. Zwaluwenstaan, samen met spreeuwen, mussen of akkervogelsbovenaan op het menu van de Boomvalk.

Wat kunnen we concreet doen om de Boomvalk tebeschermen?• bloemrijke stroken aanleggen langs akkers of weilanden

• poelen of watergangen onderhouden • struwelen aanleggen • Populierenbossen behouden• nestgelegenheid voor prooidieren waarborgen• nestmanden voor de Boomvalk plaatsen in Populieren

Wat kunnen schoolkinderen bijdragen?• deze kennis over de Boomvalk en de natuur aan an-deren doorgeven. Heel weinig mensen kennen deBoomvalk, of weten waarom hij 9000 kilometer af-legt om juist hier te broeden, en wat daar allemaalvoor nodig is.

• zuinig zijn op de natuur en gezond boerenland• helpen bij het aanbieden van extra nestgelegenheidvoor de prooidieren van de Boomvalk: nestkastjesmaken en ophangen, een zwaluw-hotel bouwen.

Meer natuur en een gevarieerd landschap met Popu-lieren, struwelen, poelen en akkers en graslanden metonkruid, insecten en vogels is het uitgangspunt bij debescherming van de Boomvalk. Boeren, burgers enbuitenlui kunnen elk op hun eigen manier meewer-ken aan een geschikt biotoop voor de Boomvalk.

Gaat het met natuur en landschap goed….dan zieje dat de Boomvalk er broedt.

12 13

struiken en vervolgens bomen, zijn belangrijk vooralle stapjes in de voedselketen. Ieder stapje draagt bijaan een natuurlijk evenwicht. Als er niet genoeg in-secten zijn, hebben de vogeltjes van de laag erbovenniet genoeg te eten. Het worden er dan minder. Zijner minder vogeltjes, dan hebben de roofvogels vanbovenste laag te weinig te eten…. Omdat de Boom-valk aan het eind van de voedselketen staat, is dezevogel het symbool voor de kwaliteit van natuur enlandschap.

Als de Boomvalk er broedt, dan gaat het met natuuren landschap goed.

1

2

3

De voedselpiramide met:1. de Boomvalk aan de top.2. de prooidieren van de roofvogels.3. het landschap met het voedsel voor de prooidieren.

gezonde bodem > gezonde poelen > var iat ie aan plantjes , kruiden > insecten >grotere insecten (libellen, junikevers), vogeltjes (spreeuwen, mussen, zwaluwen)> roofvogels (Boomvalk, Havik, Buizerd)

Drie soorten zwaluwen

De boerenzwaluw heeft een bruine vlek rondom desnavel en een lange gevorkt staart. Zoals de naam alzegt leeft deze zwaluw vooral rondom boerderijen enin stallen. De boerenzwaluw maakt zijn nest in stallenmet vee, maar ook onder afdaken. Zolang hij maar degarantie heeft dat hij in en uit kan vliegen. Het nest iskomvormig en is opgebouwd uit modder, bekleedmet strohalmen. Meestal heeft de boerenzwaluw tweelegsels per jaar. Tijdens het vliegen pikt hij met breedgeopende snavel muggen, motten en kevertjes uit delucht. Om te drinken scheert hij rakelings over hetwater en dipt dan de onderste kant van de snavel inhet water. Het is voor de boerenzwaluw steeds moei-lijker om een goede nestplaats te vinden. De moderneboerenschuren zijn minder toegankelijk geworden,rondom de boerderijen is minder voedsel te vinden.

Drie soorten zwaluwen

De boerenzwaluw heeft een bruine vlek rondom desnavel en een lange gevorkt staart. Zoals de naam alzegt leeft deze zwaluw vooral rondom boerderijen en

Bijlage I. Extra informatie over prooidieren en de Havik

Libellen en junikevers

Nederland is een echt libellen land, er komen hierwel 65 soorten voor. Dat komt omdat er in ons landzoveel water is. Vennen, rivieren en beken, we hebbenhet allemaal. De meeste mensen zien wel eens libellenvliegen, of over het water scheren. Ze kunnen welsnelheden halen van 60 km. per uur! Libellen levenhet grootste deel van hun leven als larve onder water.Ze leven goed verscholen tussen waterplanten en bo-demmateriaal en ze eten daar andere waterbeestjes. Zezijn sterk afhankelijk van natte elementen in het land-schap, zoals poelen, schone beekjes en rivieren metweinig meststoffen. Veel soorten libellen zijn vooral 'snachts actief. Ze jagen vooral door stil te zitten en tewachten tot er een prooidiertje langskomt. Door dezeaanpassingen vallen ze minimaal op voor de prooi-dieren, maar ook voor de roofdieren.

De junikever leeft graag in akkers met weinig bemes-ting en weinig resten van bestrijdingsmiddelen. Delarven van de kevers voeden zich met plantenwortels.In juni komen er kevers uit de larven. Je kunt de Ju-nikevers dan soms met duizenden tegelijk boven ak-kers zien rondvliegen. (En soms Boomvalken diedaartussen lekker aan het snacken zijn!)

De havik

De Havik is groter dan de Boomvalk. Deze roofvogelleeft vooral van grotere prooidieren, zoals (hout-)dui-ven. Duivenmelkers zijn niet blij met zijn aanwezig-heid in hun buurt. Vijftig jaar geleden was de Havikbijna uitgestorven in Nederland. De voornaamste oor-zaak hiervan was het gebruik van gifstoffen in delandbouw. Tegenwoordig zijn er weer bijna 2000broedparen in Nederland. De Havik blijft het hele jaardoor in het land en is vooral te zien in bosrijke ge-bieden. Met af en toe jonge Boomvalken als prooidier,staat de Havik net een treetje hoger in de voedselpi-ramide.

14 15

Huiszwaluwen hebben een witte onderkant en eenwitte stuit. Vanouds bouwen de vogels van klei enzand een komvormig nest tegen rotswanden. Maarhuizen van baksteen en beton voldoen ook prima,vandaar de naam natuurlijk. Tegen de gevel wordende nesten gebouwd. Huiszwaluwen eten enorme hoe-veelheden muggen en andere vliegende insecten, diein volle vlucht worden gevangen. Ze jagen meestal opgrotere hoogte dan de boerenzwaluwen. Net als deboerenzwaluw staat ook de huiszwaluw op ‘de rodelijst’. Dit is een lijst met bedreigde diersoorten die deNederlandse overheid wil beschermen. De huiszwa-luw is intussen bijna helemaal uit alle grote stedenverdwenen. Vogelbescherming meldt dat het aantalten opzichte van het jaar 1960 met zeker 75% is af-genomen. Met het plaatsen van zogenaamde zwalu-wenhotels wordt extra nestgelegenheid geboden aande huiszwaluw.

De oeverzwaluw is een bruine vogel met een lichteonderkant. In vergelijking met de twee eerder ge-noemde zwaluwen heeft de oeverzwaluw een korteen ondiep gevorkte staart. Oeverzwaluwen zie jevooral in de buurt van rivieren met steile oeverwan-den. In de steilwanden graven de vogels een nestgangdie vaak meer dan een meter diep is. Het aantal oe-verzwaluwen varieert jaarlijks sterk. Dit is afhankelijkvan de overlevingskansen in hun overwinteringsge-bied (droogte in de Sahel) en het aanbod aan ge-schikte broedgelegenheid in ons land. Met hetaanleggen van oeverzwaluwwanden in de buurt vanopen water kun je voor de oeverzwaluw zorgen.

Dit lespakket is ontwikkeld door de MiddenlimburgseLandschapscoöperatie Boomvalk (MLB). Dit samen-werkingsverband bestaat uit enkele boeren, een bio-logieleraar, een eigenaar van een tuincentrum envogelliefhebbers en -deskundigen. Ze willen onder deaandacht brengen dat er nog maar weinig Boomval-ken naar onze streek komen door de achteruitgangvan natuur en milieu: door het verdwijnen van bij-zondere landschapselementen, het minder voorko-men van bepaalde planten en allerlei vogels eninsecten. Samen zetten ze zich in om de Boomvalk tebeschermen. Ze ondernemen acties om de leefomge-ving voor de Boomvalk te verbeteren, en volgen allesop de voet. Het lijkt erop dat het momenteel iets betergaat: in onze streek hebben in 2017 weer vier of vijfBoomvalkparen gebroed…en dit aantal lijkt weer tegroeien!

De landschapscoöperatie werkt intensief samen metde Vogelwacht Limburg.

ContactJac Mulders, Bergerweg 42, 6063 BS Vlodrop, email mulders@natuurrijklimburg.nl en telefoon 06 25490761.

De MiddenlimburgseLandschapscoöperatie Boomvalk

boerenboeboereboerenmet natuur

boerenmet natuur

gesubsidieerd door de Provincie Limburg

Samen Boomvalkvoor de