RUP - Boom hoger onderwijs · VI RUP op Maat - Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2 4.4.3 Iteratieve...
24
Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2 Derde herziene druk Remi-Armand Collaris Eef Dekker RUP OP MAAT
Transcript of RUP - Boom hoger onderwijs · VI RUP op Maat - Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2 4.4.3 Iteratieve...
Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2 Derde herziene druk
Remi-Armand CollarisEef Dekker
RUPOP MAAT
Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2Derde, herziene druk
Remi-Armand CollarisEef Dekker
RUP op Maat
Meer informatie over deze en andere uitgaven kunt u verkrijgen bij:
Sdu Klantenservice
Postbus 20014
2500 EA Den Haag
tel.: (070) 378 98 80
fax: (070) 378 97 83
www.sdu.nl/service
© 2011 Sdu Uitgevers bv, Den Haag
Academic Service is een imprint van Sdu Uitgevers bv
Eerste druk, 2006
Tweede, herziene druk, 2008
Derde, herziene druk, augustus 2011
Omslagontwerp: René Everwijn (Ordina)
Fotografie cover: DigiDaan.nl
Zetwerk: Studio Imago, Amersfoort
Druk- en bindwerk: DeltaHage, Den Haag
ISBN 978 90 12 58196 7
NUR 980, 982
Alle rechten voorbehouden. Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten berusten bij Sdu Uitgevers bv.
Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 h Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich te wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro). Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever.
Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kan voor de afwezigheid van eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden ingestaan en aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever deswege geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en onvolledigheden.
All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the publisher’s prior consent.
While every effort has been made to ensure the reliability of the information presented in this publication, Sdu Uitgevers neither guarantees the accuracy of the data contained herein nor accepts responsibility for errors or omissions or their consequences.
Voor de templates in dit boek en op de website www.rupopmaat.nl, evenals voor het RUP-logo op het omslag geldt de volgende statement:
“Reprint Courtesy of International Business Machines Corporation copyright (2006) © International Business Machines Corporation”.
VInhoudsopgave
Inhoudsopgave
Ten geleide XIWoord vooraf XIIIVeranderingen ten opzichte van de tweede druk XVII
1 Inleiding 1 1.1 Doel van dit boek 2
1.2 Scope 3
1.3 Templates 4
1.4 Leeswijzer 4
Deel 1 De ontwikkelaanpak 9
2 Inleiding RUP 11 2.1 Watervalmethode versus iteratief ontwikkelen 12
2.2 Uitgangspunten RUP 13
2.3 Belangrijke begrippen 17
2.4 Fasen 18
2.5 Iteraties en timeboxing 19
2.6 Disciplines 22
2.7 RUP anti-patterns 25
2.8 De RUP op Maat Development Case 26
2.9 Samenhang met andere methoden 26
3 Use Cases 29 3.1 Use Cases in begrijpelijke taal 30
3.2 Use Cases en systeem 31
3.2 Use Case scenario’s 31
3.3 Het Use Case Model 31
3.5 De Use Case centraal 33
3.6 Totstandkoming van een Use Case Specification 34
4 Het ontwikkelproces 35 4.1 Mijlpalen per fase 37
4.2 Inception 38
4.2.1 Activiteiten in Inception 39
4.2.2 Verantwoordelijkheden in Inception 41
4.3 Elaboration 43
4.3.1 Activiteiten specifiek voor Elaboration 43
4.3.2 Verantwoordelijkheden specifiek voor Elaboration 45
4.4 Het iteratieve proces in Elaboration, Construction en Transition 45
4.4.1 Iteratieve managementactiviteiten 46
4.4.2 Iteratieve ontwerpactiviteiten 48
VI RUP op Maat - Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2
4.4.3 Iteratieve realisatieactiviteiten 50
4.4.4 Iteratieve acceptatieactiviteiten 51
4.4.5 Iteratieve kwaliteitsactiviteiten 52
4.4.6 Verantwoordelijkheden in het iteratieve proces 54
4.5 Transition 54
4.5.1 Activiteiten specifiek voor Transition 55
4.5.2 Verantwoordelijkheden specifiek voor Transition 56
4.6 Het ontwikkelproces in de opdrachtgeverorganisatie 56
4.6.1 Procesgebieden en hun verbanden 56
4.6.2 Betrokkenheid van belanghebbenden 58
Deel 2 De managementaanpak 61
5 Projectmanagement in perspectief 63 5.1 Perspectief opdrachtgever 64
5.2 Perspectief opdrachtnemer 66
5.3 Projectorganisatie 68
5.4 Inzet van opdrachtnemer en opdrachtgever 70
5.4.1 Inzet ontwikkelteam 70
5.4.2 Inzet belanghebbenden 71
6 Oriëntatie op de projectopdracht 75 6.1 Uitgangssituatie 76
6.2 Rechtvaardiging ontwikkelmethode 77
6.3 Kostenindicatie 77
6.4 Offerte 79
7 Plan het ontwikkeltraject 81 7.1 Risico’s 82
7.2 Scope 83
7.3 Inschatting 83
7.4 Resources 84
7.5 Globale planning 85
7.6 Het inrichten van de projectomgeving 85
7.7 Checklist 86
8 Manage iteraties 87 8.1 Detailplanning 88
8.2 Communicatie 89
8.3 Afsluiten van RUP-fasen 89
8.4 Risicobeheersing 90
8.5 Scopebewaking 90
8.6 Tijd- en budgetbewaking 91
8.7 Uitloop is een keuze 92
VII
Deel 3 Overzicht van rollen, taken en werkproducten 95
9 Rollen 97 9.1 Belanghebbenden 98
9.1.1 Stuurgroep 99
9.1.2 Product Owner 100
9.1.3 Businessanalist 100
9.1.4 ICT Architect 101
9.1.5 Implementatiespecialist 101
9.1.6 Beheerder 102
9.1.7 Acceptatietester 103
9.1.8 Domeindeskundige 103
9.2 Projectmanagement 104
9.2.1 Teamleider 104
9.2.2 Ontwikkelteam 105
9.3 Requirements 106
9.3.1 Informatieanalist 106
9.3.2 Use Case Ontwerper 107
9.4 Architectuur en Bouw 108
9.4.1 Softwarearchitect 108
9.4.2 Programmeur 109
9.4.3 User Interface Designer 109
9.5 Test 110
9.5.1 Testmanager 110
9.5.2 Tester 111
9.6 Ondersteuning 111
9.6.1 Toolbeheerder 111
9.6.2 Integrator 112
10 Taken 113 10.1 Belanghebbenden 114
10.1.1 Participeer in het definiëren van het doel 115
10.1.2 Beschrijf acceptatiecriteria en -procedure 116
10.1.3 Start een geprioriteerde lijst met wensen 116
10.1.4 Keur een werkproduct goed 117
10.1.5 Plan het implementatietraject 117
10.1.6 Richt OTAP-omgeving in 118
10.1.7 Actualiseer de wensen en prioriteer 118
10.1.8 Visualiseer de haalbaarheid van de release 119
10.1.9 Participeer in het detailleren van Use Cases 119
10.1.10 Ontwikkel ondersteunend materiaal 120
10.1.11 Deploy een applicatie 120
10.1.12 Beschrijf onderhoudsprocedures 121
10.1.13 Voer acceptatietests uit 121
VIII RUP op Maat - Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2
10.1.14 Voer gebruikersacceptatietests uit 122
10.1.15 Behandel Wijzigingsvoorstellen 122
10.1.16 Voer externe review uit 123
10.1.17 Train de organisatie 123
10.1.18 Richt de helpdesk in 124
10.1.19 Voer de productieacceptatietest uit 124
10.2 Projectmanagement 125
10.2.1 Identificeer risico’s en tegenmaatregelen 125
10.2.2 Plan het ontwikkeltraject 126
10.2.3 Beoordeel het Acceptatieplan 126
10.2.4 Doe een kick-off 127
10.2.5 Plan de iteratie 128
10.2.6 Bespreek dagelijks de voortgang 129
10.2.7 Manage de iteratie 129
10.2.8 Demonstreer het iteratieresultaat 130
10.2.9 Evalueer de iteratie 130
10.3 Requirements 131
10.3.1 Ontwikkel een gezamenlijke visie 131
10.3.2 Creëer een gemeenschappelijk discussiedomein 132
10.3.3 Inventariseer requirements 133
10.3.4 Beschrijf navigatiemogelijkheden 133
10.3.5 Specificeer Use Cases 134
10.3.6 Review Use Cases 135
10.4 Architectuur en Bouw 136
10.4.1 Construeer de software architectuur 136
10.4.2 Modelleer Componenten 137
10.4.3 Modelleer de database 137
10.4.4 Visualiseer Use Cases 138
10.4.5 Maak technische vertalingen van Use Cases 138
10.4.6 Bouw functionaliteit 139
10.4.7 Review technische werkproducten 139
10.5 Test 140
10.5.1 Ontwikkel de testaanpak 140
10.5.2 Manage Acceptatiebevindingen 141
10.5.3 Schrijf Testontwerpen 141
10.5.4 Voer tests uit 142
10.5.5 Vat testresultaten samen 142
10.5.6 Beoordeel Acceptatiebevindingen 143
10.5.7 Review test werkproducten 143
10.6 Ondersteuning 144
10.6.1 Richt ontwikkelomgeving in 144
10.6.2 Richt Configuration Management omgeving in 145
10.6.3 Stel een oplevering samen 145
10.6.4 Houd collegiale reviews 146
IX
11 Werkproducten 147 11.1 Belanghebbenden 149
11.1.1 Business Proces Model 149
11.1.2 Project Start Architectuur 150
11.1.3 Acceptatieplan 150
11.1.4 Product Backlog 151
11.1.5 OTAP-omgeving 151
11.1.6 Release Burndown Chart 152
11.1.7 Trainingsmateriaal 152
11.1.8 Beheerdocumentatie 153
11.1.9 Acceptatiebevindingen 154
11.1.10 Wijzigingsvoorstel 155
11.2 Projectmanagement 156
11.2.1 Risicolijst 156
11.2.2 Software Development Plan 157
11.2.3 Voortgangsrapportage 158
11.2.4 Iteratieplan (taakbord) 158
11.2.5 Iteratie Burndown Chart 159
11.3 Requirements 159
11.3.1 Vision 160
11.3.2 Glossary 160
11.3.3 Use Case Model 161
11.3.4 Use Case Specification 162
11.3.5 Navigation Map 163
11.4 Architectuur en Bouw 164
11.4.1 Proof of Concept 164
11.4.2 Architectureel Prototype 165
11.4.3 Software Architectuur Document 165
11.4.4 Design Model 166
11.4.5 Datamodel 166
11.4.6 Use Case Realization 167
11.4.7 Werkende Code 167
11.5 Test 168
11.5.1 Testplan 168
11.5.2 Testontwerp 169
11.5.3 Testsuite 169
11.5.4 Testrapport 170
11.6 Ondersteuning 170
11.6.1 Ontwikkelomgeving 170
11.6.2 Opleverdocument 171
11.6.3 Oplevering 171
X RUP op Maat - Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2
Deel 4 Bijlagen 173
Bijlage I Vergelijking van RUP op Maat met RUP en OpenUp 175
Bijlage II Templates 181
Vision template 183
Acceptatieplan template 189
Use Case Model template 193
Software Development Plan template 197
Software Architectuur Document template 203
Use Case Specification template 209
Bijlage III Projectinschatting met Use Case Punten 217
Bijlage IV Referenties 225
Bijlage V Glossary 229
Bijlage VI Totaaloverzicht verantwoordelijkheden 237
XI Ten geleide
Ten geleide
Samenwerking als sleutel tot succes
Al geruime tijd lopen we tegen de grenzen aan van onze huidige, hoofdzakelijk Anglo-Ameri-
kaans georiënteerde werkwijzen. Deze werkwijzen zijn ontstaan gedurende de industriële revo-
lutie met de introductie van lopendebandwerk. Hierbij werd gebruikgemaakt van laaggeschoold
personeel dat een kunstje werd geleerd dat ze gedachteloos konden herhalen. We bevinden ons
echter nu in een tijdperk waarin kennis een veel belangrijker rol speelt dan productiemiddelen.
We nemen geen hooggeschoold personeel aan om gedachteloze kunstjes te herhalen. We ver-
wachten dat ze al hun kennis en vaardigheden inzetten om zo effectief mogelijk te zijn in hun
werk, om te innoveren.
Er is in managementland een nieuwe beweging te bespeuren die weer teruggrijpt op onze eigen
Rijnlandse manier van denken. Deze denkwijze is beter toegerust op het stimuleren van teamvor-
ming. Een team is een groep van mensen die zodanig op elkaar zijn ingespeeld dat ze boven de
mogelijkheden uit stijgen die ze als som van individuen hebben. En teams zijn wat we nodig heb-
ben, om ons in de huidige globaliserende maatschappij, met toenemende concurrentie en met
zaken als outsourcing en offshoring, als organisatie staande te kunnen houden.
In ICT-land zien we dezelfde beweging, weg van het blind volgen van processen en initiële plan-
ningen, richting flexibel omarmen van verandering. Ook hier worden echte teams steeds belang-
rijker, teneinde met de overvloed aan technische wensen en mogelijkheden en de complexiteit
van moderne ICT-systemen te kunnen omgaan. Dat ICT-ers zich verenigen in multidisciplinaire
teams is echter niet meer voldoende. Ook participatie van business en beheer is onmisbaar om
de nieuwe generatie ICT-voorzieningen succesvol van de grond te krijgen. Dit is precies waar de
steeds prominenter aanwezige Agile-beweging met haar diversiteit aan methoden, zoals RUP en
Scrum, naartoe werkt.
Voor u ligt de derde, herziene druk van het boek RUP op Maat. Een toegankelijke kijk op hoe
succesvolle organisaties met hun ICT-ontwikkeling omgaan, gebruikmakend van RUP en Scrum,
aansluitend op bestaande managementstructuren als PRINCE2. Het boek is gebaseerd op vele
jaren ervaring in de toepassing van en ondersteuning bij het toepassen van deze methoden. In
XII RUP op Maat - Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2
deze derde druk is weer een aantal nieuwe inzichten verwerkt die dit boek hernieuwd het lezen
waard maken.
Ik wens u veel leesplezier.
Met vriendelijke groet,
Barend de Zoete
Directeur ICT Ordina N.V.
Nieuwegein, juni 2011
XIII Woord vooraf
Woord vooraf
Tweede druk, mei 2008
Het heeft even geduurd, een jaar om precies te zijn, maar hij ligt er: de tweede, herziene druk
van ons boek RUP op Maat. Een mooi moment voor een terugblik. Een aantal jaren geleden zijn
we allebei aan het pionieren geslagen met RUP. Eef als informatieanalist en Remi-Armand als
projectleider. Het iteratief werken voelde vrij natuurlijk. Het aantal werkproducten dat we vanuit
RUP zouden kunnen maken was echter overdonderend. We moesten dus kiezen. De vraag die
ons daarbij heeft geholpen is: “Wat missen we nu en wat heeft RUP daarvoor te bieden?” Zo
hebben we ervaring opgedaan met werkproducten, op het moment dat we ze nodig hadden.
Daarna kwam de volgende hobbel. Bij RUP worden templates voor een groot aantal werkproduc-
ten meegeleverd. Deze laten veel ruimte voor interpretatie; terecht natuurlijk, want ze moeten
breed inzetbaar zijn. Verder levert RUP twee varianten, een formele en een informele. We begon-
nen met het vertalen van de informele variant en hebben die naar behoefte uitgebreid met ele-
menten uit de formele variant. Ook maakten we de helpteksten en de invulling specifiek aan de
hand van onze ervaring in projecten.
Ook het gebruik van Use Cases was niet vanzelfsprekend. Bij het uitproberen van nieuwe ideeën
en technieken hanteerden we als belangrijkste uitgangspunt dat deze voor gebruikers begrijpelijk
moeten zijn. Uit de terugkoppeling van gebruikers merk je dan snel genoeg wat werkt en wat niet.
Bij de totstandkoming bleek het te helpen om er in een vroeg stadium naast de ontwerper ook de
programmeur, tester en user interface designer bij te betrekken.
Ter ondersteuning van de projecten die we samen uitvoerden, zijn we aan de slag gegaan met
het vastleggen van de opgedane ervaringen. Het eindresultaat is een handzaam boek dat in de
markt duidelijk in een behoefte voorziet. Het vertelt in helder Nederlands hoe je RUP praktisch
kunt inzetten. Onze ervaringen met het gebruik van het boek bij het geven van workshops, het
uitvoeren van RUP-coaching en terugkoppeling uit projecten, vormden aanleiding voor een her-
ziene versie.
Als je na jarenlange ervaring voor het eerst iteratief te werk gaat, kan het gebeuren dat je duize-
lingen en kronkels in je hoofd ervaart en een lichte misselijkheid. Dit is niet vreemd, want voor
iteratief ontwikkelen is een transformatie van denken nodig. Ons boek kan helpen om het ge-
volgde ontwikkelproces kritisch en praktisch te blijven verbeteren.
XIV RUP op Maat - Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2
We wensen jullie veel succes bij de toepassing van RUP.
Remi-Armand Collaris
Eef Dekker
Diverse collega’s hebben een bijdrage geleverd aan de totstandkoming van dit boek, door ons te
faciliteren of door commentaar te leveren op de inhoud. Al deze collega’s hartelijk bedankt!
Derde druk, augustus 2011
Het is alweer drie jaar geleden dat de tweede druk van de pers rolde. In die tijd is er in ICT-land
aardig wat gebeurd en hebben wij, de auteurs, weer een heleboel ervaring opgedaan. Een van
de belangrijkste inzichten is dat het niet voor iedereen duidelijk is waaróm je met een bepaalde
methode aan de slag gaat. Je wilt iets veranderen want je bent niet tevreden over hoe het nu
loopt. Je wilt iets in de richting van sneller, goedkoper, beter of blijer. Snellere time-to market,
goedkoper voor een betere business case, hogere kwaliteit voor lagere ontwikkel-, beheer- en
onderhoudskosten, blijere gebruikers en ontwikkelaars. Al deze zaken hangen met elkaar samen.
Hieruit blijkt dat het invoeren van een methode geen doel op zich is. De resultaten in de richting
van de hierboven beschreven doelen zijn veel belangrijker. Het mag ook duidelijk zijn dat voor
het halen van deze doelen het blind invoeren en volgen van een methode niet de oplossing kan
zijn. Als dat wel zo was, zouden we niet zo’n grote variëteit in methoden en hun toepassing ken-
nen. ICT-landschappen en de omgevingen waarvoor zij opereren zijn zo complex geworden dat
we alleen door intensieve samenwerking en het laten evolueren van ICT-oplossingen aan de
eerder genoemde doelen tegemoet kunnen komen. Hiervoor is het nodig dat alle direct betrok-
kenen bij een ICT-initiatief (zowel klant als ICT-medewerkers) zich één team voelen en zich samen
eigenaar voelen van de oplossing en de weg daar naartoe. Deze weg hoeft niet vanuit het niets
verzonnen te worden, maar kan worden geïnspireerd door eerdere ervaringen binnen de organi-
satie of daarbuiten in de vorm van methoden.
Een van die methoden is RUP. Deze methode levert vooral processen en tools om tot specialistische
werkproducten te komen. Om zelforganisatie van teams te ondersteunen hebben we in onze coa-
chingspraktijk de Agile-methode Scrum regelmatig toegepast en daar goede ervaringen mee op-
gedaan. Scrum is een framework dat goed is te combineren met andere methoden. Het biedt
praktische hulpmiddelen om het team zijn eigen werkwijze te laten verbeteren. Dit sluit weer prima
aan op het eerste uitgangspunt van RUP: ‘Pas je proces aan’. Dit is een van de redenen om in deze
druk van RUP op Maat aandacht te besteden aan de manier waarop Scrum binnen een RUP-pro-
ject kan worden ingezet om de hierboven beschreven doelen nog een stap dichterbij te brengen.
XV Woord vooraf
Het echt halen van die doelen blijft echter mensenwerk. Hiervoor zijn experts nodig, zowel vanuit
de business als vanuit ICT. Het helpt als ze vertrouwen krijgen en optimaal worden ondersteund
om hun werk goed te kunnen doen. We hopen met onze coachingsactiviteiten en workshops en
met deze nieuwe, geheel herziene derde druk van RUP op Maat hier een bijdrage aan te leveren.
Remi-Armand Collaris
Eef Dekker
Woord van dank
Ook deze keer hebben diverse collega’s en bekenden een bijdrage geleverd aan de totstandko-
ming van dit boek, door ons te faciliteren of door commentaar te leveren op de inhoud. Voor de
derde druk waren dit (in alfabetische volgorde): Leon Aarts, Tarik Balik, Ilse Dekker, Linda Dor-
landt, René Everwijn, Saskia Hinrichs, Marianne Jelgerhuis, Gert van de Krol, Gerard Kuipers,
Henk Ledderhof, Harmen Mantel, Anne Miedema, Henk Noothout, Theun Oostenbrug, Dick van
der Sar, Linda van der Spek, Emil van de Streek en Anko Tijman. Al deze mensen en al diegenen
die aan de eerdere drukken hebben meegewerkt, hartelijk bedankt!
XVIIVeranderingen ten opzichte van de eeerste druk
Veranderingen ten opzichte van de tweede druk
RUP op Maat en de taal
We hebben gemerkt dat het niet verheldert om de Engelse RUP-termen te gebruiken. Daarom
hebben we, waar mogelijk, Engelse termen vervangen door gangbare Nederlandse termen (bij-
voorbeeld: Data Model wordt Datamodel, Risk List wordt Risicolijst) of hebben we de term vereen-
voudigd: Product Acceptance Plan wordt Acceptatieplan. De term Component is veranderd in
Werkende Code, zodat de bewoording meer het doel aanduidt dan het middel om er te komen.
Vereenvoudigingen
Sommige werkproducten zijn geïntegreerd. Zo zijn Configuratiehandleiding en Deploymenthand-
leiding samengenomen als Beheerdocumentatie en is de Gebruikershandleiding opgenomen in
Trainingsmateriaal. De Data Migration Specification is opgenomen in de Project Start Architec-
tuur, en het Business Object Model in het Business Proces Model. Soms hebben we een meer
omvattend begrip gekozen, zodat Unit Test is opgenomen in het nieuw geïntroduceerde Testsuite.
Dezelfde beweging is uitgevoerd voor rollen: Acceptatietestrollen is verder vereenvoudigd tot Ac-
ceptatietester, en Beheerrollen tot Beheerder.
Er waren twee soorten bevindingen te managen: die van het team en die van de accepterende
partij. We vereenvoudigden dit door de bevindingen van het team onder de zelforganisatie van
het team te laten vallen, zodat ‘manage bevindingen’ alleen nog slaat op de acceptatiebevindin-
gen. Om die reden is de bijbehorende taak ‘manage acceptatiebevindingen’ genoemd.
RUP op Maat en andere methoden
We hebben nu meer expliciet gekozen voor Scrum als invulling voor de management workflow
(zie paragraaf 4.4.1). Hierdoor is de invulling van deze workflow flink gewijzigd en is de Product
Owner rol toegevoegd, evenals de werkproducten Product Backlog, Knelpuntenlijst, Iteratie Burn-
down Chart en Release Burndown Chart. Ook in de Doelstellingsworkflow (zie paragraaf 4.2.1)
is de Scrum-invulling te zien in de extra taak ‘Actualiseer de wensen en prioriteer’, waarbij de
initiële vorm van de Product Backlog ontstaat.
Naast het hoofdstuk over RUP en PRINCE2 dat al bestond, hebben we een paragraaf toege-
voegd om de aandachtsgebieden van de verschillende methodieken inzichtelijk te maken (zie
paragraaf 2.9).
XVIII RUP op Maat - Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2
RUP op Maat en andere procesgebieden
Hoe verhoudt RUP zich nu tot gerelateerde procesgebieden, zoals business modeling, implemen-
tatie, enterprise architectuur en beheer? We hebben een paragraaf toegevoegd waarin we deze
relatie expliciet maken (zie paragraaf 4.6). Ook de workflows zijn hierdoor uitgebreid met de rol
van Implementatiespecialist en de werkproducten Business Proces Model en Project Start Architec-
tuur.
Workflows
De naamgeving van de workflows is meer gericht op de inhoud: de Inception workflow heet nu
Doelstellingsworkflow, de Elaboration workflow is Architectuurworkflow geworden en de Transi-
tion workflow is hernoemd naar Afrondingsworkflow. De aanpassingen als gevolg van de aan-
dacht voor andere procesgebieden en methoden en de toevoeging van Scrum zijn ook doorge-
voerd in de workflows (zie hoofdstuk 4).
Het managementdeel
In het managementdeel is de tekst verhelderd en ingrijpend ingekort, met name in de hoofdstuk-
ken 6 t/m 8. Ook hebben we de diverse stuurgroeprollen voor de verantwoordelijkhedenmatrix
samengevoegd in de rol Stuurgroep, waardoor we in dat verband niet afzonderlijk meer spreken
over Contractmanager, Projecteigenaar en Projectmanager. De rol van Projectleider is hernoemd
naar Teamleider, om beter tot uitdrukking te brengen dat deze rol ondersteunend is voor een
gedeelte van het project (ICT-deel) – niet voor het gehele project – en om beter aan te sluiten bij
PRINCE2. De taak ‘Sluit het project af’ is samengevoegd met de taak ‘Evalueer een iteratie’; het
werkproduct Projectevaluatierapport is buiten de scope van RUP op Maat geplaatst, omdat deze
niet bij de Teamleider ligt.
PRINCE2 in de 2009-versie
De gezichtspunten van PRINCE2 in de 2009-versie zijn voor zover nodig verwerkt in hoofdstuk
5, waar we de relatie tussen PRINCE2 en RUP bespreken.
Overige wijzigingen
Bijlage III over Projectinschatting met Use Cases heeft een nieuwe inhoud; we gaan dieper in op
de achtergronden en do’s en don’ts van het tellen. De eerdere inhoud (de beschrijving van de
berekeningsmethode) is verplaatst naar publicaties op de website www.rupopmaat.nl
Een overzicht van wijzigingen in de tweede druk ten opzichte van de eerste druk is terug te vin-
den op www.rupopmaat.nl/wijzigingen2006-2008.html
1. Inleiding 11. Inleiding
1. Inleiding
2 RUP op Maat - Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2
ICT-bedrijven en ICT-afdelingen nemen geregeld projectopdrachten aan. Dit zijn opdrachten
waarbij een team van ICT-medewerkers (een gedeelte van) een project voor een opdrachtgever
realiseert. ICT treedt op als opdrachtnemer binnen een project bij de opdrachtgever. Het levert
een team (verder aangeduid als ontwikkelteam) inclusief Teamleider en aanvaardt projectverant-
woordelijkheid. De business vult dit team aan met domeindeskundigen.
Projectopdrachten kunnen in omvang en scope sterk variëren. Toch hebben ze meestal met elkaar
gemeen dat binnen een projectopdracht een systeem wordt gerealiseerd met als basis specifica-
ties, die door, of in samenwerking met, de opdrachtgever worden opgesteld. Dit proces heeft een
wetmatigheid gemeen met lopen op water: zolang de basis is bevroren, is het goed te doen
(behalve als je te snel wilt, dan merk je dat je je op glad ijs begeeft…).
Helaas is er een andere wetmatigheid in softwareontwikkeling die stelt dat een opdrachtgever
pas gedurende een project helder krijgt wat hij precies nodig heeft. Hierdoor zijn zowel de spe-
cificaties als de van de ICT-opdrachtnemer verwachte diensten gedurende het project voortdu-
rend onderhevig aan verandering.
In veel projecten is het management gericht op het zo vroeg mogelijk vastleggen en bewaken van
specificaties, om op die manier uitloop in tijd tegen te gaan. Hierdoor verstart echter het ontwik-
kelproces en leveren projecten wél wat vooraf is afgesproken, maar niet wat de business nodig
heeft. In situaties waarin de specificaties nog niet volledig zijn uitgekristalliseerd, is het beter een
projectmanagement- en ontwikkelmethode te kiezen die veranderende inzichten omarmt om
daarmee zoveel mogelijk waarde te leveren voor de business.
1.1 Doel van dit boek
Dit boek biedt een gebruiksklare aanpak voor ICT-ontwikkeling gebaseerd op in de markt bewe-
zen methodieken. Het biedt nieuw gevormde teams een mogelijkheid om met een compact, be-
grijpelijk proces van start te gaan. Ervaren teams kunnen het geboden proces en begrippenkader
gebruiken om hun werkwijze met elkaar te bespreken en te verbeteren.
Dit boek is een praktisch uitgewerkte toepassing van het Rational Unified Process (RUP) van IBM
(een gestructureerde iteratieve aanpak), aangevuld met practices uit Scrum (een Agile-aanpak
die zelforganisatie van teams bevordert). Ook laten we zien wat de verbanden zijn met de popu-
laire projectmanagementmethodiek PRINCE2. Wij bieden een aanpak voor het iteratief uitvoeren
en managen van projectopdrachten, vanaf het offertetraject tot en met de oplevering van een
bruikbare ICT-oplossing. We leveren een gemeenschappelijk referentiekader, zodat communica-
tie tussen alle betrokken partijen verbetert. Verder hanteren we een voor de Nederlandse markt
herkenbaar begrippenkader, waardoor we de leercurve verkleinen.
1. Inleiding 3
Dit boek is gericht op iedereen die bij een softwareontwikkelproject is betrokken of die zich erop
wil voorbereiden. Dit zijn ontwikkelteamleden en ICT-managers, maar ook belanghebbenden,
zoals gebruikers, beheerders en management vanuit de business. Daarnaast is het boek geschikt
voor studenten die in het kader van hun opleiding behoefte hebben aan een geïntegreerde kijk
op het toepassen van in de ICT gangbare methodieken.
1.2 Scope
Het boek gaat uit van een aantal voorwaarden die het bruikbaarheidsgebied van de ontwikkel-
aanpak afbakenen.
• Er is sprake van een opdrachtgever-opdrachtnemersituatie (eventueel binnen één
organisatie)
• De opdrachtnemer krijgt opdracht voor (een gedeelte van) een project van de
opdrachtgever: de projectopdracht
• De opdrachtnemer heeft projectverantwoordelijkheid en is verantwoordelijk voor de
teambezetting, inclusief een Teamleider voor dit team
• De projectopdracht is klein tot middelgroot; dit betekent een teamgrootte tot circa 12 man
en een doorlooptijd tot circa 18 maanden
• Het betreft een ICT-ontwikkeltraject
Als een project niet aan deze voorwaarden voldoet, kan het boek nog steeds als basis dienen
voor de aanpak, maar moet er meer aandacht worden besteed aan het op maat maken voor
jouw situatie.
Bovengenoemde voorwaarden leiden tot speciale aandacht voor de volgende zaken.
• Het managen van een projectopdracht met RUP en PRINCE2
Het boek gaat uitgebreid in op voor de Teamleider belangrijke werkproducten en de door
hem te ontplooien activiteiten
• De opdrachtnemer-opdrachtgeversituatie
Het uitvoeren van een project in een opdrachtnemer-opdrachtgeversituatie heeft gevolgen
voor zowel de inrichting van het project als voor de activiteiten van de Teamleider
• Het betrekken van belanghebbenden met RUP en Scrum
We beschrijven de belanghebbendenrollen, zoals beheerders, gebruikers en managers
die tijdens het ontwikkeltraject nodig zijn, en de manier waarop deze zichzelf kunnen
organiseren
4 RUP op Maat - Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2
• Het bewaken van de scope
We beschrijven hoe een strakke scope kan samengaan met het zo goedkoop mogelijk
omarmen van voortschrijdend inzicht
Bij de opzet van dit boek ligt de nadruk op ontwikkelactiviteiten en het managen hiervan. Hier-
door zullen de projectorganisatie aan de kant van de opdrachtgever en diens beheeractiviteiten
tijdens en na het in productie nemen minder worden belicht. Het is de bedoeling een overkoepe-
lend beeld te geven van het opzetten van, het meedraaien in en het managen van een ICT-ont-
wikkelproject.
1.3 Templates
Bij RUP op Maat zijn voor een aantal belangrijke werkproducten templates ontwikkeld. Het be-
treft de volgende templates.
• Glossary template
• Vision template
• Projectinschatting template (Rekenblad voor Use Case Punten Analyse)
• Use Case Model template
• Software Development Plan template
• Iteratieplan template
• Software Architectuur Document template
• Use Case Specification template
• Use Case Realization template
Een aantal van deze templates is te vinden in Bijlage II. De laatste versie kun je downloaden
vanaf de bij het boek behorende website www.rupopmaat.nl
1.4 Leeswijzer
Het boek bestaat uit vier delen. Hierna volgt een overzicht van deze delen en hun hoofdstukken.
Per hoofdstuk geven we een korte beschrijving van de inhoud en tips voor het lezen ervan.
Deel 1: De ontwikkelaanpak
Deel 1 richt zich op iedereen die bij het ontwikkeltraject is betrokken. Dit zijn zowel ontwikkel-
teamleden als belanghebbenden, waaronder gebruikers, beheerders en managers. Na een inlei-
ding in RUP en een uitleg van Use Cases, volgt een beschrijving van het RUP op Maat ontwik-
kelproces.
1. Inleiding 5
• Hoofdstuk 2: Inleiding RUP
Behandelt de ideeën achter iteratief ontwikkelen met RUP. Naast een toelichting op het
bijbehorende begrippenkader wordt uitgebreid aandacht besteed aan de uitgangspunten
van RUP en de samenhang met andere methoden. Lees dit hoofdstuk als je nog niet
bekend bent met RUP of om je kennis op te frissen.
• Hoofdstuk 3: Use Cases
Beschrijft de ideeën achter Use Cases en waarom RUP ze als basis neemt voor het gehele
ontwikkelproces. Lees dit hoofdstuk als je nog niet bekend bent met Use Cases en hun
functie binnen het RUP-ontwikkelproces, of om je kennis op te frissen.
• Hoofdstuk 4: Het ontwikkelproces
Beschrijft het ontwikkelproces, gebruikmakend van practices uit RUP en Scrum. Hierin
zijn workflows te vinden die de samenhang tussen rollen, taken en werkproducten en hun
volgordelijkheid tonen, alsmede verantwoordelijkhedenmatrices die laten zien welke rollen
op welke wijze zijn betrokken bij het vervaardigen van welke werkproducten. Je kunt aan
de hand van dit hoofdstuk een selectie maken van voor jou interessante rollen, taken en
werkproducten; je kunt deze uitdiepen in Deel 3.
Deel 2: De managementaanpak
Deel 2 richt zich op leidinggevenden en dan met name op de Teamleiderontwikkeling. Na een
positionering van de projectopdracht ten opzichte van het project van de opdrachtgever en diens
projectorganisatie, wordt het managen van de diverse projectfasen behandeld. Er is beschreven
welke documenten (werkproducten) cruciaal zijn voor het opzetten en managen van een project-
opdracht en in welke tijdsvolgorde ze tot stand komen. Tot slot wordt aandacht besteed aan
projectbeheersing en het managen van iteraties.
• Hoofdstuk 5: Projectmanagement in perspectief
De projectopdracht wordt bekeken vanuit het perspectief van de opdrachtgever en
opdrachtnemer. Verder wordt de projectorganisatie besproken en de plaats die het
ontwikkelteam hierin inneemt. Dit hoofdstuk vormt daarmee de inleiding op de RUP op
Maat managementaanpak.
• Hoofdstuk 6: Oriëntatie op de projectopdracht
Aan het accepteren van een projectopdracht door de opdrachtnemer gaat altijd een
oriëntatie vooraf. De opdrachtnemer verschaft zich een beeld van de inhoud van de uit te
voeren projectopdracht en de te volgen aanpak. Dit hoofdstuk besteedt aandacht aan de
hiertoe benodigde informatie, een eerste kosteninschatting en scopebepaling, en de hieruit
voortvloeiende offerte.
6 RUP op Maat - Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2
• Hoofdstuk 7: Plan het ontwikkeltraject
In de Inception-fase ligt de nadruk op bereiken van overeenstemming over het doel van
de projectopdracht. Dit hoofdstuk belicht de hiertoe benodigde managementactiviteiten
(scopebepaling, budgettering, resourcing, planning en het inventariseren van risico’s) en
de hieruit resulterende documenten. De aan het einde van dit hoofdstuk gegeven checklist
kan meehelpen bepalen wanneer de Inception-fase kan worden afgesloten.
• Hoofdstuk 8: Manage iteraties
Gedurende het hele project moet de Teamleider iteraties managen en het project
bewaken. Dit hoofdstuk belicht de activiteiten die de Teamleider ontplooit om zijn team te
faciliteren en om milestones, risico’s, scope, tijd en budget te bewaken.
Deel 3: Overzicht van rollen, taken en werkproducten
Deel 3 biedt een compleet overzicht van alle in deze aanpak onderkende rollen, taken en werk-
producten. Het dient als naslag waarin in tabelvorm de informatie uit de voorgaande hoofdstuk-
ken is verzameld en uitgediept.
• Hoofdstuk 9: Rollen
Biedt een compleet overzicht van binnen RUP op Maat onderkende rollen. Besteedt hierin
vooral aandacht aan voor jou interessante rollen.
• Hoofdstuk 10: Taken
Biedt een compleet overzicht van binnen RUP op Maat onderkende taken. Besteedt hierin
vooral aandacht aan voor jou interessante taken.
• Hoofdstuk 11: Werkproducten
Biedt een compleet overzicht van binnen RUP op Maat onderkende werkproducten.
Besteedt hierin vooral aandacht aan voor jou interessante werkproducten.
Deel 4: Bijlagen
In dit deel zijn alle bijlagen verzameld die bij dit boek zijn opgenomen.
• Bijlage I: Vergelijking van RUP op Maat met RUP en OpenUP
De onderkende disciplines, rollen en werkproducten uit RUP op Maat worden vergeleken
met de disciplines, rollen en werkproducten uit RUP 7.1 enerzijds en OpenUP 1.0
anderzijds.
• Bijlage II: Templates
In deze bijlage zijn de bij RUP op Maat behorende templates voor de belangrijkste
werkproducten verzameld. Zie 1.3 Templates voor een overzicht.
1. Inleiding 7
• Bijlage III: Projectinschatting met Use Cases
In deze bijlage worden praktische tips gegeven over het toepassen van de Use Case
Punten Analyse om tot een vroege projectinschatting te komen die begrijpelijk is voor
belanghebbenden.
• Bijlage IV: Referenties
Verwijzingen naar voor deze aanpak gebruikte bronnen en bronnen die kunnen dienen
als verdieping van in dit boek besproken onderwerpen.
• Bijlage V: Glossary
De Glossary biedt een lijst van in dit boek gehanteerde begrippen en afkortingen en hun
betekenis. Daar waar we zijn afgeweken van het standaard RUP-begrippenkader, zijn de
overeenkomstige RUP-termen in de Glossary terug te vinden.
• Bijlage VI: Totaaloverzicht verantwoordelijkheden
Alle in dit boek vermelde verantwoordelijkhedenmatrices (rollen met
verantwoordelijkheden bij werkproducten) zijn in deze bijlage samengebracht.
Over de auteursRemi-Armand Collaris is consultant moderne ontwikkel-methoden bij Ordina. Hij is zijn carrière gestart als leraar wis- en natuurkunde en heeft van daaruit de overstap gemaakt naar JavaEE programmeur. Hij heeft de leiding
dienstverlenende en (semi-)overheidsinstellingen. De laatste jaren richt hij zich vooral op RUP en Agile coaching en het verzorgen van workshops.
Eef Dekker is informatieanalist en Scrum Master bij Bol.com. Hij is al jaren actief op het gebied van ontwikkelmethodenen informatieanalyse en geeft cursussen op het gebied van
RUP op Maat - Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2Derde herziene druk
ISBN 978 90 12 58196 7
NUR 980, 982
Voor meer informatie:www.rupopmaat.nlwww.innoveerjijmee.nl
Vandaag de dag is de populariteit van Agile als aan-pak voor ICT-ontwikkeling groter dan ooit. Iedereen
Het halen van deze doelstellingen gaat echter niet van-zelf en ervaring leert dat het doen van een dagelijkse stand-up meeting hiervoor niet voldoende is.
-
het opruimen van hindernissen die een soepel ontwik-kelproces in de weg staan. Dit is hard werken voor zowel ontwikkelteam als beheer en business.
Om de benodigde samenwerking vorm te geven en continue te verbeteren kan een organisatie varen op eigen ervaringen maar ook gebruik maken van erva-ringen uit de markt zoals die zijn samengebracht in
levert handvatten voor projectmanagement.
-bruikmakend van practices uit Scrum en met een heldere
zich daarbij op zowel ontwikkelteamleden als belang-
markt herkenbaar begrippenkader. Vanuit hun erva-ring in uiteenlopende projecten hebben de auteurs de essentie van Agile ontwikkelen met RUP kort en krachtig neergezet.
RUP op Maat geeft antwoord op de volgende vragen:
proces?
Wil je serieus aan de slag met RUP en Scrum? Wil je mensen aansporen om te blijven nadenken en kritisch te kijken naar het eigen ontwikkelproces? En wil je dat
praktijk? Dan helpt dit boek je direct op weg!
Zie de website www.rupopmaat.nl voor aanvullende informatie en downloads.
