Reiswijzer 53

Reiswijzer nr 53 1 Reis- en OpleidingsCentrum vzw

In deze Reiswijzer leest u

Bestemming in de kijker Moderne architectuur in Zwitserland 2 Het groene Parijs 4 Oman 6 Kroatië & Bosnië 7 Reisleider in de kijker Mieke Lismont 10

Fascinerende reizen uit vervlogen tijden Aurel Stein en de zijderoute 11

Cultuur & Toerisme De 10 meest duurzame bestemmingen van 2013 12

R.O.C. Korte reizen Bonn & Keulen 14 Avant-garde in Zwitserland 16 Actuele kunst in Düsseldorf 18 Groen Parijs 20 Overzicht activiteiten 22 Uitgelezen 23 Colofon 24

Vzw R.O.C. Kortrijksesteenweg 733

9000 GENT Tel.: 09 / 243 41 00 – E-mail:

[email protected]

U kunt het Reis- en Opleidingscentrum

eveneens virtueel bezoeken op

www.rocvzw.be

Ten geleide

Reiswijzer Nr 53

Juni - Juli - Augustus 2013

Van droogte kunnen wij in België zeker momenteel niet spreken. Het heeft

alleszins dat voordeel dat de natuur frisgroen staat. Net als Kroatië, waar uw

reisleiders in de paasvakantie te gast waren om land en gewoonten te

bestuderen. Hun ontdekkingstocht lees je even vlot als de verhalen van de

Zijderoute of het wedervaren van een Vlaamse in Oman.

De waterrijke Plitvice meren ‘stroomden over’ in prachtige watervallen,

zwanger van het kolkende water. Een prachtig schouwspel tegen een

melodramatische achtergrond. Hier begon de troosteloze burgeroorlog in

voormalig Joegoslavië – vrijheidsstrijd volgens Kroaten en Bosniërs. De

sporen van een zorgvuldig uitgestippelde vernietigingsstrijd zijn nog duidelijk

zichtbaar. Maar overal manifesteert zich een gestage heropbouw. Noeste

arbeid door geharde mensen; de geschiedenis was hen immers niet zeer

genegen. En toch ploegen zij verder, met vernieuwde ijver en kracht, om een

nieuwe, moderne natie te vormen. De natuur heeft er zich wonderbaarlijk

hersteld; de menselijke aanwezigheid wordt zichtbaar in gedurfde moderne

architectuur.

Je kan echter ook dichter bij huis het modernisme opzoeken: Hendrik

Robberecht neemt u van 23 tot 28 augustus graag mee naar het mondaine

Zwitserland. Of blijf je liever in het groen en wil je toch wat cultuur

opsnuiven? Trek dan met Mieke Lismont naar Parijs, niet het “klassieke”

rode, maar het hedendaagse groene. Deze Reiswijzer biedt trouwens nog

meer van dat: wat dacht je bijvoorbeeld van de actuele kunst in Düsseldorf?

Reisleider Isi Bogaerts weet er alles van en deelt graag zijn kennis met jou.

Iedereen heeft er tegenwoordig de mond van vol, maar niemand weet

eigenlijk goed wat of hoe. Het is een beetje zoals… Juist. Reisleider Eddy

Lefèvre ligt een tipje van de “ondersteunende” sluier op. Door zo te reizen

laten we nog voldoende over voor onze nazaten of kunnen we er nog eens

terugkeren.

Met of zonder ‘kravat’…

Veel leesgenot

Karel Peeters

Afgev. Best. Vzw R.O.C.

Een uitgave van het Reis- en Opleidingscentrum v.z.w.

Kortrijksesteenweg 733 – B - 9000 Gent

Verschijnt driemaandelijks

mailto:[email protected]

http://www.rocvzw.be/


Het succes van moderne architectuur in Zwitserland

Tate Modern in Londen, het vogelneststadion in Beijing, de renovatie en uitbreiding van de Scala-opera in Milaan: al deze gebouwen zijn ontworpen door Zwitserse architecten. Le Corbusier, Mario Botta, Herzog & De Meuron, Peter Zumthor; allemaal Zwitsers en befaamde bouwmeesters. Deze wereldvermaarde architecten werken veel in het buitenland, maar ook in Zwitserland wordt er erg veel in vernieuwende architectuur geïnvesteerd. Kleine stadjes bouwen scholen, stations, sporthallen en cultuurcentra van zeer hoog niveau. Enerzijds werken er zeer interessante Zwitserse architecten die nauwelijks buiten hun regio werken, anderzijds trekt Zwitserland internationale toparchitecten aan. Niet toevallig leverde Zwitserland sinds 2000 twee winnaars van de Pritzker-prijs, de Nobelprijs voor architectuur zeg maar (Herzog & De Meuron in 2001 en Zumthor in 2009).

seHoe komt het dat Zwitserland zo’n mooie resultaten kan voorleggen? Ongetwijfeld speelt geld hier een belangrijke rol. Het budget voor openbare gebouwen ligt er vaak vele malen hoger dan bij ons. Ter vergelijking: het nieuwe vlaggenschip van universiteit Gent, het universiteitsforum of kortweg UFO kostte 22 miljoen euro terwijl de École Polytechnique Fédérale in Lausanne maar liefst 90 miljoen euro bijeenbracht voor haar nieuwe bibliotheek. In het Alpenland is een budget van 3000 euro per vierkante meter voor scholenbouw de norm. In Vlaanderen bedraagt die 1200 euro. Maar toch is geld op zich geen garantie voor hoogstaande architectuur.

De bouwregels zijn minstens even ingewikkeld als bij ons én ze worden nauwgezet gerespecteerd. De openbare opdrachtgevers zijn er erg nauw betrokken bij het hele bouwproces. Het energieverbruik en het onderhoud voor de levenscyclus van het gebouw brengt men mee in rekening. Deze grote betrokkenheid van de bouwheren resulteert in Zwitserland in vaak erg degelijke en duurzame gebouwen.

Naast geld, duurzaamheid en zuinigheid is er ook de sterke traditie. Christian Kieckens, Belgisch architect die in de leer ging bij Zwitserse grootmeesters als Zumthor en Diener & Diener

verwoordt het zo: “Zwitserland heeft, door het ontbreken van oorlogsinterventies, een constante ontwikkeling van de moderniteit doorgemaakt. De standvastige neutraliteit van de Zwitsers heeft zich verankerd in hun architectuur.” De Zwitserse architecten slagen er vaak in om hun gebouwen even zuiver en precies te bouwen als hun wedstrijdontwerpen. Hiervoor beschikken ze over een onvergelijkbare kennis van structuren, materialen en aandacht voor details.

De fantastische architecturale prestaties zijn in heel Zwitserland te bewonderen. Toch springt een stad als bazel en omgeving eruit omdat je er op een beperkte oppervlakte zoveel moderne bouwkunst van topklasse vind. Eigentijdse architectuur werd ondertussen hét handelsmerk van de stad. Rond de oude stad vind je bijzondere gebouwen die de stad een kosmopolitische allure geven. Als je stad binnenkomt per trein kun je meteen 3 realisaties van Herzog & De Meuron bewonderen: een seinhuis, een locomotiefdepot en het Alsace Gate Glass Palace. Verder huisvest de stad het Euregio Office Building, een kantoorgebouw van Richard Meier, ook een Pritzker winnaar en het ronde bankgebouw van de hand van Mario Botta. Ook het voetbalstadion werd ontworpen door het duo Herzog & De Meuron. Rond het historische centrum ligt als het ware een openluchtmuseum van moderne architectuur.

Bestemming in de kijker: Zwitserland

Rolex learning Centre, Lausanne

Seinhuis Herzog & Meuron, Bazel

lausanne

http://de.wikipedia.org/wiki/%C3%89cole_Polytechnique_F%C3%A9d%C3%A9rale_de_Lausanne

http://de.wikipedia.org/wiki/%C3%89cole_Polytechnique_F%C3%A9d%C3%A9rale_de_Lausanne


Ook in de grootste stad van Zwitserland, Zürich, blaast een zeer creatieve wind. Stadsbesturen uit heel Europa organiseren studiebezoeken naar de stad om er te ervaren hoe wonen, werken, ontspanning én het tegengaan van stadsvlucht in de praktijk kan samengaan. Onder het motto van een “gemixte stad” realiseerde Zürich een reeks beloftevolle projecten. Een voorbeeld zijn de in onbruik geraakte industrieterreinen die veranderden in nieuwe wijken zoals Zürich-West of Neu-Oerlikon. De zogenaamde 'Genossenschaften' (corporaties waar de huurders ook aandeelhouders zijn) realiseren erg vernieuwende woonconcepten.

Naast de gebiedsontwikkelingen werken Zwitserse architecten vooral in de bestaande stadsstructuur. Zürich is dan ook rijk aan puntsgewijze interventies die over de hele stad verspreid te vinden zijn. De Freitag Flagshipstore, een toren opgebouwd uit zeecontainers, is inmiddels een haast on-Zwitsers icoon geworden. Bovendien wordt er veel aandacht besteed aan de kwaliteit van de openbare ruimte, wat zich manifesteert in uiteenlopende stadspleinen en -parken. Heel bijzonder in dit verband is het MFO-park in de nieuwe wijk Oerlikon. Het park bestaat uit een metalen geraamte met de originele afmetingen van de machinefabriek die er voorheen stond (100 meter lang en 17 meter hoog). Verschillende klimplanten werken zich langs het geraamte omhoog zodat in de lente een grote groen hal ontstaat, een soort verticaal park. De grens tussen architectuur en natuur wordt hier wel heel erg dun..

Bestemming in de kijker: Albanië

U kunt met het ROC & Begonia hedendaagse architectuur bewonderen in Bazel, Zürich, Bern en Luzern. Meer info op pagina 9 ev.

Freitag Flagship Store, Zürich

MFO Park, Zürich


Parijs: groen erfgoed en creatieve groenzones Parijs heeft een stevige traditie als het gaat over groen binnen de stadsmuren. De stad herbergt meer dan 400 tuinen, parken en plantsoenen. Sommige parken zijn even beroemd als de illustere monumenten van de stad. Op een stralende dag ontvangen de Parijse parken evenveel bezoekers als de musea en de concertzalen. Parijs beschikt over een heus groen erfgoed. Sommige groenstroken zijn honderden jaren oud. De Jardin des Tuileries tussen het Louvre en de Champs-Élysées is wellicht het bekendste voorbeeld. Het is misschien niet het fraaiste van alle parken maar het is zonder twijfel het meest historische. Al in 1564 gaf Catherina de Medici, echtgenote van Henri II de opdracht om tuinen aan te leggen bij het koninklijk paleis. Ze beschouwde de tuin als het meest geschikte decor voor diplomatieke ontmoetingen. Helaas is de Italiaanse renaissancetuin sindsdien onherkenbaar veranderd. De paleistuin werd aangepast aan de smaak van Lodewijk XIV: rechte paden, terrassen, strakke bloemperken, hellingen en waterpartijen. Sinds 2005 maakt het park deel uit van het domein van het Louvre. Dit jaar gaat men van start met een grondige renovatie en herbeplanting opdat je er terug kan kuieren in koninklijke grandeur.

Een andere groene erfenis van de Medicis is de Jardin du Luxembourg. In 1612 wilde koningin Maria de Medici een paleis en bijhorende tuinen inrichten die haar herinnerden aan haar thuishaven: het Palazzo Pitti in Firenze. Hoewel het vroege getuige is van de Franse baroktuin dankt het park op de Rive Gauche voor een aanzienlijk deel haar reputatie aan de illustere bezoekers: dichters, filosofen kunstenaars, schrijvers. Ook al in 1635 liet Lodewijk de XIII op advies van zijn lijfartsen een botanische tuin aanleggen. Deze tuin groeide uit tot wat we vandaag kennen als de Jardin des Plantes met zijn 10 000 benoemde plantensoorten. Ook het tweede keizerrijk liet sporen van groen na in de stad. Op last van Napoleon III maakte Baron de Hausmann komaf met het middeleeuwse Parijs. Door massale onteigeningen en aankopen

creëerde men ruimte voor brede lanen én nieuwe parken. Tussen 1850 en 1870 werden vier grote groenzones aangelegd. Hausmanns voorliefde voor symmetrie liet zich merken doordat in elke zone van de stad een park werd aangelegd. De bewoners in het westen kregen het Bois de Boulogne; in het noorden plande men het heuvelachtige Parc des Buttes Chaumont op het voormalige middeleeuwse galgenveld; in het oosten legde men het Bois de Vincennes aan en in het Zuiden ten slotte richtte men het Parc de Montsouris in. Het aanleggen van deze zones verliep steeds volgens eenzelfde scenario: aanleg van lanen, bouw van watervalletjes, uitgraven van waterpartijen en de aanplanting van exotische bomen.

Na het tweede keizerrijk ging de ambitie om prachtige tuinen aan te leggen verloren. Tot eind de jaren zeventig kwam er nauwelijks groen bij in de stad. In de tweede helft van de jaren zeventig begreep het stadsbestuur dat beplanting nodig is om de stad leefbaar te houden én een manier is om de minst bedeelde wijken in het oosten op te waarderen. Negen van de zestien Parijse parken ontstonden na 1977. Vaak werden ze aangelegd op in onbruik geraakte 19

de eeuwse

industrieterreinen. Op het terrein van de voormalige Parijse slachthuizen wandel je nu in het grootste Parijse park: het Parc de la Villette. De autofabrieken van Citroën ruimden plaats voor het futuristische Parc André Citroën en het Parc de Bercy kwam in de plaats van een uitgestrekt wijndepot. Het fraaie Parc George Brassens kwam er in 1991 op de terreinen van de

Bestemming in de kijker: Parijs

La Petite Ceinture in het Parc Montsouris, Parijs

Voie à Jardin du Luxembourg, Van Gogh


slachthuizen van Vaugirard. Voor de aanleg van dit ruime park in het dichtbebouwde 15

de arrondissement heeft het stadsbestuur

weerstond de lokroep van het geld van de onroerendgoedsector. In Parijs blijft men zoeken naar nieuwe manieren om natuur een plaats te geven in de stad. Een opmerkelijk voorbeeld is de Jardin Atlantique op het dak van het treinstation Montparnasse. In een woud van beton staan er plots echte bomen. Vanaf het perron ga je een trapje op en sta je in het groen. Toch blijft de armoedige hoogbouw de omgeving overheersen. In 1988 begon men als eerste in de wereld met het herbeplanten van een oud spoorviaduct. Nu kan je 4,7 kilometer wandelen in het groen tussen de Opera de la Bastille en de Boulevard Périphérique. Op dit moment plant de stad een uitbreiding van dit hergebruik van oude spoorwegen. Dit project met de naam La Petite Ceinture wil delen van het gelijknamige spoortracé dat rond de stad loopt omvormen tot een groenzone. Zo zou er een groene gordel ontstaan rond de stad die het groenaandeel met 10% zou

verhogen. Dit jaar gaat de stad Parijs aan tafel met de eigenaar van de spoorwegen (Réseau ferré de France) om een nieuwe gebruiksovereenkomst te onderhandelen… Deze voortdurende inspanningen gebeuren in het licht van het feit dat Parijs slechts over 14,5 m2 groen per inwoner beschikt (In Brussel bedraagt dit 59 m2). Zowel woningen, de economische activiteiten en de publieke diensten eisen ruimte op in de stad. Elke vrijgekomen ruimte staat onder druk. Het stadsbestuur zoekt ook naar andere manieren, naast het aanplanten van nieuwe groenzones, om de leefbaarheid van de stad te verhogen. Zo verplicht het projectontwikkelaars om in hun plannen een minimumoppervlakte voor te behouden voor aanplantingen. Bewoners die hun woning willen beplanten, worden daarbij geholpen met advies en subsidies. Juist omdat Parijs zo dichtbevolkt is het creatief in haar pogingen om de stad te vergroenen.

Ontdek met het ROC & Begonia het groen erfgoed in Parijs.

Alle info op pagina 11 ev.

Bestemming in de kijker: Indonesië

Parc de la Villette, Parijs


“Oman? Wonderlijke bewoners, rust en authenticiteit” Het Reis- en Opleidingscentrum kon Charlotte Bergez strikken tijdens een korte passage in België. Ze werkt als werfleidster in het altijd drukke Abu Dhabi in de Verenigde Arabische Emiraten. De eerste keer dat ze het naburige sultanaat Oman bezocht was ze meteen verslingerd. Sindsdien trekt ze meerder malen per jaar naar dit land. Ze vertelde honderduit waarom ze zoveel als mogelijk het vliegtuig richting Oman neemt.

Het contrast met Abu Dhabi kan nauwelijks groter zijn. Deze stad is een ultramoderne metropool en er wordt aan een razend tempo gebouwd. De emirati’s laten er het ene na het andere winkelcentrum optrekken. Muscat (de hoofdstad van Oman) bestaat uit verschillende stadsdelen die verspreid liggen tussen de bergen. De natuur is er altijd nadrukkelijk aanwezig. Hier geen spoor van wolkenkrabbers, in

de stad staat er bijna enkel laagbouw. Ondanks de vele verkeersopstoppingen heerst er de sfeer van een provinciestad. In Oman wordt er niet aan een waanzinnig tempo gebouwd zoals in de Emiraten. De bouwvoorschriften zijn erg streng en hoogbouw is er verboden. De ontwikkeling van de infrastructuur gebeurt er ook meer zachtjesaan aangezien de sultan de bouwbedrijven verplicht om driekwart van hun personeel uit Omani’s te rekruteren. In de Emiraten echter wordt bijna alles door gastarbeiders gebouwd. De inspanningen van de sultan om de laaggeschoolde banen ook door Omani’s te laten uitvoeren resulteert in een minder hiërarchische maatschappij. De sultan van Oman is een verhaal apart. Hij zette zijn vader af in 1970 na een geweldloze paleisrevolutie. Sindsdien koos hij voor de modernisering van het land en zette hij sterk in op de educatie van de bevolking. Een aanzienlijk deel van de olie- en gasinkomsten gaat naar onderwijs en infrastructuur. De Omani’s spreken vol lof over hun leider die hen de kans gaf om naar school te gaan. De sultan reist gedurende drie maanden van het jaar door het land om te luisteren naar de opmerkingen en wensen van de bevolking. Bij aankomst in Oman ben ik steeds opnieuw gecharmeerd door de Omani’s. Ze zijn heel behulpzaam en zachtaardig. In Oman is het o zo moeilijk om de weg terug te vinden. Bewegwijzering is er onbestaande en het wegennet is er in volle evolutie zodat er geen betrouwbare kaarten bestaan. Maar voor de reiziger stelt dit eigenlijk geen probleem omdat de Omani’s spontaan hun hulp aanbieden bij het vinden van je bestemming. Als de weg te ingewikkeld is nemen ze hun wagen en rijden ze voor je uit, niets is hen teveel. Ze tonen ook oprechte nieuwsgierigheid in

jou. Omani’s knopen spontaan een gesprek aan en stellen veel vragen, ze willen van je leren. Anderzijds zijn ze heel erg trots op hun land en hun cultuur. Met veel plezier leiden ze je rond en wijzen ze je de mooie plekken. Bovendien stellen ze zich erg tolerant op tegenover westerse gebruiken. In Oman voel je je echt te gast en de Omani’s willen je verblijf zo aangenaam mogelijk maken. De andere grote troef van het land is de natuur. De Omani’s zijn zelf heel trots op de natuurlijke rijkdommen van hun land en milieuzorg en de bescherming van de biodiversiteit is een gedeelde zorg. Ze hebben een nauwe band met de natuur. Ze

zijn zich bewust dat ze niet kunnen overleven zonder hun land. In het uiterste noorden van het land, in de straat van Hormuz vaar je tussen dolfijnen, terwijl je in het oosten kolonies schildpadden kan zien op het strand. Je hebt er de wonderlijke, robuuste Hajar bergketen doorheen het noorden van het land. De vallei van Rustaq is spectaculair. Er is een prachtige, ruwe kustlijn zonder hoogbouw en luxehotels. Je kunt er met een bootje voor de kust varen en kamperen op een verlaten stukje strand, fantastisch… Het centrum en het zuiden van het land bestaat uit woestijn waar bedoeïenen leven. Oman heeft een enorme modernisering gekend sinds de jaren zeventig maar toch heeft het land tot op vandaag zijn culturele eigenheid kunnen bewaren. De bevolking draagt de traditionele kledij en de steden en dorpjes bieden zonder uitzondering een typische Midden-Oosten aanblik. De traditionele ambachten hebben nog steeds een belangrijk aandeel in de economie. Vissers weven hun netten met de hand en je ziet ze op het strand hun boten herstellen. De landbouwers gebruiken traditionele irrigatietechnieken (het falaj systeem) om hun akkers te bevloeien. In de woestijn is het leven nauwelijks veranderd: bedoeïenen leven er nog steeds van hun rondtrekkende kuddes… Oman is op dit moment echt een aanrader voor een ontspannen vakantie. Het land heeft zijn culturele eigenheid bewaard en de natuur en de bevolking zijn overweldigend.

Bestemming in de kijker: Oman


Verslag studiereis R.O.C. reisleiders door de Balkan “Een lappendeken, een mozaïek, een mengelmoes, niets dekt de lading van deze verscheidenheid en gemeenplaatsen.”

Wanneer je als kind door een speciale buis keek en daar aan draaide, zag je een prisma. Dezelfde kleuren en vormen kwamen telkens terug maar in een andere opvolging. In het voormalige Joegoslavië is het niet anders. Ruige natuur, brede stromen die zich door valleien gooien en uitgestrekte velden vormen het bucolisch landschap waar we door rijden. Het is lente, doch alles herinnert aan de winter: grijze wolken, sneeuw op de bergen, overstromingen op de kilometerlange velden waar de nieuwe oogst verwacht wordt. In het onooglijkste dorp of zomaar geïsoleerd staan huizen, doorzeefd door kogels, waarnaar de eigenaar of de bewoner nooit terugkeerde. Na de aankomst in Zagreb, rijden we in de richting van het eerste stadsbezoek: Banja Luka. Als Vlaming kunnen we ons perfect voorstellen wat het is om steeds door vreemden overheerst te worden. Vergist de gids zich als ze spreekt over 50.000-35.000 jaar geleden en menselijk leven op die plaats? De Romeinse aanwezigheid klinkt vertrouwder in onze oren. De verdedigingsarchitectuur bleef overeind en was functioneel tot de laatste aanval, een echte burcht. Binnen de omwalling

staat een van de mooiste orthodoxe kerken van Bosnië en Herzegovina. Ban's paleis, Ban's administratief centrum, gebouwen die aan Oostbloklanden doen denken. Het trappisten klooster ligt iets buiten de stad. Monniken vluchtten uit La Trappe in Frankrijk en krijgen van de Turkse autoriteiten de toelating om zich te vestigen. Het is 1869. Het blijft niet bij bier, voor de noodzakelijke behoeften van een

hele samenleving wordt gezorgd. Na deze kennismaking zijn we toe aan een grote pint in een lokaal café. De retro decoratie is er niet opzettelijk geplaatst, ze hangt er

sinds de "retro" tijd, toen Tito… Barbara Tuchmann opent "De kanonnen van augustus" met een beschrijving van de Europese gekroonde hoofden, die voor het laatst samen waren op de begrafenis van Edward VII. Het was begin mei 1910. Een enkele vonk volstond om het kruitvat van de Balkan tot ontploffing brengen. In alle landen van Europa zaten barsten in de regeringen, zodat de vreemdste allianties ontstonden. Wanneer kroonprins Frans Ferdinand van Oostenrijk Sarajevo bezoekt wordt hij door Gavrilo Princip doodgeschoten.

Bestemming in de kijker: Kroatië & Bosnië


We staan op die plek in Sarajevo waar de eerste Wereldoorlog uitbrak. Op wandel door de binnenstad zijn we in Turkije: een prachtige moskee, een karavaan serail, koperen koffiepotjes, zoet gebak, winkeltjes. 's Avonds ziet de oude stad er betoverend uit. Via Mostar, waar de burgeroorlog diepe wonden sloeg, gaat het richting Dubrovnik. De "Stari Most" is heropgebouwd en de

belangstelling is groot om er over te wandelen. Op weg naar Dubrovnik wachten verschillende verrassingen: een goed verborgen derwisjklooster, Tekije. De vrede en rust die in het klooster heerst, zet zich buiten verder. We onthouden dat er niet mag geschoten worden op de arenden en er niet mag gevist worden in de snelstromende rivier, want dan hebben de arenden geen eten. Een donkere magnolia staat in knop, precies dezelfde kleur als de cafétafeltjes.

In Radimlja liggen Bogumielengraven. De aanhangers van deze kerk werden in de 13de eeuw in verband gebracht met de Katharen. Nadat ze hun toevlucht zochten in Bosnië, gingen ze op in de islam. Een beeld zegt meer dan duizend woorden. Verblindend witte stenen in een verlaten vlakte. In Dubrovnik is de heilige Blasius van dienst. Paleizen en kerken, er is alleen maar pracht en praal binnen dit bolwerk. De ommuurde stad was steeds beducht voor de Venetianen. De

laatste aanval kwam in 1991 uit een andere richting. Nu de meeste schade al een paar jaar, sinds begin 2005, naar UNESCO richtlijnen hersteld werd, staat de stad onder die erfgoedbescherming. Er zijn collega’s die boven de muur willen wandelen, anderen verkiezen de haven en zijn heerlijke terrasjes. De zon is zeer welkom tijdens de vrije tijd, het is genieten in dit prachtige historische kader.

Een uitstap naar Montenegro brengt ons in Kotor. Er is een cruiseschip binnengelopen. Het is te groot voor dit aantrekkelijke stadje, je adem stokt, alsof er geen lucht genoeg is. Een vloedgolf passagiers zoeken bescherming tegen de regenvlaag. In prachtig Frans vertelt de gids over het ontstaan en de geschiedenis, hij beschrijft de eenvoud en de rijkdom van de kerk in vele tinten.

De Venetianen waren duidelijk aanwezig, ze bouwden paleizen en stapelhuizen. Wat piraten noch zeerovers, noch vreemde invallers vermochten, werd door een aardbeving veroorzaakt in 1979. Ook bij de wederopbouw helpt Europa en de Unesco. De voormalige hoofdstad Cetinje ligt er verlaten bij, een spookstad. Hier staan een klooster, een paleis en gebouwen die voorheen

ambassades van verschillende landen huisvestten. Hier stond de eerste drukkerij van het Slavische zuiden op het eind van de 15de eeuw. Een wegwijzer toont hoe ver we verwijderd zijn van andere cultuursteden.


Wat we helemaal niet meer gewoon zijn: grensovergangen… ID kaarten worden opgehaald door de douane, goed kijken of wij wel zijn wie we zijn. Staat het woord niemandsland nog in de groene? De chauffeur kent de trucs die wij allang vergeten zijn: een paar blikjes bier, een blikje cola en heel geduldig en vriendelijk blijven wachten. De opluchting is ook voor ons. We zijn op weg naar Split. Daar beginnen we dadelijk aan de “walking lunch”: hier is te veel te zien om tijd te verprutsen in een restaurant. Het oude centrum bestaat uit een Romeins paleis waarrond en waardoor de huidige stad leeft. Zelfs de kathedraal maakt deel uit van het paleis. Een “terrasje doen” op de feestelijke promenade, is een noodzaak na dit zwaar bezoek.

Er volgt een reeks stadjes en plaatsen op weg naar Plitvice, waar de historische monumenten wedijveren met elkaar om de eerste plaats, als op een schoonheidswedstrijd. Waar Alfred Hitchcock de zonsondergang het mooist vond van de hele wereld, in de baai van Zadar, gonst een zee-orgel. De stroming van het water in de orgelpijpen bepaalt de melodie. Kinderen spelen er in hun vertrouwde omgeving. Hoog tijd voor puur-natuurliefhebbers. Het hotel ligt in het nationale park van Plitvice De wandeling is even avontuurlijk als de stadsbezoeken, waar je van het ene historische gegeven in het andere stapt: kijken, opletten, luisteren en ademhalen tussen de vele meren en watervallen, voor de lente is het ook hier nog te koud. Grote delen zijn afgesloten door overstroming, doch de overzetboot vaart. De hoofdstad van Kroatië heeft alles van een metropool: 1000 jaar geschiedenis vanuit de oude bovenstad tot in de hedendaagse benedenstad. In het interbellum werden grote herenhuizen, bijna stadspaleizen gebouwd rond pleinen en parken. De prachtige versieringen komen niet meer altijd tot

hun recht, maar waar geld is wordt gerestaureerd. Het contrast is groot tussen het stadhuis en het museum van moderne kunst. Ze zouden beiden op een bladzijde kunnen getekend zijn van een kleurig sprookjesboek.

Een klein fragment uit een grote galerie, waar we ook leren wat het woordje kravat wil zeggen: dit is mijn liefde die ten strijde trekt, ik wil hem terug... De meisjes knoopten een stukje textiel rond de hals van hun jongen in de hoop dat hij terug zou komen. Er is nog zoveel te ontdekken, maar deze reis is voorbij. Na het overvloedige en gezellige diner in een lokaal restaurant, nemen we afscheid van de stad en van elkaar. Geen sjaal kan zeggen of we terugkeren. We leggen er alvast een goede knoop in. Gudrun Caremans, R.O.C. reisleidster


Reisleider in de kijker Mieke Lismont

Wie is Mieke Lismont?

Hoe werd je reisleider? Het reizen heeft mij altijd aangetrokken, hoewel wij als kind weinig op reis gingen. Misschien juist daarom. Ik had een oom die reisleider was en regelmatig ging ik hem helpen bij zijn “nareisbijeenkomsten” en ontmoette ik de klanten. We keken foto’s en dia’s en het begon al langer hoe meer te kriebelen om op reis te gaan. Ook hielp ik hem soms bij de voorbereiding van de dagtrips. Zo kwam ik in contact met VTB.

Herinner je je eerste reis nog? In 1980 stelde ik mijn kandidatuur bij VTB. Heel voorzichtig had ik een korte reis aangevraagd en die ging richting Normandië. Met een bus van 50 deelnemers, bij een temperatuur van 40 °, vertrokken wij op deze mooie reis. Toch viel het goed mee. Een eerste obstakel was uiteraard de warmte, waardoor een deel van de reizigers niet meer in de bus wilden en het andere deel er niet meer uit. Ik ervoer meteen dat reizen leiden niet altijd van een leien dakje loopt. Maar de smaak had ik te pakken en gelukkig is de reis goed verlopen. Gezien ik in de private sector werkzaam was en dus weinig verlof had in die tijd, heb ik zeer veel citytrips gedaan. Bijna alle hoofdsteden en/of belangrijke steden van Europa heb ik gegidst. Het blijft voor mij nog altijd dé uitdaging. Een stad verandert steeds en je moet bijblijven om ze te kunnen gidsen. Nadien volgde de wereldreizen en veelvuldige Europareizen. Bijblijven is dan ook erg belangrijk voor een reisleider. Via de cursussen van het ROC die wij veelvuldig krijgen, de gidsencursus bij Elishout in Brussel, het deelnemen aan allerlei andere cursussen van hindoeïsme tot moderne kunst of muziekgeschiedenis, krijg je een brede kijk op de samenleving en altijd kun je er iets van gebruiken op reis. In de zomer is Italië mijn “grote liefde”. Waar vind je zoveel kunst, zulk een prachtig landschap, een sublieme keuken én de taal …. zo zangerig, maar ook zo moeilijk.

Is het beroep van reisleider veranderd? Ik meen het wel. Vroeger gingen de mensen op reis “om te leren”. Zij namen gemakkelijk aan wat de reisleider vertelde. Nu gaan mensen zelf meer op reizen, lezen meer, zien veel documentaires op T.V. en hebben daardoor ook een andere kijk op de zaken. De reisleider moet beseffen dat hij “niet God in Frankrijk” is en dat de deelnemers concreet hun steentje kunnen bijdragen met de kennis die ze hebben. Dat maakt het ook zeer interessant. Er is meer een wisselwerking. Anderzijds zijn de deelnemers wel veeleisender geworden wat de reisomstandigheden, hotel, eetmalen etc. betreft. Soms

terecht, maar spijtig genoeg niet altijd. Een compromis vinden is dan belangrijk. Een oom leerde me dat je nog zo goed alle data uit de geschiedenis kunt kennen, maar dat voor de klant het sociaal aspect minstens even belangrijk is. Waar trek je naartoe binnenkort? Ik heb nog een aantal mooie reizen voor de boeg. In de zomer trek ik naar de Mezzogiorno: de Amalfitaanse kust met steden als Napels, Sorrento en Capri. In augustus reis ik dan weer naar Bonn & Keulen, onder andere om er de prachtige Cleopatra-tentoonstelling te bezoeken. Verder ga ik in het najaar nog naar Sicilië. Het eiland moet je minstens één keer in je leven gezien hebben, zo mooi is het daar. Daarna ontdek ik het verassend groene Parijs en ten slotte reis ik naar het zonnige Cuba, echt een belevenis.

Welke streken wil je zeker nog eens verkennen? Zeker eens een stedentrip New York / Washington / Quebec / Montreal. Ook een weekje met de Orient-express: eens luxueus onderuit zakken in de goede, oude trend. Verder droom ik ervan enkele maanden te kunnen wonen in de meest interessante kunststeden zoals Firenze, Parijs, London, New York, om de stad en haar bewoners van binnen uit te kunnen meemaken en op een rustige manier de vele bezienswaardigheden, straatjes en pleinen van de stad te ontdekken. Heb je een straf reisverhaal voor ons? Toen ik enkele jaren geleden de Chinareis gegidst had, werd er mij gevraagd om 2 weken later een zieke reisleider te vervangen en ik was direct enthousiast. Mijn visum was 3 maanden geldig en met een 14-tal klanten vertrok ik 2 weken later naar China. In Beijing aangekomen hield de douanebeambte mij tegen met de vraag “where is your tourleader?” Ik deelde hem mee dat ik dat was. Hij vertelde mij dat mijn visum maar voor 1 reis geldig was, ondanks het feit dat er 3 maanden opstond en dat ik niet verder door mocht. Het reisbureau in China was nog gesloten om 6 uur ’s ochtends, het antwoordapparaat gaf alleen info in het Chinees en in Beijing nochtans de hoofdstad van een uitgestrekt rijk – kon ik geen visum kopen. Gelukkig waren er nog enkele dames van de groep bij mij want – ik mocht niet van mijn plaats – zelfs niet naar het toilet en British Airways moest mij onmiddellijk terug meenemen. Zelfs met mijn lokale gids kon ik niet afspreken want ik mocht geen stap verzetten. Ik ben dus “stante pede” terug het vliegtuig ingestuurd, mijn valies draaide ergens rond in de luchthaven en ik moest de klanten achterlaten onder de hoede van de lokale gids. Toch nog een happy end: wonderwel heb ik veertien dagen later, volledig intact, mijn koffer thuis bezorgd gekregen.


Fascinerende reizigers uit vervlogen tijden Aurel Stein

Aurel Stein en de zijderoute

De laatste grote reizigers doorkruisten de wereld in de tweede helft van de 19

de en het begin van de 20

ste eeuw, kort voor de

ontwikkeling van de luchtvaart een nieuw tijdperk voor het reizen inluidde. De onbekende gebieden in het centrum van het Aziatische continent waren nog niet in kaart gebracht en bleven ontoegankelijk, maar de politiek van de grote koloniale mogendheden zorgde voor een doorbraak. Vooral Rusland en

Engeland werden rivalen in een ware wedloop naar invloed in het Oosten, die uitmondde in wat de Engelsen zo netjes “the Great Game” noemen, een koude oorlog waarin ontdekkingsreizigers en wetenschappers elkaar de loef afstaken. Wat begon met spionage en geheime militaire plannen, eindigde in de ontdekking van de verdwenen culturen van de Zijderoute. Hierin speelde Aurel Stein, archeoloog en onvermoeibaar reiziger, een hoofdrol.

Marcus Aurelius Stein werd geboren in Budapest in 1852 maar emigreerde naar Engeland, waar hij archeologie, geschiedenis en talen van het Oosten studeerde. Hij vestigde zich daarna in Lahore, nu Pakistan, en trad in dienst van de Archeological Survey of India in de tijd dat de Zweed Sven Hedin zijn verslagen over Tibet en andere onbekende gebieden publiceerde. In

navolging van Hedin, ondernam Stein in 1900 zijn eerste grote expeditie. Van Shrinagar reisde hij via de Hindukush en het Pamirgebergte naar de Taklamakanwoestijn in het huidige Xinjiang, China. Hij onderzocht verschillende sites van de Zijderoute en keerde terug naar India via Kashgar en Samarkand.

In 1906 ondernam hij een uitputtende reis langs de rand van de Taklamakan en in 1907 bereikte hij Dunhuang, ooit het belangrijkste centrum van handel en cultuur op de oostelijke Zijderoute.

Hij ontdekte dat het westelijke eindpunt van de Chinese muur in die regio te situeren was, nabij Jiayuguan, maar hij vond ook iets dat belangrijker was. Op enkele kilometers van Dunhuang onderzocht hij in de grottempels van Mogao een geheime bergplaats met duizenden schilderijen en manuscripten die vermoedelijk in 1034 werden verborgen om plundering door de Xixia te voorkomen. In 1907 werden die afgelegen en verlaten grottempels bewaakt door één enkele bewoner, de taoïstische monnik Wang Yuanlu. Van hem kocht Stein alles bij elkaar 24 kisten vol manuscripten en vijf kisten met schilderijen en andere artefacten die hij met zijn eigen karavaan over de Khunjerabpas naar India bracht, vanwaar de meeste stukken naar Londen werden verscheept. Stein betaalde voor alles samen 130 Engelse pond, een beschamend laag bedrag voor een enorme schat aan documenten die nog steeds niet allemaal bestudeerd zijn. Stein bleef zijn leven lang reizen en trok nog gedurende een twintigtal jaren rond in de gebieden van de oude Zijderoute, die India met China verbonden en die hij tot “Serindia” herdoopte. In 1926 exploreerde hij de route die Alexander de Grote volgde bij zijn terugkeer van de Indus naar het huidige Iran. Stein stierf in 1943 in Kaboel, waar hij op het Britse kerkhof werd begraven.

Hoewel de Chinezen Stein nu als een plunderaar beschouwen, zien anderen hem, in het licht van de gebeurtenissen in het China van de 20

ste eeuw, als de man die de onschatbare collectie

van de vernietiging gered heeft. Met paarden en kamelen reisde Aurel Stein duizenden kilometers door bijzonder onherbergzame streken. Hij opende de weg naar de gebieden van de Zijderoute die ook nu nog, ondanks de hotels en de nieuw aangelegde wegen, een sfeer van oude mysteries en avontuur uitstralen.

Etienne Hauttekeete, R.O.C. reisleider


Cultuur & Toerisme Van duurzaam naar ondersteunend reizen

10 meest duurzame bestemmingen van 2013

Elk jaar stelt Ethical Traveler zijn lijst van 10 beste duurzame bestemmingen samen: ‘The World’s 10 Best Ethical Destinations’. Voor 2013 zijn dat in alfabetische volgorde: Barbados, Costa Rica, Ghana, Kaapverdische Eilanden, Letland, Litouwen, Mauritius, Palau, Samoa en Uruguay. Costa Rica, Letland, Mauritius, Palau en Uruguay kwamen ook al voor in de lijst van vorig jaar.

Hoe samengesteld? Ethical Traveler bestudeert elk jaar weer alle ontwikkelingslanden, van Afghanistan tot Zimbabwe, en toetst die landen aan drie algemene criteria: milieubescherming, sociale welvaart en mensenrechten. Daarnaast wordt natuurlijk ook rekening gehouden met het toeristisch aanbod van die landen en de mogelijkheden voor de reiziger om te genieten van een ongerepte natuur en van een wederzijdse culturele uitwisseling met de inwoners. Milieubescherming Voor de categorie ‘Milieubescherming’ werden indicatoren van milieugezondheid, het in stand houden van de natuurlijke rijkdommen en het bevorderen van heilzame en duurzame werkmethodes in rekening gebracht. Letland, Litouwen, Costa Rica en Uruguay scoren hier het best. Vooral Letland oogst veel lof dankzij zijn status van ‘most improving performer’ in de EPI (Environmental Performance Index) Trend rangschikking. Ook Ghana kan prat gaan op verbeterende milieuprestaties. Chili, Servië en Argentinië daarentegen verloren hun plaats in de Top 10 door verminderde milieucijfers. Een opmerkelijk succes boekt hier Kaapverdië. Het land spant zich in om de kaap van 300% hernieuwbare energie te bereiken. Eilandstaten, zoals Barbados, Kaapverdische Eilanden, Mauritius, Palau en Samoa zijn trouwens dit jaar ook weer goed vertegenwoordigd in de Top 10 en dat komt door hun duidelijke progressieve inspanningen voor het milieu. Als geen ander beseffen zij immers hoe kwetsbaar zij zijn door de klimaatsveranderingen.

Sociale welvaart Litouwen en Costa Rica scoorden goed in het UNICEF kindersterftecijfer. Barbados werd geloofd door de Hoge Commissaris voor Mensenrechten van de UNO voor de positieve evolutie in alfabetisering en onderwijs, maar Mauritius torende hier ver boven het wereldgemiddelde uit. Bovendien plaatste de Heritage Foundations Economic Freedom Index 2012 het land ook boven het wereldgemiddelde op het gebied van eigendomsrechten, monetaire vrijheid en beheersing van overheidsuitgaven. Kaapverdië met de hoogste levensstandaard van West Afrika blijft echter het model voor politieke rechten en burgerlijke vrijheden in Afrika. Volgens de Gini Index van de Wereldbank kreeg Letland de beste ranking op het gebied van gelijkheid, onmiddellijk gevolgd door Litouwen. Letland is tegelijk ook een koploper in gendergelijkheid. Het stond helemaal bovenaan in het Global Gender Gap Report 2012 van het World Economic Forum. In Costa Rica gingen de misdaadcijfers drastisch naar beneden en het werd tot ‘Happiest Country’ uitgeroepen van de 151 landen die door de Happy Planet Index werden geëvalueerd.

Riga, Letland


Mensenrechten Kaapverdië, Costa Rica, Litouwen, Palau en Uruguay kregen de hoogste score van Freedom House in de categorieën Politieke Rechten en Burgervrijheden en ook mooie cijfers voor persvrijheid, soms beter dan die van ontwikkelde landen. Freedom House looft ook de politieke en burgerlijke vrijheden in de Afrikaanse landen Mauritius en Ghana. Interim president Mahama van Ghana wordt beschouwd als een voorvechter van de minderbedeelden met een vurige interesse in milieuaangelegenheden. Kaapverdië wordt ook hier gezien als een rolmodel voor politieke rechten in Afrika. Uruguay heeft dan weer uitgebreide mensenrechtenwetten, inbegrepen de meest liberale LGBT (Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender) rechten in Zuid-Amerika. Drie van de tien landen van de shortlist, Barbados, Ghana en Mauritius, hebben nog homofobe wetten, al worden die maar slapjes toegepast, behalve dan in Ghana, waar er nog actieve discriminatie is. Twee Zuid-Amerikaanse landen uit de lijst van 2012, Argentinië en Chili, werden dit jaar gediskwalificeerd wegens een negatieve trend in hun persvrijheid.

Drie interessante bestemmingen Birma, Cuba en Namibië kunnen we nog niet echt als duurzame bestemmingen beschouwen. Maar reizigers met een open geest kunnen, ondanks het rookgordijn van de media, zich toch via direct contact met de lokale bevolking ervan vergewissen dat er positieve processen van sociale en politieke verandering aan de gang zijn.

Birma vertoont de laatste twee jaren een verbazende vooruitgang: politieke gevangenen worden vrijgelaten en economische hervormingen werden gerealiseerd. Hillary Clinton kon vrij Nobelprijswinnares Aung San Suu Kyi ontmoeten. Later kon zij de wereld rond reizen en zelfs president Obama ontmoeten in Washington, D.C., die haar op zijn beurt ging opzoeken bij haar thuis in Rangoon. Meer dan 50 jaar na de socialistische revolutie van Fidel Castro

en Che Guevara vertoont Cuba nu onder broer Raúl Castro enkele belangrijke veranderingen. Namibië wordt vaak aangehaald als één van de meest progressieve Afrikaanse landen op het gebied van het milieu. Kwesties van geweld tegen kinderen en vrouwen en de jaarlijkse slachting van zowat 85 000 Kaapse pelsrobben hebben het land echter zijn plaats in de top 10 van 2013 gekost. Ethical Traveler Ethical Traveler is een organisatie zonder winstoogmerk, die werd gesticht om ‘reizigers de macht te geven de wereld te veranderen.’ Zij informeren de duurzame reiziger met de bedoeling het economische gewicht van het toerisme aan te wenden om de mensenrechten en het milieu te helpen beschermen. Een goed geïnformeerde en gemotiveerde duurzame reiziger kan zo zijn reiseuro’s aanwenden om de mensenrechten, de milieubescherming en de levensomstandigheden in het bezochte land te helpen verbeteren.

Bron: www.ethicaltraveler.org

Eddy Lefèvre, R.O.C. Reisleider

Riga, Letland

Trinidad, Cuba


R.O.C. Net iets meer.. Keulen & Bonn

Cleopatra, de eeuwige diva: Museumweekend in Keulen & Bonn2 tot en met 4 augustus 2013 o.l.v. Mieke Lismont

Deze twee Duitse steden, beiden gelegen aan de romantische Rijn, vormen samen de ingrediënten van dit museumweekend. Een boottocht door het Rijndal geeft ons een impressie van de stad Bonn en de kleurrijke omgeving met wijngaarden en burchten. Bonn en Keulen bezitten ook een veelheid aan musea. In Keulen bezoeken we het Rautenstrauch-Joest Museum met een zeer innoverend tentoonstellingsconcept. In Bonn staat Egypte centraal. De universiteit van Bonn herbergt een ruime collectie Egyptische kunst en in een tentoonstelling in de Bundeskunsthalle draait alles om de laatste heerseres van Egypte, Cleopatra. We sluiten het weekend af met een prachtig staaltje rococo in het Schloss Augustusburg.

Dag 1 | Brussel - Keulen Bij aankomst in Keulen volgen we een rondleiding in het nog recente Rautenstrauch-Joest Museum. Het museum draagt de

naam van een Keulse etnograaf uit de 19e eeuw, Wilhelm Joest.

Verspreid over een ruimte van 3600 m² getuigen voorwerpen en installaties van de buitengewoon grote diversiteit in levenswijzen, geloven en identiteiten in de wereld: van Indonesische marionetten tot tipi’s van de Noord-Amerikaanse vlakten. Niet alleen de verzameling is bijzonder, ook het tentoonstellingsconcept. Er is alles aan gedaan om de bezoeker een actieve rol toe te bedelen, waarbij ruim gebruik wordt gemaakt van innoverende technologieën. Na het bezoek rijden we naar ons hotel in Bonn. Diner en logies. Dag 2 | Bonn

In de voormiddag maken we een korte stadswandeling. We stuiten overal op sporen van Beethoven, in deze stad geboren. We wandelen langs de Beethovenplatz en het geboortehuis van de componist, nu ingericht als museum. We bezichtigen ook de Munsterbasiliek St. Martin. Rond de middag schepen we in voor een bijzondere boottocht door het romantische Rijndal. We hebben een mooi uitzicht over de stad en varen langs burchten, steile wijnbergen en hoge rotsen. Aan boord genieten we van een lunch en we gaan aan land in Remagen. Terug in Bonn bezoeken we het Ägyptisches Museum, deel van de universiteit van Bonn. De collectie geeft een overzichtelijk beeld van de Egyptische cultuurgeschiedenis van 4000 v.C. tot 300 n.C. Diner en logies. Dag 3 | Bonn - Brühl - Brussel

Na het ontbijt bezoeken we de veelbelovende tentoonstelling ‘Cleopatra - de eeuwige diva’ in de Bundeskunsthalle. Met wisselende exposities biedt dit museum een gevarieerd programma van internationale betekenis. Cleopatra VII (69-30 v.C.) staat bekend om haar legendarische schoonheid en haar macht. Haar schoonheid is legendarisch. Haar bewogen leven zet diverse schrijvers, schilders en musici al meer dan 2000 jaar aan tot artistieke topprestaties. Deze kunstwerken, die de culturele, politieke en maatschappelijke situatie van de tijd waarin ze zijn ontstaan, weerspiegelen, worden gepresenteerd in een interdisciplinair opgezette

tentoonstelling. Werken van beeldhouwkunst, schilderkunst, fotografie, film- en videokunst confronteren de bezoeker met zijn eigen identiteit. Er is na de rondleiding vrije tijd om nog even terug in de tentoonstelling te duiken of uit te rusten. Na de vrije lunch rijden we naar het Schloss Augustusburg in Brühl, een rococomeesterwerk, waar we rond 15 uur aankomen. Schloss Augustusburg was de geliefde verblijfplaats van de keurvorst en aartsbisschop van Keulen, Clemens August (1700-1761) en staat op de Unesco-werelderfgoedlijst. Na ons bezoek rijden we richting België met onderweg de gebruikelijke stops.


CLEOPATRA, DE EEUWIGE DIVA

Het is moeilijk een historische figuur te vernoemen die

zoveel controverse heeft veroorzaakt als Cleopatra VII, de

laatste heerseres van Egypte (69-30 v Chr.). Haar

schoonheid is legendarisch. Ze staat bekend als

intellectueel en verleidelijk, machtsbelust en uitgekookt,

onberekenbaar en moedig. Haar stormachtige leven en

haar complexe persoonlijkheid maken haar tot op vandaag

een inspiratiebron voor schrijvers, schilders en

componisten. Als meer dan 2000 jaar lang schept elk

tijdvak zijn uniek beeld van Cleopatra. Die beelden zijn niet

enkel een uiting van de veranderende opvattingen over

vrouwelijkheid, maar geven ook de culturele, politieke en

sociale realiteit weer van de tijd waarin ze ontstonden. Dit

is het uitgangspunt van de interdisciplinaire tentoonstelling

in de Bundeskunsthalle in Bonn. De vele gezichten van

Cleopatra worden getoond, van de antieke oudheid tot de

actuele popcultuur. Hoogstaande beelden, schilderijen,

foto’s en video’s nodigen de bezoeker uit voor een

ontdekking in tijd en ruimte, die ook vragen oproept over

de eigen identiteit.

Datum: 02/08/2013 Duur: 3 dagen Prijs: € 359,00 Single supplement: € 38,00 Inbegrepen: Vervoer per luxeautocar - Nederlandstalige begeleiding - Excursies volgens programma - Halfpension vanaf het diner van de eerste t/m het ontbijt van de laatste dag - Vergoeding reisleider en chauffeur - Alle taksen Niet inbegrepen: Drank en persoonlijke uitgaven - Overige maaltijden - Lokaal openbaar vervoer en toeristische attracties - Annulerings- en bijstandsverzekering: € 6,50 - Toegangsprijzen: ca. €30,00.

Maritim Hotel Bonn****

Het Maritim hotel ligt tussen de museumwijk van Bonn en de rivier de Rijn. Faciliteiten: 24/24 receptie, lift, 2 restaurants, bar, terras, kluis, airco, verwarming, stomerij, schoenpoetsen, sauna, Turks bad, binnenzwembad, wellnesscenter, massage, speeltuin, fietsverhuur en wifi. Kamerinformatie: klassiek ingerichte kamers met tv, telefoon, minibar, verwarming, kluis, wifi en een comfortabele badkamer met bad/douche en föhn.

Boekingen en info: [email protected] 09/243.41.03

Schloss Augustusburg, Brühl



Avant-garde in Bazel, Zürich, Luzern & Bern

23 tot en met 28 augustus 2013 o.l.v. kunsthistoricus Hendrik Robberecht

Wat weet u van Zwitserland? Stopt uw kennis bij chocolade, koekoeksklokken, caran d’ache en besneeuwde bergtoppen? Alfredo Häberli, Peter Zumthor en Herzog & De Meuron… nooit van gehoord? Deze zesdaagse trip toont u een onbekend Zwitserland. Een Zwitserland van de 20

e-eeuwse en

de hedendaagse architectuur, van musea van Paul Klee en Jean Tinguely, staaltjes van futuristische architectuur. Maar ook het vernieuwende Zwitserse design

komt op deze reis aan bod. En niet te vergeten de interessante steden Zurich, Bazel en Bern, met een aangename mix van oud en nieuw, klassiek en innovatief.

Dag 1 | Brussel – Bazel We rijden vanuit België via Luxemburg naar Bazel. Onderweg houden we de gebruikelijke stops. Bij aankomst in Bazel brengen we eerst een bezoek aan het Museum Tinguely, dat is opgedragen aan de beroemde Zwitserse beeldhouwer-machinebouwer Jean Tinguely. Hij maakte deel uit van het nouveau réalisme (een Franse kunststroming, verwant aan de Amerikaanse popart). Het prachtige museumpand werd overigens ontworpen door de beroemde Zwitserse architect Mario Botta. Nadien rijden we naar ons hotel. Na het diner maken we nog een avondwandeling door de stad van Herzog & De Meuron (architecten van o.a. Tate Modern in Londen). Zijn werk is te bezichtigen in een prachtig museum gebouwd door Mario Botta, een beroemde Zwitserse architect. Diner en logies.

Dag 2 | Bazel - Weil am Rhein – Bazel Deze voormiddag bezoeken we het Vitra Design Museum en bedrijfscomplex in Weil Am Rhein. Op de Vitra Campus bevinden zich een aantal losstaande gebouwen, ontworpen door architecten van wereldfaam zoals Frank Gehry en Zaha Hadid. De aanwezigheid van deze iconen op één locatie, maakt het complex tot een mekka voor architectuurliefhebbers. Na de vrije lunch bezoeken we het museum voor moderne kunst Fondation Beyeler, ontworpen door Renzo Piano. De galerie laat een spectaculaire verzameling van de meest gerenommeerde schilders uit de 20

e eeuw zien. Ruim 230 schilderijen en ook

beeldhouwwerken van de grote moderne meesters als Van Gogh, Picasso, Rousseau, Miró, Mondriaan, Matisse, Monet, Warhol, Ernst, Kandinsky en Giacometti hebben een plekje in het museum weten te bemachtingen. Als afsluiter staat het kijkpakhuis Schaulager, een enorm stapelhuis voor hedendaagse

kunst van de Emanuel Hoffmann Foundation, op ons programma. Diner en logies.

Dag 3 | Bazel - Zürich – Bazel Vandaag vertoeven we gans de dag in Zurich waar we een bezoek brengen aan het Kunsthaus dat Zwitserlands belangrijkste kunstcollectie herbergt en het museum Centre Le Corbusier dat helemaal gewijd is aan deze beroemde architect en dat ook nog eens gehuisvest is in zijn laatste bouwwerk. Ook hedendaagse realisaties zoals de WINGS Airline Bar&Lounge, Caffé Bar Al Leone, hotel Widder en het beroemde dadaïstische Cabaret Voltaire staan op het programma. Na de vrije lunch ontdekken we Zurich-West, een leuke wijk die vanuit zijn oud-industriële wortels herrezen is tot een trendy commercieel centrum met een mix van hippe bars, excentrieke bioscopen en etnische eettentjes. Terugrit naar Bazel voor diner en logies.

Dag 4 | Bazel - Luzern – Bazel Na het ontbijt rijden we naar Luzern. Tijdens ons stadsbezoek bezichtigen we de verbouwing van het oude station met het transparante voorportaal van de Spaanse architect Santiago Calatrava, het Migros-warenhuis ontworpen door het architectenbureau Diener & Diener, het KKL-complex en The Hotel, een constructie van Jean Nouvel. Na de vrije lunch ontdekken we de oude stad die verbonden is met de nieuwe stad via de befaamde Kapellbrücke, een houten overdekte brug met een lengte van 204,7 m. Terugrit naar Bazel voor diner en logies.

Dag 5 | Bazel - Bern – Bazel Vandaag staat een bezoek aan de hoofdstad Bern op het programma. In de voormiddag vertoeven we in de prachtige, oude binnenstad die op de Unesco-werelderfgoedlijst staat. De talrijke bronnen, zandsteengevels en historische torens ademen een middeleeuwse sfeer uit. Met zijn 6 km lange arcades, de zogenaamde gaanderijen, heeft Bern een van de langste overdekte winkelpromenades van Europa. Na de vrije lunch brengen we een bezoek aan het Zentrum Paul Klee aan de rand van de stad. Het culturele centrum werd ontworpen door Renzo Piano, de Italiaanse architect van het Centre Beaubourg in Parijs. In het museum staat de wereldwijd meest omvattende verzameling werken van de kunstenaar Paul Klee. Terugrit naar Bazel voor diner en logies.

Dag 6 | Bazel - Ronchamp – Brussel Na het ontbijt verlaten we Zwitserland. In Frankrijk brengen we nog een bezoek aan de kapel van Notre-Dame-du-Haut in Ronchamp, een modernistische betonconstructie van Le Corbusier. Nadien rijden we huiswaarts met onderweg de gebruikelijke stops.

R.O.C. Net iets meer.. Zwitserland

http://www.architectenweb.nl/aweb/archipedia/archipedia.asp?ID=8009





Datum: 23/08/2013 Duur: 6 dagen Prijs: € 765,00 Single supplement: € 115,00 Inbegrepen: Vervoer per luxeautocar - Nederlandstalige begeleiding - Excursies volgens programma - Halfpension vanaf het diner van de eerste t/m het ontbijt van de laatste dag - Vergoeding reisleider en chauffeur - Alle taksen Niet inbegrepen: Drank en persoonlijke uitgaven - Overige maaltijden - Lokaal openbaar vervoer en toeristische attracties - Annulerings- en bijstandsverzekering: € 24,00 - Toegangsprijzen: ca. CHF 85,00.

Dorint An der Messe***

Het Dorint An der Messe Basel ligt op een rustige locatie naast het beursterrein Messe Basel. Faciliteiten: 24/24 receptie, lift, restaurant, bar, kluis, verwarming, wasserij, stomerij, schoenpoetsen, valutawissel, fietsverhuur en wifi. Kamerinformatie: modern ingerichte kamers met tv, telefoon, bureau, wifi, kluis, verwarming en een comfortabele badkamer met douche en föhn. Boekingen en info: [email protected] 09/243.41.03

Fondation Beyeler, Bazel



Moderne kunst & architectuur in Düsseldorf van 27 tot en met 29 september o.l.v. Isi Bogaerts Düsseldorf is een frisse stad vol moderne architectuur. We besteden vooral aandacht aan de vooraanstaande musea voor moderne kunst. Hun architectuur alleen al is verbluffend. In ‘K20’ vindt u de meesters van de 20e eeuw. Onder de glazen koepel van ‘K21’ wandelt u door de meest verrassende kunstvormen van de 21e eeuw. De stad Düsseldorf behoort tot de toonaangevende communicatie- en mediametropolen in Duitsland. Dit blijkt uit de conversie van de vroegere haven in een moderne kantorenwijk – de Medienhafen. In de omgeving van Düsseldorf bezoeken we het Museum Insel Hombroich, een prachtig en eigenzinnig openluchtmuseum. We sluiten af met het 18e-eeuwse Schloss Benrath, opgetrokken in rococostijl. Dag 1 | Brussel – Neuss – Düsseldorf Na amper 3 uur rijden bereiken we Düsseldorf maar we rijden eerst even verder naar Neuss. Na de vrije lunch bezoeken we het Museum Insel Hombroich, een museum in de open lucht. Werken uit verschillende stijlperiodes en culturen worden zonder verdere uitleg met elkaar geconfronteerd. Zo kan de bezoeker op intuïtieve manier de kunst op zich in laten werken. Aansluitend bezoeken we ook de stichting Langen Foundation, gelegen op de voormalige NAVO raketbasis, die deel uitmaakt van de cultuurruimte van Hombroich. Rond 18.00 uur komen we aan in ons hotel in Düsseldorf. Diner en logies. Dag 2 | Düsseldorf Vandaag staat er een flinke dosis moderne en hedendaagse kunst en architectuur op het programma. We starten met een bezoek aan K20, gelegen aan de Grabbeplatz. Het gebouw met haar karakteristieke voorgevel uit zwart graniet werd in 1989 geopend. In 2010 werd een omvangrijke nieuwe aanbouw voltooid. Er zijn werken te zien van o.a. Pablo Picasso, Henri Matisse, Paul Klee, Jackson Pollock en Andy Warhol. In het voorjaar van 2002 werd als tweede locatie K21 in het Ständehaus geopend, een verwijzing naar de gerichtheid op de kunst van de 21e eeuw. Na ons bezoek is het tijd voor de vrije lunch. In de namiddag ontdekken we tijdens een wandeling door de binnenstad tal van bezienswaardigheden. Duitse vrouwen die zich chic willen uitdossen, komen in de winkels aan de beroemde Königsallee, beter bekend als Kö, aan hun trekken. De Andreaskirche is voor barokliefhebbers een echt juweeltje en ook de scheve Lambertuskirche is een bezoek waard. Verder trekken het Altes Rathaus en het geboortehuis van de grote Duitse dichter Heinrich Heine onze aandacht. Langs de Rijn hebben beroemde architecten de hele wijk Medienhafen vorm

gegeven met gewaagde gebouwen. Een wandeling door dit gebied is dan ook een waar genot voor elke liefhebber van moderne architectuur. De bouwwerken van Frank Gehry aan de stadszijde zijn het absolute summum. We nemen nog een kijkje in de 850m2 grote tunnelruimte ‘Kunst im Tunnel’ voor we naar ons hotel gaan. Diner en logies. Dag 3 | Düsseldorf - Aken – Brussel In de voormiddag rijden we naar Schloss Benrath, een jachtslot ten zuiden van Düsseldorf. Het kasteel werd in de 18e eeuw gebouwd in opdracht van keurvorst Carl Theodor. Bijzonder boeiend is het museum voor Europese tuinkunst, ondergebracht in de oostvleugel van het kasteel. De grootste trekpleister is het enorme park. Op de terugweg naar België houden we nog halt in het Suermondt-Ludwig-Museum in Aken, met kunst uit de Antieke tijd tot en met kunst van de moderne, hedendaagse beschaving.

R.O.C. Net iets meer.. Düsseldorf

K 20, Düsseldorf


Datum: 27/09/2013 Duur: 3 dagen Prijs: € 385,00 Single supplement: € 38,00 Inbegrepen: Vervoer per luxeautocar - Nederlandstalige begeleiding - Excursies volgens programma - Halfpension vanaf het diner van de eerste t/m het ontbijt van de laatste dag - Vergoeding reisleider en chauffeur - Alle taksen Niet inbegrepen: Drank en persoonlijke uitgaven - Overige maaltijden - Lokaal openbaar vervoer en toeristische attracties - Annulerings- en bijstandsverzekering: € 6,50 - Toegangsprijzen: ca. € 55,00.

Maritim Hotel Düsseldorf***

Het Maritim hotel is verbonden met de luchthaven van Düsseldorf via een voetgangersbrug en biedt comfortabele accommodatie en moderne faciliteiten. Faciliteiten: 24/24 receptie, lift, meerdere restaurants en bars, kranten, terras, kluis, airco, verwarming, wasserij, stomerij, strijkservice, schoenpoetsen, sauna, Turks bad, binnenzwembad, wellnesscenter en wifi. Kamerinformatie: elegante kamers met geluiddichte ramen, tv, wifi, minibar, telefoon, airco en een moderne badkamer met bad/douche, badjassen, toiletartikelen en föhn. Boekingen en info: [email protected] 09/243.41.03

K 21, Düsseldorf



Het groene Parijs 28 tot en met 30 september 2013 o.l.v. Mieke Lismont Toeristische trekpleisters in de lichtstad komen dit weekend niet al te veel aan bod. We starten met de klassieke stadswandeling, maar kiezen vanaf dag twee al snel voor het ‘groene Parijs’ en komen zo regelmatig minder bekende plekjes tegen. We wandelen een promenade af vol bloemen en planten, ver van alle verkeersdrukte, om te eindigen bij gezellige restaurantjes gelokaliseerd in vroegere wijnopslagplaatsen. Verder ontdekken we thematuintjes en een botanische tuin. We sluiten af met de André Citroën tuinen, een verrassende groene long binnen de grootstad. Dag 1 | Brussel - Parijs We rijden naar Parijs en komen daar rond 11.30 uur aan. Na de vrije lunch maken we een uitgebreide wandeling door het klassieke Parijs. Rond 17.00 uur komen we aan in het hotel waar u op een rustige manier uw kamer kunt betrekken. Diner en logies. Dag 2 | volpension | Parijs De Opera de la Bastille is het vertrekpunt van onze aangename wandeling langs de Promenade Plantée, een verhoogd park dat aangelegd werd in 1994 op een verlaten 19

e-eeuws

spoorwegviaduct. Hoog boven het verkeerslawaai volgen we een met bloemen en planten omzoomde wandelroute, die op een schitterende manier de vroegere spoorweglijn volgt. Onderweg ontdekken we ook de rijkdom van de gevels in de buurt. Ons eindpunt is de wijk Bercy, waar we in een van de oude wijnpakhuizen (chais) gaan lunchen. Nadien geniet u van wat vrije tijd, voor we het Parc de Bercy verkennen met zijn verschillende thematuinen en ten slotte uitkomen aan de Bibliothèque nationale François Mitterrand. U hebt de mogelijkheid een kort bezoek te brengen aan het prestigeobject van François Mitterrand. Diner en logies.

Dag 3 | Parijs - Brussel Op de laatste dag bezoeken we Le Jardin des Plantes, een botanische tuin in Parijs waar ook een dierentuin bij hoort. Het terrein beslaat zo’n 28 ha, met ruim 10.000 verschillende plantensoorten, allen op naam te bewonderen. Het park is aangesloten bij Botanic Gardens Conservation International, een non-profitorganisatie die botanische tuinen samen wil brengen

in een wereldwijd samenwerkend netwerk om te komen tot het behoud van de diversiteit van planten. Na de vrije lunch bezichtigen we het Parc André Citroën, in 1992 aangelegd op het terrein van de voormalige Citroën autofabrieken. De architecten van dit park maakten een uitgebalanceerd en rustgevend park met moderne uitstraling waar begroeiing, steen, glas en water tot één geheel samenkomen. Alle tuinen bevatten elementen uit de Franse, Engelse en Japanse landschapsarchitectuur. Het Parc André Citroën is onderverdeeld in verschillende delen: le Jardin Blanc met vele witte bloemen, de schaduwtuin le Jardin Noir en het grote centrale park dat zich uitstrekt tot de oevers van de Seine. Ten noorden van het centrale park liggen nog zes kleine tuinen, de seriële tuinen, waarbij elke tuin de naam heeft van een kleur en elk van deze kleuren geassocieerd wordt met een metaal, een planeet, een dag, een vorm van water en de naam van een zintuig hebben meegekregen. Tot slot zijn er nog de tuin van de metamorfose en de tuin in beweging. Rond 16.00 uur verlaten we de stad en rijden we terug naar België met onderweg de gebruikelijke stops.

R.O.C. Net iets meer.. Parijs

Parc André Citroën

http://nl.wikipedia.org/wiki/Botanische_tuin

http://nl.wikipedia.org/wiki/Parijs

http://nl.wikipedia.org/wiki/Dierentuin

http://nl.wikipedia.org/wiki/Botanic_Gardens_Conservation_International




Datum: 28/09/2013 Duur: 3 dagen Prijs: € 399,00 Single supplement: € 120,00 Inbegrepen: Vervoer per luxeautocar - Nederlandstalige begeleiding - Excursies volgens programma - Halfpension vanaf het diner van de eerste t/m het ontbijt van de laatste dag – Volpension op dag 2 - Vergoeding reisleider en chauffeur - Alle taksen Niet inbegrepen: Drank en persoonlijke uitgaven - Overige maaltijden - Lokaal openbaar vervoer en toeristische attracties - Annulerings- en bijstandsverzekering: € 6,50 - Toegangsprijzen: ca. € 15,00.

Ibis Styles Paris Bercy ***

Dit hotel heeft een rustige locatie in het Bercy park, op slechts 5 minuten lopen va n de rivier de Seine. Faciliteiten: 24/24 receptie, lift, restaurant, bar, tuin, terras, kluis, airco, wifi, wasserij, stomerij. Kamerinformatie: geluiddichte designkamers met een modern en elegant interieur met airco, tv, telefoon, radio, bureau, kluis, wifi en een comfortabele badkamer met bad/douche en föhn. In de zomer worden de maaltijden en drankjes op het schaduwrijke terras geserveerd, dat uitzicht biedt op het Bercy park.

Boekingen en info: [email protected] 09/243.41.03

Promenade Plantée



Tijdstip Onderwerp Activiteit Reisleider

2 tot en met 3 augustus 2013 Cleopatra, Egypte,

etnografie Museum weekend

Keulen & Bonn Mieke Lismont

23 tot en met 28 augustus 2013 Moderne kunst &

Architectuur

Avant-garde reis Bazel, Zürich, Luzern

en Bern Hendrik Robbrecht

27 tot en met 29 september 2013 Moderne kunst &

Architectuur Actuele kunst in

Düsseldorf Isi Bogaerts

28 tot en met 30 september 2013 Parken & tuinen Groen Parijs Mieke Lismont

Overzicht van de activiteiten

In luttele weken maken wij ons programma bekend van onze

activiteiten voor het seizoen 2013-2014. Het wordt een druk

gevuld programma. Hou alvast onze website in het oog:

www.rocvzw.be


“Vergeten koninkrijken” Norman Davies De verborgen geschiedenis van Europa

Op de omslag prijkt een verluchting uit “boottocht”, een kalenderblad uit een 16 de eeuws getijdenboek van Simon Bening. Het toont een typisch Bourgondisch tafereel van een intocht in een stadspoort. Bourgondië is een van de vijftien teloorgegane staten die de vermaarde Britse historicus Norman Davies van onder het stof haalt. De staten van het hedendaagse Europa zijn genoegzaam bekend, maar waar is de geschiedenis van grote namen van weleer zoals Aragón, Etrurië en toevallige onbekenden als het 19

de eeuwse erfgoed Rosenau of

het koninkrijk Tsernagora aan het begin van de 20ste

eeuw.

Het uitgangspunt van de auteur, die zijn faam als expert Europese geschiedenis definitief vestigde met Europa: een Geschiedenis (1996), is hoogst origineel: de geschiedenis moet niet gelezen worden vanuit het heden, je moet geschiedenis proberen te vertellen vanuit het tijdsgewricht. Dat houdt in dat je oog hebt voor zaken die niet tot volle wasdom kwamen of die om de meest uiteenlopende redenen geen lang leven beschoren waren. Al onze herinneringen aan het verleden zijn in zeker zin vervalst. Daarom koos Davies ervoor om elk hoofdstuk, dat telkens handelt over een vergane staat, op te delen in drie delen. Eerst geeft hij ons enkele hedendaags aanknopingspunten waar de verborgen geschiedenis sporen heeft achtergelaten. In het geval van Aragón is dit de citadel van de Franse badstad Perpignan, de grillige taalgrens tussen Frankrijk en Catalonië en het merkwaardige Andorra. Daarna spreekt hij uitvoerig over het ontstaan en de evolutie van het huis Aragón (1137-1714). Als laatste komt de herinnering aan bod. Hij vertelt hoe de Spanjaarden zich nauwelijks Aragón herinneren als soevereine staat, maar in de eerste plaats als een ‘historische regio van Spanje’. De geschiedenis van het koninkrijk-graafschap raakte gekneld tussen het Spaanse en Catalaanse nationalisme. Davies’ verhaal begint dus bij hetgeen we vergeten.

Davies vertelt ons ragfijn en met veel welsprekendheid hoe de historische identiteit van de Europese natiestaten een constructie is die voortdurend aan verandering onderhevig is. Hetzelfde geldt voor de staten zelf. Geen enkele land heeft het eeuwige leven. Hij wijst bijvoorbeeld fijntjes op de snelle implosie van de machtige Sovjet-Unie. Het betoog is bijzonder levendig, erudiet en beschikt over een groot inlevingsvermogen. Het lijvige boek is hoogwaardige aanvulling op tweeduizend jaar schoolse of vaderlandse geschiedenis.

Het R.O.C. informeert: Uitgelezen

“Vergeten koninkrijken” door Norman Davies – Uitgegeven bij de Bezige Bij Antwerpen – 2012 –

oorspronkelijke titel: “Vanished kingdoms” – 877 blz. - € 49,95


Een nieuwe Reiswijzer is klaar…

Reiswijzer wordt verstuurd per e-mail of is te lezen op de website van het R.O.C. vzw, www.rocvzw.be onder het tabblad “Activiteiten – Reiswijzer”. U kunt Reiswijzer ook in gedrukte versie ontvangen, indien u € 15,- stort op rekeningnummer IBAN: BE39 4460 2458 7119 / BIC: KREDBEBB (of in leesbare cijfers: 446-0245871-19) met vermelding van uw naam en adres en / of deze opgeeft aan het secretariaat. U krijgt dan 4 x per jaar de in A4 formaat in kleur uitgeprinte Reiswijzer toegestuurd op het opgegeven adres.

AANVRAAG REISWIJZER

Ondergetekende (Naam) (Voornaam)

(straat – nr - bus) (Postnr - Gemeente)

Wenst voortaan de Reiswijzer te ontvangen per e-mail op volgend adres

@

Wenst de Reiswijzer in geprinte versie te ontvangen op bovenstaand adres en betaalt hiervoor € 15, - per jaar

op rekening ROC vzw 446-0245871-19 met vermelding van Reiswijzer 2013

Colofon Werkten mee aan dit nummer: Etienne Hauttekeete, Gudrun Caremans, Lutgarde De Schutter, Dries Druyts, Eddy Lefèvre, Mia Bogaert, Karel Peeters Redactie: Dries Druyts Lay-out: Lutgarde De Schutter Eindredactie & V.U.: Karel Peeters, S. Beninglaan 4 – 9051 GENT

Administratie en secretariaat: Shana Brassinne - R.O.C. vzw Kortrijksesteenweg 733 – 9000 GENT Tel. 09 / 243 41 00 - fax 09 / 243 41 09 e-mail: [email protected] K.B.O. nr 0451.094.243 Bankrekening: IBAN: BE39 4460 2458 7119 BIC: KREDBEBB


Reiswijzer 53

Documents

Transcript of Reiswijzer 53